Landbouw geeft om water - LTO Nederland

landbouw geeft om water
lto visie op
veranderend waterbeheer

LTO visie op
veranderend waterbeheer
verantwoord perspeCtief
Ons land voert een ingrijpende discussie over het waterbeheer.
De agrarische sector kan en wil daar niet aan voorbijgaan.
Landbouw en water zijn immers al vele eeuwen lang onlos-
makelijk met elkaar verbonden.
De regionale organisaties ZLTO, LTO Noord en LLTB hebben
zich intensief bezighouden met het bepalen van een visie op
waterbeheer. Ook zijn alle vakgroepen in de gelegenheid gesteld
een bijdrage te leveren. Dit heeft geleid tot een binnen de
Nederlandse land- en tuinbouw breed gedragen document
van LTO Nederland.
Kern daarvan is, dat de agrarische sector haar verantwoordelijkheid
wil nemen voor een toekomstbestendig waterbeheer en
dat ook des te beter kan doen naarmate zij kan innoveren en
groeien. Dat laatste heeft de agrarische ondernemer grotendeels
zelf in de hand, maar hij moet daartoe ook in staat worden
gesteld. Het kan daarom niet anders dan dat deze notitie
ook ingaat op randvoorwaardelijke aspecten. Er moet een
verantwoord perspectief zijn voor landbouw én water.
Diverse waterplannen zijn al klaar of in voorbereiding, zoals
het Nationaal Waterplan en de Stroomgebiedbeheerplannen.
Daarnaast komen plannen tot stand waarin het thema water
een nadrukkelijke rol speelt, zoals N2000 en streekplannen.
Op Europees niveau is er de Kaderrichtlijn Water, die verdere
uitwerking behoeft. De LTO-visie is ook bedoeld als een
handreiking aan degenen die in de discussies de land- en
tuinbouw vertegenwoordigen.
Henk Veldhuizen
Voorzitter LTO Water

niet te nat en niet te droog…
De komende jaren zal in Nederland een ingrijpende discussie
worden gevoerd over het waterbeheer. Het bereiken van de
grenzen van het fysieke (water-)systeem en veranderende
maatschappelijke wensen hebben geleid tot het stellen van
nieuwe prioriteiten. De klimaatverandering, die nergens zo sterk
wordt gevoeld als in het waterbeheer, voegt hier een nieuwe
dimensie aan toe.
De Nederlandse land- en tuinbouw brengen hoogwaardige
producten voort en leveren een belangrijke bijdrage aan de
nationale economie. Daarnaast vervullen de land- en tuinbouw
een belangrijke rol als stimulator van de leefbaarheid van het
platteland en beheerder van het landelijke gebied.
De bedrijven produceren in nauwe verwevenheid met de
omgeving. Onder druk van de internationale concurrentie
en dalende marges, evenals een krimpend landbouwareaal,
wordt het grondgebruik intensiever. Het is onmiskenbaar, dat
hierdoor spanning kan ontstaan met de omgevingsfactoren
milieu, water, natuur en landschap.
Land- en tuinbouw spelen daarop in door de ontwikkeling van
een professionele precisielandbouw, die efficiënt produceert
en optimale opbrengsten weet te behalen, met zo weinig
mogelijk negatieve invloeden op de omgeving. Het waterbeheer
is daarbij een wezenlijke randvoorwaarde. De moderne
land- en tuinbouw stellen eisen aan de bewerkbaarheid
van landbouwgronden, het opbrengende vermogen en de
oogstzekerheid.
Er is een toenemende behoefte om de productieomstandigheden
en de externe invloeden beheersbaar te maken. De landerijen
mogen niet te nat en niet te droog zijn en er moet een stabiel en
geleidelijk peilverloop zijn. Bovendien is de beschikbaarheid van
voldoende schoon water van belang.
Het lijkt paradoxaal, dat een verantwoord waterbeheer en
voldoende perspectief voor de land- en tuinbouw niet zonder
elkaar kunnen. Groei leidt immers tot meer verbruik. Toch is
juist hier de winst te halen. Maar het vergt wel een samenhangend
beleid.
