MASTERPROEF II - Nele Van Winghem - Expoo

FACULTEIT PSYCHOLOGIE EN 

PEDAGOGISCHE WETENSCHAPPEN 

Academiejaar 2010-2011 

1 e examenperiode 

Verwachtingen over opvoeding: 

De relatie tussen druk van boven- en 

binnenuit en stijl van opvoeden. 

Een cross-sectionele studie met lagere schoolkinderen. 

Masterproef neergelegd tot het behalen van de graad 

Master in de Psychologie, afstudeerrichting Klinische Psychologie, 

door Nele Van Winghem. 

Promotor: Prof. Dr. Maarten Vansteenkiste 

Begeleiding: Dra. Dorien Wuyts

ABSTRACT 

Controlerend opvoeden en de gevolgen daarvan zijn veelbesproken in 

wetenschappelijk onderzoek. Echter, waarom stellen ouders dit gedrag? Ouders 

kunnen zelf een druk ervaren en deze druk kan afkomstig zijn uit drie verschillende 

bronnen; van binnenuit, van onderuit en van bovenuit (Belsky, 1984; Grolnick, 2003; 

Soenens & Vansteenkiste, 2010). Laatstgenoemde is nog maar weinig bestudeerd. In 

deze studie bevragen we aan de hand van een nieuw ontwikkelde vragenlijst de mate 

waarin ouders omgevingsdruk, komende van de media, de school, de eigen ouders, de 

partner, andere ouders en de competitiegerichte maatschappij, ervaren. Bij een 

steekproef van 483 ouderkoppels peilen we bovendien naar de rol van ouderlijke 

contingente zelfwaarde (OCZW) in de relatie tussen omgevingsdruk en opvoedingsstijl. 

Vooreerst vinden we unieke hoofdeffecten tussen omgevingsdruk en psychologische 

controle, als ook tussen OCZW en psychologische controle en tussen omgevingsdruk 

en OCZW. Regressieanalyses tonen aan dat een partieel mediatiemodel opgaat, en 

geen moderatiemodel. Ouders die veel omgevingsdruk ervaren, zullen zich meer 

aangesproken voelen in hun ouderlijke zelfwaarde en op die wijze meer psychologisch 

controlerend opvoedingsgedrag stellen dan ouders die minder omgevingsdruk ervaren.

DANKWOORD 

Graag wil ik alle mensen die mij bij het maken van deze Masterproef geholpen 

of gesteund hebben, hier bedanken. 

Allereerst denk ik in het bijzonder, aan mijn begeleidster Dra. Dorien Wuyts, 

maar ook aan mijn promotor Prof. Dr. Maarten Vansteenkiste, en Prof. Dr. Bart 

Soenens. Zij gaven me hun vertrouwen en advies gedurende dit leerrijke proces. 

Vervolgens bedank ik alle lagere scholen waar ik op kon rekenen. Zonder hun 

gastvrijheid en bereidwilligheid had ik niet zoveel ouders van leerlingen uit de 2 e en 3 e 

graad kunnen bereiken. Ook de ouders die de tijd vonden om de vragenlijsten in te 

vullen, mogen niet vergeten worden. Tot slot, kunnen mijn familie en vriend in dit 

lijstje niet ontbreken. Zij zijn er steeds voor mij, en gaven me de moed en steun om dit 

werkstuk tot een goed einde te brengen.

Abstract 

Dankwoord 

Inhoud 

Figurenlijst 

Tabellenlijst 

INHOUD 

Inleiding …...…………………………………………………………………………………....….. 

Hoofdstuk 1: Literatuur - Controlerende en autonomie- 

ondersteunende opvoeding …………………………………….……..…………………..... 

1.1 Opvoeding ………………………………………….…………..……………….………… 

1.1.1 Opvoedingscontext ………………………………………………………… 

1.1.2 Intrinsieke motivatie ………………..…………………………………….. 

1.1.3 Internalisatie ……………………..…………………………………..………. 

1.2 De gevolgen voor het kind ……………………..…………………………………… 

1.2.1 Gevolgen van psychologische controle …..……………….………. 

1.2.2 Gevolgen van autonomieondersteuning ….…………….……….. 

Hoofdstuk 2: Literatuur - Antecedenten van ouderlijke 

psychologische controle en autonomieondersteuning ………………………... 

p. 1 

p. 4 

p. 4 

p. 4 

p. 5 

p. 6 

p. 11 

p. 11 

p. 12 

p. 15

2.1 Druk van onderuit …………………………..………………………………..………… 

2.2 Druk van binnenuit ……………………………………………………………..……… 

2.3 Druk van bovenuit ………………………….…………………………………….…….. 

2.3.1 Indirecte omgevingsdruk …………………………..………………..….. 

2.3.2 Directe omgevingsdruk ……………………………………..………….... 

Hoofdstuk 3: Eigen onderzoek - Probleemstelling en methode …………. 

3.1 Situering van het onderzoek …………………………………………………..…… 

3.2 Probleemstelling ………………………………………………………………….….…. 

3.3 Methode ……………………………………………………………………………….……. 

3.3.1 Procedure en deelnemers ………………………………………….….… 

3.3.2 Meetinstrumenten ………………………………………………………… 

Hoofdstuk 4: Eigen onderzoek – Resultaten ……..………………………………… 

4.1 Interne structuur van de nieuw ontwikkelde vragenlijst: soorten 

omgevingsdruk …………………….……………………………………………………………….. 

4.2 Associaties tussen de achtergrondvariabelen en de studie- 

variabelen en tussen de studievariabelen onderling ……………………………… 

4.2.1 Associaties tussen de achtergrondvariabelen en de 

studievariabelen …………………………………………………………………………. 

4.2.2 Associaties tussen de studievariabelen …………………………. 

4.3 Herhaalde metingen analyse & Gepaarde T-toetsen ………………….. 

4.4 Relatieve bijdrage van omgevingsdruk en ouderlijke contingente 

zelfwaarde in de voorspelling van opvoedingsstijl ………………………………... 

4.5. De rol van ouderlijke contingente zelfwaarde: mediator of 

moderator? …………………………….………………………………………………....………… 

p. 16 

p. 17 

p. 20 

p. 20 

p. 21 

p. 23 

p. 23 

p. 23 

p. 25 

p. 25 

p. 27 

p. 30 

p. 30 

p. 35 

p. 35 

p. 36 

p. 39 

p. 43 

p. 46

4.5.1 Mediatie? ………………………………………………………………………. 

4.5.2 Moderatie? ……………………………………………………………………. 

4.6 Mediatieanalyse: Ouderlijke contingente zelfwaarde als 

mediator in de relatie tussen de verschillende soorten omgevingsdruk 

en psychologische controle? ………………………………………………………………… 

Hoofdstuk 5: Eigen onderzoek – Discussie ………………………………………….. 

5.1 Wat is de relatie tussen omgevingsdruk en ouderlijke opvoeding? 

Een antwoord op basis van de resultaten van dit onderzoek …………………. 

5.1.1 Omgevingsdruk ……………………………………………………………. 

5.1.2 De relatie tussen omgevingsdruk, OCZW en 

psychologische controle …………………………………………………………….. 

5.2 Sterktes en beperkingen van huidig onderzoek en suggesties voor 

toekomstig onderzoek …………………………………………………………………………… 

5.3 Cartoon: illustratie van het partieel mediatiemodel ………………….. 

Referenties …………..………………………………………………………………………………. 

Bijlage ………………………………………………………………………………………………….. 

p. 46 

p. 49 

p. 50 

p. 55 

p. 56 

p. 56 

p. 58 

p. 61 

p. 64 

p. 65 

p. 73

FIGURENLIJST 

Figuur 1. Schematisch Overzicht van de Verschillende Types Gedragsregulatie en 

Motivatie, en bijhorende opvoedingscontexten, volgens de 

Zelfdeterminatietheorie ……………………………………………..…….…...……… p. 7 

Figuur 2. Grafiek van de Gemiddelden van de Verschillende Soorten 

Omgevingsdruk – data moeder ……………………………………………………. p. 40 

Figuur 3. Grafiek van de Gemiddelden van de Verschillende Soorten 

Omgevingsdruk – data vader ……………..………………………………………. p. 42

TABELLENLIJST 

Tabel 1. Factorladingen van de Exploratieve Factoranalyse met een Orthogonale 

Rotatie (varimax) op de items van omgevingsdruk - data moeder 

……………………………………………………………………………….....……………….. p. 32 

Tabel 2. Factorladingen van de Exploratieve Factoranalyse met een Orthogonale 

Rotatie (varimax) op de items van omgevingsdruk - data vader 

…………………………………………………………………………………………………….. p. 34 

Tabel 3. Gemiddelden, standaarddeviaties en correlaties tussen de studie- 

variabelen – data moeder (onderhelft diagonaal) en vader (bovenhelft 

diagonaal) ………………………………….……………………………………………….. p. 38 

Tabel 4. Paarsgewijze T-toetsen van de Verscheidene Soorten Ervaren 

Omgevingsdruk - data moeder en vader …………………………………….. p. 42 

Tabel 5. Bèta-coëfficiënten van Meervoudige Regressieanalyses met Ervaren 

Omgevingsdruk als OV en Ouderlijke Psychologische Controle als AV – 

data moeder (bovenste tabelhelft) en data vader (onderste tabelhelft) 

…………………………………………………………………………………………………….. p. 44 

Tabel 6. Bèta-coëfficiënten van Meervoudige Regressieanalyses met OCZW als 

OV en Ouderlijke Psychologische Controle als AV – data moeder 

(bovenste tabelhelft) en data vader (onderste tabelhelft) ………….. p. 45 

Tabel 7. Bètacoëfficiënten van Regressieanalyses met OCZW als mogelijke 

Mediator in de Relatie tussen Globale Omgevingsdruk en Psychologische 

Controle …………………………………………………………………..………………… p. 47

Tabel 8. Bètacoëfficiënten voor de Regressieanalyse (moderatie) met 

Psychologische Controle als AV – data moeder en vader …………… p. 50 

Tabel 9. Bètacoëfficiënten voor de telkens afzonderlijke Regressieanalyses met 

OCZW als Mogelijke Mediator in de Relatie tussen de Verscheidene 

Soorten Omgevingsdruk Afzonderlijk en Psychologische Controle – data 

moeder en vader ………………………………………………………………………… p. 51 

2

INLEIDING 

In het boek ‘kind in de knel’ schrijft Martine F. Delfos hoe de druk tot presteren, 

de ‘plicht’ tot gelukkig worden en de drukte van alle activiteiten die kinderen 

moeten/mogen doen kunnen bijdragen aan de groei van diagnoses bij kinderen. Ze 

somt een aantal factoren op die hierin een rol spelen. Zo is het aantal kinderen de 

laatste decennia afgenomen, waardoor de verwachtingen ten aanzien van onze 

kinderen op intellectueel niveau hoog liggen. Bovendien zijn er meer hoogopgeleide 

ouders die carrière maken en met stressvolle jobs te maken hebben. Voorts krijgen 

opvoedende ouders via allerlei kanalen ook meer kennis over opvoeden. Dit is op zich 

geen slechte zaak, ware het niet dat zij ook meteen meer met de aandacht gericht 

worden op waar ze opvoedkundig tekort schieten (Delfos, M. F., 2004). De laatste tijd 

kennen we tevens een enorme preventiecultuur, aldus journaliste Kaat Schaubroeck. 

Vanuit toenemende wetenschappelijke kennis worden ouders overstelpt met boeken 

en folders over hoe je diverse (psychische) problemen kan voorkomen. Ouders zijn ten 

onrechte gaan geloven dat ze alles in de hand hebben om hun kind perfect gelukkig te 

maken. Wanneer dit niet volledig lukt – wat in de realiteit vaak het geval is -, voelen ze 

zich persoonlijk verantwoordelijk. Ouders hebben natuurlijk verantwoordelijkheden 

ten aanzien van hun kroost. Maar het zou geen blijk geven van een ruimdenkende visie 

als we de context en maatschappelijke invloeden niet onderkennen. Verwachtingen 

die leven in de omgeving van ouders spelen een rol in dit hele proces. (Schaubroeck, K. 

2010). 

Ouders kunnen - zoals in de vorige paragraaf wordt aangehaald - een druk 

ervaren in hun rol als opvoeder. Wanneer een kind op school niet mee kan, is dat vaak 

niet alleen een opdoffer voor het kind, maar ook voor de ouders een harde klap. ‘Een 

dom kind, dat zegt ook iets over jou als ouder, toch?’ Verwachtingen koesteren is een 

onschuldige bezigheid van trotse ouders. Het is van alle tijden en hoort bij opvoeden. 

Elke ouder voelt zich wel eens trots of teleurgesteld wanneer zijn/haar kind goed of 

slecht presteert. Maar wanneer je als ouder ook je eigen zelfwaardegevoel laat mee 

1

variëren met de prestaties van je kind, is de kans groter dat je op je kind meer druk 

gaat zetten om goed te presteren om je zelfwaardegevoel als ouder veilig te stellen 

(Eaton & Pomerantz, 2003, 2005). Specifiek gaat het over het nastreven van succes van 

je kind om zelf als ouder een hoger zelfwaardegevoel te bekomen of het falen van je 

kind trachten te vermijden om een daling van je zelfwaardegevoel te voorkomen 

(Wuyts, Soenens, Assor, & Vansteenkiste, 2010). Als het kind ondermaats presteert op 

school, sociaal niet aanvaard wordt of minder goed is in sport, kunnen ouders zichzelf 

slecht voelen. Dit kan er mogelijks voor zorgen dat ouders meer druk gaan plaatsen op 

het kind. Deze druk op het kind kan zich uiten in het stellen van hoge verwachtingen, 

het tonen van teleurstelling als het kind met een slecht resultaat thuis komt, het kind 

met schuld beladen als het onvoldoende presteert,…. In de literatuur spreekt men bij 

dergelijk opvoedingsgedrag over de term psychologische controle. (Barber, 1996). Zelfs 

zonder dat ouders dit expliciet zeggen, voelen kinderen aan hoe belangrijk het is voor 

de ouder dat ze goed presteren (Graafland, 2007). 

Er bestaat reeds heel wat onderzoek naar de negatieve gevolgen voor kinderen 

die onder ouderlijke druk staan. Maar er werd onvoldoende onderzocht waarom 

ouders zich controlerend of dwingend gedragen. Binnen het theoretisch model dat 

Belsky (1984) voorstelt, zou deze ouderlijke druk ontstaan vanuit druk die ouders zelf 

ervaren. Deze kan van verschillende bronnen afkomstig zijn. Dit kan ontstaan binnen 

hun eigen functioneren, zoals hierboven beschreven. Maar ook de omgeving kan druk 

zetten op ouders door verwachtingen te stellen over de opvoeding. Bij 

‘omgevingsdruk’ kunnen we dan denken aan de school, de eigen ouders, de media, de 

partner, andere ouders, en kunnen we er ook de prestatiegerichte maatschappij in het 

algemeen onder verstaan. De mate waarin ouders hun eigen zelfwaarde laten mee 

variëren op basis van het succes of falen van hun kind, kan gevoed zijn door een 

bepaalde mate van omgevingsdruk die zij ervaren. 

Ondanks journalistieke en klinische berichtgeving over ouderlijke druk, is 

wetenschappelijk onderzoek hiernaar ondervertegenwoordigd. In deze verhandeling 

willen we graag de druk vanuit de omgeving op opvoedende ouders exploreren. 

2

Tevens zijn we benieuwd naar hoe omgevingsdruk zich verhoudt tegenover een 

andere bron van ouderlijke druk, komende vanuit het functioneren van de ouder zelf. 

Dit in de hoop een beter zicht te krijgen op de antecedenten van controlerend 

opvoeden. In Hoofdstuk 1 staat beschreven wat de opvoedingsdimensies ‘controle’ en 

‘autonomieondersteuning’ concreet inhouden. Deze concepten zullen we kaderen 

binnen de Zelfdeterminatietheorie (SDT, Deci & Ryan, 1985, 2000). We bespreken ook 

de gevolgen van deze opvoedingscontexten voor de kinderen. Vervolgens zullen we 

ons in Hoofdstuk 2 buigen over de antecedenten van ouderlijk controlerend 

opvoedingsgedrag. Hierbij kijken we naar druk die vanuit de omgeving komt, maar ook 

naar druk die ouders ervaren in hun eigen functioneren wanneer ze hun 

zelfwaardegevoel laten afhangen van de prestaties van hun kind. Hoofdstukken 3 en 4 

omvatten het eigen onderzoek, waarbij Hoofdstuk 3 de probleemstelling en methode 

belicht en in Hoofdstuk 4 de resultaten worden besproken. We eindigen in Hoofdstuk 

5 tenslotte met een discussie. 

Expectation is the root of all heartache. 

- William Shakespeare - 

3

Controlerende en autonomieondersteunende opvoeding 

HOOFDSTUK 1: LITERATUUR 

CONTROLERENDE EN AUTONOMIEONDERSTEUNENDE OPVOEDING 

De wijze waarop ouders, als primaire socialisatiefiguren, omgaan met hun 

kinderen kan enorm verschillen van ouder tot ouder. Binnen de ZDT (Deci & Ryan, 

1985, 2000), een theorie over motivatie en persoonlijkheidsontwikkeling waarin 

autonomie (welwillendheid van het functioneren) als een centrale psychologische 

basisbehoefte wordt gezien, worden twee belangrijke opvoedingsdimensies 

onderscheiden: controlerend en autonomieondersteunend opvoeden. 

1.1.1 Opvoedingscontext 

1.1 Opvoeding 

Controlerend opvoedende ouders schrijven hun kinderen voor hoe ze zich 

moeten gedragen, wat ze horen te denken en te voelen. 

In een extern controlerende context worden externe contingenties gebruikt, 

zoals, deadlines, straffen, beloningen. Extern controlerende strategieën worden op 

een overte manier geuit, bijvoorbeeld door het kind te slaan, te belonen voor gewenst 

gedrag of tegen hem/haar te roepen. (Soenens, Vansteenkiste, Luyckx & Goossens, 

2006). Wanneer ouders eerder subtiele en onderhuidse technieken, zoals 

schuldinductie, hanteren tegenover hun kinderen, is er sprake van een interne of 

psychologisch controlerende opvoedingscontext. Kinderen voelen zich ‘van binnenuit’ 

(bv. uit schuldgevoel) gedwongen om bepaald gedrag te stellen (Barber, 1996, 2002; 

Soenens & Vansteenkiste, 2010). “Na alles wat ik voor jou gedaan heb….” of “als je 

echt van me zou houden dan…” zijn voorbeelden van uitspraken van psychologisch 

controlerende ouders. Psychologische controle verwijst naar de mate waarin ouders 

binnendringen in de emotionele en psychologische leefwereld van het kind. Ze zetten 

hun kind onder druk via manipulatieve opvoedingstechnieken zoals voorwaardelijke 

liefde, schuld-, schaamte- en angstinductie. Een voorbeeld hiervan is een ouder die zijn 

4


teleurstelling in het kind toont aan de hand van subtiele non-verbale communicatie. 

(Barber, 1996; Soenens & Vansteenkiste, 2010). 

Autonomieondersteunende ouders daarentegen ondersteunen - zoals het 

woord het zegt - de autonomie van het kind, en zetten hen dus niet onder druk. Ze 

tonen betrokkenheid in de leefwereld van het kind (Grolnick & Seal, 2008). Dit houdt in 

dat er keuzemogelijkheden worden aangeboden, dat er aan het kind een klare uitleg 

wordt gegeven wanneer keuze niet mogelijk is, dat er rekening wordt gehouden met 

het standpunt van het kind (Deci, Eghrari, Patrick, & Leone, 1994). Via deze elementen 

bevorderen ouders de psychologische basisbehoeften van het kind. (Deze 

basisbehoeften zullen hieronder verder besproken worden). Ouderlijke 

autonomieondersteuning verwijst dus naar de mate waarin ouders ervoor zorgen dat 

hun kind autonoom of vrijwillig kan functioneren (Grolnick, 2003). 

Veel onderzoek over autonomieondersteunend en controlerend opvoeden 

gebeurde tegen de achtergrond van de Zelfdeterminatietheorie (ZDT; Deci & Ryan, 

1985, 2000). De ZDT is een motivatietheorie gericht op de mate waarin mensen 

vrijwillige of zelfgedetermineerde gedragingen stellen. Binnen de ZDT wordt gesteld 

dat kinderen, adolescenten en volwassenen van nature de tendens tot psychologische 

groei en zelfontwikkeling hebben. Dit vindt plaats via twee groeiprocessen; intrinsieke 

motivatie en internalisatie. In de volgende secties worden deze twee processen 

besproken binnen de opvoedingscontext. 

1.1.2 Intrinsieke motivatie 

Intrinsieke motivatie wordt gezien als een eerste natuurlijk organismisch 

groeiproces. Activiteiten die als inherent boeiend worden ervaren, voeren kinderen uit 

omwille van de activiteit zelf, en omwille van het plezier en de voldoening dat de 

activiteit teweeg brengt. Als een jongen uit het 5 e leerjaar het bijvoorbeeld prettig 

vindt om rekensommen te maken, dan is hij hiervoor intrinsiek gemotiveerd. Binnen 

de ZDT wordt aangenomen dat mensen die een intrinsiek boeiende activiteit 

uitvoeren, spontaan en psychologisch vrij zullen handelen. Het wordt daarom 

5


beschouwd als het prototype van autonoom gemotiveerd gedrag. Extrinsieke 

motivatie daarentegen, verwijst naar het uitvoeren van een activiteit om een uitkomst 

te bereiken die buiten de activiteit zelf gelegen is. Een illustratie hiervan is een jongen 

die zijn kamer opruimt omdat hij dan pas televisie mag kijken. Het gedrag wordt 

uitgevoerd omwille van een instrumentele waarde en dient geïnternaliseerd te worden 

(zie volgende paragraaf) (Ryan & Deci, 2000; Vansteenkiste, Soenens, Beyers, & Lens, 

2008). 

1.1.3 Internalisatie 

Soms is het echter nodig dat kinderen activiteiten uitvoeren die niet prettig zijn. 

Voor dergelijke taken spreken we van een tweede organismisch groeiproces, met 

name internalisatie. Internalisatie binnen de opvoedingscontext verwijst naar het 

proces waarbij kinderen op een actieve wijze bepaalde aangereikte externe 

overtuigingen, attitudes of gedragsregulaties van de ouders geleidelijk aan integreren 

in persoonlijke gewaardeerde waarden of gedragsstijlen. Naarmate initieel 

oninteressante activiteiten meer verinnerlijkt worden, zullen ze met een groter gevoel 

van autonomie en psychologische vrijheid (d.i. zelfdeterminatie, vrijwilligheid) worden 

uitgevoerd (Grolnick, Deci, & Ryan, 1997; Grolnick & Seal, 2008). 

