Het beroepsprofiel van de fysiotherapeut 2005 - Hogeschool Leiden

Het beroepsprofiel
van de fysiotherapeut
2005
Koninklijk Nederlands
Genootschap voor Fysiotherapie
Amersfoort, oktober 2005

Voorwoord
Voor u ligt het beroepsprofiel van de fysiotherapeut anno 2005. In dit beroepsprofiel is de
huidige stand van zaken van het vakgebied beschreven en zijn de benodigde competenties van de
fysiotherapeut uitgewerkt, zodat de opleidingen studenten kunnen voorbereiden op het huidige
werkveld. Het beroepsprofiel anno 2005 vervangt daarmee de eerste versie van het beroepsprofiel
uit 1998.
Het vakgebied fysiotherapie is enorm in ontwikkeling. Als specialist in bewegen heeft de
fysiotherapeut een professionaliseringsslag doorgemaakt. Wetenschappelijk onderzoek toont nu
onmiskenbaar de positieve effecten van de werking van fysiotherapie aan. De zorgvraag naar
fysiotherapeutische expertise neemt toe en de fysiotherapeut speelt een belangrijke rol in de
veranderende gezondheidszorg. Het experiment met vrije tarieven, de invoering van Diagnose
Behandel Combinaties (DBC) en de directe toegankelijkheid van de fysiotherapie vanaf 1 januari
2006 zijn daar expliciete voorbeelden van. Ook andersoortige mondiale ontwikkelingen vragen
hun plaats, zoals die van het competentiemanagement. Om binnen alle snelle veranderingen de
samenhang van het vakgebied te bewaken is het van belang dat de beschrijving van het vak
fysiotherapie adequaat is, zodat we een gezamenlijk vertrekpunt hebben om de fysiotherapie
binnen de gezondheidszorg te positioneren.
Het beroepsprofiel vormt de basis voor vele uitwerkingen. Het positioneert de fysiotherapie
binnen de gezondheidszorg en vormt de sleutel voor de aansluiting tussen opleiding en werkveld.
Voor het KNGF is het beroepsprofiel van belang om binnen de beroepsgroep consensus te
hebben over de kern van het vakgebied en om de Nederlandse situatie te kunnen vergelijken met
internationale ontwikkelingen. Voor de opleidingen is het beroepsprofiel niet alleen van belang
om de opleiding tot fysiotherapeut in te richten, maar ook voor de invulling van na- en
bijscholing van fysiotherapeuten. Voor de beroepsinhoudelijke verenigingen binnen het KNGF
vormt het beroepsprofiel de basis om hun specialisaties te ontwikkelen en te beschrijven in
beroepscompetentieprofielen. Voor de beroepsbeoefenaar zelf en leidinggevenden biedt het
beroepsprofiel steun voor het uitzetten van het persoonlijke ontwikkelingsplannen, voor het
invullen van de scholingsbehoefte en voor het voeren van het personeelsbeleid.
Het beroepsprofiel doet recht aan de breedte van het werkveld en biedt ruimte voor
ontwikkelingen. Ook voor externe partijen is het beroepsprofiel relevant om de positie van de
fysiotherapeut te kunnen plaatsen in de gezondheidszorg.
Werkwijze
Net als bij de eerste versie is het beroepsprofiel ontwikkeld in samenwerking tussen het
Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie (KNGF) en het StudieRichtingsOverleg
Fysiotherapie (SROF), waarbinnen de opleidingen fysiotherapie zijn vertegenwoordigd.
Voor de ontwikkeling van dit beroepsprofiel zijn twee werkgroepen samengesteld. De eerste
werkgroep was voor de ontwikkeling van het competentieprofiel. Voordat deze werkgroep aan
haar taak begon waren er drie hogescholen die een eigen competentieprofiel hadden. In de
werkgroep competentieprofiel zaten de drie auteurs van deze profielen.
2

De tweede werkgroep heeft zich bezig gehouden met het schrijven van alle andere onderdelen
van het beroepsprofiel. Deze werkgroep beroepsprofiel is zodanig samengesteld dat een zo breed
mogelijk spectrum van deskundigheid uit de dagelijkse praktijk van de fysiotherapie
vertegenwoordigd was. De werkgroepen hebben zich ten doel gesteld een makkelijk leesbaar
beroepsprofiel te schrijven. Uitgangspunt hierbij was om te schrijven vanuit de zelfstandigheid
van de beroepsgroep door te focussen op datgene wat de fysiotherapeut doet. Producten en
diensten van de fysiotherapeut zijn hierbij geborgd vanuit wetenschappelijke vakontwikkeling.
Naast het feit dat de inhoudelijke ontwikkelingen een plaats hebben gekregen is invulling
gegeven aan een differentiatie in het competentieniveau, n.l. start- en gevorderd niveau. Ook is
een verkenning gemaakt naar een, in de toekomst verder in te vullen, differentiatie tussen het
bachelor en masterniveau.
De werkgroep is zich ervan bewust van het feit dat de beschrijving een momentopname is van de
situatie anno 2005 met een vooruitblik naar de toekomst en van de beperkingen die dit met zich
meebrengt.
Gedurende het schrijfproces zijn het competentieprofiel en het beroepsprofiel steeds zorgvuldig
met elkaar afgestemd. Uiteindelijk is een samenvatting van het competentieprofiel opgenomen in
het beroepsprofiel (hoofdstuk 4). Het volledige competentieprofiel is in juni 2005 vastgesteld
door het SROF.
In de begeleidingscommissie van het project zaten vertegenwoordigers van het KNGF bestuur,
de beleidscommissies van het KNGF, de wetenschap, het onderwijs, de intra- en de extramurale
werksetting, en de auteurs van het beroepsprofiel uit 1998.
Tijdens het ontwikkeltraject zijn de conceptteksten in twee ‘interne’ valideringsbijeenkomsten
voorgelegd aan, en besproken met, een 60-tal fysiotherapeuten en vertegenwoordigers van
diverse geledingen in en rond de fysiotherapie. Het concept is twee maal voorgelegd aan de
Wetenschappelijke Raad Fysiotherapie, twee maal aan de beleidscyclus van het KNGF en ten
minste één maal aan iedere beleidscommissie van het KNGF. Tenslotte is het concept voor een
externe valideringsronde voorgelegd aan een 15-tal organisaties die betrokken zijn bij de
fysiotherapie, waaronder de Inspectie voor de Gezondheidszorg en het Ministerie van VWS,
maar ook de Orde van Medisch Specialisten en de Landelijke Huisartsen Vereniging.
Leeswijzer
Het beroepsprofiel begint in hoofdstuk 1 met een beschrijving van het domein van de
fysiotherapie, als korte samenvatting van de diverse onderdelen van het beroepsprofiel.
Hoofdstuk 2 geeft een beeld van de positie van de fysiotherapie in de gezondheidszorg.
Hoofdstuk 3 beschrijft de deskundigheid van de fysiotherapeut en datgene wat een fysiotherapeut
feitelijk doet. Hoofdstuk 4 is een samenvatting van het competentieprofiel fysiotherapeut. Het
beschrijft de verschillende rollen die een fysiotherapeut bij de uitoefening van zijn vak heeft en
de competenties die hiervoor nodig zijn. Hoofdstuk 5 beschrijft de organisatie van het KNGF, de
kwaliteitsborging in de fysiotherapie en het opleidingscontinuüm. Hoofdstuk 6 is een
samenvatting van de voor de fysiotherapie relevante wet- en regelgeving. Hoofdstuk 7 werpt een
blik op de geschiedenis van de fysiotherapie en op ontwikkelingen in de toekomst. Hoofdstuk 8 is
3

een weergave van de geraadpleegde literatuur. Tot slot geeft hoofdstuk 9 een overzicht van de
betrokken personen in het project dat heeft geleid tot dit geactualiseerde beroepsprofiel.
Voor de leesbaarheid van de tekst geven we alleen de mannelijke vorm aan zonder daarmee de
vrouwelijke fysiotherapeut uit te sluiten. Dit geldt ook voor de patiënt: er staat ‘hij’ maar we
bedoelen uiteraard ook de vrouwelijke patiënt. Overigens leest u overal ‘patiënt’. Daarmee
bedoelen we ook de cliënt en de wettelijke vertegenwoordiger. Dit onderscheid is voor het
leesgemak weggelaten.
4

