download - Vereniging Hendrick de Keyser

10
slachthuis verbouwen en richtte de ruimte links van de voordeur in
tot winkel. Een halve eeuw was er een slagerswinkel en slachterij
gevestigd. Het oude huis was in desolate staat toen het in 1980
zorgvuldig gerestaureerd werd in opdracht van de nieuwe eigenaar,
de heer ir G.M.L. van Loon. De restauratie omvatte naast herbouw
van de achtergevel diverse moderniseringen binnen het historische
casco. Zo maakte de slagerswinkel plaats voor een hal met spiltrap
en werd het slachthuis verbouwd tot tuinkamer. De heer Van Loon,
oud-commissaris van Hendrick de Keyser, heeft het door hem gerestaureerde
‘Nonnetjeshuis’ nu aan onze Vereniging overgedragen
om het een veilige toekomst te geven.
Tegelen, Hoekstraat 6-8, ‘Kranenbreukershuis’
Tegelen heeft een zeer lange traditie in het bakken van kleiwaren:
de naam van het dorp is zelfs afgeleid van het Latijnse woord
'tegula' (dakpan). Reeds in de Romeinse tijd werd de hoogwaardige
Tegelse klei in veldovens gebakken tot potten, plavuizen, bakstenen
en dakpannen. In de tweede helft van de 18de eeuw kende de kleiwarenindustrie
een hernieuwde bloei. Omstreeks 1830 had Tegelen
27 potten- en pannenfabrieken. In de 19de eeuw groeiden deze
kleine ambachtelijke werkplaatsen uit tot fabriekscomplexen. Het
dorp produceerde op grote schaal gebruiksaardewerk, dakpannen en
bakstenen die afgezet werden in heel Nederland. De kleiputten en
groeven bevonden zich vooral aan de oostkant van het dorp, op het
Tegelse hoogterras, waar de sporen van deze industrie nog zichtbaar
zijn in het landschap. Het vervoer van de producten van de
keramische industrie vond plaats over de Maas, via de haven van
Steyl, waardoor een groot afzetgebied werd bestreken. Naast de
kleiwarenindustrie had Tegelen in de 18de eeuw verschillende bierbrouwerijen
en stokerijen. In de 19de eeuw was er een bloeiende
sigarenindustrie en waren er ijzergieterijen.
Venlo, Hoekstraat 6-8, ‘Kranenbreukershuis’ gezien
vanaf de toren van de Martinuskerk (foto Roy Denessen)
Het Kranenbreukershuis werd gebouwd als brouwerij en vervolgens
gebruikt als pottenbakkerswerkplaats en tabaksfabriek. In de voorgevel
staat een gesmeed jaartalanker met het bouwjaar 1767. Het
pand werd in dat jaar opgetrokken in opdracht van het echtpaar
Houba-Cruysbergh. Zij vestigden er een bierbrouwerij. Mogelijk
werd deze functie gecombineerd met die van herberg. De locatie
van de brouwerij was gunstig: vlakbij de doorgaande weg van Venlo
naar Roermond. In eerste instantie was er sprake van een groot
rechthoekig gebouw met een zadeldak tussen twee puntgevels:
een bedrijfsgebouw met opslagcapaciteit. Het was eenvoudig van
constructie, met bakstenen muren, dragende balken, trekbalken,
houten vloeren en een pannendak zonder goten. De gevels waren
opgetrokken in ongepleisterde baksteen en hadden een gesloten
karakter met een deur op de begane grond en kleine zolder- en
vlieringvensters met luiken. In de top van de voorgevel prijkt nog
steeds een sieranker in de vorm van een roerspaan, een karakteristiek
brouwersattribuut. Het gebouw had een middengang, met
kamers aan beide zijden. In de rechtervoorkamer, waarschijnlijk de
keuken, zijn een grote schouw en een hardstenen vloer bewaard
gebleven uit de bouwtijd. De moer- en kinderbalken waren in de
kamers onbeschilderd in zicht. Alleen het plafond van de middengang
was voorzien van leemstucwerk. De hoge kap was in gebruik
als opslagruimte. De constructie van de sporenkap bestaat uit twee
dragende eikenhouten stapelspanten, muurplaten, wurmten of flieringen
en een nokbalk. De spanten zijn voorzien van telmerken.
Opmerkelijk is de detaillering van de dakvoet, met ‘aanlopers’ die
voor een open overstek zorgen, waardoor goede ventilatie van de
zolder mogelijk was. In het laatste kwart van de 18de eeuw werd
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 1 1
het gebouw uitgebreid met een klein voorgebouw of woonhuis en
een onderkelderde uitstek aan de achterzijde. Het voorgebouwtje
had slechts één woonkamer en een kleine zolderverdieping.
In 1829 wijzigden eigendom en gebruik van het complex. De pottenbakker-herbergier
Godefridus Krambrucher en zijn echtgenote
Margareta Heutgens kochten toen het huis met de brouwerij, een
moestuin en akkerland. Zij dienden een verzoek in om er een pottenbakkerij
te mogen vestigen. In twee openbare zittingen konden
bezwaren tegen deze industriële herbestemming kenbaar worden
gemaakt. Niemand kwam opdagen en een grondige verbouwing
volgde. Het voorgebouw werd verhoogd met een verdieping en
voorzien van nieuwe vensters. Het hoofdgebouw werd gemoderniseerd
en aan de achterzijde verrees een bedrijfsaanbouw. Deze grote
tweebeukige aanbouw, die het complex bijna in omvang verdubbelde,
was bestemd voor de pottenbakkerswerkplaats. De aanbouw was
verdeeld in enkele grote werk- en opslagruimten. De balklagen
waren hier van naaldhout in plaats van eikenhout en de plafonds
werden tussen de balken afgesmeerd (‘gespelderd’) met eenvoudig
stucwerk. Boven de deur van het achterhuis was lange tijd een
gekalkte ‘calvarieberg’ te zien, een afweerteken tegen onheil in de
vorm van een kruis op een driehoekige berg. In het hoofdgebouw
vernieuwde men vensters en deuren en ook de interieurafwerking
werd gemoderniseerd. De gevels kregen een dunne kalklaag. Van
1829 tot 1877 dreven de families Krambrucher en vervolgens Gitmans
hun brouwerij, herberg en pottenbakkerij in dit complex, dat
nog werd uitgebreid met een brouwhuis en een fabrieksgebouwtje
aan de overzijde van de straat waar gresbuizen werden geprodu-
Venlo,'Kranenbreukershuis', sieranker in vorm van een roerspaan Venlo, ‘Kranenbreukershuis’ anno 2011
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Venlo, 'Kranenbreukershuis', reconstructie
oorspronkelijke situatie (tekening Bart Klück)
Venlo, ‘Kranenbreukershuis’
(reconstructietekeningen Bart Klück)
1767
Vierde kwart 18de eeuw
1830
11