Water heeft niet alleen met landbouw te maken,
maar ook met ruimtelijke ordening, met prioriteiten in natuur-
en landschapsontwikkeling, met een krachtig zoetwaterbeleid
en een duidelijke stellingname tegen verzilting van stroomgebieden,
maar ook bijvoorbeeld met meer toegeeflijkheid
jegens technische oplossingen.
Potloodschets van de nederlandse
land- en tuinbouw
De Nederlandse delta is vruchtbaar, waterrijk en
bevindt zich in een milde klimaatzone. Dit heeft een
sterk en breed georiënteerde land- en tuinbouw
voortgebracht, op korte afstand van belangrijke
bevolkingscentra in eigen land en in het Europese
achterland. Het agrarische productiegebied is in
internationaal opzicht van hoogwaardige kwaliteit.
Het vakmanschap van de Nederlandse ondernemers
creëert veel toegevoegde waarde. De innovatieve
kracht en structuren voor kennisvermeerdering
staan op mondiaal topniveau.
De komende jaren wordt de land- en tuinbouw
ook een belangrijke leverancier van energie. De
uitputting van fossiele brandstofvoorraden en de
uitstoot van CO2 leiden tot de toenemende inzet
van alternatieve energiebronnen. Landbouwgronden
worden benut voor teelt van biomassa en de
glastuinbouw ontwikkelt zich van energieconsument
naar energieproducent.
Een toenemend aantal bedrijven ontwikkelt tevens
activiteiten in de zorg, recreatie en toerisme,
het kleinschalig bewerken en verhandelen van
agrarische producten en de energieopwekking.
Toch zal het merendeel van de bedrijven inzetten
op schaalvergroting en specialisatie.
De Nederlandse agrosectorlevert een bijdrage van
10 % (42 miljard euro) aan de Nederlandse economie
en voorziet ruim 660.000 Nederlanders van werk
en inkomen. Bijna 20 % (51 miljard euro) van
de totale exportwaarde komt voor rekening
van het agrocomplex. De Nederlandse land- en
tuinbouw is wereldwijd het tweede exportland
en levert daarmee een wezenlijke bijdrage aan de
welvaart en aan het welzijn in ons land: gezond
en veilig voedsel van eigen bodem, siergewassen
die wereldwijd bewondering oogsten, beheer van
het platteland en 70 % van de open ruimtes. Ook
dragen de land- en tuinbouw zorg voor de leefbaarheid
van het platteland en ontstaat door de toepassing
van agrarisch natuurbeheer en landschapsregelingen
een aantrekkelijke omgeving, waar alle Nederlanders
kunnen recreëren en verblijven.

kwetsbaar, maar welvarend
waterland
Nederland is een rijk en welvarend land, doch op het vlak van
het waterbeheer ook een kwetsbaar land. De klimaatverandering
zal dit versterken. Het waterkwantiteitsbeheer
heeft met het rapport Waterbeheer 21ste Eeuw en het Nationaal
Bestuursakkoord Water een nieuwe impuls gekregen. Voor
het waterkwaliteitsbeheer is de Europese Kaderrichtlijn Water
van groot belang.
In het beleid staan twee tritsen centraal:
• waterkwantiteit:
vasthoudEn, bErgEn En aFvoErEn
• waterkwaliteit:
schoonhoudEn, schEidEn En zuivErEn
De eerste reeks heeft vooral betrekking op hoog Nederland, in
laag Nederland staat afvoeren voorop. Het waterkwantiteits-
beleid lijkt zich te verzetten tegen compacte technische
oplossingen. Het leunt sterk op natuurlijke processen en
ruimtelijke oplossingen.
De tweede trits heeft geleid tot vergaande milieumaatregelen,
ook in de land- en tuinbouw. Het generieke mineralenbeleid en
gewasbeschermingsmiddelenbeleid hebben veel milieuwinst
opgeleverd, maar tevens een zware last op de bedrijven gelegd.
Er zijn grenzen aan de wensen voor een schoon milieu, die
worden bepaald door wat haalbaar en betaalbaar is.