Inhoud
Voorwoord
1 Het domein fysiotherapie
1.1 Plaats in de gezondheidszorg
1.2 Fysiotherapeut: specialist van het menselijk bewegen
1.3 Doelstellingen fysiotherapeutische zorg
1.4 Werkwijze fysiotherapeut
1.5 Professionele en wetenschappelijke attitude en ethiek
2 Fysiotherapie in de gezondheidszorg
2.1 Gezondheid en menselijk bewegen
2.2 Gezondheidszorg
2.3 Fysiotherapeutische hulpverlening
2.4 Afstemming en samenwerking
3 Deskundigheidsontwikkeling
3.1 Deskundigheid
3.2 Methodische werkwijze
3.2.1 Fasen in het methodisch handelen
3.2.2 Klinisch redeneren
3.3 Verrichtingen
3.3.1 Bevragen (anamnese)
3.3.2 Testen, meten en analyseren
3.3.3 Begeleiden en informeren
3.3.4 Sturen en oefenen
3.3.5 Fysische therapie i.e.z.
3.3.6 Manuele verrichtingen
3.4 Van praktijk naar theorie
3.4.1 Theorievorming
3.4.2 Fysiotherapiewetenschap
4 Competentieprofiel fysiotherapeut
4.1 Het competentieprofiel op hoofdlijnen
4.1.1 Reikwijdte profiel
4.1.2 Beroepsrollen
4.1.3 Professionaliteit
4.1.4 Niveaus
5

4.2 Overzicht rollen en competenties
4.2.1 Hulpverlener
4.2.2 Manager
4.2.3 Beroepsontwikkelaar
4.3 Normen van professionaliteit
4.3.1 Omgang met werk en taken
4.3.2 Omgang met anderen
4.3.3 Omgang met het eigen functioneren
5 Organisatie, kwaliteitsborging en opleidingscontinuüm
5.1 Het KNGF
5.1.1 De structuur
5.1.2 De beroepsinhoudelijke verenigingen
5.1.3 Visie
5.2 Kwaliteitsborging
5.3 Opleidingen
5.4 Vernieuwingen in het onderwijs
5.5 BaMa-structuur
6 Wettelijk kader
6.1 Wet BIG
6.2 Kwaliteitswet Zorginstellingen
6.3 Wet Tarieven Gezondheidszorg (WTG)
6.4 Klachtrecht
6.5 Tuchtrecht
6.6 Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO)
6.7 Wet Bescherming Persoonsgegevens (WBP)
6.8 Beroepsethiek
7 Geschiedenis, ontwikkeling en toekomst
7.1 Geschiedenis
7.2 Ontwikkelingen en toekomst
7.2.1 Vraag naar fysiotherapie
7.2.2 Marktwerking
7.2.3 Bewegen en gezondheid
7.2.4 Directe toegankelijkheid
7.2.5 Arbeidsrelevante fysiotherapie
7.2.6 Nieuwe beroepen en taakverschuiving
7.2.6 Transparantie en benchmarking
Geraadpleegde literatuur
Betrokkenen actualisatie beroepsprofiel
6

1 Het domein fysiotherapie
1.1 Plaats in de gezondheidszorg
Fysiotherapeuten zijn werkzaam in zowel de extramurale (eerstelijns) als de intramurale
gezondheidszorg. In de extramurale (eerstelijns) zorg werken fysiotherapeuten als solist, in een
maatschap of in loondienst. In de intramurale zorg werken fysiotherapeuten voornamelijk in
ziekenhuizen, revalidatiecentra en verpleeghuizen. Ook werken er fysiotherapeuten in het
bedrijfsleven, het onderwijs, het wetenschappelijk onderzoek, de psychiatrie en de
zwakzinnigenzorg. Van de ruim achttien duizend werkzame fysiotherapeuten in Nederland
werken ongeveer dertienduizend extramuraal en vijfduizend intramuraal. Ze werken
multiprofessioneel en onderling samen in transmurale ketens en netwerken.
Fysiotherapeutische zorgverlening wordt gerekend tot de curatieve somatische zorg. Ook op
andere terreinen ontplooien fysiotherapeuten activiteiten. Aandacht voor preventie in de zorg
bijvoorbeeld heeft de afgelopen jaren een grotere plaats ingenomen in het belang van gezond en
verantwoord bewegen.
Er vinden verschillende ontwikkelingen en veranderingen in de zorg plaats. Zo is de
fysiotherapeut met ingang van 1 januari 2006 direct toegankelijk; er is dan geen verwijzing meer
nodig. Directe toegankelijkheid past binnen de opvattingen over taakherschikking en een
efficiënte organisatie van de gezondheidszorg.
1.2 De fysiotherapeut: specialist van het menselijk bewegen
Fysiotherapie is het vakgebied van het menselijk bewegen: de fysiotherapeut houdt zich bezig
met het bewegen van mensen in hun dagelijkse omgeving en maatschappelijke participatie. De
fysiotherapeutische zorg richt zich op de oorzaken van gezondheidsproblemen en op de gevolgen
van ziekten, aandoeningen en syndromen, met als doel het bevorderen van de gezondheid met
betrekking tot het bewegen in relatie tot participatie in de samenleving. Voortbouwend op het
zoeken naar oorzaken schenkt de fysiotherapeut veel aandacht aan preventie.
De fysiotherapeut legt de bewegings(on)mogelijkheden van de patiënt vast. Hij onderzoekt op
welke wijze het bewegen plaatsvindt om te analyseren waarom de patiënt juist op deze manier
beweegt. In de analyse zoekt de fysiotherapeut naar oorzakelijke en beïnvloedbare factoren op
basis waarvan hij in samenspraak met de patiënt de doelen en het behandelplan opstelt. Het doel
van de behandeling is het optimaliseren van het bewegen van de patiënt uitgaande van zijn
vermogens en binnen de mogelijkheden die er zijn.
1.3 Doelstellingen fysiotherapeutische zorg
In de keuze van de doelstellingen van de behandeling staan de belangen van de patiënt centraal.
Gezondheidsproblemen en hulpvragen met betrekking tot het bewegen hangen sterk samen met
de individuele leefwereld van de patiënt. De fysiotherapeut streeft ernaar de fysiotherapeutische
hulpverlening af te stemmen op de hulpvraag.
7