Kinderen en adolescenten kunnen er in verschillende mate in slagen om dit 

internalisatieproces te realiseren. Binnen het internalisatieproces worden er 

verschillende types van regulatie onderscheiden, die verschillen in de mate waarin het 

aanvankelijk extern gereguleerde gedrag geïnternaliseerd is geworden (Deci & Ryan, 

2000). In Figuur 1 worden ze schematisch voorgesteld. 

6


Externe 

regulatie 

Niet 

geïnternaliseerd 

Extrinsieke motivatie Intrinsieke 

motivatie 

Geïntrojecteerde Geïdentificeerde Geïntegreerde Intrinsieke 

regulatie regulatie regulatie regulatie 

Partieel 


Bijna volledig 


7 

Volledig 


Internalisatie 

niet nodig 

Gecontroleerde gedragsregulatie Autonome gedragsregulatie 

Niet zelf-gedetermineerd -------------------------------------------- > Helemaal zelf-gedetermineerd 

Extern 

controlerende 

opvoedingscontext 

Figuur 1. 

Intern of 

psychologisch 

controlerende 


Autonomie ondersteunende 


Schematisch Overzicht van de Verschillende Types Gedragsregulatie en Motivatie, en 

bijhorende opvoedingscontexten, volgens de Zelfdeterminatietheorie (Deci & Ryan, 

2000). 

Extern. Bij externe regulatie worden onplezierige gedragingen uitgevoerd, om 

aan externe verplichtingen te voldoen of om op die manier een beloning te verkrijgen 

of straf te vermijden. Kinderen met een externe gedragsregulatie zullen een activiteit 

slechts volhouden zolang bepaalde externe contingenties, zoals straf of beloning, 

operant blijven. Het aangeleerde gedrag zal niet overgeheveld worden naar een 

nieuwe situatie. Niet alleen zal de duurzaamheid en het generaliseren van gedrag 

gebrekkig zijn, bovendien wordt hun leren, presteren en welzijn ondermijnd. 

Leerlingen die onder druk staan, zullen sneller hun aandacht verliezen bij een taak. 

Leren zal op een oppervlakkige manier gebeuren in plaats van diepgaand. Tot slot 

wordt via het gebruik van externe contingenties de intrinsieke motivatie onderuit 

gehaald (Black & Deci, 2000; Deci & Ryan, 2000; Vansteenkiste, 2007).


Geïntrojecteerd. Geïntrojecteerde regulatie is nog steeds vrij controlerend van 

aard. Er is opnieuw een druk om een bepaald gedrag te stellen, maar die komt nu 

vanuit het kind zelf. Het kind zal het gedrag stellen om gevoelens van schaamte, schuld 

of angst te vermijden, of om zich trots en waardevol te voelen. Via introjectie vormt 

het kind een interne versie van de kritische evaluatie van de ouders. Een voorbeeld is 

een meisje die haar kamer opruimt omdat ze het aan zichzelf verplicht is alles ordelijk 

te houden. Bij wanorde zou ze zich schuldig en angstig voelen. De gedragsregulatie 

wordt aldus door interne factoren gestuurd, toch wordt die niet als vrijwillig of 

spontaan ervaren. De gedragsregulatie maakt immers nog geen deel uit van het zelf. 

Bij een geïntrojecteerde regulatie zou in principe het gewenste gedrag iets langer 

volgehouden kunnen worden. Echter, intern is er een toenaderings-vermijdingsconflict 

dat veel energie opslorpt. Enerzijds zal het kind het gedrag willen uitvoeren, om de 

schuldgevoelens te voorkomen; anderzijds zal het kind het gedrag ook willen 

vermijden, aangezien het niet strookt met zijn of haar persoonlijke waarden. Hierdoor 

is de kans groot dat het kind snel de ouderlijke verwachting naast zich neer zal leggen. 

Een (externe of interne) gecontroleerde motivatie zal een negatief effect 

hebben op het welzijn van het kind. Het kind doet namelijk activiteiten waar het zelf 

niet achter staat, en kan de eigen interesses niet ontplooien. Bovendien is hun 

zelfwaardegevoel kwetsbaar. Dit zal immers continu afhangen van de mate waarin het 

kind de ouderlijke verwachtingen al dan niet kan inlossen (Deci & Ryan, 2000). 

Geïdentificeerd. Een stapje verder in het internalisatieproces krijgen we 

kinderen die hoofdzakelijk een geïdentificeerde gedragsregulatie kennen. Hierbij 

begrijpt het kind het belang van het gedrag, in het licht van doelen dat men zelf 

belangrijk acht. Een meisje die haar kamer opruimt omdat ze dan haar spullen 

makkelijker terug kan vinden, is een voorbeeld van een geïdentificeerde 

gedragsregulatie. Vanaf nu kunnen we spreken van autonoom gemotiveerd gedrag 

want het wordt op een vrijwillige of welwillende wijze uitgevoerd. Studeren of andere 

activiteiten zullen vlotter gaan, want het sluit meer aan bij de eigen interesses en 

waarden. Er zal grondiger geleerd worden, zonder veel afgeleid te zijn. Dergelijke 

8


regulatie bevordert het welzijn, ze hebben namelijk het gewenste gevoel zichzelf te 

ontplooien (Black & Deci, 2000; Deci & Ryan, 2000). 

Geïntegreerd. En tot slot, de geïntegreerde regulatie houdt evenzeer een 

identificatie in, maar een die ditmaal verankerd is binnen een coherent geheel van 

waarden, doelen en motieven. Deci en Ryan (2000) spreken in dit opzicht van ‘zelf- 

onderschrijving’. 

Een autonome gedragsmotivatie (d.i. geïdentificeerde en geïntegreerde 

regulatie) toont dus aan dat kinderen zelfs activiteiten die ze niet prettig vinden, toch 

op een vrijwillige manier kunnen uitvoeren. Dit in tegenstelling tot kinderen die 

hoofdzakelijk een gecontroleerde gedragsmotivatie (d.i. externe en geïntrojecteerde 

regulatie) hebben. Zij zullen zich eerder - al dan niet intern of extern - ertoe verplicht 

of gedwongen voelen om de activiteit te volstrekken. Gedrag waarvoor een kind 

intrinsiek gemotiveerd is, zal hij of zij sowieso met plezier en een gevoel van vrijheid 

uitvoeren. Met andere woorden, het internalisatieproces is hier niet nodig (Deci & 

Ryan, 2000; Vansteenkiste, 2007). 

Naarmate kinderen hogere niveaus van internalisatie bereiken, zullen ze meer 

welwillend gaan functioneren. Dit leidt tot positievere ontwikkelingsuitkomsten en een 

hoger welzijn (Vansteenkiste, 2007; Soenens & Vansteenkiste, 2010). Het hebben van 

een gecontroleerde gedragsregulatie daarentegen, kan de psychosociale ontwikkeling 

verhinderen en zelfs een zekere kwetsbaarheid voor psychopathologiëen met zich mee 

brengen (Deci & Ryan, 2000; Soenens & Vansteenkiste, 2010). In sectie 1.2 zal dit 

uitvoerig besproken worden. 

Hoewel ieder kind volgens de ZDT (Deci & Ryan, 1985, 2000) de natuurlijke 

tendens tot zelfontplooiing heeft, stelt de theorie ook dat de processen van intrinsieke 

motivatie en internalisatie zich niet automatisch volstrekken. De ontwikkeling naar een 

meer geïntegreerd zelf moet gevoed worden door de omgeving, in eerste instantie 

door de socialisatiefiguren zoals ouders en leerkrachten. De omgeving (in casu de 

opvoedingscontext) kan die ontwikkeling zowel hinderen als ondersteunen, door het 

respectievelijk frustreren of bevredigen van de drie universele psychologische noden 

9


(Deci & Ryan, 1985, 2000). De eerste fundamentele behoefte is die aan autonomie. 

Ouders kunnen autonomieondersteunend opvoeden, wat verwijst naar het welwillend 

functioneren. Ten tweede, kennen we de basisbehoefte relationele verbondenheid 

die impliceert dat de mens, als sociaal wezen, om anderen geeft en dat dit gevoel ook 

wederzijds is. En tot slot is er de nood aan competentie. Competentie verwijst naar het 

gevoel vaardig te zijn in de activiteit dat men aanvangt. 

Ouders die een autonomieondersteunende opvoedingscontext aanbieden, 

zullen de psychologische basisbehoeften van hun kind bevredigen en zodoende het 

proces van internalisatie en intrinsieke motivatie bevorderen. Met andere woorden, in 

een sociale omgeving die warm, betrokken en autonomieondersteunend is en 

positieve feedback omtrent de competentie biedt, zullen de twee bovenstaande 

groeiprocessen zich gemakkelijker ontwikkelen (Deci & Ryan, 1985, 2000; Grolnick & 

Seal, 2008; Soenens & Vansteenkiste, 2010). Uit empirisch onderzoek komt hier heel 

wat evidentie voor. Zo toonden Deci, Eghari, Patrick en Leone (1994) dat de mate van 

internalisatie van een oninteressante taak steeg naarmate er meer 

autonomieondersteunende componenten (empathie, een zinvolle uitleg en niet- 

controlerend taalgebruik) aangeboden werden. Een bepaalde regel of gedrag zal door 

kinderen sneller verinnerlijkt worden wanneer duidelijk is wat precies verinnerlijkt 

dient te worden. Tevens zal dit proces gefaciliteerd worden wanneer de verwachting 

komt van een ouder met wie het kind een goede band heeft (Grolnick, Deci, & Ryan, 

1997). Kinderen van autonomieondersteunende ouders zullen zich inzake de mate van 

internalisatie meer langs de rechterkant van het schema situeren, en meer autonoom 

gedrag gaan stellen. Het omgekeerde kan vastgesteld worden voor kinderen die zich 

voornamelijk in een controlerende opvoedingscontext bevinden. 

10


1.2 De gevolgen voor het kind 

In deze sectie wordt besproken welke impact het al dan niet stellen van 

autonomieondersteunend versus controlerend opvoedingsgedrag heeft op het welzijn 

en de ontwikkeling van kinderen. 

1.2.1 Gevolgen van psychologische controle 

Wanneer we willen spreken over de gevolgen van een intern of psychologisch 

controlerende opvoedingscontext, moeten we eerst stilstaan bij de vraag vanaf welke 

leeftijd kinderen hierdoor beïnvloed kunnen worden. Met andere woorden, vanaf 

wanneer zijn ze in staat om emoties zoals schuld en schaamte, die via interne controle 

aangewakkerd worden, te ervaren en op basis daarvan hun gedrag te gaan reguleren? 

(Soenens & Vansteenkiste, 2010).) Kinderen zouden al vrij vroeg in hun ontwikkeling 

dergelijke emoties kunnen ervaren; gevoelens van schuld bijvoorbeeld reeds op 22 

maanden oud (Kochanska, Gross, Lin & Nichols, 2002). Rond de leeftijd van twee à drie 

jaar zouden zelfs al individuele verschillen inzake schaamte en negatieve zelfevaluatie 

gevonden kunnen worden. (Mills, 2005). Tot slot toonden onderzoekers aan dat 

contingente zelfwaardegevoelens geactiveerd kunnen worden bij 5-jarige kinderen 

(Kamins & Dweck, 1999). Hieruit kunnen we concluderen dat reeds van in de peutertijd 

ouderlijke opvoedingsstrategieën hun effect kunnen hebben en de ontwikkeling van 

hun kind kunnen beïnvloeden. 

Kleuters. Onderzoek bij Russische kleuters wijst uit dat een psychologisch 

controlerende opvoedingsstijl van de moeder significant samenhangt met overte 

agressie, zowel bij jongens als meisjes. Bovendien waren moederlijke controle en een 

gebrek aan responsiviteit vanwege de vader de twee belangrijkste opvoedingsfactoren 

die bijdroegen tot relationele en overte agressie bij kinderen (Hart, Nelson, Robinson, 

Olsen & McNeilly-Choque, 1998). 

Lagere school kinderen. Om de ervaring van psychologische controle bij kleine 

kinderen te meten is enige creativiteit vereist om een leeftijdsgeschikte meting op te 

11


stellen. Morris et al. (2002) kozen voor het Puppet Interview en vonden dat 6-jarige 

kinderen reeds in staat waren om op een valide manier het ouderlijk gebruik van 

psychologische controle te rapporteren. Psychologisch controlerend opvoedingsgedrag 

zou zowel internaliserende als externaliserende problemen voorspellen, echter, enkel 

bij kinderen die een hoge mate van leed vertonen (Morris, et al., 2002). 

Adolescenten. Adolescenten die opgevoed zijn door controlerende ouders, 

vertonen meer gevoelens van schuld, schaamte en een hogere mate van 

perfectionisme. Dit is gerelateerd aan gedragsmatige en emotionele 

ontwikkelingsproblemen zoals internaliserende problematieken (angst, depressie,…) 

(Soenens, Elliot, Goossens, Vansteenkiste, Luyten, & Duriez, 2005). Bovendien toonde 

onderzoek aan dat psychologische controle negatief gecorreleerd is met schoolse 

prestaties (Bean, Bush, McKenry, & Wilson, 2003) en gevoelens van academische 

competentie (Soucy & Larose, 2003). Tevens zijn adolescenten die meer 

psychologische controle ervaren, minder sociaal aangepast (Karavasillis, Doyle, & 

Markiewicz, 2003), gedragen ze zich meer agressief tegenover leeftijdsgenoten (Nelson 

& Crick, 2002) en zijn ze meer sociaal angstig dan hun leeftijdsgenoten (Loukas, Paulos, 

& Robinson, 2005). 

1.2.2 Gevolgen van autonomieondersteuning 

Een gezondere opvoedingscontext is autonomieondersteuning. Uit onderzoek 

blijkt dat kinderen via een autonomieondersteunende context meer autonome 

motivatie en gedragsregulatie ontwikkelen. Dit leidt op zijn beurt tot positievere 

ontwikkelingsuitkomsten, zoals een positief zelfbeeld, meer schoolse competentie en 

betere schoolresultaten (Grolnick, 2003; Grolnick, Deci & Ryan, 1997). 

Peuters. In een longitudinale studie vonden onderzoekers evidentie voor de 

aanname dat de vroege ontwikkeling van inhibitiecontrole, zelfregulatie en het 

werkgeheugen bij een kind beïnvloed wordt door de ouderlijke zorg voor het kind. De 

ontwikkeling ervan situeert zich in de prefrontale cortex. Aangezien deze zone van de 

hersenen zich zeer langzaam ontwikkelt, is er een grote mate van plasticiteit mogelijk, 

waardoor de zorg van de omgeving hierop kan inwerken. Zo werd er in hun onderzoek 

12


vastgesteld dat peuters, met moeders die op een meer autonomieondersteunende 

wijze met hen omgingen toen ze de leeftijd van 15 maand hadden, op 18 maand oud 

betere prestaties neerzetten dan de controlegroep, en dit zowel inzake werkgeheugen 

als categorisatie. Meer zelfs, autonomieondersteuning is het aspect van opvoeding dat 

het meest robuust gerelateerd is aan leeftijdsspecifieke kenmerken van 

inhibitiecontrole, zelfregulatie en het werkgeheugen van een kind (Bernier, Carlson & 

Whipple, 2010). Van in de wieg is het dus al van belang om op een gezonde manier 

interacties met je kind aan te gaan. 

Lagere school kinderen. Kinderen die hun ouders als meer betrokken en 

autonomieondersteunend percipieerden, voelden zich op school competenter en 

hadden een meer autonome regulatie. Een opvoedingscontext die eerder de 

autonome motivatie van het kind stimuleert in plaats van externe controle te 

hanteren, faciliteert succesvolle ontwikkelingsuitkomsten voor het kind. De mate van 

internalisatie is met andere woorden zeker van belang voor een vlotte zelfontplooiing. 

Om dit te bewerkstelligen is een autonomieondersteunende context optimaal 

(Grolnick, Deci & Ryan, 1991). 

Adolescenten. Soenens en Vansteenkiste (2005) keken naar de mate van 

autonomieondersteuning ten aanzien van adolescenten, en dit zowel bij ouders als 

leerkrachten. Ouders die zichzelf als autonomieondersteunende opvoeders 

omschrijven, hebben adolescenten die meer zelf-gedetermineerd zijn op schools vlak, 

op vlak van sociale competentie en op vlak van job-zoekend gedrag. 

Autonomieondersteuning vanwege de leerkracht leverde een significant positieve 

bijdrage op in de levensdomeinen van school en job-zoekend gedrag. Dergelijke 

zelfdeterminatie hangt op zijn beurt samen met het welzijn en aangepast functioneren 

van de adolescent. 

Ouderlijk controlerend of autonomieondersteunend opvoedingsgedrag brengt 

dus voor het kind heel wat belangrijke consequenties met zich mee. Waarom gedragen 

ouders zich controlerend dan wel autonomieondersteunend? Op dezelfde manier 

waarop druk het functioneren van kinderen beïnvloedt, kan druk ook ouders 

13


beïnvloeden. Ervaren druk zorgt er immers voor dat het gevoel van autonomie van de 

ouders in de interactie met hun kind ondermijnd wordt, waardoor ze minder 

psychologisch beschikbaar zijn om autonomieondersteunend op te voeden en dus 

meer controlerend te werk zullen gaan (Grolnick, Price, Beiswenger, & Sauck, 2007). 

Hoofdstuk 2 zal zich verdiepen in de verscheidene soorten druk die ouders kunnen 

ervaren. 

14

Antecedenten van ouderlijke psychologische controle en autonomieondersteuning 

HOOFDSTUK 2: LITERATUUR 

ANTECEDENTEN VAN OUDERLIJKE PSYCHOLOGISCHE CONTROLE EN 

AUTONOMIEONDERSTEUNING 

Hoe komt het dat ouders zich soms op een controlerende manier opstellen in 

de opvoeding van hun kinderen? Zelfs ouders die de waarde van autonomie en 

autonomieondersteuning erkennen, kunnen er aan te beurt vallen (Soenens & 

Vansteenkiste, 2010). Vaak is het zo dat ouders er niet bewust voor kiezen om 

controlerende opvoedingstrategieën te hanteren, maar dat bepaalde druk die ze 

ervaren, hun capaciteit tot autonomieondersteunend opvoeden ondermijnt. De reden 

waarom dit zich bij hen voordoet, is volgens de ZDT omdat hun eigen drie 

psychologische basisbehoeften – de nood aan autonomie, competentie en relationele 

verbondenheid – gefrustreerd zijn (Grolnick, 2003; Soenens & Vansteenkiste, 2010). 

Stressfactoren vergen van ouders veel tijd en energie. Dat zijn nu net de aspecten die 

broodnodig zijn voor autonomieondersteunend opvoedingsgedrag. Vooreerst zorgt 

druk ervoor dat ouders zich gaan focussen op hun meest dringende problemen. Dit is 

tegenstrijdig met een autonomieondersteunende opvoedingsstijl, aangezien dit 

laatstgenoemde het empathisch innemen van het standpunt van het kind vereist. Bij 

wijze van illustratie vind je hieronder een getuigenis van een moeder die terugblikt op 

haar opvoeding van drie kinderen. 

“Door stress en een gebrek aan tijd, had ik een zeer strakke planning in mijn 

opvoeding. Mijn kinderen moesten meer dan andere kinderen hun plan trekken. Ook 

was er misschien te weinig aandacht om naar hen eens te luisteren. Ik had geen tijd om 

hen voor te lezen, hun les op te vragen,… Ik kon, op de momenten dat ik dan eens vrij 

was, niet de energie opbrengen om mijn aandacht aan hen te besteden. Ik was mij daar 

wel bewust van, dat ik mijn druk soms op hen projecteerde of uitwerkte. Als mijn 

kinderen dan zoiets opmerken, dan zei ik ‘ja, kijk, ik ben ook maar een mens’. Misschien 

heb ik wel te weinig mededogen getoond, met hun kleine en grote verdrietjes. Want bij 

weinig tijd en stress is het een kwestie om over uw verdrietjes snel heen te stappen. ‘wil 

dat vriendje niet met je spelen? speel dan morgen met een ander’. Het moet snel gaan, 

15


ze moeten daar niet onnozel over doen. Dat is bij ons wat teveel gezegd geweest. 

Misschien hebben andere kinderen dat mededogen wel meer gekregen.” (bron: eigen 

interviewafname, 9 maart 2010). 

Druk zet ouders er evenzeer toe aan om uitkomsten zo snel mogelijk te willen 

bereiken. Vaak houdt dit dan in dat ouders de problemen van hun kinderen zelf zullen 

gaan oplossen. Dit in grote tegenstelling tot ouders die hun kind aanmoedigen en 

ondersteunen zodat het zelf tot een oplossing kan komen; wat hun behoefte aan 

autonomie, competentie, en zelfs hun ouder-kindrelatie ten goede komt. Deze 

autonomieondersteunende manier kost echter opnieuw geduld en tijd van de ouders; 

bronnen die in tijden van stress of druk in het gedrang komen (Grolnick, 2003). 

Aan de oorsprong kunnen gedragingen van de kinderen liggen die voor een 

druk kunnen zorgen op de opvoedende ouder (‘druk van onderuit’). Een andere 

mogelijkheid is dat persoonlijkheidskenmerken van de ouders gepaard gaan met meer 

druk (‘druk van binnenuit’). Een derde oorsprong tot slot, kan gevonden worden in 

factoren die sociaal-contextueel zijn en dus afkomstig zijn uit de omgeving (‘druk van 

bovenuit’) (Belsky, 1984; Grolnick, 2003; Soenens & Vansteenkiste, 2010). Deze drie 

soorten van druk, ervaren door ouders, worden in de onderstaande secties uitvoerig 

besproken. Gezien deze studie vooral focust op druk van binnenuit en druk van 

bovenuit, zal druk van onderuit summierder worden besproken. 

2.1 Druk van onderuit 

Ouders beïnvloeden niet alleen hun kinderen, ook de omgekeerde relatie is 

waar. Een set van volgende temperamentkenmerken; hoge intensiteit, negatief 

gemoed, in zichzelf gekeerd en rigiditeit; worden samengenomen onder de term ‘een 

moeilijk kind’. Moeders die hun kind als dusdanig omschreven, rapporteren meer 

conflict. Kinderen die niet coöperatief ingesteld zijn, die het geduld van hun ouders op 

16


de proef stellen, en die geen verantwoordelijkheid nemen voor hun taken, kunnen 

meer controlerend opvoedingsgedrag uitlokken dan andere kinderen (Bates, 1980). 