De verwachte klimaatverandering geeft een extra dimensie
aan het waterbeheer. Er ontstaan extremere weerpatronen, de
behoefte aan bescherming tegen zowel hoog water als droogte
neemt toe. Ook zullen nieuwe plant- en diersoorten hun weg
naar Nederland vinden, die bedreigend kunnen zijn voor mensen,
dieren en de inheemse flora.
De stijgende zeespiegel en hogere rivierafvoeren vragen om een
nieuwe kijk op waterveiligheid, vooral op langere termijn. De
Deltacommissie heeft zich hierover gebogen en in haar advies
besteedt zij ook aandacht aan de zoetwateraanvoer, waarmee
droogteperioden overbrugd kunnen worden.
Het vigerende waterbeleid is gestoeld op maatschappelijke
wensen en een weging van belangen als resultante van de
heersende welvaart. De klimaatverandering leidt tot een
inperking van de keuzevrijheden. Wereldwijd ontstaan noden,
die alles overheersend zullen inbreken op de omgeving en het
omgevingsbeleid, ook in Nederland.
De wereldbevolking groeit jaarlijks met 80 miljoen mensen,
600 miljoen mensen lijden nu al honger en het wereldwijde
landbouwareaal krimpt door een tekort aan zoetwater.
Opkomende economieën kunnen nauwelijks in de eigen
voedselbehoefte voorzien. De teelt van energiegewassen, ter
vervanging van de eindige voorraden fossiele brandstoffen
(doel is 20 % energie uit vernieuwbare bronnen in 2020), vraagt
om extra ruimte. Het gevolg is tekorten aan producten uit de
land- en tuinbouw, hogere prijzen en een toenemende druk op
onze welvaart.
De klimaatverandering mag dan leiden tot langere groeiseizoenen,
wat gunstig is voor land- en tuinbouw, de
toenemende druk op het beschikbare water kan dit voordeel
weer teniet doen.
In tegenstelling tot andere delen van de wereld heeft
Nederland goede mogelijkheden om met de gevolgen van
een klimaatverandering om te gaan. Dit is onder meer te
danken aan de technologische kennis en onze rijkdom, waardoor
we in staat zijn om te werken aan veiligheid en adaptatie.
Door de waterrijkdom en de noordelijke ligging zijn ook de land-
en tuinbouw minder gevoelig voor de veranderingen. Daarom
loont het om juist in Nederland te investeren in de land- en
tuinbouw. De agenda van de toekomst wordt in toenemende
mate gedomineerd door vraagstukken over de water- en
voedselvoorziening en de beveiliging tegen overstromingen.
Zolang onduidelijk is welk klimaatscenario dominant wordt,
zijn risico’s uit den boze. Onomkeerbare ingrepen in het watersysteem,
zoals het beperken van de zoetwatervoorziening
of het verzilten van wateren en gebieden, moeten worden
voorkomen. Het scheppen van ruimte voor de land- en
tuinbouw en de versterking van de (waterhuishoudkundige)
productieomstandigheden zijn van levensbelang.

wat doet de agrarisChe seCtor zelf?
Verantwoord omgaan met water vereist een breed en diep besef
van de noodzaak daartoe. Van professionele agrarische bedrijven
mag een zorgvuldige omgang met water worden verwacht.
Bedrijven gaan efficiënt om met schoon water, gaan verspilling
tegen en passen waar mogelijk hergebruik toe. Tegelijkertijd
is een gegarandeerde beschikbaarheid van water van groot
belang. In de regio voert de sector regelmatig overleg met de
waterbeheerders om te komen tot een verantwoorde inname en
verdeling van water. Bij het boren van putten wordt voorkomen
dat diepe grondwatervoorraden verontreinigd kunnen raken. De
bedrijven onttrekken niet meer water aan de bodem dan voor de
teelt van gewassen is vereist.
