ATJEH 1896 - Acehbooks.org

ATJEH 1896
Met 3 kaarten en 6 portretten
DOOR A. KRUISHEER
Kapitein der Infanterie Oo»t-Indisch Leser
N. V. BOEKHANDEL VISSER & C°. - Weltevreden, Amersfoort

c
ATJEH '96
DOOR
A. KRUISHEER,
Kap'. der Inf. O. 7. L.
Met 3 kaarten en 6 portretten.
2 e DEEL.
WELTEVREDEN,
N. V. BOEKHANDEL VISSER & Co.
1913.
voor
• .

I n h o u d:
biz.
HOOFDSTUK III.
Verrassing van Ana' Galoeng op 29 Juni en tuchtiging van
de kampongs Sibreh en Rahat (III Moekims Lamkrak) . . . . 1.
Twee colonnes bezoeken den 2 en Juli respectievelijk de IX en
VI Moekims 15.
5 Juli debarkeert te Oleh-leh de nieuw benoemde Civiel en
Militaire Gouverneur, de generaal-majoor J. J. K. de Moulin . . 15.
Kolonel Stemfoort vertrekt naar Batavia 15.
7 Juli Excursie naar de IV Moekims (Kroeng-Raba) . . . . 16.
Overlijden van den generaal-Majoor J. J. K. de Moulin. . . 20.
Kolonel Stemfoort opnieuw tijdelijk met de functien van Civiel en
Militair Gouverneur belast 21.
Telegrafische bevelen van den Gouverneur Generaal omtrent de
verdere actie 21.
Bezoek van het 12 e Bataljon aan de kampongs Lambaroe en
Lampagger op 9 Juli 22.
Opruiming van de benteng te Lamkoenjit 22.
Mislukte poging van de marechaussee tot oplicbting van Toekoe
Rajoet Daroe nabij Empehbling 23.
1 1 Juli aanvaardt kolonel Stemfoort het gezag 23.
Verkenningen in de XIII Moekims Toengkoeb 23.
Idem in de XXVI Moekims door eene colonne onder
Luitenant-Kolonel G. F. Soeters 24.
Bezetting van Kroeng-Raba (Lok Nga) op 15 Juli . . . . 25.
Telegram van den Gouverneur-Generaal van der Wijck dd° 18 Juli,
met eene nadere uiteenzetting zijner bedoelingen omtrent de
verdere actie 29.
Toekoe Oemar verlaat Lepong en vestigt zich in Lohong . . 30.
Tocht naar de V Moekims Montassik op 20 Juli 32.
21 op 22 Juli. Oplichting van Toekoe Nja Makam in kampong
Lam Nga 42.
Berichten omtrent vijandelijke stellingen in de XXVI Moekims. 44.

~
IV
Actie van Oemars volgelingen om Kroeng-Raba 45.
Tocht naar Teungkoe di Lengkong en Pieng op 29 en 30 Juli 50.
Machtiging verleend tot den bouw van een versterkt kampement
te Lok-Nga 59.
4 Augustus. Verkenningen in verschillende richtingen o.a. naar
de IX Moekims 60.
Nieuwe verkenningen van de Blang Bintang op 7 Augustus . 61.
Excursie naar Lepong en Lohong van 10 tot en met 14 Augustus. 62.
Over brieven aan Panglima Polem en de hoeloebalangs der
XXII Moekims 80.
Over het inlandsch bestuur 81.
19 — 20 Augustus. Nieuwe poging tot verrassing van Toekoe
Rajoet Daroe 82.
Tocht naar de XXII Moekims van 23 tot en met 27 Augustus. 83.
Bezetting van Samahani door een bataljon infanterie met hulp-
wapens 100
Verschillende patrouilles in de VII Moekims Baid, in de XXV
en XXVI Moekims 101.
7 September. Begin van den bouw van een kampement op
de Blang Bintang (Tjot Mantjang) 103.
Eerste tocht naar Selimoen van 6 tot en met 11 September . 104.
Over de bezettingen van de XXVI en XXII Moekims. . .112.
Het tijdperk van medio September tot 28 October . . . .113.
Invoering van het passenstelsel 116.
Tijdelijke bezetting van Indrapoeri op 28 October 124.
Samenwerking met de bezetting van Tjot Mantjang tot inname
van de sterkte, genaamd Kota Ba l Teue 128.
Tocht naar Ladoeng en Kroeng Raja op 30 en 31 October . 130.
Idem van Indrapoeri naar Lampanas en Pasar-Karang Djih . 133.
2° Tocht naar Selimoen van 3 tot en met 6 November. . . 135.
Het slaan van een brug over de Kroeng Pengapit op 8 November. 142.
Terugkeer der colonne-van Heutsz via Pieng, Montassik en
_^_ Senelop naar Koeta-Radja 143.
Het bivak te Indrapoeri blijft bezet 143.
8 November. Doorzoeking van het gebergte-zuidwest van Biloel. 145.
biz.

HOOFDSTUK IV.
Aankomst van den nieuw benoemden Civiel- en Militairen
Gouverneur van Atjeh en Onderhoorigheden, den kolonel C.J. P.
V
van Vliet op 8 November 145.
1 7 .November. Overgave en overname van het bestuur, — Kolonel
J. W. Stemfoort keert naar Java terug 145.
Verkenning in Lepong op 12 November 146.
Tocht in het gebergte zuid van Biloel en Mampreh. . . . 149.
Tocht naar Tibang-Poei en Birah bij Ba' Dilip ter opsporing
van het op 17 April '96 verloren gegane geschut — 29 November. 150.
Tijdperk van 1 tot en met ultimo December 151.
De heerschende cholera belet de actie 152.
Nadere gegevens omtrent onze vijanden 153.
Het uitrusten eener colonne tegen Oemar 154.
BESLUIT 155.
BIJLAGEN
No. I. Instructie door den Regeeringscommissaris te Atjeh achtergelaten
bij zijn vertrek op 28 Juni 1896 162.
„ II. Notulen der conferentie van den gouverneur-generaal
met den generaal-majoor J. J. K. de Moulin op 18 Juni. 166.
„ III. Instructie voor den Civielen en Militairen Gouverneur
van A. en O., den kolonel C. P. J. van Vliet. . . 168.
„ IV. Extract-besluit regelende invoerende de schaftordes voor
biz.
het jaar 1893 173.
V. Extract-besluit dd°. 23 Sept. '95 idem de voeding
betreffend 177.
„ VI. Commandementsorders dd° 4 en 5 April '96, resp.
nos. 37 en 39 179.
„ VII. Extract-besluit dd°. 30 April '96 betreffende de toelagen. 180.
„ VIII. Idem dd°. 22 Augustus '96 betreffende de
toelagen en den bijslag 181.
„ IX. Schaftorde volgens tarief N°. 20 voor Europeanen. . 183.
„ X. Idem „ „ idem „ Inlanders . . . 187.
„ XI. Idem „ „ idem „ Officieren. . . 191.
„ XII. Vergelijkend overzicht van de voedingswijze volgens
gewone schaftorde en op oorlogsvoet in 1896 . . . 195.

No. XIII.
'., XIV.
, XV.
, XVI.
, XVII.
, XVIII.
, XIX.
, XX.
, XXI.
, XXII.
1. Historie
VI
Inkomsten van officieren in 1896
Nota betreffende de verpleging van troepen en
dwangarbeiders bij den tocht naar Lepong.
Schaftorde van 21 December 1896
Verlieslijst Atjeh—1896
Dagorders betreffende de
belooningen voor Atjeh
toekenning van Militaire
Overzicht van onze vroegere betrekkingen met Atjeh
en van den huidigen toestand in dat gewest (met
overzichtskaart 1.2.000.000.-) . . . . . . . .
2. Het Atjehsche volkskarakter
3. Grootte en grenzen
4. Bevolking
5. Kusten
6. Bodemgesteldheid
7. Mijnbouw
8. Wegen
9. Tramweg
10. Handel
1 1. Kunst en nijverheid
12. Landbouw, Europeesche en inlandsche cultures . . . .
13. Veeteelt
14. Het onderwijs
15. De hoofden
16. De rechtspleging
1 7. Belastingen
1 1. Landschapskassen
19. Staatkundige en administratieve indeeling
20. De gewapende politie
21. Het leger
22. j
t/m "j Grafische voorstellingen den handel betreffend . . . .
25. I
26. Verschillende gegevens betreffende de jaren 1893—1912
voor Atjeh
96
biz.
199.
203.
208.
212.
222.
234.
234.
252.
256.
257.
257.
259.
260.
262.
263.
264.
267.
269.
274.
275.
276.
277.
278.
278.
279.
296.
297.
304.

VII
PHOTO'S Frontaanzicht van Anas Galong,
KAARTEN 1.
Generaal Majoor J. J. K. de Moulin,
,, ,, J. W. Stemfoort,
„ C P. J. van Vliet,
Luitenant-Kolonel J. B. van Heutsz,
Atjehsche Hoofden,
Schets v/h. Gevechtsterrein bij Ana' Galoeng
2.
3.
tegenover.
biz.
2.
15.
83.
145.
104.
276.
Overzichtskaart van Groot-Atjeh 1883, schaal I : 75000.
Aangevuld en verbeterd naar de in 1896 voorhanden
gegevens.
Lam Krak 95 en 10 Juni 1896 schaal 1 : 25000.
Overzichtskaart van het Gouvernement van Atjeh en
Onderhoorigheden in 1913, schaal 1 : 2.000.000.
5.

Errata.
biz. 15 Op het eind 12= regel na ,,Schauroth" te laten volgen ,,en".
17 7 e regelv.b. voor ,,Toean de Boh" te lezen „Toeant/t Boh".
22 15*
28 10*
2*
I) If staat: ,,zelf vrouwen" lees zelts tit vrouwen
,, ,, voor „de" te lezen ,,den"
„ 0. ,had de" te lezen ,,had den".
47 18* en 19*',', „ b. ,, ,,eerst-gnomen" te lezen ,,eerst ingenomen".
49 15*
„ 0. ,, ,,omgoedgezind" te lezen,,onsgoedgezind"
65 4*
66 17"
»» »» staat ,,rKoeng-Raba" lees ,,Kroeng-Raba".
„ b. ,, ,,genietoepen" „ „genietroepen".
71 15-=
91 4*
105 16*
,, ,,
tt 11
,, 0.
,,
,,
,,Dea Mamplau" „ ,,DeaMampIan".
,,te" lees ,,te".
,,tandoe" lees ,,tandoes".
120 5*er 6* ',', „ ,, lees ,,levensgevaarlijk gewonden Euro-
140 17-=
141 1*
peeschen".
»t »J ,, ,,de 1* luitenant A. A. Dijkstra".
„ b. staat ,,mee" lees men".
„ 5*
„ 0. ,, ,,tucht" lees ,,tocht".
142 8*
146 9*
153 17-=
»i ») ,, ,,overige" lees ,,overigen".
»t »» ,, ,,Lehong ,, „Lepong".
„ b. lees ,,Toungkoe di Tjot Plseeng".
174 8*
177 11*
180 17*
,, ,, voor ,,1898" te lezen ,,1893".
| tusschen ,,militairen" en ,,/0.04" inlasschen:
,, 0. °* \ ,,van / 0.05 (vijf cent) en voor de Inl.
„ b.
militairen van".
195 In het hoofd tusschen ,.volgens" en ,.schaftorde" voegen
,,gewone".
198 11* regel v. o. lees „of per maand 30 X 336.7869".
bovenaan voor ,,Thans" te lezen ,,Gewoon".
regel v. o. te lezen: ,,J. L. W. F. van Leent".
,, voor „rasse" te lezen ,,rassche".
b. ,, ,,zou" ,, ,, ,,zouden".
o. ,, na ,,rechtvaardige" een komma te plaatsen.
b. staat ,,geopraphisch" lees ,,geographisch".
o. ,, ,,sterskte" ,, ,,sterkste".
Schets tegenover biz. 5 tegenover het Z. W. bastion ,,8*" niet
,,3 e 200 bi
231 7
236 12
274 10
281 10
295 10
301 3
" brigade.
Nadere toelichting:
283 12* regel v. b. 18 Juli 1913 werden Pang Bintang en drie
volgelingen te Oeteuen Sira (V Moehim Mon
Tasie) overvallen en neergelegd.
292 2* , Hetzelfde lot trof Pang Manap en eenige
volgelingen in de Gajoe-Loeos.

HOOFDSTUK III.
Verrassing van Anak Galoeng op 29 Juni 1896.
Bij zijn vertrek naar Java, liet de leger-commandant, tevens Regeerings-
commissaris, eene geheime instructie achter (1).
Reeds voor den volgenden dag, werd een troepenmacht aangewezen
om de kampongs Rahat en Sibreh te tuchtigen.
Onder leiding van den kolonel Stemfoort rukten drie colonnes uit,
samengesteld als volgt:
Staf can den bevelhebber:
Chef van den Staf: Luit.-kol. van Vliet.
Adjunct: Kapt. J. C. Smits.
Adjudanten: Luit.-adj. Kroesen en Hoekstein.
1* colonne:
Commandant: Luit.kol. J. B. van Heutsz.
Chef van den Staf: Kapitein G. C. E. van Daalen.
Adjudant: l e luit.-adj. F. Kilian.
Zes ordonnansen.
Korps marechaussee: comdt.: kapt. Jhr. G. J. W. C. H. Graafland.
Sterkte: 3 off. en 221 ond. off. en minderen.
3* Bat. Inf. comdt.: Luit.-kol. G. A. Hansen.
Sterkte: 16 off. en 372 ond. off. en minderen.
6* Bat. Inf. comdt.: Maj. D. A. Okhuizen.
Genietroepen.
Sterkte: 13 off. en 337 ond. off. en minderen.
Een detachement: Comdt.: l e luit. A. S. Ruzette.
Trein.
Sterkte: 34 ond. off. en minderen.
Twee ambulances onder de off. van gezondheid J. F. W. L. van
Leent en F. J. Hagen met tandoes enz.
(1) Zie bijlage I.

Reserve munitie.
2* colonne:
Comd.
Luit.-Kol. G. F. Soeters.
Chef v/d. Staf. Kap. H. C. Kronouer.
Adjudant.
1* Luit.-Adj. H. C. van Bremen.
Acht ordonnansen.
Half. 7 e Bat. Inf. Comd. Maj. J. R. Jacobs.
Sterkte: 9 off. en 277 ond. off. en minderen.
12* Bat. Inf. Comd. Kap. J. A. W. Weustmann.
Sterkte: 14 off. en 487 ond. off. en minderen.
14* Bat. Inf. Comd. Majoor F. C. Thomson.
Sterkte: 14 off. en 467 ond. off. en minderen.
Artillerie.
1* en 3* sectie 1* Bergbatterij: Comd. Kap. G. J. E. Nauta.
Sterkte: 2 off., 57 ond. off. en minderen, 8 off.- en
rijpaarden, 24 trek- en draagdieren.
Genietroepen.
Een detachement: Comd. Kap. W. A. J. T. Zelle.
Sterkte: 53 ond. off. en minderen.
Cavalerie.
Twee pelotons: Comd. Jhr. L. D. C. de Lannoy.
Trein.
Sterkte: 3 off. en 50 minderen.
Per bataljon: een ambulance.
Per compagnie: een mandoer en 24 dragers.
3* colonne.
Comd. Luit.-Kol. C. J. Laceulle tevens Comd. van het 5* Bat. Inf.
Sterkte: 14 off. en 445 ond. off. en minderen.
Artillerie.
Eene sectie Bergart. Comd 1* Iuit. van der Waarden.
Sterkte: 31 ond. off en minderen, 5 rijpaarden 12
trek- of draagdieren.
Genietroepen.
Een detachement: Comd. 1* luit. C. J. de Bruijn.
Trein.
Sterkte: 17 minderen.
Eene ambulance.
Volgens de instructie moest de 1* colonne de tuchtiging ten uitvoer

B
z
o
<
z
<
>
I-
I u
N
z
<
<
H
Z
o
a
Li.

leggen, de 2* haren terugtocht op den linker- de 3* op den rechteroever
der Atjeh-rivier dekken. De 2* colonne moest daartoe eene opnamestelling
in den Oostrand van Ana 4 Bate en Glieng kiezen, die in het
noorden aangeleund was tegen den Ana 4 Galoengdijk en verder een deel
van den noordrand van Kling bezetten; de 3* zou zich vastzetten in
den Oostrand van Lam-Oe.
Door signalen zou het verband tusschen die beiden worden onderhouden.
Het uur van afmarsch van Koeta-Radja, was voor de l e colonne op
middernacht van 28 op 29 Juni gesteld, voor de 2* op 5 u. 30 v.m.
en voor de 3* op 6 u. v.m. beiden van Lambaroe.
Extra-treinen zorgden voor het overbrengen naar dien post.
Ana 4 Galoeng was volgens berichten door ^ 50 man bezet, Passar
Sibreh door 30 —en Sibreh (Ba 4 Seping) door 12 man.
In Ba 4 Tjerlaq, Blang Tjoet, Boekloet, Lambarih en Belang zouden
zich geen vijanden ophouden. Een paar bruggen waren afgebroken.
Doel voor de 1* colonne was meer in het bijzonder:
„Het zoo snel mogelijk, bij verrassing, vermeesteren van het door den
„vijand bezette Ana 4 Galoeng, het verbranden van de kampongs Rahat
„en Sibreh der VII Moekims Baid, en het vernietigen der eigendom-
„men aldaar.
„Na afloop den terugtocht aannemen via Ana 4 Galoeng, Lambarih
„naar Lambaroe".
Op beide oevers der Atjeh-rivier zouden de troepen in stelling blijven,
tot dat de 1* colonne was gepasseerd.
De 3* colonne had als nadere opdracht:
„het afpatrouilleeren van de kampongs tusschen Tjot Goet en Belang,
„het slechten der vijandelijke versterkingen Tjot Goet, Tjot Gloempang
„en Lamsoet, voor zoover zulks niet reeds vroeger geschied was, en de
„terugtocht op Siroen en Lambaroe in verband met de 2 e colonne
„nemen".
Branden en plunderen was voor deze colonne streng verboden.
Voor den afmarsch van Lambaroe, 2 u. 30 v.m. deelde de Civiel
Gezaghebber aldaar nog mede, dat er, volgens de laatste berichten
binnen Ana 4 Galoeng geen 50, maar 200 vijanden zaten, en dat de
wallen, met de stevige verticale ijzerdraadversperring van onzen ouden
post, nog in goeden staat verkeerden. Vooral de laatste mededeeling

was den voorhoedecommandant onaangenaam. Middelen om het stekel-
draad door te knippen, waren niet medegenomen en zoo was het te
voorzien, dat de vernieling ons verliezen zou berokkenen.
Langs den Ana 4 Galoengdijk marcheerend, bereikte de voorhoede
tegen 4 u. v.m. Blang Tjoet. Het laatste bruggetje voor Ana 4 Galoeng
bleek afgebroken; daar het terrein aan weerszijden droog was, leverde
dit geen bezwaar op.
Toen de voorste compagnie van het 3* Bataljon (de snelladers) deze
brug voorbij was, zond de colonnecommandant haar vlug naar voren,
om de inmiddels reeds afgemarcheerde marechaussee's in te halen en
bij den aanval op de benteng te steunen.
De marschvorm der brigades op den dijk was:
voorop de 5*, 6*, 7* en 8 e brig, onder den 1* luit. W.K.J. Stoop;
dan de 10*, 11*. 12*, en 9* „ „ „ „ C. F. A. Wagener;
den commandant der marechaussee's met den luit. Vis en vier mare­
chaussee's;
ten slotte de 1* luit. G. K. Dijkstra met de 4*. 2* en 3* brig., den
trein en de l e brig, als dekking trein.
Aan het hoofd der compagnie snelladers marcheerde de 1* luit. K. J. C.
Rijnen, terwijl bij het 2* peloton, van den 1* luit. C. G. Meerburg,
zich de kapitein J. H. P. van Aken had aangesloten, en de 2* luit.
B. Tammes als sectie commandant was ingedeeld.
Op circa 4 a 500 M. van Ana> Galoeng, marcheerden drie brigades
van luit. Stoop ten w. van den dijk in linie op, de 4* bleef in reserve
daarachter, ten einde aldus behoedzaam tegen de W.- en Z.- face op
te rukken.
De afdeeling Wagener ging aan de oostzijde van den weg zoo gedekt
en stil mogelijk, in marschcolonne, onder langs den dijk, om met 3
brigades aan de noordzijde binnen te dringen, terwijl de 9* brig, zich
naar de oosterface zou wenden.
De afdeeling Dijkstra met de 1 e brig, bleven, evenals de commandant
van het korps, op den dijk doormarcheeren.
Deze verkeerde in het idee, dat de ijzeren brug z. o. van de ver-
sterking geheel vernield en onbruikbaar was en dat de eventueel vluch-
tende vijand, dat alleen in de richting van Sibreh zou doen.
Daarom bestond de naar de oostzijde gedirigeerde macht ook slechts
uit eene brigade.
Den marechaussee's was gelast, de verrassing te doen plaats hebben

zonder vuren, dus uitsluitend met de klewang, aan de officieren was
evenwel vrijheid gelaten, hiervan af te wijken, zoo zulks dringend noodzakelijk
bleek.
Een blaffende hond dreigde nog een oogenblik de naderende troepen
te zullen verraden.
Duidelijk teekende de benteng met het verhoogde schilderhuis boven
de poort, zich in het heldere maanlicht af.
Met spoed werd de omsingeling volbracht en bijna gelijktijdig begon
aan alle vier facen de vernieling en overklimming der verticale stekeldraadversperring.
Zooals verwacht, gemakkelijk ging 't niet, meermalen te vergeefs,
beproefden de marechaussee's hunne klewangs op het taaie draad, met
het nadeelige gevolg, dat de bezetting gealarmeerd werd en voor een
deel op de banketten, de bastions en in het verhoogde schilderhuis
verscheen en 4 u. 45' v.m. het vuur op de onzen opende.
Van de afdeeling Stoop kwamen de 6* en 7* brigade over de versperring
en bereikten met hun afdeelings-commandant de borstwering
aan de zuiderface, tusschen de zich daar bevindende coupure en het
Z. W. bastion.
Een talrijke vijand ontving hen hier, doch werd met de klewang
teruggeslagen.
De marechaussee's Tichuleruw, No. 21345, Walewangko, No. 9487,
Kainama, No. 29609, en Kariostiko, No. 34424, dron£,en door de coupure
naar binnen en zetten daar op eigen gelegenheid den strijd voort.
De 8* brig, kwam voor het Z. W. bastion terecht, waaruit zoo hevig
geschoten werd, dat zij er niet in slaagde hier binnen te komen.
De luit. Stoop haar hachelijken toestand waarnemend, riep middels
fluitsignaal de als reserve achtergelaten 5* brigade ter harer hulpe.
Onmiddellijk gaf deze aan den oproep gehoor, en met vereende krachten
drong men toen ook daar door en verjoeg den vijand naar de binnenruimte,
echter ten koste van een doode en wat gewonden onzerzijds.
De afdeeling Wagener, die aan de noordzijde de versperring beklom,
kreeg bij de poort, waar zich de commandant bevond, aldra steun van
de brigades Dijkstra, waarop hij zijn eigen brigades oost- en westwaarts
van dien ingang deed verspreiden.
De Ambt. mar. Singah, No. 19714, klom langs een der stijlen van
de poort naar boven, hielp ook zijn brigade-commandant, den Eur. serg.
Reis, No. 21748, over de versperring en liet zich toen naar binnen

vallen, tegelijkertijd werden twee kleine mannen, da Costa, No. 35135,
en Semplok, No. 20427, door de kameraden over de versperring getild.
Onder hevig vuur van de borstwering, openden deze beiden nu de
poort, waardoor ook de anderen binnen de versperring kwamen.
De hoofdpoort was nog dicht. Ter weerszijden werd echter op tal
van plaatsen de borstwering beklommen, en zoo ontstond hier een gevecht
van man tegen man in de richting van het binnenplein.
De 3* brig, van serg. Turpitz, No. 22070, was om den N. W. saillant
heengeloopen, en werkte zich op de W.-face over versperring en borstwering,
om nagenoeg gelijktijdig met de aanvallers der noordzijde binnen
te vallen.
Het peloton snelladers van den luitenant Rijnen had de marechaussee's
op den voet gevolgd en onder den commandant ten deele de borstwering
O. van de hoofdpoort beklommen.
Aanvankelijk van slechts vier minderen vergezeld, stuitte die officier
binnen de benteng op een grooten drom vijanden, die onmiddellijk
geattaqueerd en teruggedreven werd.
Daarbij sneuvelde de Eur. serg. Verhey, No. 24109. De rest van
het peloton voegde zich weldra bij hun commandant.
In de binnenruimte der versteiking ontstond nu een verwoed gevecht,
waarbij men over en weer van vuur- en blanke wapens gebruik maakte.
Velen onderscheidden zich in dezen strijd. De Amb. mar. Daga,
No. 31724, redde eerst den luit. Stoop het leven en sprong toen luit.
Wagener, die het met een viertal Atjehers te kwaad had, te hulp. Kort
daarop werd die officier in den duim verwond en opnieuw besprongen;
gelukkig kwam toen luit. Rijnen juist opdagen. Deze schoot en sloeg
een drietal vijanden neer, verwondde een vierde maar kreeg zelf een
geweerschot in de dij, dat hem voorover deed vallen. Zich willende
oprichten gaf een vijand hem een klewanghouw in den rug en maakte
een ander zich gereed hem verder af te maken. Luit. Wagener vond
toen gelegenheid zijne rekening te vereffenen en met hulp van de Eur.
fus. Geurden, No. 34009, de Bock, No. 33458, en lterson, No. 36355,
en wat marechaussee's werden de aanvallers teruggedreven.
Ook luit. Dijkstra had niet stil gezeten. Onder vuur, dat van onder
en uit de huizen kwam, dreef hij een troep vijanden voor zich uit naar
de zuiderface, waar de afdeeling Stoop zich toen juist op de borstwering
vertoonde. Zelf nam luitenant Dijkstra drie man voor zijne rekening
en juist wilde hij een gewond marechaussee weer op de been helpen,

toen hij door een paar Atjehers werd besprongen. Een werd door den
Amb. Kalolo, No. 32182, gedood, de ander bracht den luitenant een
krachtigen klewanghouw in de borst toe, en werd toen door toeschietende
marechaussee's onschadelijk gemaakt.
Een der brigades, die aan de Noordzijde binnendrong, werd door
een paar vijanden aangevallen. De commandant, de Eur serg. Kok,
velde er een neer, waarop de ander in een huis aan de zuid-face
vluchtte, werwaarts hij door Kok en de zijnen gevolgd werd. Middels
een paar salvo's werden daarin 14 man neergelegd.
Luitenant Vis zond hem daarop naar den noord-oosthoek, waar blijkbaar
nog hevig gestreden werd. Op zijn weg door eenige tegenstanders
besprongen, werden die neergesabeld en eenige andere binnen een
woning neergeschoten; daardoor raakte hij echter uit de richting en kwam
ten slotte terecht in het Z. W. bastion, waarin zich, nadat de 5* en
8* brigade gepasseerd waren, een aantal vijanden had teruggetrokken.
Hier smaakte hij 't genoegen zijn collega Gehne, No 24385, en een
Amb. marechaussee, die het met een reusachtigen Atjeher aan den stok
hadden, te hulp te kunnen komen. Ook sergeant Turpitz, die met eenige
Atjehers handgemeen was geworden, was het kind van de rekening
geworden, zoo niet serg. Waronkiran, No. 15932, met een slag den
lastigsten aanvaller het hoofd van de romp had gescheiden.
De 2* sectie der snelladers, onder luit. W. v. d. Vlerk, kwam nog
op tijd om een goed aandeel in den strijd te kunnen nemen en het zich
dan ook niet onbetuigd.
Kapitein Graafland kreeg reeds voor het poortje in de ijzerdraadversperring
een schot door zijn helmhoed, dat hem deed neertuimelen,
zich oprichtend kreeg hij een tweede door het been.
Ondersteund door een paar ondergeschikten, kwam hij met de 4*
brigade de hoofdpoort binnen, maar was toen genoodzaakt in een tandoe
te gaan liggen. Even te voren sprong uit een huis een Atjeher van
achteren op den kapitein toe. Hij werd bijtijds door den Amb. fus.
Lappers, No. 39170, en den Eur. fus. Busch, No. 36099, opgevangen.
Zij brachten toen den gewonde weer achteruit naar de poort, waar beter
voor zijn veiligheid gezorgd kon worden.
Het 2 e peloton van de compagnie snelladers, dat op last van den
kapitein van Aken voorloopig buiten gebleven was, omdat te veel
menschen binnen, de verwarring slechts konden vergrooten, volgde echter
ten slotte ook en werd in dier voege verdeeld, dat eene sectie zich

achter de borstwering op de noorderface en om een — nog door Atjehers
bezet — huis opstelde, terwijl luit. Tammes met de zijnen, zich op verzoek
van luit. Dijkstra naar het N. O. bastion spoedde, dat nog steeds in
s vijands handen was.
Dit bastion, dat een houten vloer, een dito omwanding en een dak-
bedekking had, werd nu omsingeld en toen de vijand door bleef vuren
en niet naar buiten wilde komen, stak men het dak in brand. Dat
werd den verdedigers te benauwd. Zij vielen in het daarop volgend
handgemeen, terwijl een zestal in de vlammen omkwamen.
De 9* brigade, onder den Amb. serg. Harmusial, No. 10906, die,
zooals we zagen, de oosterface als haar deel had gekregen, kwam
tegenover het Z. O. bastion, waarin zich tal van opgejaagde Atjehers
verzameld hadden, die uit den aard der zaak al hun vuur op den
kleinen troep concentreerden.
Krachtig gesteund door zijn korporaal Politimu, No. 35297, en den
ouden fuseher Semoukil, No. 8892, werd echter ook hier door Harmusial
de versperring geforceerd en stelde de brigade zich voor de in deze
face aanwezige poort op, om den vijand het vluchten te beletten. Een
vijf en twintig tal sloegen zich door de zwakke brigade evenwel heen,
en ontkwamen in de richting der Atjeh-rivier.
In dit kort doch hevig gevecht verloor Harmusial 10 van de 1 7 man-
schappen t. w. 4 dooden en 6 zwaar gewonden. Ook de wakkere
Semoukil schoot er het leven bij in.
Een deel der vijanden, die zich aan de noorderface een uitweg wilden
banen, stietten op de 1* brigade.
Terugdeinzend kwamen ze in een daar aanwezige natte gracht terecht
en lieten daar hun leven.
Om 5 u. v.m. was de versterking geheel in het bezit der troepen.
Het gevecht had dus ^ een kwartier geduurd.
De colonne commandant, in de benting komend, liet dooden en ge­
wonden verzamelen en de laatsten door ae doktoren van Leent en Hagen
verbinden. De troepen werden weer geordend en het daglicht afge-
wacht.
Toen eerst kon alles naar behooren worden overzien.
Het bleek, dat onzerzijds de verliezen bedroegen: vier gewonde
officieren, 6 gesneuvelde en 29 gewonde onderofficieren en minderen —
matte kogels en schampschoten niet medegerekend.

In en om de versterking liet de vijand 110 dooden liggen. Later
vond men er nog in de sawahs.
Omtrent het terrein van den strijd 't volgende: De sawahs waren
droog en in de alang-alang was hier en daar een verhevenheid, waarachter
troepen zich verdekt hadden kunnen opstellen.
In de vrij groote versterking (onze bezetting was vroeger eene compagnie
met hulpwapens) had de vijand meerdere groote en kleine met
atap gedekte woningen en barakken opgezet. Alle bastions waren mede
overdekt.
De aarden wallen hadden meer dan manshoogte, met een banket
aan den binnenkant.
Zoo gezegd, was rondom de versterking, aan ingeheide klapperstammen
bevestigd, eene ^ 2,5 M. hooge verticale stekeldraadversperring.
destijds met bijzondere zorg door den laatsten commandant, kapitein
Bodemeijer, hersteld.
Toegangen vormden alleen de groote houten poort in de noorder-,
de kleine dito in de ooster-, en de coupure in de zuider face, met correspondeerende
deuren in de versperring.
Het 3 e bataljon had zich inmiddels op last van den colonne-commandant
in den noordrand van Sibreh genesteld, terwijl het 6* bij Rahat
stelling nam. Een der compagnieen bleef echter in reserve bij de
veroverde versterking. .
7 u. 40' v.m. kon de overste van Heutsz bericht van het gebeurde
zenden aan den bevelhebber, die met de 2* colonne in Ana 4 Bate was
aangekomen. Hij verzocht tevens versterking door het Half 7* Bat. en
toezending van tandoes en verbandmiddelen, om het korps marechaussee
met dooden en gewonden terug te doen keeren.
Onder mededeeling van de opstelling zijner troepen — de kapt. Jansen
had toen Passar Sibreh reeds bezet —stelde de colonne-commandant
voor, Ana* Galoeng door een deel van de 2 e colonne te doen slechten.
De beide pelotons cavalerie, die, voor deze colonne uit, eene verkenning
gemaakt hadden door Ana 4 Bate, den noordrand van Lamkra 4 en
door Glieng, kwamen toen bij de 1* colonne aan, kort daarop ook de
bevelhebber met zijn staf en ten 7 u. 55' het aangevraagde Half 7*
Bat.
Na aankomst der tandoes en verbandmiddelen van het 14* Bataljon,
konden de marechaussee's met gewonden enz. afmarcheeren.

10
Van den oostelijken oever der Atjeh-rivier vielen nog een paar schoten,
waardoor het getal hunner dooden nog met een vermeerderd werd.
De cavalerie werd nu aan de l e colonne toegevoegd, en men ging
weer voorwaarts
De 3* compagnie 6 e Bat. ontving bij het oprukken naar Rahat, vuur
uit den noordrand en speciaal uit een loopgraaf, een paar honderd
Meters binnenwaarts gelegen.
Om meerdere verliezen te voorkomen, stormde de compagnie Jansen
hierop, maar kwam daardoor onder het kruisvuur van twee aan weerszijden
van den weg, nabij den zuidrand van Sibreh en Rahat, gelegen
aarden redoutes.
Zonder dralen deed de commandant door het peloton Dyserinck
ook op deze versterkingen attaqueeren.
Wei hield de vijand stand tot die afdeeling op 40 a 50 pas was
genaderd, maar ten slotte stelde hij zich met achterlating van twee
dooden met wapens, in de richting van kampong Baid aan de overzij
der Kroeng-Loetoe in veiligheid.
Beide bentengs bleven nu bezet, en de 1* comp. 6* Bat., die met
de 3* vooruitgerukt was, nam haar stelling in den zuidrand van Rahat in.
Een andere compagnie van dat bataljon werd meer achterwaarts — in
verbinding met de positie van het 3* Bat.—deels in de kampong, deels
in den noordrand geplaatst en de cavalerie opgedragen in de lijn der
3* comp. op te rukken en 's vijands bewegingen verder te verkennen.
Beide korpsen, zoowel 3* en 6= Bat , kregen nu genietroepen om bij
de voorgenomen tuchtiging behulpzaam te zijn. Bij het verder in breed
front oostwaarts tot Relong oprukken door de kampongs werd geen
vuur ontvangen.
De cavalerie kreeg dat wel, n.l. uit Dilip en andere meer zuidwaarts
gelegen kampongs en nam vijanden waar, in den noordrand van Empoe
Ketang, die even na 8 u. ook 't vuur op haar openden. Een peloton
afgezeten cavalerie ging toen van achter de brug in den grooten weg
tusschen onzen vroegeren post Lepong Ara en kampong Dilip een vuurgevecht
met hen aan en belette aldus het oversteken naar Sibreh, waarvan
de zuidrand op dat moment nog niet door het 3* Bat. bezet was.
De algemeene reserve, het half 7* Bat., was in verband met het
6* opgerukt, en op het oogenblik, dat 't bataljon den zuidrand van Rahat
bezet had, bevond die reseive zich op Pasar Sibreh en de brug over
de Kroeng-Loetoe ten Zuiden daarvan.

11
Waar Toekoe Baid met het bestuur nog briefwisseling onderhield en
van hem verwacht werd, dat hij zich zou komen melden, mocht het
eigenlijk gebied van dat hoofd voorloopig niet getuchtigd worden, daarom
gelastte de colonne-commandant ten 9 u. 15' v.m. den terugtocht.
De beide bataljons deden dien door de kampongs aan beide zijden
van den weg, alles verbrandend en vernielend.
De cavalerie begon half tien terug te gaan op de reserve, die bij
Pasar Sibreh was gebleven, doch nu met eene compagnie de beweging
volgde, teiwijl de andere -4^_ 100 M. ten N. van de reeds genoemde
bentengs, achter een hoogterand in stelling kwam. Zijwaarts van haar
plaatste zich de cavalerie Een goed chargeterrein maakte het mogelijk
den eventueel opdringenden vijand daar nog verliezen toe te brengen.
Tijdens die bewegingen kwamen de Atjehers evenwel niet vooruit en
bepaalden zich tot het bezet houden der kampongs Dilip, Empoe Ketang,
Loetoe en Wang Toeha.
Te Ana 4 Galoeng was men intusschen nog niet gereed met de voor-
bereiding voor de opruiming van wallen en versperring, toen de terug
trekkende infanterie ten 10 u. v m. reeds halfweg den noordrand van
Rahat en Sibreh waren, daarom gelastte kolonel Stemfoort althans een
deel der l e colonne in stelling te laten.
De beide bataljons bleven nu in den noordrand. Ten einde voor
de opruiming meerdere dwangarbeiders beschikbaar te hebben, werd de
reserve munitie uitgegeven.
Toen de vijand niet kwam opzetten, waren de in stelling gebleven
compagnie van het 7* en de cavalerie ook maar teruggegaan, maar nauw
werd men dat van gene zijde gewaar, of A^_ 70 man drongen in Sibreh
en bezetten zelfs de 's morgens genomen bentengs weer, evenals den
even te voren ontruimden hoogterand.
De cavalerie zond hiervan den colonne-commandant bericht, die gelastte
de bentengs dan maar opnieuw te nemen. Dat was echter niet
noodig. Het door eene sectie van het 7 C afgegeven salvovuur en een
daarop gevolgde charge van de cavalerie waren voldoende, hen naar de
sawah in de richting van Masdjid Baid terug te jagen. Een drietal
dooden iieten zij achter; ons kostte dit geen verliezen.
1 I u. 30' v.m. was men eindelijk met Ana 4 Galoeng gereed.
De bevelhebber met zijn staf begaven zich toen naar de 2* colonne

12
in Ana 4 Bate. Ook zij kregen vuur van de overzijde der Atjeh-rivier,
dat door een peloton der snelladers van uit het terrein ten N. der
versterking en ook uit den noordrand van Sibreh beantwoord werd.
De genietroepen hadden opdracht de 70 M. lange noord-face met
aanliggende bastions op te ruimen. 20 M. van den zwaren wal, de
hoofdpoort en het ooster-bastion, deden zij door 6 buskruitladingen van 8
K.G. springen. Het westerbastion, dat grootendeels met zware ijzerhouten
planken was opgezet, werd door 5 dynamietladingen van 2.5 K.G. vernield.
De rest der face werd afgegraven en het ijzerdraad meegenomen.
Nauwelijks stonden de gebouwtjes in brand of het 6* bataljon ging
op last van den colonne-commandant, zooveel mogelijk eerst door de
droge sawahs ter zijde en toen langs den dijk naar Lambaroe terug.
Het halve 7* volgde met de genie, daarop het 3 C , met de snelladers
in de achterhoede.
Alweer kreeg dat bataljon een gewonde van den overkant der rivier.
De cavalerie was reeds voor het half 7* teruggetrokken.
Van de 2 e colonne hadden de compagnieen van het 12 e bat. de
volgende stellingen ingenomen:
eene compagnie in Z. O. en Z. W. rand van Glieng;
eene id. in den Z. O. rand van het hooge terrein zuidwaarts
van Ana' Bate; daarmede in verband, leunende aan den Ana 4 Galoeng-
dijk, eene sectie Berg met dekking; oostwaarts van den dijk tot aan de
Atjeh-rivier weer eene compagnie, of liever eene halve — want eene sectie
vormde de reeds genoemde artillerie-dekking en eene tweede trad van
af 8 u. v.m. als bezetting van Ana 4 Galoeng op. Ook de artillerie-
dekking sloot zich ten 8 u. 35' bij die bezetting aan en werd vervangen
door eene peloton van het 14*.
Eene compagnie bevond zich nog in den westrand van Ana' Bate
(daarbij de ambulance) en eene — de 5 e —in den noordrand van Kling.
Alle troepen maakten front naar het Z., Z. O. of Z. W.
De compagnie van Glieng hield mede den tusschen die kampong en
Kling gelegen Tjot Lam Panas bezet.
Het 14* bataljon beschermde, met eene sectie Berg, de communicatie
met Lam-Baroe.
Lam-Tengah, Lambarih, Boekloet en Blang Tjoet werden elk door
eene compagnie bezet. De artillerie met ambulance hadden eene opstel-
ling bij Boekloet gevonden.

13
Het peloton, dat later als de vorenvermelde dekking artillerie optrad,
was van de compagnie van Blang Tjoet.
Zoolang de l e colonne zich nog in het voorterrein ophield, had de
2* nagenoeg geen aanraking met den vijand. Een patrouille van Kling
legde alleen in Lam-Lheue een man neer.
Tegen 1 uur naderden echter een zestal Atjehers den zuidrand van
Glieng — vier moesten dat met den dood bekoopen.
Nauwelijks waren de laatste deelen der l e colonne de artilleriestelling
ten Z. van Blang Tjoet voorbij, of de vijand kwam uit Rahat, Sibreh
en het hooge terrein ten O. van Ana' Galoeng opzetten.
Een achttal granaten wezen die aan de westzijde van den dijk echter
terug, die ten oosten weken voor het vuur van eene sectie infanterie
en lieten zich niet meer zien. 12 u. 50' n.m. gingen de troepen uit de
stelling Kling-Ana' Bate successievelijk terug en werden 2 u. 15, toen
zij het 14 e gepasseerd waren, door dit korps gevolgd.
De artillerie van Boekloet was al om 2 u. huiswaarts gegaan, en de
laatste troepen kwamen 3 u. 10' n.m. Lambaroe binnen.
De 3 e colonne was 7 u. 20' v.m. te Lamsoet aangekomen.
Eene compagnie werd in N., O. en Z. rand van den klappertuin bij
Lam-Oe geplaatst, eene sectie in Tjot Gloempang, een peloton in de
benteng Tjot Goet en eene sectie in den N. O. rand van het suikernetveld
noord van Loeboek.
I /2 compagnie, de sectie artillerie en de ambulance, kwamen als
reserve in stelling in den reeds genoemden klappertuin, terwijl ten slotte
een peloton patrouilleerde door de kampongs Belang, Lam-Sinjing, Lam-
Koelat, Lam-Kiwan en Tjot Goet. Deze patrouille werd vergezeld
door den Imam van Lam-Djampoe, die zich gemeld had.
De verbinding met de 2 e colonne middels signalen werd verkregen,
terwijl twee observatieposten in boomen en een op de zuiderface van
Lamsoet nauwkeurige berichten over de bewegingen dier colonne gaven.
De patrouille-commandant zond 9 u. 50' v.m. bericht dat Senelop
door ^ 20 man bezet was, van tijd tot tijd vielen trouwens eenige
schoten uit die sterkte.
De genie slechtte weer de N. en W. face van Lam-Soet middels
4 buskruitmijnen van 6 ] /4 K.G. en 10 dynamiet dito's van 2.5 K.G.
en verder door afgraving.

14
Gebrek aan werkkrachten maakte, dat men het restant van Tjot Goe
en Tjot Gloempang niet mede kon opruimen.
De observatieposten meldden ten 12 u. 50' n.m., dat de troepen
langs den Ana 4 Galoengdijk terugtrokken, en dat een tiental Atjehers
-f~ 700 M. Oost van de ingenomen stelling gezien werden.
Op dat moment berichtte ook zekere T. Brahim, dat in Lam-Kiwan
een vijftigtal gewapenden zaten. Dat gaf den colonne-commandant aanleiding,
om instede van langs de Kroeng-Lingkar, door het bedekte
terrein langs de Atjeh-rivier zijn terugtocht te nemen.
Aan eene compagnie met de artillerie werd in den rand van den
meergenoemden suikerriettuin bij Loeboek eene opnamestelling voor de
nog vooruitgeschoven troepen aangewezen.
Toen van den anderen oever het signaal „5* bat. retireeren" werd
gehoord, trok alles in onderling verband naar Lamsoet. Het vuur van
eenige volgende Atjehers liet men door scherpschutters beantwoorden.
5 u. n.m. kwam de colonne zonder verliezen te Lambaroe.
Totaal had men dien dag:
aan dooden: 3 Europeanen, 2 Amboineezen en vier Inlanders;
aan gewonden: 4 officieren, 10 Europeanen, 1 Afrikaan, 16 Amboi­
neezen en 9 Inlanders.
Verbruikt waren, 18 G. K. T., 2550 patronen van 6.5 m.M., 7968
van I 1 c.M. en 7 revolverpatronen.
Buit werden gemaakt: 10 Beaumontgeweren, 1 achterlaadkarabijn, 31
voorladers en drie donderbussen, met de noodige blanke wapens, munitie
en leergoed.
Volgens later ingekomen berichten verloor de vijand 130 dooden —
voor een groot deel Pedireezen uit Garoet en Aree, w. o. Oeloebalang
Tjoet van Aree, voorts een 20 volgelingen van den pretendent sultan,
onder wie Teungkoe Mat Amin Tiro, oudste zoon van wijlen Teungkoe
di Tiro, een lastig bendehoofd.
Dat de slag een grooten indruk op den vijand gemaakt had, bleek
wel het best uit de weinige kracht, die ontwikkeld werd tijdens de
tuchtiging van Sibreh en Rahat en den terugtocht. Zij waren dat van
ons ook nog niet zoo gewend. Zelfs Toekoe Oemar werd er wantrou-
wend door jegens de lieden uit zijne omgeving. Voor alle zekerheid
deed hij daarom den gewezen oppasser van onzen benteng te Lamkoenjit,
Marabahan, die zich bij hem aangesloten had, vermoorden; een gelijk

GENERAAL-MAJOOR J. J. K. DE MOULIN.

15
lot onderging een inwoner van de VI Moekims, die zich met een witte
v 'ag bij een der colonnes gemeld had. Het gevolg was, dat tal van
zijn volgelingen er de brui van gaven en naar de Westkust trokken.
Het betreffende telegram bereikte den leger-commandant nog te Padang.
Zijne Excellence antwoordde met een gelukwensch en uitte zijne beste
wenschen voor de gewonden.
De nieuwe Civiel en Militair Gouverneur.
In het laatst van Juni was van Batavia telegrafisch bericht ontvangen,
dat de generaal-majoor J. J. K. de Moulin, benoemd was tot Civiel en
Militair Gouverneur van Atjeh en Onderhoorigheden, en dat de nieuwe
titularis den 3* n Juli te Oleh-leh kon worden verwacht.
Den 2 den rukten twee colonnes uit, elk sterk 2 compagnieen van het
9* Bataljon-Infanterie, onder de kapiteins J. A. M. M. van Schauroth
H. Th. de Moulin. Elk dier colonnes beschikte over een achttal cavalensten,
eenig hospitaal personeel en transportmiddelen.
De eerste bezocht van Lampeneroet uit de IX Moekims, en kreeg
alleen ter hoogte van Maneh, eenig vuur uit het gebergte; de tweede
doorkruiste de VI Moekims.
In vele kampongs ontmoette men weer vrouwen en kinderen en in
Ujempit en Pantai Abee, waren de mannen bezig de verbrande woningen
weer op te bouwen.
Verliezen, leed men niet, en tegen den middag, waren de troepen
Weder te Koeta-Radja terug.
L>e nieuwe gouverneur, die eerst in den avond van den 4* n met het
stoomschip „Reaal" ter reede van Oleh-leh kwam, debarkeerde den
volgenden dag.
Na met de noodige eerbewijzen ontvangen te zijn, nam de generaal
onmiddellijk het bestuur van den wd. Civielen en Militairen Gouverneur,
den kolonel Stemfoort, over, waarop deze hoofdofficier met dezelfde
bootgelegenheid naar Batavia terugkeerde.
Den 17 cn Juni had generaal de Moulin eene conference gehad met
den gouverneur-generaal, en waren de te volgen gedragsregels vastgesteld
(1).
Voor den 7*" d. a. v. werd eene excursie gelast, waaraan de gou­
verneur zelf wenschte deel te nemen.
(1) Zie Bijlage No. II.

16
Uitgerukt werd door twee colonnes t. w.
I* colonne: Commandant: Luitenant-Kolonel J. B. van Heutsz.
lnfanterie: 3* Bataljon — 3 compagnieen.
Cavalerie: 2 pelotons.
Commandant: luit.kol. G. A. Hansen.
Sterkte: 14 officieren en 294 minderen.
6* Bataljon — 3 compagnieen.
Commandant: Kapt. P. A. H. van der Haas.
Sterkte: 12 officieren en 221 minderen.
9* Bataljon — 3 compagnieen.
Commandant Maj. K. W. Steinmetz.
Sterkte: 14 officieren en 502 minderen.
Commandant-Ritmeester Jhr. de Lannoy.
Sterkte: 2 officieren en 65 ruiters.
Artillerie: 2 secties Berggeschut.
Commandant: Kapitein A. Bangert.
Sterkte: 3 officieren, 59 minderen, 8 rijpaarden,
24 trek- en draagdieren, 4 vuurmonden.
Genietroepen: Commandant 1* Luit. A. S. Ruzette.
Sterkte: 44 minderen, 1 mand. en 40 dragers.
Drie Ambulances en trein.
2 e colonne: Commandant: Kapitein A. B. B. Jansen.
Sterkte: 2 brigades marechaussee van 40 man.
1 comp. 6* Bat. Inf. van 4 off. en 73 minderen.
De opdracht der colonne „van Heutsz" was „het afpatrouilleeren
„van een deel der IV Moekims, c. q. verdrijven van vijandelijke benden,
„het herstellen van afgebroken bruggen —ook die over Kroeng-Raba,
„en het opruimen van Atjehsche versterkingen".
Die der tweede: „het bezoeken van de Toean Tjot Tjako, het ver-
„drijven van eventueel daar aanwezige vijanden, het doorzoeken van
„de heuvelreeks, oost van de Kloof van Beradin tot Tjot Boenot".
Na volbrachte taak, moest deze colonne zich bij de 1* aansluiten.
Aanvankelijke indeeling der 1* colonne:
Voorhoede: Cavalerie, 6* Bataljon, Genietroepen en eene ambulance.
Hoofdcolonne: Eene compagnie 3* Bataljon, de bergbatterij, de twee
andere compagnieen 3 e , waartusschen eene ambulance,
9* Bataljon met eene ambulance.

17
De cavalerie reed 6 u. v.m. van Lam-Djamoe, en kwam, na behoorlijke
terreinverkenning, ten 6 u. 35' v.m. bij Boekit-Seboen, zonder
iets van vijanden te hebben bemerkt.
De taak der voorhoede —die zich c. q. van de heuvelstelling Boekit-
Seboen-Daman moest meester maken, was dus al zeer gemakkelijk.
Kapitein van der Haas kreeg nu opdracht die heuvelstelling, en zoodra
de colonne Jansen aangesloten was, ook Toean de Boh te bezetten,
waartoe een peloton der 1* comp. 6= in Lam-Tjroeng, en eene sectie
op Boekit-Seboen stelling koos; de 4 e compagnie beklom de Boekit-
Daman. Van de 2* compagnie werd eene sectie ter versterking van
de bezetting Boekit-Seboen aangewezen, en de rest bleef bij den driesprong
van Lam-Poelau in reserve — om, zoodra de 2* colonne zich in
hare nabijheid vertoonde, naar voornoemde Toean-di-Boh te gaan. Dat
geschiedde ten 10 u. 20' v.m.
De 1* colonne zette overigens ten 7 u. 10' v.m. de verkenning in de
richting van Kroeng-Raba voort met een peloton snelladers en de genietroepen
in de voorhoede.
De verkennende cavalerie had nabij pasar Kedebieng vrij veel vuur
gekregen van eene circa 20 man sterke-bende, en daarvan den colonnecommandant
bericht gezonden. Deze gelastte den commandant van het
3*, verder in gevechtsformatie vooruit te gaan en wel van af kampong
Tandjoeng, aan weerszijden van den weg door het bedekte terrein. Spoedig
liet de cavalerie weten, dat de schutters zich terugtrokken in Zuidoostelijke
richting, naar eene versterking bij Anak-Paja.
Bij nader onderzoek bleek, dat er niet een, maar twee bentengs op
de heuvels aan den oostelijken oever van de Kroeng-Pinang lagen,
beiden door met Beaumontgeweren gewapende Atjehers bezet.
De cavalerie liet in die buurt een observatiepost achter om de infanterie
hier terecht te helpen en vervolgde zelf haar weg naar Kroeng-Raba.
Overste Hansen stelde er eene sectie snelladers bij op en ging mede
door, totdat eene sectie artillerie (voor de tweede was geen voldoende
ruimte) onder dekking van eene compagnie van het 9*. er tegenover in
stelling kwam.
Op 850 M. schoot zij zich in en noopte den vijand aldra de posities
te verlaten; 8 u. 30' v.m. was zij al weer opgeladen en marcheerde
door naar de brug van Kroeng-Raba.
De 1* en 3 e compagnie 9 e , trokken de Kroeng-Pinang over en vonden
de versterkingen onbezet. Eene compagnie hield ze verder vast, een
2

18
peloton observeerde het terrein oostelijk van de heuvels en het laatste
peloton van de 3* compagnie, met de ambulance, bleven bij de loopbrug
over die Kroeng.
In de nabijheid van Kroeng-Raba kreeg de cavalerie opnieuw vuur—
nu van de overzijde der rivier. De commandant van het 3* Bat. hiervan
kennis krijgend, deed eene sectie der 1* compagnie, stelling nemen, in
een loopgraaf bij de brug.
Bij den opmarsch werden de luitenant-adjudant Hoekstein en een Eur.
fuselier licht gewond.
De cavalerie was inmiddels een binnenweg naar de ruine Masdjid
Kroeng-Raba ingeslagen en nam daar waar, dat de vijand aan gene zijde
van de brug stelling had genomen in de heuvels en in de duinenrij —
welke laatste positie, blijkens haar bericht, ten 8 u. 45' nog versterking
ontving van ^t 45 met achterladers bewapende Atjehers.
Na een kort vuurgevecht — dat ons weer een gewonde kostte, ontruimde
de vijand de duinstelling en werd deze door de 4* compagnie
3* Bat. bezet.
De 3* compagnie van dat korps was de cavalerie gevolgd, en had
in den zuid-west rand van Loh-Nga halt gehouden. Ook zij kreeg last
de brug over te gaan, en het Tjemarabosch te bezetten. De 1* en 4*
compagnie lagen daar toen reeds met het front naar het zuiden en oosten.
De genietroepen begonnen ten half tien de brug voor cavalerie bruikbaar
te maken en kwamen daarmede binnen drie kwartier gereed. De
rivier bleek ter plaatse ondoorwaadbaar.
De cavalerie was intusschen reeds om kwart voor tien over de toen
voorloopig herstelde brug getrokken, om de verkenning van de strandvlakte
voort te zetten.
Op de linkerflank bleef het vuur uit het gebergte aanhouden; een
cavalerist werd aldra gewond. De ritmeester verzocht de in stelling
liggende infanterie, dat vuur te beantwoorden, wat deze deed met het
gevolg, dat zij 's vijands vuur tot zich trok en zelf een nieuwe gewonde
kreeg. De ruiters konden echter een 1500 M. doorrijden tot de vijandelijke
versterkingen bij de Aloer Ier Tahen — die zwaar bezet waren en
het strand bleken te bestrijken. Bij het inhalen der voorste patrouille,
werd de cavalerist Schuijlenburg, No. 20845, zwaar gewond.
De artillerie was ten 9 u. v.m. op 200 Meter voor de brug in batterij gekomen,
eene sectie met het front naar het zuid-westen — en de andere naar
het zuiden. Eene sectie van de 2 e comp. 9* vormde de dekking — de rest

19
dier compagnie bleef bij den meer achterwaarts opgestelden gevechtstrein.
Achtereenvolgens richtten de stukken het vuur op verschillende heuvels,
zoo, ten 9 u. 50' v.m. op den middelsten top van den Gle Aron. (1)
Op sommige punten slaagde men er in den vijand te verjagen. Door
gebrekkige waarneming was men echter genoopt het vuren te staken, eerst
toen later de troepen hunne posities verlieten werd het heropend; zonder
den vijand geheel tot zwijgen te hebben kunnen brengen, marcheerde
de batterij ten 11 u. 15', met hare dekking, naar Lam-Poelau af.
Het 3* bataljon had reeds ten half elf order gekregen, langzaam over
de brug terug te gaan. Een half uur later kwam voor de compagnieen
van Epen en van Gogh bevel, om via Lampoe-Oek naar Boekit-Seboen
te marcheeren, terwijl de 1 e compagnie, de artillerie met hare dekking
en de cavalerie — alles onder Overste Hansen, langs den gewonen weg
derwaarts zouden gaan.
Het 9* Bataljon moest eerst op Lam-Poelau terugtrekken — als alle
andere troepen voorbij waren.
De commandant van het 3 e , liet, toen hij ten half twaalf den terug-
marsch aanving, de cavalerie 150 M. achter de brug in stelling, om
eventueel opdringende vijanden tegen te houden.
Eene 70 man sterke bende kwam reeds opzetten — maar de cavalerie
ziende, streek zij neer in de duinenrij.
De infanterie eenmaal een voldoende voorsprong hebbende — deed de
ritmeester zijn pelotons teruggaan —een voor een.
Het peloton Gentil moest het dadelijk ontgelden.
De Eur. Cav. Dronkers, No. 23138, die door een schot in het knie-
gewricht zwaar gewond werd, ging hevig bloedend weer te paard, en
draafde nog ^ 600 M. mede terug, na toen nog 150 M. gestapt te
hebben, kon hij in een tandoe gelegd worden.
Door dit loffelijk gedrag, was het der cavalerie mogelijk den afstand
tusschen haar en de vervolgers spoedig zoo ruim te maken, dat zij voor
verdere verliezen gevrijwaard was.
Nabij Anak Paja ontving zij het bevel door te rijden naar Boekit-
Seboen, om daar te rusten, voederen en drenken.
Onderweg ontmoette de colonne de compagnieen van Epen en van
Gogh, die reeds op den weg deboucheerden.
Spoedig daarop kwam de tijding, dat de Generaal en zijn staf, die
(I) Zie de Overzichtskaart 1 : 75.000.

