inhoudsopgave handboek mensenrechten - Pax Christi Vlaanderen

INHOUD
Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . v
Lijst van afk ortingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xxi
Hoofdstuk I
Algemene beginselen en grondslagen van de rechten van de mens . . . . . . . . . . . 1
Aanvullende literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
2. Mensenrechten: een begrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
2.1. Defi nitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
2.2. De aard van mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
2.3. Kenmerken van mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
2.3.1. Het absoluut karakter van mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
2.3.2. Het universeel karakter van mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
2.3.3. Het onvervreemdbaar karakter van mensenrechten . . . . . . . . . . 17
2.3.4. Het ondeelbaar karakter van mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . 17
2.4. Generaties mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
2.4.1. De burgerlijke en politieke rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
2.4.2. De economische, sociale en culturele rechten . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.4.3. De collectieve en solidariteitsrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.5. De afdwingbaarheid van mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
3. Bronnen van de internationale bescherming van de rechten van de mens . . 26
3.1. Internationale verdragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
3.2. Internationaal gewoonterecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
3.3. Algemene rechtsbeginselen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
3.4. Eenzijdige handelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
3.5. Besluiten van internationale organisaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
3.6. Rechterlijke beslissingen en rechtsleer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
4. De fi losofi sche grondslagen van mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
4.1. Het natuurrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
4.2. De Verlichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
4.3. Rechtspositivisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
4.4. Marxisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
5. De historische evolutie van de bescherming van de rechten van de mens . . 57
5.1. De eerste nationale mensenrechten instrumenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Intersentia vii

Handboek mensenrechten
5.2. De internationale precedenten van mensenrechtenbescherming . . . . . 60
5.2.1. De internationale strijd tegen slavernij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
5.2.2. De invloed van het diplomatiek recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
5.2.3. De bescherming van minderheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
5.2.4. Het ontstaan van billijke en menswaardige arbeidsnormen. . . . 65
5.2.5. Het internationaal humanitair recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
5.3. De ontwikkeling van de moderne mensenrechtensystemen . . . . . . . . . 68
5.3.1. De normatieve fase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
5.3.2. De institutionele fase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
5.3.3. De periode na de Koude Oorlog . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
6. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
Hoofdstuk II
Het mensenrechtensysteem van de Verenigde Naties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
Aanvullende literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
2. Ontstaan van een universeel mensenrechtensysteem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
2.1. De voorloper: de Volkenbond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
2.1.1. Het mandaatsysteem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
2.1.2. Billijke en menswaardige arbeidsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . 85
2.1.3. De internationale bescherming van minderheden . . . . . . . . . . . . 85
3. Naar een universeel mensenrechten systeem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
3.1. Het ontstaan van de Verenigde Naties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
3.2. De processen van de Internationale Militaire Tribunalen te
Neurenberg en Tokyo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
4. De Verenigde Naties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
4.1. ‘Standard setting’: De ontwikkeling van mensenrechtennormen
door de Verenigde Naties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
4.1.1. Het Handvest van de Verenigde Naties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
4.1.2. De ‘International Bill of Rights’. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
4.1.2.1. De Universele verklaring van de rechten van de mens
(Universal Declaration of Human Rights, UVRM) . . . . 96