Een longitudinale studie toonde aan dat adolescenten met een hoge mate van 

internaliserende symptomen een jaar later meer ouderlijke psychologische controle 

rapporteren (Rogers, Buchanan & Winchell, 2003). Verschillende kinderen stellen 

verschillende gedragingen en lokken dus ook verschillende opvoedingsstijlen uit. Er is 

sprake van wederkerigheid, tweerichtingsverkeer: ouders beïnvloeden het gedrag van 

de kinderen, maar ook de kinderen hebben een zekere impact op het gedrag van hun 

ouders (Grolnick & Seal, 2008). In een longitudinaal studieopzet wordt bijvoorbeeld 

aangetoond dat de relatie tussen externalisering bij kinderen (6-8j, 10j, 12j) en 

straffend ouderlijk gedrag bidirectioneel verloopt (Eisenberg, Fabes, Shepard, Guthrie, 

Murphy & Reiser, 1999). 

2.2 Druk van binnenuit 

Een ander soort druk komt vanuit de ouders zelf. De psychologie van de ouder, 

zijn/haar eigen ontwikkelingsgeschiedenis en persoonlijkheid kunnen ook een 

belangrijke bron van druk vormen op de ouderlijke opvoeding (Belsky, 1984). 

De klinische literatuur biedt ons minstens twee theorieën inzake 

psychologische controle. De eerste vinden we bij object-relatie-theoretici zoals Alice 

Miller (1981) en Margaret Mahler (1968). Een kind wordt er door de moeder gezien als 

een verlengde van zichzelf in plaats van als een volwaardig opzichzelfstaand individu. 

Het kind behoort zich vervolgens zo te gedragen zodat de verlangens van de moeder 

vervuld worden en haar zelfbeeld op peil gehouden wordt. Het kind kan/mag de eigen 

interesses niet navolgen. De ouderlijke empathie en perspectiefneming zijn hierbij zo 

gebrekkig dat ouders slechts in staat zijn tot psychologisch controlerend opvoeden. 

Een ander model is afkomstig van de familietherapie en wordt het kluwengezin 

genoemd. Salvador Minuchin (1974) beschrijft het kluwengezin als een gezin met te 

17


weinig of te vage grenzen rond de individuen. Gezinsleden mogen geen eigen 

persoonlijkheid of individualiteit hebben. Ouders dringen binnen in het leven en de 

gevoelens van hun kinderen, die niet als aparte entiteiten beschouwd worden. Echter, 

deze twee modellen focussen op de psychopathologie van controlerend opvoeden, 

eerder dan op de psychologie ervan. Hierdoor gelden ze slechts voor een beperkt 

aantal gezinnen (Grolnick, 2003). 

Maar welke mechanismen zorgen ervoor dat relatief gezonde ouders, die de 

waarde van autonomieondersteuning erkennen, zich soms op een psychologisch 

controlerende manier gedragen tegenover hun kinderen? (Grolnick, 2003). 

Ouderlijke contingente zelfwaarde (OCZW). Een noemenswaardig ouderkenmerk, waar 

interne druk aan gekoppeld wordt, is ego-betrokkenheid (Sherif & Cantril, 1947). De 

term verwijst naar de tendens om je zelfwaardegevoel op te bouwen rond je 

verwezenlijkingen, d.z. zowel je successen als je mislukkingen. Ego-betrokkenheid in 

een activiteit resulteert niet enkel in een groter gevoel van druk, maar tevens in een 

lagere intrinsieke motivatie in vergelijking met taakbetrokkenheid (Ryan, 1982). Nauw 

verwant aan ego-betrokkenheid is het begrip contingente zelfwaarde. Dit verwijst naar 

het gevoel dat je globale zelfwaarde afhangt van je prestatie die je beoordeeld ziet 

door anderen (Deci & Ryan, 1995; Eaton & Pommerantz, 2005; Grolnick, Price, 

Beiswenger, & Sauck, 2007). Nagenoeg iedereen herkent dit fenomeen. De mate 

waarin het zelfwaardegevoel afhankelijk is van prestaties, kan net als het domein 

waarin de zelfwaarde geïnvesteerd wordt, variëren van persoon tot persoon. 

Sommigen zullen zich meer richten op de academische prestaties, anderen investeren 

hun zelfwaarde meer in het sociale domein, of het sportieve domein. Wanneer men 

zijn zelfwaarde niet laat afhangen van de uitkomsten van zijn prestaties, maar vanuit 

eigen interesse en verlangens handelt, dan is hun zelfwaarde veeleer verankerd binnen 

zichzelf (Deci & Ryan, 1995). 

Het zelfwaardegevoel van mensen kan niet enkel betrokken zijn op de eigen 

prestaties, maar ook geïnvesteerd worden in de prestaties van anderen, vaak mensen 

die nauw met jou verbonden zijn. Zo gebeurt het dat ouders hun ego laten afhangen 

18


van de prestaties van hun kinderen. Dit noemen we ouderlijke contingente zelfwaarde. 

In het verhaal in de inleiding kunnen we bijvoorbeeld tussen de regels door volgende 

redenering lezen: “Als mijn kind goede punten behaalt, voel ik mij geslaagd als ouder”. 

Dit maakt dat ouders er ook persoonlijk belang bij kunnen hebben of hun kind al dan 

niet succesvol is. Ego-betrokkenheid maakt ouders ook gevoelig voor de mening van 

anderen, waardoor de druk op hun schouders nog toeneemt. Door die kwetsbare 

opstelling, kent het ouderlijk zelfwaardegevoel frequent ups en downs. Ouders streven 

succes van het kind na om zelf een hoger zelfwaardegevoel te bekomen of ze trachten 

het falen bij het kind te vermijden om een daling van hun zelfwaardegevoel te 

ontlopen (Wuyts, Soenens, Assor, & Vansteenkiste, 2010). Deze ouderlijke emotie- en 

egoschommelingen verzwakken de opvoedingscapaciteit, aangezien ze ouders afleiden 

van hun focus op de noden van hun kind. 

Naar de link tussen ouderlijke contingente zelfwaarde en opvoeden is nog maar 

weinig onderzoek gevoerd. Indirecte evidentie voor dit verband vinden we wel terug 

in het onderzoek naar de rol van maladaptief perfectionisme bij opvoedende ouders. 

Perfectionisme (Blatt, 1995) is een multidimensioneel construct dat zowel adaptieve 

als maladaptieve elementen omvat (Frost, Heimberg, Holt, Mattia, & Neubauer, 

1993). Maladaptief perfectionistische ouders hebben de neiging hun persoonlijke 

doelen strikt te willen navolgen. Hierdoor kunnen ze te weinig empathie ten aanzien 

van hun kinderen vertonen, waardoor ze de noden en wensen van hun kinderen over 

het hoofd zien. In de plaats daarvan, zullen ze hun eigen wensen en normen op hun 

kinderen projecteren. Hierdoor gaan ze op een meer intrusieve, psychologisch 

controlerende manier met hun kind om. Onderzoekers toonden bovendien aan dat 

ook ouderlijke separatieangst ten opzichte van hun kind, naast maladaptief 

perfectionisme, een innerlijke bron van druk kan zijn dat tot ouderlijk psychologisch 

controlerend opvoeden aanzet (Soenens, Vansteenkiste, Duriez & Goossens, 2006). 

19


2.3 Druk van bovenuit 

In het ecologische model stelt Bronfenbrenner (1986) dat ouders en kinderen 

niet alleen in de wereld staan. Ze leven in interactie met hun omgeving. Ouders 

kunnen dus ook vatbaar zijn voor druk die van deze omgeving komt, namelijk vanuit 

sociaal-contextuele omgevingsfactoren (Grolnick & Apostoleris, 2002; Grolnick, 2003). 

Hierbij kan zowel directe als indirecte druk onderscheiden worden. 

2.3.1 Indirecte omgevingsdruk 

Druk van bovenuit kan indirect zijn wanneer er vanuit de externe omgeving 

druk komt op ouders door stressvolle situaties. Hieronder bespreken we er een aantal. 

Armoede. Veel onderzoek ging reeds naar de invloed van economische druk, en 

die van armoede in het bijzonder. Onderzoek wijst uit dat moeders die het economisch 

moeilijk hebben meer psychologisch leed ervaren. Een ouderlijke angstige, depressieve 

en prikkelbare gemoedstoestand is geassocieerd met een meer straffende opvoeding 

(McLoyd en Wilson, 1991). Evidentie werd gevonden dat een 

autonomieondersteunende opvoeding ondermijnd wordt door stressvolle 

levensgebeurtenissen (Grolnick & Apostoleris, 2002; Grolnick, 2003). 

Huwelijkskwaliteit en –tevredenheid. Negatieve ouderlijke emoties inzake de 

partnerrelatie en/of relationele conflicten hebben ook hun weerslag op de ouder- 

kindrelatie. Het ‘spillover’ model, dat afgeleid is uit verschillende theoretische 

perspectieven, stelt dat de gemoedstoestand en het affect bij de partnerrelatie 

meegedragen wordt naar ouderlijk opvoedingsgedrag, en zo ook zijn effect heeft op 

het welzijn van het kind (Krishnakumar, Buehler, & Barber, 2003; Erel & Burman, 

1995). Als er sprake is van een gezonde relatie, waarbij partners elkaar steunen en er 

een positieve sfeer heerst, laat dit hen toe op een optimale manier in het ouderschap 

te staan. Echter, wanneer er vijandigheid heerst, en woede en frustraties de 

bovenhand hebben binnen de partnerrelatie, kan dit bijdragen tot meer disfunctionele 

opvoedingsstrategieën. 

20


Eenoudergezin. Een opmerkelijke bevinding is dat stress de opvoeding meer 

ondermijnt bij een eenoudergezin dan in een traditioneel gezin met twee ouders. Als 

een ouder er alleen voor staat, kan hij/zij niet terugvallen op een partner wanneer het 

even moeilijk gaat. ‘Ont-stressen’ ligt veel minder voor de hand in dergelijke situatie. 

In dit licht is het ook te begrijpen dat alleenstaande ouders sneller geneigd zijn een 

harde opvoedingsdiscipline aan de dag te leggen (Conger, Patterson, & Ge, 1995; 

Grolnick, 2003). 

2.3.2 Directe omgevingsdruk 

Aan een meer directe beïnvloeding vanuit de omgeving werd tot nu toe 

nauwelijks aandacht besteed. Toch is die niet onbestaande. In een maatschappij leven 

er bepaalde normen en verwachtingen Deze oefenen vaak druk uit op ouders, op een 

eerder rechtstreekse manier. In het vervolg van deze verhandeling zullen wij dit 

concept ‘omgevingsdruk’ noemen. 

Prestatiegerichte maatschappij. Vandaag de dag heerst er in onze samenleving 

een grote gerichtheid op prestatie en competitie. Het zit verweven in onze cultuur, 

denk maar aan de vele zangwedstrijden, kookwedstrijden, enz. (Grolnick & Seal, 2008). 

Een leven zonder enige vorm van competitie, zonder een focus op prestatie en de 

daarbij horende prestatiebeoordelingen is haast ondenkbaar geworden. Wanneer 

opvoedende ouders in situaties terecht komen die evaluatie, deadlines en rigide 

verwachtingen uitlokken, ervaren ze een druk. Die druk zal zich vertalen naar meer 

controlerende technieken naar hun kinderen toe. Het onderzoek van Pelletier, Ségun- 

Lévesque en Legault (2002) is hiervan een illustratie, toegepast op de ervaring van druk 

bij leerkrachten. De druk omvatte de perceptie dat zij verantwoordelijk zijn voor de 

prestaties van hun leerlingen, die bepaalde standaarden moesten bereiken. De druk 

kon ook betekenen dat zij als leerkracht moesten voldoen aan een aantal standaarden 

inzake het lesgeven; of dat hun stijl van lesgeven diende overeen te komen met dat 

van de andere lesgevers en/of de visie van de school. Hun ervaring van deze soorten 

21


druk ondermijnde hun motivatie om les te geven, wat geassocieerd was met een meer 

controlerende manier van lesgeven (Pelletier, Ségun-Lévesque, & Legault, 2002). 

De media. In boeken van opvoedingsdeskundigen of programma’s zoals ‘the 

Supernanny’ vliegen de tips en adviezen als het ware de deur uit. Dit gebeurt met de 

beste bedoelingen en sommige ouders zoeken en vinden er inderdaad hun ‘redding’. 

Langs deze weg kan er aan de bevolking een beeld opgelegd worden van ‘de ideale 

ouder’, de perfecte opvoeding. Ouders die zich reeds in een moeilijke situatie 

bevinden en bij wie de opvoeding allesbehalve van een leien dakje loopt, kunnen zich 

hierdoor makkelijker gefaald voelen in hun opvoedende rol, wat bijgevolg een bron 

van ouderlijke druk kan creëren. 

Andere ouders. De ontwikkeling van eigen kind is geregeld het onderwerp 

wanneer ouders samenscholen, soms letterlijk, aan de schoolpoort. De perceptie van 

andere ouders kan ertoe bijdragen dat een ouder druk voelt in hun opvoedende rol. 

Ouders worden aangesproken op hun verantwoordelijkheid voor het welbevinden, 

functioneren en presteren van het kind. Anderzijds kan ook sociale vergelijking – hoe 

doet mijn kind het ten opzichte van andere leeftijdsgenoten? -, en de conclusies die 

ouders daaruit trekken, hen er toe aanzetten om op een controlerende manier met 

hun kind om te gaan. 

Partner en eigen ouders. Tot slot kunnen ook personen die het dichtste bij de 

ouders staan, namelijk de partner, met wie men dag in dag uit samenleeft en met wie 

men samen de opvoeding van de kinderen verzorgt, alsook de eigen ouders (of met 

andere woorden, de grootouders van de kinderen), verwachtingen opleggen rond de 

manier van opvoeden. Bovendien kan bij een gebrek aan steun de ouder gefrustreerd 

geraken in zijn eigen psychologische basisnoden, waardoor evenzeer het autonomie- 

ondersteunend opvoeden ondermijnd wordt. 

Naar wat wij hier omgevingsdruk noemen, werd nog maar weinig onderzoek 

gedaan. De voorliggende studie focust zich als te onderzoeken topic op dit stukje van 

de puzzel. In hoofdstuk 3 zullen we onder meer onze doelstellingen en hypothesen 

hieromtrent verduidelijken. 

22

Probleemstelling en methode 

HOOFDSTUK 3: EIGEN ONDERZOEK 

PROBLEEMSTELLING EN METHODE 

In dit Hoofdstuk komen de hypothesen van onze studie aan bod. Verder zal ook 

de gehanteerde methode binnen dit onderzoek, besproken worden. 

3.1 Situering van het onderzoek 

Over de impact van (psychologisch) controlerende ouders op een kind is reeds 

veel bekend. Aan de nadelige gevolgen voor de ontwikkeling van het kind bestaat geen 

twijfel meer. Onderzoek naar het ‘waarom’ van dergelijk opvoedingsgedrag is 

schaarser. Ouders grijpen naar deze opvoedingsstijl omdat ze zelf ook een druk voelen. 

Deze druk kan van verschillende bronnen afkomstig zijn; vanuit het kind, vanuit de 

persoonlijkheid van de ouder of vanuit de omgeving. Laatstgenoemde bron hebben wij 

in deze verhandeling gesplitst in indirecte en directe druk van bovenuit. In vorig 

hoofdstuk zagen we wat dit allemaal kan inhouden; verwachtingen inzake opvoeding 

gecommuniceerd door eigen ouders, andere ouders, school, media, de 

prestatiegerichte maatschappij,… waarbij ouders aangesproken worden op hun 

verantwoordelijkheid als opvoeder. Deze directe druk vanuit de omgeving (‘van 

bovenuit’) wordt in deze verhandeling geïntroduceerd en zal benoemd worden met de 

term ‘omgevingsdruk’. Onderzoek naar de relatie hiervan met ouderlijke contingente 

zelfwaarde (‘druk van binnenuit’) en stijl van opvoeden staat centraal in deze studie. 

3.2 Probleemstelling 

Dit onderzoek werd opgezet om de relatie tussen omgevingsdruk, ouderlijke 

contingente zelfwaarde (OCZW) en een controlerende opvoedingsstijl in kaart te 

brengen binnen de visie van de Zelfdeterminatietheorie (ZDT). 

23


Een eerste doelstelling van de voorliggende studie is het ontwikkelen van een 

nieuw meetinstrument om de verscheidene bronnen van omgevingsdruk te 

onderzoeken. Specifiek willen we de invloed van de prestatiegerichte maatschappij, de 

media, de school, andere ouders, de partner en de eigen ouders meten. We 

verwachten dan ook deze zes verschillende bronnen van omgevingsdruk terug te 

vinden, als onderscheiden van elkaar. Exploratief willen we onderzoeken welk soort 

druk het meest ervaren wordt door ouders. Daarom onderzoeken we of er significante 

verschillen in ervaren druk bestaan tussen de verschillende bronnen waaruit deze druk 

kan komen. 

Op basis van de ZDT verwachten we dat deze soorten omgevingsdruk 

geassocieerd zullen zijn met controlerend opvoeden (externe en psychologische 

controle) en met het onderdrukken van de autonomie van het kind. Eveneens 

verwachten we een positieve samenhang tussen de bronnen van omgevingsdruk en 

een vorm van druk van binnenuit, met name OCZW. Bovendien verwachten we dat 

OCZW samenhangt met controlerend opvoeden en met het onderdrukken van de 

autonomie van het kind. Daarnaast vragen we ons af of OCZW een mediator of 

moderator vormt in de verwachte relatie tussen verschillende bronnen van 

omgevingsdruk en opvoedingsstijlen. Zullen ouders die veel omgevingsdruk ervaren 

zich meer aangesproken voelen in hun ouderlijke zelfwaarde en daarom meer 

controlerend zijn dan ouders die minder omgevingsdruk ervaren (mediatiehypothese)? 

Het kan echter ook zijn dat ouders die meer contingente zelfwaarde ervaren meer 

druk in hun omgeving ervaren dan ouders die hun zelfwaarde minder laten afhangen 

van de prestaties van hun kind (moderatiehypothese). 

Tot slot, willen we het effect van een aantal achtergrondvariabelen, zoals 

leeftijd, gezinssamenstelling en opleidingsniveau op alle studievariabelen nagaan. 

Indien blijkt dat deze achtergrondvariabelen in het huidige onderzoek een samenhang 

vertoont met de studievariabelen, zal hiervoor gecontroleerd worden wanneer de 

verschillende soorten omgevingsdruk in verband gebracht worden met OCZW en 

opvoedingsstijlen. We verwachten dat de achtergrondvariabele opleidingsniveau 

eventueel een bijdrage zou kunnen leveren in deze relatie. Hooggeschoolde ouders 

24


kunnen zich in een meer competitiegerichte en/of stressrijke omgeving bevinden. Of 

ze kunnen hogere eisen stellen aan hun kind, hun eigen prestaties indachtig. Anders 

gesteld, de eigen – hoge – prestaties kunnen ze als maatstaaf nemen, waardoor ze van 

het kind minstens een evenaring gaan verwachten en dit kan een druk gaan vormen, 

zowel voor zichzelf als ouder als voor het kind. 

3.3 Methode 

Dit onderzoek is een vragenlijstenstudie. Deze vragenlijst kan men terugvinden 

in de Bijlage 1. De gebruikte schalen worden in het onderdeel ‘meetinstrumenten’ 

uitvoerig besproken. 

3.3.1 Procedure en deelnemers 

Bij vijf verschillende scholen (lager onderwijs) in de Kempen, werd, via een 

mondeling overleg, naar de bereidheid gepeild om mee te werken aan het verzamelen 

van data voor dit onderzoek. Vier van de vijf scholen verklaarden zich bereid om mee 

te werken. De kinderen van de tweede en derde graad werden in de klas gevraagd om 

een brief mee naar huis te nemen. Zo ontvingen 483 ouderkoppels via hun kind een 

informatieve brief en een vragenlijst. Deelname aan dit onderzoek was vrijwillig. De 

data werden vertrouwelijk verwerkt. Moeder en vader kregen elk een aparte, maar 

identieke vragenlijstenbundel. 

Driehonderdzevenentwintig moeders en 264 vaders waren bereid om hun 

vragenlijst in te vullen. De responsrate was 68% voor wat de moeders betreft en 56% 

voor de vaders. Echter, deze responsrate ligt in werkelijkheid hoger gezien er ouders 

meerdere vragenlijsten ontvingen wanneer zij meerdere kinderen school hadden lopen 

(eventueel verspreid over de verschillende klassen van de school). Omdat aan ouders 

gevraagd werd de vragenlijsten in te vullen met betrekking tot het oudste kind, stijgt 

de responsrate per leerjaar: zo bedroeg de responsrate bij de ouders van het derde 

25


leerjaar 51% (56% mama’s; 46% papa’s), bij het vierde leerjaar 54% (60% mama’s; 48% 

papa’s), bij het vijfde leerjaar 65.5% (71% mama’s; 60% papa’s) en bij het zesde 

leerjaar 78.5% (86% mama’s; 71% papa’s). We merken hierbij op dat we geen zicht 

hebben op het aantal deelnemende ouders die meerdere kinderen hebben die school 

liepen in tweede of derde graad. De gemiddelde leeftijd van het kind van de 

deelnemende ouders was 9.9 jaar. 22.9% van deze kinderen zit in het 3 e leerjaar van 

de lagere school, 19.9% zit in het vierde leerjaar, 30.0% in het vijfde leerjaar en 25.4% 

in het zesde leerjaar. (Twee percent is onbekend). De kinderen krijgen in verschillende 

soorten basisscholen onderwijs. Zo volgen 50.2% van alle deelnemende kinderen 

gemeenschapsonderwijs (verspreid over twee Vlaamse scholen) en 49.8% katholiek 

onderwijs (evenzeer verspreid over twee Vlaamse scholen). 

De gemiddelde leeftijd van de moeders was 39 jaar. Inzake hoogst behaald 

opleidingsniveau hadden 1.3% van de moeders een lagere school diploma, 36.9 % een 

middelbare school diploma, 51.6% maakten hun studies in het hoger onderwijs af en 

10.3% van de moeders hadden een universitair diploma. Tachtig percent van de 

moeders gaf aan getrouwd te zijn of samen te wonen met de vader van het kind. 