20
de beide compagnieen hadden willen volgen, doch ze blijkbaar niet meer
gevonden hadden, nog achter waren.
De Overste deed nu de artillerie met haar dekking door marcheeren
en de rest keert maken.
Zoo snel mogelijk, werd in de W., Z. en Z. O. rand van Lampaja
door de 1 e en 4* compagnie eene stelling ingenomen.
Wat was er gebeurd?
Generaal De Moulin, de compagnieen van Epen en van Gogh nergens
ontwarende, was met zijn staf de breede sawah tusschen Lam-Baroe (1)
en Lam-Gaboes overgestoken, daar door een zonnesteek getroffen en ten
12 u. 30' n.m. bewusteloos geworden.
De bij de colonne Hansen aanwezige dokter, verleende onmiddellijk
zijn hulp, ook die van Lam-Poelau werd te paard opgeroepen, maar
het mocht den geneesheeren niet gelukken, den gouverneur weer tot
bewustzijn te brengen.
De vijand drong niet verder op. 3 u. 35' n.m. hervatte het 3* Bataljon,
gevolgd door het 9* zijn marsch —doordien het laatste zijn heuvelstellingen
te vroeg verliet, echter niet, voor dat de vijand nog teekenen
van leven had gegeven.
Ritmeester de Lannoy was reeds met eene patrouille in draf naar
Lamdjamoe gereden en gaf telefonisch van het gebeurde aan Koeta-
Radja kennis.
De verschillende stellingen, werden zonder moeite ontruimd, maar
toen direct door vijanden bezet, waarom de artillerie in den zuidrand
van Bineh-Kroeng nog eenmaal in batterij kwam. Op verzoek van den
commandant der achterhoede, kapitein van der Haas, spande zij echter
dra weer aan en reed naar Lamdjamoe.
Ten 4 u. 45' n.m., ter hoogte van Lam-Pisang, overleed de generaal
De Moulin. Het lijk werd onverwijld naar Koeta-Radja vervoerd,
6 u. 15' n.m. kwamen de laatste troepen Lamdjamoe binnen. De verliezen
aan gewonden bedroegen luit.-adj. Hoekstein en luit. Meerburg,
beiden licht — voorts 3 Eur. fus. en 3 Eur. cavaleristen.
De 2* colonne had den weg Pakan-Badak, Lam-Asan, Toean Tjot
Tjako gevolgd —dien heuvel van twee kanten beklommen en verder in
twee afdeelingen door het heuvelterrein Tjot Boenot weten te bereiken.
In het doorloopen terrein was geen Atjeher aangetroffen,
(1) Z. O. van Lampoe-oek.

21
8 brigades marechaussee maakten dienzelfden dag eene patrouille door
de kampongs Maneh, Lam-Tadoeh, Lam-Poe-Oe en Grot, teneinde een
onderzoek in te stellen naar de aldaar aanwezige voorraden rijst en
gedroogde visch. Ingekomen berichten wezen er toch op, dat Oemar
uit deze streek zijn levensmiddelen betrok.
Het onderzoek leverde niets op.
De aanwezige hoeveelheden bleken voor hoogstens 5 a 6 maanden
voldoende te zijn voor de bevolking.
Ouder gewoonte vielen uit het gebergte weer een honderdtal schoten.
Toekoe Nja-Mohamad benutte deze gelegenheid om weer twee voor-
en twee achterladers in te leveren.
Bij telegrafisch regeeringsbericht werd kolonel Stemfoort, die juist te
Padang was aangekomen, opnieuw tijdelijk met de functies van Civiel
en Militair Gouverneur belast. In afwachting van zijn komst, zouden
de luitenant-kolonel van Vliet het militaire, en de resident van Langen
het civiele deel van die betrekking waarnemen.
Den 8* Juli, 's middags vijf uur, werd het stoffelijk overschot van
den overleden Gouverneur, die slechts drie dagen het bewind gevoerd
had, op plechtige wijze te Petjoet ter aarde besteld.
Van den Gouverneur-Generaal werd den 7* n Juli het volgende tele­
gram ontvangen:
„Na bespreking der zaak met generaal Vetter, meen ik dat voorloopig
„doel moet zijn, de afgedwongen rust in de XXV en XXVI Moekims
„te verzekeren, ook omdat Toekoe Oemar blijkbaar weer op zijn verhaal
„komt en thans door den pretendent-sultan met Pedireezen wordt ge-
„steund, (1) door in elk gebied eene mobiele macht gevestigd te hebben,
„die de landstreek beheerscht.
„Te Koeta-Radja zijn dan mobiele colonnes als reserve en tevens
„tot verder in bedwang houden van voorste deel (2) dier moekims.
„Verzoeke, na gezet onderzoek, advies of—en op welke wijze dat plan
„uitvoerbaar is. Zou b. v. in XXVI Moekims een bataljon met hulp-
„wapens gevestigd kunnen worden, op een punt midden in, doch zoover
„mogelijk van de postenhnie der geconcentreerde stelling verwijderd en
„door goede communicatiewegen daarmede verbonden, terwijl XXV
(1) Daarvan was 29 Juni t. v. bericht binnengekomen.
(2) Bedoeld werden de moekims nabij de geconcentreerde linie.

22
„Moekims te beheerschen waren door troepenmacht b. v. te Kroeng-
„Raba, met kleine versterkte punten, die uitgang Kloof Boekit Seboen
„beheerschen; hoeveel tijd voor uitvoerplannen gevorderd zal worden,
„behoort ook te worden vermeld".
De omstandigheden leidden er dus toe, dat de uitvoering dier plannen
voor den kolonel Stemfoort bleef weggelegd.
Voorloopig ging men door met kleine verkenmngs-tochten te maken.
Zoo bracht het 12* Bataljon den 9* n Juli met een peloton cavalerie,
ambulance en trein, een bezoek aan de kampongs Lam-Pagar en Lam-
Baroe, om vijandelijke benden, die zich mochten ophouden langs het
strand tusschen eerstgenoemde kampong en de Koeala-Tjangkoel te
verdrijven.
De colonne vond de geheele streek tot aan de Belang-Kala verlaten,
behalve de kampongs Lam-Baroe en Lam-Badak, waarin zelf vrouwen
en kinderen werden aangetroffen.
Een der Atjehers wist te vertellen, dat Toekoe Moesa zich met een
twintigtal geweerdragenden in die streek ophield, en den terugkeer der
bevolking tegenhield. Sedert kort had zich Panglima Karim met een
tachtig lieden bij hem aangesloten.
Zeker om die berichten te bevestigen, kreeg de colonne ter hoogte
Lam-Tjoet een beduidend vuur uit den recht zuidwaarts gelegen bergpas,
waardoor twee inlandsche fuseliers gewond raakten.
Eene compagnie, die van Lam-Njoeng naar Lam-Awi marcheerde,
was uit Lam-Toetoe onder vuur genomen. Onze post Lamtih wist
echter die schutters op een paar granaten te onthalen.
H. M. Makasser, naar Lepong gestoomd, kreeg daar uit Poeloet een
hevig geweer- en lillavuur. Tegen de groote projectielen van dat schip,
konden de strijders van Oemar het echter op den duur niet houden;
zij ruimden dus het veld.
Wijl er berichten waren binnengekomen, dat zich in de benteng
Toebaloe een vijftigtal djahats ophielden, en in die buurt onze oude
versterking Lam-Koenjit mede nog opgeruimd moest worden, marcheerde
10 Juli majoor Thomson met eene colonne, bestaande uit het 14* Ba­
taljon, eenige cavaleristen, 50 man genietroepen, 100 dwangarbeiders
en eene ambulance derwaarts.
Nergens werd een vijand aangetroffen, alle kampongs waren bewoond,

23
alleen ter hoogte van Lehang vielen eenige schoten uit het gebergte.
De wallen van Lam-Koenjit groef men grootendeels af, de klapperstammen
haalde men omver en het ijzerdraad der versperring bracht de
colonne mede naar huis, toen, 10 uur v.m, de werkzaamheden waren
afgeloopen.
In den avond van dienzelfden dag zouden tien brigades marechaussee,
met het noodige hospitaal-personeel, trachten Toekoe Rajoet Daroe en
zijne volgelingen — die zich in het heuvelterrein ten zuiden van Empehbhng
moest ophouden — te verrassen.
Wellicht door het moeilijke terrein, schijnt die colonne 's nachts niet
hard opgeschoten te zijn, althans 's morgens half vier hadden zij de
Boekit Trieng nog niet eens bereikt en waar de gidsen toen verklaarden,
nog minstens 2'/2 uur noodig te hebben, om bij de schuilplaatsen te
komen, en er dus van eene overvalling geen sprake meer kon zijn, keerde
de troep maar liever onverrichter zake naar Koeta-Radja terug.
1 1 Juli arriveerde de stoomer „Maetsuycker" met den kolonel Stemfoort,
die het bestuur onmiddellijk weer aanvaardde. Toekoe Oemar ging
intusschen voort, door vreesaanjaging en invallen van kleine benden in
de IV en VI Moekims, hoofden en bevolking tot uitwijken naar Lepong
te dwingen, waarom kolonel Stemfoort besloot met de vaste bezetting
van Kroeng-Raba niet te lang te wachten.
De excursie werd op den 15 en Juli gesteld.
Een kwaad ding was het, dat de gezondheidstoestand der troepen
zooveel te wenschen begon over te laten.
Koorts- en beri-beri gevallen kwamen veelvuldig voor, en de evacua-
ties van officieren, mindere militairen en dwangarbeiders namen hand
over hand toe.
Alleen aan mindere militairen gingen er wekelijks een 150-tal weg.
Eene colonne, die den 13 en uitging met het doel eene patrouille te
maken via Pakan Kroeng-Tjoet over Tjadi Kedjoeroean, Klieng, Lam-
Seneng, Lam-Baroe, de Landoero's en Toengkoeb naar Lam-Joeng
ondervond niet den minsten tegenstand.
Zij was samengesteld uit 2 compagnieen van het 5 e , en 3 van het
7 e Bataljon, een peloton cavalerie en eene ambulance, het geheel onder
den majoor J. R. Jacobs.
In breed front werd het terrein verkend, overal was de bevolking aan

24
den sawah-arbeid, vrouwen en kinderen vluchtten niet weg en te Klieng
en Lam-Baroe waren de passers druk bezocht; ook bekommerde men
er zich niet in het minst, om de passeerende troepen.
Een patrouille van Lam-Djamoe daarentegen, ter sterkte van 2 officieren
en 64 bajonetten, die van Pakan-Badak via Lam-Goe-Oe en
Lam-Doerian naar Lam-Belang marcheerde, zag zich op den terugweg
vrij hevig uit het westergebergte beschoten en kwam met twee gewonden
thuis.
Op dienzelfden post meldde zich een Chinees, die drie jaren onder
de Atjehers had vertoefd en wel het laatst in het gevolg van Oemar.
Zijne in den Gle-Raja zwervende bende, had hij met medeneming van
een Beaumontgeweer en 38 patronen verlaten.
Teneinde gidsendiensten te kunnen bewijzen, hield men hem voorloopig
aan.
Met opdracht eene verkenning te maken in de XXVI Moekims,
marcheerde in den morgen van den 14 en Juli eene colonne onder den
luitenant-kolonel G. F. Soeters van Lam-Joeng met 2 compagnieen van
het 12 e Bataljon-Infanterie en een detachement genietroepen in de voorhoede
af.
De Hoofdcolonne was ingedeeld als volgt:
2 compagnieen 12* Bataljon, 1 compagnie 14*, 1 sectie Berggeschut,
2 compagnieen 14*.
Na aftrek van eenige ordonnansen, ging een peloton cavalerie-verkennend
vooruit.
De kampongs langs den weg Toengkoeb, Tjot Rang, Kroeng-Gloempang,
waren alien bewoond, vrouwen en kinderen aanwezig.
Ook hier was men aan den veldarbeid. Alleen bij Tjot Rang moesten
een paar bruggen hersteld worden. Zoowel laatstgenoemde benteng
als Kroeng-Gloempang waren onbezet; de cavalerie kreeg wel vuur uit
het oostelijk en zuidwaarts gelegen terrein, op afstanden van 500 Meter
en verder.
Door den wd. controleur werden informaties ingewonnen, die er op
wezen, dat het van eene van Tengkoe di Lengkong afgezakte en 20
man sterke bende kwam.
Teneinde de colonne geen onnoodige verliezen te laten lijden, nam
de commandant zijn weg door het bedekte terrein westwaarts van Paja-
Oe — naar den weg Kroeng-Gloempang-Lampermai. Hier was het echter
met de bruggen minder goed gesteld, wat nog al oponthoud veroorzaakte,

25
zoo zelfs, dat de intusschen tot 35 man aangegroeide bende, de achterhoede
onder schot kon krijgen en verliezen kon berokkenen.
Ten overvloede moest die achterhoede wachten, op de compagnie
Adama van Scheltema van het 12 e , die als linkerflank dekking achter
was geraakt. De vijand had aldus tijd zich in kleine afdeelingen te
splitsen, die op afstanden van 5 a 600 M. vuur afgaven op verscheidene
onderdeelen.
Tot afweer bezette het 1 4* tal van stellingen langs den terugweg, en zoo
verplaatste men zich onder dekking van elkaars vuur in westelijke richting.
's Middags half twee was de laatste compagnie te Lam-Permai, waar
zij tot hare verwondering de compagnie Scheltema reeds aantrof, die
al drie kwartier binnen was.
Mede door de al te defensieve houding, waren de verliezen tegenover
het gering aantal tegenstanders beduidend.
Bij de achterhoede waren gewond: een korporaal hospitaal-bediende,
twee Europeesche- en twee inlandsche fuseliers, bovendien een dwangarbeider.
Een Europeesch korpoiaal en een dwangarbeider sneuvelden
daar.
Het 12 e had een gewond Europeesch fuselier.
Bezetting van Kroeng-Raba.
Onder leiding van den wd. Gouverneur, rukten den 15 d * n Juli een
drietal colonnes uit met boven omschreven doel en om tevens weer
eens schoonmaak in de IV en VI Moekims te houden.
Commando: Kolonel J. W. Stemfoort.
Staf: Luitenant-Kolonel van Vliet.
„ „ Boetje.
Kapitein H. C. Kronouer.
Majoor der genie Kerlen.
1* Luit.-Adj. Doyer.
Tien bereden ordonnansen.
1* colonne: Commandant Luit.-Kol. G. A. Hansen.
Kapt. v/d. Gen. Staf G. C. E. van Daalen.
1 e Luitenant-Adjudant H. J. van Bremen.
Tien ordonnansen.
3 e Bataljon Infanterie wd. comdt. Kapt. G. D. v. Epen.
Sterkte: 14 off. 396 Eur. en Amb. minderen.

26
9* Bataljon Infanterie comdt. majoor K. W. Steinmetz.
Sterkte: 13 off. 454 Eur. en Inl. minderen.
per bataljon eene ambulance, t. w.
b/h. 3* off. van gez. 2* kl. Razoux Kiihr, met 12 minderen, 4 mand.
80 dwangarb. en 24 tandoes.
b/h. 9° off. van gez. 2* kl. Kerkhoff, met 4 minderen, 4 mand. 80
dwangarb. en 24 tandoes.
Een peloton cavalerie: comdt. 1 e Luit. C. W. F. Happe.
Sterkte: 32 ruiters.
Eene bergbatterij: comdt. Kapt. A. Bangert.
Sterkte: 3 off. 35 Eur. 24 Inl. 8 rijpaarden, 24
trek- en draagd. en 4 vuurm.
Genietroepen: comdt. 1* Luit. A. Ruzette.
2* colonne.
Sterkte: 22 Europeanen, 29 inl. 1 mandoer en
24 dwangarb.
Het korps Marechaussee: Comdt. Kapt. E. A. van Kappen.
3* colonne.
De 3* comp. 6* Bataljon: Comdt. Kapt. A. B. B. Jansen.
De 1* colonne zou rechtstreeks naar Kroeng-Raba marcheeren. Ten
einde dien opmarsch te dekken, moesten de 2* en 3* colonne hun
marsch zoodanig regelen, dat zij voor het aanbreken van den dag, den
voet der heuvels, respectievelijk Mon-To-Tjandoe (1) en Toean-Tjot-
Tjako hadden bereikt.
De intendance zou voor de medevoering van kookgerei en eetketels
van het 3* bataljon, de batterij en de genietroepen zorgen.
Opdracht der 2* colonne was verder: de op de Mon-To-Tjandoe
aanwezige vijanden aangrijpen en op de heuvelreeks in stelling blijven,
totdat voor het laatste, naar Lam-Djamoe terugkeerende transport, verzamelen
zou zijn geblazen.
De compagnie Jansen had een gelijkluidende opdracht voor de Toean-
Tjot-Tjako en aangrenzende heuvels.
Volgens berichten was deze heuvel onbezet, op de Mon-To-Tjandoe
zaten een dertig geweerdragenden.
(1) Bedoeld werden de heuvels zuid van Lam-Toedoeng.

27
Na afloop der excursie, konden deze colonnes op Lam-Djamoe teruggaan.
Half zes 's voormiddags verliet de 1* colonne Lam-Djamoe.
De cavalerie weer zelfstandig vooruit, overigens twee compagnieen
van het 3* Bataljon en de genietroepen, onder kapitein van Aken, in
de voorhoede
De 4 e compagnie van het 9* Bataljon bleef voorloopig te Lam-Djamoe,
om als dekking transport te volgen.
Op den weg tot Kroeng-Raba, ondervond men geenerlei tegenstand.
Eene compagnie van het 9*, had bij Lam-Doenan de colonne verlaten,
om den ouden weg aan den voet van den Gle-Raja te volgen, tot
Boekit-Seboen, waar zij weer aansloot.
De 3* compagnie 3*, bezette 6 u. 50' v.m. Lam-Tjroeng en Daman.
Den commandant van het 9* was verder gelast, met eene compagnie
via Lam-Tjroeng naar den Ghtaroem te gaan en daar weer af te buigen
naar de heuvels ten zuiden van Lam-Paja, eene tweede compagnie moest
over kampong Noesa, die heuvels eveneens zien te bereiken. Vereenigd
zou men dan door het terrein en langs den zuidelijken oever van de
Kroeng-Raba marcheeren, om ten zuiden van de brug bij het strand
stelling te nemen.
Het moeilijke terrein droeg er het noodige toe bij, dat men eerst
tegen tien uur v.m. bij Lam-Paja gezamenlijk zijn marsch kon voortzetten.
De overtocht over de Kroeng-Raba bij kampong Moesang, middels een
daar gevonden prauw duurde van 11 u. v.m.—tot 2 u. n.m., zoodat
deze afdeeling eerst ten 2 u. 50' n.m. aan de opdracht had voldaan.
De Kroeng-Raba bleek bij de samenvloeii'ng met de Kroeng-Pinang
60 M. breed en 2,5 M. diep te zijn; de stroomsnelheid was genng.
Het 3* Bataljon kreeg 7 u. 15' v.m. bij Kedebieng bevel de verschillende
toegangen tot den marschweg te doen afsluiten.
Eene sectie 1* compagnie, werd daartoe in den zuidrand van Anak-
Paja tegenover de reeds bekende, ook ditmaal bezette versterking, gelegd,
eene 2 e iets meer zuidoostelijk.
Beiden openden het vuur op de benteng.
Men verbleef daar tot 8 u. 25' v.m., toen voor de compagnie snelladers
de order kwam, zich zoo vlug mogelijk naar het terrein zuid van
de brug over de Kroeng-Raba te begeven; eene tweede compagnie, had via
Masdjid Loh-Nga en Ru'ine Masdjid naar datzelfde punt te marcheeren.
Bij het deboucheeren der cavalerie toch, op het open terrein, zuid

28
van Loh-Nga, was zij uit de heuvelstellingen op den linkeroever flink
onder vuur genomen.
Nadat daarop eenige salvo's en door de inmiddels in batterij gekomen
artillerie eenige granaatkartetsen waren verschoten, verminderde 's vijands
vuur sterk. Het meerendeel der schutters vluchtten tijdens het overtrekken
der brug door onze troepen, in zuidelijke richting, alleen bleven
een vijftal den top van den Gle-Aron vasthouden.
Hierop heropende de batterij haar vuur nog tweemaal, o. a. toen ten
9 u. 30' v.m. de 4* compagnie 3*, dien heuvel wilde beklimmen, om
eene zuidwaartsche beweging te dekken.
De chef van den staf vond dezen maatregel overbodig, en beval den
compagnies-commandant zijne vorige stelling te hernemen. De weinige
vijanden bezorgden de onzen in dien tijd nog drie gewonden.
De staf was er intusschen in geslaagd, een geschikte bivakpiaats te
vinden.
1 u. n.m. werden daar de 2* en 4 e compagnie 3* Bataljon, eene
sectie artillerie en de genietroepen onder dak gebracht.
De 1* compagnie bleef voorloopig in hare stellingen, in afwachting
van de beide compagnieen van het 9* Bataljon.
Half vier kon ook zij het nieuwe verblijf betrekken. Een groot deel
der voor het bivak benoodigde materialen was van Koeta-Radja aangebracht.
De overige troepen konden weer huiswaarts gaan, behalve de 3* compagnie
van het 3* Bataljon, onder den kapitein van Epen, die met eene
sectie artillerie en elf man van de genie op de punten Daman en Lam-
Tjroeng achter bleef, t. w. eene sectie op de Boekit-Daman, de rest
in de bestaande versterking op de Boekit-Lam-Tjroeng.
De bezetting van Lho'-Nga, legde overdag eene sectie, 's nachts een
peloton in de benteng even ten noorden van de brug over de Kroeng-
Raba.
De vijand liet de bivaks 's nachts met rust, niet alzoo de voormelde
versterking, die nu en dan van de overzijde beschoten werd.
Bij een loos alarm, ontsiaan door het droomen van een der fuseliers,
kreeg men in het bivak Loh'-Nga nog drie lichtgewonde Europeesche
militairen.
De tweede colonne had de reeds een paar dagen te Lam-Djamoe
aangehouden chinees als gids medegenomen.

29
Eene korte beschieting van 's vijands zijde leverde ons geen verliezen
op, maar ook de bende kreeg men met te pakken, wel werd in een
ravijn een voorraad van vijf kojangs rijst aangetroffen en aan de vlammen
prijs gegeven.
Volgens den chinees strekte die voorraad deels voor Lepong, deels
voor de in het gebergte rondzwervende benden.
De 3* colonne kreeg in het geheel geen aanraking met onze tegen-
standers.
Op den vastgestelden tijd rukten beiden in.
Als antwoord op het bovenaangehaalde betrekkelijke telegram verzocht
de Gouverneur der Regeering machtiging. om de bezette punten tijdelijk
te bevestigen, het logies voor de troepen te verbeteren en te beveiligen
tegen vijandelijke aanslagen.
De machtiging werd onmiddellijk verleend. In een telegram van den
18* n Juli deelde de gouverneur-generaal van der Wijck zijne bedoelingen
als volgt mede:
„De XXV Moekims moeten in haar geheel door ons beheerscht
„worden, wij moeten de woelgeesten en de hen volgende benden on-
„schadelijk maken, minstens verdrijven, vervolgens moet er naar gestreefd
„worden, de medegesleepte kampongbevolking en hare traditioneele
„hoofden te doen terugkeeren; aan die hoofden mogen geen wapens
„worden verstrekt, en vuurwapens zelfs slechts tot zeer gering aantal in
„hun bezit gelaten worden, maar hun worde dan ook alleen de eisch
„gesteld om tegen dieven en roovers enz. op te treden, terwijl wij de
„woelgeesten en benden a faire moeten nemen en langzamerhand van
„hoofden en bevolking gedaan moeten krijgen, daarin geholpen te worden,
„door geheime inlichtingen en aanwijzingen hunnerzijds.
„Het bovenstaande diene als aanvulling van de aanteekeningen der
„conferentie op 17 Juni j. 1. met wijlen generaal De Moulin, waarnaar
„U zich te gedragen heeft (1).
„Verder verzoek ik voor de XXVI Moekims al dadelijk gevolg te
„geven aan opdracht bij mijn telegram van 7 Juli j.l.
„Omtrent het bezetten dezer moekims, kan niet beslist worden, voor-
„dat eerst door leger-bestuur mij verzekerd is, dat voortdurende aanvul-
„ling van troepen en dwangarbeiders steeds mogelijk zullen zijn, tot
(I) Zie bijlage: II.

30
„bestendiging van den maatregel zelfs zoo noodig voor langen duur (1).
„Zoolang de XXVI Moekims nog niet bezet zijn, geldt voor deze
„evenals voor het voorste gedeelte der XXII Moekims de instructie
„van generaal Vetter van 27 Juni j. 1. No. 212, met dien verstande
„dat paragraaf 10 gelezen wordt: vernieling van eigendommen der be-
„volking heeft bij het doortrekken van haar gebied door onze troepen,
„alleen dan plaats, wanneer uit feitelijkheden, hare vijandige gezindheid
„blijkt; andere kenteekenen van zoodanige gezindheid, moeten aan het
„oordeel van den gouverneur onderworpen worden, die dan beslist, of
„zij al dan niet tot tuchtiging moeten aanleiding geven".
Gedurende de volgende dagen werkte men in de nieuw opgenchte
bivaks met kracht aan dan bouw van barakken, het graven van put-
ten enz.
De hoeloebalang der IV Moekims, Toekoe Tjoet-Banta, stond er voor
in, dat de bevolking, nu zij op voldoende bescherming onzerzijds kon
rekenen, weldra in de kampongs zou terugkeeren.
Toekoe Oemar begon zich in die nabijheid van onze troepen minder
behaaglijk te gevoelen. Hij verliet Lepong en vestigde zich in Lohong,
aan den bovenloop van de rivier van dien naam.
Eenige zijner benden bleven niettemin het terrein tegenover onzen
nieuwen post houden en beschoten dien van tijd tot tijd; de bivak-
commandant deed daarom de beide bergkanonnen, in de aarden ver­
sterking nabij de brug opstellen.
Met het geregeld afpatrouilleeren der IV Moekims kon nu een begin
worden gemaakt, terwijl ook de bezettingen der posten in de geconcen­
treerde linie eene activiteit aan den dag legde, die niet rialiet het terug­
keeren van vluchtelingen uit het gebergte te bevorderen.
(1) Dat zulks niet overbodig was, moge uit onderstaande opgave van het Militair
Hospitaal te Pantai-Perak blijken.
Gemidd. zieken per dag .
Aantal binnengekomen lijders .
Aantal geevacueerden . . . .
Gemidd. troepensterkte .
Mei tot en
met Aug.
1895.
233
2624
1042
+ 6300
Gedurende de maanden:
Dec. 1895
tot en met
Maart 1896.
365
2926
1416
+ 6500
Mei tot en
met Aug.
1896.
545
6447
3394
+ 8600

31
Zoo vond Toekoe Nja-Mohamad der IX Moekims, die, hoewel hij
ons steeds goedgezind was gebleven, tot dusverre geen gevolg had
gegeven aan de oproeping om zich bij het bestuur te melden, den tijd
daartoe thans gekomen.
Gevraagd, waarom hij zoo getalmd had, luidde zijn antwoord, dat
hij zich eerst nu, door de bezetting van Kroeng-Raba, tegen aanslagen
van Toekoe-Oemar beveiligd achtte.
Ook de imams der IV Moekims en van Lampoe-Oek deden pogingen
om weder in genade te worden aangenomen.
Luidens berichten was de oudste zoon van Toekoe-Tjoet-Banta,
T.-Rajoet, bij een der gevechten aan de brug van Kroeng-Raba gesneuveld
en zijn halfbroeder Toekoe-Ali gewond.
De vader zelf voelde zich in zijn kampong nog niet op zijn gemak,
hij verzocht althans 's nachts in ons bivak te mogen verblijven.
Ten einde daar in voortdurende verbinding met de in de Kroeng-
Raba baai liggende schepen te staan, was met behulp van de marine
een seintoestel opgericht.
Den 18 en Juli werd het 3* Bataljon door drie compagnieen van het
5* vervangen, terwijl de infanterie-bezetting van Lam-Tjroeng, ter sterkte
van 3 officieren en 75 bajonetten in den vervolge door de garnizoenen
der geconcentreerde linie zou worden geleverd.
Ook de Bergartillerie keerde naar Koeta-Radja terug; ter harer ver-
vanging kreeg de bivak-commandant de beschikking over twee kanonnen
van 7 c.M. A. Veld, 2 getrokken Achterlaad Mortieren en een mitrail-
leur, echter te bedienen door personeel der vesting-artillerie. De min­
deren der overige wapens en de dwangarbeiders werden gelijktijdig met
de infanterie omgewisseld.
Drie compagnieen van het 7 e Bataljon maakten dien dag eene patrouille
in de IX Moekims en keerden via Kajoe-Leh en Lam-Barih naar Lam-
Baroe terug.
Zij vonden de bevolking rustig aan den sawah-arbeid. Alleen op
den terugmarsch vielen uit Lam-Krak en Lam-Tengah eenige schoten,
die geen doel troffen en ook niet beantwoord werden.
Zes brigades marechaussee, die over Goerah door het noordoostelijke
deel van den Gle-Raja trokken, om eventueel aanwezige benden te
verjagen, en om de van en naar Kroeng-Raba gaande transporten op

32
de westerflank te beschermen, kregen slechts nu en dan een schot.
Absoluut geen tegenstand ondervond eindelijk eene colonne van 3 compagnieen
6* Bataljon met 4 brigades marechaussees, die over Lam-Tih
naar den ingang van den Blang-Kala-pas marcheerden.
Twee dier compagnieen keerden naar den kraton terug, de kapitein
A. B. B. Jansen met de 3* en de marechaussee gingen door de Blang-
Kala-pas naar Lam-Girik en Lam-Poe-Oek.
Slechts drie met geweren bewapende lieden werden ontmoet, daarvan
ontkwamen er nog twee, evenveel Beaumontgeweren en blanke wapens
in onze handen achterlatend.
Deze troep overnachtte te Kroeng-Raba en keerde den volgenden
dag zonder verliezen huiswaarts.
Van Siroen deserteerde de Europeesche fuselier Pauwels, No. 25698,
met medeneming van een Beaumontgeweer en patronen.
De man kwam blijkens de berichten bij de benden van den preten-
dent-sultan terecht, waar hij nog eenige kornuiten aantrof n. 1. Carli en
een van Pedir medegekomen Europeeschen deserteur.
De verstandhouding tusschen den pretendent en Polim, die nog al
eens wat te wenschen had overgelaten, was veel verbeterd.
Zij hadden zich geheel verzoend. De eerste zond ook aan de hoofden
binnen de linie brieven met aanmaningen, zich bij hem aan te sluiten
tot het voeren van den heiligen oorlog tegen de ongeloovigen. Die
epistels waren gedateerd 23 Juni.
Hoewel onze troepen, zooals we zagen, reeds herhaalde malen
in de V Moekims Montassik ageerden, bleven de verbondenen
dat gebied toch als het voor hen meest gunstige operatie-tooneel be-
schouwen.
Toen ook andere tijdingen op een meer krachtig en georganiseerd
verzet daar wezen, besloot de wd. Gouverneur er den 20 en Juli eene
sterke colonne heen te zenden.
Tocht naar de V Moekims Montassik.
De opdracht luidde: „Het opsporen en verjagen van vijandelijke
„benden, die zich tusschen Kroeng-Gloempang en Senelop moeten
„hebben genesteld. (Senelop zou door den vijand bezet zijn)".
De colonne was samengesteld als volgt:

Commando:
33
Comdt: Luit.-Kol. J. B. van Heutsz.
Chef v/d. Staf: Kapt. G. C. E. van Daalen.
Adjudant: l e Luit. H. J. van Bremen.
Wd. Controleur XXII Moekims K. A. Vosmaer.
Infanterie :
7* Bataljon:
9* „
14=
Cavalerie:
2* peloton.
Artillerie:
Acht ordonnansen.
Comdt. Maj. J. R. Jacobs.
Sterkte: 13 officieren en 261 minderen.
3 Comp. Comdt. Maj. K. W. Steinmetz.
Sterkte: 10 officieren en 407 minderen.
Comdt. Maj. F. C. Thomson.
Sterkte: 12 officieren en 467 minderen.
Comdt. Ritmeester Jhr. L. D. C. de Lannoy.
Sterkte: 2 off. en 49 ruiters.
2* Bergbatterij (2 secties) Comdt. Kapt. G. J. E. Nauta.
Genietroepen:
Sterkte: 2 off. 59 minderen 30 rij-, trek-en draagdieren.
4 vuurmonden, 96 G., 96 G. K. T en 32 K. T.
Een detachement: Comdt. 1* Luit. A. S. Ruzette.
Gevechtstrein:
Sterkte: 25 onderofficieren en minderen.
Drie ambulances, met hospitaal-personeel, tandoes en reserve-munitie.
Het 7* Bataljon, per extra-trein naar Lam-Permai gebracht, had order,
ten 6 u. 30' v.m. vandaar via Gani naar Kroeng-Gloempang te mar­
cheeren, zoo snel mogelijk het heuvelterrein Tjot-Meraja-Paja-oe (gren-
zende aan den weg Tjot-Rang-Senelop) te bezetten, of, zoo 's vijands
handelingen daartoe dwongen, het oostwaarts van onze oude versterking
Kroeng-Gloempang gelegen terrein vast te houden.
Een peloton cavalerie ging voor dit bataljon uit.
De rest van de troepenmacht, met uitzondering van cavalerie en artillerie
werd per trein naar Tjot-Iri vervoerd, om den weg Tjot-Iri —Tjot-Rang
en dan zuidwaarts te volgen.
De terugmarsch zou noordelijk van de Atjeh-rivier op Lam-Baroe
plaats hebben.
3

34
Ook de hoofd-colonne beschikte voor de verkenning dus over een
peloton cavalerie.
Noch het 7* Bataljon, noch de hoofd-colonne ondervonden tot Kroeng-
Gloempang eenig verzet van beteekenis, alleen bezorgden een paar schoten
uit oostelijke richting op de laatste bij het passeeren der Kroeng-Anoe
afgegeven, ons een gewonde.
8 u. v.m. kreeg de cavalerie bij het verkennen van Paja-Oe in de
richting van Tjot-Rang vuur uit Tjot-Kring, en, nadat het 7* bataljon
stelling had genomen in de lijn Tjot Sabtoe-Paja Oe-Kroeng Gloempang —
Tjot Meraja, kreeg het nu en dan een schot uit het hooge terrein ten
oosten van den weg.
Ten einde den vijand uit dit terrein te verdrijven, kreeg de commandant
van het 14* last met twee compagnieen over Tjot Masam, Boeng-
Kiwing naar Tjot Kring te gaan.
De commandant der voorhoede had deze flankdekking in te wachten,
en de cavalerie-commandant belastte er zich mede, den commandant van
het 7* van den loop der zaken op de hoogte te brengen.
De 1* luitenant Nedermeijer van Rosenthal, die met zijn cavaleristen
in zuidelijke richting verkende, berichtte, dat een liental Atjehers naar
Hoho trokken, en + 1 5 man de terreingolving tusschen Tjot Meraja en
Tjot Djamboe bezet hidden.
Op het oogenblik, dat het hoofd der colonne ten 9 u. 10' v.m. halt
hield bij Paja-Oe, had de linkerflankdekking stelling genomen in den
Z. W. rand van Tjot Kring.
De cavalerie-commandant zond nu de mededeeling, dat zich ten noorden
van Tjot Djamboe en in den westrand van Boeng-Oe (^- 20)
vijanden bevonden, die voor de flankdekking uitweken. De ritmeester
vermoedde, dat de vijand een stelling bij Hoho had.
De zuidrand van kampong Meraja bood volgens hem eene goede
positie voor onze artillerie aan.
De colonne-commandant, wien deze plaats van een vorige excursie ook
bekend was, deed er dadelijk de stukken, onder dekking van eene compagnie
14*, in batterij komen.
Schriftelijk werd toen den commandant van het 7* last gezonden,
om westelijk van den weg naar de Lingkar le marcheeren, zooveel
mogelijk in verband met het 9 e , dat over Tjot Djamboe en Hoho, oost
van de Lingkar naar Soemit en Tjot Senang moest trekken.
Het 14* en de artillerie zouden als reserve op den weg volgen.

35
Den commandant van dat bataljon, werd daarom de opdracht verstrekt
door te gaan tot Tjot Kajoe, om dan op het signaal „verzamelen" zich
naar de standplaats der batterij te begeven.
Deze had haar vuur inmiddels geopend op de vijanden in de kampongranden,
en in eene kleine versterking nabij de Kroeng-Lingkar.
Die aldus verdreven hebbend, ging ook zij vooruit, met de beide
bataljons verband houdend, om op nieuw in batterij te komen, toen de
uit de kampongs gejaagde vijand in Soemit — Tjot Senang en Lam-Raja
schenen stand te willen houden.
Na in deze positie 22 schoten te hebben gedaan, werd van stelling
verwisseld tot bij de Kroeng-Lingkar. Op het afgesproken signaal sloot
zich het 14* hier bij haar aan.
Onder dekking van eene compagnie van dat bataljon, passeerde zij de
brug, om de overtocht van het 9* bataljon over de rivier bij pasar Hoho
zoo noodig met haar vuur te steunen. De andere compagnieen van het
14* namen een stelling in, ten noorden van de Lingkar, front naar het
noordoosten, om een opdringen des vijands van die zijde tegen te
gaan.
Het 7* kreeg bevel, voorloopig in de ingenomen stelling aan de
Lingkar te blijven.
Voor de artillerie, was de cavalerie de Lingkar reeds overgetrokken.
Haar commandant berichtte ten 10 u. 45' v.m., dat de versterking
Senelop onbezet was en dat de vijand zich opgesteld had in den noordrand
van Aloer-Lintang.
De Artillerie, die iets zuidelijk van ons vroeger blokhuis Toei-Selimbing
in batterij kwam, dreef met haar vuur ook de vijanden van Soemit
en Tjot Senang naar Aloer-Lintang, waarop het 9* bij Hoho de rivier
overtrok, zonder in front verontrust te worden; wel kreeg het nog vuur
in de linkerflank, dat met salvo's beantwoord werd. Die overtocht
duurde intusschen tot twaalf uur en kostte ons een paar gewonden.
Met 2 compagnieen ging het nu vooruit naar Soemit en Tjot Senang,
terwijl de 3 e bij Hoho bleef, om een groep uit het N. 0. opzettende
vijanden in bedwang te houden.
Een tweede groep verscheen op dit moment in den zuidrand van
Tjot Djamboe en nam den staf en de batterij onder vuur — waarop eene
sectie achterwaarts front maakte en het noodige getal G. K. T. in dien
rand wierp. Toen ook de dekkings-compagnie tot een aanval overging,
verdwenen die schutters.

36
De in Hoho achtergebleven compagnie gelukte het mede haar tegenstanders
te verdrijven en zij sloot weer bij de rest van het bataljon aan.
De colonne-commandant, zulks waarnemend, besloot met gelijktijdige
terugdrijving van de nog in Aloer-Lintang aanwezige vijanden op Aloer-
Oe, over Senelop den terugtocht aan te nemen.
De opdracht toch sprak alleen over de tusschen Kroeng-Gloempang
en Senelop aanwezige vijanden, bovendien moest men voor donker
thuis zijn.
Aan den commandant van het 9* werd daarop schriftelijk medegedeeld,
dat zijn korps bij den terugmarsch de achterhoede zou vormen,
dat de colonne-commandant met het 14* en de artillerie door Lam-Bada
over Belang naar Masdjid Lam-Djampoe zou trekken en daar eene
opnamestelling zou innemen.
Het 9* moest door den zuidrand van Aloer-Lintang op Senelop en
verder door het bedefate terrein, langs den noordrand van Lam-Bada,
Bralon en Belang naar Lam-Soet marcheeren.
De commandant van het 7 e had ten 1 1 u. 50' v.m. reeds bevel
ontvangen, om zoodra „7 e Bataljon voorwaarts" werd geblazen, met zijn
korps terug te gaan noord van de Lingkar over Lam-Koelat, Tjot-Goet
en Adje-Boeng-Mirah naar Gani en verder over Siroen naar Lam-Baroe.
De overige troepen moesten zuid van de Lingkar op dien zelfden
post terugtrekken. Zoolang mogelijk diende het verband bewaard te
blijven en bij vervolging door den vijand een tegenaanval worden
gedaan.
Mondeling werd den commandant van het 14* bevolen, om met twee
compagnieen van zijn korps over Senelop naar Belang te marcheeren,
en daar stelling te nemen, terwijl de colonne-commandant met de beide
andere, de artillerie en de genietroepen, naar Masdjid Lam-Djampoe
zou volgen.
De defecte brug in den weg Toei-Selimbing-Senelop was intusschen
hersteld. De cavalerie-commandant reed er over en door naar Senelop,
daar liet hij eenige ruiters afzitten om Atjehers, die hem uit zuidelijke
richting beschoten, door vuur te verdrijven.
Die afgezeten cavalerie kon echter spoedig door eene sectie der
artillerie-dekking worden vervangen, waardoor nu ook het voorbij rijdende
zware wapen beschermd was.
Terwijl dit en eene compagnie van het 14* door gingen naar Lam-

37
Djampoe, bleef eene tweede compagnie van dat korps in Senelop achter,
totdat zij door de eerstaankomende van het 9* kon worden afgelost.
Deze bezette met drie sectien Senelop en met eene den zuidoost rand
van Lam-Bada, om opdringen van vijanden uit Lam-Raja tegen te gaan.
Het 1 4* was reeds op zijn plaats toen de 2* compagnie van het 9* bij
Senelop kwam. Deze wachtte weer tot de laatste afdeeling der compagnie
von Schauroth opgesloten was, en zette toen de beweging naar
Belang voort, dwars door de sawah, in stede van door het bedekte
terrein zooals bevolen was.
De colonne-commandant, die op eene hoogte bij Lam-Bada een goed
overzicht had, deed ten 1 u. 50' n.m. „7 C Bataljon voorwaarts" blazen.
Zich toen naar de positie der artillerie in Masdjid Lam-Djampoe
begevend, zag hij het 7* Bataljon reeds op den terugtocht met eene
compagnie ter hoogte van Lam-Koelat.
Ook dit bataljon was dus in stede van in breed front door het meer
oostwaarts gelegen bedekte terrein te gaan, in de sawah terecht gekomen.
De laatste compagnie van het 9* bevond zich ^ 200 M. west van
Senelop en noord van Lam-Bada en was daar in een hevig vuurgevecht
gewikkeld met een vrij talrijken vijand, die in de benteng zat. Het
7* Bataljon kreeg toen ook reeds vuur uit het heuvelterrein bij Lam-
Kiwan en beantwoordde dit, maar noch het 9*, noch het 7* dachten
aan de bevolen tegen-aanvallen.
De commandant van het 7* meende, dat de vijand te verspreid was
om succes met zulk een ripost te verkrijgen, terwijl kapitein von Schauroth
moeite had, zijn inlanders in het steeds zwaarder wordende vuur te
doen standhouden.
De colonne-commandant gelastte nu dezen officier met zijne afdeeling
door het bedekte terrein terug te gaan. Kalm en regelmatig werd
aan die order voldaan. Eenmaal het front vrij zijnde, opende de batterij
met bekenden afstand haar vuur op Senelop, waar het eerste schot al
dadelijk midden in viel.
Na 1 1 schoten was er van een vijand niets meer te bespeuren, zelfs
verscheen hij niet in de westranden van Lam-Bada en Bralon om onze
troepen in Belang en Masdjid Lam-Djampoe te bestoken.
Om het 7* Bataljon ter hoogte van het 9' te houden, had de colonne-
commandant voor dat bataljon ten 2 u. 10 n m. „halt" doen blazen, en
kwam dit alzoo in eene stelling, waarin het tot 2 u. 55' n.m. verbleef.

38
Bij het oversteken van de open sawah-strook tusschen Lam-Koelat
en Tjot-Goet schoot de vijand zeer veel, echter zonder het bataljon
veel verliezen te berokkenen.
De cavalerie, die verdekt achter Lam-Sinjing was opgesteld, om bij
eventueele verschijning van den vijand op de vlakte, aan een tegenaanval
te kunnen deelnemen, werd bevolen langs de noordzijde van Lam-Oe
den terugtocht te vervolgen. Succussievelijk kregen de verschillende
infanterie-korpsen ook last terug te gaan.
Met de batterij en de reserve marcheerde de colonne-commandant
zelf naar Tjot-Gloempang. De troepen hadden daarbij veel te lijden
van vuur uit Adje-Boeng-Mirah — zoo kreeg het 9* hier niet minder dan
1 0 gewonden.
Wat was de reden daarvan?
Het 7* Bataljon was in plaats van aan zijn opdracht te voldoen en
Adje-Boeng-Mirah te doorkruisen en van vijanden te zuiveren, zuidwest
van Tjot-Goet gaan verzamelen.
De commandant had toen een peloton der 1* compagnie van zijn
korps aangewezen om in het heuvelterrein noord van Tjot-Goet stelling
te nemen. Dat peloton werd al dadelijk door een 60 vijanden beschoten,
welk vuur van dien aard was, dat majoor Jacobs vermeende,
dat een voortrukken in het z. g. bedekte terrein — een klappertuin — hem
te veel verliezen zou bezorgen.
Hij meende dus van zijn opdracht te moeten afwijken en wees de
2* compagnie aan, om, gedekt door het vuur van het reeds in stelling
liggend peloton, twee hoogtepunten noordwestwaarts van Tjot-Goet te
gaan innemen.
Behalve die punten wilde hij dan achtereenvolgens Pasar Tjot-Iboe
en de noordwaarts gelegen kopjes doen bezetten, om onder dekking
van vuur daaruit den weg Gani-Siroen te bereiken.
's Vijands vuur berokkende de bewegende compagnie veel verliezen,
dat minderde toen men de stellingen ingenomen had. De aanwezige
officier van gezondheid van Leent had de handen vol met het verbinden
der talrijke gewonden, dat meest in of achter de linie moest plaats
vinden.
De colonne-commandant had — te Tjot-Gloempang aangekomen — den
commandant van het 14* met zijne twee compagnieen, en daarna den
commandant van de voorste compagnie 9* naarmate zij uit het bedekte
terrein van Lam-Oe deboucheerden — opgedragen, den marsch te ver-

39
volgen, langs den noord- en oostrand van het bedekte terrein Gapoe-
Lamdam enz. naar Lam-Baroe.
De laatste compagnie van het 9* was toen niet alleen in vuurgevecht
met de haar volgende vijanden, maar ook met eenige schutters, die zich
aan de overzijde van de Atjeh-rivier zeer verdekt hadden opgesteld.
Daar deze vijand buiten bereik was, verdiende het aanbeveling den
troep zoo snel mogelijk uit die sfeer terug te halen, om onnoodige verliezen
te voorkomen.
Cavalerie, artillerie en algemeene reserve volgden den weg langs den
linker-oever der Kroeng-Lingkar en den batterij-commandant was bevolen
bij den weg Siroen-Gani eene laatste stelling in te nemen, tot dekking
van den terugtocht van het 7*, als dit bataljon uit Gani de open strook
naar de Lingkar moest passeeren.
Van dat korps was tot op dat oogenblik niets te zien geweest, maar
even ten westen van Pasar Tjot-Iboe ontwaarde de cavalerie-commandant
door eene opening in het struikgewas langs de Lingkar, dat een paar
sterke vijandelijke drommen stelling hadden genomen in het hooge terrein
van Adje-Boeng-Mirah en Lam-Ateuh, en vandaar het 7* fel beschoten.
Onmiddellijk reed die officier terug, om hiervan den colonne-commandant
op de hoogte te brengen.
Deze spoedde zich naar voren, deed de algemeene reserve halt houden,
en eene sectie in batterij komen, juist in 's vijands flank, die door granaat-
en daarop gevolgd G. K. T. vuur, weldra uiteengedreven was.
Van het 7* zag men alleen het in stelling liggende peloton der l e
compagnie. Uit de richting van 's vijands vuur kon men evenwel opmaken,
dat de overige deelen zich zuid-westelijk van Adje-Boeng-Mirah
bevonden.
De colonne-commandant zond de cavalerie verder naar Lam-Baroe
en marcheerde met de algemeene reserve en artillerie snel door naar
den weg Siroen-Gani — opdat deze ten oosten van de Lingkar opnieuw
in batterij zou kunnen komen met het reeds vermelde doel.
4 u. n.m. was die positie ingenomen, en werd het vuur geopend op
eene vijandelijke versterking nabij Lam-Ateuh, waarin zich Atjehers
bevonden, die het 7* bataljon op grooten afstand beschoten.
Dat korps had zijn terugtocht blijkbaar langs de Lingkar genomen,
in eene lange marsch-colonne met bezetting van enkele hooge punten
in de sawah — over een weinig gunstig terrein dus, en in een beslist
ongunstige formatie.

40
In de laatste stelling waren nog 48 projectielen, G. en G. K. T.
noodig, om den vijand te beletten, zich meer noordwaarts in de richting
van Gani te verplaatsen, vanwaar hij het 7* toch allicht nog meerdere
verliezen had kunnen toebrengen.
Vijanden, die het 9* Bataljon, door het bedekte terrein over Gapoe
en Lamdam gevolgd waren, namen het 7 e , toen dat op den weg naar
Siroen marcheerde, ook nog even onder vuur, maar werden door een
paar G. K. T. en eenige infanterie salvo's verdreven, zonder ons nog
gekwetsten te bezorgen.
5 u. n.m., toen alle andere troepen Siroen reeds bereikt hadden, braken algemeene
reserve en artillerie het gevecht af en marcheerden naar Lam-Baroe.
Ofschoon aanvankelijk de tusschen Kroeng-Gloempang en Senelop
genestelde vijanden tot voorbij Aloer-Lintang waren teruggedreven, kon
men constateeren, dat het resultaat van het optreden dien dag gering was.
Op ouderwetsche manier hadden de benden onze troepen thuisgebracht.
Grootendeels bij den terugtocht kreeg:
het 7 e Bataljon 17 gewonden,
„ 9* „ 3 dooden en 28 gewonden,
„ 14* „ 1 doode en 1 gewonde.
Verbruikt waren 73 G., 61 G. K. T. en 26725 Beaumont-patronen.
Het komt ons wenschelijk voor, bij deze excursie nog een oogenblik
stil te staan en de opmerkingen te releveeren, waartoe de lezing van
het relaas allicht aanleiding geeft.
Duidelijk traden hier toch aan den dag, de nadeelen van
1* de eendaagsche excursies.
2* van het binden van de handen van den bevelhebber door een
uur van thuiskomst vast te stellen en geen vivres mede te geven.
Juist bij die excursies, stelden onze aanvoerders in stede van
macht, meer de uit de voorafgaande periode overgebleven zwakheden
ten toon, als; overschatting van den vijand en gering offensief
vermogen.
Had de colonne-commandant toen bleek, dat de vijand nog geenszins
verslagen was, in het veld kunnen blijven, teneinde, om zoo te
zeggen, weer van voren af aan te beginnen, dan waren de resultaten
zeker anders geweest.
Wij willen thans in het midden laten of zulks — in afwijking van de
bevelen en ondanks het niet uit Koeta-Radja medevoeren van vivres —
toch niet had kunnen geschieden.

41
II faut juger les faits d'apres leur date.
Een andere zaak is: had de colonne-commandant, toen hem bij het
begin van den terugtocht ook bleek, dat de commandant van het 7* van
zijn orders afweek, niet moeten ingrijpen en dien chef niet nog eens
duidelijk aan het verstand moeten brengen, wat van zijne colonne verlangd
werd?
Onbegrijpelijk is het ons ook, dat van de zijde der hoofd-colonne —
waarbij zich toch ook de cavalerie bevond — geen meerdere pogingen in
het werk werden gesteld, om de verloren gegane voeling met het 7* te
herwinnen.
Ware zulks geschied, dan was de colonne-commandant bijtijds van de
fouten der flankdekking verwittigd geworden, en had hij alsnog kunnen
ingrijpen.
Reeds eerder merkten we op, dat de onderbevelhebbers zich schuldig
maakten aan het niet naar behooren nakomen der gegeven bevelen.
Eigen iniliatief bleef alsmede achterwege, behalve dan bij den commandant
van het 7*, toen hij zich van het hooge terrein door de vijandelijke
benden liet afdringen.
Zekerlijk ware het toen beter geweest het initiatief—om van de
orders af te wijken — te onderdrukken. Er had overwogen behooren te
worden of de vrij zekere verliezen, waaraan toen en de hoofd-colonne,
en de eigen troep werden blootgesteld, niet meer gewicht in de schaal
legden, dan de vermoedelijke verliezen, die de marsch door het hooge
terrein zou opleveren.
De Bergartillene bewees op dezen dag voorzeker goede diensten.
Volgens ingekomen berichten, waren de aanwezigheid van een groot
aantal vijanden en hunne bijzondere activiteit, het gevolg van de omstan-
digheid, dat toevallig de pretendent sultan, Polim en meerdere hoofden
als T. Brahim-Montassik, Habib-Samalanga, Toekoe Ali-Pager-Ajer
met hunne benden, daar waren samengekomen, om over het verzet te
beraadslagen.
De oude Imam van Longbatta had o.m. de Atjehers persoonlijk aan-
gevoerd — en zij waren bijna uitsluitend met Beaumontgeweren bewapend.
Intusschen kwamen zij er evenmin zonder kleerscheuren af.
Op hunne totale sterkte van 267 man, hadden zij 21 gesneuvelden
en 18 gewonden. Onder de eersten behoorden een viertal panglima's,
onder de laatsten, de Imam van Longbatta.

