Nummer 1(pdf, 2 MB) - Uwv

VOOR RELATIES VAN UWV JANUARI 2012
DE ARBEIDSMIGRANT
HOE BANG
MOETEN
WE VOOR
HEM
ZIJN?

6
COLOFON UWVMagazine voor relaties van Uitvoeringsinstituut
Werknemersverzekeringen (UWV) januari 2012. Verschijnt 4 x per jaar
Realisatie: vdbj_, Postbus 215, 2060 AE Bloemendaal www.vdbj.nl,
uwvmagazine@vdbj.nl Hoofdredactie: Kees Diamant Redactioneel
management: Fennie Pruim Mailadres redactie: concernredactie@uwv.nl
Eindredactie: Mirjam van Immerzeel en Jacques Poell Vormgeving: Marc
van Meurs Aan dit nummer werkten mee: Amke, Rhonald Blommestijn, Kay
Coenen, Corbino, Louis Drent, Dutchphotography.nl, Gert Hage, Johan
Kleinjan, Zoltan Koraï, Pauline van der Mije, Moker ontwerp, Linda van Pelt,
Martyn F. Overweel, Tessa Posthuma de Boer, Egbert Jan Riethof, Peter
Rijnsburger, Annelies Roon, Hanny Roskamp, Stephan Sanders, Jeroen
Schoondergang, Arie Vreeburg, Menno de Vries, Frank van Wijck Correctie:
Annette en Rien van der Snoek Lithografie: Grafimedia, Amsterdam
Drukwerk: Atlas, Soest Adreswijzigingen s.v.p. sturen naar: UWV,
Postbus 58285, 1040 HG Amsterdam onder vermelding van: adreswijziging
UWV Magazine. Het is alleen toegestaan artikelen uit UWV Magazine – geheel
of gedeeltelijk – over te nemen na toestemming van de redactie
2
UWVMAGAZINE
12
6 WELK VOLK EERST?
Binnen het Verenigd Europa staat het iedereen
vrij om te wonen en te werken waar hij
wil. Zal dat leiden tot een massale volksverhuizing
van arme naar rijke landen? Is onze angst
voor fraude, bijstandstoerisme en ‘baantjepik’
gegrond, of lijden we aan Europafobia?
12 GHOSTBUSTERS
Zo’n 400.000 burgers van wie het adres niet
geregistreerd staat, zouden overheid en
bedrijfsleven landelijk ieder jaar ruim 100 miljoen
euro kosten. Megafraude – of een spookverhaal?
De gemeente Amsterdam ging samen
met UWV op onderzoek uit.
15
22
VLUCHTELING
IN NEDERLAND
Zelfs bij de overheid
komen vluchtelingen in
Nederland nauwelijks aan
de slag, zo wijst onderzoek
van het CBS uit. Aan hun
capaciteiten en motivatie
ligt het niet, zoals blijkt uit
de verhalen op pagina 15,
20, 21 en 40.
16 EMMA AT WORK
‘Gewoon aan het werk’ luidt het motto van
Emma at Work, de organisatie die jongeren
met een lichamelijke beperking helpt arbeidservaring
op te doen. Het doel is dat ze op basis
hiervan zelf de kracht krijgen om door te stomen
naar een reguliere baan.
22 OVER-DE-GRENSGEVALLEN
Het achterhalen van uitkeringsfraude in het
buitenland bestaat niet zozeer uit spannende
intriges of woeste achtervolgingen, maar
vooral uit administratieve procedures. Het
Internationaal Bureau Fraude-informatie (IBF)
van UWV kent die op zijn duimpje.
26
26 ARBEIDSPARTICIPATIE =
INBURGERING
De blik van Dorine Manson, directeur van
Vluchtelingenwerk Nederland, is altijd naar
buiten gericht geweest. ‘Daarom zet ik mij nu
in voor vluchtelingen en ligt de focus op hun
arbeidskansen. Want werken is uiteindelijk de
beste en snelste weg naar inburgering.’
32 ONSCHATBAAR
Jobcoaches zijn van onschatbare waarde voor
jongeren met verstandelijke of psychische
beperkingen op de arbeidsmarkt. Toch moet
daar nu op bezuinigd worden. Wat betekent
dat voor de re-integratie van Wajongers?
En verder
Nieuws 4
Stephan Sanders 11
Kennisdossier 20
Tien jaar UWV 30
Murphy en Kafka 35
Uitvoeringstoets 38
GEORGE MICHAEL,
BOB DYLAN & UWV
Mijn eerste kennismaking met UWV is een van de vijf informatiebijeenkomsten
die onze organisatie ieder jaar organiseert
voor werkgevers. Ik bezoek de bijeenkomst in Ahoy,
Rotterdam. Diezelfde week ‘staat’ niet alleen UWV in Ahoy,
maar ook George Michael, Bob Dylan en Marc Knopfler, als
ik het goed heb onthouden. Goed gezelschap dus. Zeker is
dat de mensen op déze ochtend voor óns komen.
Buiten is het regenachtig en winderig, binnen is het
behaaglijk. Niet alleen in letterlijke, maar ook in overdrachtelijke
zin. Werkelijk honderden HR-professionals van grote
werkgevers uit de Randstad zijn aanwezig. Samen met vele
collega’s. Het menu voor vandaag: mijn collega Peter
Haarms, divisiedirecteur K&S – Klant en Service, ha, deze
afkorting heb ik onthouden! – opent. Daarna volgt een
paneldiscussie op het podium, met drie UWV-experts over
de Wet Poortwachter, het ontslagrecht en het dragen van
eigen risico door werkgevers. Ik leer over het bestaan van
een Poortwachterscentrum, buig me over de vraag of bij
detachering btw is verschuldigd en maak aantekeningen
over de ‘noriskpolis’ voor werkgevers die eigenrisicodrager
– ERD! – zijn.
In de tweede helft van de ochtend neem ik deel aan de
workshop ‘Eigen risico dragen WGA’. Belangrijkste vraag:
zou de werkgever moeten kiezen voor een publieke of voor
een private verzekering? Antwoord: de keuze is aan de
werkgever. UWV informeert – maar adviseert niet. We voeren
de keuze van de werkgever uit.
Echt, ik heb in de afgelopen twintig jaar aan heel veel congressen
en workshops deelgenomen. Zelden waren de
sprekers zó klip-en-klaar in hun bewoordingen. Zó goed in
het uitleggen, en zó enthousiast. Plus een hoog rapportcijfer
van de bezoekers, de werkgevers. Bijna fluitend liep
ik de zaal uit. Op weg naar koffie en een broodje. Ook al aangeboden
door UWV. Een warm onthaal, ik voel me welkom!
Bruno Bruins, Voorzitter van de raad van bestuur van UWV
(per 1 januari 2012)
JANUARI 2012 012 3

ILLUSTRATIE ZOLTAN KORAÏ
ÉÉN BETALINGSSYSTEEM,
20 MILJOEN BESPARING
UWV is per 1 januari 2012 van
twee betalingssystemen voor arbeidsongeschiktheidsuitkeringen
overgegaan
op één systeem. Dat is efficiënter en
bespaart kosten.
Door de fusie van verschillende instanties
tot het huidige UWV, telde de organisatie
honderden verschillende ICT-systemen. De
afronding van het project markeert de eindfase
van een jarenlange inspanning om te
komen tot één uitkeringssysteem per uitkering.
Dit levert naast efficiency een kostenbesparing
op van twintig miljoen per jaar.
De eerste fase van dit deelproject werd in
juni 2011 uitgevoerd. De uitkeringsgerechtigden
ontvingen vanaf dat moment hun
uitkering op dezelfde datum. Daarvóór hanteerde
UWV twee maandelijkse betaalmomenten,
voor de ene groep iets eerder dan
voor de andere.
Hoewel klanten er niet op achteruit gaan, is
gebleken dat er bij dit soort maatregelen
toch altijd veel vragen komen. Voor een soepele
overgang heeft UWV de betreffende
klanten geïnformeerd door gericht brieven
te sturen. Ook zijn er klantengroepen telefonisch
benaderd.
200.000 =
het aantal arbeidsmigranten uit de Midden- en Oost-Europese landen (de MOE-landen)
4
UWVMAGAZINE
De D voordelen van
e-factureren
* UWV loopt voorop bij de invoering van
e-factureren, het elektronisch
ontvangen en versturen van rekeningen.
* Naar verwachting zal UWV eind dit jaar
80 procent van de facturen elektronisch
verwerken. De e-factuur levert op
jaarbasis een besparing op van 1,3
miljoen euro.
* UWV is in het voorjaar van 2010 gestart
met e-factureren. Leveranciers worden
gestimuleerd rekeningen elektronisch in
te dienen door ze te wijzen op voordelen
zoals snellere afhandeling, snellere
betaling, gemak en minder fouten.
* E-factureren bespaart tijd en geld en is
bovendien duurzaam door de besparing
op papier.
* Dat UWV verder is met elektronisch
factureren dan andere overheidsorganisaties
blijkt uit recent onderzoek
in opdracht van het ministerie van
Economische Zaken, Landbouw en
Innovatie.
* Uit het onderzoek blijkt dat de overheid
vorig jaar slechts zes procent van de
facturen elektronisch afhandelde.
die de afgelopen jaren in toenemende mate werkzaam zijn in Nederland.
Begin 2011 zijn er bijna 200.000 arbeidsmigranten uit de MOE-landen in Nederland
geregistreerd als inwoner of werknemer. Uitgaande van het totaal van circa 7,1 miljoen
werknemers is het aandeel arbeidsmigranten uit de MOE-landen circa 3% van de
verzekerde populatie. Ruim twee op de drie van deze migranten zijn afkomstig uit Polen.
Bron: achtmaandenrapportage e UWV
DUTCH CAREER CUP
Ook voetbalclubs zetten hun faciliteiten en contacten in om werkzoekende
Wajongers te helpen met het vinden van een passende baan. Het
programma, de Dutch Career Cup, is samen met Stichting Life Goals,
USG Restart en UWV opgezet.
Eenentwintig professionele voetbalclubs hebben zich aangemeld voor de Dutch
Career Cup, waaronder Sparta Rotterdam, Ajax, NEC, Vitesse, AGOVV, SC Cambuur,
PSV, Teamplay NAC Breda, FC Utrecht en FC Groningen. Deelnemers aan het programma
starten in teamverband een sport/re-integratietraject van 26 weken. Het
traject bestaat uit minimaal twee voetbaltrainingen per week en diverse activiteiten
gericht op het verwerven van een baan. Meerdere keren per jaar vindt er een competitieronde
plaats waar deelnemers, clubs, partners en werkgevers elkaar ontmoeten.
Zo’n 300 Wajongers uit het hele land streden op 7 oktober in 25 teams voor de
finaleplaats. Dagwinnaar werd het Wajong-team ADO Den Haag. De uiteindelijke finale
vindt v
plaats bij AFC Ajax op 9 maart aanstaande.
KORT NIEUWS VAN UWV
ACTIEMAAND 50-PLUS
November was voor UWV ‘Actiemaand 50-plus’. In 64
vestigingen van UWV WERKbedrijf werden 121 activiteiten
georganiseerd. Voor werkzoekenden lag het
accent op het vergroten van vaardigheden. Zo waren er
workshops social media en digitale vaardigheden. Ook
speed dates, sollicitatietrainingen en direct contact tussen
werkzoekende en werkgever stonden op het programma.
Naar schatting hebben in totaal 7500 werkzoekenden
en 312 werkgevers deelgenomen aan de
activiteiten. Met resultaat: concreet heeft dit geleid tot
250 plaatsingen. Bovendien lopen op het moment nog
tal van sollicitatietrajecten.
Naast de activiteiten in het land was er een campagne
op radio, internet en in dag- en vakmedia. De campagne
liet werkgevers zien wat de kwaliteiten zijn van
50-plussers. Werknemers uit deze groep hebben veel
ervaring en vakkennis en zijn doorgaans zeer loyaal
naar hun werkgever. De campagne had ook tot doel af
te rekenen met sommige vooroordelen over oudere
werknemers. Meerdere onderzoeken tonen aan dat
50-plussers niet altijd duurder zijn dan jongere werknemers.
Ook zijn ze niet vaker ziek, zoals vaak ten
onrechte wordt gedacht.
Wisseling van de wacht
Met ingang van 1 januari 2012 is Michel Rovers directeur
van de directie Strategie, Beleid en Kenniscentrum (SBK)
binnen UWV. Hij volgt daarmee Titus Livius op, die sinds 1
september 2006 directeur van SBK was. Rovers heeft
ruime ervaring in de sociale zekerheid. In 1988 trad hij in
dienst van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
als beleidsmedewerker. In 2009 kwam hij in
dienst bij UWV als bestuursadviseur, waar hij zich onder
meer bezighield met premievaststelling.
JANUARI 2012 5

EUROPA
Lessen uit recente arbeidsmigratie
FOBIA
TEKST GERT HAGE FOTOGRAFIE AMKE
Binnen het Verenigd Europa staat het iedereen vrij
om te wonen en te werken waar hij wil. Zal dat
leiden tot een massale volksverhuizing van arme
naar rijke landen? Is onze angst voor fraude,
bijstandstoerisme en ‘baantjepik’ gegrond, of lijden
we aan een vorm van Europafobia?
Tijdelijke arbeidsmigratie heeft een permanent
karakter. Deze ogenschijnlijke paradox
is een van de belangrijkste conclusies
uit het enkele maanden geleden verschenen
rapport Lessen uit recente arbeidsmigratie.
Dat rapport was op verzoek van het parlement
opgesteld door een tijdelijke kamercommissie onder
leiding van CDA-kamerlid Ger Koopmans. Er is al jaren
sprake, aldus de commissie-Koopmans, van een structurele
in- en uitstroom van arbeidsmigranten die hier
veelal tijdelijk komen werken. ‘Alle onderzoeken
wijzen op een verdere toename van het aantal arbeidsmigranten
op korte termijn’, aldus de parlementaire
commissie, die haar onderzoek toespitste op werkzoekenden
uit Midden- en Oost-Europa.
In mei 2004 traden acht landen uit deze regio toe tot de
Europese Unie (EU). Onlosmakelijk verbonden aan deze
toetreding is het fundamentele recht op vrij verkeer
voor werknemers en het recht van vrije vestiging.
6 UWVMAGAZINE
JANUARI 2012 7