Inzake de gezinsgrootte geven moeders het volgende weer: 14.1% gezinnen met 1 

kind, 57.2% gezinnen met 2 kinderen, 23.6% gezinnen die 3 kinderen tellen, 3.5% 

gezinnen met 4 kinderen en 1.6% gezinnen met meer dan 4 kinderen. 

De gemiddelde leeftijd van de vaders was 41 jaar. Inzake hoogst behaald 

opleidingsniveau hadden 3.3% van de vaders een lagere school diploma, 45.6 % een 

middelbare school diploma, 37.5% maakten hun studies in het hoger onderwijs af en 

13.6% van de vaders hadden een universitair diploma. Ruim vijfentachtig percent van 

de vaders gaf aan getrouwd te zijn of samen te wonen met de moeder van het kind. 

Inzake de gezinsgrootte geven vaders het volgende weer: 14.0% gezinnen met 1 kind, 

59.0% gezinnen met 2 kinderen, 22.5% gezinnen die 3 kinderen tellen, 3.7% gezinnen 

met 4 kinderen en 0.7% gezinnen met meer dan 4 kinderen. 

26


3.3.2 Meetinstrumenten 

Alle vragenlijsten werden, indien nodig, naar het Nederlands vertaald, de 

moedertaal van de deelnemers. De vragenlijstenbundel bevatte eerst een aantal korte 

demografische vragen teneinde zicht te krijgen op achtergrondvariabelen zoals leeftijd, 

opleidingsniveau en gezinsstructuur. Daarna volgde een samenstelling van reeds 

bestaande schalen en voor dit onderzoek nieuw ontworpen schalen. Tenzij anders 

aangegeven, werden de items door de deelnemers gescoord op likert-schalen, gaande 

van 1 (helemaal niet) tot 5 (helemaal wel). Hieronder geven we een overzicht van de 

verschillende schalen van de vragenlijst. 

Opvoedingsstijl. Dit is een bundeling van schalen inzake opvoedingsstijlen. We 

gingen de mate van ouderlijke psychologische controle na via 7 items uit de 

Psychological Control Scale – Youth Self Report, ontwikkeld door Barber (Barber, 

1996). Een item ter illustratie is “Ik rakel de vroegere fouten van mijn kind op als ik 

hem/haar bekritiseer”, α= .51 (moederdata) en α= .66 (vaderdata). De 

Nederlandstalige versie van deze schaal werd reeds meermaals gebruikt en 

gevalideerd in de studie van Soenens, Vansteenkiste, Luyckx, en Goossens (2006). Een 

domeinspecifieke meting van dit construct, zijnde prestatiegerichte psychologische 

controle, werd ook toegevoegd. De mate van ouderlijke prestatiegerichte 

psychologische controle werd nagegaan aan de hand van 9 items uit de DAPCS (e.g.; 

“Ik toon mijn kind enkel dat ik hem/haar graag zie als hij/zij goede punten behaalt”, α= 

.66 voor de moederdata en α= .76 voor de vaderdata) (Soenens, Vansteenkiste, & 

Luyten, 2010). Tevens bevragen we de mate van autonomieondersteuning via 7 items 

uit de Autonomy Support Scale van de Perceptions of Parents Scale, ontwikkeld door 

Grolnick, Ryan en Deci (Grolnick, Ryan, & Deci, 1991). De Nederlandstalige versie van 

deze schaal werd reeds gebruikt en gevalideerd (Soenens, Vansteenkiste, Lens, Luyckx, 

Goossens, Beyers, & Ryan, 2007). Een van deze 7 items was bijvoorbeeld “Ik laat mijn 

kind zijn/haar eigen plannen maken voor de dingen die zij/hij doet”, α= .54 

(moederdata) en α= .47 (vaderdata). De laatste opvoedingsstijl die we in dit onderdeel 

bevragen is de mate van ouderlijke externe controle. Dit wordt gemeten aan de hand 

27


van een combinatie van twee keer drie items uit de Verbal Hostility en Physical 

Coercion Scales (Nelson & Crick, 2002). Een Nederlandstalig voorbeelditem is “Ik dreig 

er soms mee mijn kind uit huis te gooien”, α= .79, zowel voor de moeder- als 

vaderdata. 

Omgevingsdruk. Dit betreft de nieuw ontwikkelde schaal die peilt naar 

potentiële omgevingsdruk. We onderscheiden zes verschillende bronnen, met name; 

de competitiegerichte maatschappij, andere ouders, media, eigen ouders, partner en 

de school. Zes items bevragen druk afkomstig van andere ouders. Hierbij gaat het om 

andere ouders die bepaalde opvoedkundige verwachtingen kunnen creëren. Een 

illustratie van dergelijk item is “Andere ouders geven mij het gevoel dat ik 

verantwoordelijk ben voor het goed presteren van mijn kind”, α= .92. Mogelijke druk 

vanuit de prestatiegerichte maatschappij bevragen we via vier items (e.g.; “De 

omgeving van mijn kind staat negatief ten opzichte van falen”, α= .79). en die vanwege 

de eigen partner aan de hand van zes items. (e.g.; “mijn partner verwacht dat ik mijn 

kind opvoed tot een succesvol iemand”, α= .90). De volgende drie reeksen van zes 

items die aan bod komen, peilen respectievelijk naar mogelijke druk afkomstig van de 

eigen ouders (dit zijn de grootouders van het kind), van de school en tot slot, vanuit de 

media. Van elke bron vindt men hier op volgend een voorbeeld ter verduidelijk. 

Respectievelijk; “Mijn ouders geven mij het gevoel dat ik verantwoordelijk ben voor 

het goed presteren van mijn kind”, α= .92; “de school verwacht dat ik mijn kind 

behoed voor mislukkingen”, α= .93; en “de media laat uitschijnen dat een goede ouder 

ervoor zorgt dat zijn/haar kind succesvol is”, α= .96. Alle items werden door de 

deelnemers beoordeeld op een schaal van 1 (helemaal niet) tot 5 (helemaal wel). 

Informatie over de psychometrische kwaliteit en interne structuur van deze nieuwe 

meting kan teruggevonden worden in Hoofdstuk 4. 

Ouderlijke contingente zelfwaarde. Deze schaal peilt aan de hand van 15 items 

naar de mate van OCZW (e.g.; “de prestaties van mijn kind zijn ook mijn prestaties”, 

α= .91 ) en heet oorspronkelijk de Child-contingent parental self-worth scale (Assor, 

28


Roth, Israeli-Halevi, Freed, & Deci, 2007). OCZW verwijst naar het als ouder laten mee 

variëren van je eigen zelfwaarde met de prestaties van je kind. De schaal omvat zowel 

items georiënteerd op falen als op succes. Immers, ouders kunnen hun 

zelfwaardegevoel zowel beïnvloeden door successen van het kind na te streven als 

door falen van het kind trachten te vermijden (Wuyts, Soenens, Assor, & 

Vansteenkiste, 2010). In deze studie zullen we echter steeds OCZW in zijn geheel - een 

combinatie van falen en succes - behandelen. 

29

Resultaten 


RESULTATEN 

In dit hoofdstuk bespreken we de resultaten van het onderzoek. In een eerste 

stap onderzoeken we de interne structuur van de nieuw ontwikkelde vragenlijst via 

een Exploratieve Factoranalyse. Daarnaast gaan we na welke verbanden er bestaan 

tussen relevante achtergrondvariabelen en studievariabelen, en welke associaties er 

zijn tussen de studievariabelen zelf. Tevens onderzoeken we de relatieve bijdrage van 

omgevingsdruk en ouderlijke contingente zelfwaarde in de voorspelling van de stijl van 

opvoeden. Tot slot testen we zowel het mediatie- als het moderatiemodel; waarbij 

ouderlijke contingente zelfwaarde respectievelijk als mediator en als moderator wordt 

beschouwd in de relatie tussen omgevingsdruk en stijl van opvoeden. 

4.1 Interne structuur van de nieuw ontwikkelde vragenlijst: soorten omgevingsdruk 

Er werd een Exploratieve Factoranalyse (PAF) met een varimaxrotatie 

doorgevoerd op de 34 items van de nieuw ontwikkelde metingen voor omgevingsdruk. 

Uit de analyse van de moederdata, weerhielden we zes factoren met een 

eigenwaarde groter dan 1. Samen verklaarden ze 75.3% van de variantie voor de 

items. Theoretisch konden we een 6-factorenmodel verwachten en ook de screenplot 

bracht ons tot dit besluit. In principe was een model met zeven factoren ook mogelijk, 

gezien de zevende factor precies een eigenwaarde van 1.00 bedroeg. Echter, de 

theoretische zinvolheid ontbrak, en de extra variantie die hierdoor verklaard werd, was 

slechts gering, met name 3%. 

Het patroon van ladingen binnen het zes-factorenmodel vindt men terug in 

Tabel 1. Alle items hadden factorladingen hoger dan .50 op hun eigen factor en er was 

geen enkele crosslading hoger dan .40. De weerhouden componenten van 1 tot 6 

maten respectievelijk de druk vanwege de media (α = .97), van de partner (α = .91), 

van andere ouders (α = .92), van de eigen ouders (α = .92), van de school (α = .93) en 

30

Resultaten 

van een competitieve maatschappij (α = .80). Allen omvatten zes items, behalve de 

laatste component die vier items telde. De betrouwbaarheid van de nieuwe vragenlijst 

was, voor wat - de moederdata betreft, zeer goed. Conform de verwachtingen zagen 

we de verschillende bronnen van omgevingsdruk mooi onderkend en verkregen we 

een perfecte factorstructuur. 

Wanneer we alle items - vanuit de moederdata - laadden op één factor, 

‘globale omgevingsdruk’, dan verklaarde deze ene factor 42.56% van de variantie. Deze 

resultaten zijn af te lezen in Tabel 1. Als we de vaderdata erbij namen, konden we daar 

identiek hetzelfde doen. Alle items voor de vader-data laadden we op één factor, 

‘globale omgevingsdruk’. Deze ene factor op zich verklaarde reeds 43.17% van de 

totale variantie van alle items. Hierin vonden we, naast het zes-factorenmodel, 

evidentie voor één globale omgevingsdruk-factor. De ladingen voor de vader-data zijn 

te vinden in onderstaande Tabel 2. 

31

Resultaten 

Tabel 1. 

Factorladingen van de Exploratieve Factoranalyse met een Orthogonale Rotatie 

(varimax) op de items van omgevingsdruk.- data moeder 

1-factor 6-factor 

Item 1 1 2 3 4 5 6 

De media laat uitschijnen dat een goede ouder ervoor zorgt dat zijn/haar kind succesvol 

is. 

.65 .90 

De media laat merken dat het de verantwoordelijkheid van ouders is dat hun kind niet 

faalt. 

.60 .89 

De media geeft me de boodschap dat een goede ouder ervoor zorgt dat zijn/haar kind 

niet slecht presteert. 

.63 .87 

de media verwacht dat ik mijn kind opvoed tot een succesvol iemand. .68 .85 

De media geeft mij het gevoel dat ik verantwoordelijk ben voor het goed presteren van 

mijn kind. 

.66 .82 

De media verwacht dat ouders hun kinderen behoeden voor mislukkingen. .64 .82 

Mijn partner laat uitschijnen dat een goede ouder ervoor zorgt dat zijn/haar kind 

succesvol is. 

.60 .86 

Mijn partner laat merken dat het mijn verantwoordelijkheid is dat mijn kind niet faalt. .58 .86 

Mijn partner zegt me dat een goede ouder ervoor zorgt dat zijn/haar kind niet slecht 

presteert. 

.68 .72 

Mijn partner geeft me het gevoel dat ik verantwoordelijk ben voor het goed presteren 

van mijn kind. 

.65 .67 

Mijn partner verwacht dat ik mijn kind behoed voor mislukkingen. .61 .64 

Mijn partner verwacht dat ik mijn kind opvoed tot een succesvol iemand. .58 .61 

Andere ouders laten merken dat het mijn verantwoordelijkheid is dat mijn kind niet 

faalt. 

.55 .84 

Andere ouders laten uitschijnen dat een goede ouder ervoor zorgt dat zijn/haar kind 

succesvol is. 

.60 .80 

Andere ouders zeggen me dat een goede ouder ervoor zorgt dat zijn/haar kind niet 

slecht presteert. 

.64 .79 

Andere ouders verwachten dat ik mijn kind opvoed tot een succesvol iemand. .70 .71 

Andere ouders geven mij het gevoel dat ik verantwoordelijk ben voor het goed 

presteren van mijn kind. 

.69 .67 

Andere ouders verwachten dat ik mijn kind behoed voor mislukkingen. .65 .59 

Mijn ouders laten merken dat het mijn verantwoordelijkheid is dat mijn kind niet faalt. .72 .84 

Mijn ouders laten uitschijnen dat een goede ouder ervoor zorgt dat zijn/haar kind 

succesvol is. 

.60 .83 

Mijn ouders geven mij het gevoel dat ik verantwoordelijk ben voor het goed presteren 


.73 .76 

Mijn ouders zeggen me dat een goede ouder ervoor zorgt dat zijn/haar kind niet slecht 

presteert. 

.70 .71 

Mijn ouders verwachten dat ik mijn kind behoed voor mislukkingen. .71 .60 

Mijn ouders verwachten dat ik mijn kind opvoed tot een succesvol iemand. .60 .58 

De school laat uitschijnen dat een goede ouder ervoor zorgt dat zijn/haar kind succesvol 

is. 

.69 .81 

De school zegt me dat een goede ouder ervoor zorgt zijn/haar kind niet slecht 

presteert. 

.69 .76 

De school laat merken dat het mijn verantwoordelijkheid is dat mijn kind niet faalt. .76 .73 

De school geeft mij het gevoel dat ik verantwoordelijk ben voor het goed presteren van 

mijn kind. 

.69 .70 

De school verwacht dat ik mijn kind opvoed tot een succesvol iemand. .73 .64 

De school verwacht dat ik mijn kind behoed voor mislukkingen. .65 .61 

Er is veel competitie in het leven van mijn kind. .57 .66 

Mijn kind wordt vaak geëvalueerd. .40 .65 

De omgeving van mijn kind focust erg op het vermijden van slecht presteren. .42 .58 

De omgeving van mijn kind staat negatief ten opzichte van falen. .58 

.54 

32

Resultaten 

Wanneer we de data-analyse van de vader bekeken, konden we ook hier zes 

factoren weerhouden. Samen verklaarden ze 74.5% van de variantie. Theoretisch 

konden we een 6-factorenmodel verwachten en ook de screenplot brengt ons tot dit 

besluit. De redenering die we hierboven reeds bij de moederdata maakten, gold hier 

evenzeer: een zevende factor had een eigenwaarde van 1.02 (verklaarde variantie met 

zeven factoren bedraagt 77.5%). Omwille van dezelfde redenen als hierboven, 

opteerden we toch voor een 6-factorenmodel. 

Het patroon van bekomen ladingen binnen het zes-factorenmodel voor de 

vaderdata vindt men terug in Tabel 2. Op uitzondering van twee items laadden alle 

items eerst op hun eigen factor. De twee desbetreffende items bevroegen druk 

vanwege de partner en laadden op de factor ‘druk vanwege de eigen ouders’. 

Bovendien merkten we ook een crosslading; één van de items die peilden naar druk 

afkomstig vanuit de school had een crosslading hoger dan .40 op de factor ‘druk 

vanwege de eigen ouders’. Deze uitzondering buiten beschouwing gelaten, waren 

crossladingen boven .40 afwezig. 

De weerhouden componenten van 1 tot 6 maten respectievelijk de druk 

vanwege de media (α = .96), van de partner’ (α = .90), van andere ouders (α = .92), van 

de eigen ouders (α = .92), van de school (α = .93) en vanwege een competitieve 

maatschappij (α = .79). De betrouwbaarheid van de nieuwe vragenlijst was ook voor de 

vaderdata zeer goed te noemen. De verschillende bronnen van omgevingsdruk 

kwamen hier ook - op enkele details na – mooi naar voren. Globaal konden we 

concluderen dat de interne validiteit van deze nieuw ontwikkelde schaal goed was. 

33

Resultaten 

Tabel 2. 

Factorladingen van de Exploratieve Factoranalyse met een Orthogonale Rotatie 

(varimax) op de items van omgevingsdruk - data vader. 

Item 1-factor 6-factor 

1 1 2 3 4 5 6 

De media laat merken dat het de verantwoordelijkheid van ouders is dat hun kind 

niet faalt. 

.67 .89 

De media geeft me de boodschap dat een goede ouder ervoor zorgt dat zijn/haar 

kind niet slecht presteert. 

.64 .88 

De media laat uitschijnen dat een goede ouder ervoor zorgt dat zijn/haar kind 

succesvol is. 

.65 .87 

De media verwacht dat ik mijn kind opvoed tot een succesvol iemand. .64 .86 

De media verwacht dat ouders hun kinderen behoeden voor mislukkingen. .68 .83 

De media geeft mij het gevoel dat ik verantwoordelijk ben voor het goed presteren 


.63 .78 

Mijn ouders verwachten dat ik mijn kind behoed voor mislukkingen. .70 .78 

Mijn ouders laten uitschijnen dat een goede ouder ervoor zorgt dat zijn/haar kind 

succesvol is. 

.59 .69 

Mijn ouders geven mij het gevoel dat ik verantwoordelijk ben voor het goed 


.79 .67 

Mijn ouders laten merken dat het mijn verantwoordelijkheid is dat mijn kind niet 

faalt. 

.79 .65 

Mijn ouders verwachten dat ik mijn kind opvoed tot een succesvol iemand. .76 .62 

Mijn ouders zeggen me dat een goede ouder ervoor zorgt dat zijn/haar kind niet 


.64 .57 

Mijn partner verwacht dat ik mijn kind behoed van mislukkingen. .71 .54 

De school verwacht dat ik mijn kind behoed voor mislukkingen. .66 .50 .42 

Mijn partner verwacht dat ik mijn kind opvoed tot een succesvol iemand. .63 .46 

Andere ouders laten merken dat het mijn verantwoordelijkheid is dat mijn kind niet 

faalt. 

.58 .84 

Andere ouders zeggen me dat een goede ouder ervoor zorgt dat zijn/haar kind niet 


.62 .84 

Andere ouders laten uitschijnen dat een goede ouder ervoor zorgt dat zijn/haar kind 

succesvol is. 

.64 .77 

Andere ouders geven mij het gevoel dat ik verantwoordelijk ben voor het goed 


.66 .68 

Andere ouders verwachten dat ik mijn kind opvoed tot een succesvol iemand. .69 .65 

Andere ouders verwachten dat ik mijn kind behoed voor mislukkingen. .74 .60 

De school laat uitschijnen dat een goede ouder ervoor zorgt dat zijn/haar kind 

succesvol is. 

.78 .78 

De school laat merken dat het mijn verantwoordelijkheid is dat mijn kind niet faalt. .70 .75 

De school zegt me dat een goede ouder ervoor zorgt dat zijn/haar kind niet slecht 

presteert. 

.75 .74 

De school verwacht dat ik mijn kind opvoed tot een succesvol iemand. .75 .70 

De school geeft mij het gevoel dat ik verantwoordelijk ben voor het goed presteren 


.74 .63 

Mijn partner laat merken dat het mijn verantwoordelijkheid is dat mijn kind niet 

faalt. 

.63 .78 

Mijn partner laat uitschijnen dat een goede ouder ervoor zorgt dat zijn/haar kind 

succesvol is. 

.58 .70 

Mijn partner zegt me dat een goede ouder ervoor zorgt dat zijn/haar kind niet 


.75 .70 

Mijn partner geeft mij het gevoel dat ik verantwoordelijk ben voor het goed 


.72 .61 

Mijn kind wordt vaak geëvalueerd. .45 .76 

Er is veel competitie in het leven van mijn kind. .37 .71 

De omgeving van mijn kind staat negatief ten opzichte van falen. .30 .64 

De omgeving van mijn kind focust erg op het vermijden van slecht presteren. .41 .53 

34

Resultaten 

4.2 Associaties tussen de achtergrondvariabelen en de studievariabelen en tussen 

de studievariabelen onderling 

4.2.1 Associaties tussen de achtergrondvariabelen en de studievariabelen. 

In deze sectie wouden we nagaan of er een verband bestond tussen de 

studievariabelen en de gezinssituatie, het opleidingsniveau en de leeftijd van de 

ouders. We voerden hiervoor een multivariate variantie-analyse (Manova’s) uit, zowel 

bij de moeder- als de vaderdata. Deze analyses toonden, zoals verwacht, aan dat enkel 

het opleidingsniveau gerelateerd was aan de studievariabelen, en dit zowel bij de 

moederdata [F(14,256) = 1.90, p < .05] als de vaderdata [F(14,218) = 1.87, p < .05]. 

Meer concreet merkten we dat opleidingsniveau bij moeders geassocieerd was 

met de zes verschillende bronnen van omgevingsdruk en met OCZW. De associatie van 

deze achtergrondvariabele met de soorten opvoedingsstijl waren niet significant. Hoog 

opgeleide moeders rapporteerden meer druk te ervaren vanwege andere ouders dan 

laag opgeleide moeders (r = .14, p < .01). Ook druk vanuit onze competitief ingestelde 

maatschappij ervoeren zij als hoger in vergelijking met laag opgeleide moeders (r = .14, 

p < .05). Hoger opgeleide moeders rapporteerden meer druk vanwege de partner en 

eigen ouders (grootouders van het kind), dan laaggeschoolde moeders (respectievelijk 

r = .15, p < .01; r = .19, p < .001). Zo gaven zij ook aan meer druk afkomstig van de 

school en van de media te ervaren dan laag opgeleide moeders (respectievelijk r = .13, 

p < .05; r = .13, p < .05). Tot slot rapporteerden hoog opgeleide moeders een hogere 

mate van OCZW dan laag opgeleide moeders (r = .18, p < .001). 

Voor wat de vaders betrof, zagen we ook bij hen dat hun opleidingsniveau 

significant geassocieerd was met enkele specifieke bronnen van omgevingsdruk en 

met de opvoedingsstijl psychologische controle. Hier was de associatie met OCZW niet 

significant. Hoog opgeleide vaders rapporteerden meer druk vanuit de 

competitiegerichte maatschappij te ervaren dan laag opgeleide vaders (r = .19, p < 

.001). Hoger geschoolde vaders gaven tevens aan meer druk te ervaren afkomstig van 

zowel de partner als de eigen ouders (= grootouders van het kind) dan laaggeschoolde 

35

Resultaten 

vaders (respectievelijk r = .13, p < .05; r = .13, p < .05). Ten slotte rapporteerden hoog 

opgeleide vaders een hogere mate van psychologische controle in hun stijl van 

opvoeden dan laag geschoolde vaders (r = .16, p < .05). 