42
In de IV Moekims verbeterde de toestand gaandeweg. Een paar
compagnieen, die daar patrouilleerden, vonden alle kampongs, behalve
Tandjong, weer bewoond.
Lieden van Toekoe Tjoet-Bantah, bezetten op last van den wd.
Gouverneur een verhoogd blokhuis in Anak-Paja — een bewijs, dat het
bestuur weer vertrouwen in de gezindheid der bevolking begon te stellen.
Op het bivak vielen nu en dan nog schoten van de overzijde, soms
probeerden de kwaadwilligen nog wel eens de brug te naderen, maar het
vuur der schildwachten deed hen daar spoedig terugdeinzen.
Het peloton cavalerie werd aan de bezetting van het bivak onttrokken.
Eene patrouille door Tjot-Goee uitgezonden, slaagde er in, om in
de kampong Lam-Tehen-West een paar djahats w. o. een panglima van
Toekoe Rajoet-Daroe op te lichten. De jeugdige Toekoe Neq-Imam
had de aanwijzingen gedaan.
Oplichting van Toekoe Nja-Makam.
Daar bij het bestuur berichten waren binnengekomen, dat de in
Tamiang wel bekende Nja-Makam zich in kampong Lam-Nga (XXVI
Moekims) ophield, zond de wd. Gouverneur daar in den nacht van 21
op 22 Juli eene colonne heen, onder commando van den luitenant-kolonel
G. F. Soeters, bestaande uit; het korps-marechaussee, het 3* Bat., 3
compagnieen van het 6*, het 12*, de beschikbare cavalerie, 45 man
genietroepen, 3 ambulances en trein.
De colonne-commandant moest zijne maatregelen zoodanig nemen,
dat de beide kampongs Lam-Nga, ingesloten door armen van de Kroeng
Angin, voor het aanbreken van den dag door de troepen omsingeld,
en het ontsnappen van Nja Makam naar de landzijde onmogelijk was.
Daartoe zou gelijktijdig en in verband met de colonne, een detachement
van 2 officieren en 75 bajonetten van het 2* Garnizoens-bataljon,
zich bij Kwala-Gigieng opstellen om ontkomen in die richting te beletten.
's Nachts van Pantai-Perak afgemarcheerd, kwam de colonne tegen
half twee bij Pakan Kroeng-Tjoet. Een half uur later werd de marsch
voortgezet. Het korps-marechaussee ging zelfstandig vooruit. Bij Kadjoe
nam het geheel —met uitzondering van het 3* Bataljon de marschrichting
op Lam-Pinang.
Het korps-marechaussee moest zoo snel mogelijk de Kroeng-Angin

43
overgaan en de toegangen van Lam-Nga en Neheun naar het gebergte
afsluiten. Bij het aanbreken van den dag zou het door de cavalerie
en eene compagnie 12* Bataljon worden vervangen. De gids bracht
het via kampong Bramoe-Noord naar een lange brug, die volgens hem
naar Lam-Nga leidde.
De commandant der marechaussee, de kapitein E. A. van Kappen,
achtte het evenwel niet gewenscht, op dat punt de kampong binnen te
dringen, ook wijl de brug in zijn vervallen staat, een snel oprukken
onmogelijk maakte. Hij gaf er dus de voorkeur aan bij den zuid-oost
hoek van de kampong, waar de stroom 20 M. breed en 1 a 1,5 M.
diep was, deze over te trekken. Dat geschiedde ten 5 u. v.m.
4 brigades waren om half zes in het noordelijkste punt der aan gene zijde
van de rivier in te nemen stelling, de overigen hadden ten 5 u. 45' v.m.
alien de rivier gepasseerd en zich tusschen Lam-Nga en Neheun genesteld.
Eene brigade kon het zeestrand overzien.
Meerdere Atjehers sloegen den opmarsch gade, een tweetal deelde
den commandant, na de noodige bedreigingen mede, dat Nja-Makam
zich ernstig ziek in zijn huis bevond — dus op een 300 M. van de
marechaussee-linie verwijderd.
Met vier brigades werd de woning omsingeld, en het gezochte hoofd
daarin op een bale-bale aangetroffen.
Door dwangarbeiders in een tandoe gelegd, bracht men hem naar
buiten. De brigades kregen inmiddels opdracht de huizen te doorzoeken
en de verbinding met de overige troepen te herstellen.
Behalve de cavalerie, die de Kroeng-Angin niet kon passeeren, waren
alle onderdeelen successievelijk in de hun aangewezen stellingen gekomen.
De 4 brigades werden — zooals afgesproken — door eene compagnie
van het 12* vervangen.
Het bericht van de gevangenneming, deed de commandant van het
3*, aan den colonne-commandant in kampong Gigieng overbrengen,
werwaarts zich ten 1 1 u. 49' v.m. ook de marechaussee met Nja-Makam,
diens familie en 51 volgelingen begaven.
In die kampong kreeg de marechaussee last Nja-Makam te fusilleeren,
hetgeen geschiedde.
Met de ontruiming der stellingen ging veel tijd verloren. De laatste
troepen kwamen 4 u. n.m. pas te Pakan Kroeng-Tjoet aan.
Verzet was dien dag nergens ondervonden. Op twee Beaumont-,
twee voorlaadgeweren en blanke wapenen legde men beslag.

44
Het was te voorzien, dat de vijand na zijn optreden en succes in
de V Moekims Montassik, brutaler zou worden en een hernieuwd
ageeren onzerzijds noodig zou maken.
Den 23 cn 's avonds werd de post Lam-Baroe reeds beschoten.
Met het legeren van een vaste bezetting in de XXVI Moekims,
diende dus wat haast te worden gemaakt.
Teneinde een geschikt punt voor de legering van een bataljon infanterie
in de omstreken van Tjot-Mantjang-Noord te zoeken, maakte eene
colonne, onder luitenant-kolonel J. B. van Heutsz, eene verkenning
derwaarts
Alvorens evenwel eene beschrijving van dien tocht te geven, zullen
wij eerst nagaan, welke berichten er omtrent den vijand alzoo binnenkwamen.
Volgens den wd. Controleur der XXII Moekims bevonden zich op
de Blang-Bintang slechts twee bezette versterkingen, t. w. Teungkoe di
Lengkong geoccupeerd door Habib Lengkong met + 50 man en Lampoe-
Redeb met 20 man onder Potjoet-Mat-Tahir.
De paggers verkeerden in vervallen staat; door loopgraven waren
beide bentengs verbonden.
Ook Tjot-Len-Senelon, Tjot-Sajoen, Tjot-Loot en Tjot-Mantjang
heetten versterkt te zijn, terwijl de loopbrug over de Lingkar bij Padang
Tjenna, Titi-Fmpe-Tjing genaamd, uit een loopgraaf oostwaarts, aan
den voet der heuvels, bestreken werd.
Zuid van de Lingkar, en noord van de Atjeh-rivier waren nog versterkt,
Montassik, Pantai-Karang, Tjot-Penom, Ba 4 -Tjiri, Tjot-Goempoh
en Pieng, aan den voet van het gebergte nog Bagoeng en in de Blang-
Boeng-Toedjoeh en Blang-Datoe-Daroi, Koelam-Toemadjat, Lamnga,
Tjot Batee, Oleh-Lhot, Braleun en Boeng-Oei.
De pretendent sultan bevond zich te Pieng met T. Brahim Montassik,
T. Tjihiq Longbatta (gewond), T. AH Pager-Ajer, en ^ 100 geweerdragenden.
Pantai-Karang was bezet door T. Ali Basja-Gedong (gehuwd met
een zuster van Polim) met ^ 150 man, w. o. Pedireezen.
Tjot-Penom door T. Tanah Abee met 7^ 100 man.
Tjot-Gloempoh door 30 man van Brahim Montassik.
Ba 4 Tjiri evenzoo, Koelam-Temadjat door Teungkoe Lam-Oee en
Teungkoe Sopi met 50 man.
De overige versterkingen werden slechts bewaakt.

45
Volgens spionnenberichten waren den 22* n 500 Pedireezen bij den
pretendent-sultan aangekomen.
Ook T. Moeda Baid en T. Tjoet Mahmoed Lam-Tengah hadden in
de nabijheid van Ana 4 Galong 7 bentengs doen opwerpen t. w. 3
versterkingen op het emplacement van onze gewezen bivakplaats (bleken
later niet te bestaan), een te Bak-Tjerlak, een te Lam-Baroe (westwaarts
van Bak-Tjerlak), een te Meunatha In-6n (kampong Klieng) en een bij
den bekenden hoogen boom tegenover Anak Galong.
De werkzaamheden aan die bentengs werden door T. Imam Lam-
Ara geleid. Een 500-tal mannen en vrouwen wierpen de wallen op en
sleepten bamboe aan.
150 geweerdragenden dekten die werkzaamheden.
Verkenning van de Blang-Bintang.
De wd. Gouverneur met de verschillende gewestelijke dienstchefs
besloten zich bij de colonne van Heutsz aan te sluiten, teneinde het
emplacement voor een versterkt kampement tusschen Ketapan Meot en
Tjot Made (1) uit te zoeken en aan te wijzen.
In den vroegen morgen van de 25*" Juli, werd met verschillende extra-
treinen eene colonne van de volgende sterkte naar Tjot Iri overgebracht.
Commando:
Commandant: Luit.-Kol. J. B. van Heutsz.
Chef van den Staf: Kapt. H. C. Kronouer.
Adjudant: 1 e Luit. H. J. van Bremen.
Infanterie:
Acht-ordonnansen.
3* Bataljon: Comdt. Luit.-Kol. G. A. Hansen.
Sterkte: 14 off en 374 minderen.
6* „ : 3 compagnieen Comdt. Kapt. P. A. H. van der Haas.
Sterkte: 13 off. en 344 minderen.
14* „ : Comdt. Majoor F. C. Thomson.
Cavalerie:
Sterkte: 12 off. I adj.-ond.-off. en 404 minderen.
1 peloton: Comdt 1° Luit F. L. S. Nedermeyer ridder van
Rosenthal.
Sterkte: 25 ruiters.
(1) Op de Kaart I : 75.000 staat Tjot Madi.

46
Artillerie:
4* Bergbatterij (2 sectien) Comdt. Kapt. A. Bangert.
Sterkte: 2 Luit. 59 minderen 30 rijpaarden, trek- en
draagdieren met 4 vuurmonden.
Genietroepen: Comdt. de Eur. Serg. Reeb, No. 28258.
Sterkte: 29 minderen.
Gevechtstrein. Drie ambulances, met personeel, tandoes, reserve-mu-
nitie voor de infanterie en koelies met brugmaterieel
voor de genietroepen.
Met de cavalerie vooruit en 2 compagnieen 3* in de voorhoede,
werd ten 6 u. v.m. langs den weg Tjot-Iri-Baba-Djoeroeng afgemarcheerd
en 6 u. 50' v.m. Tjot-Rang bereikt.
Hier kreeg de commandant van het 3* opdracht, om in gevechtsformatie
en in breed front, via Tjot-Bladeh en Blang naar Ketapan-
Meot en Tjot-Goet te marcheeren, en daar eene gedekte stelling in te
nemen, met front naar het oosten en noorden; de commandant van het
14*—tien minuten later —om in marsch-colonne van Tjot-Rang door
Paja-Oe-oost naar Boeng-Ba 4 -Djo (1) (Tjot-Mantjang) te gaan, daar rechts
uit de flank te maken en in gevechtsformatie en in breed front zuidwaarts
tot in de lijn Boeng-Kiwing —Tjot-Made te marcheeren en daar zich
eveneens gedekt op te stellen met het front naar het zuiden, alleen de
linkervleugel ombuigende naar het oosten.
7 u. 35 v.m. droeg de colonne-commandant het 6 e op oost- en oostzuid-oost
waarts, over den voor de artillerie meest geschikten weg, naar
den oostrand van Tjot-Mantjang te gaan; met eene compagnie en de
artillerie stelling te kiezen front naar het oosten, en de beide overigen
in reserve te houden.
8 u. 50' v.m. waren alle korpsen op hunne plaatsen, zonder dat er
een schot was gevallen
De cavalerie, die in eene eclaireerende linie voor het 3* Bataljon
had gereden en op de Blang-Bintang gekomen de stelling Teungkoe di
Lengkong moest verkennen, kreeg op het moment, dat zij er nog circa
800 M. van verwijderd was eenig vuur, zoowel uit de versterking als
uit de nevenliggende posities, bovendien uit loopgraven op de heuvels
en bij eenige boomgroepen, aan den voet daarvan gelegen.
Ritmeester de Lannoy, die met 8 ruiters, zelf de verkenning deed,
(1) Op de Kaarten staat Boeng Badjoe.

47
meldde, dat in den westrand van Tengkoe di Lengkong een drietal
bentengs zichtbaar waren. De sterkte des vijands schatte hij op niet
meer dan 20 man.
Hierop kreeg de batterij last naar de standplaats der cavalerie op te
rijden en daar, bij een boomgroep, stelling te kiezen.
9 u. 35' opende zij het vuur op de bedoelde punten, met het gevolg,
dat de cavalerie weer vooruit kon en 10 u 15' v.m. liet weten, dat
de vijanden, Ji 50 in getal, in oostelijke richting de sawah overstaken.
Waar een tiental Atjehers, op ^ 200 M. in de flank der cavalerie
zaten te vuren, kon deze de bentengs niet van nabij verkennen. Nadat
eene sectie repeteergeweren en de dekkings-compagnie der artillerie, wat
salvo's op de loopgraven aan den voet der heuvels hadden afgegeven,
werd het gevecht hier afgebroken, en ook de cavalerie last gezonden,
op de standplaats der artillerie, waar zich ook de wd. Gouverneur
ophield, terug te gaan.
Geescorteerd door de cavalerie en vergezeld van zijn staf, deed deze
daarop de noodige verkenningen.
1 1 u. 20' v.m. ging de artillerie met hare dekking naar de eerstngenomen
positie terug en deed nog eenige schoten op Atjehers, die
zich op grooten afstand in zuidelijke richting verzamelden.
Regen en wind bemoeilijkten de waarneming der schoten zoozeer,
dat men het vuur aldra staakte.
12 uur 's middags, verliet de wd. gouverneur door de cavalerie voorafgegaan
het terrein, en ging het geheel tot den terugtocht over.
De volgende bevelen waren daartoe verzonden:
aan den commandant van het 6*, om eene compagnie met de artillerie,
langs den opmarschweg naar Tjot-Rang terug te zenden. De beide
anderen konden onder leiding van den korps-commandant volgen;
aan den commandant van het 14* om evenzoo te handelen, en wel
met 2 compagnieen in het bedekte terrein oostelijk en twee westelijk
van den weg Kroeng-Gloempang — Tjot-Rang;
aan den commandant van het 3*, om ten half een op Tjot-Rang terug
te gaan.
Elk der bataljons-commandanten kreeg ook kennis van de aan zijne
collega's gegeven opdrachten, en tevens den last om bij sterk opdringen
des vijands hinderlagen te Ieggen en tegenaanvallen te doen.
De artillerie zou in het klapperbosch bij den driesprong Tjot-Iri-
Tjot-Rang-Lam-Goet wachten, tot eventueele opname van de infanterie.

48
12 u. 15' n.m. begon de beweging. Het 3*, 6* en dat deel van het
14 e , dat oost van den weg Kroeng-Gloempang-Tjot-Rang marcheerde,
kwamen ter laatstgenoemde plaats zonder vijandelijkheden te hebben
ondervonden
De beide andere compagnieen 14 e , dwaalden af, doordien niet voldoende
op de kaart gemarcheerd en slechts de gids gevolgd werd.
De colonne-commandant zond nu het 6* en half 14* door naar Tjot-
Iri, deed de dekking-artillerie op eene compagnie van het 3 e overgaan,
legde eene tweede compagnie van dat korps in stelling in het bedekte
terrein bij de kampong zonder naam, west van Tjot-Rang, met het front
naar Tjot-Semeroeng, eene compagnie in de oude versterking Tjot-Rang,
en de laatste als reserve op den grooten weg nabij Lam-Lo.
Een half uur werd aldus op de verdoolden gewacht, toen haar vuur
gehoord werd ter hoogte van kampong Tjot-Merani.
De overste van Heutsz deed nu de artillerie opleggen, en alles op
Lam-Lo teruggaan.
Reeds was order gegeven aan twee compagnieen en de artillerie door
te gaan naar Tjot-Iri, toen 1 u 40' n.m de troep zich onverwacht uit
Tjot-Semeroeng beschoten zag.
Dadelijk weer de batterij-stelling aangenomen, en een der compagnieen
de noodige salvo's doen afgeven, lag voor de hand. De vijand vond
dit ook voldoende, verdween althans.
Bij Lam-Lo kreeg men dus verband met de gezochte troepen, die
vier gewonden mede brachten.
Beveiligd door de snelladers, konden ook zij op Tjot-Iri teruggaan.
Eenige vijanden bleven de achterhoede volgen, slaagden er zelfs in,
deze nog drie gewonden toe te brengen voor zij ten 8 u. 25' n.m. Tjot-
Iri binnen kwam; zelfs uit Baba-Djoeroeng werd nog met achterladers
geschoten.
Ten koste van acht gewonden was het gestelde doel bereikt. Verbruikt
waren 2014 patr. van 6.5 m.M., 3606 Beaumontpatronen, 14 G.
en 21 G. K. T.
Den Gouverneur-Generaal werd telegrafisch machtiging verzocht, Tjot-
Mantjang door een karrenweg met Tjot-Rang te verbinden. Eenmaal de
goedkeuring toegezegd, maakte men er onmiddellijk een aanvang mede.
24 Juli was de bezetting van Kroeng-Raba weer eens vervangen en
wel door drie compagnieen van het 9* Bataljon.

49
De bevolking van IV Moekims, waarvan steeds meer Ieden terugkwamen,
deed het verzoek, nabij het bivak een pasar te mogen oprichten.
Een zendeling van den kedjoeroean van Lohong, die brieven aan T.
Tjoet-Banta en Ketjihiq-Oemar bracht, deelde omtrent Oemar en volgelingen
het een en ander mede.
Het vuur der marine, had de meeste vrouwen genoopt het gevolg
te verlaten. Zij hadden zich naar Kroeng-Kala (Lohong), Paroi en
Daja begeven.
Tjoet Din — Oemars vrouw — zat in Pasi bij Goenoeng-Groetee in
Kloewang, met een wacht van 50 gewapenden.
Onze gewezen panglima-prang-besar zelf, bevond zich bij den ingang
van het dal van Lamtih te Sarahmane; hij had daar niet meer dan
1 50 a 200 gewapenden.
In de nabijheid van de Ritieng-baai, waren een viertal bentengs opgericht,
in den Gle-Loeda-pas een paar loopgraven gemaakt, terwijl ook
in de onmiddellijke nabijheid van Kroeng-Raba een drietal punten versterkt
waren.
De eindverdediging zou Oemar eventueel organiseeren op het plateau
van den Radja-Masah (Moekim Kroeng-Kala-Lohong), welk plateau langs
een voetpad uit Kroeng-Kala was te bereiken.
Natuurlijk, zou hij ten slotte wel weer naar het zuiden uitwijken,
daarom verdiende het aanbeveling den Gle-Groetee te bezetten.
Wel was de kedjoeroean van Lohong om goedgezind, maar aan
Oemar door familie-relaties verbonden — T. Moesa, Oemar's broeder,
was met zijn dochter gehuwd — kon men dus niet verwachten, dat hij
dezen den doortocht in zijn gebied zou beletten.
Een der benden, ter sterkte van 30 achterladers, bevond zich op den
Goenoeng-Datar tegenover Lam-Tengah (VI Moekims).
Tien brigades marechaussee zouden die verjagen.
In den nacht van den 26*", marcheerden zij daartoe naar het ravijn
van den Gle-Tempe in den omtrek van Masdjid Indraperwa. Alleen
een veertigtal ledige hutten, werden aangetroffen en verbrand.
Panglima Poelau, mede een der voornaamste bendehoofden van Oemar,
had zich met eenige volgelingen in de heuvels benoorden de Kloof van
Beradin neergelaten, teneinde het niet alleen onze transporten, maar ook
de naar hare woonsteden terugkeerende bevolking lastig te maken.
Hetzelfde geschiedde door kleine benden in of nabij den Gle-Loeda-pas.
4

50
Plunderingen kwamen trouwens ook in andere streken voor. Zoo
deden in den nacht van den 23*" Juli lieden van Kroeng-Raja een aanval
op Lam-Bada, nabij Lam-Baroe-Angin (XXVI Moekims). Met achterlating
van een doode wist de bevolking hen te verdrijven, echter ten
koste van twee gewonden harerzijds.
Tocht naar Teungkoe di Lengkong en Pieng.
Deze tocht was boven op het programma blijven staan.
Wat onze troepen daar te wachten stond, deelden wij reeds vroeger
mede.
Onder het bevel van den wd. Gouverneur-Kolonel J. W. Stemfoort —
ging 29 Juli eene colonne derwaarts van de volgende samenstelling:
Commando:
Kolonel J. W. Stemfoort.
Chef van den Staf: Luitenant-Kolonel J. B. van Heutsz.
Souschef: Kapitein G. C. E. van Daalen.
Artillerie-comdt.: Luitenant-Kolonel W. Boetje.
Adjudant van idem: 1* Luitenant J. B. Doyer.
Adjudanten: Kapt.-Adjunct J. C. Smits.
1* Luit.-Adjudant J. H. Hoekstein.
1 trompeUer en 6 bereden ordonnansen.
Infanterie:
Het korps marechaussee: Commandant Kapt. E. A. van Kappen.
Sterkte: 3 luitenants en 221 minderen.
3* Bataljon Commandant: Luit.-Kol. G. A. Hansen.
Sterkte: 13 officieren en 397 minderen.
6* „ „ : Majoor A. E. N. B. Otken.
Sterkte: 16 officieren en 330 minderen.
12 e „ „ : Luit.-Kol. G. F. Soeters.
Sterkte: 15 officieren, 1 adj.-ond. en 505
minderen.
14* „ „ : Majoor F. C. Thomson.
Sterkte: 13 officieren, 1 adj -ond. en 410
minderen.
Cavalerie:
Een escadron „ : Ritmeester Jhr. L. D. C. de Lannoy.
Sterkte: 4 luitenants en 106 ruiters.

51
Artillerie:
Twee berg-batterijen, ieder van 2 secties n.l.
de 2* batterij, comdt. Kapitein P. J. Dibbets.
Sterkte: 2 luitenants, 68 minderen, 39 rij-, treken
draagdieren, 4 vuurmonden.
de 4* batterij, „ Kapitein A. Bangert.
Sterkte: als de 2 e .
per batterij 144 G. 144 G. K. T. en 48 K.
Genietroepen:
1 sectie, commandant 1 e luitenant E. J. de Rochemont.
Sterkte: 29 minderen en koelies voor springmiddelen.
1 sectie, commandant, Eur. serg. van der Giessen, No. 33973.
Sterkte: 16 minderen en koelies met brugmaterieel.
Gevechtstrein ."
Vijf ambulances; ieder onder een officier van gezondheid met de
noodige tandoes en koelies.
Bagagetrein:
Koelies met vivres en kookgerei voor een dag.
Het eerste doel was het vermeesteren van de vijandelijke stelling
Tengkoe di Lengkong, dan, het verdrijven van den vijand uit een
deel der XXVI Moekims.
De moekims Lam-Djampoe, Hoho en Tjot-Saloeran, hadden zich
bereids onderworpen.
Luitenant-Kolonel Soeters kreeg opdracht met het 12* Bataljon, het
korps-marechaussee, eene sectie genietroepen en twee ambulances naar
Lam-Permai te gaan, en van dezen post via Gani en Kroeng-Gloempang
naar Teupin-Bate (1) te marcheeren, teneinde op de Blang-Bintang weer
verband te zoeken met de hoofd-colonne en aldaar eene zoodanige
stelling in te nemen, dat de Titi-Empe-Tjing werd beheerscht en tevens
Teupin-Bate bezet bleef.
De vonder Titi-Empe-Tjing moest door de genietroepen, bijtijds
worden verbreed en geschikt gemaakt voor de artillerie.
Het 3* Bataljon zou eene omtrekking uitvoeren over Ketapan-Meot
en Tengkoe di Reloh, om later nabij Kebon-Bedjira of Tjot-Len-Senelon
een overgang over de Lingkar te zoeken.
(1) Op de schetskaart 1 : 25.000 staat Teping-Bate.

52
Door de overige troepen moest via Tjot-Iri en Tjot-Rang naar Tjot-
Mantjang worden gemarcheerd.
Om 6 u. 50' v.m. te Tjot-Rang zijnde, kreeg de commandant van
het 3* het volgende bevel:
„Marcheer in gevechts-formatie met front oostwaarts over Paja-Oe, Belang
„en Ketapan-Meot naar Tengkoe di Reloh en neem dit zoonoodig. De
„artillerie zal intusschen vuur openen op Tengkoe di Lengkong en c. q.
„andere versterkingen voor uw front. Let op richting artillerie-vuur".
Het 6 C Bataljon had met de artillerie den weg te volgen tot de
Kroeng-Anoe, dan het voetpad in te gaan dat in zuidoostelijke en
oostelijke richting langs Masdjid Boeng-Tjala over het hooge terrein naar
Tjot-Mantjang leidt, en wel, te beginnen bij dat pad, in voorloopige
gevechtsformatie.
7 u. 55' v.m. kwam het met de batterijen en gevolgd door het 14*
op de Blang-Bintang, waarna met de batterijen in bataille, tot op
~f~ 750 M. van Tengkoe di Lengkong werd opgemarcheerd.
Tijdens den opmarsch vielen uit deze en nabijgelegen posities eenige
geweerschoten.
Rechts van de artillerie was het 6* in gevechtsformatie opgesteld,
links zou zij voldoende beschermd zijn geweest door het 3*, ware dat
korps niet van de aangewezen richting afgeweken. Nu kreeg de commandant
van het in reserve volgende 14* Bataljon last, twee compagnieen
noord van de artillerie in stelling te brengen en de beide anderen —
in de nabijheid en zijwaarts daarvan te doen opmarcheeren.
De cavalerie, die zelfstandig verkennend vooruit was gegaan, berichtte
ten half negen, dat zij verband had met het 12 e , dat in en om Teupin-
Bate, en de marechaussee, die tusschen die kampong en Titi-Empe-Tjing
in stelling lagen.
Uit Boeng-Rempang en Padang-Tjenna had zij vuur gekregen, en
toen daar langzamerhand meer volk kwam opzetten, hadden vijf brigades
marechaussee en later nog eene compagnie 12*, in het hooge terrein,
zuid van Padang-Tjenna, op den linkeroever van de Lingkar — daartegenover
post gevat.
De cavalerie hield nu halt en wel zoodanig, dat zij de eventueel uit
Tengkoe di Lengkong in zuidelijke richting vluchtende vijanden, den
pas kon afsnijden.
Zoowel infanterie als artillerie openden half negen haar vuur op

53
die positie. Men vuurde slechts matig om het 3* in de gelegenheid
te stellen Tengkoe di Reloh te bereiken, waardoor den vijand ook het
uitwijken in die richting belet zou zijn.
Toen dat bataljon maar niet kwam opdagen, en men reeds vijanden
in oostelijke en noordoostelijke richting zag aftrekken, gelastte de bevelhebber
het 6 e bataljon tot den aanval over te gaan.
Gevolgd door de batterijen in bataille ging de infanterie vooruit, om
opnieuw in stelling te komen, toen 's vijands vuur toenam. Deze
verliet echter zijne versterkingen, zonder den storm af te wachten.
Nauw had de artillerie haar vuur gestaakt, of de cavalerie ging in
galop achter de vluchtenden aan, zij vermocht hen echter niet in te halen.
Nabij de genomen stelling werd het 3* Bataljon afgewacht en eene
cavalerie-officierspatrouille uitgezonden, om dat bataljon op te zoeken.
Eerst tegen 1 I u. v.m. kwam het opzetten.
Op verkeerde aanwijzingen van den gids afgaande, was het in stede
van recht-oostwaarts in noord-oostelijke richting gemarcheerd en in het
verlaten Teungkoe di Gendring (1) terechtgekomen. Na daar ettelijke
woningen aan de vlammen te hebben prijs gegeven, keerde het met vier
voorladers, als buit, terug.
De beweging in zuidelijke richting kon nu worden voortgezet. Het
3*, dat nog al vermoeid was aangekomen, werd reserve.
De genietroepen hadden inmiddels een schraagbrug van 1,6 Meter
breedte, over de Empe-Tjing (2) gestagen.
Na deze gepasseerd te hebben. moest het 6* Bataljon, als linkervleugel
der gevechtslinie over Aroen-Loengke, Tjot-Birem, Moenloe
en Bagoeng naar het hooge terrein benoorden Pieng marcheeren.
Het 14*, zou in ongeveer recht zuidelijke richting over de Blang Data
Daray en Trieng eveneens op Pieng toe gaan, terwijl het 12 e , met de
marechaussee's op den rechtervleugel der gevechtslinie, over Boeng-
Rempang, Koeta-Trieng, Pantai-Karang-Noord, Boeng-Toedjoeh en Tjot-
Goet naar Pantai-Karang, dat zwaar bezet heette te zijn, moest trekken.
De korpsen hadden in onderling verband te blijven; het 3 e volgde
met de artillerie.
De cavalerie ontving al dadelijk opdracht de Lingkar over te gaan,
en. zij- en voorwaarts van den linkervleugel te eclaireeren; het terrein
liet daar de vrije beweging van het wapen toe.
(1) Ook wel Tengkoe di Geundrieng genoemd.
(2) Kroeng Lingkar.

54
Juist was het voorste peloton over de brug of het werd uit verschillende
kampongranden en hooge terreindeelen in zuid- en zuid-oostelijke
richting onder vuur genomen. De pelotOns-commandant, de luitenant
van Rosenthal, liet zich daardoor niet weerhouden, reed tot J^ ' 50
M. van den vijand op, liet afzitten en wist de schutters met zijn
karabijnen tot wijken te brengen.
Eerst, nadat hij in zijne vuurstelling door de voorste afdeeling van
het 6 e was vervangen, zat die officier weer op en sloot zich bij het escadron
aan, dat ten oosten van Padang-Tjenna stond, om een eventueel
opdringen van den vijand, tijdens den rivierovergang, te keeren.
1 u. n.m. waren alien aan gene zijde der rivier en bevonden zich, het 6*
in Aroen-Loenghe, het 1 4 e bij Belang, het 1 2* en de marechaussee in Koeta-
Trieng en Anehgom en de rest der troepen achter het midden dier lime (1).
Een half uur later hoorde men het signaal ,,voorwaarts". Onafgebroken
ging het nu in zuidelijke richting, overal week de vijand na
geringen tegenstand, meestal naar het gebergte. Daardoor kwamen zij
echter op de flank der colonne, daarom wees de commandant van het
6 d * eene compagnie aan om hen op behoorlijken afstand te houden.
Ook de cavalerie deed daartoe van tijd tot tijd charges, en dit werd
te meer noodig, wijl het 6*, steeds meer westwaarts afzakte en b. v.
Moenloe en Bagoeng al op 6 a 700 M. voorbijtrok.
In den noordrand van Aloei (2) hield de vijand tegenover het 1 2* iets
langer stand. Eene sectie van de 2* bergbatterij daartegenover in stelling
gebracht, schoot zich in, voortgezet vuur was echter al niet meer noodig.
De bevelhebber zond ten 3 u. 30' n.m. den commandant van het
1 2* bevel, om na het nemen van Pantai-Karang-zuid, met de marechaussee
daar aan de rivier een bivak te betrekken.
Naarmate de gevechtslinie den noordelijken rand van Pieng, de tijdelijke
woonplaats van den pretendent-sultan, T. Tjihiq Montassik e. a. naderde,
nam ook het verzet toe.
De vijand hield nog stand, nadat onze troepen de modderige Aloer-
Lang en eene aangrenzende rawah waren overgetrokken en op het hooge
terrein noordwaarts van Pieng tot den storm overgingen. Toen week
hij evenwel over de Kroeng-Anak terug, om onze bivakplaats nog tot
het invallen der duisternis te blijven beschieten.
Ook bij Pantai-Karang was de tegenstand vrij groot. Twee bentengs
(1) Zie de Overzichtskaart 1 : 75.000.
(2) Aan de Aloer Lang.

55
Pantai-Karang aan de rivier en eene andere ^ 250 M. zuidwaarts
daarvan gelegen, werden eerst ontruimd, toen het 1 2* en de marechaussee
den laatsten aanloop namen.
De verdedigers vluchtten naar de overzijde van de Atjeh-rivier en
bleven alsmede tot zonsondergang de troepen beschieten.
Eene verkenning van de cavalerie had aangeloond, dat de artillerie
alleen bij Aloei de Aloer-Lang kon passeeren.
Met het 3* bataljon en de genietroepen — die haar bij den overtocht
behulpzaam waren geweest, betrok zij in Aloei het bivak.
De cavalerie kreeg in Pieng een plaats tusschen het 6* en het 14* in.
6 u. v.m. was men met de verschillende bivaks gereed.
De nacht ging rustig voorbij.
Den volgenden morgen ontvingen de commandanten van het 6 e en
14 e bataljon de volgende bevelen:
Eerstgenoemd om bij pasar Pieng het branden te beginnen, zuidwaarts
om te buigen naar de Kroeng-Anak en deze rivier te volgen tot
de Atjeh-rivier; het laatste om uit het bivak in verband met het 6 e , te
marcheeren tot Lam-Mej, tegenover Djeroek; beide bataljons in gevechtsformatie
en in breed front.
Bij Lam-Mej moest zoo mogelijk, en onder dekking van het 12*, de
Atjeh-rivier worden overgetrokken.
Ook het 14 e moest de te doortrekken streek tuchtigen.
Het 3* Bataljon kreeg last, om met de Artillerie westwaarts over het
hooge terrein, ten noorden der kampongs Pieng enz. te gaan, daarbij
zooveel mogelijk gelijk met de gevechtslinie blijvend, en het 1 2*, om eerst
Pantai-Karang en omgeving aan de vlammen prijs te geven, daarna langs
Redep, dat evenzeer in de asch moest worden gelegd, zich naar den
rivierovergang bij Blang-Mej te richten, met de marechaussee aan gene
zijde der rivier stelling te nemen en zoo gezegd, aldus den overtocht der
troepen te beveiligen.
Ook de cavalerie zou daar de stroom doorwaden, en in de richting van
Samahani en Tjot-Basatoel verkennen. Het lag toch in de bedoehng,
ook de VII Moekims Baid met een bezoek te vereeren, teneinde den
hoeloebalang te dwingen kleur te bekennen.
7 u. 30' v.m. namen de bewegingen een aanvang. De artillerie
kwam op de hoogte ten noorden van Aloei in batterij — met het front
naar het oosten, om die van het 6* en 14*, zoo noodig met vuur te

56
steunen. Ook de compagnie snelladers stelde zich daar op en schoot
nu en dan op de enkele vijanden, die uit de kampongs Relo en Sahom
en het hooge terrein noord- en noordoostwaarts van Pieng, het vuur op
de brandende kampongs richtten, in de hoop daar wel wat te raken.
De bataljons voerden de bewegingen uit, zooals zij bevolen waren, en
toen de linkervleugel compagnie van het 14*, die den noordrand der
kampong volgde, ten half negen ter hoogte van Aloei gekomen was,
werd met de artillerie en 3 compagnieen van het 3* Bataljon, de Aloer-
Lang gepasseerd, en stelling genomen op eene hoogte in de sawah,
tusschen de kampongs Lam-Oe en Lam-Mej, terwijl de 1* compagnie
haar standplaats voorloopig bleef innemen.
De cavalerie zond ten 9 u. 15' v.m. bericht, dat een voor infanterie
geschikte overgang gevonden was, de passage zou evenwel voor de
artillerie zeer moeilijk en voor gewonden vrij wel ondoenlijk zijn.
Een uur later rapporteerde de ritmeester, dat een tweede overgang
gevonden was, die evenwel aan hetzelfde euvel mank ging als zijn
voorganger.
De bevelhebber zond nu den commandant van het 12* het volgende
bevel:
„Als geen gemakkelijke overgang voor alle wapens te vinden is, dan
..marechaussee terugtrekken, en met uwe colonne stelling nemen in
„noordrand Lam-Pasei, Lam-Bada en Masdjid Montassik en daar de
„overige troepen inwachten. Terugmarsch zal dan genomen worden over
,.Senelop".
Na een half uur keerde de cavalerie commandant met drie pelotons
terug, met de mededeeling, dat geen goede overgang te vinden was en
dus door den commandant van het 12* aan voornoemde opdracht uitvoering
werd gegeven.
Van het 6* en 14* was intusschen weinig te zien. Uit den opstijgenden
rook viel op te maken, dat zij zich ten oosten van de Aloer-Lang bevonden
en daar zij om den aangewezen overgang te bereiken, deze
Aloer toch moesten passeeren, bleef het 3* Bataljon, de eenmaal ingenomen
plaats vasthouden.
De signalen geblazen, om de aandacht der beide bataljons te trekken,
niet beantwoord wordende, zond de bevelhebber eenige cavaleriepatrouilles
uit, om verbinding te zoeken, wat eerst ten 12 u. 40' v.m.
aan die onder luitenant Happe gelukte.
Het bleek, dat de korpsen ter plaatse waar de Aloer-Lang in de Atjeh-

57
rivier valt, deze doorwaad hadden en zich langs den linkeroever naar
kampong Djeroek hadden begeven.
Bij den opmarsch langs den rechteroever toch, was de colonne telkens
als zij maar even buiten het bedekte terrein kwam, van den linker
beschoten. Een tweetal dwangarbeiders sneuvelde daardoor. Begrijpelijk,
was dus aan den overgang op een andere plaats de voorkeur gegeven.
Luitenant Happe kreeg nu ten 1 u. v.m. het bericht:
„Het 6* en 14* moeten verzamelen bij den bevelhebber, U blijft bij
„de kali en wijst den weg hierheen aan beide bataljons".
Staf, artillerie en 3* Bataljon, verplaatsten zich nu naar eene meer
westwaarts gelegen hoogte, oost van Pantai-Karang, terwijl de 1* compagnie
3*, die reeds een paar uur een vuurgevecht op grooten afstand
voerde met een allengs aangroeiend getal vijanden, de Aloer-Lang passeerde
en de door den bevelhebber verlaten hoogte bezette.
De vijand kwam nu ook meer vooruit.
Tegen half twee werden de eerste deelen der beide zoekgeraakte
bataljons zichtbaar. De orders luidden nu:
„het 3* en 14* Bataljon — met het eerste in de achterhoede — volgende
„zuidranden van Tjot-Goet en Aloer-Oe, de westranden van Aloer-Oe,
„Aloer-Lintang, Tjot-Senang en Toei-Selimbing en gaan verder over het
„hooge terrein van Adje-Boeng-Mirah naar Gani, Siroen en Lam-Baroe;
„het 6* met artillerie en het 12* nemen den weg Senelop-Lamsoet-
„Siroen, het 6* n.l. als reserve, waartoe zoodra dit bataljon en de artillerie
„voorbij zijn, het 12* naar Senelop heeft op te sluiten en dan langs den
„noordrand van het bedekte terrein Lam-Bada-Bralon enz. naar Siroen
„heeft te marcheeren, daarbij steeds de artillerie aan de zuidzijde be-
„veiligend ".
Toen het 14* ten 2 u. 15' n.m. in den zuidrand van Tjot-Goet, en
het 6* ter hoogte van de artillerie gekomen was, begon de commandant
van het 3* zijne terugtrekkende beweging, en verliet de 1* compagnie
hare stelling noord van de Aloer-Lang.
Nog voor 's bevelhebbers last, om den marsch niet te beginnen, zoolang
het 6* Bataljon met de artillerie niet waren afgemarcheerd, den
commandant van het 3* bereikt had, nam de vijand van de juist door
de 1* compagnie verlaten hoogte, met succes artillerie en staf onder vuur.
Eenige kanonschoten deden dat vuur wel verminderen, maar brachten
het niet tot zwijgen, waarom het 3 e opdracht kreeg de schutters te
verjagen.

58
Een tegenaanval van de compagnie snelladers, deed den vijand met
een verlies van 6 man zijnerzijds wijken, waarop ten 3 u. 15' n.m. de
terugmarsch kon aanvangen.
Ongestoord kwamen 6 e en artillerie, voorafgegaan door de cavalerie,
op de groote sawah, noord van Montassik.
Het 14* kreeg, de kampongs Lam-Pasei en Tibang-Poei verlatende,
eenig vuur. De compagnie Bruynis wist den vijand echter spoedig te
verjagen.
Door de vervolging iaakte het 14* een weinig uit de richting en trok,
gevolgd door het 3*, over Lam-Nga en den oostrand van Aloer-Lintang
en Soemit naar Toei-Sehmbing.
Van hier gingen 2 compagnieen via Adje-Boeng-Mira naar Gani en
de beide andere over Kroeng-Gloempang ook derwaarts.
Cavalerie, artillerie en 6* Bataljon, trokken ongehinderd via Masdjid
Lam-Djampoe, langs den linkeroever der Kroeng-Lingkar naar Lam-
Baroe.
Het 12* en de marechaussee kregen bij den zuidrand van Aloer-Oe
eenige welgerichte schoten uit eene kleine benteng, nabij kampong Baroe,
aan de Atjeh-rivier gelegen en tegelijk ook uit zuidelijke en zuidoostelijke
richting.
De commandant der 1* compagnie — Weustmann — en de luitenant
Gerth van Wijck, wisten ook hier het vuur spoedig te doen eindigen.
Het 3* Bataljon kreeg op het moment, dat het in de nabijheid van
Toei-Selimbing op den grooten weg kwam, plotseling vuur uit Senelop,
waarin zich blijkbaar, nadat het 12° voorbij was, weer eenige lieden
genesteld hadden.
De compagnie repeteergeweren beantwoordde dit vuur direct krachtig,
en de vijand maakte zich wel uit de voeten, maar toch hadden wij er
nog eenige gewonden bij gekregen.
Na dien tijd, 6 u. 25 n.m. viel geen schot meer en keerde het 3*
langs denzelfden weg als het 14*, naar Lam-Baroe terug, waar alle
afdeehngen op verschillende tijdstippen, de laatste 's avonds 10 uur
binnen kwamen en dan per trein naar Koeta-Radja werden overgebracht.
Het resultaat van dezen tweedaagschen tocht was, dat de vijandelijke
versterkingen op de Blang-Bintang vermeesterd werden, dat verschillende
hoofden, als de pretendent-sultan en Polim uit Pieng verdreven waren,
en de V Moekims Montassik eene tuchtiging hadden ondergaan.

59
Wij leden een verlies van vier gesneuvelden en 34 gewonden w. o.
de 1* luitenant der cavalerie Gentil.
Een 30 voorlaadgeweren, eenige munitie en buskruit, vormden den
buit, terwijl o. z. verschoten waren 60 G., 40 G. K. T., 9122 patronen
van 6.5 m.M. en 15667 Beaumont-patronen.
Luidens de binnenkomende berichten waren aan 's vijands zijde gesneuveld
Panglima Lam-Kapang — een der voornaamste aanvoerders van
den pretendent-sultan en tien Atjehers — en gewond dertig Atjehers.
De pretendent was gevlucht naar Lam-The bij Masdjid Indrapoeri,
waar Polim eene woning bezat.
De vestiging te Loh-Nga gesanctionneerd.
Door tusschenkomst van het hoofd van Anak-Paja, ontving de bivak-
commandant van Kroeng-Raba den 30 s '*" Juli een brief van Toekoe
Oemar, die een onderhoud met dien hoofdofficier verzocht en wel nabij
de brug over de Kroeng-Raba.
Antwoord werd op dien brief niet gezonden, maar ook de wacht bij
die brug kreeg uit de heuvels, bezuiden de rivier, veel meer vuur dan
gewoonlijk, wel een bewijs dat de stemming onder Oemars menschen nu
niet direct vredelievend was, en daarom werden, rekening houdende met
mogelijke onverwachte bezoeken, 's nachts hinderlagen gelegd in het
bekende tjemarabosch — zuid van de brug.
1 Augustus kwam het 7* Bataljon de bezetting van Kroeng-Raba aflossen.
De gouverneur-generaal verleende machtiging tot den bouw van een
versterkt kampement te Loh-Nga en van bentengs op de boekits Lam-
Tjroeng en Daman.
Die autoriteit gaf daarbij in overweging door de bevolking heeren-
diensten te doen verrichten en o. m. de benoodigde klapperstammen uit
verlaten kampongs te doen halen. Als hare meening gaf zij thans tevens
te kennen, dat behalve te Tjot-Mantjang er t. g. t. ook in de XXII
Moekims een dergelijk kampement zou moeten verrijzen.
De voorloopige legering te Kroeng-Raba, was gaandeweg zoo verbeterd,
dat de directe plaatsing van houten barakken niet urgent kon heeten,
waarom besloten werd eerst aan Tjot-Mantjang alle aandacht te wijden.
De houten barakken van het 5* bataljon zouden daarheen worden
overgebracht en wat legering betreft, kwam de troep daardoor al dadelijk
in eene goede positie.

60
De werkzaamheden aan den toegangsweg tot het kampement geschiedde
onder dekking van gewapende lieden van Toekoe Nja-Banta.
In verschillende richtingen gingen den 4*" Augustus colonnes uit.
Zoo maakte het korps marechaussee met de bezetting van Lho' Nga
eene verkenning naar Monbroek en Langeh in den Gle-Raja of Paran
gebergte gelegen.
2 compagnieen van het 7* volgden daarbij het pad door den Blangkalapas
en langs het zeestrand naar Langeh.
Het 12* Bataljon met eene ambulance, maakte een militaire marsch
over Lam-Permai, Gani, Kroeng-Gloempang, Tjot-Mantjang-noord en
Lam-Goet naar Roempit. De vijand loste op de Blang-Bintang op zeer
grooten afstand enkele schoten.
Verliezen leed geen dezer colonnes.
Het 5* Bataljon, onder den luitenant-kolonel Laceulle, dat een bezoek
aan de IX Moekims bracht, was in dat opzicht minder gelukkig.
De opdracht hield o. m. in: het opruimen van de nog bestaande
ijzerdraad versperringen om Biloel en Lam-Koenjit.
Teneinde deze werkzaamheden ongestoord te kunnen doen plaats
hebben, kreeg kapitein W. Boer bevel met P/2 compagnie over Lam-
Koenjit en Grot, langs den voet van het heuvelterrein te marcheeren tot
den heuveltop west-zuid-west van Biloel, vanwaar de vijand gewoonlijk
voorbijgaande troepen beschoot.
Mocht hij er reeds voor ons zijn, dan diende hij met kracht te worden
aangegrepen
Eene tweede compagnie onder kapitein de Vlaminck had in Zuid-
Maneh eene oude versterking onbruikbaar te maken en daarna zuidwaarts
stelling te nemen om het teruggaan van de afdeeling Boer te
beveiligen.
Deze raakte nabij Tjot-Soeri in vuurgevecht met de Jz 30 man sterke
en in de heuvels verspreide bende van Toekoe Nja-Gedong.
In stede van geheel aan de opdracht te voldoen, den vijand te verjagen
en meer zuidwaarts te rukken, bleef de troep bij Tjot-Soeri in stelling
liggen en kreeg daar nog een gewonde.
Overste Laceulle, niets van de gedetacheerde deelen bespeurend,
marcheerde met de hem resteerende 1 '/2 compagnie van Biloel naar
Maneh en Grot en kreeg daar de gezochten eindelijk in het oog. Zij
ontvingen last dadelijk over Grot naar Lam-Koenjit te gaan, in den rug
beschermd door een peloton van de hoofdcolonne, onder den 1*" luite-

61
nant Heijligers, dat bij den verderen marsch de achterhoede uitmaakte.
De niet verdreven vijand kwam intusschen uit de heuvels en gaf uit
Lam-Tadoek een vrij hevig vuur op de achterhoede af, dat deze op
een verlies van een doode en drie gewonden kwam te staan.
Eenmaal in het zuiden van kampong Grot gekomen, trokken zich ook
de vervolgers terug.
Nadat te Lam-Koenjit verzameld en het ncfodige verricht was, kon
half twaalf via Tjot-Goee huiswaarts worden gekeerd. 1 u. n.m.
vertrok de troep met een extra-trein van Lam-Peneroet naar Koeta-
Radja.
Totaal kostte ons deze affaire, twee doode en drie gewonde militairen
en bovendien twee gewonde dwangarbeiders.
7 Augustus rukte eene colonne uit, bestaande uit het 14* Bataljon,
'/2 peloton cavalerie, '/2 sectie genietroepen en eene ambulance onder
den officier van gezondheid Hartman.
Het geheel werd gecommandeerd door den majoor F. C. Thomson,
aan wien de kapitein G. C. E van Daalen als stafchef was toegevoegd.
Volgens ingekomen berichten waren de versterkingen op de Blang-
Bintang weer door kleine benden bezet.
De troep, die 6 u. v.m. van Tjot-Iri vertrok, marcheerde met de
cavalerie vooruit en van Tjot-Rang, met eene linkerflankdekking, langs
den in aanleg zijnde weg naar de Blang-Bintang, waar men 8 u. v.m.
aankwam.
Hier kreeg de 1* compagnie last met de cavalerie naar Tengkoe di
Reloh op te rukken, de 3* moest Tengkoe di Lengkong bezetten,
2* en 4* compagnie bleven in reserve.
De commandant dezer laatste compagnie op de Blang-Bintang debou-
cheerend en eene 30 man sterke bende ontwarend, zette die, eigener
initiatief, later in verband met de le compagnie, tot aan gene zijde van
de Kroeng-Lingkar na.
De daar aangetroffen huisjes, evenals eene kleine versterking aan pang-
lima Hoesin van Lam-Paja toebehoorend, gingen in vlammen op.
Tijdens het branden vielen weer een paar schoten uit het gebergte
en kregen wij een lichtgewonde.
Door het energiek optreden van kapitein Bruynis zag de vijand dien
dag van „thuisbrengen" af en zonder verliezen, was men 12 u. 30'n.m.
weer te Tjot-Iri.

62
Daags te voren had de controleur Gisolf van Oleh-leh vergezeld van
Toekoe Tjoet-Bantah der IV Moekims en van Ketjihiq-Oemar —zich
aan boord van H. M. Macasser naar Lohong begeven — waar de kedjoeroean,
om het bewijs van zijne goede gezindheid te geven — aan boord
verscheen.
Hij verklaarde tegen Oemar niet opgewassen te zijn en dan ook niets
anders te hebben kunnen doen, dan het bouwen van bentengs in zijn
gebied te beletten.
Met het oog op eene ophanden zijnde excursie naar Lepong,
werden van Kroeng-Raba dagelijks verkenningen in zuidelijke richting
gemaakt, zoo ging 6 Aug. 3 u. n.m. eene patrouille van 25 man tot
J^ 1700 M. zuidwaarts van de brug langs het strand, daarna oost-
waarts tot achter den Gle-Aron, die onbezet bleek, om dan weer terug
te keeren.
Den volgenden dag zocht eene patrouille van 70 man en 2 achter-
laad-mortieren een pad, dat naar den top van den Gle-Aron moest
voeren en eene tweede zocht en vond nabij de monding van de Kroeng-
Raba eene waadbare plaats.
Excursies naar Lepong en Lohong.
Met het doel Toekoe Oemar en zijne trawanten uit Lepong. en c. q.
ook uit de oveiige zuidelijke nederzettingen van de XXV Moekims,
te verdrijven, werd eene colonne samengesteld als volgt:
Commando en Staf:
Commandant: Kolonel J. W. Stemfoort.
Chef van den Staf: Luitenant-Kolonel J. B. van Heutsz.
Kapt. van den Staf: G. C. H. van Daalen.
Adjudanten: Kapt. Adj J. C. Smits en 2* luit. der cav. J. de
Ritmeester:
Koningh.
Jhr. L. D. C. de Lannoy.
Artillerie-comdt: Luitenant-Kolonel W. Boetje.
Adjudant:
1* Luitenant J. B. Doyer.
Intendant:
Majoor C. H. W. Boers.
Paardenarts 1 Tromp de Haas.
Zeeven.
Gisolf
e kl.:
Adelborst 1* „
Controleur B. B.
benevens acht ordonnansen.

Infanterie:
63
Het korps-marechaussee: Commandant Kapt. A. E. van Kappen.
Sterkte: 4 officieren en 221 minderen.
3* Bataljon: Commandant Luitenant-Kolonel G. A. Hansen.
Sterkte: 16 officieren, 1 adj. ond. off. en 442 minderen.
6 e „ : Commandant Majoor A. E. N. B. Otken.
Sterkte: 16 officieren, 1 onderluit. en 390 minderen.
12* „ : Commandant Luit.-Kolonel G. F. Soeters.
Sterkte: 19 officieren en 478 minderen.
Cavalerie :
2 pelotons onder den ritmeester voornoemd.
Artillerie:
Sterkte: 3 officieren en 65 ruiters.
2 sectien Berg-, Commandant: Kapitein A. Bangert.
Sterkte: 3 officieren, 82 minderen, 46 rijpaarden, trek-
en draagdieren.
1 sectie A. mortieren: Commandant 1* Luitenant J. H. C. Castens.
Genietroepen:
Sterkte: 1 officier, 25 minderen en 62 dwangarbeiders.
2 sectien: Commandant Kapitein F. W. van Bloemen Waanders.
Gevechtstrein :
Sterkte: 3 officieren en 73 minderen.
4 ambulances met de voorgeschreven tandoes en koelies (reserve mu-
Bagagetrein:
nitie der infanterie bij den man).
Voor het kookgerei: per compagnie infanterie 6 koelies.
per sectie artillerie, peloton cavalerie of sectie genietroe­
pen : 2 koelies.
voor de marechaussee: 8 idem.
Voor den vivres-opvoer van Kroeng-Raba naar Lepong waren beschik-
baar: ^ 400 Chineesche koelies en 300 dwangarbeiders, waarbij als
treinpersoneel ingedeeld waren: 2 Adj. o. o. der inf., 7 Eur. sergeanten
en 14 Eur. korp. van de niet uitrukkende korpsen.
Aan boord van de „Albatros" werden, voor een sterkte van 1 800 man,
3 dagen vivres geladen.

64
Wat van den vijand bekend was, stemt in hoofdzaak overeen met het
reeds vroeger aangegevene.
Toekoe Oemar hield met zijne benden verschillende heuvelstellingen
bezet voor en in den Gle-Loedah-pas, zoomede eenige bentengs gelegen
aan het strand en bij rivier-overgangen in Lepong.
De juiste ligging van al die versterkingen was uit door den controleur
Gisolf ingewonnen berichten bekend, en de kaarten waren dienovereenkomstig
bijgewerkt.
In overleg met den commandant der scheepsmacht in de wateren van
Atjeh, was besloten, dat aan de excursies zou worden deelgenomen, door
H. M. fregat „Tromp", de flotille vaartuigen: „Macassar" en „Madura"
en de Gouvernementsstoomschepen „Havik" en „Albatros", terwijl de
adelborst Zeeven bij den staf was ingedeeld, tot het onderhouden van
seingemeenschap tusschen schepen en troepen, waartoe hem eene seininstructie
was verstrekt.
Een drietal gidsen gingen mede aan boord van de ,,Tromp', om de
verschillende, uit zee zichtbare, versterkingen aan te wijzen, die dan, voor
de troepen uit, onder vuur zouden worden genomen.
In den vroegen morgen van den 9*", lagen de „Tromp" en „Macasser"
in de Ritieng-baai voor anker en namen de steenen benteng Djamboe-
Djie, de versterkingen aan de Kroeng-Broek, bij Anak-Poetoes en de
meer zuidwaarts gelegene, onder vuur.
De „Macasser" richtte zich meer bepaald tot die ten noorden van
den Gle-Loedah.
Daar de stroom de „Tromp", ondanks verschillende hulpmiddelen,
steeds weer zuid-noord deed liggen, moest het vuur met de 12 en 17
c.M. gestaakt worden, met het snelvuurgeschut kon intusschen worden
doorgegaan.
Op het oogenblik, dat de troepen later uit den Gle-Loedah-pas te
voorschijn kwamen, lag de „Macassar", die opgestoomd was en door
seinen de overige schepen van den komst der troepen had verwittigd,
westwaarts van Kroeng-Broek, de „Madura" en de „Tromp" zuidelijk
daarvan, terwijl de gouvernementsschepen meer zeewaarts ten anker
'agen.
Voor eventueele communicatie met den wal, had de „Albatros" een
zestal sampans op sleeptouw.
Ondanks de vrij hooge deining, vielen de schoten der oorlogsschepen
over het algemeen zeer goed; het gevolg was — zooals wij zien zullen —

65
dat de vijand bijna nergens stand hield en zijne versterkingen prijs gaf,
nog voor de aanvalstroepen in het vuur kwamen.
Het lag in de bedoeling de versterkingen op den Gle-Aron, tegen het
aanbreken van den dag, door marechaussee's te doen bezetten, teneinde
de over het open terrein, langs het zeestrand naar den Gle-Loedah
marcheerende colonne voor flankvuur te behoeden en wijders — om na
voorbereiding door artillerievuur, de vijandelijke sterkten Baleh-Mon-Ier
Tahen (Ajer-Tawar) en op den Goenoeng Si-Talib te vermeesteren en
dan vandaar op te rukken naar de steenen benteng in den Gle-Loedah-pas.
Een peloton van de bezetting van Kroeng-Raba, zou de marechaussee
op den Gle-Aron ten slotte vervangen.
Tot Lam-Djamoe gingen alien — behalve dan Cavalerie en Artillerie —
per trein.
De marechaussee's moesten reeds den 8 aten Augustus, 6 u. 30' n.m.
naar Kroeng-Raba gaan, de overigen eerst den volgenden morgen.
Troepen en dwangarbeiders, zouden tijdens de excursie gevoed worden
volgens de vigeerende schaftorders (dus niet volgens tarief XX). Officie­
ren, onder-luitenants en adjudanten-onderofficier, hadden in eigen voeding
te voorzien, konden echter wijn, tot een maximum van een flesch per
dag, uit den voorraad ontvangen, tegen betaling natuurlijk.
Elke compagnie of detachement voerde eigen menage. Eenige niet in
de schaftorders voorkomende artikelen, waren bij de intendance ver-
krijgbaar.
Het mede te nemen kookgerei was aangegeven (zie bijlage XIV).
De beide eerste dagen zouden de marechaussee voor eigen voeding
zorgen; overigens werden zij tegen betaling voorzien, op gelijke wijze
als de andere troepen.
Voor de chineezen zorgde het Civiel-Bestuur en voor de dwangar­
beiders de Beheerder van Koeta-Radja.
In beginsel gold, dat dagelijks tegen 8 u. v.m. een transport van
Kroeng-Raba naar Lepong zou gaan, met vivres voor een dag (Avond-
maal -j- ontbijt -j- morgenmaal).
De koelies konden na een uur rusten naar rKoeng-Raba terug keeren.
Het korps marechaussee, gevolgd door het peloton van Kroeng-Raba,
rukten ten 3 u. 30' v.m. van dat bivak uit.
Aanvankelijk beklom men instede van den Gle-Aron nog een verkeerden
5

66
heuvel, van waar de eerste evenwel onder vuur genomen kon worden.
Een brigade werd nu achtergelaten en met de rest doorgegaan naar het
aangewezen punt en dat ten 6 u. 45' v.m. zonder moeite bezet.
Een vijftal vijanden, die zich hierop vertoond hadden, waren door de
op den nevenheuvel achtergelaten brigade onder vuur genomen, maar
hadden — na zelf een veertigtal schoten te hebben gelost, de wijk genomen.
Van den top werd nu door de marechaussee dadelijk het vuur geopend
op de bentengs Baleh-Mon-Ier-Tahen en die van den Goenoeng Si- Tahb.
Op het welgerichte geschutvuur van de marine en het domineerende
vuur uit de repeteerkarabijnen, waren 's vijands versterkingen blijkbaar
niet berekend, spoedig zagen de marechaussee een 40 a 60 Atjehers de
vlucht nemen.
8 u. 15' daalden de marechaussee weer af. De toppen werden het
verdere gedeelte van den dag door het peloton vastgehouden, ook als
flankdekking voor de transporten.
Een kwartier te voren had de commandant van het 3* last gekregen
met zijn korps, de bergbatterij en de genietoepen in zuidelijke richting
te gaan en wel in gevechtsformatie.
Het 6* en 12* Bataljon, de sectie achterlaad-mortieren en een peloton
cavalerie bleven na aankomst te Kroeng-Raba, nadere bevelen afwachten.
Het peloton ruiters van den 1*" luitenant Nedermeyer van Rosenthal
kwam ter beschikking van den bevelhebber.
Zonder eenigen tegenstand bezette het 3* ten 8 u. 45' v.m. Baleh-Mon
Ier Tahen en den Goenoeng Si-Talib.
Nu kreeg ook de commandant van het 12* bevel, met de overige
troepen op te rukken en in de genomen versterkingen een inlandsche
compagnie te plaatsen (t. w. in elk een peloton).
De luitenant Rosenthal verkende inmiddels den ingang van den Gltr
Loedah en berichtte een half uur later, dat die vrij was.
Nadat de marechaussee voldoende uitgerust waren, beval de bevel­
hebber den commandant van het 3* om met de artillerie de beweging
langs het strand west van den Gle-Laboean voorl te zetten, terwijl de
marechaussee met eene compagnie van het 3* het pad ten oosten daarvan
en van den Gle-Galangang merak zouden volgen, doch niet in de vlakte
van Ritieng mochten afdalen, voordat de overige troepen uit den Gle-
Loedah-pas deboucheerden en zulks vooral met het oog op het vuur
der marine.
Het 2* peloton cavalerie moest zich nu met het eerste vereenigen.