Hieruit volgen de volgende specifieke doelstellingen van de fysiotherapie:
• creëert mogelijkheden tot het verbeteren of het instandhouden van het participatieniveau
van de patiënt
• voorkomt hulpvragen, gezondheidsproblemen en herhaling van gezondheidsproblemen op
het gebied van het bewegen
• heft gezondheidsproblemen op (benoemd in functies, activiteiten en participatie),
vermindert deze of helpt deze te compenseren
• biedt begeleiding en ondersteuning gedurende het lijden van de patiënt
• beïnvloedt attitude, gedrag en leefstijl van de hulpvrager voor zover ze een relatie hebben
met de hulpvraag en/of het gezondheidsprobleem
• beïnvloedt de woon- en werkomstandigheden voor zover deze een relatie hebben met de
hulpvraag en/of het gezondheidsprobleem
1.4 Werkwijze fysiotherapeut
De werkwijze van de fysiotherapeut kenmerkt zich door een bewuste, procesmatige,
systematische en doelgerichte aanpak. Deze aanpak wordt omschreven als het methodisch
fysiotherapeutisch handelen. Door deze werkwijze is de fysiotherapeut in staat zorg op maat te
leveren die transparant en toetsbaar is.
Invoering van directe toegankelijkheid maakt het mogelijk om de fysiotherapeut te raadplegen
zonder verwijzing van de arts. Aan het methodisch handelen is daarom het screeningsproces
toegevoegd. Dit screeningsproces houdt in: het herkennen van symptomen die binnen of buiten
het fysiotherapeutische domein liggen.
Na het onderzoek verwoordt de fysiotherapeut het gezondheidsprobleem in een
fysiotherapeutische diagnose. Hij baseert zich op gangbare en daartoe aangewezen en
onderbouwde diagnostische vaardigheden. Met behulp van de ICF (Internationale Classificatie
van het menselijk Functioneren) wordt het functioneringsprobleem van de patiënt beschreven. De
term ‘menselijk functioneren’ in de ICF verwijst naar functies, anatomische eigenschappen,
activiteiten en participatie. De term ‘functioneringsprobleem’ verwijst naar stoornissen,
beperkingen en participatieproblemen. Daarnaast bevat de ICF een verwijzing naar externe
factoren die van invloed kunnen zijn op het gezondheidsprobleem (WHO-FIC CC Netherlands
2002).
In de behandeling past de fysiotherapeut diverse verrichtingen toe. De keuze voor verrichtingen
maakt hij op basis van klinische expertise en de voorkeuren, wensen en verwachtingen van de
patiënt. Daarnaast baseert hij zijn keuze op het best beschikbare en wetenschappelijk
onderbouwde bewijs (waaronder richtlijnen).
Binnen de fysiotherapie spreken we van oudsher over bewegingstherapie of oefentherapie als
kern van het fysiotherapeutisch handelen, al dan niet gecombineerd met massagetherapie en
fysische therapie in enge zin (i.e.z.). De voorlopige Classificatie Verrichtingen Paramedische
Beroepen (CVPB) hanteert de volgende lijst van verrichtingen: begeleiden/informeren,
sturen/oefenen, fysische therapie i.e.z. en manuele verrichtingen.
8

Van de fysiotherapeut wordt verwacht dat hij gezondheidsproblemen van de patiënt in het
perspectief van bewegen en bewegingsproblemen plaatst. Hierin is een essentiële ontwikkeling
gaande van evidence based practice.
Fysiotherapeutische deskundigheid kenmerkt zich door het kunnen toepassen van vakkennis in
complexe en concrete situaties. De fysiotherapeut integreert patiëntspecifieke gegevens,
epidemiologische informatie en tal van randvoorwaarden. Van de fysiotherapeut wordt verwacht
dat hij deze heterogene gegevens als professional methodisch weegt, ordent en integreert bij de
onderbouwing van zijn klinische beslissingen. Indien beschikbaar zijn daarbij uitgekristalliseerde
inzichten behulpzaam, neergelegd in de vorm van richtlijnen. Vaak gebruikt de fysiotherapeut
klinische expertise als informatiebron.
9

2 Fysiotherapie in de gezondheidszorg
2.1 Gezondheid en menselijk bewegen
Gezondheid is een abstract, meerduidig begrip dat is gekleurd door opvattingen vanuit een
historisch, sociaal en cultureel perspectief. De World Health Organization (WHO) definieerde in
1947 gezondheid als een toestand van welbevinden: ‘...a state of complete physical, mental and
social well-being and not merely the absence of disease or infirmity.’ De waarde van deze
definitie is dat gezondheid ook als iets persoonlijks van de betrokkene wordt gezien. Hagenaars
en Verduin (2001) verwoordden het als volgt: ‘…een mens is gezond wanneer hij als vrij en
verantwoordelijk persoon een in zijn visie zinvol en waardig leven leeft in de omstandigheden die
zijn bestaan vormen…’. De fysiotherapie houdt zich bezig met het bevorderen van gezondheid en
gezond gedrag met betrekking tot het bewegen. Gezondheid wordt dan opgevat als een proces
van menswording dat gedragen wordt door een harmonieuze verhouding tussen de mens en zijn
menselijke situatie (Kuiper 1975).
In het verlengde van de formulering door Hagenaars en Verduin kan de mate van gezondheid
vanuit een biologisch, psychologisch, sociaal en persoonlijk perspectief worden gezien als een
interactie tussen de belasting en de belastbaarheid van de persoon. Functioneringsproblemen
worden uitgedrukt in termen van stoornissen, beperkingen en participatieproblemen (WHO-FIC
CC Netherlands 2002). Voor de ontwikkeling van de fysiotherapeutische theorievorming en de
body of knowledge zijn twee gezichtspunten op gezondheid van belang:
• een biologisch gezondheidsbegrip waarbij gezondheid smal gedefinieerd wordt als het goed
functioneren van het organisme in fysieke zin
• een brede en positieve beschrijving (die van de WHO) waarbij gezondheid geassocieerd
wordt met de waardering van het functioneren dat onder andere afhankelijk is van de
omstandigheden waarin het individu zich bevindt, en de doeleinden die het zich stelt.
In de smalle omschrijving kan er zonder medische diagnose niet gesproken worden over een
ziekte, aandoening of syndroom. Uitsluitend wetenschappelijke inzichten rechtvaardigen immers
het gebruik van de term ziekte, aandoening of syndroom. Zo wordt spierweefsel gedefinieerd als
een subsysteem dat chemische energie in mechanische energie omzet ten behoeve van beweging
van (delen van) het organisme. Wetenschappelijk onderzoek levert inzicht in pathofysiologie en
pathogenese. Daardoor kunnen aandoeningen die zich uiten in stoornissen beter worden
opgespoord. Ziekte is vanuit de smalle omschrijving beredeneerd ongewenst.
Bij de breed geformuleerde omschrijving is het lastig om grenzen aan te geven. Elke menselijke
activiteit valt namelijk onder het gezondheidsbegrip. Ieder onderscheid tussen politieke, morele
of culturele problemen enerzijds en gezondheidsproblemen anderzijds valt weg. Gezondheid is
daarmee niet voor iedereen hetzelfde maar verschilt naar uitgangssituatie en gestelde doelen.
Mensen bewegen binnen hun vermogens en vaardigheden, met een doel en in interactie met hun
omgeving. Het waargenomen bewegen kan worden beschreven in termen van kracht, snelheid,
lenigheid, uithoudingsvermogen en coördinatie als men bewegen beschouwt als een verplaatsing
van het lichaam of van lichaamsdelen. Het menselijk bewegen geeft ook uitdrukking aan de wijze
10