Gegeven deze significante verbanden werd in de komende analyses 

gecontroleerd voor de achtergrondvariabele opleidingsniveau. 

4.2.2 Associaties tussen de studievariabelen. 

In Tabel 3 kunnen de gemiddelden, de standaarddeviaties en correlaties tussen 

de studievariabelen, respectievelijk voor de moeder- en vaderdata teruggevonden 

worden. We zagen dat de verscheidene bronnen van omgevingsdruk allen sterk 

positief met elkaar samenhingen. Vandaar ook dat er evenzeer van één globale 

omgevingsdruk-factor kon gesproken worden, waarin ze alle zes vervat zaten. (Dit 

werd eerder al bevestigd door de factoranalyse). De correlaties tussen globale 

omgevingsdruk en de specifieke bronnen van omgevingsdruk waren uiteraard sterk 

aanwezig. 

Wanneer we de opvoedingsstijlen van naderbij bekeken, merkten we in de lijn 

van onze verwachtingen significant positieve verbanden tussen de soorten 

omgevingsdruk en de opvoedingsstijl psychologische controle. Hoe meer ouders druk 

ervoeren, hoe meer zij psychologisch controlerend zouden optreden in hun opvoeding, 

zowel op algemeen niveau als bij prestatie-specifieke psychologische controle. We 

merkten dat de metingen van psychologische controle en de prestatiegerichte vorm 

van psychologische controle in elkaars verlengde lagen en bijgevolg onderling sterk 

samenhingen. Gezien deze correlatie van .56 (p < .01) tussen algemene psychologische 

controle en prestatiegerichte psychologische controle werkten we vanaf hier, voor de 

komende analyses, met een totaalscore van psychologische controle die bestond uit 

het gemiddelde van beide. De opvoedingsstijl autonomieondersteuning kende voor 

sommige bronnen van omgevingsdruk geen associatie, voor andere een licht negatieve 

associatie. Bovendien was autonomieondersteuning negatief geassocieerd met OCZW, 

36

Resultaten 

een vorm van druk van binnenuit. Deze samenhang toonde dat bepaalde vormen van 

druk op ouders negatief samenhingen met het ouderlijk stimuleren van de autonomie 

van het kind. De opvoedingsstijl externe controle tot slot, kende geen tot een licht 

positieve samenhang met de verscheidene soorten omgevingsdruk. 

Gezien psychologische controle (de algemene en domein specifieke meting) 

duidelijk sterker samenhing met zowel omgevingsdruk als OCZW dan de andere 

opvoedingsstijlen, deed dit ons vermoeden dat druk en OCZW vooral inspeelden op 

déze opvoedingsstijl. We dachten dan ook dat de andere opvoedingsstijlen, externe 

controle en autonomieondersteuning, hun verband met de andere studievariabelen te 

danken hadden aan hun respectievelijke positieve en negatieve samenhang met 

psychologische controle. Willen we de unieke effecten van de opvoedingsstijlen met 

elkaar vergelijken, zouden we dus de opvoedingsstijlen voor elkaar moeten 

uitzuiveren. Daarom zullen we in de komende regressieanalyses telkens controleren 

voor de twee andere opvoedingsstijlen om op die manier zuivere verbanden te kunnen 

bekijken. De gedeelde variantie met de andere opvoedingsstijlen werd op die manier 

weggenomen. 

Wanneer we de intercorrelaties van ouderlijke contingente zelfwaarde onder 

de loep namen, stelden we een positieve samenhang vast met alle soorten 

omgevingsdruk. Deze twee soorten ouderlijke druk, van binnenuit en van bovenuit 

(met name omgevingsdruk), waren op een positieve wijze gecorreleerd met elkaar. 

Zoals in vorige alinea al werd aangehaald, was OCZW daarenboven negatief gekoppeld 

aan een autonomie-ondersteunende opvoedingsstijl en positief gecorreleerd met 

externe en in het bijzonder, met psychologische controle. 

37

Resultaten 

Tabel 3. 

Gemiddelden, standaarddeviaties en correlaties tussen de studievariabelen – data moeder (onderhelft diagonaal) en vader 

(bovenhelft diagonaal) 

* p < .05. ** p < .01. *** p < .001. 

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 

1. Druk andere ouders .40*** .53*** .54*** .53*** .46*** .77*** .45*** -.12 .31*** .30*** .22*** 

2. Druk competitie .47*** 37*** 29*** 32*** 35*** 56*** .31*** -.03 .22*** .27*** .12 

3. Druk partner .45*** .43*** .71*** .66*** .42*** .80*** .49*** -.19** .24*** .28*** .08 

4. Druk grootouders .52*** .40*** .56*** .70*** .45*** .82*** .52*** -.18** .25*** .32*** .17** 

5. Druk school .52*** .46*** .59*** .61*** .49*** .81*** .43*** -.14* .20** .25*** .17** 

6. Druk media .48*** .38*** .38*** .43*** .46*** .71*** .24*** -.10 .20** .18** .19** 

7. Druk algemeen .77*** .67*** .72*** .79*** .79*** .74*** .53*** -.17** .31*** .34*** .21** 

8. OCZW .40*** .34*** .54*** .47*** .47*** .28*** .52*** -.16** .30*** .32*** .11 

9. Autonomie-ondersteuning -.01 -.04* -.14* -.05 -.05 .00 -.05 -.17** -.27*** -.31*** -.23*** 

10. Psych. Controle .30*** .19** .24*** .21*** .28*** .14* .27*** .30*** -.25*** .60*** .47*** 

11. Psych. Controle – achievement .24*** .24*** .33*** .28*** .29*** .14* .31*** .44*** -.24*** .56*** .34*** 

12. Externe controle .15* .13* .11 .01 .18** .14* .18** .19** -21*** .38*** .29*** 

Mogelijke range 1.00- 

5.00 

1.00- 

5.00 

1.00- 

5.00 

1.00- 

5.00 

M moeder 2.07 2.60 1.85 2.50 2.40 2.74 2.45 2.16 3.94 1.72 1.45 1.76 

SD 0.92 0.89 0.84 1.01 0.92 1.16 0.70 0.76 0.46 0.42 0.44 0.61 

Geobserveerde range 1.00- 

5.00 

1.00- 

5.00 

1.00- 

5.00 

1.00- 

5.00 

M vader 1.94 2.56 2.20 2.50 2.34 2.48 2.41 2.20 3.84 1.74 1.53 1.78 

SD 0.87 0.85 0.90 0.99 0.91 1.12 0.68 0.75 0.45 0.48 0.53 0.65 

Geobserveerde range 1.00- 

4.00 

1.00- 

5.00 

1.00- 

5.00 

1.00- 

5.00 

38 

1.00- 

5.00 

1.00- 

5.00 

1.00- 

5.00 

1.00- 

5.00 

1.00- 

5.00 

1.00- 

5.00 

1.00- 

5.00 

1.13- 

4.68 

1.08- 

4.00 

1.00- 

5.00 

1.00- 

5.00 

1.00- 

5.00 

1.00- 

5.00 

2.67- 

5.00 

2.86- 

5.00 

1.00- 

5.00 

1.00- 

3.14 

1.00- 

4.00 

1.00- 

5.00 

1.00- 

3.22 

1.00- 

4.33 

1.00- 

5.00 

1.00- 

4.17 

1.00- 

4.17

Resultaten 

4.3 Herhaalde metingen analyse & Paarsgewijze T-toetsen 

Teneinde een antwoord te kunnen bieden op de exploratieve vraag ‘welke druk 

wordt door de ouders het meest ervaren’, voerden we een Herhaalde Metingen 

analyse uit. Dit werd gevolgd door paarsgewijze T-toetsen, waarbij we de relatieve 

verschillen tussen de verschillende bronnen van omgevingsdruk met elkaar 

vergeleken. 

We beschouwden eerst de resultaten van de moederdata. Op basis van de 

multivariate test met ‘binnen persoons’ design, waren er significante verschillen tussen 

de gemiddelden van de verschillende soorten omgevingsdruk, [F (5,285) = 3.74, p < 

.01]. De gemiddelden van elk soort omgevingsdruk staan geïllustreerd in onderstaand 

Figuur 2. Moeders rapporteerden het meeste druk te ervaren van volgende vier 

bronnen: de media (M = 2.71, SD = 1.15), van de competitieve maatschappij (M = 2.6, 

SD = .88), vanwege de eigen ouders (M = 2.5, SD = 1.02) en van de school (M = 2.34, SD 

= .93). Druk afkomstig van andere ouders werd minder gerapporteerd (M = 2.10, SD = 

.93), net zoals druk komende van de partner (M = 1.84, SD = .84). Op basis van de 

paarsgewijze T-toetsen konden we vaststellen dat de druk afkomstig van de eigen 

ouders, de media en competitie niet van elkaar verschilden in grootteorde. Ze 

verschilden echter wel significant van druk vanwege andere ouders, de school en 

partner, die elk op hun beurt ook van elkaar verschilden. Voor de waarden van de 

specifieke toetsen verwijzen we naar Tabel 4. 

39

Resultaten 

5 

4,5 

4 

3,5 

3 

2,5 

2 

1,5 

1 

0,5 

0 

Figuur 2. 

media competitie eigen ouders school andere 

ouders 

40 

partner 

Grafiek met de Gemiddelden van de Verschillende Soorten Omgevingsdruk – data 

moeder 

2.71 

2.60 

2.50 

2.34 

2.10 

1.84

Resultaten 

Tabel 4. 

Paarsgewijze T-toetsen van de Verscheidene Soorten Ervaren Omgevingsdruk - data 

moeder en vader 

MOEDER Andere ouders Competitie Partner Grootouders School Media 

Competitie 2.59 (.89) -9.94*** 

Partner 1.85 (.84) 3.87*** 13.87*** 

2.07 (.92) 2.60 (.89) 1.84 (.84) 2.50 (1.01) 2.36 (.92) 

Eigen ouders 2.50 (1.01) -7.93*** 1.47 -12.63*** 

School 2.36 (.93) -5.67*** 4.33*** 10.73*** 3.08** 

Media 2.73 (1.16) 

-10.75*** -2.10* -13.11*** -3.47** -5.98*** 

VADER Andere ouders Competitie Partner Grootouders School Media 

Competitie 2.55 (.85) -10.77*** 

Partner 2.20 (.90) -4.99*** 5.87*** 

1.94 (.87) 2.55 (.85) 2.21 (.90) 2.49 (.99) 2.33 (.91) 

Eigen ouders 2.48 (.98) -9.83*** 1.09 -5.98*** 

School 2.34 (.91) -7.50*** 3.50** -2.73** 3.35** 

Media 2.47 (1.11) 8.06*** 1.33 -3.81*** .29 -2.30* 

We beschouwden dan de resultaten van de vaderdata. Op basis van de 

multivariate test met ‘binnen persoons’ design, waren ook hier significante verschillen 

tussen de gemiddelden van de verschillende soorten omgevingsdruk, [F (5,247) = 3.91, 

p < .01]. De gemiddelden van elk soort omgevingsdruk staan geïllustreerd in 

onderstaande Figuur 3. De meeste druk was voor vaders afkomstig van de 

competitiegerichte maatschappij (M = 2.56, SD = .84). De ervaren druk van de media 

was ook niet gering (M = 2.45, SD = 1.10), net zoals die van de eigen ouders (M = 2.48, 

SD = .98). Vaders rapporteerden in mindere mate druk vanwege de school (M = 2.33, 

SD = .91) en de partner (M = 2.22, SD = .89). Het minste druk ervoeren vaders van 

andere ouders (M = 1.94, SD = .87). Op basis van de paarsgewijze T-toetsen konden we 

vaststellen dat de druk afkomstig van de eigen ouders, de media en competitie niet 

van elkaar verschilden in grootteorde. Ze verschilden echter wel significant van druk 

41

Resultaten 

vanwege andere ouders, de school en partner, die elk op hun beurt ook van elkaar 

verschilden. Voor de waarden van de specifieke toetsen van de vaderdata verwijzen 

we naar Tabel 4. 

5 

4,5 

4 

3,5 

3 

2,5 

2 

1,5 

1 

0,5 

0 

Figuur 3. 

competitie eigen ouders media school partner andere ouders 

Grafiek van de Gemiddelden van de Verschillende Soorten Omgevingsdruk – data 

vader 

2.56 

2.48 

2.45 

42 

2.33 

2.22 

1.94

Resultaten 

4.4 Relatieve bijdrage van omgevingsdruk en ouderlijke contingente zelfwaarde 

in de voorspelling van opvoedingsstijl 

Om het aantal analyses te beperken, werd in eerste instantie gewerkt met de 

globale omgevingsdruk, om vervolgens terug ruimer de effecten van de verschillende 

soorten omgevingsdruk te bekijken. Dit was mogelijk op basis van de Factoranalyse, 

waarbij alle items van de zes bronnen van omgevingsdruk allemaal ook op één globale 

factor laadden. 

Om de relatieve bijdrage van omgevingsdruk en OCZW in de voorspelling van 

de verschillende opvoedingsstijlen na te gaan, voerden we regressieanalyses uit. Als 

afhankelijke variabelen bekeken we achtereenvolgens autonomieondersteuning, 

psychologische controle en externe controle. In alle analyses werd gecontroleerd voor 

de effecten van opleidingsniveau van de ouder. Bijkomend werd telkens uitgezuiverd 

voor de andere opvoedingsstijlen zodanig dat we konden nagaan of er een uniek effect 

bestond tussen enerzijds omgevingsdruk en psychologische controle en anderzijds 

OCZW en psychologische controle. De onafhankelijke variabelen in deze 

regressieanalyses waren, naast opleidingsniveau (als controlevariabele), en de andere 

opvoedingsvariabelen (waarvoor werd uitgezuiverd), in een eerste reeks van 

regressieanalyses ‘globale omgevingsdruk’ en in de tweede reeks ‘OCZW’. 

43

Resultaten 

Tabel 5. 

Bèta-coëfficiënten van Meervoudige Regressieanalyses met Ervaren Omgevingsdruk als 

OV en Ouderlijke Psychologische Controle als AV – data moeder (bovenste tabelhelft) 

en data vader (onderste tabelhelft) 

MOEDERDATA 

Opleidingsniveau 

Autonomie- 

ondersteuning 

.13* 

44 

Psychologische controle Externe controle 

Autonomieondersteuning -.21*** -.13* 

Psychologische controle -.24*** .31*** 

Externe controle -.14* .28*** 

Globale omgevingsdruk .04 .27*** .06 

VADERDATA 


.10 

Autonomieondersteuning -.21*** -.09 


Externe controle -.09 .34*** 

Globale omgevingsdruk -.06 .24*** .06 

* p < .05. ** p < .01. *** p < .001. 

.00 

.10 

.08 

-.02

Resultaten 

Tabel 6. 

Bèta-coëfficiënten van Meervoudige Regressieanalyses met OCZW als OV en Ouderlijke 

Psychologische Controle als AV – data moeder (bovenste tabelhelft) en data vader 

(onderste tabelhelft) 

MOEDERDATA 


Autonomie- 

ondersteuning 

.14* 

45 

Psychologische controle Externe controle 

Autonomieondersteuning .16** -.13* 

Psychologische controle -.20** .33*** 

-.02 

Externe controle -.14* .27*** 

OCZW -.08 .36*** .02 

VADERDATA 


.10 

Autonomieondersteuning -.21*** -.10 


.10* 

Externe controle -.11 .36*** 

OCZW -.06 .27*** -.06 

* p < .05. ** p < .01. *** p < .001. 

Met controle voor opleidingsniveau, autonomieondersteuning en externe 

controle bleek globale omgevingsdruk significant samen te hangen met psychologische 

controle (moederdata: β = .27; p < .001; vaderdata: β = .24; p < .001). Analoog bleek, 

met controle voor opleidingsniveau, autonomieondersteuning en externe controle 

OCZW tevens op significante wijze samen te hangen met psychologische controle 

(moederdata: β = .36; p < .001; vaderdata: β = .27; p < .001). Uit deze resultaten 

konden we besluiten dat er een positief verband bestond tussen globale 

omgevingsdruk en psychologische controle enerzijds en tussen OCZW en 

psychologische controle anderzijds. Voor autonomieondersteuning en externe 

controle daarentegen zagen we, uitgezuiverd voor de respectievelijk andere 

opvoedingsvariabelen, geen significant verband met globale omgevingsdruk, noch met 

.09 

-.01

Resultaten 

OCZW (zie onderste lijn van elke data-tabel). De verwachting (verwoordt onder punt 

4.2.2) dat er een uniek verband tussen omgevingsdruk en OCZW bestond met de 

opvoedingsstijl psychologische controle, werd dus bevestigd. Het betrof hier een 

conservatieve toets, gezien het verband tussen omgevingsdruk en psychologische 

controle en OCZW telkens uitgezuiverd was voor de variantie verklaard door de andere 

opvoedingsstijlen. 

We merkten dus op dat noch globale omgevingsdruk, noch OCZW verband 

hielden met autonomieondersteuning of externe controle (wanneer deze uitgezuiverd 

werden voor de respectievelijke andere opvoedingsstijlen). Deze twee laatstgenoemde 

opvoedingsstijlen namen we verder niet meer op in analyses. In de verdere analyses 

bekeken we bovendien telkens de uitgezuiverde scores voor psychologische controle 

(= uitgezuiverd voor de andere twee opvoedingsvariabelen en gecontroleerd voor de 

achtergrondvariabele opleidingsniveau). 

4.5. De rol van ouderlijke contingente zelfwaarde: Mediator of moderator? 

Is ouderlijke contingente zelfwaarde een mediator of moderator in de relatie 

tussen globale omgevingsdruk en psychologische controle? Teneinde een antwoord te 

krijgen op deze vraag hebben we een aantal afzonderlijke en stapsgewijze 

regressieanalyses uitgevoerd. 

4.5.1 Mediatie? 

Om de mediërende rol van OCZW tussen omgevingsdruk en ouderlijke 

opvoedingsstijlen te onderzoeken, werd een reeks stapsgewijze regressieanalyses 

uitgevoerd volgens de methode van Baron en Kenny (1986). In een eerste stap gingen 

we na of er een direct verband bestond tussen omgevingsdruk (als onafhankelijke 

variabelen) en de ouderlijke opvoedingsstijl psychologische controle (als afhankelijke 

variabele) (= Stap 1). Deze stap werd reeds uitgevoerd in de hiervoor gerapporteerde 

analyses. Ten tweede onderzochten we de samenhang tussen omgevingsdruk 

46

Resultaten 

(onafhankelijke variabelen) met OCZW (mediator). (= Stap 2). In een derde stap gingen 

we na of OCZW (mediator) samenhing met psychologische controle (onafhankelijke 

variabele), daarbij controlerend voor de samenhang tussen omgevingsdruk en 

psychologische controle (onafhankelijke variabele). (= Stap 3). Ten slotte dienden we in 

de laatste stap aan te tonen dat het oorspronkelijke directe verband tussen 

omgevingsdruk en psychologische controle uit Stap 1 verkleinde of verdween nadat 

OCZW als mediator werd toegevoegd aan de regressieanalyse (= Stap 4). Deze 

stapsgewijze regressieanalyses voerden we in een eerste fase uit voor globale 

omgevingsdruk (= de zes soorten druk onder één noemer gevat). De resultaten van 

deze analyses met globale omgevingsdruk kan men terugvinden in Tabel 7. 

Tabel 7. 

Bètacoëfficiënten voor Regressieanalyses met OCZW als mogelijke Mediator in de 

Relatie tussen Globale Omgevingsdruk (OV) en Psychologische Controle (AV) 

Moederdata 

Vaderdata 

* p < .05. ** p < .01. *** p < .001. 

Noot. Stap 1 = regressiecoëfficiënten van de voorspelling van AV op basis van OV; Stap 2 = 

regressiecoëfficiënten van de voorspelling van OCZW (mediator) op basis van OV; Stap 3 = 

regressiecoëfficiënten van de voorspelling van de mediator op basis van de AV, controlerend 

voor het effect van OV; Stap 4 = regressiecoëfficiënten van de voorspelling van AV op basis van 

OV na invoeging van de mediator OCZW. 

Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4 

.27*** 

.24*** 

.49*** 

.52*** 

Om het directe verband tussen globale omgevingsdruk met een psychologisch 

controlerende opvoedingsstijl aan te tonen, voerden we een regressieanalyse uit 

volgens Stap 1. Hieruit bleek dat globale omgevingsdruk psychologische controle 

positief voorspelde. Hoe meer een ouder globale omgevingsdruk ervoer, hoe meer 

47 

.29*** 

.22*** 

.12* 

.13*

Resultaten 

hij/zij zich in de opvoeding psychologisch controlerend ging opstellen. In een tweede 

stap voerden we een regressieanalyse uit om te onderbouwen dat globale 

omgevingsdruk tevens een voorspeller was van OCZW. De resultaten waren significant 

en gaven zoals vooropgesteld een positief verband weer. Ouders die veel globale 

omgevingsdruk ervoeren, lieten tevens in hogere mate hun zelfwaarde afhangen van 

de prestaties van hun kind. Stap 3 en Stap 4 werden simultaan uitgevoerd. Er werd 

vastgesteld dat OCZW een positieve voorspeller was van een psychologisch 

controlerende opvoedingsstijl (= Stap 3), terwijl de relatie tussen globale 

omgevingsdruk en psychologische controle uit Stap 1 gedeeltelijk verdween na het 

invoegen van OCZW als mediator (= Stap 4). Zowel voor de moederdata (r=.27) als voor 

de vaderdata (r=.24) zwakte het effect af (respectievelijk r=.12 en r=.13). Deze laatste 

resultaten van Stap 4, waren significant te noemen, maar slecht op een niveau van p < 

.05. Hoewel deze resterende directe verbanden nog significant waren, is het initiële 

verband met de helft gereduceerd. Dit suggereert dat OCZW als een partiële mediator 

fungeerde tussen de globale omgevingsdruk en de opvoedingsstijl psychologische 

controle. Ouders die een hoge mate van OCZW ervoeren, die met andere woorden hun 

zelfwaarde sterk lieten afhangen van de prestaties die hun kind neerzette, voelden zich 

meer geneigd om psychologisch controlerend op te treden. 