67
Den intendant der colonne werd opgedragen maatregelen te nemen voor
den opmarsch der vivres-colonne, gelijktijdig met het 6* en 12* bataljon.
Zonder iets van den vijand te bespeuren, bereikte de infanterie ten
10 u. 20' v.m. den noordelijken ingang van den pas, en kon de beklim-
ming een aanvang nemen.
De cavalerie nam plaats achter de voorste compagnie.
Slechts tien minuten waren noodig om het hoogste punt van het voetpad
te bereiken. Het bleek, dat instede van een steenen versterking, eene van
rotsblokken opgezette borstwering tot verdediging van den pas moest
dienen.
Dat werkje was blijkbaar overhaast door den vijand verlaten.
Aan de voorhoede compagnie, waarbij zich chef en sous-chef van
den staf hadden aangesloten, gelukte het, zonder door den vijand te worden
opgemerkt, in gevechtsformatie, tot 125 M. van de meest noordelijke
versterking, achter den duinenrug ten oosten van de Kroeng-Ritieng, te
komen.
De commandant van het 3* deed hierop tot den aanval overgaan,
waartoe de 30 M. breede en ;x 1,3 M diepe Kroeng-Ritieng moest
worden doorwaad ; er viel uit de benteng slechts een enkel schot. 1 1 u.
50', v.m. verdween de bezetting in zuidelijke richting. De 2 C luitenant
Tammes voorkwam het standhouden in de volgende versterking, door met
eenige manschappen onmiddellijk tot de vervolging over te gaan.
De rest der l e compagnie verzamelde zich intusschen op het strand
en deed, na nog enkele Atjehers uit de versterking bij kampong Ritieng
te hebben verdreven, de benteng Djamboe-Djie door eene sectie bezetten.
Het peloton Rosenthal kon zijne verkenning weer voortzetten en zond
na den overgang van de kali Beraba het bericht, dat zij aan het strand
eene verlaten positie was voorbij getrokken, dat de versterking bij de
Kroeng-Beraba evenmin bezet was, en uit die bij de Kroeng-Lepong geen
vuur werd ontvangen.
De marechaussee en de daaraan toegevoegde compagnie van het
6* bereikten eerst ten 2 u. n.m. het strand bij Ritieng. De gevolgde weg
was door zware hellingen verre van gemakkelijk geweest. De voorste
sectie Berg-Artillerie, die ten 11 u. 7' v.m. de beklimming van den
Gle-Loedah-pas begon, had ten 2 u. 8 n.m. het hoogste punt eerst
bereikt, daarom besloot de bevelhebber de 2 e sectie maar, onder dekking
van eene sectie infanterie, naar Kroeng-Raba terug te zenden.
Zoowel geleiders als draagdieren, bleken in dit „berg (?)" terrein,

68
zeer ongeoefend te zijn; slechts een muildier en drie munitie-draagdieren
bereikten —zonder te storten met hun last — het hoogste punt (J^ 40 M.).
3 u. n.m. bij de Kroeng-Ritieng gekomen, moesten ook hier vuurmonden
en munitiekistjes door de bedieningsmanschappen worden overgebracht.
Door dit oponthoud bleven ook de overige troepen en de inmiddels
opgesloten vivrestrein achter. Ten 1 u. n.m. was een zoodanige rcgehng
getroffen, dat zij althans konden door marcheeren.
Eene compagnie van het 1 2* vormde de bezetting van den Gle-Loedah
en stelde zich op het hoogste punt, en bij den noordelijken ingang op.
Den commandant van het 3 C was ten 2 u. 15' n.m. opgedragen, met
de 1 c compagnie langzaam naar de Kroeng-Lepong op te rukken.
De overigen zouden dan bij Djira-Majang, de Kroeng-Ritieng passee-
ren. De sectie artillerie bleef onder de hoede van het 12* achter, en
overste Soeters kreeg tevens last eene compagnie van het 6* in Anak-
Poetoes te doen legeren, en met de overigen, zoodra alien gedebou-
cheerd waren, door te gaan naar Dea-Mamplan.
De verkennende cavalerie berichtte ten 2 u. 59' n.m., dat de ver­
sterking aan de Kroeng-Djantan-Perak zeer sterk bezet was.
Uit de marsch-colonne kwam de voorhoede van het 3 e nu direct in
gevechtsformatie naar voren en begon den aanval. Eene sectie genie­
troepen onder luitenant de Rochemont volgde haar.
Het vrij hevige vuur uit de benteng en oostwaarts gelegen loopgra-
ven, werd met salvo's beantwoord, daarna ging zij tot 150 M. met
sprongen voorwaarts en, waar 's vijands vuur minder werd, toen dade-
lijk tot den storm over.
De 40 M. breede en 0.8 M. diepe Kroeng-Djantan-Perak doorwadende
en de bamboe-doeriversperring forceerend, beklom de Europeesche genie-
soldaat van der Kaay, No. 31905, het eerst de borstwering: Hij — en
de hem onmiddellijk volgende sergeant der infanterie Stemfoort, No. 40875,
zagen de laatste verdedigers, met achterlating van een doode, de hielen
lichten.
De 2* luitenant Tammes, die commandant van het linkersoutien was
en den vijand naar de loopgraven zag vluchten, bestormde deze onmid­
dellijk, waarop alles in oostelijke richting uitweek.
Benteng en loopgraven waren aldus ten 3 u. 20' n.m. in ons bezit.
De bevelhebber hiervan bericht erlangende, begaf zich met zijn staf
naar de genomen stelling.
Zij bleek a cheval van het voetpad te zijn aangelegd, en was uit zee

69
niet zichtbaar, vandaar dat zij niets van het geschutvuur der marine had
te lijden gehad.
Met het oog op de transporten maakten de genietroepen de passage
weer vrij.
Aan cavalerie en 3e Bataljon werd nu gelast den marsch te hervatten.
In Dea-Baroe en Dea-Mamplan viel niets bijzonders voor, alleen
rapporteerde de cavalerie, die naar Masdjid Lepong was doorgereden,
dat het bedehuis onbezet was, maar, dat zich aan de overzijde van de
rivier eenige met Beaumonts gewapende lieden bewogen.
Op last van den kolonel Stemfoort trokken zich de ruiters terug, en
nam eene sectie infanterie de inmiddels tot 15 man aangegroeide bende
onder vuur en verdreef haar
Omstreeks 5 u. n.m. kwam het 12* te Dea-Mamplan. Het had alleen
van den Gle-Koeroengkong nog een paar schoten gekregen.
Na verkenning van den omtrek wees de staf de volgende bivaks aan:
Het 3* Bataljon en de cavalerie in de meest zuidelijke kampong, in
de nabijheid van en benoorden Masdjid Lepong;
Het korps-marechaussee in een kampong noord van het bivak van
het 3*; de staf, de verbandplaatsafdeeling, twee compagnieen van het
12 e , in de woningen van Toekoe Oemar en daaromheen gelegen
huizen, en ten slotte het 6* Bataljon met de artillerie in het midden
westelijk van- en geleund aan laatstgenoemd bivak.
De bestaande communicatieweg langs de lagune, liep ook langs de bivakplaatsen.
Ieder infantcrie-korps zorgde voor eigen beveiligfing. 's Nachts
verontrustte de vijand de bivaks alleen door een paar schoten.
Zoo vond de bezetting van het noordelijk deel van Lepong zonder
veel tegenstand plaats. Slechts een inlandsch gemesoldaat werd gewond,
terwijl 981 pattonen van 6.5 m.M. en 50 Beaumont-patronen, de ver.
schoten munitie uitmaakten.
Den volgenden morgen gingen twee colonnes uit:
Den commandant van het 6*, den majoor Otken, werd n.l. bevolen
met 2 compagnieen van zijn korps en 5 brigades marechaussee in zui­
delijke richting te verkennen over Lam-Sinia naar Goenoeng Poelat en
het noord daarvan gelegen terrein.
De kapitein G. C. E. van Daalen was Chef van den Staf bij deze
colonne.
De commandant van het 3 e kreeg opdracht met 2 compagnieen de

70
vlakte noord- en oostwaarts van zijn bivak tot de Kroeng-Ritieng, zuid
van Djira-Majang te doorzoeken en c. q. den vijand, die daar daags
te voren een heuvel bezet hield, te verdrijven.
De marine had wederom opdracht de colonne Otken met vuur te
steunen, weshalve de adelborst 1* klasse Zeeven, met de seinbrigade,
haar vergezelde.
8 u. 15' v.m. bij Masdjid Lepong komend, bleek het, dat de bestaande
brug alleen voor Infanterie bruikbaar was. De bij de colonne aanwe­
zige paarden, werden daarom naar het bivak teruggezonden.
9 u. v.m. in het zuidoostelijk deel van Lam-Sinia, bij de doorwaad-
bare plaats van de Kroeng-Tjagoe, kreeg men het eerste vuur van e'en
vijand, die zich op verschillende toppen van het Tjagoe gebergte had
genesteld.
Door een paar salvo's verminderde dat vuur wel, maar nu werd de
colonne, die — onder dekking van een peloton opgesteld bij het overgangs-
punt met het front naar het zuiden en zuid-oosten — reeds begonnen was
de Kroeng-Tjagoe over te trekken, beschoten van de voorgelegen toppen
van den Gle-Poeloet.
De rivier was zeer diep, met moeite kwamen de marechaussee aan
de overzijde, waar zij onmiddellijk hunne karabijnen op den vijand
richtten. Bij den verderen opmarsch, bleef deze niettemm doorschieten,
wat ons op een gewonde kwam te staan.
10 u. 10' v.m. was de Kroeng-Tjagoe voor de tweede maal, nu
op een minder diepe plaats gepasseerd en bereikte men een open
sawah.
De colonne-commandant zond de marechaussee langs den voet van
de noordwaarts gelegen toppen en besloot met de rest langs den zuid­
rand der sawah te gaan. Direct opende de vijand weer zijn vuur van
de toppen, maar met eenige salvo's slaagde men er eindelijk in, het
tot zwijgen te brengen.
De marine vuurde nog steeds op den Gle-Poeloet, daarom ging de
seinbrigade met marechaussee naar een der toppen om verbinding met
de schepen te zoeken. 11 u. 15' v.m. was die verkregen, en staakte
het geschut het vuren.
Men kon nu de beweging zuidwaarts voortzetten, opnieuw moest men
een stroompje overtrekken. Met een enkele klapperstam was dat over-
brugd. Het beduidende vuur der Atjehers kon door eenige kaiabijnen
niet tot zwijgen worden gebracht en nog pas een paar marechaussee's

71
over zijnde, vertoonden zij zich zelfs op de voorgelegen sawah en beschoten
vandaar het overgangspunt.
De marechaussee verkenden intusschen het terrein en rapporteerden
ten 12 u. 's middags, dat eene versterking, gelegen achter den heuvel
bij de Kwala-Lepong, onbezet was, evenzoo een meer oostwaarts aan
de rivier gelegen loopgraaf.
De versterking aan de Kwala-Poeloet was ook verlaten en die Kwala
zelf aan de monding zoo goed als droog.
Op den Gle-Poeloet lag evenwel een benteng, waarin zich wel volk
vertoonde. Bij de nadering onzer troepen ging het evenwel aan de
haal, na zelf de huizen in brand te hebben gestoken. Eene compagnie,
waarbij de chef van den staf, vond het terrein van den Gle-Poeloet
toen geheel verlaten en keerde naar de colonne terug.
12 u. 25' v.m. toog men, zooveel mogelijk langs het zeestrand, huiswaarts,
om J^ 500 M. zuidwaarts van het bivak aan Dea-Mamplau,
de lagune te doorwaden. 2 u. n.m. was ieder in zijn bivak.
Aan de opdracht was voldaan ten koste van twee gewonden, — den
1* n luitenant Spoel en een Eur. fuselier — en een dooden mandoer der
dwangarbeiders.
De colonne van het 3* Bataljon, waaraan o. a. eene sectie genie­
troepen met springmiddelen was toegevoegd, marcheerde 8 u. v.m. uit
het bivak en trok — aanvankelijk in breed front — door de kampongs.
Daar buiten gekomen, werd de rechtervleugel plotseling uit een achttal
geweren van een voorgelegen heuvel beschoten. Luitenant Tammes,
aldaar het bevel voerende, slaagde er spoedig in den vijand te verdrijven.
Het terrein werd nu verder afgezocht en de Kroeng-Djantan-Perak
en Kroeng-Lepong bij de monding gepasseerd, wijl ze hooger op te diep
waren. Een paar voorladers en wat blanke wapens vormden den gan-
schen buit.
De z. g. steenen benteng bij de tjemara-boomen ruimde de genie
zoo veel mogelijk op, en tegen 2 u. n.m. was ook deze troep — zonder
verliezen — in het bivak terug.
De bevelhebber had zich dien morgen met een peloton cavalerie
naar de Riticng-baai begeven. 's Middags seinde men de marine om
te trachten communicatie met den wal te krijgen.
Een vlet, waarin de luitenant ter zee 2* klasse Jhr. F. M. L. van Geen

72
en een vijftal minderen gezeten waren, sloeg bij eene poging om benoorden
de Kwala-Lepong aan land te komen om, en daarbij verdronk
de matroos Visser, No. 24681,
Den volgenden morgen gelukte het in de Ritieng-baai gemeenschap
te verkrijgen.
De bevelhebber stelde nu den Commandant der Scheepsmacht de
volgende vragen:
1° of embarkement van troepen te Ritieng mogelijk was;
2° hoeveel tijd het vereischte om 800 a 900 man te embarkeeren;
3° of landing in Lohong mogelijk zou zijn.
Het antwoord luidde — dat zulk eene troepenmacht in vier uur tijds
te Ritieng kon embarkeeren, het debarkement te Lohong was evenwel
niet verzekerd.
Een brand, die in den nacht van 10 op 11 Augustus tusschen de
bivaks van het 6* Bataljon en de marechaussee uitbrak, kon bijtijds
gebluscht worden.
1 1 Augustus was bestemd voor eene verkenning naar het dal van
Lam-Teh. Behalve den gewestelijken intendant, die achter bleef, waren
commando en staf als op 9 Augustus,
medegingen: 7 brigades marechaussee onder den 1*" luit. F. J. Kroesen.
3 compagnieen 3* Bataljon onder Overste Hansen.
1 compagnie 6* „ „ Kapt. A. B. B. Jansen.
2 compagnieen 12* „
1 peloton cavalerie
1 sectie Berg-Artillerie
1 id. mortieren
1 id. genietroepen
Overste Soeters.
l* n Luit. Happe.
Kapt. A. Bangert.
Luit. Castens.
Luit. A. S. Ruzette.
de gevechtstrein, waarbij het noodige ambulance personeel,
echter geen reserve-munitie.
De cavalerie ging zelfstandig vooruit.
Voorhoedecommandant was kapitein Jansen, die behalve over zijne
compagnie, nog de beschikking had over de marechaussee.
De indeeling der hoofdcolonne: 2 compagnieen 12 e , 1 sectie genie­
troepen, de artillerie, de ambulance, 2 compagnieen 3*, weer eene am­
bulance en als achterhoede, 1 compagnie 3°.
Aan cavalerie en voorhoede was opdracht gegeven, om het voetpad
door Lam-Sinia te volgen, maar dan vooral in zuidoostelijke richting

73
aan te houden, om te voorkomen, dat de colonne onnoodige verliezen
zou lijden door eventueel vijandelijk vuur van den linker laguneoever
bij de Kroeng-Tjag6e.
De cavalerie waagde zich niettemin te veel naar dien oever, waarop
de vijand uit zijn loopgraven het vuur opende en haar noodzaakte zich
verdekt op te stellen.
De bevelhebber, die van zijn standplaats den toestand overzag, zond
den voorhoede-commandant bevel de schutters te verjagen.
lnmiddels waren reeds drie paarden gesneuveld, daarom en met het
oog op de geringe breedte van de te doortrekken terreinstrook, die bo-
vendien aan beide kanten, door een reeks heuveltoppen was begrensd,
gaf de ritmeester in overweging de cavalerie niet verder voor de ver-
kenning te bezigen.
Hiermede kon de bevelhebber zich vereenigen en besloot hij ten 9 u.
45 v.m. het peloton naar het bivak terug te zenden en dan tevens te
belasten met de dekking van een transport gewonden.
Alleen een paar ordonnansen bleven bij den staf.
De vijand had stelling genomen op de heuvels bij de Kroeng-Tjagoe
en vandaar de marechaussee reeds beschoten. Deze waren terstond tot
den aanval overgegaan, maar, gestuit door een breeden en diepen arm
van genoemde rivier, openden ook zij het vuur
De kapitein Jansen had allengskens alle secties zijner compagnie even-
eens aan den rechteroever opgesteld om 's vijands vuur te beantwoorden,
toen ten half negen de order kwam den vijand te verdrijven. Te ver-
geefs beproefde men op verschillende plaatsen de rivier over te gaan,
ten slotte bracht de kapitein zijne compagnie bij het punt, waar de
marechaussee's waren opgesteld. Daar begaf zich de Eur. sergeant
Hilt, No. 27448, te water, zwom naar den overkant en wist er een
prauw machtig te worden, waarmede hij bij den troep terugkwam.
Nu konden eenige manschappen worden overgezet, wat den vijand
aanleiding gaf, uit eene aan de rivier gelegen loopgraaf te vluchten.
Met behulp van een paar op den hnkeroever gevonden rottankabels,
gingen ook de andere troepen over.
De Tjot-Tjagoe werd nu door eene sectie bezet. Bij het debou-
cheeren op de sawah, oost van dien Tjot, kreeg de rest der compagnie
alweer vuur van een heuveltop, aan den zuid-oostrand der sawah
gelegen.
Ook hier was de vijand dra verjaagd. De compagnie bleef nu tot

74
1 uur n.m. in stelling, terwijl de marechaussee reeds eer naar de hoofd-
colonne waren teruggezonden.
Bij den terugmarsch, werden de in de vlakte aangetroffen huizen,
vischgerei enz. verbrand. Den overgang trachtte de vijand toen toch
nog weer te beletten, maar hij moest voor ons vuur wijken.
De compagnie kwam thuis met 10 gewonden, waarvan er 's middags
een overleed.
De bevelhebber had intusschen den commandant van het 12* met
zijne compagnieen de taak der voorhoede overgedragen; wijl kapitein
Jansen den linkeroever der rivier tot den terugmarsch der colonne zou
blijven vasthouden.
10 u. 20' v.m. was de Kroeng-Saramaneh bereikt.
Eene afdeeling marechaussee, onder luitenant Romswinckel, die door
het gevoerde gevecht, het verband met de colonne verloren had, lag
daar reeds in stelling.
De Atjehers bleken zich zoodanig in het gebergte te hebben opge­
steld, dat zij onze troepen geen behoorlijke aanvalsdoelen boden, maar
ons te meer verliezen konden toebrengen. lOu. 1 5'werd daarom, „voor
het geheel halt" geblazen en de sectie Berg in batterij gebracht om den
vijand met vuur te verjagen, wat vrij wel gelukte
De kapitein van Daalen kreeg nu opdracht zich naar de voorhoede
te begeven en eene verkenning te maken op de Blang-Seneng. De
voorhoedecommandant, de luitenant der cavalerie de Koningh en een
peloton infanterie onder den l en luitenant K. F. E. Gerth van Wijck,
zouden hem vergezellen.
Eene sectie bleef aan den oever der Kroeng-Saramaneh in stelling
en met de andere, wist hij den vijand uit een kampongrand te ver­
jagen. Nauwelijks in dien rand aangekomen, kreeg men al weer vuur
op ^ 200 M. uit een tiental Beaumonts in het oostelijk gebergte.
Voor die nog aangetast waren, kwam de last om terug te gaan, het-
geen groepsgewijze, 's vijands vuur beantwoordend, geschiedde.
Een gewonde fuselier bezorgde nog al oponthoud, doch zonder meer­
dere verliezen kon men weer bij de colonne aansluiten.
De uitslag der verkenning was, dat de marsch over de sawah langs
den voet van het gebergte, niet kon aanbevolen worden, waarom de
bevelhebber besloot den tocht te staken.
Bevelen werden gegeven om alle huizen in de nabijheid te verbranden;

75
de artillerie nam eene opname stelling in den sawahrand, zuid-west van
den Gle-Relieng.
Hier bevonden zich ook het 3* Bataljon en de sectie Mortieren.
Eenmaal het verband met het 12* hersteld. begonnen ook de overige
troepen ten 1 u. n.m. den terugmarsch. De kapitein Jansen was middels
signalen gewaarschuwd.
Zonder verontrust te worden, kwam men in Lam-Sinia, dat aan de
vlammen werd prijsgegeven. 3','2 u. n.m. waren alien in het bivak.
Onze verliezen (met inbegrip van die van de compagnie Jansen)
bedroegen: twee Europeesche, 14 Amboineesche en een inlandsche
mindere gewond. Een Amboinees en de inlander stierven in den
namiddag.
Gesneuveld waren 1 officiers- en 3 troepenpaarden.
Verschoten: 710 patronen van 6.5 m.M., 1932 van 11 m.M., 279
patronen tot achterlaad-karabijnen en 3 granaten.
Het resultaat van den tocht was gering. In het dal van Lam-Teh
drong men zoo goed* als niet door.
Een peloton cavalerie, dat in de richting van de Ritieng-baai ver-
kende, had geen wederwaardigheden.
Daar intusschen stellige berichten waren binnengekomen, dat Toekoe
Oemar zich in Lohong ophield, bepaalde de bevelhebber:
„het 3* Bataljon, eene sectie genietroepen en eene ambulance zullcn
„met den bevelhebber en zijn staf over zee naar Lohong worden over-
„gebracht, de luitenant-kolonel Soeters blijft als bevelhebber in Lepong
„achter, de cavalerie en de mortieren keeren naar Koeta-Radja terug".
De marine ontving middels seinen de noodige bevelen. De sein­
brigade bleef in Lepong achter, om eventueele orders van den bevel­
hebber op te vangen.
9 u. v.m. lag de vloot den volgenden morgen in de Ritieng-baai voor
anker. Met behulp der medegenomen sampans was binnen anderhalf
uur het geheele 3* Bataljon, met trein en staf geembarkeerd.
De luitenant ter zee 2* klasse Jhr. van Geen had hierbij de leiding.
De „Macassar" stoomde vooruit naar Lohong, om den kedjoeroean
aan boord te seinen. Op dit schip bevond zich de sectie genietroepen.
Op de „Albatros" waren de staf en de 1* en 4* compagnie 3* Bataljon,
op de „Havik" de 2* en op de „Tromp" de 3* compagnie van dat korps.

Het weer was gunstig, alleen stond er een vrij hooge deining.
76
Ongeveer 1 1 u. v.m. vertrokken, was de vloot ten half drie in de
Po Toelot-baai.
De 1* en 4* compagnie werden voorloopig ontscheept, wat in het
zuiden van de baai zeer gemakkelijk ging.
De kedjoeroean kwam zich tegen 4 uur bij den bevelhebber melden.
Vergezeld van den kapitein van den generalen staf van Daalen en
den controleur Gisolf, ging men naar het huis van den kedjoeroean,
waar zich een der echtgenooten van Oemar, Tjoet Maligoi met twee
kinderen zou ophouden.
Na een Snellen marsch, over sawahs, langs kampongs en door een paar
riviertjes, werd de woning in kampong Menatha Ketapan bereikt.
De gezochte familieleden hadden zich reeds uit de voeten gemaakt.
Volgelingen van den kedjoeroean werden uitgezonden om hen in Teue
op te zoeken.
De 4 e compagnie — aanvankelijk aan het strand gebleven — kwam ook
kampongwaarts, en binnen de versterking van den hoeloebalang zou men
blijven bivakkeeren.
Den bevelhebber werd hiervan bericht gezonden.
De bevolking toonde zich zeer vriendschappelijk en bood vruchten
te koop aan. Teneinde de menschen van voeding te kunnen voorzien,
zou de kedjoeroean rijst en kippen enz. leveren. De bevelhebber achtte
het verblijf aan den wal, gedurende den nacht voor den troep echter
minder raadzaam en zond 's avonds 8 uur het bevel, dat alien naar
boord terug moesten.
Het bivak moest aldus verlaten worden en geleid door gidsen met
obors ging het weer naar de kust.
10 u. n.m. waren alien aan boord der schepen.
Den volgenden morgen kreeg de commandant van het 3 C opdracht,
ten 7 u. 30' v.m. opnieuw te landen en met het bataljon in de richting
van Teue te marcheeren.
De troep moest, zoo mogelijk, voor het invallen van de duisternis
weer terug zijn.
Oemar zou zich in genoemde kampong ophouden.
Medegingen de kapitein van Daalen en de 1 c luitenant-adjudant der
artillerie Doyer, bovendien een seinbrigade, bestaande uit een luitenant
ter zee 2.. klasse en twee matrozen.

77
9 u. 10' v.m. waren alien aan wal en begon de marsch, ook de
controleur Gisolf en het hoofd der IV Moekims T. Tjoet-Banta sloten
zich aan.
Na in Menatha Ketapan den kedjoeroean te hebben opgehaald, zette
de troep 10 u. 25' v.m. den marsch voort en bereikte binnen een uur
Teue. Bij het doorzoeken der daar gebouwde pondoks bleek, dat
Oemar en de zijnen die inderhaast, en pas een paar uur te voren,
verlaten hadden.
De 2 C , 3* en 4* compagnie en eene sectie der 1* gingen in verschillende
richtingen uit, om de vluchtelingen zoo mogelijk te achterhalen,
en wel de 2* compagnie in oostelijke richting, de sectie van de 1* in
noordoostelijke, de 4° comjpagnie in noordelijke en de 3* in westelijke.
De rest der 1* compagnie, ambulance en genietroepen, bleven als
reserve in Teue achter.
1 u. n.m. kwam de 2* compagnie terug, na den voet van het ooster
gebergte te hebben afgezocht. Behalve een voorlader bracht zij niets
mede.
De 3 C compagnie was op een huis van Oemar gestooten met een
grooten voorraad padi en eenig fijn glaswerk en porcelein.
De 4 C compagnie en de sectie der 1* vonden op hunnen weg allerlei
zaken door de vluchtelingen weggeworpen of verborgen o. a. brieven
van Oemar.
Naar aanleiding van berichten gingen ten 1 u. 15' n.m. opnieuw twee
patrouilles uit, ieder eene sectie sterk en respectievelijk onder den l en
luitenant Creutz Lechleitner en den 2 en luitenant Tammes, langs wegen
te voren door de 4* compagnie en de sectie der 1* gevolgd, terwijl
eene sectie van de 3* onder luitenant Messemaeckers van de Graaff,
opdracht kreeg, bij het door de 3* compagnie gevonden huis, een uit-
wijken van den vijand naar het westen te beletten.
2 u. 20' n.m. kon men in Teue het vuur der patrouilles hooren,
waarop dadelijk een peloton der snelladers, onder kapitein van der
Wedden, in noordoostelijke richting —en een peloton van de 4* compagnie,
onder kapitein van Thiel, achterop gingen, om mogelijk steun te verleenen.
Onderweg ontmoette het peloton van Thiel de patrouille Creutz —
die in het gebergte beschoten was, maar den vijand niet had kunnen
bereiken.
Met achterlating van een paar man bij den kapitein, ging de tamelijk
vermoeide sectie door naar Teue.

78
De afdeeling van Thiel kreeg vuur op hetzelfde punt, waar ook lui­
tenant Creutz beschoten was.
De vijand, ^t 35 man sterk, blijkbaar Oemars achterhoede, had zich
verspreid op de dicht begroeide helling, tusschen en achter de rots-
blokken opgesteld. Men wist zijn rechtervleugel tot 100 a 120 M. te
naderen. Het vuur werd toen evenwel zoo hevig, dat het beantwoord
diende te worden.
De kapitein van Thiel — die zijn menschen, wegens uitputting, bijna
niet vooruit kreeg, besloot het peloton van der Wedden af te wachten.
Men kreeg hier een gesneuvelde en 3 gewonden, de kapitein zelf o. a.
een schot bij het rechter oog.
Toen het vuur blijkbaar in hevigheid toenam, had de colonne-com­
mandant een nieuw peloton onder luitenant Pliester uitgezonden, met
de opdracht voor de in actie zijnde troependeelen om het gevecht af
te breken, indien van een doorzetten toch geen succes te verwachten was.
De kapitein van der Wedden had zich intusschen bij zijn collega
aangesloten, zijne menschen verkeerden evenwel in dezelfde slechte
conditie en konden de hellingen evenmin bekhmmen — zoodat luitenant
Pliesters boodschap niet onwelkom was. Kapitein van der Wedden
gelastte dus den terugtocht naar Teue, waar men 4 u. 15 n.m. aan-
kwam.
De sectien Messemaeckers en Tammes hadden zich weer aangesloten.
Het bewuste huis van Oemar was in brand gestoken.
Nadat ook in Teue de pondoks waren opgeruimd ging het ten 4 u.
25' terug naar het strand. De vijand liet niet meer van zich hooren.
Het embarkeeren was om 9 uur n.m. afgeloopen.
Op de „Tromp" waren thans 1'/2 compagnie, op de ,,Macassar"
1 peloton, evenals op de „Madura" en de ,,Havik", terwijl de staf en
1 compagnie een plaats op de „Albatros" vonden.
De gesneuvelde Afrikaansche fuselier Denk, No. 35700, was aan
het strand begraven.
's Nachts en den volgenden morgen stoomden de schepen naar Oleh-
leh, waar alien debarkeerden.
In Lepong gingen den 12* n twee kleine colonnes uit, elk ter sterkte
van eene compagnie van het 6* Bataljon en twee brigades marechaussee,
met opdracht in verschillende richtingen het heuvelterrein bij de Goe­
noeng of Gle-Tjagoe te doorzoeken.

79
De colonne onder den kapitein van der Haas ondervond nogal mocilijkheden
bij het overgaan van rivieren en kreeg hier en daar vuur.
Een der prauwen, door een paar goede zwemmers van de overzijde
gehaald, sloeg bij het terugvaren om, waardoor een heele groep te
water raakte.
Door het kordaat gedrag van den 2 en luitenant der infanterie H. G. T.
Bosch en een paar marechaussee, konden alien gered worden, en ging
slechts een geweer verloren.
Ten 2 u. 15' n.m. vereenigden zich de colonnes en keerden gezamentlijk
huiswaarts. Verliezen hadden zij niet geleden.
Ook den 13*" gingen twee van die troepenafdeelingen uit, met
opdracht, de een, om bij de Kroeng-Lepong (Kwala Beraba) en de
andere om bij Masdjid Lepong zich naar het gebergte te begeven, dan
naar elkaar toe te marcheeren en alle holen, spelonken en hutten te
doorzoeken en de laatste op te ruimen.
Na tal van woningen en een groote voorraad padi in de asch te
hebben gelegd, werden ten half een 's middags de kwartieren weer
opgezocht.
Ten 2 u. van dien dag, kwam middels seinen van den bevelhebber
de order om den volgenden dag met alles huiswaarts te gaan. Het
korps-marechaussee ging nog denzelfden middag.
Eerst marcheerde den 14 en de sectie Berg af, gedekt door 't peloton
van het 6*; 7 u. 30' v.m. volgde de rest van dat korps met den bagage-
trein, onderweg ook de bij Ritieng achtergebleven compagnie, mede-
nemend.
De brug over de Lepong-rivier en de huizen van Oemar werden
door de genietroepen vernield — ook alle kampong-woningen onder-
gingen datzelfde lot.
Bij de Kroeng-Djantan-Perak vielen nog eenige schoten, maar overigens
verliep de terugtocht ongestoord en waren de laatste troepen 12 u.
's middags te Kroeng-Raba
H. M „Tromp" had van zee uit het verlaten terrein geobserveerd
om eventueel volgende vijanden te beschieten, wat niet noodig bleek.
Oemar was hiermede uit Lepong verdreven en dat landschap ge-
tuchtigd. Ons had de excursie twee gesneuvelden en drie en twintig
gewonden gekost.

80
Bij de terugkeerende troepen sloten zich een veertigtal Atjehers aan,
die zich weder in de IV en VI Moekims wenschten te vestigen.
Uit Koeta-Radja was in den nacht van 9 op 10 Augustus de majoor
K. W. Steinmetz met het 9 3 Bataljon en eene ambulance in de richting
van Lam-Koenjit gemarcheerd, teneinde den Imam van die kampong,
Teungkoe Ma'-Oesin van Lampene-eng en Toekoe Nja-Gedong met
famihe en gevolg op te lichten.
Wel kon men een zestal volgelingen arresteeren, maar de hoofd-
personen bleven buiten schot, en moest men zich vergenoegen met hunne
huizen te verbranden.
De bevolking hield zich, alsof de zaak haar niet aanging.
Ook eene colonne onder majoor Thomson, die den 12*" een marsch
naar Lam-Pagger en Lam-Baroe maakte, kreeg nergens een schot. Het
9°, dat den volgenden morgen wederom naar de IX Moekims trok,
werd uit het westergebergte met een twintigtal begroet.
Over brieven aan Panglima-Polim.
Aan Panglima-Polim en de hoeloebalangs der XX11 Moekims waren
den 9 en Augustus brieven verzonden, waarin een tijd van 14 dagen werd
gegeven om zich met alle Imams te onderwerpen, onder bedreiging, dat
anders hun gebied zou worden getuchtigd.
Toekoe Sjech Poetoes der III Moekims Kerkoen, Toekoe Radja
Lam-Ilir en Toekoe Moeda-Baid hadden daarop een bijeenkomst, waarin
de laatste zijn plan, om zich te onderwerpen, kenbaar maakte.
Met goedvinden van het bestuur begaf zich de hoeloebalang der XXVI
Moekims T. Nja-Banta met 30 gewapende volgelingen naar Lam-Baroe,
om daar eene ontmoeting met T. Tjoet-Toengkoeb te hebben.
Op de verschillende brieven kwamen antwoorden binnen van Toekoe
Moeda-Daoed-Selimoen, Toekoe Moeda-Baid en Panglima-Polim.
De eerste meldde, dat de hoeloebalang—en het volk in de XXII
Moekims — in het algemeen niet geneigd waren tegenstand te bieden, wijl
zij zich daartoe onmachtig voelden. Volgens hem wenschte Panglima-
Polim zich krachtig te blijven verzetten. De pretendent sultan was
daarentegen nog weifelend.
In eene in de Masdjid te Moeroe gehouden vergadering, waar de
bewuste brieven publiek waren behandeld, was men tot geen resultaat

gekomen, Panglima-Polim bewaarde daar het stilzwijgen, terwijl de pretendent-sultan
zich onbepaald uitliet.
De hoeloebalang van Selimoen eindigde met de verzekering van trouw
aan het gouvernement.
Toekoe Moeda-Baid verzocht in zijn antwoord acht dagen uitstel,
waarschijnlijk om de kat eens uit den boom te kijken en Panglima-Polim
een maand — om met hoofden en hoeloebalangs te kunnen overleggen.
Onzerzijds ging geen wederantwoord meer uit.
Over het inlandsch bestuur.
Door Oemar's afval waren, zooals wij zagen, tal van hoofden tot den
vijand overgeloopen en was het inheemsche bestuur in verschillende
hoeloebalangschappen uit zijn verband gerukt. Het was dus noodig
de organisatie te herzien.
In de VI Moekims werd Toekoe Radja-Itam, de zoon van Toekoe
Neq, bekend uit de eerste Atjehsche expedities, wiens geslacht vroeger
in de VI Moekims ook gezag uitoefende, voorloopig met de waarneming
van het bestuur belast.
Hij verzocht en kreeg vergunning zich te Pakan-Badak te vestigen,
om de bevolking meer vertrouwen in te boezemen.
Al spoedig vroegen nu de Imam van Beradin, T. Arsat, en de wakil
ketjihiq van die kampong vergiffenis en meldden zich met een veer-
tiental uitgewekenen bij Radja-Itam.
Andere heden uit de VI Moekims, die zich te Lam-Lon en Lam-
Girik in de IV Moekims ophielden, kregen ook vergunning naar hunne
oude woonplaatsen terug te keeren.
In de IX Moekims kreeg Toekoe Neq-Imam het gezag geheel in handen.
In de sagi der XXVI Moekims, voorzag men in het bestuur der
III Moekims Ateuh, door den wd. hoeloebalang Toekoe Tjoet, zijn neef
Toekoe Bintang, als banta ter zijde te stellen; in de III Moekims Lam-
Rabo kreeg Panglima Jasin van Tjot-Preh, ook als banta, voorloopig het
gezag, daar de titularis Toekoe Hasan nog steeds voortvluchtig was.
In Lepong wilde men den eenig overgebleven zoon van den door
Oemar vermoorden Imam Bantan, onder voogdij van Toekoe Mahmoed,
met het bestuur belasten.
Teneinde zich van de stemming der bevolking in de XXVI Moekims
6

82
te overtuigen, zond de gouverneur op 15 Augustus den majoor Everts
met 1 compagnie van het 15* en 3 van het 14* daarheen. Zij maakten
een marsch van Tjot-Iri over Tjot-Rang, Lam-Goet, Toengkoeb en
Lam-Njong.
Geen schot werd gelost, en de bevolking bleef ook rustig.
Toch hielden zich in de heuvels beoosten Teungkoe di Gendrian
nog tal van kwaadwilligen op, o. a T. Mahmoed Ateuh, T. Kerkoen,
Imam Siem, T. Radja Oleh Grepong en Pang-Arab, die de, door de
bevolking op onzen last herstelde, bruggen weer afbraken.
Toekoe Djohan Lam-Pasei vestigde zich met goedkeuring van het
bestuur weer op zijns vaders verlaten woonplaats, Lam-Pasei, tusschen
Boekit-Karang en Lam-Njong gelegen.
Tegen botgstelling van T. Nja-Banta, die voor de inlevering van 15
achterlaadgeweren binnen een maand instond, waren de familieleden
van Nja-Makam op vrije voeten gesteld.
Toekoe Tjoet-Toengkoeb had onomwonden te kennen gegeven, dat
hij er voorloopig niet aan dacht om terug te keeren.
In het bestuur zijner moekims diende dus te worden voorzien.
De toestand in Groot-Atjeh was in zooverre verbeterd, dat de auto-
riteiten het patrouilleeren ook aan kleinere afdeelingen dan bataljons en
compagnieen meenden te mogen overlaten.
In het bijzonder te Kroeng-Raba werd overdag en 's nachts groote
activiteit getoond, 's nachts vooral door het leggen van hinderlagen,
zuidwaarts van de brug en aan den noordelijken ingang van den Gle-
Loedah-pas.
Het zou ondoenlijk zijn een overzicht van al die patrouilles te geven;
wij zullen dus volstaan met er melding van te maken, wanneer de resul-
taten daar aanleiding toe geven.
De bezetting van de tusschenposten Boekit Lam-Tjroeng en Boekit
Daman, achtte de wd. Gouverneur niet langer noodig. Den 19* n Au­
gustus ontruimd, maakte de genie de aarden wallen met den grond
gelijk, nam de chicane middelen, voor zoover bruikbaar, mede en ver-
brandde de tijdelijke gebouwtjes.
In den nacht van 19 op 20 Augustus, marcheerden van Ketapan II,
twee compagnieen van het 14* Bataljon, onder de bevelen van kapitein
G. J. H. Bruyms af, teneinde zoo mogelijk Toekoe Rajoet der III Moekims

IKE

GENERAAL-MAJOOR J. W. STEMFOORT.

83
Daroe in zijn schuilplaats in het gebergte bezuiden Empeh-Bling te over-
vallen.
Een der compagnieen bleef in het terrein, zuid van Poenir, in stelling, om
eventueel ter ondersteuning op te rukken, of anders den terugtocht te dekken.
Toen de voorhoede, 's morgens half zes, den westrand van kampong
Empeh-Bling naderde, zag men een achttal gewapenden een huis verlaten.
Dadefijk ging men tot de vervolging over, maar slechts een man, die
zoo gauw niet weg kon komen en daarom de onzen attakeerde, werd
door den sergeant-majoor met een paar revolverschoten neergelegd.
Al vurende beklommen de overigen den bergwand en verdwenen in het
struikgewas.
Kapitein Bruynis zette hen met de compagnie na en vond op twee
heuveltoppen, drie huisjes, waarin de vluchtelingen blijkbaar waren gaan
rusten. Op het zien der onzen, wisten ze met achterlating van wat
wapens, nogmaals te ontkomen.
6 u. 25' v.m marcheerde de colonne met een buit van twee Beau-
mont-geweren, twee voorladers, drie donderbussen en blanke wapens
huiswaarts, zonder overlast van vijanden te ondervinden.
Den 21*" werden Lam-Baroe, het blokhuis aan de Kroeng-Lingkar
en Tjot-Iri licht beschoten, vermoedelijk door lieden van Teungkoe Mat
Ali, die met een bende van + 50 man, zooals we zagen, ook tal van
bruggen in de XXVI Moekims vernielde.
De controleur van Oleh-leh was intusschen weer eens naar Lohong
gevaren om daar poolshoogte te nemen.
De kedjoeroean wijdde uit over de wraakplannen, die Oemar koesterde,
omdat hij — de kedjoeroean — zich niet tegen de landing der troepen had
verzet.
Onze hoofdpanglima zou zich in Lepong, in het gebergte, ophouden.
Anderen beweerden, dat hij naar de XXII Moekims was getogen, om
zich bij Polim en den pretendent aan te sluiten, maar dat bleek later
een verzinsel.
Tocht naar de XXII Moekims.
Om de hoofden in de XXII te noodzaken, eindelijk eens kleur te
bekennen en eventueel een deel der VII Moekims Baid en der V Moe­
kims Indrapoeri te tuchtigen, besloot de wd. Gouverneur op den 23*"
Augustus met drie colonnes uit te rukken:

De samenstelling was als volgt:
84
Algemten Commando en Staf:
Bevelhebber: Kolonel J. W. Stemfoort.
Chef van den Staf: Luitenant-Kolonel G. W. Beeger.
Souschef: Kapitein H. C. Kronouer.
Adjudant: 1^ Luitenant F. J. Kroesen.
Toegevoegd:
Commandant der Bereden-Artillerie: Luitenant-Kolonel W. Boetje.
Adjudant: 1* Luitenant-Adjudant J. B. Doyer.
Gewestelijk-Intendant: Majoor C. H. W. Boers.
Militair paardenarts 2* kl.: J. van Dorssen.
Wd. Assistent-Resident van Groot-Atjeh: F. A. Heckler.
Wd. Controleur der XXII Moekims C. J. Boon met Toekoe Sjech-
Poetoes en eenige volgelingen met 4 ordonnansen.
I e colonne.
Commandant: Luitenant-Kolonel J B. van Heutsz.
Infanterie:
Chef v/d Staf: Kapitein G. C. E. van Daalen.
Adjudant: 1* Luitenant-Adjudant E. C. van der Heiden.
8 ordonnansen.
3* Bataljon: commandant Luitenant-Kolonel G. A. Hansen.
Sterkte: 15 officieren en 369 minderen.
9* idem : commandant Luitenant-Kolonel J. F. T. Veeren.
Sterkte: 13 officieren, 3 onderluitenants, 1 adj. o. o. en
480 minderen.
12* idem : commandant Luitenant-Kolonel G. F. Soeters.
Sterkte: 21 officieren, 578 minderen.
Korps-Marechaussee: commandant Kapitein E. A. van Kappen.
Sterkte: 4 luitenants en 221 minderen.
Cavalerie : commandant Ritmeester Jhr. L. D. C. de Lannoy.
Artillerie:
Sterkte: 3 luitenants en 104 ruiters.
4* Bergbatterij: commandant Kapitein A. Bangert.
Genre/roepen:
Sterkte: 3 luitenants, 113 minderen, 58 rij-, trek- en
draagdieren.
2 sectien: commandant 1* luitenant G. H. van Renesse van Duivenbode.
Sterkte: 44 minderen.

85
Gevechtstrein:
Vier ambulances en per compagnie 1 mandoer en 15 dwangarbeiders
voor 6 tandoes, bovendien 8 voor het dragen van kookgerei.
Per sectie artillerie of genietroepen en per peloton cavalerie 2 dwangarbeiders
met datzelfde doel.
N.B. Een der ambulances vormde tevens de verbandplaatsafdeeling.
De reserve-munitie werd door den man zelf gedragen.
Het kookgerei der cavalerie bij dat der artillerie.
Etappen-commando.
Etappen-commandant: Luit.-Kolonel E. W. Bischoff van Heemskerck.
Adjudant: 1* luitenant-adjudant A. J. Gooszen.
2e colonne.
Onder de bevelen van dien etappen-commandant stonden:
Commandant: Kapitein G. J. H. Bruynis.
Infanterie:
3* en 4* compagnie 14 e bataljon.
Sterkte: 7 officieren en 244 minderen.
Eene Ambulance: sterkte: 1 off. van gezondheid en 12 man hospitaalpersoneel.
Per compagnie 13 dw. arb. voor 2 tandoes
en kookgerei.
3 e colonne.
Commandant: Majoor F. C. Thomson.
Luitenant-Adjudant P. H. Mathysen.
Infanterie:
1* en 2* compagnie 14* Bataljon sterk: 7 officieren en 225 minderen.
Artillerie:
1 sectie 1* Bergbatterij: Commandant 1* luitenant T. Biicker.
Sterkte: 35 minderen, 20 rij-, trek- en draagdieren.
Genietroepen: een detachement van 10 man, onder een sergeant-majoor.
Gevechtstrein :
Bij iedere compagnie 13 dwangarbeiders als boven, bij de 2* colonne
en bij de sectie-artillerie en genie samen 3 voor kookgerei en 5 voor
grassnijden.
Trein voor den vivresopvoer:
50 karren met ossen bespannen.
50 chineesche koelies.
100 dwangarbeiders, waarbij als opzichtvoerend personeel:
2 adj. o. o., 4 Eur. sergeanten en 8 Eur. korporaals der Infanterie.

86
De 1* en voornaamste colonne was bestemd voor de uitvoering der
operaties, de beide andere tot beveiliging van de communicatielijn. De
opdracht der 1* colonne luidde:
„den eersten dag den vijand zoover uit de VII Moekims Baid terug-
„drijven, dat onze troepen het bivak kunnen betrekken in Pasar Samahani".
De transportregeling was den etappe-commandant overgelaten. Detachementen
van de posten zouden de transporten beveiligen tot Pasar
Sibreh, vandaar gaf het 14* Bataljon dekking.
De 2* colonne had over Siroen en Lam-Soet langs den kortsten weg
op te rukken naar het vroegere blokhuis Montassik en kampong Baroe
en daar stelling te nemen, tegen c. q. uit het oosten opdringende
vijanden, teneinde aldus de flank te dekken van troepen en transporten,
die zich over den weg Blang-Tjoet-Anak-Galoeng bewogen.
Op die plaatsen — Montassik en Baroe n. 1. —moesten dus bezettingi'n
worden achtergelaten.
De 3* colonne zou, om te beginnen Masdjid Anak-Bate, de waadbare
plaats bij Blang-Tjoet, Bak-Tjerlak en pasar Sibreh bezetten, en
voorts hulp verleenen bij de transporten.
Teneinde de gedetacheerde deelen der 2* colonne van het noodige
te voorzien, werd, benedenstrooms van de afgebroken brug bij Anak-
Galoeng, door de genietroepen, middels een medegevoerd tonvlot een
overgang der Atjeh-rivier gemaakt.
De 2* colonne zette zich ten 5 u. v.m., de derde een uur later in
beweging, beiden uitgaande van Lam-Baroe.
De 1* colonne stond 6'/2 u. v.m. op den weg Lam-Baroe — Lam-Barih
voor den afmarsch gereed.
Door 2* en 3* colonne werden o. m de volgende regelingen getroffen:
De oude blokhuizen Montassik en Mata-Air kregen voorloopig res-
pectievelijk de 4* en 3* compagnie 14* als bezetting. Eene sectie van
de laatste bij de Anak-Galoeng brug.
In Masdjid Anak-Batee kwam een peloton, in Blang-Tjoet en Bak-
Tjerlak elk eene sectie van de 2* compagnie 14*.
Op Pasar Sibreh werden drie secties van de 1* compagnie van dat
korps en in de benteng 150 M westwaarts van die pasar, de 4* sectie
en de sectie Berg-Artillerie, gelegerd.
Tijdens den opmarsch naar Sibreh, merkte de 1* colonne zoo goed
als niets van den vijand, alleen een peloton cavalerie, dat ter verkenning

87
van Anas-Batee zijwaarts was afgegaan, kreeg uit den noordrand van
Kling vuur van een tiental geweren, die bij verdere nadenng verdwenen.
Verscheidene, langs den weg van Anak-Galoeng naar Sibreh nieuw
gebouwde, versterkingen bleken onbezet.
Het verband met de 2* colonne verkreeg men ten 6 u. 45' v.m. ter
hoogte van Blang-Tjoet.
Pasar Sibreh en een paar daarbij gelegen bentengs werden ook verlaten
bevonden, maar iets verder, vielen toch op de cavalerie een vijftal
schoten uit den rand van de Kroeng-Loetoe, terwijl bij de bocht in den
weg ten oosten van kampong Dilip eenige Atjehers in stelling lagen.
De voorhoede, bestaande uit het korps-marechaussee en het 12* Bataljon
bezette de hoogten nabij Lepong-Ara.
De cavalerie kwam hierdoor in de gelegenheid, door te rijden naar
de brug van Dilip en zond vandaar bericht, dat zich zeer veel volk
ten zuiden van die kampong bewoog en dat zij uit den rand bij Masdjid
Baid eenig vuur had gekregen, maar dat de schutters reeds verdreven
waren, door een peloton van luitenant de Koning.
De voorhoede-commandant, luitenant-kolonel Soeters, ontving nu de
opdracht zich, met zijn korps en de marechaussee, zoo noodig in gevechtsformatie,
te begeven naar Loetoe, waar zich de woningen van
T. Moeda-Baid, T. Ali-Baid en T. Tjoet-Lam-Tengah bevonden, en
vervolgens naar de beide Mampreh's in wier buurt, tusschen twee
heuvels, een bergplaats van T. Moeda-Baid moest liggen, waarin vrouwen,
kinderen, vee, padi en huisraad zouden geborgen zijn.
Daarna kon in breed front over Sepong, Loeboek, Boegoehoe en
Lepong naar Lam-Ara-noord worden gemarcheerd.
Een deel van het 9 e , n. 1. 2 compagnieen onder den korps-commandant,
moesten door Empoe-Ketang, Baid, Dilip naar Samahani trekken,
terwijl het 3* Bataljon, in breed front — zijn weg zou nemen door Lepong
Ara, Relong, Oleh-Oeh, Lam-Baroe, naar Tjot-Bada en Temboh, oost
van Samahani, om daar stelling te nemen met het front naar het zuiden
en zuid-oosten.
De beide overige compagnieen van het 9* en de artillerie, volgden
als reserve den hoofdweg, waarbij zich de colonne-commandant en ten
half acht ook de bevelhebber met zijnen staf aansloten.
Reeds voordat Overste Soeters bovenvermelde bevelen ontvangen
had, was door hem den commandant der marechaussee gelast, kampong
Dilip van vijanden te zuiveren, wat geschiedde.