1° De geboorte van een universele mensenrechtenverklaring
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
2° De juridische kracht van de UVRM: van een
aansporende verklaring naar juridisch bindende
bepalingen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
3° Rechten en vrijheden: de UVRM inhoudelijk
bekeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
4° Conclusie: het belang van de UVRM . . . . . . . . . . . 103
viii Intersentia

Inhoud
4.1.2.2. Het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en
politieke rechten (International Covenant on Civil and
Political Rights, IVBPR) en het Internationaal Verdrag
inzake economische, sociale en culturele rechten
(International Convenant on Economic, Social and
Cultural Rights, IVESCR) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
1° Het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten
en politieke rechten en zijn protocollen . . . . . . . . . 106
2° Het Internationaal Verdrag inzake economische,
sociale en culturele rechten en zijn Optional
Protocol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
4.1.3. Andere basisverdragen van de Verenigde Naties met
betrekking tot mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
4.1.3.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
4.1.3.2. Het Verdrag inzake de voorkoming en bestraffi ng
van genocide (Convention on the Prevention and
Punishment of the Crime of Genocide, het
Genocideverdrag) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
4.1.3.3. Het Internationaal verdrag inzake de uitbanning van
alle vormen van rassendiscriminatie (International
Convention on the Elimination of All Forms of Racial
Discrimination, ICERD) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
4.1.3.4. Het Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen
van discriminatie van vrouwen (Convention on the
Elimination of All Forms of Discrimination against
Women, CEDAW) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
4.1.3.5. Het Verdrag tegen foltering en andere wrede,
onmenselijke of onterende behandeling of bestraffi ng
(Convention against Torture and Other Cruel,
Inhuman or Degrading Treatment or Punishment,
CAT) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
4.1.3.6. Het Verdrag inzake de rechten van het kind
(Convention on the Rights of the Child, CRC) . . . . . . . 125
4.1.3.7. De Internationale Conventie ter bescherming van
de rechten van arbeidsmigranten en hun gezin
(International Convention on the Rights of All
Migrant Workers and the Members of Th eir Families,
ICRMW) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
4.1.3.8. Het Verdrag voor de rechten van personen met een
handicap (Convention on the Rights of Persons with
Disabilities, CRPD) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
Intersentia ix

Handboek mensenrechten
4.1.3.9. Het Internationaal Verdrag voor de bescherming
van alle personen tegen gedwongen verdwijningen
(International Convention for the Protection of All
Persons from Enforced Disappearance, CPED) . . . . . . 130
4.2. ‘Promotion and Protection’: de Verenigde Naties als promotor en
beschermer van mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
4.2.1. De institutionele structuur van het VN-systeem . . . . . . . . . . . . 132
4.2.2. De handvestorganen en hun toezichtmechanismen . . . . . . . . . 136
4.2.2.1. Handvestorganen specifi ek opgenomen in het VN-
Handvest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
1° De Algemene Vergadering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
2° De Veiligheidsraad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
3° De Economische en Sociale Raad (ECOSOC) . . . 144
4° Het Internationaal Gerechtshof . . . . . . . . . . . . . . . 146
5° De Secretaris-generaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
4.2.2.2. Handvestorganen die gemandateerd worden met
een bevoegdheid inzake mensenrechten . . . . . . . . . . . 149
1° De Mensenrechtencommissie . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
2° De Mensenrechtenraad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
3° De Hoge Commissaris voor Mensenrechten en
zijn Bureau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
4° De Commissie inzake de Status van Vrouwen . . . . 176
4.2.3. De verdragsorganen en hun toezichtmechanismen . . . . . . . . . . 178
4.2.3.1. Het Mensenrechtencomité . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
1° Verplichte rapportering of verslaggeving . . . . . . . 181
2° Facultatieve of optionele interstatelijke klachtprocedure
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
3° Facultatieve of optionele individuele klachtprocedure
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
4.2.3.2. Het Comité inzake economische, sociale en
culturele rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
4.2.3.3. Andere toezichtorganen bij VN-mensenrechtenverdragen
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
1° Het Comité inzake de uitbanning van rassendiscriminatie
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
2° Het Comité inzake de uitbanning van