We voerden tot slot de Sobeltest (Sobel, 1982) uit, ter controle om na te gaan 

of het indirect effect van globale omgevingsdruk (Onafhankelijke variabele) op 

psychologische controle (Afhankelijke variabele) via OCZW (mediator variabele) 

weldegelijk significant was. De resultaten waren significant, S = 4.56 (p < .001) voor de 

moederdata en S = 4.54 (p < .001) voor de vaderdata. De bevindingen bevestigden met 

andere woorden de resultaten verkregen via de methode van Baron en Kenny (1986). 

Het mediatiemodel kwam duidelijk naar voren. 

48

Resultaten 

4.5.2 Moderatie? 

In het vorige onderdeel vonden we reeds dat OCZW kon optreden als een 

mediator in de relatie tussen omgevingsdruk en psychologische controle. Toch wouden 

we ook de moderatieanalyses niet weerhouden. Om na te gaan of OCZW evenzeer een 

moderator kan vormen in de relatie tussen ervaren globale omgevingsdruk en 

psychologische controle, voerden we een regressieanalyse uit. Voor de resultaten 

verwijzen we naar Tabel 8. 

De opvoedingsstijl psychologische controle vormde de afhankelijke variabele, 

terwijl globale omgevingsdruk en OCZW en de interactie tussen beide de predictors 

vormden. Deze interactieterm werd gecreëerd door de beide predictoren te centreren 

en te vermenigvuldigen met elkaar. Het verband tussen globale omgevingsdruk en 

psychologische controle was licht positief significant, ook al zuiverden we uit voor 

OCZW en de interactieterm. Echter dit konden we reeds gedeeltelijk verwachten op 

basis van onze voorgaande analyse, waarbij we aantoonden dat er een partiële (en 

geen volledige) mediatie bestond. Hoewel zowel ervaren omgevingsdruk als OCZW 

beide een unieke bijdrage hadden in de voorspelling van psychologische controle, 

bleek OCZW toch geen moderator te zijn binnen de relatie tussen globale 

omgevingsdruk en psychologische controle. Immers, de interactieterm was, zowel voor 

wat moeder- als vaderdata betrof, niet significant, of zelfs bijna gelijk aan nul. Hieruit 

konden we concluderen dat OCZW niet als moderator optrad binnen de relatie tussen 

globale omgevingsdruk en psychologische controle. Deze bevindingen golden zowel 

voor de moeder- als vaderdata. 

49

Resultaten 

Tabel 8. 

Bètacoëfficiënten voor de Regressieanalyse (moderatie) met Psychologische Controle 

als AV – data moeder en vader 

* p < .05. ** p < .01. *** p < .001. 

4.6. Mediatieanalyses: Is ouderlijke contingente zelfwaarde een mediator in de 

relatie tussen de verschillende soorten omgevingsdruk en psychologische controle? 

In sectie 4.5 zagen we reeds dat OCZW fungeerde als een partiële mediator in 

de relatie tussen globale omgevingsdruk en een psychologisch controlerende 

opvoedingsstijl. Uit de Factoranalyse konden we één globale omgevingsdruk-factor 

halen (waarmee we in punt 4.5 werkten), maar we konden echter ook mooi de zes 

verschillende bronnen van omgevingsdruk terugvinden. Ging het gevonden 

mediatiemodel evenzeer op voor elk van deze? Stapsgewijze regressieanalyses werden 

uitgevoerd volgens de methode van Baron en Kenny (1986), voor elk soort 

omgevingsdruk afzonderlijk. 

Predictoren (OV) 

MOEDERDATA - Globale Omgevingsdruk 

- OCZW 

- Globale omgevingsdruk x OCZW 

VADERDATA - Globale Omgevingsdruk 

- OCZW 

- Globale Omgevingsdruk x OCZW 

De werkwijze was volledig analoog aan de bovenstaande mediatieanalyse voor 

globale omgevingsdruk. In een eerste stap gingen we na of er een direct verband 

bestond tussen elke soort bron voor omgevingsdruk (onafhankelijke variabelen) en de 

ouderlijke opvoedingsstijl psychologische controle (afhankelijke variabele) (= Stap 1). 

Ten tweede onderzochten we de samenhang tussen elke soort omgevingsdruk (als 

onafhankelijke variabelen) met OCZW (mediator) (= Stap 2). In een derde stap wouden 

50 

.12* 

.30*** 

-.01 

.13* 

.21** 

.05

Resultaten 

we het verband tussen OCZW (mediator) en psychologische controle (onafhankelijke 

variabele) aantonen, daarbij controlerend voor het effect van elke soort 

omgevingsdruk (als onafhankelijke variabele). (= Stap 3). Ten slotte dienden we in de 

laatste stap aan te tonen dat het oorspronkelijke directe verband tussen elk soort 

omgevingsdruk en psychologische controle uit Stap 1 verkleinde of verdween nadat 

OCZW als mediator werd toegevoegd aan de regressieanalyse (= Stap 4). De resultaten 

van telkens afzonderlijke stapsgewijze regressieanalyses per soort omgevingsdruk zijn 

te vinden in Tabel 9. 

Tabel 9. 

Bètacoëfficiënten voor de telkens afzonderlijke Regressieanalyses met OCZW als 

Mogelijke Mediator in de Relatie tussen de Verscheidene Soorten Omgevingsdruk 

Afzonderlijk en Psychologische Controle (AV) – data moeder en vader 

Onafhankelijke 

variabelen (OV) 

Moeder druk andere ouders 

druk competitie 

* p < .05. ** p < .01. *** p < .001. 

.24*** 

.20*** 

Stap 1 Stap 2 Stap 3 

51 

.36*** 

.30*** 

.31*** 

.32*** 

Stap 4 

druk partner .27*** 

.49*** 

.28*** 

.13* 

druk eigen ouders .26*** 

.46*** 

.30*** 

.12* 

druk school .24*** 

.43*** 

.31*** 

.11* 

druk media .11* 

.24*** 

.35*** 

.03 

Vader druk andere ouders 

druk competitie 

.23*** 

.21*** 

.43*** 

.29*** 

.23*** 

.24*** 

druk partner .21*** 

.47*** 

.24*** 

.10 

druk eigen ouders .22*** 

.50*** 

.24*** 

.10 

druk school .17** 

.41*** 

.24*** 

.07 

druk media .11* 

.22*** 

.26*** 

.05 

.13* 

.11* 

.13* 

.14*

Resultaten 

Noot. Stap 1 = regressiecoëfficiënten van de voorspelling van AV op basis van OV; Stap 2 = 

regressiecoëfficiënten van de voorspelling van OCZW (mediator) op basis van OV; Stap 3 = 

regressiecoëfficiënten van de voorspelling van de mediator op basis van de AV, controlerend 

voor het effect van OV; Stap 4 = regressiecoëfficiënten van de voorspelling van AV op basis van 

OV na invoeging van de mediator OCZW. Voor elk soort omgevingsdruk werd deze 

regressieanalyse apart uitgevoerd. 

Om het directe verband tussen de verscheidene vormen van omgevingsdruk 

met een psychologisch controlerende opvoedingsstijl aan te tonen, voerden we een 

regressieanalyse uit volgens Stap 1. Net zoals we bij globale omgevingsdruk konden 

zien, voorspellen ook hier alle zes de soorten omgevingsdruk afzonderlijk een 

psychologisch controlerende opvoedingsstijl op een significant positieve manier. Wat 

opviel, was dat druk afkomstig vanuit de media slechts significant was op niveau p < 

.05. Deze bron leek met andere woorden wat uit de boot te vallen in het voorspellen 

van psychologische controle. Media vertoont minder samenhang dan de andere 

bronnen van omgevingsdruk. Dit patroon vonden we zowel terug voor moeders als 

vaders. Voor vaders was ook de druk afkomstig van de school minder sterk significant 

in vergelijking met druk van de partner, eigen ouders, competitieve maatschappij en 

andere ouders. Dit laatste vonden we niet terug bij de moederdata. 

In een volgende stap (= Stap 2) voerden we een regressieanalyse uit om te 

onderbouwen dat de verscheidene soorten omgevingsdruk tevens elk op zich een 

voorspeller konden zijn van OCZW. De resultaten waren allen significant en schoven 

zoals vooropgesteld een positief verband naar voren. Vooral druk afkomstig van de 

partner en van de eigen ouders leken een grote invloed te hebben in de voorspelling 

van OCZW. Ouders die veel druk vanuit de omgeving ervoeren, in het bijzonder 

vanwege partner en eigen ouders, lieten in hogere mate hun zelfwaarde afhangen van 

de prestaties van hun kind. 

Een volgende regressieanalyse werd uitgevoerd om aan te tonen dat OCZW een 

voorspeller was van een psychologisch controlerende opvoedingsstijl (= stap 3), en dit 

één voor één afzonderlijk controlerend voor het effect voor elke soort omgevingsdruk. 

52

Resultaten 

Identiek aan het resultaat van Stap 3 bij de analyses bij globale omgevingsdruk, konden 

we ook hier afleiden dat OCZW weldegelijk een positieve predictor was voor 

psychologische controle. Ouders die een hoge mate van OCZW ervoeren, die met 

andere woorden hun zelfwaarde sterk lieten afhangen van de prestaties die hun kind 

neerzette, voelden zich meer geneigd om psychologisch controlerend op te treden. De 

resultaten verkregen door de moeder lagen hier hoger dan die van de vader. Voor 

moeders leek deze relatie met andere woorden nog meer of sterker op te gaan. 

In de laatste en vierde Stap onderzochten we via een regressieanalyse of OCZW 

evenzeer een (partiële) mediator zou vormen in de relatie tussen elk van de 

verschillende soorten omgevingsdruk en ouderlijke psychologische controle. Gezien de 

resultaten voor moeder en vader in deze stap afweken van elkaar, zullen we ze apart 

en achtereenvolgens bespreken. 

Uit de analyses van de moederdata bleek dat de relatie tussen de soorten 

omgevingsdruk en psychologische controle uit Stap 1 slechts gedeeltelijk verdween na 

het invoegen van OCZW als mediator. Het partiële mediatiemodel dat we reeds 

gevonden hadden bij globale omgevingsdruk, ging aldus ook op voor de specifieke 

soorten omgevingsdruk afzonderlijk. Dit gold voor alle soorten omgevingsdruk, op één 

uitzondering na: media. Voor druk vanwege de media viel het verband uit Stap 1 - dat 

toen al niet zo groot was – geheel weg en konden we spreken van een volledige 

mediatie. De andere soorten omgevingsdruk voorspelden deze opvoedingsstijl deels 

op een rechtstreekse wijze, en deels via de mediatie van OCZW. 

Wanneer we de resultaten op basis van de vaderdata bekeken, merkten we dat 

het partieel mediatiemodel enkel voor druk afkomstig van andere ouders en van de 

competitiegerichte maatschappij opging. Druk vanwege andere ouders en vanuit de 

competitiegerichte maatschappij voorspelden dus deels direct ouderlijke 

psychologische controle, en deels werd deze bepaald door de mediator OCZW. Voor 

de andere bronnen van omgevingsdruk (media, school, partner, eigen ouders) viel het 

verband uit Stap 1 volledig weg. Bij deze konden we opnieuw spreken van een 

volledige mediatie door OCZW. Deze hadden met andere woorden geen rechtstreekse 

invloed op de opvoedingsstijl van de vader. 

53

Resultaten 

De wijze waarop OCZW een rol speelde in de relatie tussen omgevingsdruk en 

ouderlijke psychologische controle leek dus niet volledig gelijk bij moeders dan bij 

vaders. Of er sprake was van partiële dan wel volledige mediatie varieert bovendien 

naargelang de specifieke soort omgevingsbron. 

We voerden finaal de Sobeltest (Sobel, 1982) nog uit om na te gaan of ook het 

indirect effect van elke specifieke vorm van omgevingsdruk (Onafhankelijke variabele) 

op psychologische controle (Afhankelijke variabele) via OCZW (Mediator variabele) via 

deze analyse significant was. Alle resultaten waren significant te noemen – ook 

volledig in lijn met de resultaten bij globale omgevingsdruk - en golden als bevestiging 

voor de hierboven vermelde bevindingen. Concreet kregen we voor de moederdata; 

druk vanwege andere ouders S = 4.41 (p < .001), druk vanuit de competitiegerichte 

maatschappij S = 3.63 (p < .001), druk van de partner S = 4.57 (p < .001), druk van de 

eigen ouders S = 4.47 (p < .001), druk van school S = 4.61 (p < .001) en druk van de 

media S = 3.66 (p < .001); en voor de vaderdata respectievelijk S = 3.55 (p < .001), S = 

3.33 (p < .001), S = 3.74 (p < .001), S = 3.73 (p < .001), S = 3.79 (p < .001) en S = 2.95 (p < 

.001). 

54

Discussie 


DISCUSSIE 

In dit laatste Hoofdstuk zullen de resultaten van deze studie samengevat 

worden. We zullen vervolgens de bevindingen terugkoppelen naar de 

probleemstelling, hypothesen en literatuur. Voorts zullen we de sterktes en 

beperkingen van deze studie aankaarten, zowel als suggesties voor toekomstig 

onderzoek formuleren. 

Deze verhandeling werd ingeleid met hedendaagse illustraties van hoe ouders 

druk kunnen ervaren en tot welk opvoedingsgedrag dit kan leiden. Ouders kunnen hun 

zelfwaarde laten afhangen van de schoolprestaties van hun kind, sociaal prestige of 

nog zoveel meer. Ouderlijke contingente zelfwaarde zagen we als een druk op ouders, 

komende vanuit het ouderlijke functioneren zelf. Ouders kunnen echter ook een 

zekere druk vanuit hun omgeving ervaren. In deze verhandeling focussen we op zes 

verscheidene soorten bronnen voor omgevingsdruk; de media, de school, de partner, 

de eigen ouders, andere ouders en tot slot de prestatiegerichte samenleving. In de 

inleiding omschrijft journaliste Kaat Schaubroeck hoe ouders vanuit de maatschappij 

aangesproken worden op hun verantwoordelijkheid in de opvoeding van hun kind. 

Verwachtingen over de opvoeding in het algemeen, en over de ontwikkeling van het 

kind specifiek, liggen soms zo hoog dat de keerzijde van de medaille zichtbaar wordt. 

Hoe omgevingsdruk en OCZW zich tegenover elkaar verhouden, in relatie tot een 

(psychologisch) controlerende opvoedingsstijl, is niet zomaar waar te nemen. Daartoe 

dient deze studie. 

55

Discussie 

5.1 Wat is de relatie tussen omgevingsdruk en ouderlijke opvoeding? Een 

antwoord op basis van de resultaten van dit onderzoek 

In deze sectie kan men een samenvattend antwoord lezen op de verschillende 

doelstellingen en hypothesen die we stelden in de probleemstelling van Hoofdstuk 3. 

5.1.1 Omgevingsdruk 

Gezien veel van reeds bestaande studies ‘druk van bovenuit’ vooral 

determineren door wat wij in Hoofdstuk 2 ‘indirecte druk van bovenuit’ hebben 

genoemd; kunnen we stellen dat het concept in deze studie uitgebreid en verdiept 

wordt. Drukfactoren komende vanuit de omgeving omvatten niet enkel het leven in 

armoede of een gebrekkige huwelijkskwaliteit, of de druk van als ouder alleen een 

gezin te runnen. Verwachtingen, waarden, normen en verantwoordelijkheden die in de 

maatschappij subtiel gecommuniceerd worden, kunnen op een meer rechtstreekse, 

directe wijze druk uitoefenen op opvoedende ouders. We ontwikkelden daartoe een 

nieuw meetinstrument om de mate van omgevingsdruk die ouders percipiëren, in 

beeld te kunnen brengen. Via een exploratieve Factoranalyse toonden we aan dat deze 

zes constructen (media, school, eigen ouders, andere ouders, partner en 

competitiegerichte maatschappij) van elkaar onderscheidbaar en betrouwbaar te 

meten zijn. Anderzijds merken we ook dat ze evenzeer onder één globale factor te 

vatten zijn. Dit kan verwacht worden, gezien ze allen peilen naar een zelfde fenomeen, 

omgevingsdruk, waarbij enkel de bron van origine varieert. 

We voerden een Herhaalde Metingen analyse, gevolgd door paarsgewijze T- 

toetsen uit, teneinde de door ouders meest ervaren omgevingsdruk te vinden. 

Moeders geven aan het meeste druk vanuit de media te ervaren. Maar ook de 

competitiegerichte maatschappij en haar eigen ouders blijken voor moeders grotere 

bronnen van druk te zijn dan de andere bronnen. Opvallend minder druk rapporteren 

moeders te ervaren van de partner. Voor vaders lijkt omgevingsdruk vooral van de 

competitiegerichtheid in de maatschappij te komen, gevolgd door druk vanwege eigen 

ouders en media. In tegenstelling tot bij moeders, ervaren vaders de minste druk 

56

Discussie 

komende van andere ouders. Algemeen kunnen we stellen dat - de eigen ouders even 

buiten beschouwing gelaten - vooral de competitie in onze samenleving en invloeden 

vanuit de media de grootste bronnen voor ouderlijke omgevingsdruk vormen. Dit is 

misschien niet zo verbazingwekkend. Deze bronnen zijn het meest zichtbaar en alom 

tegenwoordig. Ouders worden overladen met opvoedkundige programma’s, 

opvoedingsboeken of –tips. Die zijn natuurlijk met de beste bedoelingen aangereikt en 

worden vaak als hulp ervaren. Maar zoals zovele dingen heeft ook dit een keerzijde, 

wat in dit onderzoek aangetoond wordt. Wanneer we echter meer inzoomen op de 

sociale netwerken van de ouders, geven zowel vaders als moeders aan dat de eigen 

ouders de grootste bron van druk op hen als opvoeder zijn. Blijkbaar is het cliché van 

de grootouder die om de hoek meekijkt en raad (positieve versie) of kritiek (negatieve 

versie) geeft, niet ver weg, althans vanuit de subjectieve ervaring van de ouders. 

In een follow-up studie willen we nagaan of er verschillen zijn tussen ervaren 

omgevingsdruk bij moeders en die bij vaders. We voeren hiertoe paarsgewijze T- 

toetsen uit. Na analyse wijzen de resultaten uit dat moeders significant meer druk 

ervaren afkomstig van andere ouders dan vaders (t = 2.44, p

Discussie 

5.1.2 Het verband tussen omgevingsdruk, OCZW en psychologische controle 

Op basis van voorgaande literatuur en de Zelfdeterminatietheorie verwachten 

we dat ervaren omgevingsdruk geassocieerd is met een meer controlerende en een 

minder autonomieondersteunende opvoedingsstijl (Grolnick, 2002, 2007). De 

resultaten bevestigen dat de verscheidene bronnen van omgevingsdruk op een sterk 

positieve wijze samenhangen met een psychologisch controlerende opvoedingsstijl. 

Autonomieondersteuning is met deze ervaren omgevingsdruk niet of op een licht 

negatieve wijze geassocieerd. Opmerkelijk is dat de andere vorm van controlerend 

opvoedingsgedrag, externe controle, geen sterk verband houdt met omgevingsdruk. 

Wanneer we ook zien dat OCZW - dat reeds een sterke samenhang vertoont met 

omgevingsdruk - vooral sterk positief samenhangt met psychologische controle, en in 

veel mindere mate met de andere opvoedingsstijlen, externe controle en 

autonomieondersteuning; kunnen we vermoeden dat omgevingsdruk vooral gelinkt is 

aan een psychologisch controlerende opvoedingsstijl. Het lichte verband van de 

andere opvoedingsstijlen met omgevingsdruk kan dan mogelijk verklaard worden door 

hun respectievelijk positieve en negatieve samenhang met psychologische controle. 

Regressieanalyses toonden aan dat er een uniek verband is tussen 

omgevingsdruk en psychologische controle enerzijds, en tussen OCZW en 

psychologische controle anderzijds. Noch autonomieondersteuning, noch externe 

controle hangt nog samen met omgevingsdruk of OCZW, na uitzuivering van 

psychologische controle. Deze exclusieve samenhang van psychologische controle 

enerzijds met omgevingsdruk en anderzijds met OCZW kunnen we begrijpen gezien 

dergelijke vormen van ouderlijke druk eerder subtiel aanwezig zijn en zullen dus 

veeleer verdoken of onderhuids naar de kinderen gecommuniceerd worden, in plaats 

van zichtbaar via de sociaal minder aanvaarde controlerende opvoedingsstijl externe 

controle. Dit unieke verband tussen omgevingsdruk, OCZW en psychologische controle 

kan echter mogelijks vertekend zijn doordat we in de meting van psychologische 

controle zowel de globale als domeinspecifieke schaal hebben gecombineerd. 

Psychologische controle is dus in tegenstelling tot de andere twee opvoedingsstijlen 

meteen gekoppeld aan prestatiegerichtheid. Een bedenking is dat dit mogelijks ook het 

58

Discussie 

unieke significante verband kan verklaren met OCZW. Om hierover klaarheid te krijgen, 

voerden we de regressieanalyses opnieuw uit, ditmaal zonder de prestatie- 

georiënteerde schaal in psychologische controle. De resultaten geven aan dat ook 

zonder de domeinspecifieke schaal binnen psychologische controle, de verkregen 

resultaten overeind blijven (geen verschil in grootteorde of significantieniveau). 

Nu duidelijk is dat het ervaren van omgevingsdruk en OCZW gepaard gaat met 

een psychologisch controlerende opvoedingsstijl; onderzoeken we welke rol OCZW 

inneemt binnen deze relatie. Uit analyses blijkt dat ouderlijke contingente zelfwaarde 

een partiële mediator is binnen de relatie tussen globale omgevingsdruk en 

psychologische controle. Ouders die veel omgevingsdruk ervaren zullen zich meer 

aangesproken voelen in hun contingente zelfwaarde en op die wijze ook meer 

controlerend gedrag gaan stellen dan ouders die minder druk uit hun omgeving 

ervaren. We keken ook of OCZW een moderator kan vormen in de relatie tussen 

omgevingsdruk en psychologische controle. Dit bleek echter niet het geval. We hebben 

daarom ook besloten om de moderatiehypothese niet verder te onderzoeken, 

opgesplitst naar de verscheidene bronnen van omgevingsdruk. 