De belangrijkste lessen
* Als algemene conclusie stelt de commissie-Koopmans dat Nederland niet in staat
is geweest de toestroom van arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa in
goede banen te leiden.
* De commissie is geschrokken van het grote aantal malafide uitzendbureaus en de
slechte, soms schrijnende, huisvestingssituaties van arbeidsmigranten. Gebrekkige
huisvesting en ‘overbewoning’ zorgen niet alleen voor onwenselijke situaties
voor de migranten zelf, maar leiden ook tot grote overlast in sommige wijken.
* Migranten worden onderbetaald door hun werkgevers en huisjesmelkers laten
migranten te veel betalen voor kleine en slechte huisvesting. Dit acht de commissie
onacceptabel.
* De commissie is van oordeel dat het kabinet op korte termijn deze negatieve effecten
van arbeidsmigratie voortvarend zou moeten bestrijden. De commissie ziet de
reeds door het kabinet voorgestelde maatregelen als een eerste stap in de goede
richting, maar heeft twijfels over het bereiken van concrete resultaten op korte
termijn.
* Het kabinet spreekt veel over nieuw onderzoek, aanpassing van systemen, verkenningen,
maken van procesbeschrijvingen en overleg met branches en gemeenten.
Vooral op het terrein van de huisvesting missen een sense of urgency en concrete,
meetbare doelstellingen. Nederland kan het zich niet permitteren om nog langer te
overleggen, te verkennen en te onderzoeken. Er moet nu doorgepakt worden.
Bron: ‘Arbeidsmigratie in goede banen’, eindrapport commissie-Koopmans
Polen, Tsjechen, Hongaren en Slovenen kregen in principe
toegang tot de Nederlandse arbeidsmarkt, zij het dat zij
tot 1 mei 2007 nog onderworpen waren aan een tewerkstellingsvergunningsplicht.
Voor Bulgaren en Roemenen,
die drie jaar later toetraden tot de EU, geldt die plicht tot 1
januari 2014, zo kondigde minister Kamp half november
aan in een brief aan de Tweede Kamer.
Niet al te gastvrij
Het Centraal Planbureau schatte destijds in dat jaarlijks zo
tussen de 4000 en 8000 arbeidsmigranten uit de nieuwe
lidstaten naar Nederland zouden komen. Die schatting
bleek aan de lage kant. In het rapport wordt melding
gemaakt van 200.000 arbeidsmigranten uit Midden- en
Oost-Europa per 1 januari 2011, voor het grootste deel
afkomstig uit Polen. In werkelijkheid zijn dat er meer,
want een onbekend aantal staat niet geregistreerd. De
meest recente schattingen gaan uit van tussen de 286.000
en 325.000 migranten.
Hoewel Nederland aantrekkelijk is voor arbeidsmigranten
vanwege de beschikbaarheid van werk en de hoogte
van het loon, staat ons land niet boven aan de lijst van
mogelijke bestemmingen. De voorkeur van de ‘nieuwe
Europeanen’ gaat in eerste instantie uit naar Groot-
Brittannië, Ierland en Scandinavië. Dat heeft te maken
met de taal, maar ook met het imago van Nederland als
een niet al te gastvrij land en met de problemen om hier
geschikte huisvesting te vinden. Alles overziend komt de
commissie tot de conclusie dat ‘Nederland niet in staat is
geweest de toestroom van arbeidsmigranten uit Midden-
en Oost-Europa in goede banen te leiden.’
‘De problemen met de arbeidsmigranten concentreren
zich rond drie punten: huisvesting, de rol van de uitzend-
8 UWVMAGAZINE
bureaus en de gebrekkige registratie’, licht commissievoorzitter
Ger Koopmans (CDA) toe. De commissie schrok
vooral van de naar schatting 5- à 6000 malafide uitzendbureaus,
die gezamenlijk meer dan 100.000 mensen bemiddelen.
Dat is slecht voor de arbeidsmigranten zelf – onderbetaling
en zelfs uitbuiting zijn geen uitzonderingen – maar
ook voor het imago van Nederland, constateert
Koopmans. ‘Het kabinet is inmiddels met een aantal voorstellen
gekomen om aan deze ongewenste situatie een
einde te maken, zoals de registratie en certificering van
uitzendbureaus. Als commissie zouden we liever nog een
stap verder gaan in de vorm van een speciale vergunning,
onder strenge voorwaarden. Het is van groot belang om
binnen nu en twee jaar een einde aan de huidige misstand
te maken. Ook is sinds het begin van de zomer de handhaving
door de Arbeidsinspectie bij onderbetaling
aangescherpt.’
Basisregistratie Personen
Schrijnend is ook de situatie rond de huisvesting van
arbeidsmigranten, aldus de parlementaire commissie.
Door onderschatting van de toestroom en onduidelijkheid
over de verdeling van verantwoordelijkheden tussen
werkgevers, woningbouwcorporaties en gemeenten is
volgens Koopmans een ‘onacceptabele situatie’ ontstaan,
met huisjesmelkers die migranten te veel laten betalen
voor slechte huisvesting. In sommige wijken van de grote
steden heeft dat geleid tot overlast door overbewoning.
Een derde punt van zorg, vervolgt Koopmans, is de
gebrekkige registratie van de arbeidsmigranten, waardoor
gemeenten slecht zicht hebben op de werkelijke
aantallen. Koopmans: ‘Sommige gemeenten zien af van
registratie omdat ze anders geen toeristenbelasting meer
kunnen heffen. Verder zijn we in ons onderzoek op
gemeenten gestuit die de arbeidsmigranten die in recreatiebungalows
wonen liever niet wilden registeren, want
dat zou maar problemen geven met de Wet ruimtelijke
ordening. Dat kan natuurlijk niet, het kabinet moet snel
met een duidelijke instructie komen voor uniforme toepassing
van inschrijving.’
Voor toenmalig minister Donner van Binnenlandse Zaken
is het probleem van de slechte registratie mede aanleiding
geweest voor het wetsvoorstel Basisregistratie
Personen, als opvolger van de huidige Gemeentelijke
Basisadministratie. Koopmans: ‘Maar het kan nog wel
even duren voordat de Basisregistratie wordt ingevoerd.
Als commissie hebben we dan ook de aanbeveling gedaan
om de mogelijkheden in kaart te brengen van de automatische
doorgifte van adresgegevens tussen de UWV
Polisadministratie, de Belastingdienst en de
Gemeentelijke Basisadministratie.’
Weinig beroep op sociale zekerheid
‘Mij valt op dat de commissie slechts beperkt aandacht
heeft voor het risico dat arbeidsmigranten uit de
EU-landen een beroep op de sociale zekerheid gaan doen.
Gelet op het aantal migranten uit Midden- en Oost-Europa
en de ervaringen in het verleden is het naar mijn overtuiging
noodzakelijk op dit punt attent te zijn’, luidde de
reactie van minister Kamp op het rapport van de commissie-Koopmans.
Die kent de kritiek. ‘We hebben de cijfers
op een rij gezet. Wat hadden we meer moeten doen?’,
klinkt het berustend uit de mond van Koopmans.
Die cijfers wijzen uit dat het beroep op de sociale zekerheid
over het algemeen klein is. ‘Er lijkt een stijging waarneembaar,
maar het is nog te vroeg om voorspellingen te
doen op de lange termijn’, schrijft de commissie.
Gijsbert Vonk, hoogleraar Sociale Zekerheidsrecht in
Groningen, was een van de mensen die door de commissie-Koopmans
werd geconsulteerd. ‘Mijn boodschap was
dat de angst voor misbruik van onze sociale voorzieningen
door arbeidsmigranten ongegrond is. De cijfers wijzen
dat duidelijk uit, alleen lijkt het wel of deze boodschap
in de politiek niet gehoord wil worden. Daar leeft
het idee dat in iedere Oost-Europeaan een potentiële fraudeur
schuilt. Onzin, alleen in de WW zit een soort gat. Als
iemand met een lang arbeidsverleden in bijvoorbeeld
Polen naar Nederland komt en hier al snel werkloos
wordt, kan hij of zij theoretisch aanspraak maken op een
volledige WW-uitkering van 36 maanden. In de praktijk
blijkt dat echter ontzettend mee te vallen, in 2010 ging het
om 1500 Polen die van dat recht gebruikmaakten.’
Gevecht tegen windmolens
Al even onterecht is de vrees voor massaal ‘bijstandstoerisme’,
vervolgt Vonk. ‘Er is geen EU-rechtsregel te vinden
die een land dwingt een bijstandsuitkering te geven aan
mensen die geen enkele band hebben met het arbeidsproces
van het desbetreffende land.’
Vonk heeft dan ook zo zijn bedenkingen bij de pogingen
van de Nederlandse regering om Europa te bewegen
strengere regels in te voeren omtrent de instroom van
arbeidsmigranten en de mogelijkheid van deze groep om
een beroep te doen op onze sociale zekerheid. Zo wil het
kabinet dat het verblijfsrecht van migranten die hier langer
dan drie maanden zijn en geen (uitzicht op) werk hebben
wordt beëindigd. Ook onderzoekt het kabinet de
mogelijkheid of de richtlijn voor het vrije verkeer van personen
zodanig kan worden gewijzigd dat het verblijfs-
JANUARI 2012 9

Tewerkstellingsvergunning
Werknemers van buiten de ‘Europese Economische Ruimte’ (EER) hebben om
toegelaten te worden tot de Nederlandse arbeidsmarkt een tewerkstellingsvergunning
nodig. De EER wordt gevormd door de EU-landen minus Bulgarije
en Roemenie, maar inclusief Zwitserland.
De aanvraag moet door de werkgever worden ingediend bij UWV WERKbedrijf.
Vijf weken voor de aanvraag dient de vacature door de werkgever te zijn aangemeld.
In die periode van vijf weken bekijkt UWV WERKbedrijf of de werkgever
zich voldoende heeft ingespannen om personeel te werven binnen Nederland
en de EER. ‘Wij controleren of er mensen naar deze vacature zijn verwezen en
zo ja, waarom ze niet zijn aangenomen’, zegt Liesbeth van Amersfoort, teamleider
regelingen bij UWV WERKbedrijf.
In 2010 werden in totaal 16.173 tewerkstellingsvergunningen aangevraagd,
vooral voor personeel in de horecasector, de land- en tuinbouw en de ICT. ‘Het
gaat om de onderkant van de arbeidsmarkt, zoals de land- en tuinbouwsector,
om specialistische functies, zoals bijvoorbeeld een Japanse kok, of om de
hoogwaardige kennissector, onder wie wetenschappelijk onderzoekers en
ICT’ers’, aldus Van Amersfoort. In datzelfde jaar 2010 werden 2414 aanvragen
afgewezen. Afgaande op de gegevens tot en met augustus zullen de
cijfers voor 2011 ongeveer gelijk zijn aan die van 2010.
10 UWVMAGAZINE
recht vervalt als de arbeidsmigrant langer dan een jaar en
korter dan vijf jaar in Nederland heeft gewerkt en onvoldoende
bestaansmiddelen heeft en dus ook geen recht op
bijstand.
‘Dit soort regels bestaan al in de EU; verdere aanscherping
daarvan komt neer op een gevecht tegen windmolens’,
oordeelt Vonk. ‘Alleen Oostenrijk zit nog op ditzelfde
spoor, de overige landen volgen het proces dat in Europa
al lang gaande is, te weten een gestage afbouw van de restricties
voor het vrije verkeer van werknemers. Door
tegen die stroom in te roeien, is het gevaar groot dat
Nederland niet meer serieus wordt genomen, een geluid
dat ik trouwens in Brussel tot mijn spijt steeds vaker
hoor.’
Weerstand
Eerder dit jaar werden tot misnoegen van Bulgarije en
Roemenië de regels voor arbeidsmigranten uit deze landen
aangescherpt. Alleen in uitzonderingsgevallen wordt
hun nog een tewerkstellingsvergunning verstrekt. Dit
met de bedoeling werkgevers – vooral tuinders – aan te
moedigen zo veel mogelijk Nederlandse werkzoekenden
in (tijdelijke) dienst te nemen, in plaats van zoals voorheen
gebruik te maken van Bulgaarse en Roemeense
seizoensarbeiders.
Het besluit stuitte eveneens op grote weerstand van de
betrokken werkgevers, die aangaven dat Nederlandse
werkzoekenden niet of slechts mondjesmaat bereid
waren in de kassen of op het land aan de slag te gaan. ‘Het
is niet makkelijk gebleken’, bevestigt Ger Koopmans.
‘Nederlandse werkzoekenden vinden het werk in deze
sector te zwaar, het salaris te laag of de afstand tot het
werk te groot. Een andere groep wil misschien nog wel,
‘In de politiek leeft het idee
dat in iedere Oost-Europeaan
een potentiële fraudeur schuilt.
Onzin, alleen in de WW
schuilt een soort gat’
De foto’s bij dit artikel zijn genomen
bij Tuinderij De Hoge Akker in Etten
Leur, dat voor de aardbeienoogst
gebruikmaakt van Roemeense
arbeidskrachten.
maar kan het werk niet aan.’ Een motief om de restricties
voor Bulgaren en Roemenen niet op te heffen ligt in de
vrees voor een massale toestroom van arbeidsmigranten
uit deze landen. Uit het rapport Lessen uit recente
arbeidsmigratie blijkt die vrees ongegrond. Nederland
staat laag op de lijst van populaire bestemmingen, een
lijst die wordt aangevoerd door Spanje en Italië, met daarbij
de aantekening dat Spanje de grenzen voor Bulgaren
en Roemenen afgelopen zomer tijdelijk heeft gesloten
vanwege de economische malaise en hoge werkloosheid
in eigen land.
Nederland ‘nog niet klaar’
Het Centraal Planbureau berekende dat jaarlijks maximaal
6000 Bulgaarse en Roemeense arbeidsmigranten
hun heil in Nederland zoeken als de arbeidsmarkt opengaat,
tenminste als alle EU-landen, inclusief Spanje, eveneens
hun grenzen openen. Zo niet, dan kan het aantal
oplopen tot 20.000 migranten.
Als het aan het Europees Parlement ligt, worden de restricties
voor arbeidsmigranten uit Bulgarije en Roemenië
zo snel mogelijk opgeheven, zo bleek uit een resolutie die
eind oktober werd aangenomen. Maar nog geen maand
later meldde minister Kamp in een brief aan de Tweede
Kamer daar niets voor te voelen. ‘Nederland is op dit
moment niet klaar voor het ontvangen van nog meer
arbeidsmigranten uit de EU-lidstaten’, motiveerde minister
Kamp zijn voornemen de grenzen voor arbeidsmigranten
uit Bulgarije en Roemenië tot 1 januari 2014
gesloten te houden, wat betekent dat tot die tijd migranten
uit deze landen alleen worden toegelaten tot de
Nederlandse arbeidsmarkt als hun werkgever beschikt
over een tewerkstellingsvergunning.’
Stephan Sanders
Verlies
De sigarenboer is geen boer – hij heeft in zijn geboorteland elektrotech-
ijngeboorteland elektrotech
niek gestudeerd. Maar in Amsterdam kan hij zijn technische kennis alleen
maar botvieren op de aanstekers die haperen. Vingervlug haalt hij het
mechaniek uit elkaar en weet hij feilloos het defect te vinden.
Maar verder zijn het vooral twee Marlboro, een kraslot, Het Parool, wat
batterijen en heel soms een sigaar die bij de sigarenboer over de toonbank
gaan. Altijd staat de televisie aan, op een Pakistaanse zender. Vier
jaar geleden zette hij het geluid nog zachter als er klanten binnenkwamen,
maar dat vindt-ie kennelijk de moeite niet meer.
Ik hoop dat hij genoeg verdient, maar het is heel lastig in mijn sigarenboer
de belichaming van ‘verrijking’ te zien omdat– ik noem eens wat
– ik hem nooit heb mogen betrappen op zelfs maar een glimlach. Wat is
het tegendeel van arbeidsvreugd? Arbeidsleed? Dan heeft hem dat
getroffen. Hij kwam van zeer ver naar hier. Hij is altijd open, vanaf heel
vroeg ’s ochtends, ook op zondag. Alleen twee uur op vrijdagmiddag is-ie
even weg. Naar de moskee.
Een maand of wat geleden was de sigarenwinkel zomaar ineens
twee weken gesloten. Man is naar Pakistan, nam ik aan. Even weer het
leven opsnuiven dat hij de laatste jaren alleen per satelliet had kunnen
volgen. Maar zijn reis bleek een minder frivole reden te hebben. Zijn moeder
is ziek, ernstig ziek, en hij wilde haar bijstaan in haar laatste dagen. Zij
ging de hele tijd bijna dood maar net niet, zodat de sigarenman uiteindelijk
toch zijn retourticket moest gebruiken om op de vastgestelde datum
weer terug te reizen naar Nederland. Hij heeft afscheid van haar genomen
in het volle besef dat hij haar niet meer zal zien.
Hoe groter de afstand tussen geboorteland en migratieland, hoe
meer kans op misère. Zelfs de schoolvoorbeelden van modelmigranten –
Surinamers, die geen nieuwe taal hoeven te leren en stukken meer van
Nederland weten dan Nederlanders van Suriname – worden vroeg of
laat geconfronteerd met het ‘afgesneden zijn’. Want altijd wordt moeder,
vader of zus van de ene dag op de andere getroffen door een attaque
of erger. Op dat moment zijn er alleen nog ’business class’-tickets
voor Paramaribo te krijgen. Op dat moment blijkt dat er vliegensvlug nog
een visum moet worden geregeld bij de Surinaamse ambassade, en o ja,
het paspoort is net een maand verlopen.
Iedere migrant leeft met het besef van verlies. Grote kans dat hij er
net niet bij zal zijn wanneer het er echt om spant. Hij zal net te laat arriveren.
De begrafenis, dat lukt nog wel. Maar het sterfbed valt niet te plannen.
Stervenden houden zich niet aan de officiële vertrektijden.
Die migratiestress zal weliswaar kleiner zijn voor mensen uit de Balkan
en Midden-Europa – al kan het lang duren voordat je, in je oude Opel,
Constanta of Lublin hebt bereikt.
Maar wie er ook rijker wordt van arbeidsmigratie, de migrant zal
eerst zijn verlies moeten nemen. En dat verlies is altijd groter.
JANUARI 2012 11