De lozingen van verontreinigd water uit puntbronnen zijn de
afgelopen jaren gesaneerd of geconditioneerd. Schadelijke
puntlozingen komen niet meer voor. Ook de diffuse bronnen
hebben al vele jaren de aandacht. Het gebruik van meststoffen
en gewasbeschermingsmiddelen is fors afgenomen. Het moment
en de wijze van toepassing zijn optimaal afgestemd op de
behoefte van de gewassen. Innovatieve technieken hebben
gezorgd voor een sterke teruggang van de actuele emissies
naar grond- en oppervlaktewater. Het generieke mestbeleid
en het convenant gewasbescherming leiden tot een verdere
afname van de emissies, maar leggen tevens een zware last op
de bedrijven. Toch zullen land- en tuinbouw blijven zoeken naar
mogelijkheden om ook de resterende problemen op te lossen.
Omdat de laatste loodjes het zwaarst wegen, komt hierbij steeds
meer accent te liggen op haalbaarheid en betaalbaarheid.
Land- en tuinbouwbedrijven beheren cultuurgronden en zijn
daarmee tevens beheerder van het haarvatenwatersysteem.
De open cultuurgronden vangen jaarlijks vele kubieke meter
hemelwater in. Door een actief en verfijnd peilbeheer en
waterconservering voegen de bedrijven extra water toe aan de
grondwatervoorraad. Hiervan profiteren de landbouwgewassen,
maar ook de natuurgebieden zullen minder verdroging
ondervinden. In een aantal gebieden vindt waterinlaat plaats,
waardoor de peilen ook in droge perioden op niveau kunnen
worden gehouden.
De fijnregeling in het peilbeheer heeft van het boerenbedrijf een
waterbeheerbeheerder gemaakt, die in nauwe samenspraak met
het waterschap zorg draagt over het grondwatersysteem.
Bij het beheer en onderhoud van waterlopen ontvangen de
naastgelegen landbouwgronden doorgaans het maaisel en
de specie. Hierdoor sparen de waterbeheerders jaarlijks vele
miljoenen aan kosten uit. De sloten spelen een wezenlijke rol
in het functioneren van het totale watersysteem. Het beheer
en onderhoud van ruim 100.000 km detailsysteem gebeurt
door land- en tuinbouwbedrijven. Verder vindt 75% van
alle waterprojecten plaats in het buitengebied en wordt
daarvoor in meeste gevallen de medewerking gevraagd van
land- en tuinbouwbedrijven.
Onlosmakelijk verbonden met het waterbeheer is het
bodembeheer. De laatste jaren gaat steeds meer aandacht
uit naar de productiefactor bodem. Innovaties op het gebied
van grondbewerkingen leiden tot een betere bodemstructuur,
verbetering van de draagkracht, versterking van het bodemleven,
behoud van de organische stof en daardoor een hoger
voortbrengend vermogen. Vooral in hellende gebieden is het
streven het landschap te ‘verruwen’ om de afvloeiing en afstroming
van water te vertragen en de infiltratie te vergroten. Door
functionele agrobiodiversiteit proberen agrarische ondernemers
het leven op en in de bodem te optimaliseren en daarmee
schadelijke organismen op een natuurlijke wijze te bestrijden.
Al deze zaken hebben een gunstig effect op het watersysteem,
zowel in kwantitatief als in kwalitatief opzicht.
Het geheel overziend is na vele jaren van ontwikkeling, technische
innovatie en aanpassingen in de bedrijfsvoering een situatie
ontstaan waarin een verantwoord waterbeheer een integraal
onderdeel van de agrarische bedrijfsvoering is geworden.