Wanneer we specifiek naar alle bronnen van omgevingsdruk afzonderlijk gaan 

kijken, krijgen we analoge bevindingen. De zes bronnen van omgevingsdruk 

voorspellen op een significant positieve manier psychologische controle. Hoe meer een 

ouder omgevingsdruk percipieert, hoe meer hij/zij psychologische controle zal 

inbrengen in de opvoeding. Enkel media valt wat uit de boot, met een minder 

significant effect. We zien bovendien dat elk soort omgevingsdruk een significant sterk 

positieve predictor is voor OCZW. Vooral ouderlijke druk afkomstig van de school, de 

partner en de eigen ouders kennen een grote samenhang in de mate waarin een ouder 

innerlijke druk voelt, onder de vorm van OCZW. Het zijn misschien niet toevallig de 

drie omgevingsbronnen die vermoedelijk het dichtste bij de ouder als individu en de 

ouder-kind relatie staan, die sterk gepaard gaan met de zelfwaarde van de ouder. Voor 

elke soort bron van omgevingsdruk kan tevens gesteld worden dat OCZW een 

59

Discussie 

significant goede en positieve voorspeller is voor psychologische controle. Dit verband 

lijkt sterker aanwezig te zijn voor moeders dan vaders. Zou de zelfwaarde van moeders 

meer afhangen van hun kind (en diens prestaties) dan bij vaders? Voelen ze zich 

daarom meer genoodzaakt om zich controlerend op te stellen? 

OCZW blijkt uiteindelijk voor moeders als een partiële mediator te fungeren in 

de relatie tussen elke specifieke vorm van omgevingsdruk en een psychologisch 

controlerende opvoedingsstijl. Wanneer moeders dus veel omgevingsdruk ervaren, zet 

dit hen er gedeeltelijk op een directe wijze toe aan om zich meer psychologisch 

controlerend te gedragen ten aanzien van hun kind; en gedeeltelijk verloopt dit proces 

doordat de ervaren omgevingsdruk hun OCZW aanwakkert. Dit geldt voor alle 

omgevingsbronnen, behalve media; waar OCZW optreedt als volledige mediator. Dit 

mag niet verbazen, gezien het rechtstreekse verband met psychologische controle ook 

reeds zwakker is. Voor vaders daarentegen gaat omgevingsdruk van verscheidene 

bronnen vooral gepaard met psychologische controle door de volledige mediatie van 

OCZW. Dit is het geval voor druk afkomstig van de partner, de eigen ouders, de school 

en media. Veel ervaren omgevingsdruk uit deze bronnen maakt dat vaders meer in 

hun OCZW worden aangesproken en op die manier zal dit zich vertalen naar een meer 

psychologisch controlerende opvoedingscontext ten aanzien van hun kind. Bij ervaren 

druk afkomstig van andere ouders en de competitiegerichte maatschappij geldt voor 

vaders wel het partieel mediatiemodel. 

Globaal kunnen we concluderen dat omgevingsdruk - waarvan de ervaren mate 

het grootst is bij de media, de prestatiegerichte maatschappij en de eigen ouders - 

gepaard gaat met het meer online plaatsen van de ouderlijke contingente zelfwaarde. 

Deze ouderlijke zelfwaarde varieert mee met de prestaties van hun kind. Wanneer 

ouders omgevingsdruk ervaren, gaan zij deze meer transformeren in druk naar hun 

kind toe, onder de vorm van meer psychologische controle. Via subtiele technieken 

zoals schuld- of schaamte-inductie, of het vooropstellen van voorwaardelijke liefde 

pogen ze de prestaties van hun kind te beïnvloeden om zo ook hun ouderlijke 

zelfwaarde veilig te stellen. Anderzijds draagt omgevingsdruk deels soms ook 

60

Discussie 

rechtstreeks bij tot de tendens meer psychologisch controlerend opvoedingsgedrag te 

stellen. Van dit gedeeltelijk rechtstreekse verband is zeker sprake bij moeders (behalve 

voor wat druk van de media betreft) en voor sommige omgevingsbronnen - namelijk 

druk van andere ouders en van de competitiegerichte maatschappij - ook bij vaders. 

De ouderlijk ervaren omgevingsdruk wordt vertaald naar druk op het kind. De nadelige 

gevolgen van ouderlijke psychologische controle op de ontwikkeling van het kind, zijn 

bekend en werden besproken in de literatuurstudie. 

5.2 Sterktes en beperkingen van huidig onderzoek en suggesties voor toekomstig 

onderzoek 

Wetenschappelijk onderzoek, binnen het kader van de Zelfdeterminatietheorie 

(SDT, Deci & Ryan, 1985, 2000), is vaak gericht op adolescenten. Een sterkte van deze 

studie is dat het hier de ouders van lagereschoolkinderen betreft. Bovendien zou het 

interessant zijn om de visie van het kind zelf te kunnen krijgen. In deze studie werden 

enkel de ouders bevraagd over hun eigen opvoedingsgedrag. Indien de kinderen vanuit 

hun standpunt zouden kunnen vertellen hoe zij hun opvoedende ouders ervaren, 

zouden we misschien een ander beeld krijgen. Over de vraagstelling – zeker bij jongere 

kinderen – zal goed nagedacht moeten worden; des te meer omdat kinderen een 

enorme loyaliteit koesteren ten opzichte van hun ouders. Een betrouwbare meting bij 

kinderen, dat zowel eenvoudig taalgebruik als de verschillende nuances die de 

bevraging van vooral autonomieondersteuning en psychologische controle met zich 

meebrengen, in zich draagt; zal een uitdaging zijn voor de toekomst. 

Vervolgens stippen we graag aan dat de resultaten bekomen uit de analyses 

mooi de vooropgestelde hypothesen bevestigen. Zelfs bij het gebruik van 

conservatieve toetsen – waarbij we uitzuiveren voor effecten van andere 

opvoedingsstijlen om zo het effect van één enkele opvoedingsstijl te verkrijgen – 

houden significante verbanden stand. Dit geeft aan dat het partieel mediatiemodel van 

61

Discussie 

OCZW binnen de relatie tussen omgevingsdruk en psychologische controle toch wel 

erg duidende verbanden kent. 

Een beperking van deze studie is dat de data verkregen zijn via zelfrapportering. 

Hierdoor kunnen de resultaten mogelijks vertekend zijn. Gezien we ouders vroegen om 

te reflecteren over hun eigen opvoedingsgedrag, kan er soms – ondanks de verzekerde 

anonimiteit van het onderzoek - sociaal wenselijk geantwoord zijn. Bovendien vroegen 

we hen ook ons een beeld te geven van de ervaren soorten omgevingsdruk. Sommige 

soorten kunnen heel impliciet aanwezig zijn in ons leven, en subtiel een invloed 

hebben op ons gedrag, zonder dat we ons daar bewust van zijn. We krijgen hier de 

subjectieve indruk van ouders, wetende dat de verkregen resultaten misschien een 

onder- of overschatting zijn van de reële impact. Toekomstig onderzoek kan aan de 

hand van een andere methode, bijvoorbeeld op experimentele wijze, meer objectieve 

resultaten verkrijgen. Ook een longitudinale studie kan relevant zijn om zicht te krijgen 

op causale verbanden. Immers, uit deze studie kunnen geen causale conclusies 

getrokken worden gezien we gewerkt hebben met cross-sectionele data. Indien we 

omgevingsdruk experimenteel zouden introduceren, zouden mensen met een hoge 

mate van OCZW deze meer doorvoeren naar hun opvoedingsstijl en dus meer 

psychologisch controlerend gedrag gaan stellen. Deze druk is objectief geïntroduceerd 

en daarbij verwachten we vooral moderatie-effecten. Echter, bij zelfrapportage wordt 

aan de ouder gevraagd om te rapporteren over de druk die de ouder uit zijn/haar 

omgeving ervaart, en daarnaast ook over de mate van OCZW. Wat mogelijks gebeurt, 

is dat ouders die een hoge OCZW hebben meer druk in de omgeving percipiëren, net 

omdat ze er gevoelig aan zijn of er meer belang aan hechten, vanwege het feit dat ze 

hun zelfwaarde eraan koppelen en die zelfwaarde geëvalueerd zien in de 

maatschappij, door andere ouders bijvoorbeeld. Hierbij is het dus niet vanzelfsprekend 

zo dat ze effectief meer druk ervaren. De perceptie is anders vanwege hun zelfwaarde 

dat online staat. Hierdoor verkrijgen we resultaten die wijzen op mediatie, namelijk; 

ouders die meer omgevingsdruk rapporteren, vertalen dit naar hun OCZW en gaan 

meer psychologische controle doorvoeren in hun opvoeding. 

62

Discussie 

Nog een belangrijke beperking is dat bij de ontwikkeling van de nieuwe schaal 

die beoogt de mate van ervaren omgevingsdruk te meten, de externe validiteit niet 

onderzocht is. De meting van theoretisch verwante constructen werd niet opgenomen, 

waardoor een zicht op hun samenhang afwezig blijft. Een mogelijke schaal om de 

externe validiteit te onderbouwen is de General Causality Orientation Scale (GCOS; 

Deci & Ryan, 1985). De eerste twee van de drie vooropgestelde motivationele 

oriëntaties (autonomie, gecontroleerd, onpersoonlijk) zouden binnen dit kader 

gebruikt kunnen worden. Bovendien moeten we melden dat de 

betrouwbaarheidswaarden van de opvoedingsschalen verrassend lager liggen dan 

verwacht (zie punt 3.3.2). De factorstructuur van de items uit deze opvoedingsstijl- 

meting komt evenzeer minder duidelijk naar voren dan verwacht kan worden. De 

interne validiteit van de nieuw ontwikkelde schaal voor omgevingsdruk daarentegen is 

wel zeer goed te noemen (zie punt 3.3.2). 

Finaal geven we graag mee dat het haast ondenkbaar is voor ieder individu om 

geen druk te ervaren. Zeker voor wat deze vorm van directe druk uit de omgeving 

betreft, gezien de competitie- en prestatiegerichtheid zo ingebakken zit - en als 

evidentie beschouwd wordt - in onze maatschappij. Ouders dragen natuurlijk een 

grote verantwoordelijk voor wat het opvoeden van hun kind betreft. Maar onderschat 

de rol van maatschappelijke invloeden niet. Sommige mensen zijn vatbaarder voor 

drukfactoren dan andere of sommigen ervaren het in grotere mate dan de ander, net 

omdat hun zelfwaarde online staat. Belangrijk is vooral bewust te zijn dàt er 

elementen het (opvoedkundig) gedrag kunnen beïnvloeden en dat dit op zijn beurt een 

rol kan spelen in de mate van welbevinden van het kind. 

Tot slot wordt het in deze studie gevonden mediatiemodel - en geen 

moderatiemodel - van omgevingsdruk en een psychologisch controlerende 

opvoedingsstijl, met OCZW als (partiële) mediator, nog eens geïllustreerd aan de hand 

van een zelfgemaakte cartoon. Deze creatieve noot volgt teneinde deze verhandeling 

af te sluiten. 

63

Discussie 

Omgevingsdruk 

5.3 Cartoon: illustratie van het partieel mediatiemodel 

64 

OCZW 

Psychologische controle

Referentielijst 

REFERENTIES 

Assor, A., Roth, G., Israeli-Halevi, M., Freed, A., & Deci, E. L. (2007). Parental 

conditional positive regard: Another harmful type of parental control. In A. 

Assor & W. S. Grolnick (chairs), Disentangling the construct of parental control: 

Conceptual and measurement issues., Symposium conducted at the Biennal 

Meeting fo the Society for Research on Child Development (SRCD), Boston, MA. 

Barber, B. K. (1996). Parental psychological control: Revisiting a neglected construct. 

Child development, 67, 3296-3319. 

Barber, B. K. (2002). Regulation as a multicultural concept and construct for adolescent 

health and development. Unpublished manuscript. 

Barber, B. K. (Ed.) (2002). Intrusive parenting. How psychological control affects 

children and adolescents. Washington, DC: American Psychological Association. 

Barber, B. K., & Beuhler, C. (1996). Family cohesion and enmeshment: Different 

constructs, different effects. Journal of Marriage and Family, 58, 433-441. 

Baron, R. M., & Kenny, D. A. (1986). The moderator-mediator variable distinction in 

social psychological research: Conceptual, strategic and statistical 

considerations. Journal of Personality and Social Psychology, 51, 1173-1182. 

Bates, J. E. (1980). The concept of difficult temperament. Mreill-Palmer Quarterly, 26, 

299-320. 

Bean, R. A., Bush, K. R., McKenry, P. C., & Wilson, S. M. (2003). The impact of parental 

support, behavioral control, and psychological control on the academic 

achievement and self-esteem of African American and European American 

adolescents. Journal of adolescent research, 18, 523-541. 

Belsky, J. (1984). The determinants of parenting: A process model. Child development, 

55, 83-96. 

Bernier, A., Carlson, S. M., & Whipple, N. (2010). From external regulation to self- 

regulation: Early parenting precursors of young children’s executive 

functioning0 Child development, 81, 326-339. 

65


Bieling, P. J., Israeli, A. L., & Antony, M. M. (2004). Is perfectionism good, bad or both? 

Examining models of the perfectionism construct. Personality and individual 

differences, 36, 1373-1385. 

Black, A. E., & Deci, E. L. (2000). The effects of instructors' autonomy support and 

students' autonomous motivation on learning organic chemistry: A self- 

determination theory perspective. Science Education, 84, 740-756. 

Blatt, S. J. (1995). The destructiveness of perfectionism. American Psychologist, 50, 

1003-1020. 

Bronfenbrenner, U. (1986). Ecology of the family as a context for human development: 

Research perspectives. Developmental psychology, 22, 723-742. 

Conger, R. D., McCarty, J. A., Yang, R. K., Lahey, B. B., & Kropp, J. P. (1984). Perception 

of child, childrearing values, and emotional distress as mediating links between 

environmental stressors and observed maternal behaviour. Child development, 

55, 2234-2247. 

Conger, R. D., Patterson, G. R., & Ge, X. (1995). It takes two to replicate: A meditational 

model for the impact of parents’ stress on adolescent adjustment. Child 

development, 66, 80-97. 

Darling, N., & Steinberg, L. (1993). Parenting style as context: An integrative model. 

Psychological Bulletin, 113, 487-496. 

Deci, E. L., Eghrari, H., Patrick, B. C., & Leone, D. R. (1994). Facilitating internalization: 

The self-determination theory perspective. Journal of personality, 62, 119-142. 

Deci, E. L., & Ryan, R. M. (1985). Intrinsic motivation and self-determination in human 

behavior. New York: Plenum. 

Deci, E. L., & Ryan, R. M. (1985). The general causality orientation scale: Self- 

determination in personality. Journal of Research in Personality, 19, 109-134. 

Deci, E. L., & Ryan, R. M. (1995). Human autonomy: The basic for true self-esteeem. In 

M. Kernis (Ed.), Efficacy, agency, and self-esteem. (pp. 31-49). New York: 

Plenum Press. 

Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2000). The ‘what’ and ‘why’ of goals pursuits: Human needs 

and the self-determination of behavior. Psychological inquiry, 11, 227-268. 

66


Delfos, M. F. (2004). Ontwikkelingsproblematiek: de noodzaak tot precisie. In 

Steerneman, P., Vandormael, J., & Coolen, J. Kind in de knel. 

Ontwikkelingsstoornissen in de praktijk van de jeugdzorg: samen-werken. (pp. 

15-18). Maklu, Garant. 

Eaton, M. M. (2003). Parents’ self-views: Implicationss for parents’ use of control with 

their children and parents’ mental health. Urbana, Illinois: University of Illinois 

at Urbana-Champaign. 

Eaton, M. M., & Pommerantz, E. M. (2005). When parent’s self-worth is contingent on 

children’s performance: implications for parents’ mental health. Poster 

presented at the biennial meeting of the Society for Research on Child 

Development, Atlanta, GA. 

Eisenberg, N., Fabes, R. A., Shepard, S. A., Guthrie, I. K., Murphy, B. C., & Reiser, M. 

(1999). Parental reactions to children’s negative emotions: Longitudinal 

relations to quality of children’s social functioning. Child Development, 70, 513- 

534. 

Erel, O., & Burman, B. (1995). Interrelatedness of marital relations and parent-child 

relations: A meta-analytic review. Psychological bulletin, 118, 108-132. 

Graafland, H. (2007). Moeilijk leren. Au! Hij kan het niet. Verkregen op 1 mei 2010, 

van: http://www.jouders.nl/Nieuwsartikelpagina/moeilijk-leren.-Au-Hij-kn-het- 

niet.htm 

Grolnick, W. S. (2003). The psychology of parental control: How well-meant parenting 

backfires. Mhawah, NJ: Erlbaum. 

Grolnick, W. S., & Apostoleris , N. H. (2002). What makes parents controlling?. In E. L. 

Deci & R. M. Ryan (Eds.), Handbook of self-determination research (pp. 161- 

181). The University Of Rochester Press, NY: Rochester. 

Grolnick, W. S., Deci, E. L., & Ryan R. M. (1997). Internalization within the family: The 

self-determination theory perspective. In J. E. Grusec & L. kuczynski (Eds.), 

Parenting and children’s internalization of values: A handbook of contemporary 

theory (pp. 78-99). London: Wiley. 

67


Grolnick, W. S., Ryan, R. M., & Deci, E. L. (1991). The inner resources for school 

achievement: Motivational mediators of children’s perception of their parents. 

Journal of Educational Psychology, 83, 508-517. 

Grolnick, W. S., Gurland, S. T., DeCourcey, W., & Jacob, K. (2002). Antecedents and 

consequences of mothers’ autonomy support: An experimental design. 

Development Psychology, 38(1), 143-155. 

Grolnick, W. S., Price, C. E., Beiswenger, K. L., & Sauck, C. C. (2007). Evaluative pressure 

in mothers: Effects of situation, maternal and child characteristics on autonomy 

supportive versus controlling behaviour. Development Psychology, 43(4), 991- 

1002. 

Grolnick, W. S., & Seal, K. (2008). Pressured parents, stressed-out kids: Dealing with 

competition while reasing a successful child: Prometheus Books. 

Hart, C. H., Nelson, D. A., Robinson, C. C., Olsen, S. F., McNeilly-Choque, M. K. (1998). 

Overt and relational agression in Russian nursery-school-age children: 

Parenting style and marital linkages. Development psychology, 34(4), 687-697. 

Harter, S. (1985). Manual for Self-Perception Profile for Children. In D. A. Treffers, A. W. 

Goedhart, J. W. Veerman, B. R. H. Van den Bergh, L. Ackaert & L. de Rycke 

(Eds.). Handleiding Competentiebelevingsschaal voor Adolescenten (CBSA) (pp. 

9). Sweits & Zeitlinger. 

Hock, E., Mcbride, S. L., & Gnezda, T. (1989). Maternal separation anxiety: Mother- 

infant separation from the maternal perspective. Child development, 60, 793- 

802. 

Joussemet, M., Landry, R., & Koestner, R. (2008). A self-determination theory 

perspective on parenting. Canadian Psychology, 49, 194-200. 

Karavasillis, L., Doyle, A. B., & Markiewicz, D. (2003). Associations between parenting 

style and attachment to mother in middle childhood and adolescence. 

International Journal of Behavioral Development, 27, 153-164. 

Kochanska, G., Gross, J. N., Lin, M., H., & Nichols, K. E. (2002). Guilt in young children : 

Development, determinants, and relations with a broader system of standards. 

Child development, 73, 461-482. 

68


Krishnakumar, A., Buehler, C., & Barber, B. K. (2003). Youth perceptons of 

interparental conflict, ineffective parenting, and youth problem behaviors in 

European-American and African-American families. Journal of Social and 

Personal Relationships, 20, 239-260. 

Lamborn, S. D., Mounts, N. S., Steinberg, L., & Dornbusch, S. M. (1991). Patterns of 

competence and adjustment among adolescents from authoritative, 

authoritarian, indulgent, and neglectful families. Child Development, 62, 1049- 

1065. 

Landry, R., Whipple, N., Mageau, G., Joussemet, M., Koestner, R., Didio, L., Gingras, L., 

Bernier, A., & Haga, S. M. (2008). Trust in organismic development, autonomy 

support, and adaptation among mothers and their children. Motivation and 

Emotion, 32, 173-188. 

Loukas, A., Paulos, S. K., & Robinson, S. (2005). Early adolescent social and overt 

agression : Examining the roles of social anxiety and maternal psychological 

control. Journal of Youth and Adolescence, 34, 335-345. 

Maccoby, E., & Martin, J. (1983). Socialization in the context of the family: Parent-child 

interaction. In E. M. Hetherington (Ed.), & P. H. Mussen (Series Ed.), Handbook 

of child psychology: Vol. 4. Socialization, personality, and social development 

(4 th ed., pp. 414-430). New York: Wiley. 

Mahler, M. (1968). On human symbiosis and the vicissitudes of individuation. New 

York: International Universities Press. 

Mahler, M. S., Pine, F., & Bergman, A. (1975). The psychological birth of the human 

infant. New York: Basic Books. 

McLoyd, V. C., & Wilson, L. (1991). The strain of living poor: Parenting, social support, 

and child mental health. In A. C. Huston (Ed.), Children in poverty (pp. 105-135). 

New York: Cambridge University Press. 

Mills, R. S. L. (2005). Taking stock of the developmental literature on shame. 

Developmental review, 25, 26-63. 

Minuchin, S. (1974). Families and family therapy. London: Travistock. 

69


Morris, A. S., Silk, J. S., Steinberg, L., Sessa, F. M., Avenevoli, S., & Essex, M. J. (2002). 

Temperamental vulnerability and negative parenting as interacting predictors 

of child adjustment. Journal of marriage and family, 64, 461-471. 

Nelson, D. A., & Crick, N. R. (2002). Parental psychological control: Implications for 

childhood physical and relational aggression. In B. K. Barber (Ed.), Intrusive 

parenting: How psychological control affects children and adolescents (pp. 168- 

189). Washington, DC; APA. 

Pelletier, L. G., Séguin-Lévesque, C., & Legault, L. (2002). Pressure from above and 

pressure from below as determinants of teachers’ motivation and teaching 

behaviors. Journal of educational psychology, 94, 186-196. 

Ryan, R. M. (1982). Control and information in the interpersonal sphere: An extension 

of cognitive evaluation theory. Journal of Personality and Social Psychology, 43, 

450-461. 

Ryan, R. M., & Connell, J. P. (1989). Perceived locus of causality and internalization : 

Examining reasons for acting in two domains. Journal of Personality and Social 

Psychology, 57, 749-761. 

Ryan, R. M, & Deci, E. L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of 

intrinsic motivation, social development and well-being. American psychologist, 

55, 68-78. 

Rogers, K. N., Buchanan, C. M., & Winchell, M. E. (2003). Psychological control during 

early adolescence; Links to adjustment in differing parent/adolescent dyads. 

Journal of Early Adolescence, 23, 349-383. 