88
7 u. 40' v.m. ving het 12* Bataljon de voorgeschreven beweging aan,
door bij Lepong-Ara in zuid-westelijke richting over de Blang-Baid af
te buigen en de gevechtsformatie aan te nemen.
De 5* en 3* compagnie van het korps waren in 1* linie, de 2 e en 1*
daarachter in 2* linie, terwijl de 4* en de ambulance reserve waren.
Al spoedig opende de vijand zijn vuur uit eenige tjots op de Blang-
Baid en uit de Kroeng-Aloei, die droog en door hem bezet was.
De linkerhelft der linie — 3* compagnie—marcheerde zonder te vuren
door, den vijand voor zich uitdrijvend en bereikte zoodoende de droge
Kroeng-Aloei, die men verder zuidwaarts volgde, en waarbij dan eene
sectie door de kampongs op elk der oevers marcheerde en die tuchtigde —
het tweede peloton door de bedding.
De 1* compagnie voerde in het voorbijgaan de strafoefening over
kampong Baid uit, en de 4* bewoog zich achter het midden dezer com­
pagnieen.
De marechaussee haalden bij Baid het 12* weer in, verlengden de
linkervleugel en hidden verder verband met de 1* compagnie.
Wij zagen reeds, dat de rechtervleugel der voorste linie achter bleef;
bij het oprukken naar het hooge terrein van Mampreh werd de rechter­
vleugel der 3* compagnie in steeds heviger mate beschoten uit Lam-
Birah; zoowel in den zuidrand dezer kampong als in Mampreh-west,
had zich een talrijke vijand verzameld.
De korps-commandant, die zich bij dit deel der colonne bevond, liet
een peloton der 3* compagnie stelling nemen in den westrand van
Mampreh-oost, met last een sleepend vuurgevecht te onderhouden, ter­
wijl eene sectie bevel kreeg, zoo gedekt mogelijk eerst zuid- en dan
westwaarts vooruit te gaan en den vijand in de flank te vallen
Toen deze sectie ver genoeg gevorderd kon zijn, ontving de 4* com­
pagnie de order uit kampong Loetoe naar Lam-Birah over te steken en
's vijands linkerflank aan te fasten.
Deze ontdekte blijkbaar bijtijds den opzet, concentreerde al zijn vuur
op de omtrekkende sectie, waardoor zij genoodzaakt werd — en zulks
ten koste van de snelheid — bij gedeelten, vurende vooruit te gaan, en
de tegenstanders alle gelegenheid kregen op hun gemak de stelling te
verlaten, om de wijk naar de heuvels te nemen.
De marechaussee bezetten daarop een viertal toppen, terwijl Loetoe
en Lam-Birah door de infanterie getuchtigd werden.
De 5* en 2* compagnie waren ^ 500 Meter voor Loetoe op eene

89
bezette borstwering gestooten, die zich in westelijke richting tot Wang
Toeha uitstrekte, en hadden de bezetting verjaagd, vervolgens Wang
Toeha, Blang-Miray en Lam-Bari getuchtigd om 's middags 12 uur
weer bij de rest van het korps aan te sluiten.
Haar uitblijven was oorzaak geweest, dat het laatste peloton der reserve
met muziek en ambulance, op een gegeven oogenblik de gevechtslinie
moest versterken, met het gevolg, dat een viertal muzikanten w. o. de
kapelmeester, gewond raakten.
De korps-commandant besloot nu de beweging in de richting van
Lam-Ara voort te zetten, maar verzuimde hiervan kennis te geven aan
den commandant der marechaussee.
Deze vermeende, dat hij in de heuvelstelling moest blijven, teneinde
een opdringen des vijands uit zuidelijke richting te beletten. Ten 4 u-
45' nog geen nadere opdracht ontvangen hebbend en ook geen vuren
meer hoorend, besloot hij op eigen gezag naar Samahani te marcheeren;
daar werd hem medegedeeld, dat de marechaussee in Tembok het bivak
konden betrekken.
Het 12* trok, zoo gezegd, door Sepong, Loeboek, Boegoehoe, Lepong
en legde al die kampongs in de asch. De rechtervleugel volgde daarbij
zooveel mogelijk den rand van het hooge terrein, maar werd niettemin
voortdurend uit de heuvels beschoten, hoewel het korps-marechaussee,
zooals we zagen nog zuid van Mampreh zat.
In een versterkt huis bij Sepong, waarvan de bewoners vluchtten, vond
men een viertal donderbussen en twee trompladers. 3 u. 50' n.m. marcheerde
het bataljon oost van Lam-Ara op en kreeg 4 u. 25 n.m. last
met de genietroepen te Samahani in bivak te komen.
Het korps leed dien dag een verlies van een doode en tien gewonden.
De genietroepen hadden zich inmiddels nuttig gemaakt met de bruggen
in den weg bij pasar Sibreh en ten noorden van Lepong-Ara de ge-
schiktheid voor karrentransport te geven
De cavalerie had 's morgens last gekregen, de verkenning naar Sama­
hani voort te zetten en daar nadere orders af te wachten.
Het 3* Bataljon was ten 7 u. 30' v.m. in massa opgesteld op het
terrein, ten noorden van den weg Sibreh-Dilip en begon daar ten 7 u.
55' de bewegingen — zooals die voorgeschreven waren, met 3 compagnieen
in de gevechtslinie en de 4 e in reserve.
De 1* compagnie bewoog zich over de sawah ten zuiden en westen

90
van Relong en Oleh-Oeh naar Lam-Baroe (1) en vandaar naar den zuidrand
van Temboh. Aanvankelijk kreeg zij eenig vuur uit Dilip en Lam-
Baroe en later uit de noordranden van Temboh en Lam-Ara, maar zij
bracht dit met de snelladers dra tot zwijgen.
In verband met haar trok de 2* compagnie eveneens naar Temboh.
In Lepong-Ara stuitte zij op eene met bamboedoeri omgeven aarden
versterking, waaruit de noodigc schoten vielen
Onmiddellijk bestormde de sectie van den 2*" luitenant H. A. Gusdorf
deze. De Amb. fus. Patty, No. 35739, die het eerst binnendrong,
legde alleen nog drie vijanden neer.
In het geheel bleven 6 dooden met wapens in onze handen.
Zonder verderen tegenstand, bereikte men 1 1 u. 30' v.m. den zuid­
rand van Temboh en den oostrand van Tjot-Bada.
De 3* compagnie, die de linkervleugel vormde, ondervond evenmin
als de reserve eenig verzet.
Later, toen de vijand uit het terrein zuidwaarts van Tjot-Basatoel
zijn vuur op het bataljon richtte, detacheerde de 1* compagnie een pe­
loton op dien heuvel.
De commandant van het 9 e Bataljon was met twee compagnieen in
breed front naar Masdjid Baid opgerukt. Uit kampong Baid kregen zij
vuur van een achttal vijanden, dat den onzen twee gewonden kostte.
Door Baid en Empoe-Ketang, richtte de colonne zich ook naar kam­
pong Dilip.
Terwijl het 12*, de marechaussee, en een deel van het 9* over de
Blang-Baid trokken, verzamelden zich tal van Atjehers op een heuvel
ten noorden van den Gle-Loewoek.
Daarop opende ten 8 u. 30' v.m. eene sectie Berg-Artillerie van
de hoogte bij Lepong-Ara het vuur, maar nog was zij niet ingeschoten,
toen de vijand het veld ruimde.
In verband met de bewegingen van 8* en 9* bataljon, rukte de
algemeene reserve, zooals we zagen door de cavalerie voorafgegaan, naar
Samahani op.
8 u. 45' v.m. berichtte de laatste, dat de noordrand van Temboh en
Lam-Ara door 3J7 70 man bezet werden gehouden.
Wij zagen reeds, hoe de 1* compagnie 3* hen verdreef. Toen die-
zelfde lieden zich in de heuvels bij Tjot-Basatoel nestelden, verzocht de
(1) West van de sultansbegraafplaats (Kaart 1 : 75.000.

91
commandant van het 9* ze daaruit te mogen verjagen. De bevelhebber
vond het beter, zulks aan de artillerie over te laten. Die kwam daartoe
op den weg tusschen Lam-Ara en Samahani in batterij. Een zestal
G. K. T. waren voldoende om den vijand te doen wijken.
9 u. 38' v.m. hield de algemeene reserve halt bij Pasar Samahani.
Ook voor de beide andere compagnieen van het 9* werd het signaal
„halt" geblazen en den bataljons-commandant opgedragen Dilip te doen
tuchtigen; een paar kwaadwilligen moesten daarbij neergelegd worden.
De artillerie kwam ten 10 u. 30'v.m. nog eenmaal in batterij, om een
massa lieden uiteen te drijven, die zich op een der zuidelijke uitloopers
van den Gle-Loewoek verzamelden. Met een paar schoten, verkreeg zij het
gewenschte resultaat. 1 1 u. 30' v.m. zond de commandant van het 3* den
bevelhebber bericht van de door zijn korps ingenomen stelling, wat deze
deed besluiten, ook met reserve en artillerie verder vooruit te gaan, en
zoo gelastte hij alvast den commandant van het 9* in zuid-oostelijke
richting tusschen Lam-Ara en Lam-Ara-Angken te marcheeren, na de
bezetting van Tjot-Basatoel met de voorgenomen beweging in kennis te
hebben gesteld.
De cavalerie zond van laatstgenoemden tjot en van Oleh-Grot berichten,
over eene groote bende, die zich op een heuvel zuid van Oleh-Grot bevond.
Behalve deze bende, beschoot de Artillerie nu ook nog andere groepen
vijanden, die o. a. van Tjot-Baterieng en Anak-Gle den weg bestreken.
De cavalerie kreeg daarbij opdracht via Tjot-Basatoel naar 's vijands
linkervleugel te rijden, teneinde hem zoo mogelijk in de flank te vallen
wat intusschen niet gelukte, daar hij bijtijds in oostelijke richting aftrok.
12 u. 40' kwam het bevel van kolonel Stemfoort, om de bewegingen
voor dien dag te staken. Het 9* en de batterij kregen Lam-Ara
als bivakplaats.
Pasar Samahani was, zooals we reeds opmerkten, voor het 12* en
de genietroepen bestemd. De algemeene bevelhebber en zijn staf, de
cavalerie, het 3* bataljon en de marechaussee kwamen in Temboh,
van welke indeeling direct bericht uitging voor den commandant van
het vivrestransport.
De bivaks Temboh en Lam-Ara waren reeds ten 1 u. 30' n.m.
betrokken.
De gewonden werden alien naar de ambulance in Samahani gebracht
en vandaar nog 's nachts met jeriksha's naar Lam-Baroe vervoerd.
Een viertal Atjehers, die 3 u. 30' n.m. Temboh wilden binnensluipen,

92
moesten die poging met den dood bekoopen. Kort daarop hadden eenige
gewapenden de heuvels bij Lam-Ara-Angken en Oleh-Grot weer bezet
en schoten vandaar op het bivak Lam-Ara en op den grooten weg.
Opnieuw kwam een peloton snelladers op den Tjot-Basatoel in stelling, en
dat slaagde er al heel gauw in die van Oleh-Grot weg te schieten, terwijl
de anderen aftrokken, toen de commandant van het 9* eene sectie legerde
op een heuvel, zuid van Tjot-Basatoel, in eene verlaten versterking.
Eerst 8 u. n.m. arriveerde het vivrestransport in Temboh.
De nacht ging in bijna alle bivaks zonder stoornis voorbij. Alleen
het keukenpersoneel, dat in Samahani kookgerei enz. in de bedding van
de droge rivier had opgesteld, werd door een plotseling opkomende
bandjir, minder aangenaam verrast.
Nog hoegenaamd geen aanraking met Toekoe Moeda-Baid of een der
mindere hoofden der VII Moekims Baid verkregen zijnde, terwijl ook
nog geen der hoofden van de V Moekims Indrapoeri, die ons gezag
gunstig gezind zouden zijn, persoonlijk zijne opwachting had gemaakt,
achtte de wd. Gouverneur een verder voortrukken in de XXII Moekims
noodzakelijk en besloot daartoe den 24*" Augustus over te gaan. Mas­
djid Indrapoeri was dus het naaste doel.
Met het oog op de grootere lengte der etappelijn en de vijandige
houding der nog steeds in het gebergte vertoevende bevolking, was het
voor eene doelmatige verpleging der troepen noodzakelijk, de bivaks —
den 23*" betrokken — zoo krachtig bezet te houden, dat niet alleen de
veiligheid der transporten was gewaarborgd, maar dat bovendien van­
daar uit offensief kon worden opgetreden.
Van het 12° kwamen in den morgen van den 24*" dus twee com­
pagnieen te Samahani, twee te Temboh en eene te Lam-Ara.
Overste van Heutsz kreeg opdracht met de overige troepen naar
Indrapoeri op te rukken en de Masdjid te vermeesteren.
Daartoe gelastte die hoofdofficier, dat het 3° Bataljon langs en ten
deele over het heuvelterrein Oleh-Grot tot Masdjid Anak-Gle, naar Gle-
Kambing zou oprukken, het 9* met 2 compagnieen over den weg en
twee andere, waar noodig, als linketflankdekking zou gaan. De mare­
chaussee vormden de algemeene reserve en volgden met de artillerie
en de genietroepen, mede den weg.
Hierbij sloten zich ook de bevelhebber met staf en de colonne-com­
mandant aan.

93
De beweging begon 9 u. v.m. Het 3 e Bataljon, dat 3 compagnieen
in de gevechtslinie en de 4 e in reserve had, trok langs den voet der
heuvels, en dreef. den vijand, die het voortdurend bestookte, van heuvel
tot heuvel voor zich uit.
De cavalerie, die langs den weg marcheerde, vond de stellingen bij
Anak-Gle onbezet, en ging daarop in breed front naar die van Long-
Lemoh en over de sawahs, noord van den weg, naar den westrand van
Lam-Ilir en Sermo. Zij kreeg toen eenig vuur van eene 7^ 40 man
sterke bende in den noord-oosthoek van kampong Anak-Glc en nam
waar, dat eene ter sterkte van 30 man, zich in de richting van Sermo
bewoog.
De commandant van het 9* kreeg nu last om met twee compagnieen
naar kampong Anak-Gle te gaan en deze te verbranden. In vereeniging
met de cavalerie slaagde die troep er ook in de Atjehers uit de heuvelstelling
bij Long-Lemoh te verdrijven, waarop de colonne den marsch
kon vervolgen.
Toen de cavalerie uit eene versterking in den noordrand van Sermo
onder vuur werd genomen, kwam eene sectie artillerie in batterij en
deed de schutters door enkele granaatschoten het hazenpad kiezen.
Bij kampong Rekih ontmoette de cavalerie een Atjeher, blijkbaar door
een der goedgezinde hoofden afgezonden, die wist mede te deelen,
dat Masdjid Indrapoeri door slechts + 20 man bezet was.
De commandant der batterij kreeg op dat bericht order, zoo snel
mogelijk, onder dekking van enkele brigades marechaussee naar Gle-
Kambing vooruit te gaan en den aanval op de Masdjid voor te bereiden.
Nog voor die heuvel bereikt was, bekwam men de noodige schoten
uit Indrapoeri, waarop de batterij-commandant reeds op den rjrooten
weg, op -^2 600 M. ten 1 1 u. 20' v.m., door eene sectie het vuur
deed openen.
Onze cavalerie, die reeds de tijding gebracht had, dat uit Lam-Poei
vrij veel geschoten was, vulde dat bericht aan met de mededeeling, dat
de vijand ^C ^00 man sterk, in oostelijke richting de kampongs Lam-
Poei en Darang binnenging.
Toen de Masdjid blijkbaar ontruimd werd, reed de artillerie met twee
secties den meest noordelijken heuvel bij Gle-Kambing op en kwam
daar in batterij, te laat echter om den terugtrekkenden vijand onder
vuur te kunnen nemen ; wel veegde zij nog eenige heuveltoppen in noordoostelijke
en zuid-oostelijke richting schoon.

94
Een paar brigades marechaussee waren den Gle-Kambing opgegaan
op het oogenbhk, dat de artillerie van den weg het eerst in de richting
der Masdjid vuurde. De vijand ziende wijken, daalden zij af, doorwaadden
de Atjeh-rivier en drongen ten 1 1 u. 45' v.m. het eerst het
bedehuis binnen, geen vijand meer aantreffend; spoedig volgde eene
compagnie van het 9*, weldra eene tweede, de rest van het korpsmarechaussee
en de cavalerie, waarop de Atjehers ook den westrand
van Lam-Poei en Darang ontruimden.
De beide andere compagnieen van het 9*, die de kampong Anak-Gle
getuchtigd hadden, zoomede het 3* Bataljon, kwamen omstreeks dien
tijd aan den voet van den Gle-Kambing. Eene compagnie van het
3* ontving daar den last onze vroegere versterking Long-Lemoh te gaan
bezetten en daar te blijven, tot het transport naar Lam-Baroe zou teruggekeerd
zijn.
Overigens liet men het er voor dien dag bij.
De reeds over de rivier zijnde twee compagnieen van het 9 e bleven
in de Masdjid, en de overige troepen betrokken het bivak in kampong
Rekih.
12 u. 40' zag zich het 9* echter al weer genoodzaakt op te treden
en wel tegen eene bende, die op den Tjot-Oleh-Soebang zat en ook
reeds door de artillerie onder vuur was genomen.
In het bivak Lam-Ara meldde zich 's middags drie uur de hoeloe­
balang Toekoe Moeda-Baid, als teeken zijner identiteit dragend de groote
gouden ster, die het gouvernement hem in tijden van meer vriendschap-
pelijke gezindheid, geschonken had.
Eene patrouille van het 12* bracht hem naar het hoofdkwartier. De
wd. Gouverneur gaf, zijne vijandige houding en het niet voldoen aan
ons ultimatum in aanmerking nemend, last, dat hij met zijn 6 volge­
lingen, voorloopig in Koeta-Radja zou worden geinterneerd.
Lam-Ara, Samahani, Sibreh en het vandaar naar Samahani marchee-
rend transport, waren dien dag uit het westen licht beschoten geworden.
Gedurende den nacht, namen eenige vijanden de bivaks w. o. de
Masdjid Indrapoeri onder vuur.
Ook nu vertoonden zich nog geen der hoofden van de V Moekims
Indrapoeri. De bevelhebber meende zulks aan vrees voor Panglima-
Polim te moeten toeschrijven en dat gaf hem aanleiding tot het plan,

95
om de verblijfplaats van het sagihoofd, Gleieng, eene tuchtiging toe tc
dienen.
Eene nieuwe oproeping ging intusschen aan de hoofden der V Moekims
uit en bevelen werden gegeven, opdat den 25*" Augustus, 6 u. 30'
v.m. eene colonne — voorzien van een dag vivres — naar Gleieng zou
trekken, teneinde die plaats, na er overnacht te hebben, te verbranden.
Den 26*" moest eene tweede colonne zich naar Moeroe begeven, daar
stelling nemen om bij eventueel opdringen van den vijand, de van Gleieng
terugkeerende colonne, hulp te verleenen.
De colonne, die onder bevel van den luitenant-kolonel J. B. van Heutsz
op den bewusten morgen gereed stond, was samengesteld uit het korps-
marechaussee, het 3* Bataljon, 10 cavaleristen voor ordonnansendiensten,
twee ambulances en de noodige treinkoelies.
Om die bij elkaar te krijgen, hadden de korpsen alle dwangarbeiders,
die maar eenigszins gemist konden worden, moeten afstaan; een oprukken
verder dan Gleieng was dus, met de voorhanden transportmiddelen,
uitgesloten.
De wd. Assistent-Resident Heckler, vergezelde de colonne. De te
volgen weg Hep van Masdjid Indrapoeri, langs den westrand van Darang,
door Loehr, tusschen de Lam-Loengs door in zuid-oostelijke richting
naar Ajer-Alang, voorts recht oost langs Lam-Prei-noord van het moeras
naar Gleieng; dezelfde route als dus in vroegere jaren door generaal
van der Heijden genomen was.
Al heel spoedig kreeg de colonne vuur van eene bende, die op
den Tjot-Oleh-Soebang zat. Eene brigade marechaussee verdreef
haar en bleef in stelling op den Tjot, tot de geheele colonne voorbij
was.
Tusschen Darang en Loehr was het weer zoo, nu in de rechterflank
en uit kampong Soot, aan gene zijde der rivier.
Onzerzijds werd een peloton snelladers daar tegenover gesteld. Dat
kreeg daar twee gewonden. Na Loehr gepasseerd te zijn, bleek het,
dat alle heuvels ten noorden en oosten van de Lam-Loengs en Moeroe
bezet waren.
Door snel oprukken in een zoo breed mogelijk front —en in gevechts­
formatie, waarbij de 1* compagnie 3* onder kapitein van der Wedden —
noord van de marechaussee, de gevechtslinie verlengde, had de colonne
zich ten 8 u. 30' v.m. van 's vijands posities, oost van Moeroe en

96
noord van den Gle-Manggerah meester gemaakt en hield op het hooge
terrein een rust.
Bij het oprukken bestormden een paar brigades marechaussee o. a. een
benteng in den noordrand van Moeroe-Zuid, maar de bezetting hield
geen stand, en alleen bij Manggerah legden zij een gewapende neer.
Van 9 u. 30' v.m. tot 10 u 25' v.m trok men de Kroeng-Pengapit
over. De modderige bodem van dit diep ingesneden riviertje bezorgde
veel oponthoud.
Onder vuur in front en in de linkerflank der colonne, dat van de
heuvels ten westen en zuidwesten van Lam-Tjot kwam, ging het over
de sawah, noord van Ajer-Alang, voort naar die heuvels en werd de
vijand verdreven.
De geheele colonne weer verzameld zijnde, ging men tot de tuchtiging
der kampongs Lam-Tjot en Lam-Prei over en bereikte ten 12 u.
15' n.m. de hoogte, noord van Gleieng.
Van twee kanten, uit het noorden en westen, rukte de troep tegen
die kampong op. De vijand verdedigde haar slechts matig; wel kreeg
men veel vuur uit Long-Kling, en hij week ten slotte naar Lam-
Ple en de hoogten zuid van Gleieng, doch moest ook die punten
spoedig verlaten, zoodat ten 1 u. 30' n.m. de bivaks betrokken konden
worden.
Het 3* Bataljon kwam in en om de ruime woning van Panglima-
Polim en het korps marechaussee in de woning van Polim's oom T.
Moeda-Soleiman.
Behalve, dat 's middags eene kleine bende van de heuvels tusschen
Lam-Pie en Gleieng moest verjaagd worden, viel er dien dag en ook
's nachts niets bijzonders voor.
Als merkwaardigheid kan nog vermeld worden, dat eenige deserteurs
een schrijven hadden achtergelaten, waarin zij hunnen vroegeren kameraden
verzochten bij terugkeer niet alle jenever weer mede te nemen. Eene
hartversterking was hun dus blijkbaar niet onwelkom.
In Rekih hadden zich ten 1 1 u. v.m. eindelijk de hoofden der V
Moekims Indrapoeri, met name T. Radja-Lam-Ilir, T. Hassan van kam­
pong Rekih, T. Tjoet-Ampeara en de Imam van Sih.n, gemeld; de
hoofden van Moeroe en Lam-Panas, mede tot die Moekim behoorend,
waren volgens T. Radja-Lam-Ilir naar het gebergte gevlucht en wenschten
ook met terug te keeren.

97
Aan de hoofden werd nu opgedragen:
1° de naar het gebergte uitgeweken bewoners in de kampongs te doen
terugkeeren.
2° de bevolking mede te deelen, dat zij rustig in die kampongs blijven
moest en zich van vijandelijkheden had te onthouden; in dat geval
zou zij ook geen overlast van onze troepen ondervinden.
3° steeds den commandant eener troepenafdeeling, die de kampong
naderde met een witte vlag tegemoet te gaan en hare diensten
aan te bieden.
4° pogingen aan te wenden, om ook de hoofden van Moeroe en Lam-
Panas naar Rekih te doen opkomen, onder bedreiging, dat anders
hunne kampongs zouden worden getuchtigd.
Om de gezindheid der bevolking van de Moekim Sihon op de proef
te stellen, rukte de commandant van het 9* Bataljon, met twee com­
pagnieen van zijn korps ten 12 u. 's middags uit, teneinde met die
colonne, waaraan nog een peloton cavalerie, eenige geniesoldaten-en wat
hospitaal-personeel waren toegevoegd, de Moekim Sihon tot en met
Ritieng te doorkruisen.
De Imam vergezelde de colonne, die nergens tegenstand ontmoette
en ten 2 u. 45' n.m. in het bivak terugkeerde. De doorgetrokken kam­
pongs waren nog zoo goed als verlaten.
De bivaks van het 12* Bataljon hadden dien dag troependeelen uitgezonden,
die de kampongs Dilip, Empoe-Ketang, Relong, Lam-Siti,
Oleh-Oeh, Djeroek, Lam-Baroe, Monalaloei, (1) Tjot-Bada, Lingom-Besar
en Lingon-Ketjil, Oleh-Grot, Tjot-Ba'-Trieng en Anak-Gle doorzochten
en voor zooveel nog noodig tuchtigden, d. w. z. verbrandden. Geen
der bivaks van het 14* werd verontrust, de vivresopvoer kon ongestoord
plaats hebben.
Zooals vooraf bepaald was, rukten den 26*" Augustus van Rekih eene
colonne onder den Luitenant-Kolonel J. F. T. Veeren uit, bestaande
uit 2 compagnieen 9*, 2 idem van het 12* (daartoe bijtijds ontboden),
twee pelotons cavalerie, eene sectie genietroepen en eene ambulance,
om de bekende opnamestelling voor de colonne van Heutsz in te nemen
en tevens de kampongs Moeroe, Lam-Loeng, Lam-Panas en Soot te
tuchtigen.
(1) Oost van de sultansbegraafplaats (Kaart 1 • 75.000).

98
De bevelhebber en staf gingen mede en 7 u. 50' v.m. marcheerde
men af.
De cavalerie had opdracht, het zuidelijke voetpad van Lam-Poei te
volgen en overgangen der Atjeh-rivier te zoeken in het zuidelijk deel
dier kampong, opdat daar de rivier — dus tweemaal — zou kunnen worden
overgestoken.
8 u. 30' v.m. was de cavalerie-commandant er in geslaagd, de rivier
te doorwaden en gaf hij den colonne-commandant kennis, dat een voor
alle wapens geschikte overgang gevonden was. Deze kwam zich per-
soonlijk van een en ander overtuigen — vond de overgang niet bruikbaar
en riep de cavalerie uit Soot terug.
Ritmeester Lannoy deed nu weten, dat ten oosten van Soot ook geen
goede overgang te vinden was, en dat hij bij zijne pogingen tot het over-
gaan der rivier al een paard verloren had. Nu werd de cavalerie de
opdracht gegeven om langs Darang en Loehr naar Moeroe op te
rukken.
In Loehr waren vrouwen en kinderen aanwezig, en zonder tegenstand
kwam men 10 u. v.m. in Moeroe.
Eene compagnie bezette het heuvelterrein ten oosten van Moeroe-
noord, eene tweede nam oostwaarts Moeroe-zuid stelling.
De beide compagnieen van het 12* en de genietroepen gingen de
rivier over, om kampong Lam-Panas en de Masdjid van dien naam te
verbranden. Een sectie van het 9* en een paar geniesoldaten, deden
hetzelfde in Moeroe-zuid.
10 u. 50' v.m. meldde de cavalerie-commandant, dat hij verband
gekregen had met de colonne van Heutsz en wel op den heuvel noord
van Manggerah.
Deze colonne had eerst de kampongs Gleieng en Lam-Pie aan de
vlammen prijs gegeven, was toen verzameld op de sawah, west van
eerstgenoemde kampong, en had ten stotte met de snelladers in de
achterhoede, den terugtocht aanvaard.
Tot de heuvels — noord van Ajer-Alang — vielen er alleen nu en dan
schoten op de achterhoede. Op die heuvels gekomen, ontwaarde de
colonne-commandant, dat het geheele terrein in front van Gle-Manggerah
tot Aloewah door een talrijken vijand bezet was, zoodat het niet raad-
zaam scheen, met de colonne de Kroeng-Pengapit over te gaan, alvorens
den vijand van eerstgenoemden Gle te hebben verdreven.
Eene compagnie 3* Bataljon en de brigades marechaussee, bewapend

99
met repeteer-karabijnen gelukte het, zonder zelf verliezen te lijden, aan
die opdracht te voldoen; de vijand nam naar meer noordelijke heuvels
de wijk, en de overgang kon beginnen.
Staande op den heuvel, noord van kampong Manggerah, zag de
colonne-commandant, ten half elf een peloton cavalerie, onder den
ritmeester verschijnen Deze bracht hem van den stand van zaken op
de hoogte.
Overste van Heutsz begaf zich nu eerst naar den bevelhebber om
verslag over zijne excursie uit te brengen en zette daarop met zijne
troepen den marsch naar Rekih voort, waar zij 1 u. 45' n.m. konden
inrukken.
Geescorteerd door een peloton cavalerie, keerde de bevelhebber ten
12 u. 30 n.m. van Moeroe via Masdjid Indrapoeri naar het hoofd-
bivak terug, na den overste Veeren te hebben opgedragen, ook de
kampongs Lam-Loeng en Soot, waaruit de colonne van Heutsz beschoten
was, in vlammen te doen opgaan.
Dit laatste werd toevertrouwd aan de compagnie van het 12*, die in
Lam-Panas reeds eene dergelijke strafoefening had gehouden. Na ge-
danen arbeid kon zij dan rechtstreeks naar Rekih terug gaan.
Slechts enkele vijanden vergezelden den hoofdtroep, die ten 3 u. n.m.
met een gewond Europeesch fuselier Indrapoeri binnentrok
De nacht ging wederom rustig voorbij. Alles ging dus tot zoover
naar wensch; niettemin meende de bevelhebber de operation in de XXII
Moekims voorloopig te moeten staken; een verder doordnngen naar
Selimoen toch, hoezeer uit een politiek oogpunt aan te bevelen, was,
zooals wij hiervoor reeds aanteekenden, wegens gemis aan transport-
middelen ondoenlijk.
Een andere zaak was en die werd ook overwogen, of deze streken
niet blijvend bezet dienden te worden.
Wat de troepensterkte te Atjeh betrof — ook al waren reeds twee
bataljons voor Kroeng-Raba en Tjot-Mantjang noodig — die leverde geen
bezwaar op, mits het 6*, 7* en 9* op voldoende aanvulhng konden
rekenen — maar nog andere factoren kwamen daarbij in rekening.
Er voor pleitte de geneigdheid van de V Moekims Indrapoeri, om
zich aan onze zijde te scharen, duidelijk gebleken uit een verzoek der
hoofden om zulk eene definitieve vestiging in hun gebied te hebben,
teneinde hen te beschermen, tegen de wraaknemingen van het nog altijd
onverzoenlijke sagihoofd, daartegen de vijandige houding der VII Moe-

100
kirn's Baid, waarvan zich — behoudens den hoeloebalang dan — geen enkel
hoofd had onderworpen, en welke Moekims dus wel in de eerste plaats
voor bezetting in aanmerking kwamen. De van ouds vijandige Moekims
Lam-Krak waren dan mede het best in bedwang te houden.
Na rijp beraad, besloot de wd. Gouverneur tot de legering van een
geheel bataljon met hulpwapens in het centrum der VII Moekims, Sa­
mahani. Daar konden onze troepen ook in den kortst mogelijken tijd
onder dak worden gebracht, en bovendien kon van daaruit ook in zeer
korten tijd aan de hoofden der V Moekims Indrapoeri hulp worden
verleend.
Voor die bezetting werd aangewezen het 9* Bataljon, eene sectie
Berg-Artillerie, een detachement genietroepen, eene ambulance en 50
dwangarbeiders.
In de instructie voor den bivak-commandant, was o.m. bepaald: dat
de Moekims Baid in alle richtingen moesten worden doorkruisd, dat
tegen afgelegen punten als Batoe-Lintang, Mampreh, Anak-Gle en Tjot
Bateneng met minstens 3 compagnieen, onder persoonlijke leiding van
den bivak-commandant moest worden geageerd en dat wijders het
terrein binnen 6 K. M. van het bivak, geheel moest worden beheerscht;
voorts, dat ten alien tijd offensief tegen den vijand diende te worden
opgetreden, ook bij nachtelijke beschietingen en dat belet moest wor­
den elke vestiging van vijandelijke benden op de communicatielijn via
Anak-Galoeng naar Lam-Baroe of zijwaarts daarvan op den hnkeroever
der Atjeh-rivier.
De vivresvoorraad zou eens in de 14 dagen worden aangevuld.
De bevelhebber keerde 27 Augustus ten 7 u. 45' v.m., geescorteerd
door een peloton cavalerie, naar Lam-Baroe terug.
De overige troepen, met de marechaussee in de voorhoede en de
1* compagnie 3* Bataljon als achterhoede, gingen 8 u. 30' v.m. even-
eens huiswaarts.
De verschillende afdeelingen van het 1 2* traden bij Temboh, Lam-Ara
en Samahani in de marsch-colonne, terwijl het 9* Samahani overnam,
d. w. z. 3 compagnieen, want eene ging met de transportmiddelen door
naar Koeta-Radja, om den 29*" met het eerste vivres-transport weer te
Samahani te komen.
In de Moekims Baid kreeg de colonne op grooten afstand nog eenige
schoten, maar zonder verdere ongelukken kwam zij toch I u. n.m. te

101
Lam-Baroe — waar kolonel Stemfoort en staf reeds ten 10 u. waren
gearriveerd.
De hoofden der V Moekims Indrapoeri, vergezelden de colonne naar
Koeta-Radja.
Tijdens de geheele excursie, waren verschoten:
45 Gr., 51 G. K T., 11114 patronen van 6.5 m.M. en 11386
van 1 1 m.M. bovendien 608 karabijn-patronen.
De verliezen bedroegen, aan gesneuvelden: 1 Eur. en 1 Afrik. mindere,
aan gewonden 21 minderen.
Het 14* Bataljon hield de ingenomen stellingen nog tot den 29 ste " vast.
De bezettingen van Anak-Bate, Blang-Tjoet en Bak-Tjerlak, waren
in het geheel niet verontrust, de compagnieen van kapitein Bruynis
daarentegen, werden nog al eens beschoten en bekwamen den 28*" dan
ook eenige gewonden.
Bij het bivak Sibreh vertoonden zich ook al geen vijanden meer, wel
bood de bevolking van Lam-Baroe, daar dagelijks reeds kippen enz.
te koop aan.
In den namiddag van den 29*" trokken de onderscheidene deelen
van het 14* ook terug. De 3* colonne was ten 6 u. n.m., de tweede
een kwartier later te Lam-Baroe.
Totaal had dit bataljon 1147 patronen verschoten.
De bezetting aan Kroeng-Raba maakte eenige patrouilles naar de
grotten van Mata-Air en Naga-Oembang, waarin meerdere voorraden
munitie voor voorlaadgeweren, buskruit, ledige huizen e. d. werden
aangetroffen.
Niettegenstaande Oemar den terugkeer van lieden uit Lepong naar de
IV en VI Moekims tegenging, vermeerderde de bevolking er bij den
dag, en overal begon zij hare huizen weer op te bouwen.
De ex-hoofdpanglima had volgens berichten zijne vrouwen naar Lohong
doen terugkeeren en in Lepong tal van bentengs opnieuw doen bezetten.
De marine, die er den weg wist, ging er weer eens heen, om schiet-
oefeningen te houden.
Van Samahani rukte den 29* n Augustus ten 9 u. v.m.—volgens
afspraak eene compagnie uit, langs Relong en Sibreh naar Lam-Baroe
om het vivres-transport, dat met de 4* compagnie 9*, zou mede komen,
tegemoet te gaan.

102
De bivak-commandant maakte van de gelegenheid gebruik, om te
berichten, dat zijn bivak na den afmarsch der troepen op den 27 en , den
ganschen dag uit Lam-Ara, Temboh, Lepong en Lam-Baroe (1) beschoten
was, waardoor alleen de 1* luitenant N. W. van Gelder een schampschot
bekwam.
Twee uur n.m. was eene compagnie op de schutters in Dilip afgezonden,
die het toen raadzaam achtten naar Lepong te wijken, door de
artillerie met G. K. T. vuur vervolgd.
Een uur later was die troep met een lichtgewonde in het bivak terug
geweest. Een paar hinderlagen, s nachts in den zuid-oost hoek van
Dilip en den zuidhoek van Lam-Baroe gelegd, hadden geen resultaten
opgeleverd.
Den volgenden dag, was de beschieting flauwtjes herhaald. 1'/2 compagnie,
die toen de kampongs Dilip, Empoe-Ketang en Baid doorzocht
hadden, waren zonder iets van den vijand bespeurd te hebben, 10 u.
45' v m. in het bivak weergekeerd.
Ook de fourageering had ongehinderd plaats, geen schot viel er.
Een paar compagnieen, die den volgenden dag de noord-oostwaarts
van het bivak gelegen kampongs aan de Atjeh-rivier bezochten, vonden
in Djeroek een paar kanonnen, wapens en munitie.
Den 31 e " ging uit Koeta-Radja het 7* Bataljon, een peloton cavalerie,
eene sectie Berg-Artillerie en eene ambulance onder den luitenant-kolonel
G. F. Soeters naar Tjot-Basatoel en Anak-Gle
Men kreeg slechts onbeduidend vuur en was dan ook 's middags zonder
verliezen weer thuis. Een patrouille van 2 compagnieen van Samahani, die
tegelijkertijd in de richting van Relong verkende, was minder fortuinlijk
en kreeg twee gewonden, n. I. een europeesch en een inlandsch fuseher.
Enkele hoofden uit de omliggende kampongs maakten intusschen
hunne opwachting bij den bivak-commandant.
Berichten wezen er op, dat de vijandige partij, zich nog geenszins
verslagen achtte, integendeel scheen bij haar de oveituiging te bestaan,
dat wij niet in staat zouden blijken, onze groote machtsontwikkeling
een jaar lang vol te houden en stelde zij zich al voor — zich dan opnieuw
te doen gelden.
Panglima-Polim en zijn raadgever T. Moeda Ali, zoon van T. Ajer-Alang,
met de Imams van Gleieng en Tanah-Abe, benevens T Moesa Anak-Bate,
T. Brahim-Montassik en T. Moeda-Daoed hidden zich te Selimoen op.
(1) Noord van de 2 e a van Pasar Samahani (Kaart 1 : 75.000).

103
De pretendent-sultan was volgens spionnen naar Padang-Tidji in de
VII Moekims Pedir uitgeweken; T. Tjoet-Mahmoed Lam-Tengah, met
de zonen van Toekoe Moeda-Baid en T. Rajoet, zaten in het westergebergte
op den Gle-Moenda.
De pretendent had weer eens pogingen in het werk gesteld, om Polim
met Oemar te verzoenen. Om den band goed nauw te maken, wilde
laatstgenoemde wel een dochter uit het Polims geslacht huwen. Polim
bleef weigerachtig, met hem in contact te komen, en zond zelfs zijne
geschenken terug.
De Imams der V Moekims Montassik, riepen de hulp van T. Sjech
Poetoes in, om tot het bestuur te worden toegelaten.
Zij wenschten in hunne kampongs terug te keeren.
De nieuwe weg van Tjot-Rang naar Tjot-Mantjang op de Blang-
Bintang, kwam 2 September gereed, zoodat eenige dagen later, den 7*",
met den bouw van het kampement een begin kon worden gemaakt. Met
de vestiging eener troepenmacht in deze streken zouden de kleine ben­
den, die er bleven rondzwerven, van zelf verdwijnen.
Drie compagnieen verlieten 2 September ten 3 u. v.m. het bivak
Samahani om over Pasar Sibreh, Loetoe, den zuidrand der Lamkrak-
Moekims naar Batoe-Lintang te gaan.
+ 30 vijanden beschoten deze colonne uit het gebergte en bezorgden
haar een gewonde n 1. den onderluitenant Prikkel, No. 20543. Na de
huizen en een paar versterkingen in de asch te hebben gelegd, een
schuur met padi te hebben opgeruimd, trok men met eenige buitge-
maakte wapens en munitie via Kroeng-Mak en Tampok huiswaarts. In
laatstgenoemde kampong, evenals in Lam-Teh werden vrouwen en kinderen
al weer aangetroffen.
Acht brigades marechaussee, die den volgenden morgen de kampongs
der IX Moekims bezochten, ondervonden daar geenerlei verzet, evenmin
eene compagnie infanterie, die naar Sibreh en een peloton cavalerie, dat
gelijktijdig naar Samahani marcheerde.
T. Nja Gedong, de bekende onderaanvoerder van Oemar uit de IX
Moekims, liet bij het bestuur vragen, op welke voorwaarden hij zich
kon onderwerpen; eenige dagen later deed T. Neq Imam hetzelfde
voor T Gam, Imam van Lam-Koenjit.
Het bestuur wenschte met het stellen van voorwaarden nog eenigen
tijd te wachten.

104
In de IV en VI Moekims bleef de toestand gunstig.
Meerdere, van spionnage verdachte personen, werden daar opgevat,
o. a. Petoeah-Poetih, een panglima van Oemar.
Van hem vernamen wij, dat de benden van Oemar in Lepong meerendeels
uit huurlingen van de kustlandschappen, Lepong, Lohong, Daja
en Melaboeh bestonden.
Acht brigades marechaussee, die de kampongs aan den voet van den
Gle-Raja bezochten, troffen nergens vijanden aan.
Minder goed verging het den 5 en September drie compagnieen, die
's morgens 3 uur uitrukten met het doel de zich in de Mampreh's of in
het lage gebergte ophoudende benden te verrassen.
Al dadelijk kregen zij uit het gebergte vrij veel vuur; van overvalling
was dus geen sprake.
Op een bericht, dat eenige vijandelijke hoofden te Blang-Kroeng,
noord-oost van Lam-Joeng een samenkomst hadden, togen daar in den
nacht van 5 op 6 September ten 12 u 45 v.m., eene compagnie infanterie
en 6 brigades marechaussee heen, om die lieden op le lichten.
Gevangen genomen werden Toekoe Gading, Imam van Selong, en
Toekoe Sabe, T. Tjoet-Toengkoeb was bereids afgetrokken.
Als buit konden 2 Beaumonts, 3 voorladers, vier donderbussen en
munitie worden medegevoerd.
Tocht naar Selimoen.
Teneinde de naar de bovenstreken uitgeweken vijandelijke hoofden
nog wat verder te drijven, besloot de wd Gouverneur den 6*" Sep­
tember eene colonne naar Selimoen te zenden.
Men hoopte door een bezoek aan eenige Moekims der sagi XXII,
tevens de hoofden, die aan de oproeping van het bestuur om zich te
melden, nog niet voldaan hadden, tot inkeer te brengen.
De Gouverneur-Generaal seinde, in verband met dit plan, dat in geen
geval eene tweede bezetting in de XXII Moekims mocht worden ach­
tergelaten.
De colonne bestond uit:
Commando en Staf:
Commandant: Luitenant-Kolonel J. B. van Heutsz.
Kapt. v/d Gen. Staf G. C. E. van Daalen.
1* Luitenant-Adjudant E. C. van der Heijden.

LUITENANT-KOLONEL J. B. VAN HEUTSZ.

Infanterie:
105
Kapt. Intendant C. Broeksma.
Wd. Ass.-Res. van Groot-Atjeh F. A. Heckler.
Wd. Controleur der XXII Moekims C. J. Boon.
Zes ordonnansen.
12* Bataljon: Commandant-Majoor R. Bakkers.
Sterkte: 17 officieren, 2 adj. onderoff., 251 Eur. en
357 inlanders (5 compagnieen).
1* compagnie 3* Bataljon: commandant-kapitein P. H. van der Wedden.
Cavalerie:
Sterkte: 4 officieren en 118 Eur. minderen.
3 pelotons (met inbegrip der ordonnansen).
Genietroepen:
Commandant-Ritmeester Jhr. L. D. E. de Lannoy.
Sterkte: 4 officieren en 75 minderen.
Een detachement: commandant l e Luitenant M. Engers.
Gevechtstrein!
Sterkte: 12 Eur. en 13 Inl. minderen, zonder spring-
middelen, maar met veel touw voor rivier-overgangen.
Een ambulance onder den off. v. gezondheid 2° kl. L. A. Demmers.
Bagagetrein:
Sterkte: 10 Eur., 4 Amb. en 4 Inl. minderen
12 dwangarbeiders en 9 chineesche koelies en per
compagnie: 1 mand. en 1 5 dwangarbeiders voor tandoe,
8 dwangarbeiders voor kookgerei.
Voor de cavalerie en genie samen, 8 idem.
De 1* luitenant-kwartiermeesters van het 3* en 12 e bataljon met 4
dagen vivres, waarvoor aangewezen 430 dwangarbeiders en een getal
vrije chineesche koelies.
Behalve het bereden gedeelte, ging de geheele colonne per spoor
naar Lam-Raroe, en daar begon 6 u. v.m. de afmarsch.
Bepaald was nog, dat alle vivres met karren naar het eerste bivak
aan de Kroeng-Djerir, zouden worden opgevoerd.
100 bajonetten van de posten, begeleidden dat transport naar Samahani,
en vandaar brachten 3 compagnieen 9* Bataljon het naar de Kroeng-
Djerir.
In het marschbevel stond nog vermeld, welke vijandelijke hoofden zich
te Selimoen zouden ophouden, en dat de hoofden der V Moekims

106
Indrapoeri en vermoedelijk ook Toekoe Daoed van Selimoen zich zouden
komen melden, zoodra de colonne hun gebied betrad.
Zonder bevel van den colonne-commandant mocht er niet gebrand
worden.
De verpleging der troepen was bij nota geregeld en geschiedde door
de zorgen der intendance.
Den eersten dag ging de cavalerie zelfstandig vooruit, terwijl twee
compagnieen onder kapitein van der Wedden de voorhoede vormden.
De colonne volgde den grooten weg Lam-Baroe — Anak-Galoeng-Indra-
poeri. Van vijanden had men geen last, integendeel zag men in tal
van kampongs weer bevolking.
7 u. 50' was men te Samahani — de voorhoede ging door naar Tjot
Basatoel, waarop het geheel een half uur rustte.
8 u. 45 ging het verder langs Long-Lemoh, over Gle-Kambing naar
de rivier. De cavalerie kreeg daar vuur van den overkant.
Na verkenning doorwaadde men om 1 1 u. v.m. den stroom en betrok
in kampong Sihon het bivak en wel in den noordelijken en noordwes-
tdijken hoek van die kampong.
Tusschen die plaats en het door de bevolking bewoonde deel, bevond
zich een zware bamboedoeri heg; aan de zuidzijde een vnjwel ondoor-
dringbare rimboe, waardoor alleen een paar paden liepen, aan den
noordkant een open sawah, terwijl eindelijk de Djerir de westgrens
vormde. De dwangarbeiders van den vivrestrein lagen gescheiden van
het troepen-bivak aan de rivier. Voor de bewaking zonderde elke
compagnie eene sectie af.
De Kroeng-Djerir bood met haar helder stroomend water een uitmun-
tende badgelegenheid, waarvan ruimschoots gebruik werd gemaakt.
Het in de bevolking gestelde vertiouwen werd niet beschaamd.
De nacht ging vrij rustig voorbij, aileen ontstond er tegen half vier
een loos alarm, doordien een cavaleriepaard losraakte en door het
bivak ging rennen.
In een kort moment van verwarring, kreeg een Europeesch zieken-
oppasser nog een bajonetsteek in de bulk.
Zooals verwacht was, kwam T. Daoed-Selimoen zich hier melden.
In den morgen van den 7*" vervolgde men den marsch, de cavalerie
weer zelfstandig en de compagnie snelladers in de voorhoede.

107
Van Sihon trok men in eenigszins zuid-oostelijke richting naar Kemiroe.
De cavalerie doorzocht in eene eclaireerende linie het hooge terrein.
Eerst bij Lam-Oedjong vielen een paar schoten. De vijf schutters, die
ze afgaven, verdwenen, toen een peloton zich gereed maakte, hen te
omtrekken. Even voor 8 u. v.m. bereikte men de rivier bij de kampong
Kemiroe; de cavalerie ging er het eerst over en hielp de genietroepen
er touwen over te spannen.
De kali was er nog al diep en de stroom vrij sterk, zoodat naar
betere passage moest worden omgezien.
Het 2e peloton vond die en maakte er dadelijk gebruik van. 8 u. 30'
v.m. had de voorhoede aan gene zijde der rivier eene stelling ingenomen,
waardoor de overtocht der colonne beveiligd was Een der vooruitgeschoven
cavalerie-patrouilles zag zich door een Atjeher met de klewang
aangevallen. De man werd zelf het kind van de rekening. De cavalerie
kreeg ook vuur uit Lam-Oedjong en Lam-Loot, doch ook hier verdwenen
de vijanden na een paar schoten onzerzijds.
Kemiroe en Ghdjal ondergingen het lot van zooveel andere kampongs
en na die strafoefening, kon ten 10 u. 45' v.m. in oostelijke richting
worden doorgerukt naar het voetpad, dat om. west van kampong Lampoe-Radja
loopt. De zuid-west gelegen toppen waren hier en daar
door Atjehers bezet, waarom de 1* en 2* compagnie 12* de opdracht
kregen de rechterflank te dekken, door zelf nu en dan op die toppen
te gaan zitten.
Die flankdekking was soms onder beduidend vuur; door het actieve
optreden van de pelotons der compagnie Weustmann, respectievelijk onder
de luitenants M. D. J. de Jongh en J. H. van Hennekeler, moest de
vijand telkens en met verliezen wijken.
Een peloton cavalerie, dat ook den voet der heuvels volgde, kreeg
een gewonde. Intusschen zag men ver voor de colonne uit. een
bende gewapenden naar de heuvels trekken. Het peloton Happe, last
bekomende dien opmarsch te beletten, haalde een zevental in, die
plotseling keert maakten en zich op den luitenant wierpen. Deze
kwam er met een klewanghouw over de borst af; de vijand liet vier man
liggen.
Bij het overtrekken der Aloer-Tjapoeng sloot de flankdekking weer
bij de colonne aan, om aan gene zijde van dat riviertje haar vermoeienden
marsch door de heuvels opnieuw aan te vangen.
Tevergeefs trachtte de cavalerie eene kleine bende van 15 man uit

108
hare stellingen te jagen; toen de infanterie te hulp kwam, achtten ook
die lieden het geraden, het veld te ruimen.
Steile hellingen waren hier der vlotte beweging niet bevorderlijk.
Was het terrein tot dusverre droog, geaccidenteerd en bijna onbegroeid
geweest, van de Aloer-Tjapoeng tot Selimoen werd het bedekt en vlak.
Voor de bewegingen der cavalerie was het niettemin gunstig. Van
Tjapoeng ging het naar Sonoboe en verderop langs den oever der
Atjeh-rivier tot aan de Selimoen-ketjil.
Hier stak men haar over en bereikte tegen 4 uur n.m. Pasar Seli­
moen om daar het bivak te betrekken.
Alle troepen konden er met gemak in. Dwangarbeiders en trein
kwamen in een afzonderlijk deel, om de menatha.
De pasar was aan drie zijden omringd door een pagar van levende
boomen, die door bamboe versterkt werd.
De zuidzijde van het bivak werd gevormd door de Atjeh-rivier, met
haar helder stroomend water.
Hoewel heuvels aan zuid- en noordzijde het bivak domineerde, liet de
vijand weinig van zich merken. De nacht verliep rustig.
Behalve dat er vele doorgeloopen voeten waren, liet de toestand
van den troep niets te wenschen over.
Op het bericht, dat alle voorname vijandelijke hoofden zich naar
Rueung-Rueung hadden teruggetrokken, besloot overste van Heutsz hen
den volgenden dag met 4 compagnieen infanterie en 2 pelotons cavalerie
derwaarts te volgen.
T. Brahim, zoon van T. Daoed, zou als gids medegaan.
8 u. v.m. verliet de cavalerie het bivak, voorloopig als voorhoede-
cavalerie; daar het terrein voorbij kampong Lieb, in zuid-oostelijke
richting geheel open was en zoowel in front als op de flanken, soms
tot 1000 a 1200 M. uitzicht toeliet, kon zij echter weldra zelfstandig
vooruitgaan.
Even voor Lam-Baroe, signaleerde men op de rechterflank eene kleine
bende, waarop een peloton cavalerie daarheen reed, om verder op 50
a 75 M. van den begroeiden rand, als rechterflankdekking de colonne
te blijven volgen.
Tegen half elf hield de colonne bij Lam-Baroe een half uur rust
en zonder vijandelijkheden te hebben ondervonden, was men tegen half
een -te Rueung-Rueung.

109
Hoewel de kampong verlaten was, meldde zich, na oproeping, de
Teungkoe-Masdjid en het kampong-hoofd. Volgens hun zeggen, was
de Imam naar Selimoen.
Ten 2 u. 5' begon men den terugmarsch, passeerde 3 u. 50 n.m.
Lam-Baroe, om 6 u. n.m.—zonder verzet te hebben ondervonden —
Selimoen weer te bereiken.
In het bivak maakte de Imam van Rueung-Rueung, enkele hoofden
van Djanthoi, alsmede het hoofd van Lam-Kabir hunne opwachting
Te Rueung 2 had men den colonne-commandant medegedeeld, dat de
pretendent-sultan naar Pedir, en Panglima-Polim te Lepong-Bajoe was.
Besloten werd nu dezen laatsten op te zoeken.
Den nacht te voren, waren in het bivak een viertal Beaumont-
geweren ontvreemd. Twee ervan vond men terug in een nabijgelegen
suikerriettuin; Toekoe Daoed kreeg eene uitnoodiging de beide anderen —
die zeer waarschijnlijk toch bij hem terecht zouden komen — door een
paar uit zijn eigen voorraad te vervangen.
De 3 e compagnie 12*, die dekking opname had, keerde 3 u. 30'n.m.
met een gewond fuselier en een dito dwangarbeider terug. In het bivak
was ook eene compagnie achtergebleven.
De intendant der colonne had er dien dag al zijn koelies aan het
werk gezet en grooten schoonmaak gehouden.
Het zag er dan ook 's avonds zeer presentabel uit. Stemming en
gezondheid der troepen lieten niets te wenschen over.
9 September, ten 9 u. v.m., doorwaadden een peloton cavalerie en
4 compagnieen infanterie, de Sehmoen-rivier en marcheerden in noord­
oostelijke richting naar Lepong-Bajoe.
Op een 1000 M. afstand, kreeg de cavalerie uit die kampong een vijftien-
tal schoten, wat haar natuurlijk niet weerhield, de verkenning voort te zetten.
Middels een paar salvo's verjoeg de voorhoede compagnie de weinige
vijanden, die zich daarop naar Bajoeng terugtrokken.
Ook hieruit werden zij verdreven, en de beide kampongs op last van
den colonne-commandant verbrand, waartoe een compagnie van het 12*
en de genietroepen ter assistentie oprukten.
Na eenige rust, ging men 12 u. 's middags weer op weg n.l. in
west-zuid-westelijke richting naar Lam-Kabir.
Ter hoogte van Lepong-Bajoe-zuid kreeg de troep van Polims bende,
die 35 man telde, vrij veel vuur uit het heuvelterrein.

110
De 2 e en 3* compagnie 12* richtten zich nu op 's vijands flanken
en met achterlating van een doode, verdween hij alras.
Hier was het, dat de l e luitenant B. ten Seldam, door een aangeslagen-kogel
aan het hoofd verwond raakte De kogel bleef in de huid
zitten. De gekwetste, weer bijgekomen, kon het commando over zijn
afdeeling, weer op zich nemen.
Daar onderweg T. Nja-Doellah, Wali van den wakil Imam van Lam-
Kabir zich kwam melden, was de tocht naar die kampong verder onnoodig,
en toog men bivakwaarts; 3 u. 30' n.m. waren alien weer binnen.
Volgens de Selimoensche hoofden hadden wij dien dag. niet alleen
met Polim, maar ook met volk van Habib Samalangga en T. Pantai-
Radja te doen gehad. •
Behalve dat er 4 u. v.m. enkele schoten van den westelijken oever
der Atjeh-rivier in het bivak vielen, ging de nacht rustig voorbij
Den volgenden morgen brak de colonne weder op, om in denzelfden
marschvorm als den 7*" terug te gaan. De 1* compagnie 12 e , kwam
ditmaal in de achterhoede.
De colonne volgde het pad, langs den rechter-oever der Atjeh-rivier,
over Tanah-Abe, Gleieng naar Ajer-Alang; hier trok zij over de Atjehrivier,
om via Sihon naar Rekih te marcheeren.
Voorbij kampong Ladon, deed de bevelhebber de cavalerie uit het
front halen, wijl de vijand meer van achter- en van ter zijde opdrong.
Zij kreeg opdracht in het bijzonder de rechterflank te beveiligen en
daartoe over het hooge terrein, tusschen de kampongs Boelow (1) en
Tanah-Abe te rijden.
Voor den vijand gunstige punten, werden bijtijds bezet en vastgehouden
tot de infanterie-achterhoede opgesloten was.
9 u. v.m. kwamen ter hoogte van Lam-Kabir tal van vijanden opdagen.
De bedreiging met een cavalerie-charge was voldoende om hen te
doen wijken. Bij Gleieng kwam een peloton in de noodzakelijkheid
voor het gevecht te voet af te zitten, om talrijke benden, die de lange
colonne op de sawah Gleieng-Lam Prei wilden bestoken, tegen te houden.
Ook de achterhoede kreeg de handen vol, waarom het peloton
Tammes der snelladers ter harer hulpe werd gezonden.
De achterhoede ging nu eens sectiesgewijze, dan weer in marschcolonne
terug, naar gelang het terrein of de vijand dit noodig of wenschelijk
maakte.
(1) N. W. van Lam-Kabir (Kaart 1 : 75.000).