discriminatie tegen vrouwen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
3° Het Comité tegen foltering en het Subcomité
ter preventie van foltering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
4° Het Comité inzake de rechten van het kind . . . . . 200
5° Het Comité ter bescherming van de rechten
van alle arbeidsmigranten en hun gezinsleden . . 201
6° Het Comité voor de rechten van personen met
een handicap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
x Intersentia

Inhoud
7° Het Comité inzake de bescherming van alle
personen tegen gedwongen verdwijningen . . . . . . 203
4.2.3.4. Hervormingen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
4.3. Gespecialiseerde instellingen van de Verenigde Naties . . . . . . . . . . . . 205
4.3.1. De Internationale Arbeidsorganisatie en mensenrechten . . . . . 206
4.3.2. De United Nations Educational, Scientifi c and Cultural
Organization en mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
5. Algemeen besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
Hoofdstuk III
Het Europees mensenrechtensysteem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
Aanvullende literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
2. De Raad van Europa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
2.1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
2.2. Ontstaan van de Raad van Europa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
2.3. Het Verdrag tot oprichting van de Raad van Europa . . . . . . . . . . . . . . 218
2.4. De interne structuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
2.4.1. Het Comité van Ministers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
2.4.2. De Parlementaire Vergadering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
2.4.3. Het Congres van de Lokale en Regionale Overheden in
Europa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
2.4.4. De Commissaris inzake Mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
2.4.5. De Venice Commission . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
2.4.6. Secretariaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
2.5. Het Europees Verdrag voor de rechten van de mens en het
Europees Hof voor de Rechten van de Mens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
2.5.1. Het instrument: het Europees Verdrag voor de rechten
van de mens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
2.5.1.1. Het ontstaan van het EVRM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
2.5.1.2. Algemene beginselen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
1° Oorspronkelijk klassieke benadering van
mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
2° Objectieve rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
3° Interpretatie van het Verdrag . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
4° Autonomie van de concepten . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
5° Subsidiair karakter van de bevoegdheid van
het Hof en de appreciatiemarge . . . . . . . . . . . . . . . 229
6° Derdenwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
7° Beperkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
2.5.2. Artikelsgewijze bespreking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
2.5.2.1. Artikel 2 – Recht op leven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
Intersentia xi

Handboek mensenrechten
2.5.2.2. Artikel 3 – Verbod op foltering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
2.5.2.3. Artikel 4 – Verbod van slavernij of dwangarbeid . . . . 246
2.5.2.4. Artikel 5 – Recht op vrijheid en veiligheid van zijn
persoon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
2.5.2.5. Artikel 6 – Recht op een eerlijk proces. . . . . . . . . . . . . 253
2.5.2.6. Artikel 7 – Geen straf zonder wet . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
2.5.2.7. Artikel 8 – Recht op de eerbiediging van privé-,
familie- en gezinsleven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
2.5.2.8. Artikel 9 – Vrijheid van gedachte, geweten en
godsdienst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
2.5.2.9. Artikel 10 – Vrijheid van meningsuiting . . . . . . . . . . . 266
2.5.2.10. Artikel 11 – Vrijheid van vergadering en vereniging 270
2.5.2.11. Artikel 12 – Recht te huwen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
2.5.2.12. Artikel 13 – Recht op een daadwerkelijk rechtsmiddel
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
2.5.2.13. Artikel 14 – Verbod van discriminatie. . . . . . . . . . . . . 273
2.5.2.14. De protocollen bij het EVRM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
2.5.3. Het toezichtmechanisme: het Europees Hof voor de Rechten
van de Mens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
2.5.3.1. Oprichting van het Hof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
2.5.3.2. Samenstelling van het Hof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
2.5.3.3. Bevoegdheid van het Hof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
1° Bevoegdheid ratione personae . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