andvoorwaarden voor een effeCtief
waterbeheer
LTO Nederland wil beleidsmakers en bestuurders een aantal
randvoorwaarden en uitgangspunten meegeven voor een
effectief en gedragen waterbeheer. De suggesties zijn voortgekomen
uit intensieve interne discussies tussen ondernemers
die vaak al vele generaties lang leven van land en water.
maak hEt landbouWarEaal robuustEr
Er bestaat begrip voor de ontwikkeling van andere functies in het
landelijke gebied, er moet echter een halt worden toegeroepen
aan te omvangrijke ruimteclaims op en marginalisatie van land-
en tuinbouwgebieden. Vanwege de klimaatverandering moet
juist in Nederland weer worden geïnvesteerd in het optimaliseren
van agrarische productiegebieden. In landbouwgebieden moeten
de waterhuishouding en de beschikbaarheid van water worden
afgestemd op een multifunctioneel landbouwkundig gebruik.
zEt landbouWcompEnsatiE in
De overheid moet aantasting van agrarische waarden
compenseren. Tegenover gronden die worden geëxtensiveerd of
onttrokken aan de land- en tuinbouw dient een kwaliteitsimpuls
elders te worden gegeven (landbouwcompensatie). Een geslaagd
gebiedsproject omvat ook de ontwikkeling van de land- en
tuinbouw, zowel op bedrijfsniveau als op gebiedsniveau.
voorkom gElEidElijk ‘aFpEllEn’ van bEdrijvEn
Bedrijven die geheel of gedeeltelijk moeten wijken voor
maatschappelijke wensen, mogen in vermogen en in inkomen er
niet op achteruitgaan. In ruil voor hun medewerking dienen zij juist
extra perspectief te krijgen. Wat zeker niet mag gebeuren is het
geleidelijk ‘afpellen’ van bedrijven, door een opeenstapeling van
planologische, hydrologische of milieutechnische beperkingen.
De overheid dient als één instantie op te treden. Ook mogen na
uitvoering van projecten geen bedrijven op een (planologische)
eiland achterblijven, omdat ze dan geen perspectief meer
hebben. Het komt ook nogal eens voor, dat bedrijven op
termijn planologisch worden belast als ‘dank’ voor hun eerdere
medewerking aan waterprojecten.
hou landbouWgEbiEdEn vrij van planologischE
bEpErkingEn
De uitstraling van naastliggende functies op het landbouwgebied
worden ingedamd. Er is ruimte voor de onttrekking van water en
de aanleg van drainage. Er ontstaan geen gebruiksbeperkingen
door de ontwikkeling van nieuwe functies aangrenzend aan
landbouwgebieden. De oplossingen voor ruimtelijke spanningen
door de ontwikkeling van nieuwe natuurwaarden of nieuwe
gebieden moet worden gezocht in de reallocatie van de
Ecologische Hoofdstructuur (EHS).
WErk aan EEn bEtErE zoEtWatErvErdEling
Wezenlijk onderdeel van de agrarische productie is de
beschikbaarheid van voldoende zoetwater. Daarbij moet niet
alleen worden uitgegaan van extremen. De meeste tijd van het
jaar is er voldoende water. Veel zoetwater stroomt ongebruikt
naar de zee (Nieuwe Waterweg). De mogelijkheden van
wateraanvoer worden onvoldoende benut (Noordervaart). De
zoetwaterverdeling moet derhalve worden geoptimaliseerd. De
wateraanvoer moet een basistaak worden van de waterschappen.
Er bestaat behoefte aan een ‘Deltaplan Zoetwater’.
stop dE vErzilting
De verzilting bedreigt onze economie en daarmee onze welvaart.
Het actief verzilten van de grote rivieren, kanalen en meren staat
haaks op de toenemende behoefte aan zoetwater. Ook moet de
passieve verzilting door zoutindringing bij lage rivierafvoeren of
een toenemende kweldruk worden tegengegaan. Het beleid ten
aanzien van de grootschalige zoetwaterbuffers moet worden
herijkt. Wateren en gebieden die eenmaal verzilt raken, zijn voor
vele generaties onbruikbaar. LTO Nederland sluit zich met dit
standpunt aan bij de VEWIN en de waterschappen.
maak nEdErland grotEr
Ruimte is een schaars goed, zeker op lange termijn. De bevolkingsdruk
zal toenemen, ondanks een mogelijke afname van het
aantal inwoners. Mede daardoor hebben ook de land- en tuinbouw
extra productieruimte nodig, inclusief op de agrarische productie
afgestemde omstandigheden. Het is daarom onverstandig
te kiezen voor oplossingen die Nederland ‘kleiner maken’.