waarop mensen in hun leefwereld zijn. De fysiotherapeut gebruikt bewegen als aangrijpingspunt
om een (dreigend) gezondheidsprobleem op te lossen.
2.2 Gezondheidszorg
De gezondheidszorg omvat het geheel van organisaties, beroepsgroepen, maatregelen en
middelen dat erop gericht is de volksgezondheid in positieve zin te beïnvloeden. De
gezondheidszorg wordt onderverdeeld in enkele elkaar deels overlappende zorgterreinen, zoals
curatieve somatische zorg, verpleegkundige zorg, geestelijke gezondheidszorg, zorg voor
gehandicapten, zorg voor ouderen, kinder- en jeugdzorg, thuiszorg en preventieve zorg.
Fysiotherapeutische zorgverlening wordt gerekend tot de curatieve somatische zorg met veel
aandacht voor preventie. Curatieve zorg wordt benoemd naar de plaats waar de hulpverlening
wordt aangeboden: intramurale en extramurale hulpverlening. De intramurale zorg omvat onder
meer patiëntenzorg in ziekenhuizen, verpleeghuizen en revalidatiecentra. Extramurale of
eerstelijns hulpverlening omvat de zorg die zich buiten de instellingen afspeelt. Deze zorg wordt
grotendeels geleverd door vrije beroepsbeoefenaars.
Deze historisch gegroeide indeling wordt aangevuld met ketenzorg en transmurale zorg. De
intenties van deze ontwikkelingen zijn duidelijk: men wil samenhang en een continuüm in de
zorg bewerkstelligen zodat de patiënt de beste zorg krijgt op de juiste plaats, op het juiste tijdstip
en tegen de laagst mogelijke kosten. Niet de plaats waar de zorg gegeven wordt, staat centraal
maar het belang en de vraag van de patiënt. De zorg wordt verleend op basis van afspraken over
samenwerking, afstemming en regie tussen generalistische en specialistische hulpverleners.
Daarbij is sprake van een gemeenschappelijk doel en een gedragen verantwoordelijkheid met
expliciete deelverantwoordelijkheden.
2.3 Fysiotherapeutische hulpverlening
De fysiotherapeut richt zich op het menselijk bewegen, geplaatst in de context van het gezond
functioneren. Het fysiotherapeutische domein wordt daarbij ondersteund en gedragen door de
medische wetenschappen en de gedragswetenschappen.
Het hulpverleningproces van de fysiotherapeut is onder meer gericht op het menselijk
(afwijkend) bewegen en beoogt de kwaliteit van leven te vergroten dan wel te behouden door
functies, activiteiten en participatie te bevorderen en door invloed uit te oefenen op persoonlijke
factoren en omgevingsfactoren. Daartoe werkt de fysiotherapeut samen met de patiënt aan het
herstel van en leren omgaan met zijn gezondheid in dagelijkse situaties. De fysiotherapeutische
hulpverlening houdt zich daarbij bezig met de functionele aspecten van gezondheid, wat
doorgaans vraagt om inbedding in multiprofessionele zorg. Bewegingsproblemen met rug, nek,
schouder en knie vormen het merendeel van alle verwijzingen in de eerste lijn (NIVEL/Prismant
2003).
De mensen die door fysiotherapeuten in ziekenhuizen behandeld worden, zijn met name
verwezen door de neuroloog, de neurochirurg, de cardioloog, de intensivist, de algemene chirurg
en de orthopeed. In de verpleeghuizen en revalidatiecentra gaat het vooral om mensen met
11

gevolgen van neurologische aandoeningen (beroerte, de ziekte van Parkinson en Multiple
Sclerose), bewegingsarmoede en orthopedische aandoeningen (vooral aan heup en knie).
Fysiotherapie is een specifiek beroep met een brede reikwijdte. Het heeft toepassing bij mensen
in verschillende leeftijden, levensfasen, hulpbehoeften en zorgzwaarten, en houdt rekening met
maatschappelijke ontwikkelingen als bewegingsarmoede en overgewicht. Fysiotherapie wil er zo
aan bijdragen dat mensen blijven participeren in het arbeidsproces. Ook richten fysiotherapeuten
zich op kinderen met ontwikkelingsstoornissen zodat ze binnen hun eigen groep van
leeftijdsgenoten kunnen (blijven) functioneren. Daarnaast maken fysiotherapeuten het mogelijk
dat (oudere) mensen langer zelfstandig thuis kunnen blijven wonen en ze verlichten het lijden van
patiënten met pijn.
De epidemie van bewegingsarmoede en overgewicht heeft grote invloed op het ontstaan en
beloop van (chronische) ziekten, aandoeningen en syndromen. Er is bovendien een toename van
arbeidsgerelateerde aandoeningen en psychische problemen, alle met gevolgen voor de kwaliteit
van bewegen. De vraag naar fysiotherapeutische hulpverlening neemt daardoor toe. Daarnaast
neemt door de vergrijzing van de samenleving ook een ander domein in omvang toe:
bewegingsproblemen bij ouderen. Tot slot begeleidt en adviseert de fysiotherapeut hulpverleners
en verzorgenden in de wijze waarop de zorgzwaarte gereduceerd kan worden.
De fysiotherapie levert zo een belangrijke bijdrage aan de volksgezondheid, aan de overgang van
een intramuraal verblijf naar de thuissituatie, aan de kwaliteit van leven van grote groepen
(chronisch zieke) mensen en aan het beheersbaar houden van de kosten. Fysiotherapie draagt
daarmee binnen en ook buiten de gezondheidszorg bij aan het beperken van de kosten voor
ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid.
2.4 Afstemming en samenwerking
Het werk van de fysiotherapeut vraagt om samenwerking met zowel collega-fysiotherapeuten als
andere beroepsbeoefenaars. Optimale zorg aan de patiënt impliceert dat hulpverlening in
onderlinge samenhang wordt aangeboden, ook als de middelen beperkt beschikbaar zijn. Bij
specifieke diagnosegroepen werkt de fysiotherapeut samen in transmurale ketens en netwerken.
De formele werkverhouding tussen medicus en fysiotherapeut is decennialang geregeld door de
wettelijk bepaalde verwijsrelatie. Veranderde regelgeving maakt het vanaf 1 januari 2006
mogelijk dat de fysiotherapeut ook direct toegankelijk is. De noodzaak tot samenwerken blijft
dan zeker bestaan; het besef van de waarde van goede samenwerking neemt eerder toe dan af.
Binnen de zorgverlening hebben medici en fysiotherapeuten ieder hun eigen aangrijpingspunten
en rollen. Verschillen in aangrijpingspunten impliceren dat de fysiotherapeutische zorg en de
medische zorg elkaar wederzijds aanvullen.
12