‘
Het klopt dat UWV die adresgegevens niet
kon verstrekken’, stelt Remco Siegerist
nuchter vast. Siegerist voert als business
consultant van UWV Gegevensdiensten
de regie over dit traject. UWV
had gegronde redenen om dat niet te doen, onderstreept
hij. ‘Enerzijds vanwege privacywetgeving,
anderzijds wegens andere wet- en regelgeving.’
Siegerist legt uit dat levering van adresgegevens bij wet
getoetst moet worden aan twee criteria: die van de
‘doelbinding’ – waarvoor worden de gegevens
gebruikt? – en die van de ‘proportionaliteit’ – hoe verhoudt
zich de hoeveelheid gevraagde informatie ten
opzichte van de grootte van de op te sporen misstand?
UWV mag pas gegevens verstrekken als er een vermoeden
van fraude is. Daar was in dit geval geen sprake
van. ‘Het doel was hier het op orde brengen van de GBA
van Amsterdam. Er is geen wettelijke grond voor een
bijdrage van UWV daaraan. Wat betreft het tweede
criterium: de grootte van de vermeende fraude staat
vooraf niet vast. Dus ook op basis van dat criterium kon-
12 UWVMAGAZINE
Amsterdam gaat met UWV op zoek naar spookburgers
GHOST
BUSTERS
‘Miljoenenfraude door spookburgers’ kopte RTL Nieuws vorig jaar.
Zo’n 400.000 burgers van wie het adres niet geregistreerd staat,
zouden overheid en bedrijfsleven landelijk ieder jaar ruim 100 miljoen
euro kosten. Megafraude – of een spookverhaal?
TEKST ANNELIES ROON ILLUSTRATIE MOKERONTWERP.NL
den wij niet meewerken. Verder was op basis van onze
analyseresultaten het beeld dat de gemeente Amsterdam
dit vanuit de handhavingstaak zelf kon oppakken.’ UWV
is bovendien met handen en voeten gebonden aan allerlei
wet- en regelgeving die medewerking aan een dergelijke
operatie in de weg staat. Los van dat alles is voor
UWV het woonadres van een cliënt niet van doorslaggevend
belang: dat iemand niet ingeschreven staat bij het
GBA heeft niets met het recht op een uitkering te maken.
Ons stinkende best
‘Wij doen uiteraard ons stinkende best om de adressenbestanden
op orde te houden’, zegt Erwin Lubberding,
manager handhaving bij de Dienst Persoons- en Geoinformatie
van de gemeente Amsterdam, en Siegerists
counterpart in dezen. ‘We hebben een meldprocedure
voor afnemers van deze informatie die vermoeden dat
er iets niet klopt; we houden buurtgewijs steekproeven
ter controle; we doen regelmatig bestandsanalyses,
maar we kunnen nou eenmaal niet bij elke inschrijving
een huisbezoek afleggen. Toen op een congres ter
JANUARI 2012 13

sprake kwam dat Remco onze adresbestanden
had vergeleken en nogal wat afwijkingen had
gevonden, waren we dan ook direct geïnteresseerd.
UWV krijgt natuurlijk voortdurend actuele
informatie binnen. Daarom vonden we het ook jammer
dat UWV niet bij wijze van pilot steekproefsgewijs
gegevens wilde verstrekken. ‘Uiteindelijk heeft
de gemeente minister Donner er per brief op gewezen
dat de medewerking van UWV cruciaal was om een
goed onderzoek in te stellen naar eventuele
fraudegevallen.’
Vertrokken Onbekend Waarheen
Remco Siegerist was verrast toen hij hoorde dat de
gemeente Amsterdam de minister had ingeschakeld. ‘Ik
had het standpunt van de gemeente uitgebreid opgenomen
in de verantwoording naar onze raad van bestuur.
Voor mijn gevoel hadden we eerst bestuurlijk verder
moeten praten en dan (gezamenlijk) de stap naar de
ministers kunnen maken.’ Minister Kamp creëerde uiteindelijk
de extra ruimte die UWV nodig had om de
gevraagde gegevens te verstrekken. ‘Jammer dat het zo
lang moest duren voor we uiteindelijk van start konden’,
zegt Lubberding hierover. ‘Er zit nu twee jaar tussen
de eerste gesprekken en de onderzoeksresultaten.’
Hoe dan ook, toen de minister toestemming had verleent
voor de bestandsvergelijking, was de uitgangspositie
veranderd. Daardoor konden de gemeente
Amsterdam en UWV vanaf dat moment gezamenlijk op
zoek naar de beste aanpak. Op verzoek van de gemeente
werd besloten tot een breder onderzoek door een vertrouwde
derde partij. In dit geval is dat het Inlichtingenbureau,
een organisatie die gemeenten adviseert bij het
beantwoorden van de vraag op welke ondersteuning
burgers recht hebben. Niet alleen de UWV-gegevens
werden nu doorgelicht, maar ook die van de
Belastingdienst en de zogenoemde VOW-populatie
(Vertrokken Onbekend Waarheen) van Amsterdam.
30.000 verschillen
Uit een eerste vergelijking van de nieuwe gegevens
bleek inmiddels dat 30.000 bij UWV bekende personen
niet geregistreerd staan bij de GBA Amsterdam. ‘Dat is
14 UWVMAGAZINE
‘Burgers weten gewoon ook niet
op welke momenten ze zich offi cieel
bij een gemeentelijke basisadministratie
moeten uitschrijven’
geen verbazingwekkend aantal’, reageert
Siegerist. ‘Er zijn daarvoor vrij veel logische redenen
te noemen. Zo gebruikt een groep mensen het adres
van het tweede huis, hebben wij expats in onze administratie
en mensen die bijvoorbeeld in het buitenland
wonen, maar hier tijdelijk werken.’ Ook Erwin
Lubberding beseft dat voor een deel van de ontbrekende
GBA-inschrijvingen een logische verklaring zal
zijn. ‘Maar ervaring met het GBA-beheer leert dat er bij
vreemde gevallen die op het oog verklaarbaar lijken,
tóch uiteindelijk vaak meer aan de hand is.’
De derde fase van het onderzoek, dat volgend jaar van
start gaat, moet uitwijzen waar deze ‘spookburgers’ dan
wél geregistreerd staan en welke overheidsinstanties
er baat bij hebben om verdere actie te ondernemen. In
samenwerking met andere uitvoeringsorganisaties kan
dit onderzoek zaken aan het licht brengen als onderhuur,
uitkerings- en studiebeursfraude, onterecht aangehouden
parkeervergunningen, enzovoort.
Siegerist vraagt zich af of er aan het einde van de rit veel
echte fraudegevallen zullen komen bovendrijven.
‘Burgers weten gewoon ook vaak niet op welke
momenten ze zich officieel bij een GBA moeten uitschrijven.’
Lubberding is minder optimistisch: ‘Ik denk
dat er bij een substantieel deel van de nader te onderzoeken
gevallen iets niet klopt.’
Eenvoudiger uitwisseling
Wat de eindresultaten van het onderzoek ook zullen
zijn, UWV-adresbestanden kunnen een belangrijke rol
spelen bij fraudebestrijding. Erwin Lubberding: ‘Ik
hoop dat we met UWV een systematiek kunnen afspreken,
waarbij terugmelding van discrepanties tussen
GBA- en UWV-gegevens onderdeel wordt van de reguliere
procedure. Dat zou een prachtige aanvulling zijn
op onze handhaving.’ In reactie op deze wens laat
Siegerist weten: ‘De verantwoordelijke ministeries werken
op dit moment aan voorstellen om eenvoudiger uitwisseling
van gegevens mogelijk te maken. Rond de
personen met de status “Vertrokken Onbekend
Waarheen” onderneemt UWV daarop vooruitlopend
een gerichte actie waarbij ook de gemeenten worden
geïnformeerd.’
Mena Kuanzambi (25)
* Woont in Maastricht
* Kwam in 2008 uit Congo
als politiek vluchteling
* Studeert in Nederland
mbo Techniek
‘Ik voel me genoeg thuis
om te willen blijven’
‘Drie jaar geleden heeft iemand
me geholpen vanuit Congo
naar Europa te vliegen. Vanaf
de luchthaven ben ik verder
gebracht, en het duurde een paar
dagen voordat ik begreep dat
ik in Pays Bas – Nederland dus
– was aanbeland. In Maastricht
volg ik de studie mbo Techniek,
waarvoor ik momenteel stage
loop bij een metaalbedrijf.
Voorlopig als conciërge, maar na
mijn afstuderen wil ik liever een
baan in de technische richting.
Als ik eenmaal een vast inkomen
heb, hoop ik dat ook mijn vrouw
en dochtertje van vier naar
Nederland mogen komen, want als
politiek vluchteling kan ik voorlopig
niet terug naar Congo. Ik voel me
hier genoeg thuis om te willen
blijven. Als ik mijn inburgering
officieel heb afgerond, ga ik
een verzoek indienen voor
naturalisatie tot Nederlander.’
Vluchtelingen komen in Nederland
heel moeilijk aan werk. Zelfs bij de
overheid komen ze nauwelijks aan de
slag, zo wijst onderzoek van het CBS
uit. Aan hun capaciteiten en motivatie
ligt het niet, zoals uit het verhaal van
deze vluchteling blijkt.
JANUARI 2012 15
BEELD DUTCHPHOTOGRAPHY.NL • TEKST LINDA VAN PELT