Integendeel, waterveiligheid vraagt om een groter Nederland.
We moeten de stijgende zeespiegel met zeewaartse oplossingen
bedwingen en de hoge rivierafvoeren temperen met een zo
beperkt mogelijk ruimtebeslag.
WatErvraagstukkEn vragEn om nuchtErhEid
De benadering van watervraagstukken vraagt om zakelijkheid
en nuchterheid. In het waterbeleid komen we beeldende zinsneden
tegen zoals ‘het herstel van de veerkracht’ en ‘het vergroten van
de sponswerking van het landschap’. De voorkeur gaat meestal uit
naar ruimtelijke en natuurlijke oplossingen. In natuurlijke systemen
ontbreekt echter de sturing, waardoor problemen juist versterkt
kunnen optreden. Bij hogere peilen neemt het bergingspotentieel
af, waardoor eerder wateroverlast optreedt. De wens om natuur
te ontwikkelen lijkt het primaat te hebben boven de noodzaak om
het watersysteem op orde te brengen.
kijk ook EEns naar tEchnischE oplossingEn
In een planologisch volledig bestemd en ingericht land zijn
technische oplossingen onontkoombaar. Met een actief peilbeheer
kan een technische veerkracht worden gerealiseerd, die
in waterstaatkundig opzicht effectiever is dan een natuurlijke
veerkracht. Een optimaal aan- en afvoersysteem kan voorzien
in de waterbehoefte en tevens overlast voorkomen. Ook is er
nog technisch perspectief voor dijkverzwaring in plaats van
grootschalige ruimtelijke inrichting.
laat hEt gEbiEdsprocEs zijn WErk doEn
Het gebiedsproces is een waardevol instrument voor het oplossen
van regionale vraagstukken. Nieuwe ontwikkelingen hebben
de meeste kans van slagen indien zij op een stimulerende en

motiverende basis zijn gestoeld. Overleg en consensus zijn daarin
belangrijke elementen. Een vrijwillige aanpak komt misschien
wat langzamer langzaam op gang, maar is wel solide.
Oplossingen die aan de basis ontstaan, kunnen bogen op
draagvlak en daadkracht in de uitvoering. Daarbij is ook
aandacht voor ‘agrarische minderheden’ in het gebied. Om het
resultaat te verankeren dienen plannen consistent te zijn en niet
aan doorlopende wijzigingen te worden onderworpen.
los EErst nEgatiEvE EFFEctEn van ingrEpEn op
Negatieve gevolgen van ingrepen worden opgelost, voordat de
schop de grond in gaat. Hierdoor blijven partijen vertrouwen in
elkaar houden. Schaderegelingen achteraf verzanden vaak in
discussies over oorzaak en gevolg. Bij grotere projecten moet
een landbouweffectrapportage worden opgesteld. Ook moet
inzichtelijk zijn hoe wordt omgegaan met onzekerheden in de
hydrologische berekeningen en in toekomstscenario’s.
ga uit van dE bEstaandE hydrologischE situatiE
De bestaande hydrologische situatie is een verworven recht. De
kreet ‘teelt volgt peil’ mag niet voorbij gaan aan de bestaande
gebruikswaarde en potenties van de landbouwgronden. Het
uitgangspunt moet zijn dat ‘wat nu kan, minimaal straks ook
nog moet kunnen’. In gebieden waar een bodemdaling aan de
orde is moet het peil aan de daling worden aangepast, zodat
de landbouwkundige gebruikswaarde intact blijft. In bemalen
gebieden moet de gemaalafvoer afgestemd blijven op een goed
landbouwkundig gebruik van het gebied. Goede bemaling is
bovendien uit oogpunt van volksgezondheid en diergezond
van groot belang. Daarnaast moet in alle gevallen vooraf
aan een ingreep in het hydrologische systeem de nulsituatie
eenduidig worden vastgelegd, zodat achteraf ontraceerbare
situaties worden voortkomen.
hou bEschErming tEgEn ovErstroming in stand
In het Nationaal Bestuursakkoord Water is afgesproken dat
de waterschappen het watersysteem zullen beoordelen op de
inundatiefrequentie, uitgaande van landelijke werknormen. De
bestaande capaciteit moet minimaal worden gehandhaafd.