2° Bevoegdheid ratione loci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
3° Bevoegdheid ratione materiae . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
4° Bevoegdheid ratione temporis . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
2.5.3.4. De procedure voor het Hof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
1° Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
2° De eerste fase: de beslissing over de
ontvankelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
3° De tweede fase: de poging tot minnelijke
schikking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
4° De derde fase: de beslissing ten gronde . . . . . . . . . 289
5° Werklast van het Hof, gevolgen en
hervormingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293
2.6. Het Europees Sociaal Handvest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
2.6.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
2.6.2. Het ontstaan van het Europees Sociaal Handvest . . . . . . . . . . . 296
2.6.3. Het instrument: het Europees Sociaal Handvest . . . . . . . . . . . . 298
2.6.4. Twee toezichtmechanismen: statenrapporten en collectieve
klachtenprocedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
2.6.4.1. Statenrapporten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
2.6.4.2. Collectieve klachtenprocedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
xii Intersentia

Inhoud
2.7. Overige verdragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
2.7.1. Het Europees Verdrag tegen foltering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
2.7.2. Kaderverdrag inzake de Bescherming van Nationale
Minderheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303
2.7.3. Verdrag inzake de Bestrijding van Mensenhandel . . . . . . . . . . 306
2.8. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
3. De Europese Unie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
3.1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
3.2. De interne mensenrechtenbescherming: van economische unie
naar mensenrechten als prioriteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308
3.2.1. Geen referentie naar mensenrechten in het Verdrag
van Rome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
3.2.2. Inspiratie van het Hof van Justitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312
3.2.2.1. Mijlpaalarresten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312
3.2.2.2. Rechten beschermd door het Hof . . . . . . . . . . . . . . . . . 316
3.2.3. Geleidelijke incorporatie in EU-wetgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . 319
3.2.3.1. De Europese Akte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320
3.2.3.2. Het Verdrag van Maastricht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320
3.2.3.3. Het Verdrag van Amsterdam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321
3.2.3.4. Het Verdrag van Nice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322
3.2.3.5. Het Handvest van de Grondrechten van de
Europese Unie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322
3.2.3.6. Het Verdrag van Lissabon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326
3.2.4. Het Europees Agentschap voor Grondrechten . . . . . . . . . . . . . . 328
3.2.5. Justitie en binnenlandse zaken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
3.2.6. Uitbreiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330
3.2.7. De Europese Unie en het Europees Verdrag voor de rechten
van de mens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331
3.3. Mensenrechten in het externe beleid van de EU . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333
3.3.1. Economisch beleid: Conditionaliteit in economische en
ontwikkelingssamenwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334
3.3.2. Buitenlandse politiek: Gemeenschappelijk buitenland- en
veiligheidsbeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338
3.3.2.1. Historische achtergrond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338
3.3.2.2. Het Verdrag van Lissabon en Hoge Vertegenwoordiger
voor de Buitenlandpolitiek . . . . . . . . . . . . . 339
3.3.2.3. Waarden en originaliteit van de EU . . . . . . . . . . . . . . . 340
3.3.2.4. De instrumenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
1° Gemeenschappelijke standpunten en
gezamelijke optredens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
2° Démarches . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342
3° Mensenrechtendialogen en -consultaties . . . . . . . 342
4° EU-richtsnoeren inzake mensenrechten . . . . . . . . 343
Intersentia xiii

Handboek mensenrechten
5° Verkiezingswaarneming en -assistentie . . . . . . . . . 343
6° Veiligheidsbeleid en vredesmissies . . . . . . . . . . . . . 344
7° Sancties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346
3.3.2.5. De actoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347
1° De Europese Raad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347
2° De Raad van de Europese Unie . . . . . . . . . . . . . . . . 348