Katinka Stoop (23) is aan het werk. En hoewel
dat eigenlijk de gewoonste zaak van
de wereld zou moeten zijn, is dat in
Katinka’s geval helaas niet zo. ‘Ik ben
geboren met spina bifida (in de volksmond:
een open ruggetje-red.)’, zegt ze, ‘en ben dus
beperkt in mijn werkkracht. Een fulltime baan lukt mij
niet. En ik heb vaak genoeg meegemaakt dat ik in sollicitatieprocedures
te horen kreeg: “Er zijn geschiktere
kandidaten”. Daar word je dan wel een beetje cynisch
van. Maar ik heb wel een opleiding op administratief
gebied afgerond en ik kán en wíl werken.’
Toen Katinka op een bijeenkomst van de Vrije
Universiteit (VU) in Amsterdam – over jongeren met een
beperking voorbereiden op een zelfstandig leven –
Emma at Work tegenkwam, greep ze dan ook meteen
haar kans. ‘Ik wilde alles weten over die organisatie,
want degene die daar een presentatie hield, zei dat
Emma at Work mensen zoals ik op weg hielp naar
16 UWVMAGAZINE
Tussenpartij voor jongeren met een beperking
EMMA
AT WORK
‘Gewoon aan het werk’ luidt het motto van Emma at Work, de
organisatie die jongeren met een lichamelijke beperking helpt
arbeidservaring op te doen. Het doel is dat ze op basis hiervan zelf de
kracht krijgen om door te stromen naar een reguliere baan. Het
initiatief bestaat nu vijf jaar en hielp al honderden jongeren aan werk.
TEKST FRANK VAN WIJCK FOTOGRAFIE TESSA POSTHUMA DE BOER
betaald werk. Ik maakte meteen een afspraak voor een
intakegesprek.’ En dat leidde tot succes, want Emma at
Work vond voor haar een administratieve baan bij
Vi.a.Vi Office Management. ‘Het profiel dat Emma at
Work op grond van dat intakegesprek opstelde, sloot
goed aan bij mijn persoon. En na een poosje ging de
telefoon met de vraag of ik interesse had om te solliciteren.’
Katinka zei ja en ging op sollicitatiegesprek. Met
succes, zo bleek. ‘Een van de directeuren heeft een
gehandicapt familielid, misschien heeft dat me geholpen.
In ieder geval kreeg ik een heel afwisselende baan
in de secretariële dienstverlening. Ik mag na de spits
beginnen. En als ik het een keer niet red, is dat geen
probleem.’
Emma at Work zorgde ook nog voor een jobcoach, die
haar kon helpen bij het aanleren van wat extra vaardigheden
die ze voor haar werk nodig had. ‘En sinds die
tijd heb ik haar echt zien groeien van een meisje naar
een zelfstandige jonge vrouw’, zegt Marja Witteman,
KATINKA: ‘Ik mag na de spits beginnen.
En als ik het een keer niet red,
is dat geen probleem’
JANUARI 2012 17

Renée Bleeker
18 UWVMAGAZINE
Initiatief van een ziekenhuis
Sinds vijf jaar bemiddelt Emma at Work jongeren met een
chronische ziekte of lichamelijke beperking naar passende
werkplekken. Hierbij gaat het dan om bijbanen, vakantiebanen of
vaste banen en de nadruk ligt op het opdoen van werkervaring.
Het Emma Kinderziekenhuis stond aan de wieg van dit project en
achterliggende gedachte is dat jongeren behalve medische zorg
ook erg gebaat zijn om ondanks een chronische ziekte of
lichamelijke beperking zelfstandig in de maatschappij te kunnen
functioneren, bijvoorbeeld door deel te nemen aan de arbeidsmarkt.
Behalve vanuit Amsterdam bemiddelt Emma at Work sinds
kort ook jongeren vanuit Utrecht en Rotterdam. Bovendien hebben
alle academische kinderziekenhuizen in Nederland hun
medewerking toegezegd en hopen ze in de toekomst zo veel
mogelijk jonge mensen te kunnen helpen.
www.emma-at-work.nl
senior consultant bij Emma at Work. ‘Ze wil graag zelfstandig
gaan wonen en ik denk dat de stap naar betaald
werk haar daarbij helpt. Werken hoort bij je vorming.
En de maatschappij zal ook deze mensen harder nodig
hebben naarmate minder mensen tot de arbeidsmarkt
toetreden.’
De eerste stappen
Katinka is een van de pakweg 350 jonge mensen die
Emma at Work tot nu toe aan betaald werk heeft geholpen.
Het idee ervoor ontstond vijf jaar geleden, tijdens
het door het Emma Kinderziekenhuis geïnitieerde themajaar
Transitie: de overgangsperiode van kind naar
volwassene. Toen bleek dat tachtig procent van de jongeren
met een lichamelijke beperking geen vakantiewerk
of bijbaan kon vinden. Bedrijven wilden hen niet,
of ouders durfden het niet aan de kinderen te laten
gaan werken. Met subsidie van het VSBfonds en ZonMw
(een organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie)
werd Emma at Work opgezet om deze jongeren
te helpen. Ook UWV droeg financieel bij en Vedior (nu
Tempo-Team) bood aan de loonadministratie te doen.
Emma at Work is erop gericht jongeren met een beperking
– dus niet alleen Wajongers – te begeleiden in hun
eerste stap op de arbeidsmarkt. Dit kan via een vakantie-
of bijbaan, maar het kan ook om een reguliere baan
gaan. De doelgroep is tussen de 15 en 25 jaar. ‘Het gaat
om jongeren die in principe zelfstandig kunnen werken
op de werkvloer en die dus geen hand-in-handbegeleiding
nodig hebben’, verduidelijkt Witteman. ‘We
zijn dus geen jobcoachingsbureau. Ook bemiddelen we
niet voor jongeren met een verstandelijke beperking of
met psychiatrische problematiek, want daarvoor hebben
we niet de deskundigheid in huis. Emma at Work
heeft als doel jongeren de eerste stappen op de arbeidsmarkt
te bieden. We hopen dat ze daardoor werkervaring
opdoen en verantwoordelijkheid leren nemen,
mee kunnen doen en erbij horen. Jongeren kunnen op
deze manier ook zelfstandiger gaan functioneren. Werk
speelt een rol in dat proces.’
Een van ons
Iemand anders die heel goed binnen het profiel van
Emma at Work valt, is Renée Bleeker (22). Zij kreeg kort
na haar geboorte een hersenbloeding en hield daaraan
epilepsie over. Ook was ze tijdelijk rechtszijdig ver-
RENÉE: ‘Ik ben slim genoeg, ik ben alleen langzaam.
En ik wil werken. Dat is toch al lastig op deze
arbeidsmarkt, maar zeker voor iemand als ik’
lamd. Na veel fysiotherapie kan ze nu rechtszijdig grove
handelingen verrichten, maar de fijne niet. Verder
loopt ze een beetje schuin, en staand werk verrichten is
lastig. ‘Ik heb de basisschool voor een deel in het bijzonder
onderwijs doorlopen, maar dat had eigenlijk geen
toegevoegde waarde voor me’, vertelt ze. ‘Ik heb daarna
gewoon vmbo en mbo gedaan en heb het diploma juridisch
medewerker. Ik ben slim genoeg, ik ben alleen
langzaam. En ik wil werken. Dat is toch al lastig op deze
arbeidsmarkt, maar zeker voor iemand als ik.’ Emma at
Work ging voor haar op zoek, maar niet meteen met
succes. Renée: ‘Ik kreeg werk bij een energiebedrijf,
maar had daar niets te doen. En toen ik tijdens een
beoordelingsgesprek zei dat ik me verveelde, werd ik
ontslagen. Gelukkig vond ik via Emma at Work een
nieuwe administratieve baan bij Tempo-Team. Tijdens
het sollicitatiegesprek had ik wel iemand van Emma at
Work bij me, maar ik heb grotendeels zelf het woord
gevoerd. Ik werk er nu sinds april 28 uur per week en
dat bevalt goed. Ik werk in een vriendelijke, warme
groep en mijn werkzaamheden worden nog steeds uitgebreid.
Ik hoor er gewoon helemaal bij. Als ik mezelf
wel eens minderwaardig voel, zeggen collega’s meteen:
je bent een van ons hoor.’
Renée werkte eerst drie maanden op proef met behoud
van uitkering en kreeg vervolgens een halfjaarcontract,
dat inmiddels weer met een halfjaar is verlengd. Als dat
niet het geval was geweest, had ze gerust nogmaals
mogen aankloppen bij Emma at Work, stelt Witteman.
‘Wel hopen we natuurlijk dat jongeren via onze eerste
bemiddeling voldoende werkervaring opdoen om zelfstandig
vervolgstappen te kunnen zetten.’
Mans genoeg
UWV is bijzonder te spreken over het werk van Emma
at Work. ‘Wij hebben heel goede contacten met ze’, zegt
Alfons Fafiani, arbeidsdeskundige bij UWV in
Amsterdam. ‘Wat Emma at Work bijzonder maakt, is het
feit dat het geen re-integratiebedrijf is. Het is een
unieke tussenpartij voor die jongeren die mans genoeg
zijn om werk te zoeken, maar toch nergens binnenkomen.
Zij hebben weer andere contacten op de arbeidsmarkt
dan wij. Zij hebben het over mensen met een
lichamelijke beperking en dat is een veel bredere groep
dan de Wajongers voor wie wij bemiddelen. De tussenkomst
van Emma at Work kost UWV niets maar
bespaart de maatschappij juist geld omdat jongeren
met een beperking niet langer, of niet meer volledig,
een beroep hoeven te doen op een uitkering. Het geeft
hun de start die ze nodig hebben om in deze economisch
moeilijke tijd de achterstand te kunnen overbruggen
die ze door hun beperking hebben. Natuurlijk
is het aantal mensen dat via Emma at Work aan een
baan komt beperkt, maar dit doet niets af aan het
belang van deze organisatie. Ze helpt om bedrijven over
het punt van “onbekend maakt onbemind” heen te helpen
en daarmee helpt zij UWV ook weer om bij werkgevers
meer aandacht te vragen voor deze mensen.’
Bedrijven zien vaak dat het op de werkvloer een positieve
invloed heeft als er iemand bij komt met een lichamelijke
beperking, zegt Witteman. ‘Vooral als het
iemand is die nooit klaagt of ziek is en altijd vrolijk naar
het werk komt. Zo iemand behoort tot een gemotiveerde
groep mensen die al voor heel veel zaken hebben
moeten vechten. Andere werknemers herkennen
dit en leren daardoor ook anders aan te kijken tegen
een verkoudheid of een ander klein ongemak in het
dagelijks functioneren. Die motivatie van de betrokkene
is echt een succesfactor in het plaatsen van
iemand via Emma at Work. Maar ook de sociale motivatie
van het bedrijf en de houding van de directe leidinggevende
spelen een rol.’
Sponsoring en goodwill
Emma at Work heeft behalve in Amsterdam ook vestigingen
in Utrecht en Rotterdam. Haarlem volgt op korte
termijn. Het initiatief is financieel afhankelijk van
sponsoring – bijvoorbeeld van Rabobank Foundation –
en van goodwill van bedrijven. ‘Maar niet alles is in geld
uit te drukken’, zegt Witteman. ‘Soms zijn we lang bezig
om iemand voor twee uur in de week aan het werk te
krijgen.’ Gelukkig staat Emma at Work er niet alleen
voor. De organisatie is gelieerd aan het coachingstraject
Seniors for talent van Capgemini, dat jongeren
die zelf niet over een netwerk beschikken, helpt er een
op te bouwen. En zij heeft banden met Cap 100 van de
Lucille Werner Foundation, gericht op het vinden van
werk voor mensen met een beperking. ‘We verwijzen
jongeren naar hen door als ze te oud worden voor
bemiddeling door ons’, zegt Witteman. ‘Gelukkig zijn
er zo wel meer instanties waarnaar we kunnen doorverwijzen.’
JANUARI 2012 19

BEELD DUTCHPHOTOGRAPHY.NL • TEKST LINDA VAN PELT
20 UWVMAGAZINE
Kawa Aslani Aslemarz (28)
* Woont in Maastricht
* Kwam in 2009 uit Iran naar
Nederland als politiek vluchteling
* Heeft inburgering afgerond en
wil graag starten met mbo
Elektrotechniek
‘Pas als ik mijn eigen geld
verdien, ben ik hier thuis’
‘Al op mijn zestiende verliet ik Iran.
Blijven was te gevaarlijk omdat mijn
politieke denkbeelden niet strookten
met die van de zittende regering.
Ik heb een aantal jaren in Irak
gewoond maar daar is het ook niet
veilig. Na een reis van zes dagen in
een donkere vrachtwagen kwam
ik in Nederland terecht. Ik had niet
speciaal dit land in gedachten; mijn
wens was om in West-Europa de
veiligheid te vinden. Ik ben blij dat
dat is gelukt, maar om een toekomst
te kunnen opbouwen, moet ik een
vak leren. Mijn inburgering heb ik
zo goed als afgerond, het wachten
is alleen nog op de beoordeling van
mijn portfolio. In 2012 zou ik graag
beginnen met een mbo-studie
Elektrotechniek en hoop dat er een
instantie bereid is mijn studiekosten
te vergoeden, want mijn uitkering
is niet toereikend. Ik wil graag een
baan, want pas als ik mijn eigen geld
verdien, ben ik hier helemaal thuis.’
Vluchtelingen komen in Nederland
heel moeilijk aan werk. Zelfs bij de
overheid komen ze nauwelijks aan de
slag, zo wijst onderzoek van het CBS
uit. Aan hun capaciteiten en motivatie
ligt het niet, zoals uit het verhaal van
deze vluchteling blijkt.
Saša Simendi (46)
* Woont in Nijmegen
* Kwam eind 1993 uit Bosnië naar
Nederland
* Studeerde Elektrotechniek en
Natuurkunde in Bosnië, haalde
doctoraal Experimentele Natuurkunde
in Nederland begin 2000
‘Ik ben een global thinker en
voel me overal thuis’
‘Gevoelsmatig ben ik pas sinds begin
1996 in Nederland, want de eerste twee
jaar – nog in het asielzoekerscentrum
in Vlagtwedde – mocht ik niets doen. Na
anderhalf jaar onderduiken in Bosnië
(omdat ik niet wilde deelnemen aan
de oorlog) was ik juist vol verlangen
om de draad van mijn leven weer op
te pakken. Ik ben een global thinker
en kan me overal thuis voelen als ik
kans heb me te ontwikkelen. Voordat ik
officieel de Nederlandse taal kon leren,
oefende ik al met bezoekers aan het
asielzoekerscentrum; voor afwachten
had ik geen tijd. Zodra het officieel mocht,
ging het nog sneller; in de zomer van
1996 behaalde ik mijn Staatsexamen.
Aan de universiteit van Nijmegen maakte
ik een oud toekomstplan tot waarheid:
de afronding van een internationale
doctoraalstudie. Na Philips en KPN werk
ik nu bij Assa Abloy Nederland (NEMEF
en Lips), nu nog op contractbasis, maar
hopelijk binnenkort vast. Ik wil graag in
Nederland blijven, vooral vanwege alle
dierbare vrienden die ik hier heb.’
Vluchtelingen komen in Nederland heel moeilijk
aan werk. Zelfs bij de overheid komen ze
nauwelijks aan de slag, zo wijst onderzoek van
het CBS uit. Aan hun capaciteiten en motivatie
ligt het niet, zoals uit het verhaal van deze
vluchteling blijkt.
JANUARI 2012 21