3 Deskundigheidsontwikkeling
Deskundigheidsontwikkeling in de fysiotherapie speelt zich af op twee niveaus: op het niveau
van het beroep en op het niveau van de individuele professional. Op het niveau van het beroep
verwijst het naar een proces van beroepsontwikkeling met specifieke kenmerken als de
ontsluiting en vorming van een ‘body of knowledge’. Daarnaast verwijst het naar de
bewustwording en erkenning van het eigen deskundigheidsdomein. Op het niveau van de
individuele professional verwijst het naar het proces waarin de individuele fysiotherapeut zijn
kennis, kunde en professioneel oordeel verder ontwikkelt en nieuwe inzichten integreert in zijn
professioneel handelen.
Beide processen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden maar richten zich op verschillende
doelen. De processen komen samen in het beroepsprofiel dat voor iedere fysiotherapeut van
kracht is. Deskundigheid wordt daarbij niet meer opgevat als de optelsom van kennis,
vaardigheden en attitudes maar als geïntegreerde gehelen, tegenwoordig aangeduid met de term
‘competenties’.
3.1 Deskundigheid
De fysiotherapeutische hulpverlening heeft betrekking op het gebied van cure en care: het gaat
om een benadering gericht op het verminderen van problemen bij het bewegen en van gevolgen
van ziekten, aandoeningen en syndromen. De fysiotherapeut beoordeelt het gezondheidsprobleem
van de patiënt aan de hand van termen uit de ICF. De ICF biedt een structuur om vanuit een
breder perspectief van het menselijk functioneren gegevens op zinvolle wijze en in onderlinge
samenhang te ordenen en te presenteren. Zo kunnen problemen worden onderscheiden naar aard
en reikwijdte (eigenschappen, functies, deelname aan maatschappelijk verkeer etc.) maar ook
naar factoren (extern, persoonlijk) die van invloed zijn op het functioneren. Het menselijk
functioneren en eventuele problemen daarin worden dan opgevat als de uitkomst van een
dynamische wisselwerking tussen iemands gezondheidsproblemen (ziekten, aandoeningen,
ongevallen, trauma’s etc.) en de context waarin die problemen zich voordoen (WHO-FIC CC
Netherlands 2002).
De fysiotherapeut heeft zich de afgelopen decennia het denken in termen van de ICF eigen
gemaakt. Daarnaast heeft evidence based practice (EBP) zijn intrede gedaan, wat onder andere tot
uitdrukking komt in het gebruik van richtlijnen om het fysiotherapeutisch handelen op klinisch
niveau te ondersteunen. EBP is een manier van werken die leidt tot de integratie van het beste
bewijs uit wetenschappelijk onderzoek met de klinische deskundigheid van de therapeut en de
waarden van de patiënt. Dit vergt een kritisch-constructieve houding van de fysiotherapeut
waarbij gestreefd wordt naar de meest effectieve behandeling (Offringa et al. 2003).
Het gaat bij EBP om het toepassen van wetenschappelijke gegevens met inachtneming van wat
de professional vanuit klinische ervaring aan betekenisvolle overwegingen inbrengt in relatie tot
de voorkeuren, wensen en verwachtingen van de patiënt. Voor de afstemming tussen de
voorkeuren, wensen en verwachtingen van de patiënt en de professionele verantwoordelijkheid
13

van de fysiotherapeut is goede communicatie noodzakelijk. De fysiotherapeut komt in
samenspraak met de patiënt tot de inhoud van zijn professioneel handelen.
Vanuit deze visie neemt de fysiotherapeut het gezondheidsprobleem van de patiënt als
aangrijpingspunt, zich daarbij realiserend dat zowel het uiten van een gezondheidsprobleem als
het interpreteren van een ziektegeschiedenis plaatsvindt in een samenspel van biologische
(conditie en constitutie), psychische en sociale (omgeving) factoren. De fysiotherapeut vraagt
zich daarbij af of de beleving van de patiënt van invloed is op het gezondheidsprobleem. De
fysiotherapeut onderzoekt wat voor de patiënt de betekenis is van het probleem met betrekking
tot het bewegen en bij welke taken, vaardigheden en activiteiten de intentie van de patiënt
onvoldoende tot uitdrukking kan komen. Het meewegen van deze gegevens levert therapeutische
variabelen op.
De fysiotherapeut maakt gebruik van geaccepteerde theorieën en inzichten ten aanzien van
etiologie, diagnostiek en therapie, van gezond verstand en van algemeen menselijke
communicatieve vermogens. De fysiotherapeut neemt de verantwoordelijkheid voor zijn
interpretaties en legt deze voor aan de patiënt. Hij wijst de patiënt daarbij op eventuele risico’s.
Samen besluiten ze hoe het gezondheidsprobleem wordt aangepakt.
3.2 Methodische werkwijze
De professionele benadering van de fysiotherapeut wordt gekenmerkt door een methodische
werkwijze. Door deze werkwijze is de fysiotherapeut in staat zorg op maat te leveren. Daarbij
blijft de patiënt geïnformeerd over de overwegingen, redeneringen en argumenten die ten
grondslag liggen aan de beslissingen van de fysiotherapeut.
3.2.1 Fasen in het methodisch handelen
In het fysiotherapeutisch methodisch handelen worden de volgende fasen onderscheiden:
1 aanmelding, oriëntatie op de hulpvraag, screening en informatie aan de patiënt
2 anamnesegesprek
3 fysiotherapeutisch onderzoek
4 formulering van de fysiotherapeutische diagnose en indicatiestelling
5 behandelplan.
6 uitvoering van de behandeling
7 evaluatie
8 afsluiting
Deze fasen hebben een cyclisch karakter. Tussen de verschillende fasen vindt een terugkoppeling
plaats die gebaseerd is op beslismomenten: na elke fase besluit de fysiotherapeut of hij doorgaat
naar de volgende fase of dat hij terug moet naar een eerdere fase. Met de feitelijke behandeling
gaat de fysiotherapeut van start nadat hij een behandelplan heeft opgesteld. Na evaluatie van de
behandeling besluit hij aan de hand van het behaalde resultaat of de behandelperiode kan worden
afgesloten.
14

In het methodisch handelen vervult de interactie tussen fysiotherapeut en patiënt een belangrijke
rol. Mede dankzij het methodisch handelen kan de zorgverlening van de fysiotherapeut zowel
intern als extern worden getoetst. Ook terugkoppeling naar de verwijzer is hierbij van belang.
3.2.2 Klinisch redeneren
Klinisch redeneren omvat de mentale processen van verzamelen, interpreteren en structureren
van de informatie waardoor de fysiotherapeut in staat is op grond van zijn biomedische,
gedragswetenschappelijke en fysiotherapeutische kennis een probleem te verhelderen en op te
lossen. Bij het nemen van beslissingen zal de fysiotherapeut naast vele vakinhoudelijke
overwegingen ook maatschappelijke en financieel-economische aspecten in samenhang moeten
wegen.
In de gevolgde lijn van redeneren worden er twee fasen onderscheiden (Hagenaars et al. 2003):
• een fase van oriëntatie en analyse die leidt tot het ontrafelen van het gezondheidsprobleem
van de patiënt
• een fase van synthese en ontwerp die in samenspraak met de patiënt leidt tot het formuleren
van een behandelplan om het gezondheidsprobleem op te lossen
Richtinggevende vragen in de oriëntatie op en analyse van het probleem zijn onder meer:
• Wat zijn de aard en mogelijk de gevolgen van de ziekte, de aandoening of het syndroom
voor het bewegen van de patiënt?
• Welke factoren waren bepalend voor het ontstaan ervan en de mogelijke gevolgen voor het
bewegen van de patiënt?
• Welke factoren zijn bepalend voor het gezondheidsprobleem van de patiënt?
• Is het beloop van (de gevolgen van) de ziekte, de aandoening ziekte of het syndroom
normaal of afwijkend?
• Waaruit bestaat een eventuele afwijking in het beloop en welke factoren zijn hierop van
invloed geweest?
Richtinggevende vragen in de fase van synthese en ontwerp zijn onder andere:
• Is de verwijzing voor/vraag naar fysiotherapie terecht?
• Welke fysiotherapeutische doelstellingen gelden voor de patiënt?
• Door middel van welke strategie zijn deze doelen te bereiken?
• Welke fysiotherapeutische verrichtingen worden toegepast?
• Wie wordt de behandelende fysiotherapeut?
Fysiotherapeutische hulpverlening is probleemoplossend. Daarbij baseert de fysiotherapeut zich
op de kennisfundamenten van de fysiotherapie en transformeert hij deze inzichten tot klinisch
toepasbare kennis. Brouwer en collega’s (1995) beschouwen die transformatie als de basis van
het klinisch redeneren (‘clinical reasoning’). Ze definiëren het als volgt: ‘Klinisch redeneren kan
worden omschreven als het toepassen van relevante kennis (feiten, procedures, concepten en
principes of regels) en vaardigheden om een (beroepsspecifiek) oordeel te geven over het
probleem van de patiënt, dit te diagnosticeren en te behandelen.’
15