3° De Europese Commissie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349
4° Europees Parlement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350
3.4. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352
4. Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa . . . . . . . . . . . . . . 353
4.1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353
4.2. Ontstaan van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking
in Europa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354
4.3. Lidmaatschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357
4.4. Organisatie, structuur en organen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358
4.4.1. Onderhandelings- en beslissingsorganen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360
4.4.1.1. Ministeriële topontmoetingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360
4.4.1.2. Ministeriële Raad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360
4.4.1.3. Permanente Raad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361
4.4.1.4. Forum voor Veiligheidssamenwerking . . . . . . . . . . . . 361
4.4.1.5. Forum voor Economie en Leefmilieu . . . . . . . . . . . . . 362
4.4.2. Operationele structuren en instellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
4.4.2.1. Voorzitterschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
4.4.2.2. Secretariaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
4.4.2.3. Vertegenwoordigers van de Voorzitter . . . . . . . . . . . . . 363
4.4.2.4. Parlement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364
4.4.2.5. Offi ce for Democratic Institutions and Human
Rights . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364
4.4.2.6. Hoge Commissaris inzake Nationale Minderheden . . 365
4.4.2.7. Vertegenwoordiger inzake Vrijheid van Media . . . . . 366
4.4.2.8. Delegaties op het terrein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366
4.5. De diplomatieke aanpak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367
4.5.1. Veiligheid ruim bekeken. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367
4.5.2. Diplomatieke handelwijze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368
4.5.3. De ‘human dimension’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369
4.6. Basisthema’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372
4.6.1. Confl ictpreventie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372
4.6.2. Strijd tegen terrorisme, wapen- en grenscontrole. . . . . . . . . . . . 373
4.6.3. Democratisering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374
4.6.4. Grondrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375
4.6.5. Strijd tegen mensenhandel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375
4.6.6. Strijd tegen onverdraagzaamheid en discriminatie . . . . . . . . . . 376
4.6.7. Gendergelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376
xiv Intersentia

Inhoud
4.6.8. Economie en milieu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376
4.7. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377
5. Algemeen besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378
Hoofdstuk IV
Het inter-Amerikaans mensenrechtensysteem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381
Aanvullende literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381
1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381
2. Historiek van de Organisatie van Amerikaanse Staten . . . . . . . . . . . . . . . . . 382
3. De structuur van de Organisatie van Amerikaanse Staten en de rol
van haar instellingen bij het beschermen van mensenrechten . . . . . . . . . . . 387
3.1. De Algemene Vergadering (General Assembly) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388
3.2. De Consultatievergadering van Ministers van Buitenlandse Zaken
(Meeting of Consultation of Ministers of Foreign Aff airs) . . . . . . . . . . . 388
3.3. De Permanente Raad (Permanent Council) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389
3.4. Inter-Amerikaanse Raad voor Geïntegreerde Ontwikkeling
(Inter-American Council for Integrated Development) . . . . . . . . . . . . . 389
3.5. Het Algemeen Secretariaat (General Secretariat) . . . . . . . . . . . . . . . . . 391
3.6. Inter-Amerikaans Juridisch Comité (Inter-American Juridical
Committee) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391
3.7. De Inter-Amerikaanse Commissie inzake Mensenrechten
(Inter-American Commission on Human Rights) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392
3.8. Gespecialiseerde Conferenties (Specialized Conferences) . . . . . . . . . . . 392
3.9. Gespecialiseerde organisaties (Specialized Organizations) . . . . . . . . . 392
4. Kenmerken van het inter-Amerikaans mensenrechtensysteem . . . . . . . . . 393
5. Bescherming van mensenrechten onder het OAS-Handvest . . . . . . . . . . . . 396
6. De Amerikaanse Verklaring inzake Rechten en Plichten van de Mens . . . 397
7. Toezicht op het OAS-Handvest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400
7.1. Samenstelling en organisatie van de Commissie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402