Schaubroeck, K. (2010). Een verpletterend gevoel van verantwoordelijkheid. Waarom 

ouders zich altijd schuldig voelen. De Geus, Paperback. 

Sherif, M., & Cantril, H. (1947). The psychology of ego-involvements. New York: Wiley. 

Sierens, E., Soenens, B., & Vansteenkiste, M. (2009). How are parental psychological 

control and autonomy-support related? A cluser-analytic approach. Journal of 

Marriage and Family, 71, 187-202. 

Snell, W. E. (n.d.). The multidimensional parenting perfectionism questionnaire. 

Retrieved from http://www4.semo.edu/snell/scales/MPPQ.HTM 

70


Snell Jr, W. E., Overbey, G. A., & Brewer, A. L. (2005). Parenting perfectionism and the 

parenting role. Personality and Individual Differences, 39, 613-624. 

Sobel, M.E. (1982). Asymtotic intervals for indirect effects in structural equations 

models. In: S. Leinhart (Ed.; 1982), Sociological Methology (pp. 290-312). San 

Francisco: Jossey- Bass. 

Soenens, B., Elliot, A. J., Goossens, L., Vansteenkiste, M., Luyten, P., & Duriez, B. 

(2005). The intergenerational transmission of perfectionism: Parents’ 

psychological control as an intervening variable. Journal of Psychology, 19, 358- 

366. 

Soenens, B., Vansteenkiste, M., Duriez, B., & Goossens, L. (2006). In search of the 

sources of psychologically controlling parenting: The role of parental seperation 

anxiety and parental maladaptive perfectionism. Journal of Research on 

Adolescence, 16(4), 539-559. 

Soenens, B., Vansteenkiste, M., Lens, W., Luyckx, K., Goossens, L., Beyers, W., & Ryan, 

R. M. (2007). Conceptualizing parental autonomy support: Adolescent 

perceptions of promotion of independence versus promotion of volitional 

functioning. Development Psychology, 43, 633-646. 

Soenens, B., & Vansteenkiste, M. (2010). A theoretical upgrade of the concept of 

parental psychological control: proposing new insights on the basis of self- 

determination theory. Developmental review, 30, 74-99. 

Soenens, B., Vansteenkiste, M., & Luyten, P. (2010). Toward a domain-specific 

approach to the study of parental psychological control: Distinguishing 

between dependency-oriented and achievement-oriented psychological 

control. Journal of personality, 78, 217-256. 

Soucy, N., & Larose, S0 (2000). Attachment and control in family and mentoring 

contexts as determinants of adolescent adjustment to college. Journal of Family 

Psychology, 14, 125-143. 

Timbremont, B., Braet, C., & Dreessen, L. (2004). Assessing Depression in Youth: 

Relation between the Children’s Depression Inventory and a Structured 

Interview. Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology, 33(1), 149-157. 

71


Vansteenkiste, M., Niemiec, C., & Soenens, B. (in press). The development of the five 

mini-theories of self-determination theory: An historical overview, emerging 

trends, and future designs. In T. Urdan & S. Karabenick (Eds.). Advances in 

motivation and achievement, vol 16: The decade ahead. UK: Emerald 

Publishing. 

Vansteenkiste, M., & Soenens, B. (2007). Cursus ontwikkelingspsychologie II. Leuven: 

Acco. 

Vansteenkiste, M., Soenens, B., Beyers, W., & Lens, W. (2008). Waarom we doen wat 

we niet graag doen. Kind en Adolescent, 2, 64-79. 

Verschueren, K., Dossche, D., Marcoen, A., Mahieu, S., & Bakermans-Kranenburg, M. 

(2006). Attachment representations and discipline in mothers of young school 

children: an observational study. Social development, 15, 659-675. 

Williams, G. C., & Deci, E. L. (1996). Internalization of biopsychosocial values by 

medical students: A test of self-determination theory. Journal of Personality 

and Social Psychology, 70, 767-779. 

Wuyts, D., Soenens, B., Assor, A, & Vansteenkiste, M. (2010). When parents self- 

worth depends on their children's performance: A validation study of a new 

measure for parental contingent self-esteem. Poster presented at the 4th 

SDTcongres, Ghent. 

72

Bijlage 

BIJLAGE 

Bijlage 1. Informatieve brief gericht aan de ouders …………………………….……… p. 74 

Bijlage 2. Vragenlijstbundel voor de ouders (versie mama – papa versie is volledig 

analoog) …………………………………………………………….……………………….… p. 76 

73

Bijlage 1. 

Ouders en hun omgeving: Wat is UW mening? 

Beste mama/papa, 

‘Ouders en hun omgeving?’: Wij zijn benieuwd naar uw mening hierover! 

Door het bevragen van ouders krijgen we een beter zicht over hoe zij 

hun opvoeding en de invloed van hun omgeving daarop ervaren. 

Door het invullen van bijgevoegde vragenlijst kan u ons helpen 

in de toekomst ouders een betere ondersteuning te bieden! 

Een paar weken geleden vroegen wij u om toestemming te geven voor uw kind om deel te 

nemen aan een onderzoek die de relatie onderzocht tussen kinderen en ouders. Ondertussen 

heeft uw kind op school (indien u daarvoor toestemming gaf) reeds een korte vragenlijst 

ingevuld. Dit is het tweede en erg belangrijke luik van datzelfde onderzoek, waarbij we zoveel 

mogelijk ouders trachten te bereiken met de vraag of ze bijgevoegde vragenlijst willen 

invullen. OOK ALS U UW KIND EERDER GEEN TOESTEMMING GAF OM DEEL TE NEMEN AAN 

HET ONDERZOEK, ZIJN WE BENIEUWD NAAR UW MENING, WANT ELKE OUDER ZIJN MENING IS 

BELANGRIJK EN WE ZIJN NOG OP ZOEK NAAR VELE OUDERS DIE WILLEN DEELNEMEN! We 

weten dat ouders het vaak erg druk hebben en ze soms nog weinig tijd over hebben. Toch 

zouden we u willen vragen om 20 minuten tijd te maken om deze vragenlijst in te vullen omdat 

we graag ook uw mening horen. We hopen van harte dat u even tijd voor wil nemen, het helpt 

ons een groot stuk vooruit. 

U vindt in deze enveloppe twee pakketjes van vragenlijsten, één die voor de moeder bestemd 

is en één voor 

de vader. Dit is de versie voor de moeder/vader. Na het invullen van de vragenlijst mag u 

deze in de bijgevoegde enveloppe steken en deze dichtplakken. Enkel de onderzoekers zullen 

uw gegevens zien. 

Het is belangrijk dat u weet dat de ingevulde vragenlijsten vertrouwelijk zullen behandeld 

worden. We vragen u op de volgende pagina enkel de laatste letter van de voor- en 

achternaam en geboortedatum van uw kind (= CODE) te geven zodat we de vragenlijst van uw 

kind -die we dezelfde code hebben gevraagd- aan uw vragenlijst kunnen koppelen. Indien u 

deze vragenlijst van meerdere kinderen ontving, kiest u het ‘OUDSTE KIND’ en vult u de 

vragenlijst met dit kind in gedachte in. De code die we op de volgende pagina vragen heeft dan 

uiteraard enkel betrekking op het oudste kind. 

Wij vragen de stellingen eerlijk te beantwoorden. Uw antwoorden zijn enkel bruikbaar als ze 

u goed beschrijven. Er zijn dus geen goede of fouten antwoorden. Vragen die gaan over 

‘zoon/dochter’ hebben betrekking op het kind van wie u deze vragenlijst ontving. 

Wij hopen dat zoveel mogelijk ouders willen meewerken aan dit onderzoek, zodat we een 

goed zicht krijgen hoe ouders over deze zaken denken en voelen. De resultaten van dit 

74

onderzoek zijn immers belangrijk om kinderen en hun ouders in de toekomst een betere 

begeleiding te bieden op vlak van opvoeding. We willen u na afloop zo goed mogelijk 

informeren over de resultaten. Daarom laten we u weten welke besluiten we uit dit onderzoek 

halen en delen we dit aan u mee via een interactieve lezing voor ouders of via een 

informatiebrochure op maat van ouders. Indien u vragen of opmerkingen heeft over het 

onderzoek, kan u ons steeds bereiken op onderstaand adres. 

Gelieve de ingevulde vragenlijsten terug mee te geven naar de school. 

We hopen dat u zin hebt om mee te werken! Alvast hartelijk bedankt! 

Drs. Dorien Wuyts & Prof. Dr. Bart Soenens 

75

Bijlage 2. 

CODE: 

VRAGENLIJST: Ouders en hun omgeving? – VERSIE MAMA 

LAATSTE LETTER VAN DE VOORNAAM VAN MIJN KIND: ………………….. * 

LAATSTE LETTER VAN DE ACHTERNAAM VAN MIJN KIND: ………………. * 

GESLACHT VAN MIJN KIND: jongen / meisje 

DATUM VAN VANDAAG Dag…….... Maand…..…... Jaar……… 

GEBOORTEDATUM VAN UW KIND Dag…….... Maand…..…... Jaar……… 

SCHOOL ……………………………………………………………. 

KLAS …………………………………………………………………. 

We vragen u onderstaand kadertje in te vullen 

zodat we de vragenlijst van uw kind aan uw vragenlijst kunnen koppelen. 

*(Indien u van meerdere kinderen deze vragenlijst ontving, kiest u ‘het OUDSTE kind’ 

en vult u bovenstaand kadertje in met de gegevens van dat kind. 

Het vervolg van de vragenlijst heeft dan betrekking op het oudste kind.) 

76 

CODE

MAGE Wat is uw leeftijd? …………… 

MEDU Wat is de hoogste scholing die u 

behaalde? 

ALGEMENE GEGEVENS 

77 

1. lager onderwijs 

2. middelbaar onderwijs 

3. hoger onderwijs 

4. universitair onderwijs 

MGEZ Wat is uw gezinsstructuur? 1. Ik ben getrouwd of woon samen 

met de biologische vader van mijn 

kind. 

2. Ik ben gescheiden en heb geen 

nieuwe partner. 

3. Ik ben gescheiden en heb een 

nieuwe partner. 

4. Ik ben weduwe. 

MKIND Ik heb… 1. 1 kind 

2. 2 kinderen 

3. 3 kinderen 

4. 4 kinderen 

5. Meer dan 4 kinderen, namelijk 

………………

UW KIJK OP OPVOEDING 

Hieronder vindt u een aantal stellingen of uitspraken over de relatie met uw kind. Omcirkel 

een cijfer tussen 1 (helemaal niet van toepassing) tot 5 (helemaal wel van toepassing) achter 

elke stelling. 

1 2 3 4 5 

helemaal niet helemaal wel 

1. Ik maak dat mijn kind zich beter voelt als hij/zij zijn/haar zorgen met 

mij besproken heeft. 

2. Ik laat mijn kind zijn/haar eigen plannen maken voor de dingen die 

hij/zij doet. 

78 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

3. Ik dreig er soms mee mijn kind het huis uit te gooien. 1 2 3 4 5 

4. Ik probeer de manier waarop mijn kind dingen ziet te veranderen. 1 2 3 4 5 

5. Ik toon mijn kind enkel dat ik hem/haar graag zie als hij/zij goede 

punten behaalt. 

1 2 3 4 5 

6. Ik glimlach vaak naar mijn kind. 1 2 3 4 5 

7. Ik ben bereid de dingen vanuit het standpunt van mijn kind te 

bekijken. 

1 2 3 4 5 

8. Ik roep of tier wel eens tegen mijn kind. 1 2 3 4 5 

9. Ik verander van gespreksonderwerp telkens als mijn kind iets te 

vertellen heeft. 

10. Ik ben minder vriendelijk tegen mijn kind als hij/zij iets niet helemaal 

perfect doet. 

11. Ik kan ervoor zorgen dat mijn kind zich beter voelt als hij/zij van 

streek is. 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

12. Ik laat mijn kind, telkens als dat mogelijk is, kiezen wat hij/zij doet. 1 2 3 4 5 

13. Ik scheld mijn kind soms uit. 1 2 3 4 5 

14. Ik onderbreek mijn kind vaak. 1 2 3 4 5 

15. Ik toon enkel respect voor mijn kind als hij/zij in alles de beste is. 1 2 3 4 5 

16. Ik vrolijk mijn kind op als het droevig is. 1 2 3 4 5 

17. Ik laat mijn kind toe dingen voor zichzelf te beslissen. 1 2 3 4 5 

18. Ik geef mijn kind al eens een lap rond de oren. 1 2 3 4 5 

19. Ik geef mijn kind de schuld van problemen van andere gezinsleden. 1 2 3 4 5 

20. Ik ben pas trots op mijn kind als hij/zij uitblinkt in alles wat hij/zij 1 2 3 4 5

doet. 

21. Ik geef mijn kind veel zorg en aandacht. 1 2 3 4 5 

22. Ik sta erop om alles om mijn manier te doen. 1 2 3 4 5 

23. Ik heb mijn kind wel al eens lichamelijk gestraft. 1 2 3 4 5 

24. Ik rakel de vroegere fouten van mijn kind op als ik hem/haar 

bekritiseer. 

25. Ik geef mijn kind minder aandacht als hij/zij niet het beste uit zichzelf 

haalt. 

26. Ik vind het belangrijk om mijn kind te tonen dat ik van hem/haar 

houd. 

79 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

27. Ik ben niet erg gevoelig voor wat mijn kind belangrijk vindt. 1 2 3 4 5 

28. Ik heb mijn kind wel al eens geslagen. 1 2 3 4 5 

29. Ik waardeer mijn kind pas als het hoge normen nastreeft. 1 2 3 4 5 

30. Ik ben minder vriendelijk tegen mijn kind als hij/zij de dingen niet op 

mijn manier ziet. 

1 2 3 4 5 

31. Ik doe graag dingen samen met mijn kind. 1 2 3 4 5 

32. Ik help mijn kind om zijn/haar eigen richting in het leven te kiezen. 1 2 3 4 5 

33. Ik vermijd mijn kind aan te kijken als hij/zij mij teleurgesteld heeft. 1 2 3 4 5 

34. Als mijn kind minder goed presteert, toon ik dat ik hem/haar minder 

graag zie. 

1 2 3 4 5 

35. Ik ben enkel fier op mijn kind als hij/zij het goed doet op toetsen. 1 2 3 4 5 

36. Als mijn kind ondermaats presteert, geef ik hem/haar 

schuldgevoelens. 

1 2 3 4 5

MIJN KIND EN IK 

Hieronder vindt u een aantal stellingen over de relatie met uw zoon/dochter. Gelieve deze te 

beoordelen aan de hand van onderstaande schaal. 

1 2 3 4 5 


1. Vaak zorgt het succes van mijn zoon/dochter ervoor dat ik me 

erg trots voel over mezelf. 

2. De mislukkingen van mijn zoon/dochter kunnen ervoor zorgen 

dat ik me zelf beschaamd voel. 

3. Als mijn zoon/dochter het middelbaar zou afwerken met hoge 

punten, zou dit veel bijdragen aan de tevredenheid in mijn leven. 

80 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

4. De prestaties van mijn zoon/dochter zijn ook mijn prestaties. 1 2 3 4 5 

5. Als mijn zoon/dochter faalt, voel ik me slecht over mezelf. 1 2 3 4 5 

6. Ik ervaar meestal een sterk gevoel van trots wanneer mijn 

zoon/dochter het goed doet op school. 

7. Een mislukking van mijn zoon/dochter is ook een mislukking 

voor mezelf. 

8. Het succes van mijn zoon/dochter is een belangrijke bron van 

tevredenheid in mijn leven. 

9. Als mijn zoon/dochter ergens niet in slaagt, voelt het alsof ik 

zelf niet slaagde. 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

10. Hoe ik me voel hangt vaak af van de prestaties van mijn kind. 1 2 3 4 5 

11. Als mijn zoon/dochter slaagt voel ik me goed over mezelf. 1 2 3 4 5 

12. De fouten van mijn kind zijn ook mijn fouten. 1 2 3 4 5 

13. Als mijn zoon/dochter niet zou slagen in zijn/haar studies zou 

dit me veel ontgoocheling en kopzorgen bezorgen. 

14. Mijn zelfwaardering hangt voor een belangrijk stuk af van de 

prestaties van mijn zoon/dochter op school. 

15. Ik zal me geslaagd voelen als ouder als mijn kind goed 

presteert. 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5

Hieronder vindt u een aantal stellingen of uitspraken over wat andere ouders en uw partner 

doen en over de verwachtingen die zij kunnen hebben over uw rol als ouder. Omcirkel een 

cijfer tussen 1 (helemaal niet van toepassing) tot 5 (helemaal wel van toepassing) achter elke 

stelling. 

1 2 3 4 5 


MDAOU01 

MDAOU02 

MDAOU03 

MDAOU04 

MDAOU05 

MDAOU06 

MAOU01 

MAOU02 

1. Andere ouders geven mij het gevoel dat ik 

verantwoordelijk ben voor het goed presteren van mijn 

kind. 

2. Andere ouders verwachten dat ik mijn kind behoed voor 

mislukkingen. 

3. Andere ouders laten uitschijnen dat een goede ouder 

ervoor zorgt dat zijn/haar kind succesvol is. 

4. Andere ouders laten merken dat het mijn 

verantwoordelijkheid is dat mijn kind niet faalt. 

5. Andere ouders zeggen me dat een goede ouder ervoor 

zorgt dat zijn/haar kind niet slecht presteert. 

6. Andere ouders verwachten dat ik mijn kind opvoed tot 

een succesvol iemand. 

7. Andere ouders praten vaak trots over de prestaties van 

hun kind. 

8. Andere ouders zijn erg bezorgd over het falen van hun 

kind. 

81 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

MAOU04 9. Andere ouders scheppen vaak op over hun kind. 1 2 3 4 5 

PAOU05 

MCOM01 

10. Andere ouders zijn vaak beschaamd als hun kind slecht 

presteert. 

11. De omgeving van mijn kind focust erg op het vermijden 

van slecht presteren. 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

MCOM02 12. Er is veel competitie in het leven van mijn kind. 1 2 3 4 5 

MCOM03 13. Mijn kind wordt vaak geëvalueerd. 1 2 3 4 5 

MCOM04 

MIJN OMGEVING 

14. De omgeving van mijn kind staat negatief ten opzichte 

van falen. 

1 2 3 4 5 

MDPA01 15. Mijn partner geeft mij het gevoel dat ik verantwoordelijk 1 2 3 4 5

MDPA02 

MDPA03 

MDPA04 

MDPA05 

MDPA06 

ben voor het goed presteren van mijn kind. 

16. Mijn partner verwacht dat ik mijn kind behoed voor 

mislukkingen. 

17. Mijn partner laat uitschijnen dat een goede ouder ervoor 

zorgt dat zijn/haar kind succesvol is. 

18. Mijn partner laat merken dat het mijn 


19. Mijn partner zegt me dat een goede ouder ervoor zorgt 

dat zijn/haar kind niet slecht presteert. 

20. Mijn partner verwacht dat ik mijn kind opvoed tot een 

succesvol iemand. 

Mijn eigen ouders (= grootouders van uw kind) 

82 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

Hieronder vindt u een aantal stellingen of uitspraken over de verwachtingen die uw eigen 

ouders kunnen hebben over uw rol als ouder bij het presteren van uw kind. Omcirkel een 

cijfer tussen 1 (helemaal niet van toepassing) tot 5 (helemaal wel van toepassing) achter elke 

stelling. 

1 2 3 4 5 


MDEOU01 

MDEOU02 

MDEOU03 

MDEOU04 

MDEOU05 

MDEOU06 

1. Mijn ouders geven mij het gevoel dat ik verantwoordelijk 

ben voor het goed presteren van mijn kind. 

2. Mijn ouders verwachten dat ik mijn kind behoed voor 

mislukkingen. 

3. Mijn ouders laten uitschijnen dat een goede ouder ervoor 


4. Mijn ouders laten merken dat het mijn 


5. Mijn ouders zeggen me dat een goede ouder ervoor zorgt 

dat zijn/haar kind niet slecht presteert. 

6. Mijn ouders verwachten dat ik mijn kind opvoed tot een 


1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5

De school 

Hieronder vindt u een aantal stellingen of uitspraken over de verwachting die de school kan 

hebben over uw rol als ouder bij het presteren van uw kind. De school verwijst hier naar 

leerkrachten, directie en/of schoolklimaat. Omcirkel een cijfer tussen 1 (helemaal niet van 

toepassing) tot 5 (helemaal wel van toepassing) achter elke stelling. 

1 2 3 4 5 


MDSCH01 

MDSCH02 

MDSCH03 

MDSCH04 

MDSCH05 

MDSCH06 

De media 

7. De school geeft mij het gevoel dat ik verantwoordelijk ben 

voor het goed presteren van mijn kind. 

8. De school verwacht dat ik mijn kind behoed voor 

mislukkingen. 

9. De school laat uitschijnen dat een goede ouder ervoor 


10. De school laat merken dat het mijn verantwoordelijkheid is 

dat mijn kind niet faalt. 

11. De school zegt me dat een goede ouder ervoor zorgt dat 

zijn/haar kind niet slecht presteert. 

12. De school verwacht dat ik mijn kind opvoed tot een 


83 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

Hieronder vindt u een aantal stellingen of uitspraken over de verwachting die de media kan 

hebben over uw rol als ouder bij het presteren van uw kind. De media verwijst hier naar 

opvoedingsboeken en/of televisieprogramma’s (bv. ‘the supernanny’). Omcirkel een cijfer 

tussen 1 (helemaal niet van toepassing) tot 5 (helemaal wel van toepassing) achter elke 

stelling. 

1 2 3 4 5 


MDMED01 

MDMED02 

13. De media geeft mij het gevoel dat ik verantwoordelijk ben 

voor het goed presteren van mijn kind. 

14. De media verwacht dat ouders hun kinderen behoeden 

voor mislukkingen. 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

MDMED03 15. De media laat uitschijnen dat een goede ouder ervoor 1 2 3 4 5

MDMED04 

MDMED05 

MDMED06 


16. De media laat merken dat het de verantwoordelijkheid van 

ouders is dat hun kind niet faalt. 

17. De media geeft me de boodschap dat een goede ouder 

ervoor zorgt dat zijn/haar kind niet slecht presteert. 

18. De media verwacht dat ik mijn kind opvoed tot een 


84 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 

Dat was het! Hartelijk dank voor uw tijd en moeite om dit in te vullen!

MASTERPROEF II - Nele Van Winghem - Expoo

Transform your PDFs into Flipbooks and boost your revenue!

Delete template?

Save as template ?