OVER-DE-
Onderzoek naar fraude in het buitenland
GRENS-
GEVALLEN
TEKST HANNY ROSKAMP ILLUSTRATIE MARTYN F. OVERWEEL
Met internationale uitkeringsfraude zijn meestal kleine
bedragen gemoeid. Het belang van IBF, het Internationaal
Bureau Fraude-informatie van UWV, schuilt dan ook
in de preventieve werking. IBF-teammanager Miranda
Vermeulen: ‘Als men denkt dat er in het buitenland niet
wordt gecontroleerd, geven we een verkeerd signaal af.’ f
22 UWVMAGAZINE
et achterhalen van uitkeringsfraude
in het buitenland bestaat niet zozeer
uit spannende intriges of woeste achtervolgingen,
maar vooral uit administratieve
procedures. Binnen
Nederland biedt het burgerservicenummer
(BSN) een goede firewall
tegen fraude, maar internationaal is daar geen sprake
van. Vermeulen: ‘Natuurlijk proberen we een betere uitwisseling
tot stand te brengen met andere landen, maar
fraudebestrijding staat niet overal even hoog op de
agenda als hier. De mate van samenwerking zou ook
beter kunnen. Soms loop je tegen juridische protocollen
aan. Wat je in Nederland mag doen, mag niet altijd
in het buitenland. Ook praktische aspecten maken het
werk soms lastig. Wij hebben hier in Nederland één
UWV, in Frankrijk zijn dat er bijvoorbeeld wel vijf en die
zijn ook nog decentraal georganiseerd. Binnen Europa
JANUARI 2012 23

Fraude in cijfers
WIA/WAO
IBF deed in 2010 730 veldonderzoeken
bij arbeidsongeschikten. Daarbij
werd voor 200.000 euro financiële
benadeling geconstateerd. In 2011
was dat tot augustus al het dubbele.
24 UWVMAGAZINE
WWB
IBF krijgt jaarlijks circa 1800 verzoeken
voor een onderzoek in verband
met WWB-uitkeringen. Over 2010
werd daarbij voor twaallf miljoen
euro aan vermogen ontdekt. Over
2011 was tot augustus voor zes
miljoen euro ontdekt.
is het streven persoonsbestanden digitaal uit te wisselen,
maar de streefdatum van 2012 wordt niet
gehaald. Dus heb je talloze gesprekspartners. Of de
privacyregels zijn elders strenger of zwakker. Zoveel
landen, zoveel zinnen.’
Tussen zussen
Mevrouw X komt altijd keurig op tijd op de gesprekken
bij UWV. Althans, daar lijkt het op, tot ze zo’n
100.000 euro aan uitkeringsgeld heeft geïncasseerd.
Dan tipt iemand UWV dat mevrouw X helemaal niet
in Nederland woont, maar in Frankrijk. Binnen
UWV wordt de zaak opgepakt door IBF. Via de
Franse overheid wordt duidelijk dat mevrouw X
inderdaad in Frankrijk woont, daar werkt en ook
nog eens kinderbijslag ontvangt. En dat al sinds
1985. Hier wordt ze mee geconfronteerd. Op het
gesprek verschijnen twee zussen, van wie er één
optreedt als tolk. Na enig turen op pasfoto’s blijkt
dat geen van beiden de identiteit heeft van de
dame die in Frankrijk woont... Beiden blijken zussen
van de ware mevrouw X. De ene woont illegaal
in België en de andere in Nederland. Het
Interventieteam Buitenland gaat op bezoek bij
mevrouw X in Frankrijk. Die blijkt geen idee te hebben
van de fraude van haar beide zussen.
Bovendien heeft ze in Nederland nooit een uitkering
aangevraagd. Het ten onrechte uitgekeerde
bedrag wordt teruggevorderd en het Openbaar
Ministerie vervolgt de zussen van mevrouw X voor
uitkeringsfraude.
IBF houdt zich bezig met preventie en controle en
met het onderzoeken en afhandelen van uitkeringsfraudezaken
met een internationaal karakter. Dat
doet het bureau voor UWV, maar het doet ook de
voorbereiding van onderzoek naar fraudezaken voor
Nederlandse gemeenten. Het gaat dan om uitke-
Belangrijkste onderzoekslanden
IBF (2010)
1 België
2 Verenigd Koninkrijk
3 Turkije
4 Duitsland
5 Marokko
6 (Voormalig) Nederlandse Antillen
ringsgerechtigden (WAO, Bijstand of WW) die werken
in het buitenland, of mensen die over de grens
wonen en er een uitkering of een baan bij hebben of
vermogen opbouwen en dit niet melden aan hun
Nederlandse gemeente.
Clichés kloppen niet
Binnen de directie Handhaving van UWV, waar zo’n
570 mensen werken, is IBF – samen met de controleurs
van het ITB, het Interventieteam Buitenland –
slechts een kleine club van achttien mannen en
vrouwen. Het aantal grensoverschrijdende gevallen
is dan ook een fractie van het totaalaantal uitkeringsgerechtigden.
Zo’n 18.000 mensen met een
arbeidsongeschiktheidsuitkering wonen buiten
Nederland; de helft van hen in Duitsland en België.
Spanje staat op de derde plaats en dan pas komen –
anders dan de clichés willen doen geloven – Turkije
en Marokko. Vermeulen: ‘Bij de laatste twee landen
gaat het vooral om mensen uit de eerste generatie
gastarbeiders die behoefte hadden terug te gaan
naar hun geboorteland. Dat zien we bij de jongere
generaties veel minder. Nu zie je weer wat meer
Polen in de statistieken, maar dat gaat niet echt over
grote aantallen.’ Handhaving is voor een belangrijk
deel een principekwestie. Meestal gaat het niet om
gigantische bedragen. Per jaar komen er enige tonnen
terug. ‘Maar het blijft belangrijk om de boodschap
af te geven dat we toezicht houden. Zo houden
we eventuele fraude binnen de perken, want als
men denkt: er wordt toch niet gecontroleerd, dan
kunnen er mensen zijn die daar misbruik van
maken.’
Dubieuze praktijk
Mijnheer Y, Nederlander, woont al enige jaren in
Frankrijk. Hij is arbeidsongeschikt en ontvangt een
Nederlandse uitkering. Een UWV-inspecteur belt
aan voor een controlebezoek en treft naast de deur
een groot bord met daarop ‘Fysiotherapiepraktijk
Y’. Mijnheer Y is niet alleen onaangenaam verrast,
‘De meeste e cliënten c hebben
overigens niets s tte
verbergen
en vinden het leuk als er
zomaar iemand d uit u Nederland
op bezoek komt’
hij verliest ook het recht op een uitkering.
Bovendien wordt het ten onrechte uitgekeerde
bedrag teruggevorderd.
Er zijn acht inspecteurs die ieder zo’n acht keer per
jaar een aantal weken naar Frankrijk, België of een
ander land gaan en daar bezoeken brengen aan de
uitkeringsgerechtigden die binnen een risicoprofiel
vallen. Vermeulen: ‘Zo’n risicoprofiel ziet er voor
Frankrijk anders uit dan voor Marokko. We kijken
bijvoorbeeld naar de hoogte van de uitkering. Is dat
bedrag voldoende om van rond te komen? Ook kijken
we naar iemands arbeidsverleden: was iemand
zelfstandige of niet? Of – dat gold vooral een paar
jaar geleden – werkte iemand in de bouw en woont
hij nu in een land met een florerende economie en
veel bouwprojecten?’
Een uitkeringsgerechtigde mag een inspecteur de
toegang tot zijn huis weigeren, maar hij moet wel
zijn medewerking verlenen aan een gesprek. ‘Als
mensen niet thuis zijn, gaat er een kaartje in de bus.
Als ze dan geen contact opnemen, kan dat een indicatie
zijn voor frauduleus gedrag. Als je in het buitenland
woont, gelden dezelfde regels als in Nederland.
Als je langer weg bent dan vier weken, moet je dat
melden aan UWV. Gebeurt dat niet, dan is dat een
reden voor een sanctie, bijvoorbeeld een boete. De
meeste cliënten hebben overigens niets te verbergen
en vinden het leuk als er zomaar iemand uit
Nederland op bezoek komt.’
Twaalf miljoen euro
Naast deze controles komen er jaarlijks zo’n 1800 verzoeken
vanuit gemeenten om een onderzoek naar
een van hun inwoners in te stellen. Vaak gaat het
daarbij om mensen uit Turkije, Marokko, Joegoslavië
of Suriname, maar het kan om elk willekeurig land
ter wereld gaan. Vermeulen: ‘Dergelijke onderzoeken
leidden bijvoorbeeld tot de recente krantenkop
dat IBF twaalf miljoen euro aan vermogen heeft
opgespoord. Dat betekent echter niet dat er voor
twaalf miljoen is gefraudeerd. De gemeente in kwestie
kan alleen de onterecht genoten uitkering terug-
vorderen. Ook al heeft iemand een villa van één miljoen,
dan kan het nog gaan om maar één jaar
WWB-uitkeringsfraude van circa 13.000 euro. Wij vinden
het daarom eigenlijk interessanter om te zien
hoeveel mensen gezamenlijk twaalf miljoen aan niet
gemeld vermogen bezitten. Hoe meer mensen we
vinden, hoe beter.’
Onroerend niet-zo-goed
IBF krijgt de vraag om eens te kijken naar de
Pakistaanse bezittingen van mijnheer Z, die een
WWB-uitkering geniet. Volgens een boos familielid
heeft mijnheer Z onroerend goed verkocht en de
inkomsten niet met de familie gedeeld. Het boze
familielid kan eigendomsbewijzen laten zien en
daarmee gaat IBF op onderzoek uit. De uitkering
van mijnheer Z wordt ondertussen geblokkeerd.
Mijnheer Z blijkt in Pakistan een vermogen te hebben
opgebouwd van 40.000 euro. Daarnaast verhuurt
hij ruimte voor 160 euro per maand. Na enig
tegensputteren geeft mijnheer Z toe dat het pand
van hem is. Hij krijgt een dikke rekening gepresenteerd
en moet uiteindelijk ruim 65.000 euro WWBgelden
terugbetalen.
Is wonen over de grens niet strijdig met het idee dat
je ongeacht leeftijd, ongeacht aandoening, altijd
beschikbaar moet blijven voor passend werk?
Volgens Vermeulen gaf de oude WAO meer ruimte
voor wonen buiten Nederland. ‘De WIA is daarin veel
strikter. Maar we hebben wel afgesproken dat mensen
met een WIA-uitkering over de grens mogen
wonen. Maar hoe kun je iemand begeleiden naar
passend werk als hij in het buitenland verblijft? Dit
is een belangrijk thema, waarvoor binnen UWV
steeds meer aandacht is. Het is niet altijd eenvoudig,
maar wel belangrijk. Juist ook om mensen woonachtig
buiten Nederland dezelfde kans op perspectief te
bieden als in Nederland’.
JANUARI 2012 25

Dorine Manson, directeur VluchtelingenWerk Nederland
‘ARBEIDS-
PARTICIPATIE IS
INBURGERING’
Opleiding en werk zorgen ervoor dat nieuwkomers in Nederland
snel hun draai vinden. Dorine Manson maakt zich als directeur van
VluchtelingenWerk Nederland sterk voor grotere arbeidskansen voor
vluchtelingen. ‘Gaan we talent benutten, of niet?’
TEKST MIRJAM VAN IMMERZEEL FOTOGRAFIE CORBINO.NL
Anderhalf jaar staat Dorine Manson nu aan
het roer van VluchtelingenWerk Nederland.
Daarvoor was ze onder meer directeur
Economische Zaken bij de gemeente
Amsterdam en werkzaam als consultant bij
PriceWaterhouseCoopers. ‘Mijn blik heeft altijd al naar
buiten gestaan. Daarom zet ik mij nu in voor vluchtelingen
en ligt de focus op hun arbeidskansen. Want werken
is uiteindelijk de beste en snelste weg naar inburgering.’
Dat de complexiteit van migratievraagstukken
en asielprocedures groot is, wist ze al. Maar door haar
ontmoetingen met vluchtelingen weet ze pas echt wat
een migrant meemaakt vanaf het moment dat hij of zij
voet op Nederlandse bodem zet: ‘Het zijn vaak krachtige
mensen die initiatief hebben getoond door naar
Nederland te komen. Maar het is ook een heel kwetsbare
groep.’
Deze tegenstrijdigheid ziet ze tijdens haar bezoeken
aan asielzoekerscentra. Vooral op de gezichten. ‘Je kunt
gewoon aan mensen zien in welke fase van de asielaanvraag
ze verkeren. Direct na aankomst in Nederland
zijn ze enthousiast; ze gaan hier een nieuw leven beginnen
en denken ook dat ze snel weer aan het werk gaan.
Na verloop van tijd zie je dat enthousiasme afnemen.
Men verkeert in onzekerheid en wordt van hot naar her
gesleept. Voordat de procedure is afgerond, mogen ze
niet werken. Zodra de status van vluchteling is verkregen,
volgt vaak teleurstelling over de veelheid aan
regels en de eisen die worden gesteld aan diploma’s en
taalvaardigheid.’
Vooral die laatste twee factoren maken van vluchtelingen
een kwetsbare groep op de arbeidsmarkt, weet
Manson. Als ze werken, is dat vaak op tijdelijke contracten.
In tijden van crisis staan ze meestal het eerste op
straat. Wat ook kan tegenwerken zijn psychische problemen.
‘Na aankomst zijn mensen zo gefocust op de
verblijfsvergunning dat die problemen worden weggestopt.
Zodra de rust terugkeert, duiken ze weer op. Dat
is een extra drempel om aan een nieuw leven te beginnen.
Bovendien moet een vluchteling eigenlijk altijd
een stap terug doen en dat is soms moeilijk te verkroppen
en levert frustratie op.’
26 UWVMAGAZINE JANUARI 2012 27