7.2. Bevoegdheden van de Commissie als toezichtorgaan op het
OAS-Handvest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403
7.2.1. Promotionele activiteiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403
7.2.2. Activiteiten ter bescherming van mensenrechten . . . . . . . . . . . 405
7.2.2.1. Landenstudies en onderzoeken ter plaatse . . . . . . . . . 405
7.2.2.2. Individuele klachten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412
8. De Amerikaanse Conventie inzake Mensenrechten en haar Protocollen . . . 414
8.1. Historiek en kenmerken van de Amerikaanse Conventie inzake
Mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414
8.2. Verplichtingen van staten partij bij de Amerikaanse Conventie
inzake Mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 418
Intersentia xv

Handboek mensenrechten
8.3. Het Aanvullend Protocol bij de Amerikaanse Conventie inzake
Mensenrechten betreff ende Economische, Sociale en Culturele
Rechten (Additional Ptotocol to the American Convention on
Human Rights on Economic, Social and Cultural Rights, Protocol
of San Salvador) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421
8.4. Het Aanvullend Protocol bij de Amerikaanse Conventie inzake
Mensenrechten betreff ende de Uitbanning van de Doodstraf
(Additional Protocol to the American Convention on Human
Rights on the Abolition of the Death Penalty) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422
9. Toezicht op de Amerikaanse Conventie en de Protocollen . . . . . . . . . . . . . 423
9.1. De Commissie als toezichtorgaan op de Amerikaanse Conventie
inzake Mensenrechten en de Protocollen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423
9.1.1. Bevoegdheden van de Commissie als toezichtorgaan op de
Amerikaanse Conventie inzake Mensenrechten . . . . . . . . . . . . 423
9.1.1.1. Individuele petities (petitions) en interstatelijke
klachten (communications) behandelen . . . . . . . . . . . 424
9.1.1.2. Verwijzen van zaken naar het Hof en voor het Hof
verschijnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431
9.1.1.3. Het Hof om adviezen verzoeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433
9.2. Het Inter-Amerikaanse Hof inzake Mensenrechten als toezichtorgaan
op de Amerikaanse Conventie inzake Mensenrechten . . . . . . 434
9.2.1. Samenstelling van het Inter-Amerikaanse Hof inzake
Mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434
9.2.2. Bevoegdheden van het Inter-Amerikaanse Hof inzake
Mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435
9.2.2.1. De bevoegdheid zich uit te spreken over geschillen
waarbij een verdragsstaat betrokken is . . . . . . . . . . . . 435
9.2.2.2. De bevoegdheid adviezen uit te spreken over de
interpretatie van de Amerikaanse Conventie en
andere mensenrechtenverdragen . . . . . . . . . . . . . . . . . 441
10. Andere mensenrechtenverdragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448
10.1. De Inter-Amerikaanse Conventie ter Voorkoming en Bestraffi ng
van Foltering (Inter-American Convention to Prevent and Punish
Torture) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448
10.2. De Inter-Amerikaanse Conventie inzake de Voorkoming,
Bestraffi ng en Uitbanning van Geweld tegen Vrouwen
(Inter-American Convention on the Prevention, Punishment
and Eradication of Violence against Women) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449
10.3. De Inter-Amerikaanse Conventie inzake Gedwongen
Verdwijningen van Personen (Inter-American Convention on
the Forced Disappearance of Persons) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 450
xvi Intersentia

Inhoud
10.4. De Inter-Amerikaanse Conventie inzake de Eliminatie van alle
Vormen van Discriminatie tegen Gehandicapten (Inter-American
Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination
Against Persons with Disabilities) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451
11. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452
Hoofdstuk V
Het Afrikaans mensenrechtensysteem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455
Aanvullende literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455
1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455
2. Van het panafrikanisme over de Organisatie voor Afrikaanse Eenheid
naar de Afrikaanse Unie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 456
3. De structuur van de Afrikaanse Unie en de rol van haar instellingen
bij het beschermen van mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469
3.1. De regelgevende bevoegdheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 470
3.1.1. De Vergadering van Staatshoofden en Regeringsleiders
(Assembly of Heads of State and Government) . . . . . . . . . . . . . . 470
3.1.2. Het Comité van Permanente Vertegenwoordigers
(Permanent Representatives’ Committee) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471
3.1.3. Het Pan-Afrikaanse Parlement (Pan-African Parliament) . . . . 471
3.2. De uitvoerende bevoegdheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472
3.2.1. De Vergadering van Staatshoofden en Regeringsleiders