Ill
Zoo ging het deboucheeren uit Gleieng ten 1 1 u. 30' v.m. ook
sectiesgewijs. Twee secties maakten nog front naar den vijand, de eene
naar het noordoosten, de tweede naar Lampoe-Radja.
Plotseling kreeg de sectie van Hennekeler een hevig vuur uit een
oude Mesdjid, gelegen in het begroeide terrein aan gene zijde van de
Atjeh-rivier. Een onmiddellijk daarop gedane aanval stuitte af op de
ondoorwaadbare rivier ter plaatse Op de bedreiging alleen verliet de
vijand evenwel reeds zijne stelling, en zoo konden nog een vijftal worden
neergeschoten.
In de vlakte tusschen Lam-Prei en Gleieng moest de achterhoede
weer ruim een uur in stelling blijven om hoofd-colonne en trein in de
gelegenheid te stellen bij Ajer-Alang over de rivier te gaan.
Een paar Europeanen liepen hier hchte schotwonden op.
Aanvankelijk had vanaf Ajer-Alang de terugmarsch zonder stoornis
plaats. Nabij Lam-Panas chargeerde de cavalerie op een J^ 30 man
sterke vijand, die zich aan de overzijde der rivier in veiligheid stelde.
Dicht bij Sihon kregen de laatste compagnieen der hoofd-colonne en de
achterhoede weer beduidend vuur, waardoor een Eur. hoornblazer en
een inlander gewond raakte, en het paard van den majoor Bakkers
sneuvelde.
Aan den overkant der Djerir wachtten 2 compagnieen 9* bataljon
met een karrentransport den troep reeds op.
De colonne-commandant bepaalde, dat de 2 compagnieen van het 9* den
nacht in de Masdjid Indrapoeri zouden doorbrengen, de overige be-
trokken het bivak in Rekih.
Na aankomst aldaar begon het flink te regenen — voor hen, die geen
dak boven het hoofd hadden een onaangename gewaarwording, vooral
omdat het den halven nacht zoo aanhield.
De cavalerie ging nog 's avonds naar den kraton door, met korte
rusten te Samahani en Lam-Baroe.
De rest der colonne vertrok den volgenden morgen ten 8 u. v.m.,
kreeg uit de heuvels bij Long-Lemoh nog wat vuur, beantwoordde dat,
maar bereikte toch zonder verliezen ten 1 1 u. 30' v.m. Lam-Baroe.
Extra treinen zorgden voor het overige.
Het totaal der verbruikte munitie was:
9304 patronen van 6 m.M., 4952 idem van 1 1 m.M., 342 idem tot
achterlaad-karabijn en 38 revolver-patronen.
De verliezen beliepen 2 officieren en 9 minderen gewond. Een

112
der gewonden, een inlandsch fuselier, kwam den laatsten marschdag
te overlijden.
De voeding van den troep was zeer voldoende geweest, en wat vooral
veel tot de goede gezondheid had bijgedragen, was het uitstekende
bad- en drinkwater, dat in de hoogere streken aangetroffen werd.
Over de bezettingen in de XXVI en XXII Moekims.
Zooals wij reeds opmerkten was 7 September een aanvang gemaakt
met den bouw van het kampement te Tjot-Mantjang. Het 7* Bataljon,
eene sectie artillerie, een peloton-cavalerie met ambulance personeel
dekten de werkzaamheden. Dwangarbeiders waren niet beschikbaar, en
zoo waren inlandsche fuseliers voor het dragen der tandoes aangewezen.
Tijdens den opmarsch, liet de vijand niets van zich hooren. Ook
niet toen de wd. Gouverneur met staf en gewestelijke dienstchefs, onder
escorte van enkele cavaleristen, op het terrein aankwamen; maar nauwe-
lijks waren die autoriteiten ten 10 u. 30' v.m. verdwenen, of een twaalf-
tal schutters begonnen op grooten afstand de werkers onder vuur te
nemen. Verliezen leed men daardoor niet. 's Namiddags 5 uur keerden
2 compagnieen, de artillerie en cavalerie naar Koeta-Radja terug, de
beide anderen bleven tot beveiliging van het werk achter.
Eene compagnie dien dag van Samahani naar Lam-Ara-Angken en
Lam-Ara-Toenong uitgerukt en die ook Teuh doorzocht, stuitte daarbij
op eenigen tegenstand, en kreeg een gewonden Europeeschen korporaal.
Verschillende kamponghoofden, die verzochten hun volk in de kam­
pongs te mogen doen terugkeeren, werd aangezegd, eerst alle vuurwa-
penen in te leveren.
Eenige hoofden binnen de linie, ontvingen brieven van T. Ali van Dilip,
T. Radja Pager-Ajer en T. Rajoet-Relueung, waarin zij om voorspraak
voor T. Moeda-Baid verzochten.
Behalve de Imams van Montassik, deed ook wakil Joesoef van Hoho,
stappen om in genade te worden aangenomen.
Het bestuur eischte van hem de inlevering van destijds verstrekte
Beaumont-geweren. Ook T. Hassan, Imam van Lam-Rabo, tevens hoe­
loebalang der III Moekims Lam-Rabo, maakte voor het eerst na Oemars
afval, op den 12* n zijne opwachting bij het bestuur.
Op 10 September wisselde men de bezetting van Samahani om.

113
Het 14* Bataljon met eene sectie artillerie en eene sectie genietroepen
waren daarvoor aangewezen.
De wd. Gouverneur benutte die troepenbeweging voor eene verkenning
in de XXII Moekims, waar een geschikt punt voor eene definitieve
vestiging moest worden uitgekozen.
Men kwam tot de conclusie, dat voorloopig althans Samahani, zoowel
wegens de ligging aan de Kroeng-Samahani, als met het oog op den
afstand van Lam-Baroe, voor den transportdienst en de ligging in het
centrum der Moekims Baid, het meest in aanmerking kwam.
Daar het terrein tusschen Pasar Sibreh en Gle-Kambing in doorsnee
laag en drassig is, diende men vooraf zekerheid te hebben, of Samahani
in den regentijd, watervrij was te houden.
De twee compagnieen 9*, die de colonne van Heutsz waren tegemoet
gegaan, kwamen eerst 's avonds laat in Koeta-Radja terug.
De hoofden der IV en VI Moekims brachten eenige Beaumont- en
voorlaadgeweren aan.
1 1 September ging eene compagnie van Samahani, de Kroeng van
dien naam stroom-opwaarts, om eenige afvoerkanalen te stoppen, daar
te weinig water het bivak bereikte. Die handeling scheen niet in den
smaak der bevolking te zijn, althans 's middags werd het bivak beschoten.
Wel joeg men de schutters naar de heuvels terug, maar zij hadden
juist nog 2 gewonden kunnen maken.
Het tijdperk van medio September tot 28 October.
Er volgde nu een tijdperk, waarin geen groote tochten te vermelden
zijn. Waar noodig, zond men afdeehngen van geringe sterkte uit om
den vijand afbreuk te doen.
Behalve Toekoe Daoed-Selimoen, waren ook T. Nja-Doellah van
Lam-Kabir, de twee Imams en de Toekoe Quadli van Rueung 2 met
de colonne mede gekomen, om bij het bestuur hunne opwachting te
maken. Na hun de noodige instructies te hebben gegeven, vergunde
de wd. Gouverneur hun terug te gaan.
Ook de kedjoeroean van Lohong verscheen te Koeta-Radja.
In verband met het feit, dat Oemar zich nog steeds in zijn gebied
ophield, wees men hem op het gevaar, van ten slotte er voor te worden
aangezien, de partij van Oemar niet bepaald ongenegen te zijn.
Bij terugkeer in zijn gebied, vernam hij het overlijden van Oemars
zes-jarig zoontje uit Tjoet-Nja-Soepiah, en zond daarvan bericht.
8

114
Zoo kreeg het bestuur ook kennis van den dood van Teungkoe Ma

115
3 compagnieen van het 12* onder overste Soeters vervingen den
17 d *", het 6* Bataljon te Kroeng-Raba, waarmede intusschen via Lam-
Djamoe, ook eene telefonische verbinding was tot stand gekomen.
Eene patrouille, die in de richting van Menasah-Baroe eene verkenning
maakte, vond in een der grotten wederom elf voorladers.
T. Mahmoed, oudste zoon van den indertijd verbannen Imam van
Lepong, de candidaat voor het hoeloebalangschap, meldde zich in den
kraton, ter bespreking van de bestuursregeling in dat landschap.
Hij vertelde, dat er veel ellende en ziekte geleden was, tengevolge van
het langdurige verblijf in de heuvels. Slechts nu en dan kwamen Oemars
benden in Lepong.
Tjot-Mantjang was 18 September gereed en bleef in den vervolge
bezet, door het 7 e Bataljon en hulpwapens.
Denzelfden dag had eene doorzoeking van de heuvels, oost van het
kampement plaats Eene compagnie ging daartoe noord van Ketapan-
Meot het gebergte in, een tweede afdeeling—1'/2 compagnie sterk —
trok daar recht op aan.
Vereenigd doorkruiste men het bergterrein, tot aan de Kroeng-Lingkar,
die tot den oorsprong gevolgd werd.
De nederzettingen bij Lepong — oost van Tjot-Len-Senelon gaf men
aan de vlammen prijs en keerde door Tjot-Saloeran, Tjot-Kring en
Boeng naar het kampement terug. Vijanden waren dien dag niet te
zien geweest.
In de heuvels van Mampreh hielden zij zich minder bescheiden op den
achtergrond; eene patrouille van Samahani kreeg er weer een gewonde.
Ook daarom ging—den 19*" — in den vroegen morgen, eene colonne
van drie compagnieen naar Tengkoe di Liweng, waar de vijand zijne
schuilplaatsen hebben moest. Later bleek, dat hij meer speciaal in een
kleine kampong Tjot-Praboe zat. Eerstgenoemde plaats werd 5 u. 15'
v.m. door de voorhoede bereikt.
Eene compagnie der hoofd-colonne kreeg opdracht in oostelijke richting
eene omtrekking te maken, voor de verrassing van de kampong — die in
het tweede dal, zuid van Tengkoe di Liweng — lag. De voorhoedecompagnie
rukte zoo snel mogelijk door naar eene domineerende hoogte
op 3J3 1500 M. meer naar het zuidwesten gelegen; van de laatste compagnie
bezette een peloton Tengkoe di Liweng en het andere bleef in
reserve.
Spoedig kreeg men vuur uit Tjot-Praboe. De verrassing was dus

116
mislukt, maar onmiddellijk gingen toen de onzen tot den aanval over.
De Atjehers verlieten Tjot-Praboe en de meer zuidwaarts gelegen
nederzetting Toean di Merah, om van top tot top door de troepen
vervolgd te worden.
Het resultaat was, dat 9 dooden en 4 voorladers in onze handen
bleven. De kampongs werden natuurlijk verbrand. Op den terugweg
kreeg men weer vuur uit Mampreh, maar zonder verliezen waren alien
9 u. v.m. weer binnen Samahani.
Den 21'" September doorzochten troepen uit de linie de kampongs
Tjot-Pre, Lam-Goet en m a. in de XXVI Moekims om wapens en
vee van wijlen Toekoe Hoesin-Longbatta in beslag te nemen. Zeven
voorlaadgeweren en negen stuks vee brachten zij thuis.
Ook met Tjot-Mantjang kwam den 23'" eene telefonische verbinding
tot stand.
Op dien datum deed men uit Samahani opnieuw eene poging, om T.
Tjoet Lam-Tengah in handen te krijgen. Eene kleine verzameling hut-
ten aan den bovenloop van de Kroeng-Keuteumeung (1) werd omsingeld.
Wel boetten een zevental gewapenden hun verzet met hun leven, maar
de gezochte Toekoe bevond zich niet onder hen.
Onzerzijds liepen twee dwangarbeiders rentjongsteken op.
Teungkoe Sjech Poetoes en de Imam van Lam-Djampa berichtten het
bestuur, dat de hoeloebalang der Moekims Montassik, T. Tjihiq kam­
pong Baroe, zeer waarschijnlijk niet zou terugkeeren, weshalve zij de
aanstelling van een nieuw hoofd verzochten. Als candidaten noemden
zij T. Hasan, zoon van den ouderen broeder en voorganger van den
afwezigen titularis, T. Djawa en T. Mat, eenigszins meer verwijderde
familieleden.
Eene beshssing werd niet dadelijk genomen; wel ging er weer eene
patrouille van Tjot-Mantjang naar Montassik, die op de sawah, oost van
de kampong, op een bende van 25 man onder wakil Joesoef stuitte en
daarmede een vuurgevecht aanging. Het gelukte haar niet ook maar
een bendehd in handen te krijgen.
Om controle op de in de IV en VI Moekims teruggekeerde bevol­
king te kunnen uitoefenen, voerde het bestuur daar een passenstelsel in,
dat later over geheel Atjeh zou worden uitgebreid. Zooals van zelf
(1) Noord van Mampreh (Kaart 1 : 75.000).

117
spreekt, werd op vee, dat aan Oemar bleek toe te behooren, beslag
gelegd. Uit de opbrengst werden premien betaald bij inlevering van
vuurwapens.
Voornamelijk uit de grotten der Batoe Mergati bracht men tal van
voorladers en donderbussen te voorschijn. T. Tjoet-Banta haalde er zelfs
vijf Beaumont-geweren met ledergoed uit, en bracht die te Kroeng-Raba.
Zekere Pang-Jasim wist mede te deelen, dat de voorraad wapens van
T. Hoessin Longbatta in de kampongs der III Moekims Lam-Rabo,
nog geenszins uitgeput was; ook zouden Panglima Hoessin van Lam-
Raja en Po-Nja-Abas uit Toempoeh-Lampoe, zich in hunne kampongs
ophouden met respectievelijk twee en drie achterladers.
De wd Controleur der XXVI Moekims ging er den 1 e " October
met eene patrouille heen, maar trof bedoelde hoofden niet meer aan.
Wel achterhaalde hij een Beaumont en drie voorladers.
Nabij Samahani kreeg de toestand ook gaandeweg een beter aanzien.
Veel verzet ondervonden de patrouilles niet meer.
De Imams van Baid en van Djeroek maakten met een aantal mindere
hoofden, hunne opwachting bij den wd. Gouverneur, terwijl twee zonen
van T. Moeda-Baid met name T. Radja en T. Rajoet het bestuur
brieven zonden, waarin zij verzochten te Koeta-Radja te mogen komen.
Voor hun ouderen broeder Toekoe-Ali meenden zij niet te kunnen
instaan. Zelf waren zij zeer verstoord op hem, wijl hij met alle draagbare
have zijns vaders de vlucht genomen had.
Ook de wakil-lmam van Pieng (V Moekims Montassik) kwam met
eenige mindere hoofden voor de bevolking vergunning tot terugkeer
naar hun kampongs vragen.
Hun werd medegedeeld, dat zij om te beginnen, de noodige stappen
moesten doen, hunnen hoeloebalang tot onderwerping of afstand van
gezag te bewegen. daar zij anders hun padi-oogst — waar het om te
doen was — niet mochten-binnenhalen.
De pretendent-sultan en Polim waren te Selimoen weer eens samen-
gekomen. De laatste zou daarbij overgehaald zijn, Oemar een brief
tot verzoening te schrijven. Wijders waren zij er op uit, het verzet
tegen ons bestuur weer te organiseeren, om in de V Moekims Mon­
tassik, den strijd opnieuw te beginnen.
T. Mohamad van Kwala Bate en T. Gedong met heden van Oemar,
zouden zich eveneens naar Selimoen hebben begeven.

118
Oemar zelf was verhuisd naar den bovenloop van de Kroeng-Daja.
De geruchten, dat hij zich naar Selimoen wenschte te begeven, hidden
aan, daarom ging er nacht aan nacht van Kroeng-Raba, hinderlagen
naar den Gle-Loeda uit.
2 October maakten twee compagnieen van dat bivak onder Overste
Soeters eene verkenning naar Lepong.
Elke compagnie was 2 officieren en 70 man sterk.
De kampongs bleken nog onbewoond, alleen aan den voet der bergen
vond men menschen in hutten. Een paar dier lieden aangeroepen,
deelden mede, dat de bende van T. Amat, broeder van den gesneuvelden
ketjihik Bintang van Lam-Loempoer, zich in kampong Pantoen
ophield.
Zonder verzet kwam men tot Masdjid Lepong en reeds was de
troep op het punt terug te gaan, toen in de sawah, oost-waarts daarvan,
misschien op 500 M. afstand, gewapende Atjehers werden ontdekt, die
zich in den looppas in noordelijke richting verplaatsten.
T. Tjoet Mahmoed, die de colonne vergezelde, verzekerde, dat het
de bovenbedoelde bende was. Blijkbaar wenschten zij zich op de
rechterflank der patrouille te nestelen, waarom eene compagnie de opdracht
kreeg langs den voet van het gebergte te gaan marcheeren.
Plotseling kregen de nog bij de Masdjid verzamelde troepen een
goed gericht vuur. Terwijl eene compagnie dit beantwoordde, stak de
andere de sawah over, wat haar drie gewonden kostte. Niettemin
zag de vijand zich in zijne noordwaartsche beweging gestuit en trok
zich dan ook in de vallei der Kroeng-Lepong terug. Op den terugmarsch,
die tot de Kroeng-Djanten-Perak in breed front plaats had,
ondervond men geen verderen tegenstand.
Onzerzijds waren levensgevaarlijk gewond een Eur. fuselier, licht
twee Europeanen en een inlander. De vijand, 30 man sterk met 28
Beaumont-geweren, telde, volgens berichten, mede eenige gewonden.
Dienzelfden dag bracht de commandant van Tjot-Mantjang, met 2'/2
compagnie een bezoek aan Aroen-Loengke, daarbij de route Paja-Oe,
Toei-Selimbing, Soemit en Anehngom volgend.
Vanaf laatstbedoelde plaats was de colonne — hoewel op grooten
afstand, in front en linkerflank — voortdurend onder 's vijands vuur.
Tegen half tien bereikte men Aroen-Loengke en verbrandde dit.
De vijand trok zich dieper in het gebergte terug, dat nog voor den

119
terugkeer naar het bivak, in noordelijke richting doorkruisd werd.
De telefonische verbinding tusschen Lam-Baroe en Samahani kwam
gereed. Al dadelijk viel er een bericht te melden, n. 1. dat eene patrouille
van 2 officieren en 60 bajonetten eene 40 man sterke bende
uit Anak-Gle naar het gebergte had nagezet en daarbij een vijftal niet
levensgevaarlijk gewonde minderen had gekregen.
De vijand, die onder T. Lam-Krak uit de schuilplaatsen was afgedaald
om rijst te fourageeren, had twee dooden en zes gewonden.
T. Tjoet Lam-Tengah begon blijkbaar naar rust te verlangen en zocht
voeling met het bestuur. De controleur der XXII Moekims kreeg een
brief van hem. De beide reeds genoemde zoons van T. Moeda-Baid
verschenen te Koeta-Radja, en vroegen vergiffenis voor hunnen vader,
die inmiddels reeds naar Batavia was opgezonden.
De wd. Gouverneur zeide hun, dat zijn terugkeer misschien later mo­
gelijk kon zijn, indien bleek, dat rust en orde in de Vll Moekims-Baid
voorgoed waren hersteld.
Behalve door de rampen van den oorlog, werden de kampongs daar
door cholera geteisterd.
Uit Lohong terugkeerende lieden, die brieven voor den controleur van
Oleh-leh van de kedjoeroean, medebrachten, deelden mede, dat Oemar
zich nog wel degelijk in dat landschap ophield. Wijl hij in onmin
met den kedjoeroean was geraakt, had hij zich alleen wat meer binnen-
waarts verplaatst.
Schatten en kostbaarheden waren door hem bij verschillende welge-
stelde lieden in dat landschap verborgen, bevreesd als hij was, ze, bij
een nieuw bezoek onzer troepen, niet in veiligheid te kunnen brengen.
Zijn eigen bende telde 100 man. Behalve T. Amat zat een bende
onder Pang-Bintang een weinig hooger op aan de Kroeng-Lepong.
Reeds 7 October hadden meerdere hoofden bericht gezonden, dat
door bendehoofden als T. Tengah en Potjoet-Mat-Tahir in eene ver-
gadering te Moeloe Pekan Mon-Thoe was besloten, rooftochten in de
IV Moekims Ateuh en de III Moekims Lam-Rabo te organiseeren.
Den 10*" vernam men, dat T. Brahim-Montassik zich met een bende
van 100 man in Tjot-Birem en Moenloe ophield.
De bivak-commandant van Tjot-Mantjang, besloot zich van de waar-
heid dezer berichten te gaan overtuigen en trok met 2'/2 compagnie naar

120
de heuvels. Half tien 's morgens waren de beide kampongs bereikt en getuchtigd.
De vijand onderhield daarbij een matig vuur, naar men vermeende,
uit eene op J^ 900 M. zuid-oost van Moenloe gelegen versterking.
Na een paar salvo's verspreidde hij zich over de heuvels, maar had
toch nog de vriendelijkheid om de colonne — weliswaar op eerbiedigen
afstand —thuis te brengen.
Eerst na den overgang van de Lingkar, ten half een, staakte hij zijn
vuur. T. Tjoet, Imam van Pieeng, wist te vertellen, dat wij met een
troep Pedireezen te doen hadden.
Wij kregen twee zwaar gewonde Europeesche fuseliers, (die beiden
overleden) en een inlander en een Europeaan licht gewond.
Van Toekoe Tjoet-Toengkoeb vernam men in Tjot-Mantjang nog,
dat hij in Ladoeng den 6*" eene chandoeri had gegeven.
Eene patrouille van Kroeng-Raba had mede den 1 0*" weer een buiten-
kansje, met in een der grotteri bij Naga-Oembang — negen splinternieuwe
voorladers te vinden. Zij waren afkomstig van de, ten behoeve van de
excursie naar de Lam-Krak-Moekims, aan Oemar extra verstrekte geweren.
Om de bevolking van de kampong Lam-Tengah in ongelegenheid te
brengen — vernielden lieden van T. Tjoet-Lam-Tengah — aan wiens bende
ze blijkbaar niet genoeg opbrachten, een 200 Meter telefooonlijn langs
den Anak-Galoengdijk. Tot machtsvertoon ging nu het 6* Bataljon den
13 en van Lam-Baroe via Anak-Bate-Kling en Tampoh naar de Kroeng-
Loetoe, wier linkeroever tot de Atjeh-rivier gevolgd werd. Van Anak-
Galong ging het rechtstreeks op Lam-Baroe aan.
Het 3* Bataljon met een peloton-cavalerie marcheerde tegelijkertijd van
Tjot-Mantjang, via Tjot-Preh en Lam-Goet ook naar Sibreh.
Geen dier colonnes kwam met benden in aanraking.
Wel was zulks het geval met eene patrouille, die ook dien dag van
Tjot-Mantjang door Paja-Oe, Toei-Selimbing, Pasar-Hoho en Tepin-
Batee kruiste en eene tweede, die eveneens van dat bivak over Padang-
Tjenna, langs den linkeroever der Kroeng-Lingkar via Pasar-Hoho mede
naar Tepm-Batee ging. Die kregen zelfs nog een levensgevaarlijke ge­
wonde Europeesche fuselier.
's Nachts ging de bivak-commandant zelf er nog eens op uit, ditmaal
met drie compagnieen, om n. 1. de versterking te nemen, die bij de ex­
cursie van den 10*" t. v. uit Moenloe was waargenomen.
(1) Zuid van Tengkoe di Lameij en Lam-Pager (Kaart 1 : 75.000).

121
Daar men de Kroeng-Lingkar over moest, zocht de colonne eerst
den overgang oostwaarts van Tjot-Len-Senelon op, en trok vervolgens
over de Kroeng-Lepon en de bergtoppen in zuid-oostelijke richting tot
zuidwaarts van Moenloe.
Slechts licht werd men daarbij beschoten, eene versterking kon men
evenwel nergens ontdekken
Voor den afmarsch plaatste de commandant op verschillende toppen
kleine afdeehngen, waardoor men tot Aroen-Loengke vrijwel ongestoord
kon teruggaan. Verder in het meer glooiende terrein, kwamen kleine
groepen, elk misschien 3 a 4 man, opdagen, die de colonne op
4~ 800 M. voortdurend onder vuur namen en het resultaat hadden, dat
zij met vier gewonde Europeanen in Tjot-Mantjang terugkeerde.
Aan de Imams van Toengkoeb werd, ten overstaan van het sagihoofd,
T. Nja-Banta, medegededd, dat hunne hoeloebalang T. Tjoet-
Toengkoeb, van die waardigheid vervallen was, en zij dus omtrent een
opvolger konden beraadslagen.
Het korps-marechaussee, dat in den nacht van 14 op 15 October,
den man in kwestie moest trachten te overvallen, kreeg omtrent zijn
schuilplaats te Boekit-Karang, zoodanige berichten, dat van den tocht
werd afgezien.
Den Imam van Ladoeng, in wiens gebied de ontrouwe hoeloebalang
verbleef, nep het bestuur, onder bedreiging met eene tuchtiging, naar
Koeta-Radja op.
Dank zij de zich in het heuvelterrein, zuid-oost van den Glitaroem-
pas, nog steeds ophoudende benden, begon het in de III Moekims
Daroe en de IX Moekims alweer onveihger te worden. Eene patrouille
van Lam-Peneroet kreeg den 16'" October ter hoogte van Tjot-Soeri
vuur van een 30 a 40 Atjehers.
Om haar het teruggaan gemakkelijk te maken, nam een detachement
van Tjot-Goee, ten 8 u. v.m. ten zuiden van Lam-Tadoeh bij Tjot-
Ba'-Bi stelling, en zoo konden beide afdeehngen, zonder verliezen van
s vijands vuur, huiswaarts keeren. Men vergat evenwel blijkbaar dien
vijand te verjagen.
Ook de overvalling van de schuilplaatsen in Lam-Tandjoeng en Mam-
preh-west mislukte, door de angst en verkeerde inlichtingen van den
uit Koeta-Radja toegezonden gids. Het bleef wenschelijk in die heuvels
eens eene radicale opruiming te houden.

122
Met dat doel rukten in den nacht van 16 op 17 October uit Koeta-
Radja twee colonnes uit.
De eene, bestaande uit het korps-marechaussee, een peloton Euro­
peanen van het 14* Bataljon en een detachement van 1 officier en 40
bajonetten van Tjot-Goee, zou den opmarsch der 2* colonne beveiligen.
Deze, samengesteld uit het 3* Bataljon, een peloton-cavalerie en eene
ambulance moest het gebergte doorzoeken.
Aan den bivak-commandant te Samahani was opgedragen met 3 com­
pagnieen in verband met deze troepen te ageeren
De eerste colonne bezette den 17*" October ten 5 u. v.m. de
heuvels Gle-Broe, Tjot-Lam-Bakam en den meer zuid-oost gelegen
heuvels, terwijl het detachement van Tjot-Goee, intusschen de zuid-
randen aan Grot, Maneh en Lam-Tadoeh in bedwang hield.
Nauwelijks begon het te dagen, of op verschillende toppen, zuid van
Tjot-Lam-Bakam vertoonden zich enkele vijanden, waarop een paar
brigades marechaussee hoogerop het gebergte ingingen.
De 2' colonne marcheerde 4 u. 45' v.m. van Biloel af, teneinde om
5 u. v.m. het gebergte in te trekken, minstens tot de halve hoogte
daarvan, om dan in zuid-zuid-oostelijke richting door te gaan, tot zuid
van Mampreh-west. Tijdens dien marsch moesten alle aan te treffen
nederzettingen en versterkingen, ook die aan den voet van het gebergte,
vernield of verbrand worden.
Na verbinding met de colonne van Samahani verkregen te hebben,
kon zij haar taak als afgeloopen beschouwen en op Lam-Baroe teruggaan.
Deze laatste colonne, moest op zoodanig uur het bivak verlaten, dat
met het aanbreken van den dag de heuveltoppen van 200 tot 250 M.
hoogte ten zuid-zuid-westen van Mampreh bezet waren, zoo, dat den
vijand de aftocht in zuid-oostelijke richting geheel belet werd.
De 2* colonne had een tamelijk vermoeienden marsch.
De vijand kwam langzamerhand opzetten, doch zag zich telkens van
de voorgelegen toppen verjaagd. Vele huisjes, wijkplaatsen en enkele
goedgevulde padischuren, zoomede eene nederzetting van T. Tjoet-Lam-
Tengah, alien of in het gebergte of in de kampong Batoe-Lintang aan
den voet daarvan, gingen in vlammen op.
Ten 12 u. 30' n.m. stuitte zij op het 9* Bataljon. De vijand had
zich niet in laten sluiten, maar was eenvoudig wat dieper het gebergte
ingegaan. Een viertal dooden liet hij in onze handen achter. Volgens
latere berichten had hij totaal 13 dooden.

123
Buit gemaakt waren: 3 achterladers, 7 voorladers, 2 donderbussen en
diverse blanke wapenen.
De nu vereenigde colonnes trokken op Samahani terug.
Ook de 1' colonne had tal van schuilplaatsen in het gebergte opgeruimd.
Ten 8 u. 45' v.m. verliet zij hare stellingen, om via Empeh-
Bling, Oleh-Soesoeh, Tjot-Goee naar Lam-Peneroet terug te gaan. Een
groep van het peloton Europeanen van het 14' was afgedwaald en had
zich bij het 3' Bataljon aangesloten.
Aan onze zijde sneuvelde de Eur. fus. Back, No. 33679, en werden
de luitenant C. G. Meerburg, zeven minderen en twee dwangarbeiders
gewond.
In den nacht van 19 op 20 October verheten 1 0 brigades marechaussee
Koeta-Radja, met opdracht de kampong Empeh-Bling, waar zich volgens
ingekomen berichten, de bende van T. Rajoet van de III Moekims-
Daroe, zou ophouden, te omsingelen en de daar aanwezige bevolking
naar Koeta-Radja mede te brengen.
1 u v.m. gingen zij via Lam-Peneroet, Tjot-Goee en langs den weg
Dinoeng-Boekit-Trieng naar het einddoel.
Een half uur later volgde eene compagnie van het 14' Bataljon, om
bij de brug over de Kroeng-Long-Lemoh stelling te nemen en zoo
noodig de marechaussee bij te springen. 4 u. 25' v.m. was de kampong
ingesloten.
Gevankelijk medegevoerd werden 14 mannen, 28 vrouwen en kinde­
ren, en een tromplader was buit verklaard. Volgens den spion behoor-
den vele der mannen tot de bende van T. Klieng.
Het bestuur besliste, dat de kampong, die steeds een schuilplaats voor
slecht volk vormde, verlaten moest worden. De bevolking kon verhui-
zen naar Poenir.
Den 22 en d. a. v. maakte de marechaussee een vergeefsche tocht naar
Bak-Soekoen en Lam-Baroe, waar zij beslag meende te kunnen leggen
op goederen van T. Tjoet-Toengkoeb.
Eene afdeeling van Lam-Peneroet kreeg bij eene patrouille in de IX
Moekims, door vuur uit de heuvels ten zuiden van Tjot-Soeri een gewonde.
Een paar dagen later kwam er bericht binnen, dat zich op Pasar-Hoho
een 60 a 70 man sterke bende zou ophouden.
2 compagnieen van Tjot-Mantjang togen er heen; de toegangen een-
maal afgesloten, wees de Imam eenige leden aan van de bende van

124
wakil Joesoef. Bij eene poging tot ontvluchten, lieten alien het leven,
daaronder een familielid van den aanvoerder.
Het 9* Bataljon te Samahani, keerde den 26*" October naar het garnizoen
terug en werd vervangen door het 14*; ook de hulpwapens
wisselden om.
Om het den schutters in de heuvels der IX Moekims weer eens lastig
te maken, rukte in den nacht van 27 op 28 October het korpsmarechaussee
uit met opdracht het gebergte ten zuiden van Tjot-Soeri
te beklimmen en de vijandelijke nederzettingen bij de Batoe-Mengkoerah
(1) te omsingelen.
Te Tjot-Goee sloot zich een detachement van 2 officieren en 50
bajonetten bij het korps aan.
Het geheel marcheerde ten 1 u. 30' v.m. over Biloel, langs den Gle-
Broe naar Tjot-Soeri.
Men bereikte den Batoe-Mengkoerah ten 4 u. 30' v.m. en vond de
hutten verlaten. Op aanraden van den gids, beklom men toen een
hoogeren top. Daar trof men twee hutten aan. Drie slapende Atjehers,
sprongen op, stelden zich te weer, doch werden spoedig onschadelijk
gemaakt. 2 Beaumont-geweren vormden de buit.
Eene andere afdeeling ontdekte op 150 a 200 M. hoogte tien andere
hutten, echter ook verlaten.
Al die schuilplaatsen werden natuurlijk aan de vlammen prijs gegeven.
Tijdelijke bezetting van Indrapoeri.
Intusschen was noch in de VII Moekims Baid, noch in de V Moekims
Montassik de toestand bevredigend te achten.
Bij voortduring vertoonden zich daar kleine benden, die, om in hun
onderhoud te voorzien, de passargangers beroofden.
Verscheidene hoofden hadden nog steeds niet voldaan aan de oproe-
ping van het bestuur, om naar Koeta-Radja te komen.
Zoo hadden zich van de 1 2 wakils (kampong-hoofden) slechts 3 man
gemeld.
Eene patrouille van Tjot-Mantjang had het kampong-hoofd van Lepon —
waarvan de bevolking bij den komst onzer troepen de vlucht nam —ingere-
kend en op een tweetal in zijn woning gevonden voorladers beslag gelegd.
28 October marcheerden 3 compagnieen uit datzelfde bivak langs
(I) West van den Gle Broe (Kaart 1 : 75.000).

125
den weg Toengkoeb-Montassik, naar kampong Baroe en over Lam-Pasei,
Lam-Bada, Pantai-Karang naar Redeb. Wel meldden zich toen de
kampong-hoofden bij den aanwezigen wd. Controleur, maar op den
terugweg werd de compagnie, die de rechterflank der colonne dekte,
voortdurend beschoten door een 12 a 20 man sterke bende, die op
800 M de colonne in verspreide orde volgde, zoodat die troep met
drie met levensgevaarlijk gewonde Europeesche minderen thuis kwam.
Uit een en ander bleek wel, dat de partij van verzet, haar invloed
nog steeds deed gelden.
Van verschillende zijden vernam men zelfs, dat te Teue, oost van Moen­
loe, nabij Moeroe en voorts boven Indrapoeri bentengs waren gebouwd.
Het werd dus tijd weder eene mobiele colonne samen te stellen.
Daartoe besloot de wd. Gouverneur dan ook
De colonne zou om te beginnen een bivak in- en om de Masdjid
Indrapoeri betrekken, en vandaar uit de vijandelijke benden opzoeken
en verjagen, uit:
1* Mej Saleh en omgeving.
2* Het Moeroesche.
3* Lam-Panas.
4 e Het Lam-Lootsche.
5* Gleieng en Tanah-Abe
6' Selimoen.
Met uitzondering van Selimoen, moesten die streken bovendien ge-
tuchtigd worden.
De bivak-commandant te Samahani moest de patrouillegang zoodanig
regelen, dat er eene dagelijksche gemeenschap met Indrapoeri tot stand
kwam en die van Tjot-Mantjang bij het oprukken naar Mej Saleh zijne
medewerking verleenen.
In de instructie werd er op gewezen, dat ook in het gebied tusschen
Indrapoeri en Selimoen, de toestand minder gunstig was geworden.
Polim zwierf er met een sterk gewapend gevolg, tusschen Selimoen
en Lam-Karong rond; Tengkoe Ma'-Id had zich in het Moeroesche
(bij Kareung Djih) en Tengkoe Ma 4 -Oesin zich in het Lam-Lootsche
gevestigd. Het hoofd van die streek Tengkoe Moeda-Latif, vertoonde
zich nog niet bij het bestuur, Tengkoe Beb, halfbroeder van T Mat-
Amin en Tengkoe Id van Kroeng-Kali, zaten met hunne benden in
Koeta-Ba'-Teue bij Moenloe en ondernamen van daar geregeld stroop-
tochten o. a. naar Pasar-Hoho.

126
Ook T. Brahim-Montassik, Tengkoe Tanah-Abe en T. Seuneuboe,
die zich tusschen Tanah-Abe en de Moekims Montassik bewogen,
hidden zich met het berooven van landgenooten onledig.
De colonne bestond uit:
Commando:
Commandant: Luitenant-Kolonel J. B. van Heutsz.
Chef van den Staf: Kapitein G. C. E. van Daalen.
Adjudant: 1' Luitenant-Adjudant P. A. H. Heldens.
Intendant: Kapitein-Intendant C. Broeksma.
Gw. Bestuur: Wd. Ass.-Res. Heckler.
Een militair opnemer en 4 ordonnansen
Infanterie:
3* Bataljon: Wd. Commandant-Majoor H. A. L. Wichers.
Sterkte: 15 officieren, 2 adj. o.o. d.d. officier en 452
minderen.
6' „ : (2 compagnieen) Commandant-Majoor A. E. N. B. Otken.
Cavalerie :
Sterkte: 10 officieren, 1 adj. o.o. en 249 minderen.
Commandant Ritmeester Jhr. L. D. C. de Lannoy.
Artillerie:
Sterkte: 2 pelotons met 2 luitenants en 65 ruiters.
Een sectie Berg-Artillerie: commandant 1* luit. G. L. v. d. Waarden.
Sterkte: 48 minderen, 24 rij-, trek- en draagdieren en
2 vuurmonden (met 72 G., 72 G. K. T. en 24 K.)
Genietroepen Commandant: 1* Luit. A. S. Ruzette.
Gevechtstrein :
Twee ambulances.
Sterkte: 33 minderen.
per ambulance 1 mandoer en 14 dwangarbeiders.
per compagnie 1 „ „ 15 „ (voor de tandoes).
8 „ (voor kookgerei).
per sectie-artillerie, peloton-cavalerie of sectie-genietroepen 2 dw. arb.
voor de brug der artillerie: 4 dwangarbeiders.
„ „ genietroepen en 1 mandoer en 12 idem.
„ den opnemer 5 idem.
(totaal 225 man).
Reserve munitie door den man te dragen.

127
De opvoer der goederen naar Indrapoeri geschiedde met karren onder
speciale dekking.
De troepen werden gevoed volgens de Atjeh-schaftorder. Officieren
hadden in eigen voeding te voorzien.
Broodzak, sprei, een reserve stel ondergoed en reserve schoenen
dienden te worden medegenomen.
Met de beide compagnieen van het 6* Bataljon in de voorhoede,
marcheerde de colonne den 28'" October, 6 u. 30' v.m. van Lam-Baroe af.
Daar 2 prauwen en een kar met kabelwerktuigen voor eene te Indrapoeri
te maken verbinding tusschen de beide oevers der Atjeh-rivier,
niet zoo snel konden volgen, werd daarbij eene compagnie achtergelaten.
Half negen was de troep te Samahani, twee uur later tegenover
Masdjid Indrapoeri; geen schot was gevallen, geen vijand gezien.
De Atjeh-rivier bleek ondoorwaadbaar.
In afwachting van de prauwen maakten 2 compagnieen 6' en de cavalerie
ten 12 u. 30' n.m. eene verkenning naar Sihon en Djerir.
Ook hierbij gebeurde niets bijzonders. De Djerir was doorwaadbaar,
de Atjeh-rivier bij de samenvloeieng met de Djerir, weer niet.
Half twee kwamen de vaartuigen. Toen de genietroepen er na twee
uur werkens nog niet in geslaagd waren, de kabels te spannen, beproefde
men middels touwrepen en katrollen de prauwen heen en weer te doen
varen.
Op die wijze slaagde men er in twee compagnieen van het 3* met
eene ambulance en vivres over te zetten. De rest der colonne bracht
den nacht in kampong Rekih door, die in den vooravond van de heuvels
bij Long-Lemoh licht beschoten werd.
Den volgenden morgen ging ook die rest over. Paarden, muildieren
en vee, moesten daarbij zwemmen.
2 u. n.m. was de troep aan gene zijde geheel onder dak.
Voor een deel in en onder Atjehsche woningen, ook wel onder
zelfgemaakte afdaken. Tegen betaling leverde de bevolking atappen,
rottan, enz.
's Avonds legde men in het heuvelterrein van Gle-Kambing en nabij
den Tjot-Oleh-Soebang hinderlagen, echter zonder resultaat.
De vijand liet de troepen 's nachts met rust
Den volgenden dag was bestemd voor de excursie naar Mej Saleh. (1)
(1) Op de Kaart 1 : 75.000 staat Masaleh.

128
De wd. Gouverneur was daarvan verwittigd, opdat de bivakcommandant
te Tjot-Mantjang bijtijds van bevelen zou kunnen worden
voorzien.
Met uitzondering van de 4* compagnie 3' Bataljon en 1 5 man genietroepen,
ging de geheele colonne ten 6 u. 30' v.m. den marsch in, en
wel de cavalerie verkennend vooruit, de snelladers in de voorhoede.
Over Loehr ging het in noord-oostelijke richting.
9 u. 30' stuitte de voortroep op een diep ingesneden ravijn, ongeveer
1000 M. oost van Mej-Saleh. Atjehsche gidsen noemden het de
Kroeng-Tjoereh; daar vielen de eerste schoten uit de oostelijke heuvels.
Na het overtrekken van dit ravijn, beklom een der sectien snel den
heuvel -

129
1 u. 15' had men de troepen voor den terugmarsch in twee evenwijdige
afdeehngen opgesteld. Het 6' Bataljon richtte zich naar Mej-
Saleh, het 3' met de cavalerie meer westelijk naar Djaham. Deze troep
kreeg op dat moment vuur uit Batoe-Kasire — n.l. een salvo op 600 M.
door den vijand afgegeven, en waardoor drie amboineezen gekwetst werden.
Na het doorzoeken van Mej-Saleh, dat bewoond was, sloten het
6' Bataljon en de artillerie achter het 6' aan
Toen de vijand uit de Kroeng-Aloer begon te vuren, trad de compagnie
snelladers als achterhoede op en beantwoordde het vuur, dat
ophield, nog voor de troep Karang-Djih (bij Djoealah) bereikt had.
4 u. 30' n.m. was men terug in het bivak, dat intusschen door de treinkoelies
en achtergebleven compagnie verder in orde gebracht was.
Uit Tjot-Mantjang waren ten 6 u. 30' v.m. de bivakcommandant met
drie compagnieen infanterie en een peloton cavalerie op marsch gegaan
met het doel de vijanden uit Aroen-Loengke, Tjot-Birem en Moenloe te
verjagen, en — zooals we reeds aanstipten — het meer oost-waarts gelegene
Koeta-Ba 4 -Teue te nemen, om verder verbinding met de colonne van
Indrapoeri te zoeken.
De brug over de Lingkar bij Padang-Tjenna, den dag te voren ge­
stagen, was bereids weder afgebroken, maar spoedig hersteld door eene
compagnie, die een uur vroeger dan de anderen afmarcheerde. In Aroen
Loengke begon de vijand de colonne te beschieten, waarom deze van
den Gle-Ampei-Awei af, de hoogste heuvelruggen bleef volgen. Koeta-
Ba 4 -Teue vertoonde zich weldra aan het oog, trouwens hoe meer men
die sterkte naderde, hoe meer het vuren toenam.
De cavalerie kwam in het terrein slecht vooruit. De verkenning had
dan ook aanvankelijk door de infanterie plaats, totdat het terrein voor
de beredenen gunstiger werd. De pelotons namen eene zoodanige
opstelling in, dat zij den eventueel vluchtenden vijand zouden kunnen
vervolgen.
Eene compagnie ging zooveel mogelijk gedekt vooruit naar het ravijn,
dat de sterkte begrensde. De compagnie Bueninck kreeg last er recht
op aan te rukken.
De versterking lag op een uitlooper; de aanvals-compagnie moest
ook nog eerst een ravijn door. Het grootste deel daarover zijnde, liet
de korps-commandant „attaqueeren" blazen.
De Eur. fus. Mom, No. 41417, en de Eur. sergeant van Hooydonk,
9

130
No. 38217, kwamen het eerst voor de versperring, werkten zich er door,
maar zagen de laatste verdedigers in het bedekte terrein verdwijnen.
Noch de cavalerie, noch de infanterie vonden hen daarin terug. De
inname had ons drie lichtgewonden gekost, en slechts een doode Atjeher
lag nabij de borstwering.
De koeta bleek zeer verdedigbaar en alleen aan de noord-westzijde
te bereiken. Vermoedelijk was de vijand, uit vrees voor eene omtrekking,
gevlucht.
Wij zagen reeds, hoe verband met de Indrapoeri-colonne gevonden werd.
2 u. 20' begon de terugmarsch ; door die sprongsgewijze uit te voeren,
hield men den vijand op grooten afstand.
In het glooiende terrein bij Aroen-Loengke hield de colonne halt.
Eene compagnie ging vooruit naar de Kroeng-Lingkar. De cavalerie
kreeg vergunning naar Tjot-Mantjang terug te keeren. De infanterie
volgde 6 u. 5' n.m. Het modderige terrein was oorzaak, dat men
eerst 8 u. 30 v.m. het bivak bereikte.
Verschoten waren 4244 Beaumont-patronen.
Onzerzijds bedroegen de verliezen totaal een Europeesche en drie
inlandsche minderen gewond, die des vijands — volgens berichten — twee
dooden en zes gewonden.
Tocht naar Ladoeng en Kroeng-Raja.
30 October rukte van Koeta-Radja uit, het korps-marechaussee, 2
compagnieen 6' Bataljon en eene ambulance (voor dragers der 1 2 tandoes,
waren 36 chineesche koelies ingehuurd).
Het geheel stond onder de bevelen van den commandant der mare­
chaussee's Jhr Graafland.
De wd. Controleur der XXVI Moekims vergezelde de colonne.
Per extra-trein gingen de troepen 's avonds 9 uur naar Lam-Joeng en
vandaar begon 9 u. 50' n.m. de marsch in de richting van Angin-
Baroe.
Het doel der excursie was, te Ladoeng Toekoe Tjoet-Toengkoeb en
aanhang gevangen te nemen en te beproeven diens geweren in handen
te krijgen.
Van Ladoeng moest langs het strand naar Kroeng-Raja worden
gemarcheerd.
31 October, 5 u. 30' n.m. zou een detachement van 100 bajonetten

131
van het 12' Bataljon onder kapitein Weustmann, versterkt door eene
afdeeling mariniers bij Kroeng-Raja landen, en eene zoodanige positie
innemen, dat een ontsnappen naar het zuiden, in de richting Lam-Toba,
uitgesloten was.
Deze compagnie embarkeerde 's avonds te voren ten vijf uur aan boord
van H. M. Prins Hendrik, die 's nachts ten 1 uur onder stoom ging
en reeds ten 4 u. 's morgens, dus wel wat vroeg, in de Kroeng-Raja
baai voor anker kwam.
Twee uur later ging men aan wal.
De overland-colonne vond de brug over de Kroeng-Angin afgebro-
ken Over een enkelen boomstam diende zij nu den ondoorwaadbaren
stroom over te trekken, wat vijf kwartier oponthoud gaf.
Daar kwam nog bij, dat de gids den troep in het heuvelland op een
dwaalspoor leidde, zoodat eerst ten 3 u. v.m. den rechten weg naar
Ladoeng betreden werd.
Door een Snellen marsch hoopte de colonne-commandant den verloren
tijd te herwinnen, maar de compagnieen van het 6* konden toen niet
volgen, zoodat eerst tegen half zes het hoogste punt bereikt kon worden.
Een uur later was Ladoeng omsingeld, doch bleek verlaten. De kam­
pong telde een zevental armoedige hutten.
Daarin en in het omliggende terrein, trof men vijf voorladers aan.
8 u 20' v.m. ging de colonne-commandant met de 4' compagnie
6' aan boord van de inmiddels ter reede van Ladoeng aangekomen
gouvernementsstoomer „Albatros". De rest der colonne trok langs het
strand naar Kroeng-Raja, waar de kapitein Weustmann met zijne men­
schen in stelling lag.
De bevolking was hier vriendschappelijk gezind. Reeds voor het
aanbreken van den dag, waren overal witte vlaggen uitgestoken.
Informaties brachten aan het licht dat T. Tjoet-Toengkoeb's weder-
helft de kampongs reeds geruimen tijd verlaten had, en hoogerop in
het gebergte was gevoerd. Van onze komst was men overigens bij-
tijds op de hoogte gebracht.
Met het oog op de vermoeidheid van het gros der troepen, het ver-
gevorderd uur en de omstandigheid, dat geen eten was medegenomen,
werd van een verder zoeken naar den vijand, die zich in het twee uur
verder gelegen bosch, de „hoetan tjepli" zou ophouden, afgezien.
De colonne embarkeerde op de „Albatros" en ging 3 u. n.m. naar
Oleh-leh terug.

132
Wij zagen reeds hoe de compagnie Weustmann en het detachement
schepehngen onder den luitenant der mariniers P. Groen, ter sterkte van
1 officier en 52 minderen, 1 officier van gezondheid en 5 dragers ten
6 u. v.m. debarkeerden.
6 u. 45' v.m. hadden zij de bevolen stelling ingenomen.
Een der bewoners, die den troep tegemoet kwam, verklaarde, dat
's morgens 4 uur, drie volgelingen van T. Tjoet-Toengkoeb langs een
pad naar Lam-Toba waren gegaan.
Na het bezetten der heuveltoppen zuid-oost van Kroeng-Raja ontwaarde
men een bende van 60 man, die blijkbaar hetzelfde pad insloegen.
De bende voerde 15 pikolpaarden en twee sappi's met zich, was,
in rechte lijn, twee K.M. van de colonne verwijderd en dra aan het
oog onttrokken.
Na ^ 1 uur in stelling te hebben gelegen, meldde zich het hoofd van
Kroeng-Raja, T. Imam-Arab, bij den commandant.
Volgens hem had T. Tjoet-Toengkoeb zich kortelings te Ladoeng
opgehouden, doch was vandaar vertrokken, wanneer en waarheen, kon
hij niet zeggen.
Omtrent de bende verklaarde het hoofd, dat het Atjehers waren, die
daags te voren rijst te Kroeng-Raja hadden aangebracht en bij den
komst van het oorlogschip naar Lam-Toba waren getrokken.
2 u. 30' keerde de compagnie aan boord van de „Hendrik" terug en
6 u. n.m. zat zij alweer in den trein van Oleh-leh naar Koeta-Radja.
Aan de drie haar toegevoegde gidsen, had zij weinig gehad. Slechts
een had weten aan te geven, waar men debarkeeren moest, maar geen
van alien was met de terreingesteldheid en den loop der paden in het
Kroeng-Raja'sche bekend.
Het resultaat dier excursie was nihil.
De colonne-commandant te Indrapoeri, besloot den 31'" October, met
zijne infanterie, behalve de 3* compagnie 3 e Bataljon, met een peloton
cavalerie, eene aanbulance en een detachement Genietroepen het terrein
zuid-oostwaarts van het den vorigen dag doorkruiste, af te patrouilleeren.
7 u. 30' v.m. marcheerde de troep langs het voetpad naar Loehr, Moeroe-
Noord, en daarna in zuidoostelijke richting naar de Kroeng-Pengapit.
Toen de verkennende cavalerie, gevolgd door de voorhoede compagnie
(3* compagnie 6' Bataljon, onder den kapitein A. B. B. Jansen) 9 u.
20' v.m. de heuveltoppen ten oosten van Lam-Loeng bereikte, kreeg

133
zij voor het eerst vuur en wel uit het heuvelterrein aan gene zijde van
de Aloer-Semirah.
Na een paar salvo's te hebben afgegeven, passeerden en de cavalerie
en de compagnie Jansen snel het vrij diepe ravijn van de Aloer.
De colonne commandant beval nu den commandant van den hoofdtroep,
luitenant-kolonel Otken, met eene compagnie mede over te steken en aldus,
in verband met de voorhoede, de heuvels bij Aloewah-Mangreng langs
de Kroeng-Pengapit te bezetten.
Door een misverstand, bleef de bedoelde compagnie echter aan deze
zijde van het ravijn, en ging de compagnie Jansen alleen door.
De colonne zelf trok nu ter plaatse, waar de Aloer-Semirah in de
Aloer-Pengapit valt, deze laatste over, en bezette eveneens de heuvels
bij Aloewah-Manggreng.
Het opdnngen uit de richting Lam-Gadja belette de compagnie van
Overste Otken, die enkele schoten van den vijand uit die richting beantwoordde.
De huizen in de buurt van Aloewah-Manggreng werden verbrand, en
aan kapitein Jansen, die reeds een 1500 M. noordwaarts gegaan was,
gelast halt te houden.
II u. 15' v.m. ging het geheel weer voorwaarts. Overste Otken met
de compagnie, voegden zich weer bij de hoofdcolonne en in noordoostelijke
richting vervolgde men zijn weg, vele huizen in het Mahengsche,
dat onder rechtstreekschen invloed van Polim stond, verbrandend.
Een zestal runderen vormden den buit.
De vijand week al meer en meer naar het hooge gebergte terug. 2 u.
n.m. veranderde de colonne van marschrichting en volgde eene westelijk
loopend pad, dat vrij druk beloopen bleek; ten 3 u. 30' n.m.
kwam men ten oosten van Pasar Karang-Djih uit.
Spoedig ging het vandaar langs de westgrens van Loehr, Darang en
Lam-Poei naar het bivak terug — met de compagnie snelladers in de
achterhoede.
Slechts een fuselier was op dezen tocht gewond geraakt.
Den I'" November, maakten 2 compagnieen van het 6' Bataljon onder den
korps-commandant eene excursie naar Lam-Panas, om daar een opgelegde
boete van honderd dollars te innen of anders de kampong te tuchtigen.
Zonder moeite doorwaadde men de Djerir-rivier en had 9 u. v.m.
het doel reeds bereikt.

134
Het hoofd voortvluchtig zijnde, meldde zich spoedig de wakil der
kampong.
Hem werd de komst onzer troepen duidelijk gemaakt en een uur tijd
gegeven, de boete te verzamelen.
Intusschen doorzocht men de kampong en vond die voor een groot
deel reeds vroeger verbrand. Alleen aan den rivierkant stonden nog
enkele huizen.
Op den bepaalden tijd, bracht de Imam twee stieren, daar er geen
geld voorhanden was. Intusschen, de goede wil bleek, en 11 u. 20
achtte de commandant zijn taak volbracht.
Een uur later was het overgangspunt bij het bivak al weer in zicht.
De commandant van het 3' Bataljon toog 1 u. n.m. met drie com­
pagnieen van zijn korps naar Pasar Karang-Djih, met opdracht die te
omsingelen en alle aanwezigen naar het bivak te brengen.
De 4* compagnie onder Kapitein Vosmaer, zou daartoe in noordelijke
richting door Indrapoeri, Lam-Loeboek, Ampearo gaan, vandaar zoo
gedekt mogelijk naar Aloer-Oetoh marcheeren, die Aloer oversteken en
noord-oost van de pasar zich opstellen, om een ontvluchten aan dien
kant te beletten.
Met de beide overige compagnieen ging de commandant langs het
voetpad Lam-Poei-Darang en Loehr.
Mocht een der deelen te laat komen — dan zou het andere niet wachten,
maar de taak geheel voor zijn rekening nemen.
Voor de compagnieen onder den korps-commandant was nader be-
paald, dat een peloton in versnelden pas naar den pasar zou oprukken,
een tweede de toppen oost daarvan moest bezetten, en de laatste com­
pagnie ontvluchting in zuidelijke en westelijke richting tegengaan.
Het voorste peloton, dat ontdekt werd, zag drie geweerdragenden
ijlings de passer verlaten. Hoewel men er op schoot, ontkwamen zij.
De druk bezochte pasar was weldra omsingeld. De 4* compagnie kwam
tien minuten later opdagen.
Wapens waren op de pasar niet aanwezig — en van de 208 mede-
gevoerde mannen, bleek slechts een „djahat" te zijn. De overigen liet
men weer los.
De Pedirees en een vroeger gedroste chinees werden aangehouden.
Een peloton had 's morgens een telefoonbericht naar Samahani ge-
bracht, dat den 3*" naar Selimoen zou worden opgerukt.

135
Het bestuur werd verzocht 200 chineezen of dwangarbeiders te zen-
den, en twee compagnieen van het 14* te Samahani ontvingen eene op-
roeping naar Indrapoeri te komen.
Een zou mede naar Selimoen gaan en een met de Europeesche com­
pagnie van het 6* het bivak blijven bewaken.
De compagnieen van Samahani moesten dwangarbeiders en kookgerei
medebrengen.
Den volgenden dag was het rustdag.
De wd. Gouverneur bezocht Indrapoeri ten 8 u. 45'v.m., inspecteerde
den troep en vertrok weer 10 u. 45' v.m.
Een peloton van de 2* compagnie 3* Bataljon, had zoolang de heu­
vels van Long-Lemoh en Gle-Kambing bezet.
's Middags 5 uur arriveerden de opgeroepenen van Samahani.
De Atjeh-rivier was dien dag doorwaadbaar.
2* Excursie naar Selimoen.
Voor een tocht, die vermoedelijk drie dagen zou duren, ging den 3 e "
November ten 7 u. 30' v.m. een colonne van Indrapoeri ter sterkte van:
l e . De Eur. compagnie van het 14* Bataljon.
2*. De Amb. „ „ „ 6*
3". Het 3* Bataljon.
4 e . Twee pelotons-cavalerie.
5 e . Eene sectie Bergartillerie,
bovendien een detachement genietroepen, 2 ambulances en trein. Het
geheel onder commando van Luit.-Kol J. B. van Heutsz.
De cavalerie reed zelfstandig vooruit. De commandant van het 6c
Bataljon trad als voorhoede-commandant op.
Men volgde het voetpad noord van Darang, door Loehr, naar Moeroe-
Zuid, verder naar den overgang over de Kroeng-Pengapit, zuid van den
Gle-Manggerah, langs den noordrand van Ajer-Alang, over het hooge
terrein zuid van Lam-Tjot, noord van Gleieng, Lam-Pie, Tanah-Abee
naar de Kroeng-Lam-Kabir; om over de Kroeng-Selimoen, de pasar
van dien naam te bereiken.
9 u. 15' v.m. passeerde de voorhoede de Kroeng-Pengapit en richtte
zich naar de heuvels benoorden Ajer-Alang, wijl een vijftal vijanden
vandaar de sawah bestreken.
Die lieden wachtten onze soldaten niet af, maar kozen bijtijds het
hazenpad, waarop de cavalerie de heuvels west van Lam-Prei bezette.