3.3 Verrichtingen
In het onderzoek en in de behandeling past de fysiotherapeut diverse verrichtingen toe. De keuze
die hij maakt, baseert hij op wetenschappelijke inzichten, ervaringskennis en in de beroepsgroep
ingevoerde richtlijnen en protocollen. Het geheel van diagnostische en therapeutische
verrichtingen is beschreven in de Classificatie Verrichtingen Paramedische Beroepen (CVPB).
Voor de fysiotherapie gaat het vooral om:
• bevragen (anamnese)
• testen, meten en analyseren
• begeleiden en informeren
• sturen en oefenen
• fysische therapie i.e.z.
• manuele verrichtingen
Karakteristiek voor de fysiotherapie zijn vooral verrichtingen: begeleiden en informeren, sturen
en oefenen, fysische therapie i.e.z. en manuele verrichtingen. De verrichtingen kunnen in
combinatie worden toegepast. Het onderzoek en de behandeling van de fysiotherapie kenmerken
zich juist door deze combinatie van verrichtingen bij patiënten met gezondheidsproblemen van
het bewegen. De begeleiding maakt daarbij altijd onderdeel uit van de activiteiten van de
fysiotherapeut. De fysiotherapeut combineert in een behandelreeks de begeleiding met een of
meer verrichtingen uit de andere drie groepen.
3.3.1 Bevragen (anamnese)
De fysiotherapeut legt een basis voor zijn fysiotherapeutische diagnose en het behandelplan
door de patiënt te vragen naar het ontstaan en beloop van zijn ziekte/aandoening en de
gevolgen/betekenis voor zijn functioneren.
3.3.2 Testen, meten en analyseren
Bij het bepalen van zijn fysiotherapeutische diagnose en het behandelplan en bij het evalueren
van de behandeldoelen maakt de fysiotherapeut zo veel mogelijk gebruik van ontwikkelde en
gevalideerde meetinstrumenten. Deze meetinstrumenten passen bij de gevonden
ziekte/aandoening en zijn geschikt om de gevolgen van het fysiotherapeutisch handelen te
evalueren.
3.3.3 Begeleiden en informeren
Wanneer de fysiotherapeut de patiënt begeleidt, dan informeert en adviseert hij en biedt hij
ondersteuning. Informeren en adviseren definiëren we als het overdragen van feitelijke en
relevante gegevens aan de patiënt of aan personen die voor de patiënt relevant zijn. Dit min of
meer bindende, persoonlijke advies is gericht op het optimaliseren van de gezondheidstoestand
van de patiënt en zijn omgeving. Het advies wordt gegeven aan de hand van feitelijke en
relevante gegevens.
16

Het bieden van ondersteuning kunnen we omschrijven als het procesmatig bijstaan van de patiënt
en relevante personen tijdens het aanleren, verwerven en toepassen van activiteiten, het
gebruikmaken van de mogelijkheden van de gezondheidszorg en het accepteren en verwerken
van het gezondheidsprobleem. Deze ondersteuning omvat ook het controleren en stimuleren van
de patiënt in zijn leer- en acceptatieproces.
3.3.4 Sturen en oefenen
Wanneer we spreken van het sturen/oefenen als verrichting van de fysiotherapeut, dan bedoelen
we het direct of indirect beïnvloeden van een functie of vaardigheid die de patiënt uitvoert als
middel tot het verbeteren van die functie of vaardigheid.
3.3.5 Fysische therapie i.e.z.
Tot de fysische therapie in engere zin behoort het toedienen van natuurkundige prikkels via
apparatuur die gebruikt wordt in de fysiotherapeutische praktijk. De toegediende energievormen
zijn van elektrische, elektromagnetische, thermische en mechanische aard en combinaties van
deze prikkelvormen.
3.3.6 Manuele verrichtingen
De CVPB maakt binnen de manuele verrichtingen een verschil tussen het teweegbrengen van een
articulaire beweging en masseren. Een articulaire beweging is het manueel veranderen van de
positie van het lichaam of van lichaamsdelen van de patiënt. Dit is niet hetzelfde als massage.
Massage is volgens de CVPB het toedienen van mechanische prikkels aan het lichaam van de
patiënt door middel van de handen van de therapeut, eventueel ondersteund door een hulpmiddel
dat de aard van de prikkel niet verandert.
3.4 Van praktijk naar theorie
Het adequaat oplossen van gezondheidsproblemen vraagt om een flexibele grondhouding van de
fysiotherapeut in zijn denken. Hij moet laveren tussen verschillende heterogene kennisdomeinen
en kennisbronnen. Enerzijds moet de fysiotherapeut aandoeningen, ziekten en syndromen
analyseren, anderzijds moet hij in staat zijn psychologische en sociale factoren te herkennen. Al
deze factoren moeten gewogen worden bij het opstellen van een behandelplan.
Om het afwegen te vereenvoudigen zijn fysiotherapeutische richtlijnen ontwikkeld. Deze
richtlijnen beschrijven de best beschikbare aanpak bij een bepaald gezondheidsprobleem. In de
opbouw van de richtlijnen zijn de heterogene kennisbronnen vertegenwoordigd. Het stroomlijnen
van de verschillende bronnen is de essentie van EBP en beoogt het succes van de behandeling te
optimaliseren.
De fysiotherapeut heeft in de praktijk een oordeelsvermogen ontwikkeld waarmee hij in staat is
aspecten van de individuele patiënt te toetsen aan aspecten van de richtlijn. Dit oordeelsvermogen
is een normatieve, niet-wetenschappelijke competentie die onder meer omvat: het kunnen
vaststellen welke informatie in een specifieke situatie nuttig, waardevol, relevant, geschikt,
aangepast, betrouwbaar en adequaat is. Praktisch fysiotherapeutisch handelen vereist van de
17

fysiotherapeut een waardeoordeel over de geschiktheid, relevantie, adequaatheid en
bruikbaarheid van het wetenschappelijke kennisaanbod; in dat geval is er sprake van
wetenschapstoepassing.
3.4.1 Theorievorming
Voor de klinische praktijk is het lange tijd richtinggevend geweest om therapeutische keuzes op
uitsluitend biomedische (pathofysiologische en anatomische) inzichten te baseren. De
fysiotherapie heeft zich ontwikkeld in de slipstream van de bestaande geneeskundige praktijk en
biomedische inzichten. Inzicht in pathofysiologische mechanismen resulteerde in therapeutische
verwachtingen over effecten op zogenaamde fysiologische en anatomische eindpunten.
In de fysiotherapeutische theorievorming is dan ook lange tijd nadruk gelegd op de
beïnvloedbaarheid van pathofysiologische mechanismen. Fysiologische en anatomische
parameters fungeerden als indicator voor ziekte en herstel. Stoornissen zouden zich snel en
adequaat laten vaststellen en therapeutisch te beïnvloeden zijn. Therapie zou leiden tot
normalisatie van de verstoorde fysiologische/anatomische stoornis en tot vermindering van de
activiteit van het ziekteproces.
Inmiddels kan de effectiviteit van veel gebruikte diagnostische tests en toegepaste interventies
worden geduid. Daarbij is helder geworden dat herstel van een fysiologische/anatomische
ontregeling niet simpelweg het omgekeerde is van het veroorzaken ervan. De patiënt hoeft daar
ook niet automatisch beter van te worden. Er zijn immers ook andere klinisch relevante
parameters op het vlak van het menselijk functioneren, participatie en kwaliteit van leven.
3.4.2 Fysiotherapiewetenschap
De medische wetenschap richt zich primair op het wetenschappelijk onderzoek van ziekten,
aandoeningen en syndromen. Fysiotherapiewetenschap richt zich op:
• het onderzoek van behandelbare gevolgen van aandoeningen, ziekten en syndromen voor
het bewegen in het dagelijkse leven van de patiënt en zijn rolvervulling binnen zijn
omgeving
• de effectiviteit van fysiotherapeutische interventies
• het onderzoek naar de legitimering en innovatie van fysiotherapeutische hulpverlening,
vanuit het perspectief van behoud van het bewegen en de autonomie van de patiënt
• de (wetenschappelijke audit van) implementatie van fysiotherapeutische zorginnovaties
De ‘body of knowledge’ van de fysiotherapie wordt gevoed door kennis en inzichten uit:
• de bèta- en gammawetenschappen (ook wel: Life Sciences, Movement Sciences en Health
Sciences) uit met name de medisch-biologische, gedragswetenschappelijke,
kennistheoretische en epidemiologische domeinen (Commissie Spreeuwenberg 2001)
• de zich ontwikkelende ‘body of knowledge’ van de fysiotherapie als authentieke,
zelfstandige professie binnen de gezondheidszorg (RGO 2003)
• de innovatiewetenschappen
18