BIOGRAFIE
Dorine Manson (1966)
* Sinds 15 september 2010 directeur
VluchtelingenWerk Nederland
* Startte haar carrière in het bedrijfsleven als
consultant bij PriceWaterhouseCoopers
* Vervolgens was zij werkzaam als directeur
Economische Zaken en in diverse
managementfuncties bij de gemeente Amsterdam.
* Voor ze directeur van VluchtelingenWerk
Nederland werd, was ze een half jaar directeur in
algemene dienst belast met het onderzoek naar de
wenselijkheid van verzelfstandiging van de Haven
Amsterdam.
28 UWVMAGAZINE
En verspilling van talent.
‘Jazeker, helemaal bij hoogopgeleide vluchtelingen die in
hun land van herkomst een goede baan hadden en hier op
een gegeven moment maar genoegen nemen met werk ver
beneden hun niveau. Het ergste voorbeeld dat ik ooit ben
tegengekomen was een Iraakse chirurg die aan de benzinepomp
staat in Veghel. Dat komt veel voor. Heel zonde. Je
wordt er niet gelukkiger van om jarenlang onder je niveau
te werken. Dan is het meer overleven dan je talenten inzetten.
Veel mensen beginnen voor zichzelf, als uitweg. Daar
gelden ook veel regels, maar dan heb je het toch meer in de
hand.’
Geldt dat alleen voor hoogopgeleide vluchtelingen?
‘Nee hoor. In Nederland zijn we ook steeds hogere eisen
gaan stellen aan lagergeschoold werk. Dat vergeten we wel
eens. Om hier schoonmaker te zijn, moet je de taal goed
beheersen. Ik was recent in Amerika, daar is een heel ander
systeem. Daar lukt het mensen wel om binnen drie maanden
in een fabriek werk te krijgen, omdat er minder eisen
aan ze worden gesteld.’
Het helpt natuurlijk ook dat arbeid daar goedkoper is en
flexibeler.
‘Ja, dat klopt. Maar we werpen hier meer drempels op dan
nodig is. Zelfs voor hoogopgeleide mensen is het moeilijk
om hun weg te vinden. Ik was eens mee op huisbezoek bij
een Afghaanse familie. In het kader van een begeleidingsproject
moesten zij een lijst van drie pagina’s invullen over
wat ze allemaal al zelf konden. Administratie van belastingen,
verzekeringen, toeslagen, wijzigingen, noem maar op.
Daar zouden wij misschien niet eens uitkomen.’
Jaarlijks krijgen zes- tot zevenduizend vluchtelingen een
verblijfsvergunning. Er komt bij wijze van spreken ieder
jaar een dorp bij met mensen met heel verschillende
achtergronden en talenten. Hoe regelen we voor al die
mensen een goede start?
‘Dat vraagt maatwerk. De diversiteit is inderdaad enorm.
Met welk opleidingsniveau mensen hier binnenkomen,
hangt niet alleen af van hun land van herkomst, maar ook
van de periode waarin ze vertrekken. Toen bijvoorbeeld in
Irak oorlog uitbrak, kwam eerst de elite, toen het middenkader
en daarna de laaggeschoolden. In Somalië is al twintig
jaar geen onderwijs, dus de Somaliërs die nu binnenkomen,
zijn niet of heel erg slecht opgeleid. Door de revolutie
in Libië hadden we instroom van hoogopgeleide mensen
verwacht, maar dat is niet zo gelopen. Voorspellen is heel
lastig. De diversiteit onder vluchtelingen maakt één aan-
‘Het ergste voorbeeld dat ik ooit
ben tegengekomen is een Iraakse chirurg
die aan de benzinepomp staat in Veghel’
pak, één arbeidsmarktbeleid voor deze groep bijna onmogelijk.
Daarbij zijn de volumes ook weer niet zo groot dat
ze bijvoorbeeld met één grote campagne naar werk in
metaalindustrie of zorg zouden kunnen worden begeleid.
Het gaat toch elke keer om individuen die op hun eigen
moment klaar zijn voor de stap naar werk. Daarvoor is
goede begeleiding nodig, maatwerk dus.’
Wat houdt dat concreet in?
‘Via arbeidsbemiddelingsbureau Emplooi werkt
VluchtelingenWerk al jaren samen met UWV en gemeenten
op hun lokale vestigingen. Vluchtelingen die zich voor
een uitkering en werk bij UWV melden, wordt gewezen op
de diensten van Emplooi, dat drijft op vrijwilligers. Zij
bekijken met onder anderen werkcoaches per individu
wat de beste weg naar werk is. De wisselwerking is heel
effectief. Een werkcoach kan cliënten naar Emplooi leiden.
En onze vrijwilligers maken op hun beurt gebruik
van het netwerk en de ervaring van werkcoaches met
werkgevers. Op onder meer het Werkplein in Nijmegen
gebeurt dat al zo. Het is niet op papier geregeld; het is niet
zo dat mensen niet automatisch doorstromen naar werk.
Het gaat om handwerk.’
Dat zou toch efficiënter kunnen? Door registratie en
koppeling van bestanden?
‘Het zou helpen onze doelgroep sneller te identificeren.
Vooral als je sectoraal iets wilt doen, zoals ook in het
regeerakkoord staat, zou het inderdaad handiger zijn om
in de kaartenbakken van gemeenten en UWV te kunnen
kijken. Er zijn vast vluchtelingen die ooit iets in de zorg of
metaal hebben gedaan. Maar de status van een vluchteling
mag niet worden geregistreerd. Dat ligt ook gevoelig
onder vluchtelingen zelf. Niet iedereen wil zo te boek
staan. Daarom is de huidige samenwerking tussen
gemeenten, UWV en VluchtelingenWerk zo belangrijk.’
Gaat die veranderen dan?
‘Onze maatwerkbegeleiding staat onder druk. Nu nog zitten
heel veel mensen in trajecten. Maar vanaf 2013 zijn er
zulke grote bezuinigingen dat er voor re-integratie weinig
middelen overblijven. Er wordt een groter beroep gedaan
op zelfredzaamheid. Maar e-coaching met vluchtelingen
gaat natuurlijk niet werken. Gelukkig is er wel begrip bij
alle betrokken partijen dat deze groep iets extra’s nodig
heeft. Maar zoals het er nu naar uitziet, worden vluchtelingen
niet expliciet als kwetsbare groep geïdentificeerd.
Terwijl juist zij dat zijn.’
Wat betekent de invoering van dertig
Werkgeversservicepunten in plaats van een
veelvoud aan Werkpleinen?
‘Het wordt zo niet makkelijker om contact te houden en
samen te werken. Juist voor onze doelgroep is persoonlijk
contact heel belangrijk en reizen vaak lastig en te duur.
We hopen dat we de samenwerking met UWV en gemeenten
gewoon kunnen voortzetten. Het zou zonde zijn als
onze vrijwilligers hun kennis, ervaring en netwerk niet
meer kunnen inzetten in het brandpunt van de regionale
arbeidsmarkten.’
Manson maakt zich duidelijk zorgen. Maar besluit liever met
klinkende successen. Ze haalt de cijfers er bij. De afgelopen
jaren hebben VluchtelingenWerk, UWV en Stichting
Vluchteling-studenten UAF in diverse projecten samengewerkt,
vertelt ze. Het Banenoffensief en Van Pardon naar
Werk waren samen goed voor een kleine zesduizend bemiddelingen
naar werk. Veertig procent van de mensen die
onder de Pardon-regeling vielen, heeft werk. ‘Dat is helemaal
niet zo slecht’, vindt ze. ‘Maar daar moet ik wel bij zeggen dat
deze mensen al wat jaren in Nederland zijn en dus de taal
spreken en een opleiding hebben. Dat maakt het verschil.
Sierraleonezen bijvoorbeeld, kwamen heel jong en alleen
aan in Nederland en die doen het nu heel goed op de arbeidsmarkt:
maar liefst 62 procent heeft werk.’
Manson ziet nog genoeg kansen en mogelijkheden.
Overheidsinstellingen zouden wat haar betreft wel vaker
hun maatschappelijke verantwoordelijkheid kunnen
nemen als werkgever.
‘Twee procent van de werkende en werkzoekende vluchtelingen
vindt een baan bij een overheidsinstelling, tegen vijftien
procent van hun autochtone tegenhangers. Dat vinden
wij te laag. Ik ben voor een overheid die het goede voorbeeld
geeft, met een goede afspiegeling van de maatschappij.
Daarbij heeft de overheid ook de mogelijkheden om wat
extra’s te doen voor deze groep.’
Feit is dat er altijd mensen hun land zullen ontvluchten en
dat een deel van hen zich bij ons meldt. Manson: ‘De vraag is
wat we met die mensen doen: bieden we ze begeleiding en
kansen of niet? Dat laatste lijkt me niet goed voor de mensen
zelf en niet goed voor Nederland.’
Prijs
VluchtelingenWerk Nederland looft dit jaar een prijs uit aan werkgevers
en gemeenten die zich extra inspannen om vluchtelingen aan werk te
helpen. ‘Met deze positieve insteek willen we de arbeidskansen van
vluchtelingen op de agenda krijgen’, aldus directeur Dorine Manson.
Nominaties kunnen worden gestuurd naar werk@vluchtelingenwerk.nl.
JANUARI 2012 29

De personele formatie bij
UWV is sinds 2003 met 30% (7.352 fte)
gedaald. Ter vergelijking, bij de
Rijksoverheid bedroeg die daling 2%.
Het uitvoeringsbudget van UWV is
sinds 2002 met meer dan € 900 miljoen
gedaald als gevolg van efficiencymaatregelen.
De komende jaren
realiseren we een verdere efficiencybesparing,
oplopend tot ruim € 1 miljard structureel.
De Polisadministratie verwerkt
van circa 12,2 miljoen mensen praktisch
elke maand gegevens afkomstig van circa
600.000 inhoudingsplichtigen,
bijvoorbeeld werkgevers.
30 UWVMAGAZINE
UWV betaalt jaarlijks
ruim € 23 miljard
aan uitkeringen
voor 1,2 miljoen
klanten.
In 2010 heeft UWV 314.000 werkzoekenden
aan een nieuwe
baan geholpen. Dat zijn niet alleen
werkloze werkzoekenden,
maar ook mensen met een uitkering
WIA, WAO of Wajong.
De klantwaardering voor onze
dienstverlening stijgt al jaren; klanten
geven UWV het rapportcijfer 7 in
de eerste 8 maanden van 2011.
JANUARI 2012 31

Het idee van een jobcoach die jongeren met
beperkingen helpt op het werk is twaalf
jaar geleden uit Amerika overgewaaid.
‘Ouders van verstandelijk gehandicapten
hebben het hier geïntroduceerd, om hun
kinderen kans op een reguliere baan te geven’, zegt Frans
Lanen, beleidsmedewerker bij UWV WERKbedrijf. ‘Voor
die tijd konden zij alleen op de sociale werkplaats
terecht.’ Inmiddels is de jobcoachregeling een groot succes.
Lanen: ‘De aanvragen nemen alleen maar toe.’
Het kabinet wil de kosten terugdringen. UWV heeft
daarom het protocol voor de inzet van jobcoaches bijgesteld.
De coachingsuren per klant zijn teruggebracht tot
maximaal tien procent van de werktijd en de begeleiding
mag niet langer dan drie jaar duren. Erik Voerman,
beleidsadviseur bij UWV WERKbedrijf: ‘We keren terug
naar de oorspronkelijke bedoeling: mensen op weg helpen
in een baan en de begeleiding afbouwen zodra dat
kan. Onze arbeidsdeskundigen bekijken nóg strenger of
een coach echt nog wel nodig is. Maatwerk is daarbij het
uitgangspunt.’
Tot in lengte van dagen
Dat jobcoaching van essentieel belang is voor jongeren
met verstandelijke of psychische beperkingen, betwist
niemand. Een jobcoach oefent het werk met de jongere,
geeft hem zelfvertrouwen, tempert overdreven verwachtingen,
leert collega’s en leidinggevenden omgaan met de
nieuwe werknemer en bemiddelt als er problemen zijn.
Dat werpt vruchten af, blijkt uit TNO-onderzoek. In
32 UWVMAGAZINE
Van onschatbare waarde
GOOD JOB,
COACH!
Jobcoaches zijn van onschatbare waarde voor jongeren met
verstandelijke of psychische beperkingen op de arbeidsmarkt. Toch
moet daar nu op bezuinigd worden. Wat betekent dat voor
de re-integratie van Wajongers?
TEKST PAULINE VAN DER MIJE ILLUSTRATIE RHONALD BLOMMMESTIJN
opdracht van UWV zijn 230 Wajongers met ernstige
gedragsproblemen drie jaar lang door TNO gevolgd. Zij
hadden werk of probeerden dat te krijgen en werden allemaal
begeleid door een jobcoach. Na drie jaar werkte
bijna tachtig procent nog steeds en waren veel tijdelijke
contracten omgezet in een vaste baan.
Slechts 7 procent van de onderzochte jongeren werkt
helemaal op eigen kracht. Coaches schatten dat 87 procent
van hen tot in lengte van jaren begeleiding nodig
heeft. Overigens geldt dit alleen voor deze groep jongeren
met ernstige gedragsproblemen, een ‘zware’ groep.
Kostenmatiging
‘Als een jongen met autisme is ingewerkt en de collega’s
weten hoe ze met zijn ongewone gedrag kunnen omgaan,
is steeds minder begeleiding nodig’, zegt onderzoeksleider
Edwin de Vos van TNO. ‘Maar overal verandert wel
eens wat. Het bedrijf reorganiseert of verhuist naar een
nieuw filiaal, er komt een pestende collega of een chagrijnige
chef. Op dat moment moet een coach inspringen,
anders kan de situatie zo escaleren dat die jongen in één
klap zijn baan kwijtraakt. En in die uitval zit het grote
probleem. Het is heel moeilijk om deze jongeren opnieuw
te motiveren. Ze hebben vaak al zo veel teleurstellingen
achter de rug, dat ze definitief afhaken.’
De Vos doet onderzoek naar maatregelen als jobcoaching
in elf landen. ‘Het is een van de weinige dingen die aantoonbaar
werken’, zegt hij. ‘Als je deze jongeren aan het
werk wilt hebben, moet je daar niet op bezuinigen.’
Volgens Lanen is kostenmatiging echter de enige manier
JANUARI 2012 33