Onder omstandigheden kan naar beneden worden afgeweken
van de landelijke werknormen. Waterlopen die in de bestaande
situatie boven de norm zitten moeten op dat niveau worden
gehouden. Normopvulling gaat ten koste van grote arealen
landbouwgrond omdat ze steeds verder kunnen vernatten
zonder dat het waterschap verplicht is in te grijpen.
schEp duidElijkhEid ovEr vErantWoordElijkhEid
van partijEn
Er moet duidelijkheid bestaan over de verantwoordelijkheid
van partijen. De verzekerbaarheid van schade mag voor de
overheid geen aanleiding zijn om de zorgplicht af te bouwen.
Ook mag kwalitatief en kwantitatief geen afwenteling plaatsvinden
van het stedelijk gebied naar het landelijke gebied. In
financieel opzicht moet een eerlijke en heldere verdeling van de
lasten plaatsvinden.
gEEF aandacht aan instrumEntarium En
procEsondErstEuning
Verbetering van het watersysteem kan niet zonder goed gevulde
instrumentenkoffer. De groen-blauwe diensten moeten worden
uitgewerkt, er is meer aandacht nodig voor kavelruil en ook het
beginsel van landbouwcompensatie verdient aanbeveling.
In alle gevallen geldt dat voorkomen beter is dan genezen.
Flankerende oplossingen moeten een duurzame oplossing
bieden, zowel op het bedrijfsniveau als op het gebiedsniveau.
De ondernemer heeft een doorslaggevende stem bij de keuze
van de oplossing die goed is voor zijn bedrijf. Het uitkeren van
een vergoeding moet als sluitpost worden gezien.
straF notoirE ovErtrEdErs,
maar coach goEdWillEndEn
Er moet een goede balans worden gevonden tussen stimuleren
en reguleren. De controle en handhaving moeten een coachend
karakter hebben. Het doel is het bereiken van normconform
gedrag. Notoire overtreders zullen worden beboet. Daarbij
verdient de relatie met Europese toeslagrechten en de
mogelijkheid van een dubbele sanctionering extra aandacht.
zEt vErplichtEnd instrumEntarium in als vangnEt
De inzet van het onteigeningsinstrument en de oplegging van
een gedoogplicht zijn alleen acceptabel mits alle voor- en
nadelen op rij gezet zijn, inclusief de aankoopstrategie, en het
gebied ermee heeft ingestemd. De daadwerkelijke toepassing
van de instrumenten gebeurt nadat 95 % van de betrokkenen
op vrijwillige basis (privaatrechtelijk) de medewerking heeft
toegezegd. De vrijwillige medewerking dient te worden beloond
door ook deze aankopen te baseren op de grondslagen van
onteigening. Hiervoor dient vanaf het begin van een project
helderheid te bestaan over de inzet van het instrumentarium.
zoEk naar niEuWE kEnnis
Om te kunnen omgaan met veranderende omstandigheden
moeten nieuwe wegen worden gezocht, ideeën worden
beproefd en de beschikbare kennis worden verspreid. Meer
operationeel inzicht is nodig in de gevolgen van processen zoals
verzilting, vernatting en verdroging, als ook zicht op (innovatieve)
ideeën om daarmee om te gaan. Ook bestaat behoefte aan
nieuwe ideeën en vernieuwend denken over waterbeheer.
De Deltacommissie, die in opdracht van het Ministerie van
Verkeer en Waterstaat onderzoek doet naar de gevolgen van de
zeespiegelstijging evenals naar de mogelijk maatregelen, kan
hieraan een impuls geven.

lto nederland kiest voor versterking van de ConCurrentiekraCht
De concurrentiekracht wordt bepaald door de kostprijs
bij productie, de productkwaliteit en de kosten van afzet
(logistiek). In de internationale concurrentie zijn concessies aan
de productkwaliteit uit den boze. Er is geen markt voor klasse
twee producten.