4 Competentieprofiel fysiotherapeut
4.1 Het competentieprofiel op hoofdlijnen
Een competentieprofiel beschrijft alle competenties waarover een professional beschikt om de
taken en werkzaamheden van zijn beroep te kunnen uitvoeren. Een competentieprofiel dient een
tweeledig doel:
• het vormt binnen een organisatie een basis voor de beschrijving van de functie met taken en
verantwoordelijkheden
• het geeft voor opleidingen richting aan de minimaal te behalen einddoelen (inhoud en
niveau)
Het begrip competentie verwijst naar het vermogen om bepaalde taken uit te voeren en daarbij
optredende vraagstukken of problemen op te lossen. Het begrip slaat een brug tussen taken en
werkzaamheden enerzijds en de daarvoor benodigde deskundigheid anderzijds.
4.1.1 Reikwijdte profiel
Het competentieprofiel fysiotherapeut beschrijft het geheel aan competenties waarover de
fysiotherapeut beschikt om de taken en werkzaamheden uit te voeren die verbonden zijn aan de
uitoefening van het beroep anno 2005.
Het competentieprofiel gaat uit van de grootste gemeenschappelijke deler aan taken van
fysiotherapeuten, ongeacht de specifieke omstandigheden en werksettings. In de realiteit hebben
die omstandigheden en werksettings grote invloed op het werk van de fysiotherapeut. Bovendien
zal elke fysiotherapeut door het opdoen van ervaring en verdere scholing competenties op een
hoger niveau en op andere terreinen hebben verworven dan wat in het profiel beschreven staat.
Het profiel is dan ook vooral te beschouwen als een gemeenschappelijke basis en als zodanig niet
dekkend voor de grote verscheidenheid aan competenties van iedere fysiotherapeut in Nederland
in zijn specifieke werksetting.
Per competentiedomein worden eerst de competenties beschreven en alle direct gerelateerde
aspecten. Vervolgens wordt per domein het niveau beschreven van de competenties van de
fysiotherapeut aan het einde van de initiële opleiding/bij intrede in het werkveld. Deze
competenties worden ook wel startcompetenties genoemd. Ten slotte worden indicatoren voor het
gevorderde niveau beschreven. Competenties van fysiotherapeuten die werkzaam zijn op een
bijzonder terrein (met specifieke doelgroepen of therapeutische middelen), worden aanvullend
beschreven in de functie- en competentieprofielen van de verschillende verbijzonderingen binnen
de beroepsgroep.
4.1.2 Beroepsrollen
De competenties zijn geordend aan de hand van drie rollen die de fysiotherapeut in zijn werk
vervult en combineert: hulpverlener, manager en beroepsontwikkelaar. De rol van hulpverlener
heeft betrekking op het primaire proces. De rollen van manager en beroepsontwikkelaar staan ten
19

dienste van het primaire proces; ze maken kwalitatief hoogwaardige dienstverlening mogelijk.
Het zijn geen gescheiden rollen: ze zijn complementair en lopen in de dagelijkse praktijk soms
zodanig in elkaar over dat hooguit gesproken kan worden van te onderscheiden rollen en
competenties. Op individueel niveau verschilt per werksituatie de mate waarin elk van die rollen
wordt vervuld en de bijbehorende competenties worden aangesproken.
Binnen elke rol is een onderscheid gemaakt in competenties die het karakter hebben van
oriëntatie, oordeelsvorming, beslissen en plannen en in competenties waarbij het uitvoeren,
realiseren en evalueren, op de voorgrond staan. De combinatie van rollen en categorieën van
competenties levert de volgende competentiedomeinen op:
• de fysiotherapeut als hulpverlener:
- screenen, diagnosticeren, plannen
- therapeutisch handelen
- preventief handelen
• de fysiotherapeut als manager:
- organiseren
- ondernemen
• de fysiotherapeut als beroepsontwikkelaar:
- onderzoeken
- innoveren
Screenen, diagnosticeren, plannen
therapeutisch handelen
preventief handelen
organiseren
ondernemen
onderzoeken
innoveren
Hoewel preventief en therapeutisch handelen van vergelijkbare orde zijn, worden ze toch in het
profiel onderscheiden. Het onderscheid doet recht aan de verschillen in de aard van beide soorten
taken, werkzaamheden en contexten. Als er sprake is van aandoeningen, ziekten en syndromen en
de gevolgen ervan, dan zijn de competenties ondergebracht in het domein therapeutisch handelen.
Wanneer er competenties bedoeld worden op het terrein van dienstverlening, consultatie en
advisering gericht op het voorkomen van gezondheidsproblemen en aandoeningen, dan zijn ze
ondergebracht in het domein preventief handelen.
4.1.3 Professionaliteit
Fig. 1. Samenhangde competentiedomeinen. De
precieze verhouding tussen de rollen kan per
werksituatie verschillen.
Professionaliteit in het handelen van de fysiotherapeut is niet alleen verankerd in wat hij doet
maar ook in de wijze waarop hij dit doet. Een professionele uitvoering wordt onder meer
gekenmerkt door de doelmatigheid van het handelen, het tijdsbestek waarbinnen taken kunnen
worden vervuld, het terugkerend zoeken naar afstemming met de patiënt en betrouwbaarheid in
het nakomen van afspraken en toezeggingen.
20