Fraudeverdenking
Bij de totstandkoming van dit nummer van UWV Magazine maakte
UWV bekend dat het de erkenning van een jobcoachbedrijf heeft
ingetrokken en aangifte heeft gedaan bij de Sociale Inlichtingen- en
Opsporingsdienst (SIOD) vanwege mogelijke fraude met jobcoachgelden.
Het bedrijf in kwestie wordt ervan verdacht dat het meer
uren voor de begeleiding van Wajongers bij UWV heeft gedeclareerd
dan daadwerkelijk aan jobcoaching is besteed.
Fred Paling van de raad van bestuur van UWV in een reactie: ‘We
hebben geen aanleiding om te veronderstellen dat de mogelijke misstanden
die zijn onderzocht representatief zijn voor een branche
waarin ongeveer 500 bedrijven ervoor zorgen dat vele duizenden
Wajongers kunnen werken bij een reguliere werkgever.’ Niettemin
heeft UWV aangekondigd extra controles binnen de jobcoachbranche
uit te gaan voeren om te onderzoeken of er bij meer bedrijven
sprake is van mogelijk misbruik van de regeling. Mocht er sprake zijn
van misbruik, dan zal dat hard worden aangepakt.
om jobcoaching te behouden. Het is een voorziening zonder
budgetplafond, waar elke Wajonger aanspraak op kan
maken. Dat wordt onhoudbaar als de kosten blijven stijgen.
‘Ons streven is om maximaal 75 miljoen per jaar aan
jobcoaches te besteden, ook als de aanvragen blijven toenemen.Wij
vinden dat de meeste Wajongers genoeg hebben
aan drie jaar begeleiding’, zegt Lanen. Zijn er daarna
nog problemen die het werken onmogelijk maken, dan
kan een uitzondering worden gemaakt. ‘Bij calamiteiten
helpen we natuurlijk wel. Maar als iemand al drie jaar
werkt, gaan we er in principe van uit dat het is gelukt en
dat hij op eigen kracht verder kan.’
Bestuursvoorzitter Greet Prins van Philadelphia Zorg, een
landelijke netwerkorganisatie voor mensen die zorg en/
of ondersteuning nodig hebben, gelooft daar niet in. Ze
vindt het een nobel streven om de begeleiding tot een
minimum te beperken. ‘Maar de mensen voor wie wij
zorg dragen, zijn verstandelijk gezien 7 tot 12 jaar oud’,
zegt ze. ‘Ze kunnen hard werken, zijn zeer loyaal en vinden
het fijn om een eigen positie te hebben in de samenleving.
Wij moeten ze de ruimte geven om een bijdrage te
leveren, vind ik. Daar heeft de maatschappij ook profijt
van. Maar dat kan niet zonder begeleiding. Je laat kinderen
toch ook niet continu alleen werken?’ Werkgevers
hebben er volgens haar geen vertrouwen in. ‘Ik heb al van
verschillende grote ondernemers gehoord dat ze afhaken
als de begeleiding wegvalt.’
Strippenkaart
Onderzoeker Merel Schuring van het Erasmus Medisch
Centrum in Rotterdam wijst erop dat bezuinigen op
jobcoaches uiteindelijk geld kost. ‘Als mensen uit het
arbeidsproces vallen, hebben ze een uitkering nodig én
hun gezondheid gaat achteruit, waardoor de zorgkosten
stijgen.’ Schuring, gepromoveerd op re-integratie
van mensen met gezondheidsproblemen, pleit voor
begeleidende teams voor mensen met psychische
34 UWVMAGAZINE
‘Ik heb al van verschillende
grote ondernemers gehoord
dat ze afhaken als
de begeleiding wegvalt’
klachten. Een jobcoach kan van zo’n team deel uitmaken,
maar bijvoorbeeld ook een maatschappelijk werker of
een psycholoog. ‘Bij mensen met psychische problemen
is immers vaak meer aan de hand’, zegt ze. ‘We gaan
volgend jaar dan ook proefdraaien met multidisciplinaire
teams in de vier grote steden.’
Sigrid Jonkers, beleidsmedewerker van de divisie Sociaal
Medische Zaken bij UWV, is betrokken bij de nieuwe
leidraad waarmee arbeidsdeskundigen aanvragen
gaan beoordelen. ‘De jobcoaches doen erg nuttig werk.
Maar de vraag is in welke vorm en intensiteit hij wordt
ingezet. Daarom hebben wij in goede afstemming
met de beroepsgroep van jobcoaches en met het
Arbeidsdeskundig Kenniscentrum de nieuwe leidraad
ontwikkeld. Met deze leidraad kan de arbeidsdeskundige
van UWV de jobcoach gerichter inzetten, namelijk alleen
wanneer het écht zinvol is. En mocht een Wajonger een
jobcoach ook na drie jaar nog nodig hebben, dan kan
de jobcoach bij ons aangeven waarom zijn inzet na drie
jaar nogzinvol is. Dit kan dan leiden tot een verlenging.
En misschien moeten we voor de toekomst denken
aan een soort strippenkaart, een coach op afroep, die
voorkomt dat er problemen ontstaan. Dat is ook een
geruststellend idee voor de werkgever.’ Meer initiatief
van werkgeverszijde kan de jobcoachregeling ook
helpen. Werkgevers die zeker willen zijn van een coach,
investeren daar zelf in.
Beleidsadviseur Erik Voerman van UWV vindt de huidige
bezuinigingen begrijpelijk. ‘Alles wordt minder, dus deze
voorziening ook. Maar de begeleiding blijft bestaan voor
wie het nodig heeft.’ Hij vraagt zich wel af wat er gebeurt
als in 2013 de ‘Wet werken naar vermogen’ wordt ingevoerd
en de gemeenten verantwoordelijk worden voor
re-integratie. ‘Ook gemeenten moeten bezuinigen’, zegt
hij. ‘Zij krijgen een beperkt budget, een groot klantenbestand
en ze mogen zelf weten wie in aanmerking komt
voor re-integratie en persoonlijke ondersteuning. Wat
gebeurt er dan met jongeren – volgens onze berekening
twee derde van de jongeren die straks onder de gemeente
vallen – die thuis wonen en door de huishoudinkomenstoets
geen uitkering meer krijgen? Laten gemeenten hen
links liggen omdat ze een financiële last vormen? Deze
jongeren aan het werk helpen en houden kost veel inzet.
Zonder die inzet komen ze niet aan de slag, zo simpel is
het. Gelijke kansen bieden aan jongeren met een beperking
vraagt nu eenmaal om een investering. ’
‘
Murphy’, zo duiden ze het initiatief
bij UWV intern ook wel aan, naar
de bekende wet die zegt dat alles
wat mis kan gaan, vroeg of laat
een keer misgaat. Neem Jan
Jansen*. Hij blijkt buiten zijn schuld een paar maanden
lang ten onrechte een WW-uitkering te hebben
ontvangen; UWV vordert een bedrag terug. Tegelijk
zit Jan bij schuldhulpverlening, uitgevoerd door zijn
woongemeente. Ambtenaar Piet Pietersen* verneemt
dat Jan een hem onbekende schuld heeft. Dat
mag niet, en hij zet de schuldhulpverlening stop.
Regels correct uitgevoerd, maar Jan komt in grote
geldnood.
Meestal verlopen klantprocedures vloeiend, maar
onvermijdelijk hapert het systeem wel eens.
‘Mensen raken dan in een complexe samenloop verzeild,
zeker als ze met meer dan één instantie in aanraking
komen’, zegt Gerhard Hagedoorn, beleidsadviseur
bij UWV. ‘De processen bij UWV zijn dusdanig
ingericht dat grote aantallen uitkeringen goed verwerkt
kunnen worden. Er zijn echter complexe situaties
waar de processen en systemen minder goed
op zijn toegerust. Mensen hebben bijvoorbeeld achterstanden
bij een terugbetaling en botsen met de
Schrijnende gevallen
DE WW VAN
MURPHY
Meestal gaat het goed, maar heel soms lopen klanten van UWV
vast in het systeem. Om zulke gevallen vroegtijdig te herkennen en
betrokkenen te helpen startte UWV de pilot ‘Schrijnende gevallen’.
De werkwijze beviel goed en vindt nu ‘UWV-breed’ toepassing.
TEKST EGBERT JAN RIETHOF FOTOGRAFIE LOUIS DRENT
Belastingdienst of de gemeente. Het is voor individuele
UWV-medewerkers soms lastig om binnen hun
werkproces en mandaat zulke complexe gevallen te
behandelen.’
Desnoods onconventioneel
Er was dus iets speciaals nodig: het Murphyteam, als
pilot actief van oktober 2010 tot maart 2011 in district
Gelderland Midden & Zuid, en inmiddels in alle
districten officieel ingevoerd. De pilot kreeg externe
begeleiding van de ‘Kafkabrigade’ (zie kader) en
inspireerde zich op haar methodiek. Het team
bestond uit een netwerk van circa 25 deskundigen
afkomstig uit alle divisies en afdelingen van UWV,
die dit naast het dagelijks werk deden en mandaat
hadden om in een schrijnende situatie snel – vooral
snel, desnoods onconventioneel – in te grijpen. Ze
waren allemaal beschikbaar in ‘piketdienst’, zodat er
dagelijks minstens drie aanspreekpunten waren.
Bij de pilot deed de ‘Murphyknop’ zijn intrede: medewerkers
melden een schrijnend geval door een druk
op een virtuele knop op intranet. Het ingevulde formulier
belandt onmiddellijk bij het Murphyteam. ‘En
daar zit zo veel specialisme, en zo gevarieerd, dat de
juiste mensen aan tafel kunnen komen om samen
JANUARI 2012 35