(Assembly of Heads of State and Government) . . . . . . . . . . . . . . 472
3.2.2. De Uitvoerende Raad (Executive Council) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472
3.2.3. Het Comité van Permanente Vertegenwoordigers
(Permanent Representatives’ Committee) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473
3.2.4. De Commissie van de Afrikaanse Unie (AU Commission) . . . . 474
3.2.5. De Vrede en Veiligheidsraad (Peace and Security Council) . . . 474
3.2.6. Het Afrikaanse Peer Review Mechanisme (African Peer
Review Mechanism) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476
3.3. De quasirechterlijke en rechterlijke bevoegdheid . . . . . . . . . . . . . . . . . 476
3.3.1. De Afrikaanse Commissie inzake Mensen- en Volkenrechten
(African Commission on Human and Peoples’
Rights) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476
3.3.2. Het Afrikaans Comité inzake de Rechten en Welvaart
van het Kind (African Committee of Experts on the Rights
and Welfare of the Child) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477
3.3.3. Hof van Justitie en Mensenrechten (Court of Justice and
Human Rights) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477
3.4. Vertegenwoordiging van het maatschappelijk middenveld
(Economic, Social and Cultural Council) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 478
4. De Afrikaanse eigenheid als grondslag van het Afrikaanse mensenrechtensysteem
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479
Intersentia xvii

Handboek mensenrechten
5. Het Afrikaans Handvest inzake Mensen- en Volkenrechten . . . . . . . . . . . . 481
5.1. Kenmerken van het Afrikaans Handvest inzake Mensen- en
Volkenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 481
5.2. Verplichtingen van verdragspartijen bij het Afrikaans Handvest
inzake Mensen- en Volkenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 485
5.3. Toezicht op het Afrikaans Handvest inzake Mensen- en
Volkenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 486
5.3.1. De Afrikaanse Commissie inzake Mensen- en Volkenrechten
(African Commission on Human and Peoples’ Rights) . . . . . . . . 487
5.3.1.1. Organisatie van de Afrikaanse Commissie inzake
Mensen- en Volkenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487
5.3.1.2. De bevoegdheden van de Afrikaanse Commissie
inzake Mensen- en Volkenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . 488
1° Promotie van mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . 489
2° Bescherming van mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . 490
3° Interpreteren van het Afrikaans Handvest . . . . . . 494
5.3.2. Het Afrikaans Hof inzake Mensen- en Volkenrechten . . . . . . . 498
5.3.2.1. Organisatie van het Afrikaans Hof inzake Mensen-
en Volkenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 500
5.3.2.2. Bevoegdheid van het Afrikaans Hof inzake Mensen-
en Volkenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501
1° Bevoegdheid om geschillen te beslechten . . . . . . . 501
2° Adviesbevoegdheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 504
4.3.2.3. Procedure voor het Hof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 506
5.3.2.4. Verhouding tussen het Hof en de Commissie . . . . . . . 507
5.4. Andere Afrikaanse Mensenrechtenverdragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 507
5.4.1. Het Verdrag inzake Specifi eke Aspecten van het
Vluchtelingenprobleem in Afrika (Convention Governing
the Specifi c Aspects of Refugee Problems in Africa) . . . . . . . . . . . 507
5.4.2. Afrikaans Handvest inzake de Rechten en Welvaart van
het Kind . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 511
5.4.3. Het Protocol bij het Afrikaans Handvest over de Rechten
van de Vrouw in Afrika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 514
6. Subregionale organisaties in Afrika en mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . 516
7. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 518
Hoofdstuk VI
Gelijkheid en non-discriminatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521
Aanvullende literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521
1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521
2. Gelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523
xviii Intersentia

Inhoud
2.1. Defi nitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523
2.2. Formele en materiële gelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523
3. Non-discriminatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525
3.1. Defi nitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525
3.2. Directe versus indirecte discriminatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 526
3.3. Positieve actie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527
4. De verhouding tussen gelijkheid en non-discriminatie . . . . . . . . . . . . . . . . 528
5. Juridisch kader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529
5.1. Het internationaal systeem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529