136
Het doorwaden van de Pengapit gaf de colonne weer een uur opont-
houd. 10 u. 5' v.m. kon de marsch hervat worden.
Terwijl de achterhoede over de sawah aan den noordrand van Ajer-
Alang ging, kreeg zij voor het eerst vuur, een enkel schot uit het Moe­
roesche, overigens uit de heuvels in zuid-Maheng.
De Imam van Moeroe, die zich daags te voren te Indrapoeri gemeld
had, vergezelde de colonne door zijn gebied.
10 u. 20' zag de spits der cavalerie, waarbij de 1' luitenant J. de
Koningh, van een heuvel noord van Lam-Prei, op 800 a 900 M., eene
vijandelijke nederzetling.
Van een 15 a 20 schoten, die daaruit werden gelost, trof een den
luitenant de Koningh en wel licht in de zijde.
Onmiddellijk kwam eene sectie der voorhoede vooruit, maar de vijand
verdween voorloopig, om later de hoofd-colonne bij het doorschrijden
van het hooge terrein, oost van Lam-Prei, nog eens onder vuur te nemen.
De nederzetting zelf lag te ver uit de marschnchting om die nu te
nemen, dat bleef dus voor den terugmarsch bewaard wel legde men
eene kleinere aan een zijrivier van de Kroeng-Kir in de asch.
Eerst tegen half twee doorwaadde de colonne de Kroeng-Kir en
deboucheerde op de groote terrasvormig aangelegde sawah, noord van
Longkling en Tanah-Abe.
De witte vlaggen wapperden in deze kampong en in het Lam-Kabir-
sche lustig in den wind. Een paar mindere hoofden van Lam-Kabir
en eenige bewoners van Tanah-Abe maaklen hunne opwachting bij den
colonne-commandant.
Hun werd medegedeeld, dat de werkelijke hoofden te Selimoen
moesten verschijnen. Wegens het niet voldoen aan den vroeger gege­
ven last, kregen ze alvast 100 dollars boete.
Drassigheid, maakte den marsch over de sawah nu niet bepaald ge-
makkelijk; bovendien beschoten eenige vijanden, die uit het gebergte
noord-oost van Gleieng kwamen afzakken, den troep in de linkerflank —
wat ons op een paar lichtgewonde chineezen kwam te staan.
De achterhoede beantwoordde dit vuur.
Intusschen had men zooveel oponthoud bij het passeeren der
talrijke aloers, dat de cavalerie eerst tegen 5 u. n.m. de monding der
Kroeng-Lam Kabir bereikte.
Langs een bestaand voetpad ging het nu voort naar de uitmonding
der Sehmoen-rivier, waar een deel van het pad bleek weggeslagen, zoo-

137
dat men om het goede overgangspunt te bereiken een 50 a 60 M.
hoogen heuvel moest overtrekken. Hier had de vijand aan de overzijde
blijkbaar op gerekend, althans eenmaal boven kreeg de cavalerie een
beduidend vuur. Ook de colonne kreeg het noodige, maar uit een
suikerriettuin, oost van kampong Sonoeboe.
De cavalerie zat af en beantwoordde de schoten; van de infanterie
kreeg de 1* compagnie 3 e Bataljon last door de rivier te gaan, den
vijand te verdrijven, de nederzettingen te verbranden en zich rechtstreeks
naar Pasar Selimoen te begeven.
Aan die opdracht voldeed zij en kreeg daarbij een der schutters in
handen. Haar 4' sectie was niet gevolgd, maar had op eene hoogte
noord-oost van Ladon stelling genomen, om met de repeteergeweren
de achterhoede gelegenheid te geven, het gevecht af te breken.
5 u. 45' had de voorhoede zich aan gene zijde der Selimoen rivier
opgesteld en wachtte den overtocht van cavalerie en hoofdcolonne af.
T. Daoed Selimoen, die zich hier kwam melden, kreeg opdracht de
Pasar zoodra mogelijk te doen ontruimen. In afwachting van de komst
der overige troepen, ging de voorhoede den Toekoe achterop, om de
bivakplaats te bezetten, spoedig gevolgd door den colonne-commandant,
de 2' compagnie 3*, en de artillerie.
De commandant van het 3 e , zou met twee compagnieen den trein
opwachten, en na verzamding op een zandplaat aan gene zijde der rivier,
zijne schreden ook pasarwaarts richten.
7 u. 30' n.m. op de bivakplaats aankomende, gaf de colonne-commandant
de noodige bevelen voor legering en beveiliging, en deed voor
de verlichting een drietal groote vuren aanleggen. Dat was wel noodig,
want eerst ten half tien kwam de rest der troepen.
Reeds een uur later bracht men het rapport, dat een geweer en twee
karabijnen ontvreemd waren; wel werd een Atjeher aangehouden, dien
men van den wapendiefstal verdacht, maar het gestolene kwam niet
meer te voorschijn.
De vijand gunde de colonne een rustigen nacht — er viel althans geen
schot.
Den volgenden morgen gingen vier compagnieen infanterie, een peloton
cavalerie en de artillerie riaar Djiinthoi, waarvan de hoofden wel te
Selimoen, maar niet te Koeta-Radja waren geweest. Eenige gidsen
gingen mede. Ook zond men een Atjeher met een verslag van den

138
tocht naar Indrapoeri, waarbij den wd. gouverneur tevens was medegedeeld,
dat men voor de schoonmaak in de buurt van Lamprei een dag
langer zou uitblijven.
8 u. 30' v.m. trok men bij Lieb de Atjeh-rivier over, een daar gespannen
touwreep vergemakkelijkte de beweging zeer.
Langs de kampongs Enteh-Gadjah en Baroe, bereikte de troep na
drie uur marcheeren over een heuvelachtig terrein, de hoogvlakte Datar-
Gampoeng, vanwaar men front makende naar het zuiden en zuid-westen
een ruim overzicht had over een uitgestrekt dal.
Naar het noorden ziende, ontwaarde men den Gle-Teungkoe-Melangit—
de waterscheiding van Selimoen- en Atjeh valid. Djanthoi ligt aan den
linkeroever der Atjeh-rivier. Een duizend meter breede sawah-vlakte
scheidde de kampong nog van de hoogvlakte.
Toen de colonne ten 12 u. 's niiddags afdaalde, kon men tal van
bewoners van Djanthoi en omliggende kampongs met have en goed
naar het gebergte zien vluchten.
Slechts een paar lieden traden tegemoet en boden klappers aan.
Daar van de opgelegde boete nog niets was binnengekomen, genoten
vijftien mannelijke bewoners het voorrecht, als gijzelaars den troep te
mogen vergezellen, toen 1 u. 45' n.m. de opnemer met zijn arbeid
gereed was, en de terugmarsch begon.
Tusschen de kampongs Baroe en Enteh-Gadjah, gaven een paar
Atjehers, die het blijkbaar niet konden verkroppen, dat alles zoo zonder
stoornis zou afloopen, wat vuur op de rechterflank der colonne.
Een voortdurende regen, die in dit opzicht voordeelig werkte, deed
dat wel verstommen — de Atjehers moeten niets van regen hebben —
maar maakte van de goede bergpaden, ware glijbanen, zoodat de manschappen
zeer vermoeid raakten.
Wilde men niet voor de sterk gezwollen Atjeh-rivier blijven staan,
dan moest men niettemin voortmaken. Gelukkig kon de rivier tusschen
5 u. 30' n.m. en 6 uur bij Lieb doorgetrokken worden en zoo was
ieder 's avonds 7 uur weer in zijn bivak. Het regende nog tot 10
uur door.
Teneinde den troep in de gelegenheid te stellen, de goederen te
drogen, nam de commandant zich voor den 5*" niet voor 9 uur 's mor-
gens af te marcheeren.
Alle wakils van de Moekims Tanah-Abe, zoomede Imam en wakils

139
van Lam-Kabir hadden eieren voor hun geld gekozen en zich bij den
wd. assistent-resident gemeld.
Die van Tanah-Abe ontvingen de mededeeling, dat hun Imam persoonlijk
zou boeten voor zijne volharding in het verzet, en die van
Lam-Kabir, moesten behalve de 2 medegebrachte runderen, nog 6
pikols gaba leveren.
Op het vastgestelde uur marcheerde de colonne, met de 1* en 2* com­
pagnie 3' in de voorhoede, langs de Selimoen-rivier tot het overgangs-
punt, langs de Atjeh-rivier tot Tanah-Abe en vervolgens door deze
kampong naar het noord daarvan gelegen heuvelterrein.
Zonder een vijand te zien of te hooren kwam men ten 1 1 u. 20'
in laatstbedoelde kampong. De cavalerie beveihgde de rechterflank door
voortdurend het hooge terrein te blijven volgen. Door haar waren slechts
een tiental geweerdragenden waargenomen, die er zich voorloopig toe
bepaalden op grooten afstand den troep te begeleiden.
In Tanah-Abe meldden zich de wakils weder. De woning van den
weerspannigen Imam werd tot straf in de asch gelegd.
1 1 u. 45' v.m. deboucheerde men op het hooge terrein noord-west
van Tanah-Abe, rustte daar drie kwartier en bereikte vervolgens ten
1 u. 35' n.m. de Kroeng-Kir.
Aan den commandant der voorhoede was opgedragen, met zijn com­
pagnieen zelfstandig noord-oostwaarts te gaan door Lam-Pie en Gleieng,
daar alle woningen te verbranden en zich verder weer bij de colonne
te voegen.
De 3' compagnie 3' nam de eigenlijke taak der voorhoede opzich.
Ter hoogte van Gleieng kreeg men dien dag het eerste vuur. Met
eenige infanterie salvo's werd het beantwoord.
Gleieng verlaten hebbend, richtte men zich ten 2 u. 10 n.m. naar
de bekende vijandelijke nederzetting J^ 1000 M. noord-oost van Lam-
Prei. Daar nam de cavalerie een 20-tal vijanden waar, terwijl er -^ 1 5
in de flank der colonne zaten.
De ruiters maakten het front der infanterie vrij, de beide voorste
compagnieen ontwikkelden zich in gevechtsformatie en de artillerie kwam
op eene nabij gelegen hoogte in batterij.
Uit de nederzetting viel geen schot, wel van hoogtekammen noord­
en noord-oostwaarts der marschrichting, en daarop moesten de stukken
dan ook ingeschoten worden.

140
De schutters daar verdreven hebbende, brachten zij het vuur over op
eene menigte Atjehers, die beladen en belast naar het gebergte vloden. 8 G.
18 G. K. T. werden verbruikt. Wij kregen een licht gewonde. Zonder
slag of stoot nam men de nederzetting, waarvan de laatste bewoners
zich ook naar de bergen spoedden. Er waren vier afzonderlijke op hoog
terrein gelegen groepen woningen. Dwars daardoor liep een heldere
bergstroom Het terrein rondom was laag — sawah's met padi.
De meest oostelijk gelegen groep, lag te ver weg om benut te kunnen
worden en ging dus in vlammen op.
Behalve de drie overigen, bezetten de troepen noord-noord-oost en
noord-westwaarts nog een drietal andere hoogten. Op elk kwam een
compagnie infanterie en de rest der colonne bivakkeerde midden in.
Een gesloten kring schildwachten zorgden voor de beveiliging.
Was de hoofdmacht om vier uur in het bivak aangekomen, de beide
compagnieen van het 3', die, onder majoor Wichers, Gleieng getuchtigd
hadden, volgden een uur later.
Half zes werd men beschoten, door vijanden, die zich noord van
Gleieng achter een hoogtekam genesteld hadden. Met acht granaten
verdreef men die lieden, maar nog voor zonsondergang, begonnen zij
opnieuw, nu uit de richting van Lam-Prei.
Wij kregen daardoor nog twee gewonden, t. w. de 1* luitenant G. K.
Dijkstra — zeer licht — en een Europeesch fuselier.
Tegen half acht brachten de hoofden van Lam-Kabir een buffel en
de gevorderde gaba.
's Nachts vielen er alleen tegen 4 u. 30' v.m. een paar schoten op
het bivak.
's Morgens van den 6 en ten half zeven, zond de colonne-commandant
de 1* compagnie 3* en de compagnie 6' uit, om het heuvelterrein in
noordelijke richting lot den kam van het gebergte te doorzoeken en
eventueele nederzettingen op te ruimen. 9 u. v.m. moesten zij terug
zijn.
1 sectie der 1' compagnie 3* dekte in de nabijheid van het bivak
de werkzaamheden van den opnemer.
9 u. 15' v.m was nog alleen de compagnie van het 6* terug. In
het gebergte had zij wat padischuren verbrand. Van die van het 3*
hoorde men op een afstand de salvo's Daar deze als achterhoede
was aangewezen, nam voorloopig eene andere die taak op zich en ging

141
mee den marsch in. Alle woningen, die voor het bivak gediend hadden,
ondergingen het lot van zoovele anderen.
9 u. 40 v.m. kwam de voorhoede bij de Aloer-Maheng en kreeg
daar vuur.
De 1* compagnie 3* sloot zich hier weer bij de colonne aan.
Gevuurd had zij op een massa vluchtende Atjehers, terwijl ook zij
enkele kleine nederzettingen en voorraadschuren in de asch had gelegd.
Die opruiming werd nog voortgezet aan den linkeroever der Aloer-
Maheng, in het noordelijk deel van de Moekim van dien naam, en in
de kampong Blang-Mej-Aboe aan gene zijde der Aloer-Bleuet.
Eenige daar aangetroffen voorladers en donderbussen sloeg men stuk.
Na het overtrekken van laatstgenoemde Aloer sloeg de colonne eene
zuid-oostelijke richting in. Spoedig hevkende men op de linkerflank,
het den 31 slen t. v. doorloopen terrein.
1 1 u. 30' v.m. daalde de voorhoede in de Aloer-Pengapit af en
kwam toen onder vuur van eenige Atjehers die zich noord-westwaarts
in de heuvels op de Blang-Moeroe hadden opgesteld.
Na een paar salvo's der voorhoede ging kapitein Jansen met een
peloton tot den aanval over — maar de vijand wachtte hen niet af.
De Aloer-Pengapit gaf weer een half uur oponthoud; toen vond
men evenwel een goed voetpad naar Loehr.
De achterhoede moest het nu en dan nog ontgelden, en kwam —
na de colonne — 3 u. n.m. met een licht gewonde Indrapoeri binnen.
Een welverdiende rustdag stond nu op het programma.
Van den wd. Gouverneur kwam er bericht, dat, mocht de politieke
toestand naar de meeningen van colonne-commandant en wd. assistent-
resident van dien aard zijn, dat de excursie naar het Lam-Lootsche —
die feitelijk nog plaats moest hebben — verder onnoodig kon heeten of,
waren de troepen te vermoeid, dan kon dadelijk naar den kraton terug-
gekeerd worden
De prauwen konden aan bevriende hoofden worden toevertrouwd.
De colonne-commandant antwoordde:
„De politieke toestand eischt nog tucht ten zuiden van de Atjeh-
„rivier. Eene tuchtiging van Lam-Karong zal noodzakelijk zijn tot
„directe bestraffing van Toekoe Moeda-Ali Lam-Kareung, zoon van
„T. Tjoet, Hadji Ajer-Alang. De waterstand maakt echter de excursies
„zuid van de Atjeh-rivier bezwaarlijk. De toestand in het Gleiengsche,

142
„Mahengsche en Moeroesche is van dien aard, dat tijdelijke bezetting
„van Indrapoeri wenschelijk blijft, doch hiervoor is het niet noodig de
„eerste dagen tochten derwaarts te maken. De gezondheidstoestand
„is bevredigend. Kleeding, schoeisel en bivak eischen echter vernieu-
„wing en verbetering.
„Mij komt het daarom het meest gewenscht voor, de tegenwoordige
„colonne te doen terugkeeren en gedurende eenige dagen alhier het
„bivak te doen betrekken, door eene inlandsche compagnie en het
..detachement genietroepen en het in dien tijd afdoende te laten inrichten
„voor een opnieuw te formeeren colonne van de tegenwoordige sterkte.
„Tegen contante betaling zal de bevolking voldoende materialen
„leveren. Ik maak morgen een tocht naar Ajer-Alang ook ter over-
„brugging van de Pengapit. De cavalerie zend ik dan terug. Zoo mijn
„voorstel wordt goedgekeurd, kan de rest der colonne overmorgen huis-
„waarts keeren."
's Avonds losten vijanden van den Gle-Kambing eenige schoten op
het bivak — zonder iemand te raken.
Den volgenden morgen kwam een antwoord van den Chef van den
Staf, dat de wd. Gouverneur het maar beter vond, dat alle troepen
terugkeerden. Hij wilde niet vooruitloopen op eene later door den
nieuwen Gouverneur te nemen beslissing tot vestiging.
In zijn weder-antwoord op dit schrijven lichtte de Overste van
Heutsz de urgentie van het vasthouden van Indrapoeri nogmaals toe
en gaf in overweging daarvoor de compagnie van Thiel, van het 14* Bataljon
te bestemmen.
Met 4 compagnieen, de sectie Berg-artillerie en de genietroepen ging
men ten 7 u. v.m. langs den kortsten weg naar de Kroeng-Pengapit.
9 u. 30' daar aangekomen, rukten de beide compagnieen van het
6* door naar Ajer-Alang om op alle roerende goederen beslag te leggen.
De overige dekten de werkzaamheden der genie aan de brug, n.l de
artillerie en eene compagnie op een heuvel ten westen van den overgang,
eene compagnie onmidddlijk bij de werkers.
Van Ajer-Alang had zich tot dusverre noch de Imam T. Tjoet-Ali
Lam-Karong, noch een enkele wakil gemeld. De Imam had wel al
eens een brief geschreven, dat hij komen zou.
Onze troepen had men thans niet meer verwacht, dat bleek ook daaruit,
dat er veel volk aan den sawah-arbeid was.

143
Voor eene waarde van 400 dollars aan vee, wapenen en koperwerk
werd in beslag genomen en overgegeven aan den assistent-resident, die
den bewoners, die zich bij hem meldden, duidelijk maakte, dat hunne
hoofden, de schuld van de beslaglegging droegen.
Na 5 uur werkens was de genie gereed met een oeverbrug van
klapperstammen ter lengte van J^ 14 Meters.
3 u. n.m. kon de terugmarsch worden aanvaard, en twee uur later
was de troep doornat te Indrapoeri. Geen schot was er dien dag
gevallen.
De cavalerie had 's morgens twee uur noodig gehad om haar paarden
over de Atjeh-rivier te brengen. Na te Samahani een kleine en te Lam-
Baroe een groote rust gehouden te hebben, was zij 3 u. 30' n.m. te
Koeta-Radja.
De colonne-commandant vond bij zijn thuiskomst te Indrapoeri het
bericht, dat zijn voorstel door den wd. Gouverneur was goedgekeurd
Den volgenden morgen zou de colonne dan huistoe gaan, maar de
rivier bleek buiten haar oevers getreden en de stroomsnelheid zoo groot,
dat zelfs de overtocht met prauwen ondoenlijk was.
De colonne-commandant besloot daarom met den troep via Pieng-
Montassik en Senelop naar Koeta-Radja te marcheeren en de 3* com­
pagnie 6' Bataljon te Indrapoeri te laten met opdracht over Samahani
huiswaarts te gaan, zoodra het der compagnie van Thiel gelukt was,
de Atjeh-rivier over te steken
Voor den bivak-commandant werd eene instructie achtergelaten,
waarin o m bepaald was, dat hij tegen contant geld zooveel materiaal
van de bevolking moest inkoopen, dat een behoorlijk bivak voor 6 com­
pagnieen ; nfanterie, 2 pelotons-cavalerie, 1 sectie Berg-artillerie, 1 sectie
genietroepen, 2 ambulances en 250 dwangarbeiders kon gebouwd wor­
den, waarin dan alien behoorlijk onder dak waren.
In de kampong nabij de Masdjid mochten geen Atjehers worden
toegelaten.
Toen de compagnie van Thiel ten 7 u. 15' v.m. bij het overgangs-
punt kwam, riep men haar toe voorloopig naar Samahani terug te gaan,
en zoodra de waterstand zulks gedoogde, de compagnie Jansen te komen
aflossen.
De colonne ving ten half acht haar marsch aan, trok ten 10 u v.m
over de Kroeng-Anak, bereikte 11 u. v m. Pieng, zonder dat nog een

144
schot gevallen was. Van hier over de Aloer-Lang naar Pantai-Karang
gaande, kwamen wat vijanden uit het heuvelterrein van den kant van
Bagoeng en Boeng-Ajan opzetten en beschoten de achterhoede, zonder
resultaat.
Niet verder verontrust, kwam men 's middags 4 uur te Lam-Baroe,
per stoomtram ging men door naar den kraton.
Aan munitie was tijdens de excursie verbruikt:
5336 patronen van 6 5 m.M , 5535 id van 1 1 m.M en 165 Karabijnpatronen,
voorts 15 G en 24 G. K T.
Behalve de luitenants Dijkstra en de Koningh, waren 7 minderen
niet levensgevaarlijk gewond. Een Europeesch zieken-oppasser pleegde
zelfmoord in het bivak te Indrapoeri.
Kon dus de afloop der tocht bevredigend heeten, een kwaad gevolg
was, dat van de deelnemers niet minder dan 157 man met typhus
(of typhus abdominalus) in het hospitaal moesten worden opgenomen,
waarvan een groot deel ten slotte geevacueerd werden. Bovendien
meldden zich niet minder dan 16 officieren ziek.
Gedurende de afwezigheid der colonne, had de te Indrapoeri achter­
gelaten bezetting niet stil gezeten
Zoo rukte den 4'" November eene patrouille van 3 officieren en 105
bajonetten uit, om het terrein zuid-westwaarts van de Masdjid te door-
zoeken. Na eerst tot de Kroeng-Lang-karoeng te hebben gemarcheerd,
ging zij langs den linker-oever van die rivier naar het gebergte.
Daar schoot zij van een bendetje van 7 Atjehers er 2 neer en ver-
brandde een drietal nederzettingen. Langs het voetpad, dat van Tjot-
Tjoet naar Long-Lemoh leidt, keerde zij huiswaarts.
6 November ging eene afdeeling van gelijke sterkte via Long-Lemoh
naar het gebergte. Door vuur verdreef zij een bende van 12 tot 15
man en ruimde een zevental hutten op.
Na een paar K. M. in het gebergte te hebben afgelegd, werd het
er voor dien dag bij gelaten.
Den 10'" November was het water in de Atjeh-rivier zoover gedaald,
dat de compagnie van het 14' het bivak kon bereiken, waarop die van
het 6* naar Koeta-Radja terugging
De kleine patrouilles, die van Kroeng-Raba, Tjot-Mantjang of de
posten uitgingen — meestentijds om opnemers te dekken, stietten maar
hoogst zelden op tegenstand.

GENERAAL-MAJOOR C. P. J. VAN VLIET.

145
Het korps-marechaussee maakte den 4*" eene verkenning in de IX
Moekims en in het Lamkraksche met het oog op eene voorgenomen
excursie naar het aangrenzende gebergte. Verschillende hutten — bij
vorige gelegenheden verbrand — waren weer opgebouwd.
De eigenlijke tocht vond 8 November plaats.
Ten 1 u. 45' v.m. vertrok eene colonne — bestaande uit het korpsmarechaussee,
2 compagnieen 6* Bataljon en eene ambulance derwaarts,
teneinde de vijandelijke nederzettingen in het gebergte bij Biloel opnieuw
op te ruimen.
Even ten oosten van Tjot Lam-Bakam, splitste de colonne zich.
Twee afdeehngen gingen, met eene tusschenruimte van 1 K. M., het
gebergte in, tot een "der waterscheidende ruggen bereikt was, een derde
doorzocht het binnen die marschlijnen gelegen terrein.
Slechts een Atjeher schoot op den troep en toen hij nagezet werd,
stiet men op een ander, die met Beaumontgeweer, leergoed en munitie
in onze handen viel.
Elf huizen waaronder een vrij groot, waren verbrand.
9 u. v.m. begon de afdaling, tegen twaalf uur s' middags was de
colonne in de valid verzameld. De Eur. Serg. Grebner, No. 27589,
was van uitputting op een der toppen bezweken.
Het omlaag brengen van zijn stoffelijk overschot vorderde bijna drie
uur tijds.
4 u. 30' n.m. kon de colonne per extra tram van Lam-Peneroet naar
Koeta-Radja worden vervoerd.
IV HOOFDSTUK.
Den 8*" November kwam te Oleh-leh, de nieuwbenoemde Civiel en
Militaire Gouverneur, de kolonel C. P. J. van Vliet aan. (')
Zoowel bij het debarkement, als brj den intocht in Koeta-Radja, werden
de gebruikelijke eerbewijzen gedaan.
Het kwam den nieuwen chef te stade, dat hij, als oud chef van den
staf, van de meeste zaken goed op de hoogte was.
Zooals we zagen, moest hij toch al dadelijk zijne meening zeggen,
omtrent het al dan niet bezet houden van Indrapoeri.
De officieele overgave van bestuur had den 17 e " November plaats.
De kolonel van Vliet verklaarde daarbij op den thans ingeslagen weg
(') Voor de Instructie: Zie bijlage III.
10

146
te zullen voortgaan, en de vijandelijke benden, rusteloos te zullen doen
vervolgen, om daardoor de rust en vrede wenschende en goedgezinde
bevolking tegen mollest van de zijde dier benden te beschermen en langzamerhand
aan het verzet tegen ons gezag een einde te maken.
Dat de nieuwe Gouverneur den toestand nu juist met zoo rooskleung
vond, blijkt wel uit het eerste door hem ingediende politieke verslag,
waarin wij aangeteekend vinden: „dat ondanks ons onafgebroken
„optreden, de oorlogspartij nog in het verzet bleef volharden, en wij den
„brand nog niet meester waren, het vuur integendeel weer aangewakkerd
„werd, door een onlangs van Mekka teruggekeerden aanverwant van
„wijlen Sech Saman di Tiro, terwijl nog geen der gezaghebbende leden
„van de hoeloebalangs geslachten der Polims, BaidS en Tjihik-Montassik,
„hunne onderwerping aanboden; dat Toekoe Oemar weder het hoofd
„begon op te steken, blijkende uit den vrij hevigen tegenstand, die onze
„troepen bij den tocht naar Lepong op den 12 en November t. v. on-
„dervonden."
Het ageeren tegen de benden, zou om deze redenen onafgebroken
worden voortgezet, te meer, wijl het te verwachten was, dat zij zich na
den padidogst in het bijzonder zouden gaan roeren.
Wat was er den 12*" in Lepong voorgevallen?
Eenige dagen te voren hadden zich Toekoe Radja-Hitam en Ketjihiq-
Oemar bij den post-commandant van Lam-Djamoe vervoegd met de
mededeeling:
„De Atjeher Mat-Said van Lohong had hun het bericht gebracht,
„dat Oema het plan koesterde, den 12*" door een dozijn panglima's
„en 300 strijders onder Toekoe Aroen een inval te laten doen in de
„VI Moekims."
2 compagnieen van het 12* Bataljon, te zamen 6 officieren en 189
bajonetten sterk, maakten daarop eene verkenning in Lehong tot aan de
Kroeng-Djanten-Perak, maar ondervonden niets bijzonders.
Een paar hinderlagen voor den Gle-Loedah-pas ontwaarden al evenmin
iets van een vijand.
Den volgenden morgen ging de bivak-commandant — de Overste G. F.
Soeters, er zelf heen, weer met 2 compagnieen, d. w. z. 4 u. 15'v.m.
marcheerde eene compagnie Europeanen, ter sterkte van 4 officieren en
99 Europeanen af, met opdracht zich aan de noordzijde van de Kroeng-
Djanten-Perak in tweeen te splitsen.

147
Een peloton moest langs den voet van het • gebergte zuidwaarts
trekken, en het andere door de kampongs zijne richting op Masdjid
Lepong nemen, om vandaar oostwaarts om te buigen naar het gebergte
teneinde zich met het 1* peloton te vereenigen en de verkenning in de
vallei van de Kroeng-Lepong voort te zetten.
De 2' compagnie, waarbij de bivak-commandant, was 4 officieren en
94 minderen sterk, en marcheerde 5 u. v.m. naar den Gle-Loedah-pas
en verder rechtstreeks op Masdjid Lepong aan. Zij zou beproeven,
daar de rivier over te gaan en dan stroomopwaar's, in verband met den
eerst uitgezonden troep, de verkenning te vervolgen naar Lam-Oesa, tot
een brug, die hoogerop over de nvier moest hggen en voorts naar Panton (1).
De kampongs bleken meerendeels nog onbewoond; langs den voet
van het gebergte, trof men nieuw opgetrokken nederzettingen aan, alsmede
een paar padischuren. 1000 M. oostwaarts van de Masdjid, waren
mannen aan den sawah-arbeid.
Alles had dus een vreedzaam aanzien, maar toen het peloton, dat
de kampongs doorzocht, oostwaarts omboog naar het gebergte, kreeg het
van een heuvel, midden in de sawah, vuur. Eene sectie beantwoordde
dat, terwijl de andere onder den 1'" Luitenant O. W. Gobius de sawah
ov^rstak, om een hoogterand te bereiken.
Hierbij kreeg deze officier een schot in het hoofd en was onmiddellijk
dood. De Eur. fuselier Pierot, No. 39066, kwam er met een
schampschot af.
De sectie, die, om te kunnen vuren, achterbleef, sloot zich bij de
andere aan.
Inmiddels had de 2' compagnie tegen 8 u. v.m. de Masdjid bereikt
en vond de brug bij Lam-Sinia verdwenen. Van eene nieuwe overbrugging
over den 12 Meter breeden stroom, kon op het moment geen
sprake zijn.
Het vuur in de sawah hoorende, zond de commandant achtereenvolgens
twee secties ter hulpe en wel langs den rechteroever, met speciale
opdracht om den eersten den besten overgang ook vast te houden.
De vijand trok zich intusschen naar de berghellingen terug en vuurde,
van achter de rotsblokken, op de nader komende troepen.
De commandant zag wel, dat een doorzetten op beduidende verliezen
zou komen te staan en gelastte te 10 u. 30' v.m. op de Masdjid
(1) Aan de Kr. Saramameh ter hoogte van de S. van dien naam -- Kaart 1 : 75.000.

148
terug te gaan, na een pas ontdekte versterking, met eenige daarbij gelegen
huizen — die tot Lam-Oesa behoorden — te hebben verbrand.
Van de Masdjid ging een peloton vooruit om eene versterking bij de
Kroeng-Djanten-Perak te bezetten; de Europeesche compagnie zou de
hoofd-colonne en het 2* peloton der inlandsche compagnie de achterhoede
vormen.
Die hoofd-colonne, de Kroeng-Djanten-Perak bijna gepasseerd zijnde,
vielen er plotseling eenige schoten, afgegeven door eene bende, die
zich in de duinen en het bedekte terrein, aan gene zijde der lagune
genesteld had.
Dadelijk kregen wij weer een paar zwaar gewonden; daarbij kwam,
dat de lagune te diep was om doorwaad te worden, en men den vijand
dus ook niet te lijf kon gaan.
Toen de achterhoede daartoe niettemin pogingen in het werk stelde,
ging het grootste deel der bende op de vlucht — helaas bleven een paar
goede schutters standhouden. De troep, hare stellingen verlatend, kreeg
daarop nog twee doodelijk getroffenen, zoodat men te 5 u. 15' n m.
met vier dooden, twee zwaar en twee hchtgewonden te Kroeng-Raba
binnenkwam.
Volgens latere berichten, stonden de vijandelijke benden onder den
reeds vroeger genoemden Toekoe Amat e.i onder Pang-Den, Pang-
Bintang en Wakil Amin, alien lieden van Lepong, die in Panton thuis
hoorden.
Bij Masdjid Lepong hadden de onzen 22 vijanden tegenover zich
gehad en bij de Kroeng-Djanten-Perak slechts 17.
16 November werd de bezetting van Kroeng-Raba, door drie compagnieen
van het 6* Bataljon met hulpwapens afgelost.
In Tjot-Mantjang had de Imam van Hoho, Toekoe Bintang, een
bericht gebracht, dat zich in den nacht van 14 op 15 November, eene
bende van Polim, ter sterkte van 200 Pedireezen en lieden van Pasei,
in het gebergte bij Koeta Ba 4 -Teue had neergelaten.
Teneinde, buiten de rivieren om, een weg naar die plek te zoeken,
rukte den volgenden morgen een troep ter sterkte van 1'/2 compagnie uit.
Wel werd het gebergte bereikt, maar vijanden waren niet ontdekt.
Intusschen was gebleken, dat de Blang-Bintang geheel onder water stond,
terecht besloot men met eene excursie op eenigszins groote schaal te
wachten, tot het terrein weer begaanbaar zou zijn.

149
In den vroegen morgen van den 19 den November doorzocht het korps
marechaussee de Batoe-Mengkoerah (1). Op den top vond men een
nieuwe pondok, maar van vijanden werd men alleen iets gewaar, toen
tegen zes uur van een verwijderden top een achttal schoten vielen.
Naar aanleiding van een bericht, dat in het gebergte, tusschen Batoe-
Lintang en Mampreh eene groote chandoeri (2) zou worden gegeven ter
voorbereiding van nieuwe aanvallen der partij van verzet, toog den volgenden
morgen ten 1 1 uur het 3* Bataljon derwaarts.
Aan den bivak-commandant van Samahani was terzelfdertijd opgedragen
bij Tengkoe di Liweng eene stelling in te nemen, om naar die zijde
vluchtende vijanden afbreuk te doen.
Vergezeld van den wd. Controleur der XXII Moekims, ging het
bataljon via Lam-Baroe, Anak-Galoeng, Sibreh, Rahat, Loetoe, rechtstreeks
naar de nieuwe nederzetting van Toekoe Tjoet-Lam-Tengah,
waar inderdaad alles voor het feest in gereedheid werd gevonden.
Groote bakken met rijst en vleesch kwamen in handen van de
ongenoode gasten, evenals een achterlaadgeweer, vijf voorlaadgeweren
en een donderbus.
Ons kostte die affaire een viertal gewonden, de verliezen in personeel
van den vijand bleven onbekend
Ook de compagnieen van Samahani kregen nog een gewonde in
hunne stelling, die overigens geen resultaat opleverde.
Toekoe Ali-Baid had zich volgens zegslieden van den Controleur
uitgelaten, niet te zullen terugkeeren, zoolang zijn vader verbannen bleef,
terwijl T. Tjoet-Lam-Tengah, T. Gedong en de Imam van Lam-Lheiie,
op strenge straffen, het slechten van bentengs en het in orde maken
van wegen en bruggen verboden hadden.
Op een bericht, dat zich in kampong Djoeroeng Baterieng—1000
Meter zuidwest van Aloer-Awi gelegen — eene kleine bende had genesteld,
omsingelde de bivak-commandant van Samahani, tegen het aanbreken
van den dag, op 22 November bedoelde kampong.
Alleen wat blanke wapens en munitie vormden den buit, terwijl bij het
verbranden van een der huizen eene groote hoeveelheid munitie ontplofte.
Een paar berichten van Toekoe Radja-Hitam, dat zich in het Paranggebergte
strijders van Oemar ophielden, bleken onjuist te zijn; wel
(1) Z. W. van den Gle Broee (Kaart 1 : 75.000).
(2) Feestmaai.

150
scheen de invloed van onzen ex-hoofdpanghma in Lohong weer gaan-
deweg te groeien.
De ongunstige weersgesteldheid en even ongunstige gezondheidstoe-
stand der troepen, stond evenwel eene flinke actie in den weg. In som-
mige bivaks achtte men het zelfs noodig te bepalen, dat alleen in dringende
gevallen mocht worden uitgerukt. Dat was bijvoorbeeld het geval in
Tjot-Mantjang, door de soldaten, vrij teekenend, Tjot-Modder, genoemd.
24 November nam de Civiele en Militaire Gouverneur, vergezeld van
den gewestelijk eerstaanwezend genie-officier den Gle-Loedah-pas in
oogenschouw, met het oog op een daardoor aan te leggen weg.
De marechaussee's lichtten op het bericht, dat zich in kampong Lam-
Baroe, Moekim Lamkrak, kwaadwilhgen bevonden, de geheele mannelijke
bevolking op. Bij schifting haalde men er werkelijk een drietal bendeleden
uit.
Het 12* Bataljon, onder den Luitenant-Kolonel Soeters, rukte 29
November uit, om in Tibang-Poei en Birah, bij Ba'-Dilip, naar de op
17 April t. v. verloren gegane stukken, n. 1. een kanon van 7 c.M.
Veld, een mitrailleur en een Coehoorn-mortier te zoeken.
Bij Senelop splitste de colonne zich. De 4' en 5* compagnie onder
den Majoor H. A. L. Wichers gingen naar Tibang-Poei, de rest onder
den korps-commandant naar Lam-Birah en de benteng Koelam te Madjat.
10 u. 40' v.m. openden eenige Atjehers hun vuur op de troepen, die
de oostzijde van Lam-Birah bezet hadden en bezorgden ons een gewonde.
De colonne Wichers vond het veldstuk in een poel nabij het nipah-
bosch van Tibang-Poei, later vischte men daar ook de Coehoorn-mortier
op, maar de mitrailleur was nergens te \inden.
Het kampong-hoofd van Tibang-Poei en meerdere inwoners van Lam-
Birah, die geweigerd hadden inlichtingen te verstrekken, werden gevan-
kelijk naar Koeta-Radja gebracht, waar de colonne ten 6 u. 30' n m
hare kwartieren weer opzocht.
De gedwongen rust onzer troepen hield in de maand December nog
aan, wat orde en rust in het pas bezette gebied nu niet direct in de hand
werkte. Nabij Indrapoeri, was de vijand zoo brutaal om in den nacht
van 30 November op 1 December, de staaldraadkabel van een der
prauwen door te kappen en het vaartuig zelf tot goeden buit te ver-
klaren. Later bleek, dat het naar de Kemiroe was opgevoerd

151
Ons relaas over de krijgsverrichtingen in het 2' semester zou hier
gevoegelijk kunnen eindigen; terwille van de volledigheid, zullen evenwel
de tot ultimo December voorgevallen bijzonderheden nog worden aangestipt.
Het tijdperk van 1 tot en met ultimo December.
Alweer waren het volgelingen van T. Tjoet-Lam-Tengah, die in het
heuvelterrein, nabij Batoe-Lintang eenige nieuwe versterkingen oprichtten
Onder leiding van den post-commandant van Tjot-Goee, trok eene
patrouille van 6 officieren en 200 man, uit de linie, daarheen, om die
op te ruimen.
Eene kleine bende van 15 a 20 man zat hen op te wachten, maar
vond het toch geraden bijtijds de plaat te poetsen.
Zes koeta's werden gesloopt en verbrand en met een voorlader en
wat blanke wapens als buit, kon men huiswaarts gaan.
De bezettingen van Samahani en Indrapoeri werden door het 9* Bataljon
vervangen en 2 December kwam er ook eene telefonische verbinding
met Indrapoeri tot stand.
Dat ook de nieuwe Gouverneur zich ten gunste van de definitieve
bezetting van dat punt had uitgesproken, bleek uit het feit, dat de bouw
van het bivak met kracht werd voortgezet.
Onder de Europeanen van het 9* Bataljon kwam nog al cholera
voor, weshalve de 1* compagnie den 5*" December door eene nog niet
aangetaste Inlandsche compagnie was vervangen en zoo bestond het
garnizoen daar, uit twee compagnien Javanen.
Van Polim kwam bericht, dat hij zijn roerende have naar de VII
Moekims Pedir had doen overbrengen en steeds voortging, de bevolking
tot verzet aan te sporen en te bedreigen, zoodat weer tal van bentengs
bij Moeroe, Gleieng en in de Moekim Lam-Loot waren opgericht.
Aan eene bende van Oemar, was het den 3*" gelukt, zich bij Naga
Oembang in de IV Moekims te nestelen.
Eene onmiddellijk derwaarts gezonden detachement, kreeg bij die
plaats uit het bedekte terrein deboucheerend, vuur uit eene naar schatting
100 M. boven den beganen grond in den steilen rotswand aanwezige
schuilplaats, waardoor de Atjehsche gids gedood werd.
De beide voorste sectien, vonden dekking in den dooden hoek, de
derde, die 's vijands vuur beantwoordde, bekwam twee gewonden.

152
Te vergeefs zocht men een pad naar de grot, en toen de bende
groote steenen naar omlaag deed vallen, achtte de patrouille-commandant
het beter zijne menschen in Naga-Oembang terug te trekken en den
chef in Kroeng-Raba van een en ander door een Atjeher te doen
kennis geven.
Deze kwam met een tweede detachement te hulp, maar toen men
ten slotte het terrein doorzocht, bleek de vijand verdwenen te zijn.
Den volgenden dag hernieuwden een tweetal afdeehngen het onderzoek,
n. 1. eene aan de zuidelijke helling van den Gle-Raba en eene
bij Naga-Oembang.
Na het hoogste punt bereikt te hebben, daalde de eerste afdeeling
in de richting van de schuilplaats af. Op J^ 100 M. bleek eene
steenen versterking te liggen, 20 Meter hooger eene observatiepost,
vanwaar alle troepenbewegingen uit het bivak Loh-Nga konden worden
waargenomen.
Van vijanden bespeurde men niets. Van een der bendeleden, die
kort daarop bij passenvisitatie gearresteerd werd, vernam men, dat een
zekere Teungkoe Pakeh Lam-Pisang, aanverwant van Teungkoe di Tiro,
de chef der bezetting van die verheven sterkte, was geweest.
In de VII Moekims Baid en de V Moekims Montassik woedde
inmiddels de cholera voort; begiijpelijk onthield men zich daar van
troepenbeweging en de vijand bepaalde zich tot het beschieten der
transporten, tusschen Samahani en Indrapoeri en het rooven van telefoondraad
bij Anak-Gle.
Hoofdbedrijver van die baldadigheden was de bekende Toekoe di
Gedong.
Op aanwijzing van den hoeloebalang der IX Moekims, T. Neq Imam,
arresteerde eene patrouille 9 December een panglima van Toekoe Rajoet
Daroe, Pang Gani, geheeten.
Ook T. Radja Lam-Ilir wilde van zijne goede gezindheid blijk geven
en deelde mede, dat Teungkoe Ma'-ld-zoon van Teungkoe di Tiro,
in de heuvels bij Anak-Gle zat.
In allerijl gingen er zoowel van Samahani als van Indrapoeri patrouilles
heen, maar vonden den vogel gevlogen.
Hij zou zich naar de heuvels zuid-west van Lam-Krak hebben verplaatst,
maar daar had men den volgenden dag al evenmin succes.
15 December meldde zich de Imam van Pieng bij den commandant

153
te Tjot-Mantjang. Met hem hadden nu alle autoriteiten der V Moekims
Montassik, behalve de hoeloebalang hunne opwachting bij het bestuur
gemaakt.
Deze riep den 18* n d. a. v. al zijne ondergeschikte Imams naar
Koeta Ba'-Teue op.
De wd. Controleur, wien zij hiervan kennisgaven, wilde hun alleen
vergunnen met Toekoe Tjihiq eene ontmoeting in een der kampongs
te hebben, indien deze zich wilde onderwerpen, maai- daarin had onze
vriend nog geen zin.
Het bekende bendehoofd Habib Samalangga, die ook in die streken
huisde, verwisselde het tijdelijke met het eeuwige. Zijn commando ging
over op Habib Mohamad Saleh Tepin Wan, ook bekend onder de
namen Habib Loengkueiing of Habib Mohamad.
Eenmaal met gezag bekleed, meende hij zich nog deftiger titels ook
te moeten toekennen en noemde zich o. m. Habib Sjanf.
Met hem zaten de later, tijdens en na de Pedir-expeditie meer bekende
Teungkoe di Tjot-Pieeng, Habib Hasan Lam Poepoeh en Teungkoe
di Toetoee Garoet te Koeta Ba' Teue.
Op Polim's last hadden de XXII Moekims in het onderhoud van
de heeren en hunne trawanten te voorzien, de VII Moekims Baid,
bezorgden de verpleging der benden nabij Anak-Gle.
De bovengenoemde Habib Lam-Poepoeh, was een uit Pedir afkomstige
Arabier, die zich vervanger van den vroeger gesneuvelden Habib
Lhong noemde.
Eene van Tjot-Mantjang ondernomen patrouille zag zich bij Ba'-Dihp
beschoten. De toestand der sawahs liet niet toe, den vijand te verdrijven.
De XXVI Moekims hidden zich kalm. Toekoe Tjoet-Toengkoeb
en de kortelings uit Pedir teruggekeerde Po Tjoet Ma'-Tahir, rustten
in het oostelijke heuvelterrein een wijle van de vermoeienissen uit.
Eene patrouille ond'r den postcommandant van Lam-Reng, den 1'"
Luitenant H. J. Hillebrandt, ter sterkte van 4 officieren en 120 bajo-
netten, richtte zich den 22'" December naar Batoe-Lintang, en kwam
tot de ontdekking, dat op de plaats, waar kort te voren acht huizen
waren verbrand, reeds vijf nieuwe woningen prijkten. Natuurlijk legde
men die opnieuw in de asch, blijkbaar niet ten genoege van de eige-
naars, die den troep op den terugmarsch nog drie gewonden wisten
toe te brengen.

154
De hoofden van verzet in het Indrapoerische bleven zich weren.
Iederen dag was de telefoonlijn vernield. Den 22'" verloste eene bende,
de Atjehers, die met het transport naar Indrapoeri belast waren, van
het dagelijksche brood en vleesch.
Eene terstond uitgerukte patrouille achterhaalde alleen een deel van
het vleesch.
's Avonds werd het bivak beschoten. De 1'Luitenant J. L. E. Franssen,
kreeg daarbij een schampschot.
Westelijk van Aloer-Awi verbrandde men den 27'" de nederzetting
van Ali-Baid en wel ten kostte van een gewonden inlandschen fuselier
onzerzijds.
Teneinde in die streken meer macht te kunnen ontwikkelen en ook
om Koeta Ba 4 -Teue weer eens onder handen te kunnen nemen, kreeg
de bezetting van Indrapoeri den 28'" December eene blijvende versterking
van een Europeesche- en eene Inlandsche compagnie.
's Middags 3 uur bij Gle-Kambing aankomende, bleek de rivier te
bandjiren.
Voor het overzetten van den troep was dat een groot bezwaar, niettemin
het ging, hoewel langzaam, totdat op een gegeven oogenblik de
ijzeren stang, waarmede de haspel van het windas werd vastgezet,
doorboog.
De haspel raakte los en daarmede kabel en pont. De laatste zonk
door het gewicht van den kabel. Alle opvarenden raakten te water
maar wisten zich te redden, behalve de Eur. fuselier Nellen, No. 30718,
die met tal van goederen, door den sterken stroom werd medegesleurd.
Onder bewaking van 2 officieren en 60 bajonetten bleven de meeste
vivres en goederen 's nachts aan de overzijde der rivier.
Ook Toekoe Oemar scheen troepenversterking uit het Meulaboesche
te hebben verkregen en vierde die gebeurtenis met eene chandoeri en
het zenden van eene bende naar de IV Moekims.
Deze kwam den 28 en , nabij Batoe-Mergati in vuurgevecht met eene
patrouille van Kroeng-Raba, waartegen zij het blijkbaar niet kon houden,
althans zij verdween in het hooge gebergte en was ook voor eene den
volgenden dag uitgezonden afdeeling, die het gebergte ten zuiden van den
Glitaroen afzocht, niet te vinden.
Gelukkig voor de actie begon het weer beter te worden, en kon men

155
er aan denken, met het nieuwe jaar tegen Oemar eene colonne in het
veld te brengen.
Den 1'" Januari vertrok deze, onder aanvoering van den Luitenant-
Kolonel G- F. Soeters, en ter sterkte van het korps-marechaussee, 6
compagnieen infanterie, 1 sectie mortieren van 7 c.M. A, genietroepen,
ambulance en trein naar Lohong
De beschrijving van de verrichtingen dezer colonne, buiten het bestek
van dit werk liggend, zal schrijver zich alleen nog tot enkele, wellicht
niet overbodige, beschouwingen bepalen.
Besluit.
In 1897 verscheen te 's Gravenhage van de hand van een onbekenden
schrijver eene brochure:
„De Toekoe Oemar-Politiek. Inleiding en wording."
De schrijver, die zich als een voorstander dezer politiek doet kennen,
eindigt zijne verhandeling aldus:
„Hoe men over alles, wat sedert Januari 1892 in Groot-Atjeh is
„voorgevallen, moge oordeelen, de omstandigheden hadden, zooals die
„door mij zijn medegedeeld, den Generaal Deykerhoff een nieuwen weg
„doen inslaan, om tot de pacificatie van Atjeh te geraken, zonder
„bloedige verliezen van noemensvvaardigen aard en zonder verwoesting
„van het land. Men kreeg door zijn stelsel een gedeelte van de ernstige
„bevolking op onze hand, terwijl van het Indische leger niet meer,
„eerder minder, werd gevergd, dan daarvan tijdens de periode der con-
„centratie was gevorderd.
„Gesteund door de Indische regeering en het Opperbestuur, ging het
„Atjehbeleid dus eene schoone toekomst tegemoet.
,,Men dacht niet anders (1).
„Zonder de onverschoonbare, algemeen bekende onvoorzichtigheid
„van een der militaire onderbevelhebbers in Maart 1896, die het stelsel
„van pacificatie ondermijnde, zou men in Groot-Atjeh over eenige jaren,
„daarvan een volkomen succes hebben ondervonden, zonder bij de
„bevolking den haat tegen den Nederlander al grooter en grooter ge-
„maakt en een oorlog in het leven geroepen te hebben, die niet bijtijds
„gestaakt wordende, vernietigend voor het Indische leger zal zijn.
(1) In schrijvers omgeving misschien. Zie mijne beschouwingen op bladzijde 24 —
le Deel.

156
,,Wat gebeurde er verder — zal men mij vragen — tijdens het bestuur
„van Generaal Deykerhoff over Atjeh, hoe ontwikkelde zich zijn stelsel
,,in 1894 en 1895, hoe was het verloop daarvan?
„lndien het resultaat van de sedert April 1896 voor Groot-Atjeh
„aangenomen gedragslijn en van den tegenwoordigen oorlog mij niet
„spoedig in het gelijk stelt — dat ik niet hoop, maar mij de moeite zou
„besparen, om door cijfers en feiten aan te toonen, dat men over die
„jaren in Groot-Atjeh eene hoopvolle toekomst te gem'oet ging — dan zal
„ik nogmaals de pen opnemen, om de geschiedenis der Toekoe Oemar
„pohtiek te voltooien, het aan den onpartijdigen lezer overlatende, voor
„zich zelf de conclusie te maken, welk stelsel van pacificatie beter moet
„genoemd worden: het tegenwoordige of het vorige."
Sedert dat geschreven vvetd, zijn zestien jaren voorbijgegaan — en de
schrijver zweeg, schoon het resultaat van „den sedert April 1896 voor
,,Groot-Atjeh aangenomen gedragslijn", dat zwijgen zeker niet motiveert.
Is hij door de uitkomsten wellicht van zrjne ingenomenheid met de
„Toekoe Oemar poliliek" genezen?
Zijne voorspelling, dat de nieuw ontbrande krijg tot vernietiging van
het Indische Leger zou leiden, is al heel slecht uitgekomen.
Juist door dien krijg, heeft dat orgaan — dank ook eenige voortreffelijke
aanvoerders — het vertrouwen in zich zelf teruggekregen, het heeft een
verjongingskuur ondergaan, veranderde van een gebroken grijsaard in een
kloek man, zijn kracht bewust.
Die bate alleen kan ons reeds verzoenen met het feit, dat de omstandigheden
leidden tot een breken met het systeem, waarbij onze
troepen als toeschouwers fungeerden en Atjehsche hulpbenden de kastanjes
uit het vuur haalden, waarbij tevens het wachtwoord voor onze
aanvoerders, ,,geen gewonden krijgen", alle offensieve kracht en energie
doodde.
Werd er ooit oorlog gevoerd, zonder dat er bloed vloeide?
Met zekere voldoening releveert schrijver het feit, dat tijdens de
Oemar-periode zooved minder van het leger werd gevergd dan vroeger,
alsof niet juist dat toekijken en stilzitten de moreele depressie in de
hand werkten en oorzaken waren van groote hospitaalverliezen (2).
„Meester zal hij zijn, die de kloekste is", (1) alzoo onze bekende
(1) Vide het artikel in het Atgemeen HandehblaJ. Avondblad 25 Mei 1903.
(2) Zie de ..verschillende gegevens" hierachter.

157
Coen en de jaren, die achter ons liggen, hebben de waarheid dier
woorden opnieuw bevestigd, zoodat we ten slotte „dien militairen onder-
„bevelhebber, die door zijn onverschoonbare onvoorzichtigheid in Maart
,,1896 het stelsel van pacificatie ondermijnde" erkentelijk moeten zijn,
dat zijn stoot het „Toekoe Oemar pohtiek" kaartenhuisje, ineen deed
storten.
Zijn daad schudde met alleen het leger, maar ook het bestuur wakker
uit den jarenlangen dommel.
Dat bestuur begon ook te begrijpen, dat het uit moest zijn met 1amlendigheid
en sleur en dat, waar slechts werd aangepakt — vioeger vermeende
onoverkomelijke bezwaren werden overwonnen.
En al is dan tegenwoordig nog niet alles, zooals 't wezen moet, al
wenschen de vooruitstrevenden onder ons meerdere — en zeer wel mogelijke
— energie, demand zal de talrijke verbeteringen en den enormen
vooruitgang in ons koloniaal beheer kunnen ontkennen.
Bijna overal in den archipel, waar inlandsche vorsten niet genegen
of bij machte bleken, om hunne heerschersplichten naar behooren te
vervullen, werden met behulp van hetzelfde leger, dat „in 1884 te
zwak werd geacht om in Groot-Atjeh eene stelling te handhaven als
sedert 1878 en '79 was ingenomen" en dat van '94 — '96 uitrukte met
een schild van z. g. bevriende Atjehers voor zich uit, de teugels van
het bewind zelf ter hand genomen, allerwegen naar verhooging van
ontwikkehng en welvaart gestreefd.
Nogmaals, wij mogen dankbaar zijn voor de Atjehsche omwenteling,
die onze kleine natie op een vrij groot verhes aan bloed kwam te
staan — een verlies evenwel, dat onze koloniale gezondheid in hooge
mate is ten goede gekomen.
In den loop van dit verhaal, hebben wij ons betrekkelijk weinig aan
kritiek op krijgsverrichtingen en bestuursmaatregelen gewaagd.
Of er dan niets op te merken valt? Het tegendeel is waar, maar ....
1896 was ons leerjaar.
De juistheid dier bewering zal aandachtige lezers zeker wel opgevallen
zijn. In het algemeen zij het aan hen, om uit het relaas der verrichtingen
de lessen te putten, daarin ruimschoots voorhanden.
Een paar aanteekeningen wenschen wij nog uit te werken.
In het „Verslag der voornaamste gebeurtenissen in het Gouvernement
,,van Atjeh- en Onderhoorigheden, loopende van af den 1 2'" tot en met

158
„den 24'" April 1896" wordt nopens de opheffing der buitenlinie
opgemerkt:
„Met de drie laatste militaire buitenposten, hadden wij onzen terug-
„tocht binnen de geconcentreerde linie bewerkstelligd, met uitzondering
,,van Tjot-Goee, nadat eene bijna drie jarige ervaring bewezen had:
„1* dat de bevolking buiten die stelling, die ingetrokken posten geens-
„zins beschouwde als dienende om haar te beschermen tegen vijandig
„gezinden, maar inderdaad als doelwil voor uitingen van vijandelijkheden
„tegen ons gezag;
„2' dat de bewuste bevolking nog niet rijp blijkt voor onderwerping
„aan ons gezag en dus de uitspraak, als zoude sinds jaren eene gun-
„stige wending in hare gezindheid jegens het Nederlandsche gezag op
„te merken vallen, als oppervlakkig en ijdel, behoort verworpen te
„worden."
Deze toelichtingen klinken wel eigenaardig.
Brengen we ons een der allereerste redenen, die voor de oprichting
der buitenposten in het algemeen gold, in herinnering, n. 1. „dat zij
„moesten dienen tot punten van uitgang en ondersteuning van onze
„patrouilles" (1) dan moeten wij daaruit opmaken, dat de toen aan het
roer zijnde militaire autoriteiten, althans in principe de meening waren
toegedaan, dat het door Toekoe Oemar c. s voor ons veroverde gebied,
moest worden schoongehouden door voortdurende patrouilleering
en dat dus het voornemen heeft bestaan, om niet alleen door de granaat
kartetsen onzer kanonnen, maar veeleer door voortdurende excursies,
overvallingen en hinderlagen, het den Moslemin zoo lastig te maken,
dat hun voorgoed de lust benomen werd, de bevolking in de XXV,
de XXVI en het geoccupeerde deel der XXII Moekims, zoomede onze
posten—ook die in de geconcentreerde linie, te verontrusten.
Die oorspronkelijke bedoeling was dus inderdaad goed, maar daar
bleef het ook bij.
Door instructies werden de handen der postcommandanten zoodanig
gebonden, dat het voornaamste deel van hun taak niet tot uitvoering
kwam en dat zij hunne patrouilles, wanneer die nog gelast werden,
opzettelijk uitzonden op tijdstippen, dat er 99 % kans bestond, geen
vijand te ontmoeten.
De bevolking was, bij een dusdanig systeem, wel gedwongen om met
(1) Zie bladzijde 3. 1= Deel.