Schrijnend, dat is het verhaal van Werner Heije, woonachtig
36 UWVMAGAZINE
in Zeeuws-Vlaanderen, beslist. Gelukkig kan hij zich,
met dank aan het Murphyteam, nu weer wat ontspannen.
Kind van de rekening
Complexiteit is vaak het kenmerk van de echt schrijnende
gevallen. Dat geldt ook hier. Werner had de pech dat hij
vanaf augustus 2009 in anderhalf jaar tijd vier keer geopereerd
moest worden wegens wisselende fysieke problemen.
Als vrachtwagenchauffeur kon hij niet functioneren,
maar hij stelde zich – aantoonbaar – altijd beschikbaar voor
ander werk. In augustus 2011 zat hij twee jaar in de Ziektewet,
het moment voor een WIA-keuring. Maar UWV moest
de regels volgen en ging na of Werners werkgever voldoende
inspanning had gedaan om hem in het arbeidsproces
te laten re-integreren. Dat was niet het geval en UWV
beschikte dat de werkgever als strafmaatregel een halfjaar
langer loon moest uitkeren.
Werner: ‘Maar ik kreeg al sinds maart geen salaris meer en
de werkgever, een lege bv, weigerde de UWV-beschikking
uit te voeren. Ik zat dus al zonder inkomen en dat dreigde
vanaf augustus gewoon door te lopen.’ Bijstand (WWb) zou
hij ook niet krijgen: hij woonde in bij zijn vriendin. Uit nood
had hij in het voorjaar zijn huis haastig moeten verkopen,
met verlies, en dus restschuld. Els Regter, lid van het
Murphyteam in Zeeland: ‘Was Werner in de greppel gaan
overnachten en had hij zich als dakloze laten registreren,
dan had hij WWb gekregen. Maar zijn vriendin kan hem met
zijn schulden en verplichtingen – onder meer kinderalimentatie
– niet onderhouden. Dat is ook haar taak niet.’
Tot de Hoge Raad
En die lege bv? Dat is allemaal, buiten Werners schuld, erg
duister. In 2009 belandde hij bij werkgever X in de Ziektewet.
X werd een paar maanden later overgenomen door Y.
Later ging de vestiging van Y waar Werner onder viel failliet
en een ander bedrijf, Z, nam alle werknemers over…
behalve Werner. Die bleef vallen onder Y en later opeens
onder Q (zag hij op zijn loonstrookje), wat een lege bv bleek
te zijn. Daar had hij te maken met een onduidelijke personeelsmeneer,
die ook ‘iets’ deed bij X en andere, nog
bestaande vestigingen van Y. Q begon eind 2010 in gebreke
te blijven bij loonbetaling en stopte vanaf maart 2011
helemaal.
In september 2011 bepaalde een rechter dat Werner werknemer
van… Z had moeten zijn. Maar Z is inmiddels failliet;
dat schiet niet op. Inmiddels is lege bv Q aan het procederen
tegen de beschikking van UWV. Binnenkort komt de
zaak voor de Hoge Raad.
Werner was ondertussen het kind van de rekening. ‘Het
was een verschrikkelijke tijd. Nu geeft UWV mij een uitkering,
niet veel, maar ik kan weer vaste lasten betalen. Een
enorme opluchting.’ En Els Regter: ‘Het probleem ligt niet
bij UWV, maar we kunnen iemand die altijd heeft willen werken
en de regels heeft gevolgd niet in de kou laten staan.
Onze uitkering heeft de vorm van een voorschot en als duidelijk
is wie zijn werkgever was, kunnen we dat verhalen.
Verder heeft het Murphyteam alles in de startblokken gezet
voor de definitieve oplossing.’
Werner is inmiddels aan het solliciteren.
De Kafkabrigade
De Kafkabrigade, in 2005 ontstaan vanuit een initiatief
van onder meer het ministerie van Binnenlandse
Zaken, helpt publieke organisaties op projectbasis
bij het opsporen en aanpakken van slecht
functionerende bureaucratie. De leden van de brigade
begeleidden de Murphypilot en de evaluatie.
Een woordvoerder: ‘De kracht was dat het UWVteam
al bij de kick-off begon met het aanpakken
van schrijnende gevallen. Niet te lang praten over
wat schrijnend is en wat niet, meteen aan de slag,
al doende leren.’ www.kafkabrigade.nl
een oplossing te vinden’, zegt Gonda Verbeek, projectmanager
van de pilot en directieadviseur. ‘Omdat
schrijnende gevallen altijd complex zijn, is het belangrijk
dat de disciplines samenwerken.’
Wel – of net niet
Doel van de pilot was, behalve het ontwikkelen van
een werkwijze voor directe en tijdige (h)erkenning van
schrijnende situaties, het zoeken van een ideale teamsamenstelling
en natuurlijk het leerproces (schrijnende
situaties voorkomen), ook een nadere bepaling
van wat een schrijnend geval nu eigenlijk is. Gonda
Verbeek: ‘Het team besprak alle gemelde gevallen om
een leerervaring op te doen: welke beschouwen we als
schrijnend en welke kunnen we ook binnen het reguliere
proces laten oplossen? Voor de oplossingen werkten
ze daarna samen met gemeenten en de
Belastingdienst.’
De werkwijze bij het uitrollen van het Murphymodel is
overal gelijk: een intern team met specialisten, een
meldknop voor medewerkers en een (zeer) voortvarende
aanpak – al heeft elk district tot op zekere
hoogte een eigen invulling. Gerhard Hagedoorn: ‘Op
ruim een miljoen klantbeslissingen per jaar gaat het
om 120 tot 160 gevallen die schrijnend zijn (zoals
Werner Heije, zie kader, red.).’ Meestal gaat het dan om
klanten die met diverse instanties zoals UWV,
gemeente, Belastingdienst en (ex-)werkgever tegelijk
te maken krijgen of met diverse divisies binnen UWV,
die ook weer eigen processen en procedures hebben.
Binnen de dienstverlening van UWV kan iemand bijvoorbeeld
een WW-uitkering genieten, deels in de
Ziektewet zitten en deels zijn afgekeurd, dus onder de
WIA vallen. Bij een dergelijke samenloop gaat het nog
altijd meestal goed, maar soms niet en dan is de impact
groot. Er hoeft maar ergens wat informatie te ontbreken
of te laat aan te komen en het kan de verkeerde
kant op gaan met de hoogte, de duur of de rechtmatigheid
van de drie uitkeringen. Niemand overziet het
meer, de klant nog het minst. Gonda Verbeek: ‘Voor dergelijke
situaties is een Murphyteam de uitkomst.’
* De namen zijn gefingeerd
JANUARI 2012 37

Ins and outs van de uitvoeringstoets
CRASHTEST
VOOR EEN
NIEUWE WET
TEKST JEROEN SCHOONDERGANG ILLUSTRATIE JOHAN KLEINJAN
Aan het invoeren van wet- en regelgeving gaat bij
de uitvoerder vaak een lang traject vooraf.
Het ‘zegel’ op dit traject is de uitvoeringstoets, een
document waarin de uitvoerder de opdrachtgever
in detail informeert over het hoe, het wanneer en
de kosten van de invoering.
38 UWVMAGAZINE
‘
Op welk moment vindt de
invoering plaats, wat kost
het en wat levert het de
betrokken partijen op?’
Anna Bekius, strategisch
beleidsadviseur bij het UWV-directoraat
Strategie, Beleid en Kennis (SBK), vat in
één zin samen wat het belang is van een
uitvoeringstoets. ‘Ik moet daar natuurlijk
nog één belangrijk punt aan toevoegen:
het klantperspectief. Kunnen wij de wijziging
uitleggen aan onze klanten wanneer
het om een wijziging gaat die hen
raakt?’
UWV krijgt jaarlijks enkele tientallen wijzigingen
van wet- en regelgeving te verwerken.
Die gaan soms gepaard met
ingrijpende veranderingen van de werkprocessen
en systemen. ‘Een aansprekend
recent voorbeeld van zo’n ingrijpende
wijziging is de aanscherping van
de sancties bij fraude’, zegt Bekius’ collega
Gerard Vlaanderen (eveneens strategisch
beleidsadviseur bij UWV). ‘Deze
nieuwe richtlijnen bepalen dat iemand
met een uitkering die inkomsten verzwijgt
een veel zwaardere boete moet
betalen. Als er geen verzachtende
omstandigheden zijn dan bedraagt die
boete 100% van de te veel ontvangen uitkering.
En als je binnen vijf jaar nog een
keer betrapt wordt, dan is er – naast die
hoge boete – ook nog sprake van een uitsluiting
van uitkeringen die wel tot vijf
jaar kan oplopen. Je kunt je voorstellen
wat een effect dit teweegbrengt, niet
alleen bij mensen met een uitkering,
maar ook bij onze medewerkers. Zij moeten
hun klanten immers confronteren
met zo’n sanctie.
Voordat wij een uitvoeringstoets uitbrengen,
moeten we echter eerst een goed
beeld krijgen van de omvang en de gevolgen
van de wijziging. Aan de hand van de
resultaten van het onderzoek daarnaar
brengt UWV vervolgens met de uitvoeringstoets
in kaart wat de gevolgen in
werk en kosten zijn en of en hoe de wijziging
is te realiseren binnen de gestelde
termijn.’
Meer dan een formaliteit
In de meeste gevallen is het ministerie
van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
(SZW) de opdrachtgever voor een uitvoeringstoets.
Het betreft dan een aanpassing
van wet- en regelgeving. Soms echter
neemt UWV zelf het initiatief voor een
uitvoeringstoets. Dan gaat het om noodzakelijke
aanpassingen die tijd en geld
vragen, maar die niet voortvloeien uit
wetgeving van SZW. Dit is bijvoorbeeld
het geval bij regelgeving die rechtstreeks
uit Brussel komt. Tegen de tijd dat UWV
de beleidsmaatregel daadwerkelijk moet
uitvoeren, is de wet inhoudelijk een voldongen
feit. De Tweede Kamer en de
Eerste Kamer hebben er dan hun goedkeuring
al aan gegeven. Vlaanderen: ‘In
de uitvoeringstoets, die voorafgaat aan
het parlementaire traject, gaat het nooit
over de wenselijkheid van een wet of
regel. Die wordt door de politiek bepaald,
daar gaan wij niet over. Maar specialisten
van UWV zijn vaak al in een vroegtijdig
stadium nauw betrokken bij de vormgeving
van nieuwe wetten en regels die
door ons moeten worden uitgevoerd.’
Die samenwerking met het ministerie is
niet zomaar vanzelfsprekend. Wil je een
goed resultaat bereiken, dan moet je
elkaar vertrouwen en toch ook in je eigen
rol blijven.’ Bekius knikt instemmend. ‘Zij
zijn wetgever en wij zijn uitvoerder. De
afgelopen jaren hebben we geleerd hoe je
effectief met elkaar communiceert tijdens
dit soort vaak ingrijpende trajecten.
Daardoor begrijpen we elkaar tegenwoordig
goed en weten we elkaar snel te
vinden. De communicatie in het voortraject
verloopt in veel gevallen uitstekend.
Voordat we met de daadwerkelijke toetsing
aan de slag gaan, hebben we al veel
werk verzet.’ Maar is de uitvoeringstoets
niet meer dan een formaliteit als er al zo
veel voorwerk is verricht?
Bekius: ‘Dat zou je kunnen zeggen, maar
de toets heeft wel degelijk waarde in het
proces. Het is de eindrapportage waarbij
alle details samenkomen die soms bij verschillende
divisies van UWV zijn verzameld.
Dat geeft een helder en diepgaand
beeld van de stand van zaken. Pas wanneer
alles samenkomt, kunnen we een
onderbouwde uitspraak doen over de
kosten en eventuele baten van het veranderende
beleid. We krijgen doorgaans zes
weken de tijd om de toets te volbrengen.
Gezien het voorwerk dat vaak al is verricht,
levert deze termijn meestal weinig
problemen op. De grootste struikelblokken
zijn immers in het voortraject al ontdekt
en aangepakt.’
‘Uitlegbaarheid’
De ‘uitlegbaarheid’ van de uitvoering van
een wet of regel kan dus een belangrijk
onderdeel van de toets zijn. Vlaanderen
licht toe: ‘Als het een wet of regel betreft
die de klant van UWV raakt, dan betrekken
we de cliëntenraad van UWV bij de
uitvoeringstoets. Het oordeel van de raad
wordt serieus meegewogen in de implementatie
van het nieuwe beleid. Het geeft
ons de gelegenheid de uitvoerbaarheid
van de wetswijziging direct vanuit het
Signalement van
de u-toets
Zelfstandige bestuursorganen als UWV brengen een uitvoeringstoets
(‘u-toets’) uit bij wijzigingen in de wet- en
regelgeving en bij beleidsaanpassingen. De toets wordt
uitgevoerd door specialisten, zoals juristen, proces- en
systeemdeskundigen, klantadviseurs. Zij onderzoeken of
de beoogde resultaten van de wijziging haalbaar zijn binnen
de organisatie en welke aanpassingen nodig zijn. De
directie Strategie, Beleid en Kennis van UWV regisseert
de totstandkoming van de uitvoeringstoets; de toets
wordt door de raad van bestuur aangeboden aan de
minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. In het
geval van wetswijzigingen geeft de minister UWV
opdracht de toets te verrichten. Voor de uitvoeringstoets
staat een termijn van zes weken. In uitzonderlijke
gevallen waarbij de invoering van een wet grote spoed
vraagt, kan de minister verzoeken de uitvoeringstoets
sneller te verrichten.
perspectief van de klant te bekijken.
Als we nog eens kijken naar de wetgeving
bij fraude, dan was aanvankelijk het idee
om bij een tweede overtreding de uitkering
te weigeren. Op ons initiatief is nu
een uitsluiting van de uitkering in het
wetsvoorstel opgenomen. Dat klinkt
bijna hetzelfde, maar toch zijn er grote
verschillen. Bij een weigering moet je
eerst het recht vaststellen – en dus bijvoorbeeld
iemand medisch keuren. Nadat
je al het werk hebt gedaan – en hebt vastgesteld
dat iemand recht op uitkering
heeft – kun je de uitkering pas weigeren.
Bij uitsluiting zeg je al bij de voordeur dat
iemand er niet inkomt. Dat is wel hard,
maar biedt ook veel meer duidelijkheid
voor de burger en voor UWV is het eenvoudiger
uitvoerbaar.’
UWV brengt met grote regelmaat uitvoeringstoetsen
uit. Dat kan niet anders bij
een organisatie die de socialezekerheidswetten
uitvoert. Sociale zekerheid is
immers voortdurend een onderwerp van
politieke debatten. Dit kan soms leiden
tot een snelle opeenvolging van wetswijzigingen
en nieuwe regelgeving. De
medewerkers van SBK zijn wel gewend
aan deze hectiek. Vlaanderen: ‘Het is een
gegeven dat de sociale zekerheid altijd in
beweging is. Daar hebben we gewoon
mee te leven. Deze realiteit maakt het
belang van een vlekkeloze invoering en
dus een goede uitvoeringstoets, alleen
maar groter.’
JANUARI 2012 39

Irada Oeloechanova (37)
* Woont in Valkenburg
* Kwam in 1974 uit Azerbeidzjan
als politiek vluchteling
* Studeerde in haar thuisland
politicologie en werkte er als journalist
* Studeert voorjaar 2012 af in hbo
* Sociaal Juridische Dienstverlening
‘Mijn wens is in Nederland
waarheid geworden’
‘Twaalf jaar geleden moesten mijn man
en ik als politiek vluchteling Azerbeidzjan
verlaten. Dat we in de beginperiode
nauwelijks contact hadden met onze
achtergebleven familie, was moeilijk.
Zeker nadat ik ontdekte dat ik zwanger
was. Na een paar maanden in een
asielzoekerscentrum in Haarlem kregen
we een woning in Valkenburg.Toen onze
verblijfsvergunning eenmaal rond was,
haalden we binnen acht maanden ons
inburgeringsdiploma. Verder integreren
is spelenderwijs gegaan. Mei 2012 staat
gepland voor de verdediging van mijn hboscriptie
over schuldhulpverlening, Na mijn
afstuderen hoop ik mijn kennis in praktijk
te brengen, liefst in ontwikkelingshulp.
Via de vereniging ”Voor Onverdeeld
en Democratisch Azerbeidzjan“, die ik
vijf jaar geleden heb opgericht, krijgen
schoolkinderen in mijn thuisland financiële
steun. Onze twee zoons zijn, in hun
eigen gewichtsklasse, respectievelijk
eerste en tweede geworden bij de
Limburgse judokampioenschappen 2011.
Toekomstperspectief en vrijheid voor
onze kinderen, een vroegere wens, zijn in
Nederland waarheid geworden.’
Vluchtelingen komen in Nederland heel moeilijk
aan werk. Zelfs bij de overheid komen ze
nauwelijks aan de slag, zo wijst onderzoek van
het CBS uit. Aan hun capaciteiten en motivatie
ligt het niet, zoals uit het verhaal van deze
vluchteling blijkt.
JANUARI 2012 40
BEELD DUTCHPHOTOGRAPHY.NL • TEKST LINDA VAN PELT