5.1.1. De Universele verklaring van de rechten van de mens . . . . . . . 529
5.1.2. De twee VN-verdragen van 1966: het IVBPR en het IVESCR . 532
5.1.3. Andere VN-mensenrechteninstrumenten inzake het
gelijkheids- en non-discriminatiebeginsel . . . . . . . . . . . . . . . . . 539
5.2. Het Europees systeem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 540
5.2.1. De Raad van Europa en het Europees Hof voor de Rechten
van de Mens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 540
5.2.1.1. Artikel 14 EVRM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 541
1° Toepassingsgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 541
2° (On)afh ankelijk karakter? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543
3° De rechtvaardigingsgronden . . . . . . . . . . . . . . . . . . 545
5.2.1.2. Protocol 12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 548
5.2.2. De Europese Unie en het Hof van Justitie van de Europese
Unie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 551
5.3. Het inter-Amerikaans systeem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 556
5.4. Het Afrikaans systeem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 560
6. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 564
Hoofdstuk VII
Recht op gezondheid en de toegang tot medicijnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 567
Aanvullende literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 567
1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 567
2. Het recht op gezondheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 568
2.1. Het universeel systeem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 568
2.1.1. De Wereldgezondheidsorganisatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 568
2.1.2. Het Handvest van de Verenigde Naties en de Universele
verklaring van de rechten van de mens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 570
2.1.3. Het Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en
culturele rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 570
2.1.3.1. Artikel 12 IVESCR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 570
2.1.3.2. General Comment nr. 14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 572
1° De inhoud van het recht op gezondheid . . . . . . . . 572
2° Staatsplichten inzake het recht op gezondheid . . . 574
Intersentia xix

Handboek mensenrechten
2.1.4. Andere initiatieven van de Verenigde Naties . . . . . . . . . . . . . . . 577
2.1.4.1. De VN-basisverdragen inzake mensenrechten . . . . . 577
2.1.4.2. De VN-Millenniumdoelstellingen . . . . . . . . . . . . . . . . 577
2.1.4.3. De Speciale Rapporteur inzake het recht op
gezondheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 578
2.1.4.4. De Internationale Arbeidsorganisatie . . . . . . . . . . . . . 578
2.2. De regionale systemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 579
2.2.1. Het Europees systeem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 579
2.2.2. Het inter-Amerikaans systeem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 580
2.2.3. Het Afrikaans systeem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 580
3. De toegang tot medicijnen als integraal deel van het recht op
gezondheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 582
4. Het mensenrecht op intellectuele eigendom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 583
5. Illustratie van het spanningsveld tussen het recht op intellectuele
eigendom en het recht op toegang tot medicijnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 585
6. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 596
Hoofdstuk VIII
Het zelfb eschikkingsrecht der volken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 599
Aanvullende literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 599
1. Ontstaan en antecedenten van het zelfb eschikkingsdenken . . . . . . . . . . . . 599
2. Van het zelfb eschikkingsrecht in de politiek-fi losofi sche betekenis van
het woord naar een recht op zelfb eschikking in de juridische betekenis . . 606
3. Het recht op zelfb eschikking als een gewoonterechtsregel die nietzelfb
esturende volkeren het recht geeft de internationale status van het
gebied waarin zij leven, te bepalen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 608
4. Het recht op zelfb eschikking als een gewoonterechtsregel die alle
volkeren het recht geeft om op een democratische wijze bestuurd te
worden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 613
5. Het recht op zelfb eschikking als een verdragsregel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 614
5.1. Het vrijelijk bepalen van de politieke status (politieke
zelfb eschikking) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 617
5.2. Het vrijelijk nastreven van de economische, sociale en culturele
ontwikkeling (sociaaleconomische zelfb eschikking) . . . . . . . . . . . . . . 622
6. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 624
Lijst van de rechtspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 625
Bibliografi e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 643
xx Intersentia