159
den vijand te heulen, evengoed als ze met ons goede vrienden moest
blijven en dat wel om haar eigendommen voor brand en verwoesting
te vrijwaren, een taak, die door de inhjving van hun gebied eigenlijk
de onze was geworden, maar waarvan wij ons al heel slecht kweten.
Is het dan niet vreemd, dat die bevolking ten slotte ten laste gelegd
werd, dat zij onze posten beschouwden als doelwit voor uitingen van
vijandelijkheden, alsof het niet overbekend was, dat die vijandelijkheden
in hoofdzaak gepleegd werden door benden — z. g kwaadwilligen — die
zij, met hare geringe bewapening, niet buiten haar gebied kon houden,
en wat trouwens niet haar, maar ons werk was.
Mogen zich ook al enkele kampongbewoners, hetzij vrijwilhg, hetzij
gedwongen, bij die benden hebben aangesloten, dan was dat nog geen
reden om alien over een kam te scheren.
Toekoe Nja-Mohamad der IX Moekims en Toekoe Nja-Banta der
XXVI Moekims b. v. waren niet vijandig en bleven dus recht op
bescher'ming behouden. Allerminst verdienden zij, dat wij — om te
beginnen — hun gebied aan de moslemin overlieten.
En wat te zeggen van het sub 2' vermelde?
Wanneer is een vrijheidlievend volk Wel rijp voor onderwerping?
Toch zeker niet, voordat men het met de knie op den nek gedwongen
heeft, ons gezag te erkennen, en men ook daarna nog gereed gebleven
is, elke opwelhng van vrijheidszin te onderdrukken.
Voorzeker mag men den onderworpene dan niet geheel lbslaten.
Men loopt kans weer van voren af aan te kunnen beginnen.
En wat deden wij anders met het prijsgeven der buitenhnie?
Hadden wij —ook uit een krijgskundig oogpunt — niet beter gedaan,
die meerendeds wel voorziene posten, tot hun recht te doen komen
en ze eindelijk eens te benutten, als punten van uitgang en ondersteuning
van patrouilles en colonnes?
Gaven wij de reeds kalme, maar nog niet geheele verzoende elementen
der bevolking daardoor geen gelegenheid, zich mede tegen ons te
wenden?
Wij hebben de slagen gevoeld, die de vijand ons bij dat intrekken
toebracht, de 230 dooden en gewonden — waaronder 8 officieren —
leveren daarvoor voldoende bewijs.
En wat verkregen wij tot dien prijs?
Vrijheid van handelen, zeide men, maar de tegenstanders maakten
wij er des te overmoediger door.

160
Ondanks de ook hun toegebrachte verliezen, begeleidden zij onze
troepen telkenmale tot dicht bij de geconcentreerde linie en het was
voornamelijk dat „thuisbrengen", dat ons de meeste verliezen bezorgde.
Waren de posten bezet gebleven, dan had zulks in de meeste gevallen
voorkomen kunnen worden, of wel, de colonnes hadden daar
nachtverblijf kunnen zoeken, om niet naar huis te gaan, voor de vijand
geheel verslagen was.
De moslemin hadden zich dan ook nog wel tweemaal bedacht, eer
zij tot het bezetten van talrijke versterkingen binnen of in de lijn der
buitenposten overgingen.
Het opheffen dier buitenlinie had, na een stelselmatig offensief optreden,
zeker zonder offers toch kunnen geschieden.
Voor de observatie van Oemar was het terughalen der bezettingen
evenmin urgent, waar toch zooveel troepen van Java werden gevraagd,
behoefde men op een bataljon meer of minder niet te zien.
Reeds vroeger dedeh wij uitkomen, hoe de Regeerings-commissaris —
voor zijn vertrek naar Java — de aandacht vestigde op de verschillende
verbodsbepalingen, die het vernielen van eigendommen en het z. g.
„branden" moesten tegengaan en hoe jammer het was, dat niettemin
latere periodes zich bleven kenmerken door vernieling van kampongs,
ook da'ar, waar die oorlogshandelingen niet bepaald geboden waren.
Multatuli's woorden in het bekende verhaal van Saidjah, „op zekeren
„dag, dat de opstandelingen opnieuw waren geslagen, doolde hij rond
„in een dorp, dat pas veroverd was door de Nederlandsche troepen
„en dus in brand stond," schoten ons ook na 27 Juni '96, nog vaak
te binnen.
Een aanvoerder was er evenwel, die tegen deze handehngen vaak
te velde trok, en dat was de toenmalige Luitenant-Kolonel van Heutsz.
Zijn principe was, het Atjehsche volk tot onderwerping, maar tevens
tot welvaart te brengen. Volgens hem, moest krachtig en rusteloos
tegen den vijand worden geageerd, maar voor bestraffing, middels vernieling
van eigendommen, kwamen alleen de motoren van verzet in
aanmerking, en dat waren meestal de hoofden, zelden het mindere volk.
Waar die hoofdofficier zelfstandig het bevel voerde, treffen we in de
bevelen dan ook de zinsnede aan:
„behalve de aan te wijzen woningen of versterkingen, mag niets
„worden vernield".

161
Vooral bij de tochten in de Bovenstreken der XXII Moekims, naar
Selimoen, Rueung-Rueung en Djanthoi werd daar streng de hand aan-
gehouden. En of dit merkbaar was!
Het gevecht om Anak-Galong daargelaten, zijn het vooral die tochten —
waarbij dieper dan ooit te voren in de valid van Groot-Atjeh werd
doorgedrongen — die ons een beeld geven van de verbeterde tucht en
het verhoogde moreel onzer troepen.
Zij, die er aan deelnamen, zullen zich herinneren, welk een elan
toen de onder-aanvoerders reeds bezielde; hoe alle benden werden
tegemoet getreden en hoe de cavalerie — tot voor '96, meestal het stief-
kind bij de excursies — tot haar recht kwam en de flanken der colonne
tot op grooten afstand beveiligde.
De geringe verliescijfers (respectievelijk 2 officieren en 9 minderen
en 2 officieren en 7 minderen aan gewonden) zijn welsprekend. De
leider mocht terecht trotsch op den uitslag zijn.
Inderdaad de geest van ons leger is in die dagen gelouterd. Dat
bleek vooral later, in tijden van tegenspoed (o. a. in het nachtgevecht
om Gleieng op 16 Mei 1897).
Die geest, en—vooral niet te vergeten — de krachtige gestie van den
toenmaligen Gouverneur-Generaal, Jhr. C. H. A. van der Wijck, zij
hebben de woorden van onzen eersten prozaschrijver „van Atjeh begint
de nederlaag", ten slotte tot eene onwaarheid gemaakt.
Wat dunkt U lezer, zouden wij er thans niet voor in de plaats
kunnen stellen :
bezit."
„Van Atjeh '96 dagteekent de Wedergeboorte Van leger en kploniaal
EINDE.
it

B ij 1 a g e I.
No. 212.
Afschrif t.
Zeer geheim. KOETA-RADJA, 27 Juni 1896.
Bij mijn vertrek van Atjeh, wensch ik in het kort de richting aan te
geven, welke behoort gevolgd te worden, totdat ter zake nadere voor-
schriften door de Regeering zullen gegeven worden.
A. Gebruik der militaire macht in Groot-Atjeh.
1*. In Groot-Atjeh bepalen wij ons tot het bezetten der geconcen­
treerde stelling, welke alleen eene verbetering zal ondergaan, door
het oprichten van een semipermanente versterking te Tjot-Goee.
2*. Met het bezet houden der geconcentreerde stelling zal echter
gepaard gaan actief optreden der troepen buiten de grens dier
stelling, n.l. patrouilles der posten in het voorterrein en kleinere
of grootere colonnes, gevormd uit de mobiele macht te Koeta-
Radja, op grooteren afstand buiten de linie.
3*. Het doel van dat actief optreden, buiten de grens der geconcen­
treerde stelling moet zijn:
zorg voor de veiligheid dier stelling, ook door het zuiver houden
van het terrein en het beletten, dat versterkingen nabij onze posten
worden opgeworpen; het uitoefenen van gezag over de bevolking,
teneinde vijandelijkheden van haar zijde te voorkomen, te beletten
en te bestraffen;
het verjagen en zoo mogelijk vernietigen van vijandelijke hoofden
en benden;
Aan
den Kolonel der Infanterie /. W. Stemfoort,
tijdelijk belast met de waarneming der betrekking
van Civiel en Militair Gouverneur van Atjeh-
en Onderhoorigheden.
^M^HMMMMMMM^^^H^

163
het steunen der bevolking, voor zoover zij door feiten bewijst,
aan vijandig gezinden het rustig verblijf in haar midden tegen te gaan;
het bij voortduring levendig houden bij de Atjehers van het
bewustzijn onzer overmacht, zooals dat door de operation sedert
23 Mei j.l. thans krachtig gevestigd is.
A'. Van de wijze, waarop de toestanden zich zullen ontwikkelen,
zal afhangen tot hoeverre met dat actief optreden kan worden
gegaan en hoe aan het beginsel bij voortduring uitvoering zal zijn
te geven. Thans reeds kan echter op den voorgrond worden
gesteld; dat den vijand daarbij geen tijd van verademing mag
worden gelaten, dat aan T. Oemar moet belet worden invloed
in de IV en VI Moekims te herkrijgen, en dat getracht zal moeten
worden, aan hem en zijn aanhang ook in Lepong en zoo mogelijk
verder, nieuwe slagen toe te brengen, wanneer de weersgesteldheid
dit zal veroorloven.
B. Stelsel op de \usten te Volgen.
5*. Op de kusten bepalen wij ons tot de afdoende beveiliging van
onze etablissementen en van de scheepvaart en tot het zoo streng
mogelijk te keer gaan van den smokkelhandel in oorlogsbehoeften.
Tot uitbreiding van het bestaande stelsel der scheepvaartrege-
ling is aan de Regeering voorgesteld, ook Segli voor den alge-
meenen handel open te stellen.
6*. Tot de beveiliging onzer nederzettingen op de kusten kan in geval
van noodzakelijkheid het garnizoen aldaar tijdelijk worden versterkt;
terwijl speciaal ten opzichte van Poeloe-Raja behoort te worden
nagegaan, of afdoende veihgheid is te verkrijgen door het oprichten
en bezetten van een of meer wachthuizen.
7*. Actief optreden in de kustlandschappen met een grootere troepen-
macht zal niet plaats hebben, dan nadat vooraf de machtiging
van den Gouverneur-Generaal zal zijn verkregen.
Daadwerkelijk ingrijpen in de telkens rijzende onderlinge ge-
schillen tusschen de verschillende hoofden, behoort zooveel doenlijk
vermeden te worden.
C. Gedragslijn tegenover de bevolking.
8'. Ten aanzien van het verbod tot verstrekking van wapens en
munitie aan hoofden en bevolking en de opdracht aan de ambte-

164
naren, om naar de mlevering der vroeger verstrekte oorlogsbe-
hoeften te streven, wordt verwezen naar mijn besluit van 9 Mei
j.l. No. 3 (1).
9'. Daar betuigingen van goedgezindheid van Atjehsche hoofden,
herhaaldelijk geheel waardeloos gebleken zijn, zullen uitsluitend
hun handelingen en die hunner bevolking, den maatstaf mogen
vormen tot beoordeeling hunner houding. Het is dan ook nut-
teloos en zelfs onwenschelijk, hun talrijke onbeteekenende brieven
te beantwoorden, vooral van die hoofden, aan wie de wil van
het Gouvernement reeds duidelijk kenbaar gemaakt is.
10*. Goedgezind is de bevolking buiten de linie te achten, wanneer
van uit haar gebied geenerlei vijandelijkheid gepleegd wordt, en
wanneer zij zelve rustig in haar kampongs verblijft, ook wanneer
onze troepen het land doortrekken. Doet zij dit niet, dan stelt
zij zich bloot aan vernieling harer eigendommen, een middel, dat
echter met oordeel moet worden toegepast, wil het tot het beoogde
doel: het „tot rust dwingen der inwoners" kunnen leiden.
1 1*. Aan bestraffing stellen zich evenzeer bloot de hoofden, die niet
aan den last voldoen, de vroeger verstrekte wapens in te leveren.
Deze last is aan alle betrokken hoofden in Groot-Atjeh buiten de
linie gegeven.
12*. Aan de bevolking buiten de linie moet het vergund blijven, blanke
wapens te dragen, mits zij die dadelijk bij onze posten, of op
het daartoe gegeven bevel afleggen. Zij, die zich met geweren
vertoonen, worden als vijand behandeld.
1 3 e . In het algemeen zijn de bezoldigingen der hoofden buiten de linie
ingetrokken. Voorloopig maken daarop alleen nog eene uitzon-
dering de hoeloebalangs en Imams der /// Moekims Kerkoen en der
/// Moekims Daroe, aan wie echter in geen geval, het tractement
mag worden uitgekeerd, indien zij dit niet persoonlijk komen
ontvangen.
Overigens kunnen aan hoofden of andere personen, buiten de
linie woonachtig, slechts gelden worden uitbetaald, als belooning
voor bepaaldelijk door hen bewezen spionnen-, of andere diensten
in het belang der operation.
14*. Aan de hoofden binnen de linie is alleen het bezit van een
(1) Deel I biz. 145.

165
bepaald, bij het bestuur bekend, aantal tromplaadgeweren, voor
zelfverdediging toegestaan.
15*. In algemeenen zin is het beperken van de gemeenschap tusschen
de buiten de linie wonenden, met het gebied daarbinnen, onge-
wenscht. Het binnenkomen en naar buiten terugkeeren mag echter
alleen plaats hebben, langs onze posten, waar de wapens tijdelijk
worden afgelegd.
16*. Aan den Directeur van Financien is kennis gegeven van de
verschillende belastingen, welke zonder wettelijke regeling thans
in het gewest geheven worden. Zoolang die belastingen op dien
voet blijven bestaan, moet echter de opbrengst behoorlijk verant-
woord en die verantwoording gecontroleerd worden, zoodat de
Gouverneur de zekerheid kan hebben, dat die gelden uitsluitend
voor het doel, waarvoor zij bestemd zijn, worden aangewend.
U HoogELdelgestrenge gelieve, bij aankomst van den Generaal-
Majoor /. /. K. de Moulin, dit stuk aan Zijn Hoog Edelgestrenge
over te geven.
De Regeerings-Commissaris voor Atjeh- en
Onderhoorigheden,
w. g. VETTER.
Voor eensluidend afschrift:
De Luitenant-Kolonel, Adjudant van den
Regeerings-Commissaris,
w. g. BREYER.
Reeds op 30 Juni 1 896 te Padang afschrift
verleend aan den Generaal-Majoor
DE MOULIN.
De Luitenant-Kolonel,
w. g. BREYER

B ijlagell.
Afschrift.
Conferentie met Generaal-Majoor /. /. K. de Moulin op 18 Juni 1896,
omtrent de op Atjeh te volgen politiek.
De Gouverneur-Generaal geeft allereerst te kennen, dat zijne inzichten
omtrent de in Groot-Atjeh in de eerste tijden te volgen gedragslijn,
voor zooveel de hoofdzaken betreft kunnen worden samengevat als volgt:
Om aan het in Groot-Atjeh behaald succes blijvende waarde te geven,
dient er naar gestreefd te worden, Toekoe Oemar in handen te krijgen
of hem, althans de materieele middelen afhandig te maken, waarover
hij nog beschikt.
De geconcentreerde linie blijft gehandhaafd als de kern van onze
bezetting van Groot-Atjeh. Binnen de linie moet heerschen absolute
orde en rust.
Buiten de linie zal na de goedgeslaagde krijgsverrichtingen in de VI
en IV Moekims, in de Lam-Krakstreek, in Montassik en in de XA.VI
Moekims wel voldoende ontzag voor onze macht zijn ingeboezemd, maar
het komt er nu vooral op aan den hoofden en bevolking aldaar te doen
begrijpen, dat zij ongestraft geene vijandelijkheden meer tegen ons kunnen
plegen en hen langzamerhand tot gehoorzaamheid te dwingen (1).
De eenmaal door ons afgedwongen rust in de aan de linie grenzende
streken moet voor de toekomst verzekerd worden, doch tot een posten-
stelsel, behalve dat van onze geconcentreerde stelling, mag niet worden
overgegaan. Het vasthouden van enkele punten, indien dit urgent is
om die rust te verzekeren, wordt echter niet beschouwd een deel van
een postenstelsel uit te maken, maar die occupatie mag slechts van
voorloopigen aard zijn, omdat het Opperbestuur omtrent blijvende occu-
paties buiten de geconcentreerde linie zal moeten beslissen, nadat de
Indische Regeering zich zal hebben in staat gevoeld onze gedragslijn
in Groot-Atjeh voor de toekomst aan te geven.
(1) Bij het doen van algemeene bekendmakingen, moet men zich niet bepalen tot
mededeelingen aan hoofden, maar ook publiciteit daaraan geven, door ze op de passars
op de een of andere wijze ter kennis van het aldaar aanwezige volk te brengen.

167
Generaal de Moulin verklaart volkomen met de door den Gouverneur-
Generaal ontwikkelde inzichten te kunnen instemmen.
De Gouverneur-Generaal zegt vervolgens, dat, indien men betrouwbare
berichtgevers mag gelooven, ook de groote meerderheid der bevolking
buiten de linie naar rust verlangt, doch dat zij de in haar gebied in-
vallende benden kwaadwilligen niet met eigen krachten kan weren.
Het is onze taak die benden te trachten meester te worden, de hoofden
daarvan onschadelijk te maken. Wij moeten het noodige doen, opdat
het bedrijf van bendehoofd zoo gevaarlijk mogelijk worde.
De Gouverneur-Generaal vraagt aan Generaal de Moulin of tegen die
benden geene contra guerilla zoude kunnen worden georganiseerd.
Generaal de Moulin antwoordt, dat dit punt door hem zal worden over-
wogen, dat naar zijne meening echter voor eene afdoende bestrijding
der benden noodig is medewerking der bevolking zelve en vooral een
goede spionnendienst.
De Gouverneur-Generaal geeft voorts nog te kennen, dat toekenning
van traktementen of geldelijke toelagen aan Atjehsche hoofden voortaan
alleen zal mogen geschieden, nadat zij behoorlijk en gedurende geruimen
tijd getoond hebben rust en orde in hun gebied te willen en te kunnen
handhaven, terwijl in ieder geval aan die toekenning van traktementen
of toelagen zal moeten voorafgaan eene machtiging der Regeering. Aan
de hoofden, die thans nog in het bezit van traktement of toelage zijn,
zal duidelijk moeten worden voorgehouden. dat zij die zullen verliezen,
indien zij hun plicht niet behoorlijk betrachten.
Het afnemen of tijdelijk doen stilstaan van tractement of toelage zijn
maatregelen, die vooraf ernstig overwogen moeten worden en in alle
geval niet toegepast behooren te worden bij plichtverzuim, geen verband
houdende met handhaving van orde en rust.
Ten slotte brengt de Gouverneur-Generaal nog in herinnering het aan
het bestuur te Atjeh verstrekte verbod, om zijnerzijds aanraking te zoeken
met den pretendent-sultan.
De Generaal-Majoor,
w. g. DE MOULIN.
w. g. VAN DER WIJCK,
Gouverneur-Generaal.

Bijlage III.
Afschrift.
Instructie
voor den benoemden Civielen en Militairen Couverneur van Atjeh-
en Onderhoorigheden, den Kolonel C. P. J. van Vliet.
I. De geconcentreerde stelling blijft gehandhaafd als de kern van onze
bezetting van Groot-Atjeh.
2. Tot het tijdstip, waarop door het Opperbestuur eene beslissing
zal zijn genomen, in zake de door de Indische Regeering inge-
diende voorstellen, nopens de in de naaste toekomst te volgen
gedragslijn op Groot-Atjeh, blijft voorloopig in elk der sagies XXV
en XXVI Moekims en in het voorste gedeelte der sagi XXII
Moekims eene mobiele colonne gevestigd, welke door onophoudelijk
patrouilleeren in alle richtingen, de eenmaal in de geoccupeerde
streek afgedwongen rust zal handhaven. Deze mobiele colonnes,
worden in hun taak gesteund, door de mobiele macht te Koeta-
Radja gelegerd.
3. De aandacht van het bestuur in Atjeh moet er in de eerste plaats
en voortdurend op gericht zijn, om de benden kwaadwilligen
overal, waar die zich in de door de colonnes beheerschte streken
vertoonen, met de meest mogelijke activiteit en onverbiddelijk tot
in hare schuilhoeken te vervolgen en te vernietigen, de hoofden
daarvan onschadelijk te maken.
Alle krachten moeten tot dat doel ingespannen worden.
Vooral moet het bestuur zich toeleggen op ophchting van bende-
hoofden.
Het bestuur bedenke, dat en zoodanige oplichtingen en welge-
slaagde nachtelijke tochten tegen de benden ondernomen, de meest
heilzame gevolgen hebben, door den indruk, welke zij maken op
benden en bevolking. Een goede spionnendienst is voor het
welslagen van zoodanige tochten en het tot stand brengen dier
oplichtingen een absoluut vereischte.

169
Aan de inrichting van een zoodanigen betrouwbaren dienst, wijde
dus het bestuur zijne voile aandacht.
Waar zich in een streek elementen voordoen, waarvan men
verwachten kan, dat zij te eeniger tijd woelingen of samenrottingen
zullen bewerken, moet tijdig voor eene verwijdering dier elementen
worden zorg gedragen.
Wat het bende-hoofd T. Oemar betreft, hoezeer deze zich ook
niet in eigenlijk Groot-Atjeh moge ophouden, zoo blijve het bestuur
er op bedacht, hem met de ten dienste staande middelen in handen
te krijgen.
4. Atjehers, gevangen genomen met de wapens in de hand en bende-
hoofden of volgelingen van bende-hoofden, die zich op genade of
ongenade overgeven, zullen niet dan bij uitzondering en om ge-
wichtige redenen, weder worden losgelaten. Tenzij zij ter zake
van het misdrijf, bedoeld bij art. 39 van het Wetboek van Straf-
recht voor Inlanders of van een ander commun delict door den
gewonen rechter kunnen worden veroordeeld, zal omtrent hen een
voorstel aan de Regeering moeten worden gedaan, tot toepassing
van art. 47 en 48 R. R.
5. Zoolang de tegenwoordige oorlogstoestand op Groot-Atjeh duurt,
zal niet alleen het dragen, maar ook het bezitten van vuurwapens
aan de inlandsche bevolking worden verboden.
Slechts in gevallen van bepaalde noodzakelijkheid, zal de Gou­
verneur aan hoofden, op wier goede gezindheid volkomen vertrouwd
mag worden, na verkregen machtiging der Regeering, kunnen vergun-
nen eenige trompladers voor zelfverdediging in hun bezit te houden.
Zijn er vooralsnog bezwaren, tegen de handhaving van een
algemeen verbod van het dragen van blanke wapens, door de
bevolking, dan streve het Bestuur met alle middelen naar weg-
ruiming dier bezwaren en naar het bereiken van eenen toestand,
waarbij het dragen van zoodanige wapens alleen aan hoofden, als
teekens hunner waardigheid geoorloofd zij (1).
(1) Een volstrekt verbod van het dragen van blanke wapens zal wellicht vooralsnog
moeilijk te handhaven zijn.
De Atjehers dragen, naar men meent, alien steeds een rentjong, die niet alleen als
stootwapen, maar tevens voor allerlei doeleinden dient, waarvoor Europeanen zakmessen
enz. gebruiken, en die, om zoo te zeggen, tot de onmisbare bestanddeelen van het Atjehsch
toilet behoort. Ook zouden zij, zonder eenig wapen, des avonds en op reizen zelfs
overdag, tegenwoordig nog al te zeer aan aanvallen van roovers blootgesteld zijn.

170
Zij, die het verbod, omtrent het dragen en het bezitten van
vuurwapens en de voorschriften, betreffende dragen en vervoeren
van blanke wapens uit te vaardigen, zullen overtreden, zullen als
vijand worden behandeld.
Door ambtenaren en officieren zal er naar worden gestreefd, de
vuurwapens en munitie, vooral de indertijd vanwege het Gouver-
nement verstrekte geweren, welke hoofden en bevolking nog onder
zich mochten hebben, te doen inleveren.
Voor het inleveren door hoofden en bevolking van vuurwapens
kunnen premien worden uitgeloofd.
6. Waar door de militaire macht wordt opgetreden tegen benden,
die zich in een streek vertoonen, en mocht blijken, dat de bevol­
king in die streek de benden in eenig opzicht begunstigt of onze
troepen tracht te bemoeilijken, daar wordt die bevolking ook als
vijand behandeld. Hierbij moet echter met oordeel worden te
werk gegaan; zoo zal b. v. uit het feit, dat uit een kampong wordt
geschoten door kwaadwilhgen, die zich tijdelijk daar bevinden,
niet altijd de gevolgtrekking mogen worden gemaakt, dat die per-
sonen door de kampong-bewoners vrijwillig worden gesteund.
Waar de bevolking hare kampongs verlaat, uit vrees voor
de benden, daar behoort zij zich te begeven onder bescherming
van onze troepen en niet te vluchten in de bergen. Doet zij
dit laatste, dan stelt zij zich bloot aan vernieling harer eigen­
dommen.
Waar de hoofden en bevolking ons in het onschadelijk maken
der benden behulpzaam zijn door geheime inlichtingen en aanwij-
zingen hunnerzijds of andere diensten bewijzen, daar kunnen door
den Gouverneur belooningen hun worden toegekend en zelfs ook
schadeloosstelling, indien zij in hun eigendommen mochten zijn
benadeeld.
7. Toekenning van andere traktementen of geldelijke toelagen, dan de
op dit oogenblik uitgekeerd wordende aan Atjehsche hoofden, zal
alleen mogen geschieden, na machtiging der Regeering.
De hoofden, die zich komen onderwerpen, ontvangen dergelijke
inkomsten echter niet, voor dat zij behoorlijk en gedurende geruimen
tijd getoond hebben, rust en orde in hun gebied te willen en
te kunnen handhaven.
Het afnemen of tijdelijk doen stilstaan van traktementen of toe-

171
lagen zijn maatregelen, die vooraf ernstig overwogen moeten worden
en in alle geval niet toegepast behooren te worden bij plichtsver-
zuim, geen verband houdende met handhaving van rust en orde.
Mocht het noodig zijn aan de hoofden, die geen tractement of
toelage ontvangen, eenige geldelijke tegemoetkoming te geven, voor
de dagen waarop zij te Koeta-Radja moeten verschijnen en ver-
toeven, zoo worde daaromtrent eene regeling van de Regeering
geprovoceerd.
5. Het bestuur zal moeten waken tegen te optimistische opvattingen
omtrent den politieken toestand der beheerschte streken en de goede
gezindheid der hoofden aldaar.
9. Het bestuur zal niets onbeproefd laten, om de opvoeding van de
zoons der hoofden in eene gewenschte richting te leiden en ook
verder op handel en wandel dier jongelieden een ernstig toezicht
houden.
Indien hoogere hoofden mochten wenschen hunne zoons b. v.
van hun achtste jaar af, toe te vertrouwen aan de Regeering,
zullen aan deze voorstellen kunnen worden gedaan, om die kinderen
op 's Lands kosten ter Sumatra's Westkust op te voeden.
10. Het blijft aan het bestuur verboden, om zijnerzijds aanrakingen
te zoeken met den zoogenaamden Pretendent-sultan of met de
hoofden, die zich niet uit eigen beweging onderwerpen.
Zoolang die personen zich niet hebben onderworpen, is slechts
een gedragslijn tegenover hen aangewezen: het trachten zich van
hen meester te maken.
//. In de Onderhoorigheden bepaalt het Bestuur zich tot eene strenge
en consequente toepassing van de in 1893 ingevoerde scheep-
vaartregeling, tot eene afdoende beveiliging van onze etabhsse-
menten en van de scheepvaart en tot het zoo streng mogelijk te
keer gaan van den smokkelhandel in oorlogsbehoeften.
12. De garnizoenen onzer nederzettingen in de Onderhoorigheden kunnen
ingeval van noodzakelijkkeid tijdelijk worden versterkt.
Actief optreden in de Onderhoorigheden met een grootere troe-
penmacht, zal niet plaats hebben, dan nadat vooraf de machtiging
van de Regeering zal zijn verkregen.
Daadwerkelijk ingrijpen in de telkens rijzende onderlinge ge-
schillen tusschen de verschillende hoofden, behoort zooveel doenlijk
vermeden te worden.

172
13. De Instructie door den Regeerings-commissaris voor Atjeh- en
Onderhoorigheden bij zijn vertrek uit genoemd gewest achtergelaten
in zijnen brief van 27 Juni 1896, No. 212, zeer geheim, wordt
ingetrokken, terwijl de tegenwoordige Instructie tevens in de
plaats treedt van het afgesprokene in de conferentie van den Land-
voogd met den Generaal-Majoor /. /. K. de Moulin op 18 Juni
1896 (1) en het opgedragene in het regeerings-telegram van 17 Juli
1896, No. 273.
(1) Bijlage II.
(2) biz. 29 van dit deel.

Bijlage IV.
No. 1. EXTRACT uit het register der
Bijlagen Aa en At. besluiten van den Gouverneur-Generaal
Gelezen enz.
Is goedgevonden en verstaan.
Eerstelijk te bepalen:
van Nederlandsch-Indie.
BUITENZORG, den 11'" September 1892.
a. Ten vervolge van het besluit van 19 Augustus 1891, No. 2, dat
de militaire bezetting van Atjeh- en Onderhoorigheden met uitzondering
van het hospitaal-personeel te Kota-T^adja (Panteh-Perak) en van de
bezetting van Poeloe-Bras, gedurende 1893 wordt gevoed volgens de
aan dit besluit gehechte schaftorder Lett. Aa en Ab en dat ter verbe-
tering van die voeding wordt uitgekeerd de op de schaftorders vermelde
bijslag op de soldi], bedragende voor de Europeesche, Afrikaansche en
Amboineesche militairen / 0.05 (vijf cent) en voor de Inlandsche mili­
tairen / 0.04 (vier cent) per man en per dag;
blijvende voor zooveel betreft de voeding van bedoeld hospitaal-
personeel en van de militaire bezetting van genoemd eiland, zoomede
van de aan deze bezetting toegevoegde dwangarbeiders en prauwvoer-
ders, ook gedurende 1893 van kracht het bepaalde bij de besluiten van
11 Juni en 13 Juli 1887 No. 3 en 21 en bij artikel 1 van het besluit
van 13 April 1888, No. 31, een en ander gewijzigd bij besluit van
3 Juli 1888, No. 4, met dien verstande, dat voor de dwangarbeiders
en prauwvoerders op Poeloe-Bras van toepassing blijft het oud-tarief
No. 15 in Staatsblad 1873, No. 132, zooals dit sedert is gewijzigd en
aangevuld, laatstelijk voor evenbedoelde lieden, bij gemeld besluit van
3 Juli 1888, No. 4.
Aan
Den Commandant van het Leger en Chef
van het Departement van Oorlog in Neder-
landsch-IndiS.

174
Zullende voorts in de gevallen, waarin volgens de voormelde bepalingen
gezouten vleesch kan worden verstrekt, instede daarvan kunnen
worden uitgereikt gebraden gehakt, waarvan het ration gelijk zal zijn
aan 3 /5 gedeelte van de voor eerstgenoemde conserve vastgestelde hoeveelheden.
b. dat de indemniteiten bij niet verstrekking van de voeding volgens
de bij § a hiervoren bedoelde schaftorders voor de militairen in Atjehen
Onderhoorigheden gedurende 1898 zullen bedragen / 0.71 (een en
zeventig cent) per dag voor Europeanen, Afrikanen en Amboineezen
en f 0.46 (zes en veertig cent) daags voor de Inlandsche militairen
onder welke bedragen de bijslag begrepen is, zullende voorts bij niet
verstrekking in natura van een of slechts enkele der op de schaftorders
voorkomende voedingsartikelen, worden uitgekeerd de waarde van het
ration, berekend volgens vigeerende prijslijst en voor de hierop niet
vermelde artikelen, volgens het vigeerend contract.
c. dat artikel 8, van het bij artikel 1 van het besluit van 2 April
1890, No. 10, vastgesteld reglement voor het korps-marechaussee in
Groot-Atjeh wordt gelezen als volgt:
„De minderen zijn niet verplicht gezamenlijk menage te houden, zij
„kunnen de vivres in natura ontvangen, dan wel de indemniteit voor de
„overige militairen in Atjeh- en Onderhoorigheden, bij niet verstrekking
„van de voeding in natura, vastgesteld of nader vast te stellen."
Ten tweede enz.
Ten derde enz.
Ten vierde enz.
Afschrift enz. Accordeert met voorschr. register.
De Gouvernements-Secretaris
Militaire Administratie w. g. UHLENBECK.
3' bureau.
BATAVIA, den 23'" September 1892.
No. 3103/13.
Bijlagen:
Ten vervolge van dezerzijdsch apostil dd. 27 Aug. 1891, 3 e bureau
No. 2853/03 extract dezes gezonden aan den Gewestelijken Intendant
te Kota-Radja tot informatie en naricht enz.
De Hood-Intendant der Militaire Administratie
w. g. WILLENSTIJN.

c
-id
.Sf>
V-
0
-T3
c
O
q
-c-
• — .
fU
a
CQ
CJ
o
£
r.
a
>
w
r.
V
V
-O
V
3 -13
u
V s
C V
'5 ^-».
_Q -Si
£3 i
e ~
CD c
is Q_
"is a
< ^
S i
o
>
CO
o
00
V
a
o
CO
hi
V
a
4) - IS
O -3
h g
y S
en E
(75
£
13
2
<
OS
a
0
a:
o
-J
o
•jnoiipuEig
•tunaioiiaj
•uhzy
•pooje.
110SJ3 A
•ino^
•3UJ0^
•raiog
'U31AU3
3U30JQ
'uauooq
auimg
•jpds
)>|0013Q
•l[.)S.>.l|ASU.t>J
-JBA lJ0Sjay\
o. r£
U]
•|q UJ ipS33|A
ipsijBiisnw
•ipsaajApuni
•' S !!H
o
s
<
_*
CN
o
d
in
o
_d_
in
co
o
d
in
CN
d
o
CN
O
CN
d
o
CN
d
o
CN
CN
m
co
co
o
h
u
u
CD
CJ
1)
c
'o
e
<
c
ID
<
0)
U
a
o
9
UJ
u
-o
c
re
M
c
-ID
0
>
u
-n
c T3 1>
re
> u
—
M
OJ
_Q
CJ
>
M
-13
6
/
. tN
cc O
60 CO
IS
-o .
r 9r
B

?1"
ft ~ <
3" . cl
O -1^ 3
° „ Q-
3 & 5-
2 S 2
^ C1Q n
co 3T
000
<
3
CO
n
•a
oo
bo
CD
3
a.
CD
S
~ CO
^ n
o ft
c
< 3
to
2- -n
H
O
D
f? g
o
03
si. <
a o
r 2
f? I
B £
oft
tt
< -.
Bi 3
3
< ^
cr ?ft
N ft,
ft 3
o
3
sf&
-t
3-
ffi- sr- O
cv o ft
n

Extract
No. 4.
Bij lageV.
EXTRACT uit het Register der
besluiten van den Gouverneur-Gene­
raal van Nederlandsch-Indie.
BU1TENZORG, den 23 September 1895.
Gelezen enz;
Is goedgevonden en verstaan:
Eerstelijk. De bovenomschreven, in het besluit van 3 Juli 1883 No. 4
opgenomen en sedert bestendigde regeling met ingang
van 1 Januari 1896 in te trekken.
Ten tweede: Ten vervolge van het besluit van 1 5 Augustus 1894 No. 2
te bepalen:
Aan
a. dat de militaire bezetting van Atjeh- en Onderhoorigheden
met uitzondering van het hospitaal-personeel te
Koeta-Radja (Panteh-Perak), waarvoor toepasselijk blijft het
bepaalde bij de §§ 8 en 9 van het militair tarief No. 40
(Staatsblad 1891 No. 23), gedurende het jaar 1896 wordt
gevoed volgens de schaftorders, bedoeld bij artikel een,
sub a, van het besluit van 11 September 1892 No. 1,
en dat ter verbetering van die voeding wordt uitgekeerd
de op die schaftorders vermelde bijslag op de soldij,
bedragende voor de Europeesche, Afrikaansche en Amboineesche
militairen / 0,04 (vier cent) per man en
per dag.
b. dat de indemniteiten, uitgekeerd bij niet verstrekking
van de voeding volgens de sub a hiervoren bedoelde
schaftorders, voor de militairen in Atjeh en Onderhoorigheden
gedurende het jaar 1896 per man en per dag
zullen bedragen / 0,64 (vier en zestig cent) voor Europeanen,
Afrikanen en Amboineezen en / 0,42 (twee en
veertig cent) voor Inlanders, onder welke bedragen de
den wd. Comdt. v/h Leger enz.
12

178
voormelde bijslag begrepen is, zullende voorts, bij niet
verstrekking in natura van een of slechts enkele der op
de schaftorders voorkomende voedings-artikelen, worden
uitgekeerd de waarde van het ration, berekend volgens
de dan vigeerende prijslijst en voor de hierop niet vermelde
artikelen volgens het dan vigeerende contract,
Ten derde: enz.
Afschrift
Accordeert met voorz. Register
De Gouvernements-Secretaris,
(w. g.) COHEN STUART.

Militair Commando van Atjeh en
Onderhoorigheden.
KOETA-RADJA, 4 April 1896.
No. 37.
COMMANDEMENTSORDER.
Bijl
ij 1 a g e VI.
Wordt medegedeeld, dat onder nadere goedkeuring van het Departe-
ment van Oorlog met het oog op de zware diensten, die in den laatsten
tijd van de troepen in dit Commandement worden gevorderd, aan de
Commandementsorder dd. 20 November 1893, No. 219, deze uitbrei-
ding moet worden gegeven, dat ook aan de troepen, die een groot deel
van den dag of nacht binnen de geconcentreerde stelling werkzaam
zijn t. n. o. een of twee (ter beoordeeling van den Korpscommandant)
rations jenever van 0.05 Liter per hoofd van 's Landswege zal worden
verstrekt.
Militair Commando van A. en O.
KOETA-RADJA, 5 April 1896.
No. 39.
De Civ. en Mil. Gouverneur van Atjeh
en Onderhoorigheden
COMMANDEMENTSORDER.
w. g. DEYKERHOFF.
Wordt medegedeeld, dat onder nadere goedkeuring van het D. v. O.
met het oog op de zware diensten, die in den laatsten tijd van de
dwangarbeiders in dit commando worden gevorderd, aan de veroor-
deelden, die een groot gedeelte van den dag of nacht werkzaam zijn,
ter beoordeeling van den colonne-commandant, onder wiens bevelen zij
zijn gesteld, dan wel van den Beheerder van het Depot, t. n. o. een
ration jenever van 0.05 L. per hoofd en per dag van 's landswege zal
worden verstrekt.
De Civ. en Mil. Gouv. Van A. en O.
w. g. DEYKERHOFF.

Bijlage VII.
Extract
No. 1.
EXTRACT uit het Register van
besluiten van den Gouverneur-Gene­
raal van Nederlandsch-Indie.
BUITENZORG, 30 April 1896.
Gelezen enz.
Is goedgevonden en verstaan:
Bij wijze van tijdelijken maatregel met ingang van 1 April 1896 en
tot zoolang de normale toestanden weder in het gouvernement van Atjeh
en Onderhoorigheden zullen zijn ingetreden, ten opzichte van dat gewest
te bepalen :
a. dat de aan de officieren zonder onderscheid van rang en de met
deze gelijkgestelden, zoomede de adjudanten onder-officier bij art. 1 § a
van het besluit van 22 November 1895 No. 12 toegekende tegemoetkoming
van / 1,50 per dag, wordt vermeerderd met/1 — (een gulden).
b. dat de bij artikel 2 § a van het besluit van 23 September 1895
No. 4, bedoelde bijslag op de soldij bedragende voor de Europeesche,
Afrikaansche en Amboineesche militairen / 0.04 per man en per dag
wordt verhoogd, respectievelijk: met / 0.03 (drie cent) en / 0.02
(twee cent) (1).
c. dat aan de gehuwde hoofdofficieren, waaronder ook begrepen worden
weduwnaars met kinderen ten hunnen laste, wien een geclassificeerde
gouvernementswoning wordt aangewezen, doch wien in het dienstbelang
is of wordt geweigerd, hunne gezinnen mede te nemen of zich door het
zelve te doen volgen, in het genot blijven der voor hunnen rang bepaalde
huishuurindemniteit.
Afschrift enz.
Aan
den Commandant van het Leger enz.
(1) Zie onder Eerstelijk bijl. VIII.
Accoord met voorz. Register.
T)e Gouvernements-Secretaris,
w. g. COHEN STUART.

Bij 1 age VIII.
Extract EXTRACT uit het Register der
No. 42. besluiten van den Gouverneur-Gene­
raal van Nederlandsch-Indie.
BUITENZORG, 22 Augustus 1896.
Gelezen enz.
Is goedgevonden en verstaan.
Eerstelijk. Te bepalen, dat de bij artikel 2 §§ a en b van het
besluit van 23 September 1895, No. 4, voor het jaar
1896 getroffen maatregelen ten opzichte van de voeding
der militaire bezetting van Atjeh- en Onderhoorigheden
tot ultimo 1897 worden bestendigd; met dien verstande,
dat de ter verbetering van die voeding uitgekeerde bijslag
. op de soldij voorhands blijft vastgesteld op de nader
bij § 6 van het besluit van 30 April 1896, No. 1 (1),
aangegeven bedragen van acht cent per man en per dag
voor Europeanen, Afrikanen en Amboineezen en van zes
cent per man en per dag voor Inlandsche militairen.
Ten tweede. Enz.
Afschrift dezes, enz.
Aan
den Commandant van het Leger enz.
Accordeert met voorz. Register.
De Gouvernements-Secretaris,
w. g. COHEN STUART.
(1) Bedoeld besluit is later blijkbaar gewijzigd. Zie bijl. VII sub b.

Schaftorde volgens tarief No. 20
VOOR EUROPEANEN.
B ij 1 a g e IX.
Goedgekeurd:
De Militaire Commandant
van Atjeh en Onderhoorigheden,
(w. g.) STEMFOORT.

U.
z
U
<
Q
Zondag.
Maandag.
Dinsdag.
Woensdag
Donderd.
Vrijdag.
Zaterdag.
(j ty
CO V
£ "?
3
0.15! 0.35
0.40! 0.35
o
CO
o «
(0 "£
> §
re
>
0.40; 0.35 0.15
0.15 0.25
0.40
0.40
0.35
0.35
0.15
M
4>
CU
CO
o
O
V
o
0.40 0.35 0.05
CD
V*. CD
o c
o
cu O
.s -°
*3
CQ
0.28
0.04
c
CD
1
V
V
a
cu
O
6
-o
o
-si
to
CO*
"E.
CO
CO
>
184
KILOGRAMME N.
CO
rt
V
.£.
"I
o
0.20: 0.60; 0.05
0.20
0.20
0.18 0.20
0.20 0.60
0.20
0.20
005
0.05
a
CO
1)
U
*>
to
<
o
CQ
V
o
a
v
"5
S
a
cu
CD
H
B
5
3
O
N
CD
Cu
CD
ft.
0.03,0.024'0.008 0.025 i 0.025 0.0015 0.002
0.03 0.024 0.008 0.025 0.025 0.0015 0.002
0 03 0.024 0.008 0.025 0.025 0.0015 0.002
0.10 0.03 0.024 0.008 0.025 0.025,0 0015 0.002
0.03 0.024 0.008 0.025 0.025 0.0015 0.002
0.03,0.024 0.008 0.025 0.025 0.0015 0.002
0.03 0.024:0.008 0.025;0.025,0.0015 0.002
De vivres te velde gaan in van en met den dag van verlrek uit de geconcentreerde linie en worden
veldvivres, voor zooveel toepasselijk, van kracht het bepaalde voor de berekening van vivres in garnizoen.
Het ration moet worden aangemerkt als maximum, hetgeen minder wordt verbruikt, blijft ten voordeele
Bij toekenning van veldvivres wordt geen bijslag op de soldi] te goed gedaan en is men niet aan kor
Aan vrouwen, die na bekomen machtiging van den bevelhebber van de expeditie, hunne mannen volgen
Het gereedmaken van het eten geschiedt onder toezicht van de korps-kwartiermeesters, waartoe zoowel
Het kookgereedschap wordt steeds meegevoerd.
De dagelijksche fourageeringen geschieden door de korps-kwartiermeesters, op door hen op te maken
a

V
O
Cu
4
c
8
CD
CJ
V
a.
en
Q,
CD
CD
N
T3
Ti;
0
CD
a
D
0)
0
cc
a
LITER.
dol
raa
0.001 0.001 0.03 0.005 0.015 0.005: 0.10 0.015
0.001 0.001 0.03 0.005 0.015 0.005 0.10 0-015
0.001 0.001 0.03!
0.001 0.001 0.03 0.005 0.015 0.005 0.10 0-015
0.001 0.001 0.03 0.008 0.015 0.005 0.10 0-015
0.001 0.001 0.03
CD
E3
CD
0.015 0.005 0.10 0:015
0.001 0.001 0.03 0.005 0.015,0.005 0.10 0.015
0.015 0.005 0.10 0.015
185
blik. ration.
74
O 5
0.02
0.02
0,02
Ter geheele ver-
vanging van versch
rund en varkens-
vleesch kan wor­
den verstrekt.
0.105 Gebr. gehakt.
0.175 Austr. vl.
0.175 Austr. vl.
0 105 Gebr. gehakt.
0.21 Gebr.gehakt.
0.15Gerooklspek.
0.25 Austr.
vleesch.
0.21 Gebr. gehakt.
0.175 Ding-ding.
0.15 Gerookt
spek.
0.35 Australisch
vleesch.
OMSCHRIJVINQ
DER
MAALTIJDEN.
Brood, boter, koflie en komijne kaas
Soep met rijst, sambal, versch
rundvleesch.
Volksspijs met versch rundvleesch
Brood, boter, koffie en sardines.
Soep met rijst en sambal met
versch rundvleesch.
Rijst met sajoer en versch rundvl.
Brood, boter, koffie en komijne kaas
Soep met rijst en sambal en versch
rundvleesch.
Bruine of witle boonen met varkens
vleesch.
Brood, boter, koffie en gesmoord
Austr. vleesch.
Soep met rijst en sambal en versch
rundvleesch.
Volksspijs met versch rundvleesch.
Brood, boter, koffie en komijne kaas
Soep met rijst, sambal en versch
rundvleesch.
Rijst met sajoer en versch rundvl.
Brood, boter, koffie en sardines.
Soep met rijst, sambal en versch
rundvleesch.
Erwtensoep met versch varkensvleesch.
Brood, boter, koffie en gerookt spek
Soep met rijst, sambal en versch
rundvleesch.
Rijst met sajoer en versch rundvl.
tcegekend tot en met den dag van terugkomst in die linie, overigens is met belrekking tot toekenning van
van den Lande.
ting op de soldij onderhevig, zoodat de voile soldij, c. q. na aftrek der delegatie. wordt uitgekeerd.
wordt per dag verstrekt 0.50 K-G- rijst en 0.02 K.G. zouf.
de fouriers als de koks en bijkoks ter hunner beschikking worden gesteld.
dagelijksche bons.

Schaftorde volgens tarief No. 20
VOOR INLANDERS.
Goedgekeurd:
Bijl
l) 1 a g e X.
Tie Militaire Commandant
van Atjeh en Onderhoorigheden,
(w. g.) STEMFOORT.

DAGEN.
Zondag.
Maandag.
Dinsdag.
Woensdag.
Donderdag,
Vrijdag
Zaterdag.
CC > H3
0.50
0.65
0.65
0.50
0.65
0.65
0.65
B
3
025
0.25
0.25
0.25
0.25
-o
60 .
O _C
o u
u
a
o
_M
c
_aj
"3
e
a
188
K I L O G R A M M E N.
3
O
N
a.
v
a.
v p
S 3
o m
o o
a s
V
>
V
u
o
a
0.11 0.024 0.008 0.015 0.025 0.001 0.0030.00
o
a
en
0.024 0.008 0.015 0.025 0.001 0.003 0.001 0.001 0.02
N
(30 C
o
u
p
1-
erj
-o
a
0 25 0.07 0.024 0.008 0.015 0.025 0.001 0.003 0.001 0.001 0.02,0.005
0.024 0.008 0.015 0.025 0.001 0.003 0.001 0.001 0.02 0.005
0.25 0.11 0.024 0.008 0.015 0.025 0.001 0.0030.001 0.001 0.02
0.024 0.008 0.015 0.025 0.001 0.0030.001 0.001 0.02
0.12 0.024 0.008 0.015 0.025 0.001 0.003 0.001 0.001 002 0.005
i
0.00110.02 0.006
De vivres te velde gaan in van en met den dag van vertrek uit de geconcentreerde
Overigerts is met betrekking tot toekenning van veldvivres, voor zooveel toepasselijk,
Het ration moet worden aangemerkt als maximum, hetgeen minder wordt verbruikt 1
Bij toekenning van veldvivres wordt geen bijslag op de soldij te goed gedaan en is
delegatie, wordt uitgekeerd.
Aan vrouwen die, na bekomen machtiging van den bevelhebber van de expeditie,
Het gereedmaken van het eten geschiedt onder toezicht van de korps-kwartiermeesters,
Het kookgereedschap wordt steeds medegevoerd.
De dagelijksche fourageeringen geschieden door de korps-kwartiermeesters op door hen

OQ
0.15
0.15
bo
c
60
C
0.06
<
LITER.
V
J3
>
CO
V
"3
a
CO
_M
s
3
o
1)
0-
0.01 0.005 0.01
0.01 0.005 0.0
0.0 !
0.005
0.01
0.01 0.005 0.01
0.01 0.005 0.01
0.01 0.005 0.01
0.01 0.005; 0.0
blik. stuks ration.
CO
en
'/<
74
c
« s
S g
I u
u
O
1 0.02
0.02
0.02
189
Ter geheele
vervanging van
versch rundvleesch
kan
worden verstrekt.
0.25 Kg. Austr,
0.15 Kg. Gebraden
gehakt,
0.25 Kg. Austr
vleesch
0 125Kg.Dingding
0.15 Kg. Gebraden
gehakt.
0.125Kg.Dingding.
0.25 Kg. Austr.
vleesch.
OMSCHRIJVING
DER
MAALTIJDEN.
Koffie, Brasketan met sambal en gedroogde
visch.
Soep met rijst en sambal en versch rundvl.
Rijst met kerrie en versch rundvleesch.
Koffie, rijst met sambal en een gezouten
eendenei.
Soep met rijst en sambal en versch rundvl.
Rijst met sajoer en versch rundvleesch.
Koffie, rijst met sambal en sardines.
Soep met rijst en sambal en versch rundvl.
Rijst met kerrie, gedroogde visch en versch
rundvleesch.
Koffie, brasketan met sambal en een gezouten
eendenei.
Soep met rijst en sambal en versch rundvl.
Rijst met sajoer en versch rundvleesch.
Koffie, rijst met sambal en dingding.
Soep met rijst en eambal en versch rundvl.
Rijst met kerrie en gedroogde visch.
Koffie, rijst met sambal en sardines.
Soep met rijst en sambal en versch rundvl.
Rijst met sajoer en versch rundvleesch.
Koffie, rijst met sambal en een gez. eendenei.
Soep met rijst en sambal en versch rundvl.
Rijst met kerrie en gedroogde visch.
linie en worden toegekend tot en met den dag van terugkomst in die Linie.
van kracht het bepaalde voor de berekening van vivres in garnizoen
blijft ten voordeele van den Lande. \
men niet aan korting op de soldij onderhevig, zoodat voile soldij c. q. na aftrek der
hunne mannen volgen wordt per dag verstrekt\0.50 K.G. rijst en 0.02 K.G. zout.
waartoe zoowel de fouriers als de koks en bijkoks ter hunner beschikking worden gesteld.
op te maken dagelijksche bons.

Schaftorde volgens tarief No. 20
VOOR OFFICIEREN.
Goedgekeurd:
B ij 1 a ge XI.
*De Militaire Commandant
van Atjeh en Onderhoorigheden,
(w. g.) STEMFOORT.

DAGEN.
Zondag.
Maandag.
Dinsdag.
Woensdag.
Donderd.
Vrijdag.
Zaterdag.
CO
0.15
0.40
0.40
0.15
0.40
0.40
0.40
Versch
rundvleesch.
Versch
varkensvleesch.
0.40
0 40
0.40
0.40
0.40
0.40
0.40
0.15
0.15
0.15
CU
a
CO
o
V
a
0.04
a
V
a
o
o
cu
a
'3
>-i
CQ
022
G
CU
%
M
CU

CU
a
cu
CO
c ro
O »
CU cu
cu -o
a
o
cu
•* >_
cu
~a
cu
o
a
CU
CU
a
_v
v
o
eu
a
a
v
cu
N
cu
-o
60
O
O
-o
cu
o
193
LITER.
o
-o
CO
CO
CQ
0.002 0.003 0.002 0.002 0.05 0.007 0.05 0.03 0.10
0.002 0.003 0.002 0.002 0.05 0.007 0.05 0.03 0.10
0 002 0.003 0.002 0.002 005 0.0175 0.05 0.03 0.10
0 002 0.003 0.002 0.002 0.05 0.007 0.05 0.03 0.10
I
0.002 0.003 0.002 0.002 0.05 0.007 0.05 0.03 0.10
0.002 0.003 0.002 0.002 0.05 O.OI75 0.05 0.03 0.10
0.002 0.00310.002 0.002 0.05 0.007 0.05 0.03 0.10
E
3
JU
o
CU
flesch.
c
»
cu
-a o
ai
V2
v2
72
72
72
72
7a
biik.
CO
cu
c
-o
cfl
CO
l u
%
\U
ration
0.
0.02
0.02
0.02
Ter geheele ver-
vanging van versch
rund en varkens­
vleesch kan worden
verstrekt.
0.12 Gebraden gehakt
0.20 Austr. vleesch.
0.20 Austr. vleesch.
0.12 Gebrad. gehakt.
0.15 Gerookt spek.
0.12 Gebrad. gehakt.
0.20 Austr. vleesch.
0.15 Gerookt spek.
0.20 Austr. vleesch.
0.10 Ding-ding.
0.24 Gebrad. gehakt.
0.10 Ding-ding.
0.20 Austr. vleesch.
0.15 Gerookt spek.
0.20 Austr. vleesch.
0.12 Gebrad. gehakt.
de Linie en worden toegekend tot en met den dag van terugkomst in die linie.
blijft ten voordeele van den Lande.
hen op te maken dagelijksche bons.
13

Bijlage XII.
VERGELIJKEND OVERZICHT van de voedingswijze vol­
gens schaftorde en op oorlogsvoet in 1896.
BEREKENING, aangevende het kostende bij voeding volgens
toenmaals vigeerende schaftorde en op oor­
logsvoet.

Rijst
Versch rundvleesch .
Australisch vleesch in bl
Versch varkensvleesch
Gerookt spek .
Gedroogde visch
Versch brood .
Bruine boonen.
Groene erwten.
Boter.
Koffie
Thee,
Uien.
Zout .
Peper
Geconserveerde samb
Kerriepoeder
Specerijen .
Zeep .
Azijn.
Versche klapperol
Jenever .<br /&g