De kostprijs en productkwaliteit zijn afhankelijk van het
ondernemerschap en vakmanschap, maar ook van de
productieomstandigheden. Een optimale waterhuishouding en
de beschikbaarheid van voldoende schoon en zoet water zijn
van groot belang. Daarnaast bepalen ook de bestuurlijke en
financiële aspecten van het waterhuishoudkundige beleid hoe
groot de ruimte om te ondernemen is.
De volgende factoren zijn daarin van belang:
EEn EErlijkE concurrEntiE vraagt om EEn
gElijk spEElvEld
De Nederlandse land- en tuinbouw investeren al 25 jaar in
de milieu- en waterkwaliteit. Ook betalen de Nederlandse
land- en tuinbouw mee aan de waterstaatswerken via de
waterschapsheffing op cultuurgrond, iets wat in andere
landen ongekend is. Verder leveren de land- en tuinbouw een
bijdrage in natura aan het waterbeheer. De afzet van maaisel en
baggerspecie op boerenland leidt jaarlijks tot een besparing van
vele miljoenen.
Ongeveer 75 % van de waterprojecten vindt plaats in het
buitengebied en vraagt om de medewerking van de land- en
tuinbouw. Het is van belang om in de (internationale) weging
van belangen deze elementen mee te nemen.
WatErschappEn moEtEn zich bEpErkEn tot hun
kErntaak
De kosten van het integrale waterbeheer zijn mede door de
‘brede kijk’ aanmerkelijk gestegen. Natuurontwikkeling is
geen kerntaak van het waterschap en mag niet uit de
waterlasten worden betaald.
bEdrijvEn bEpalEn hun kEuzEs op basis van
EconomischE principEs
Nederlanders zien het landelijke gebied doorgaans als publiek
domein, terwijl het privaat bezit is en tevens het werkgebied
van boeren en tuinders. Aan ondernemers wordt gevraagd
Colofon
September 2008 tekst: John Tobben, LLTB, Roermond ontwerp en vormgeving: Studio Naskin, Haarlem
Fotografie: Stefan Koopmans (coverfoto), Rob Wanten, Douwe Korting en LTO Noord drukwerk: Lulof, Almelo
informatie
zlto informatielijn: 0900 - 235 95 86, e-mail: info@zlto.nl
lltb infolijn: 0900 - 46365582, e-mail: info@lltb.nl
lto noord informatiecentrum deventer, drachten en haarlem: 088 - 888 66 44, e-mail: info@ltonoord.nl
medewerking te verlenen aan de realisering van maatschappelijke
doelen. Daarbij mogen we de economische wetten, waaraan
bedrijven in de land- en tuinbouw hun levensvatbaarheid
ontlenen, niet uit het oog verliezen. De primaire taak van de land-
en tuinbouw is de productie van voedsel en siergewassen.
kostEn van maatschappElijkE WEnsEn EErlijk
vErdElEn
De kostentoerekening van maatschappelijke wensen verdient
meer aandacht. Het streven naar maatschappelijk verantwoord
ondernemen mag geen excuus zijn om maatschappelijke
wensen een op een bij het bedrijfsleven onder te brengen.
Het belonen van maatschappelijke diensten of het vrijstellen
van heffingen en belastingen komt onvoldoende van de grond.
Dit maakt medewerking aan de uitvoering van waterprojecten
niet vanzelfsprekend.
inzEttEn op vErstErking van bEstaandE WaardEn
Nederland staat de komende jaren voor een geweldige
wateropgave. De financiële en maatschappelijke haalbaar-
heid zijn cruciaal. Beleidsambities moeten in evenwicht zijn en
gericht op de versterking van bestaande waarden. Een extra
uitbreiding van natuurgebieden of ontwikkeling van nieuwe
natuurwaarden leidt tot nieuwe spanningen en komt de
duurzaamheid niet ten goede. Ook moet worden voorkomen dat
bedrijven op termijn toch planologisch worden belast, ondanks
hun eerdere medewerking aan waterprojecten.