Omwille van de helderheid van het profiel worden in 4.2.2 de kenmerkende aspecten van het
professioneel handelen niet bij elke competentie opnieuw aangegeven. Ze worden uitsluitend
vermeld wanneer extra aandacht gewenst is.
4.1.4 Niveaus
Bij de competenties is telkens onderscheid gemaakt in het niveau van de beginnende
fysiotherapeut (‘startbekwaam’ als eindniveau van de initiële opleiding) en dat van een
gevorderde fysiotherapeut. Er is niet gedifferentieerd in termen die aangeven op basis waarvan
het gevorderde niveau is bereikt. Sommige fysiotherapeuten zullen door praktijkervaring en
aanvullende scholing een gevorderd niveau bereiken. Anderen zullen dat vooral ontlenen aan een
gerichte, langduriger scholing, bijvoorbeeld in de vorm van een opleiding op het niveau van
master. Ongeacht de route die fysiotherapeuten individueel volgen, competent handelen op
gevorderd niveau veronderstelt een combinatie van zowel ervaring als gerichte scholing.
Hoewel voor initiële opleidingen in de eerste plaats de competenties op het startniveau relevant
zijn, hechten ze ook aan het perspectief op langere termijn (het gevorderde niveau). Een adequate
voorbereiding op de beroepsuitoefening is immers niet strikt begrensd tot het bereiken van dat
startniveau maar strekt zich uit tot ontwikkeling van het vermogen om binnen het beroep ook op
een langere termijn te kunnen blijven functioneren en competenties uit te bouwen.
4.2 Overzicht van rollen en competenties
In dit overzicht worden per rol de vereiste competenties nader gespecificeerd. In de praktijk zijn
de rollen en competenties geen geïsoleerde entiteiten maar zijn ze met elkaar verweven en maken
ze integraal onderdeel uit van de beroepsuitoefening. Samen geven de verschillende rollen en
competenties een indicatie van de breedte van het beroep; de benodigde diepte komt tot
uitdrukking in het beschreven niveau van de competenties. Competenties worden aldus
afgebakend door een combinatie van inhoud en niveau.
4.2.1 Rollen
Hulpverlener
In de rol van hulpverlener biedt de fysiotherapeut professionele hulp in de vorm van behandeling
en begeleiding. Ook verleent hij diensten in de vorm van advies, voorlichting, training en
coaching. Voorafgaand vormt hij zich een vakkundig oordeel over de situatie in bredere zin en
bespreekt en weegt hij de (on)mogelijkheden voor fysiotherapeutische hulp met de patiënt (en
eventueel andere direct betrokkenen). Karakteristiek voor die hulpverlening zijn:
• een methodische werkwijze
• handelen in overeenstemming met de principes van EBP
• gericht op het vergroten dan wel behouden van de zelfredzaamheid van de patiënt
21

Manager
De rol van manager heeft betrekking op de organisatie van de eigen werkzaamheden waarmee de
fysiotherapeut bijdraagt aan het functioneren van de organisatie intern en in relatie tot de
omgeving. IJkpunten daarbij zijn:
• effectiviteit en doelmatigheid van de organisatie en werkprocessen
• continuïteit van zorg en de coördinatie met derden, zoals collega’s en andere hulpverleners
• afstemming van behoefte en aanbod
• positionering van de eigen organisatie
• verantwoord ondernemen in relatie tot kwalitatief hoogwaardige hulp- en dienstverlening
Beroepsontwikkelaar
De rol van beroepsontwikkelaar betreft de verantwoordelijkheid ten aanzien van het behoud en/of
de verbetering en borging van de kwaliteit van de eigen hulp- en dienstverlening, en het leveren
van bijdragen aan de verdere ontwikkeling van het beroep. Karakteristieken hierbij zijn:
• het relateren van de praktijk aan onderzoek, en van onderzoek aan de praktijk
• systematische monitoring/registratie van eigen werk en transparantie
• gericht op kwaliteitsborging en -verbetering
• ontwikkeling en disseminatie van nieuwe inzichten door middel van onderzoek, onderwijs
en voorlichting
4.2.2 Competenties
Competenties zijn in belangrijke mate inhoud- en contextspecifiek. Of iemand competent is in
een specifieke situatie, is afhankelijk van de mate waarin hij over de deskundigheid en ervaring
beschikt die relevant is om problemen op te lossen in de context waarbinnen die problemen zich
voordoen. Daarom omvat de beschrijving naast een korte, compacte formulering van de
competenties ook een toelichting met typerende en kritische beroepssituaties en resultaten. Deze
beroepssituaties zijn vooral bedoeld als illustratie; het geheel aan problemen en contexten is zo
gevarieerd dat het niet haalbaar is een beschrijving te geven die recht doet aan alle situaties die in
de praktijk voorkomen.
22

Beroepsrol De fysiotherapeut als hulpverlener: screenen, diagnosticeren, plannen
Competentie(s)
Toelichting
Niveau-
indicatoren
De fysiotherapeut brengt op basis van de hulpvraag op methodische wijze de (dreigende)
gezondheidsproblemen in kaart en relateert deze mede aan het bewegen en bewegend
participeren. Afhankelijk van de resultaten van de eerste screening en de bevindingen in
het fysiotherapeutisch onderzoek neemt de fysiotherapeut in samenspraak met de patiënt
besluiten over de in te stellen behandeling, dan wel advisering of verwijzing.
Screenen, diagnosticeren en plannen omvatten een oriëntatie op de hulpvraag, een
fysiotherapeutische exploratie en beoordeling van (dreigende) gezondheidsproblemen in
relatie tot het bewegen, het bepalen van de fysiotherapeutische diagnose en het
vaststellen van een behandel- of preventieplan, in samenspraak met de patiënt en op
methodische wijze (doelgericht, systematisch, procesmatig en bewust). Waar nodig vraagt
of gebruikt de fysiotherapeut aanvullende informatie van andere, bij de hulpverlening
betrokken professionals.
Bij directe toegang bepaalt de fysiotherapeut in de eerste screening of een verdere
fysiotherapeutische analyse zinvol is. Afhankelijk van de uitkomsten wordt vervolgens
diagnostisch fysiotherapeutisch onderzoek verricht of wordt de patiënt verwezen.
Het behandel- of preventieplan beschrijft minimaal: aanleiding, diagnose, doelen,
strategie, overeengekomen fysiotherapeutische interventies en tijdsplanning.
Richtinggevend zijn: de hulpvraag, de mogelijkheden voor fysiotherapeutische hulp, de
verwachtingen en ervaringen ten aanzien van de resultaten (evidence based) en
bestaande richtlijnen voor de te volgen aanpak.
Kritische/typerende beroepssituaties
• Patiënten die zonder verwijzing de fysiotherapeut rechtstreeks consulteren (bij directe
toegang). Het is dan niet vooraf uitgesloten dat het om andere aandoeningen gaat. In
dat geval moet de fysiotherapeut eerst screenen in hoeverre er een indicatie is voor
verder fysiotherapeutisch onderzoek.
• Patiënten bij wie sprake is van complexe gezondheidsproblemen (meervoudige
pathologie, recidiverende of persisterende gezondheidsproblemen) en een langdurige
herstelperiode.
• In relatie tot werk of sport kan de fysiotherapeutische beoordeling van de situatie ook
een diepgaande analyse van werkomstandigheden, (fysieke) omgeving en/of
sportspecifieke activiteiten omvatten en verheldering van verwachtingen en waarden
van de patiënt in relatie tot het bewegen.
Resultaten
Fysiotherapeutische diagnose, advies, verwijzing, behandelplan, registratie,
correspondentie naar derden
Startniveau
• Beheerst alle aspecten van de rol van hulpverlener integraal
• Bij een variatie aan patiënten
• Voert taken vloeiend uit in een werktempo dat bij de beroepsuitoefening hoort
• Kan gemaakte keuzes verantwoorden
Gevorderd niveau
• Geeft op karakteristieke wijze invulling aan de rol van hulpverlener
• Voert bij verschillende patiënttypen de taken bij complexe problematiek vloeiend uit
• Is goed tot zeer goed ingevoerd in één beroepscontext dan wel ervaren in meer
beroepscontexten
• Functioneert als vraagbaak voor collega’s en andere, bij de hulpverlening betrokken
professionals
23

Beroepsrol De fysiotherapeut als hulpverlener: therapeutisch handelen
Competentie(s)
Toelichting
Niveau-
indicatoren
De fysiotherapeut voert op methodische wijze en in samenwerking met de patiënt het
behandelplan uit. Hij evalueert periodiek de effecten van de interventies op het bewegen
en de gezondheidstoestand van de patiënt, en stelt het plan zonodig bij om tot optimale
resultaten te komen.
Het therapeutisch handelen omvat: uitvoering van fysiotherapeutische interventies,
begeleiding/ondersteuning van de patiënt, (tussentijds) evalueren, informeren van de
patiënt en rapporteren (aan derden), in nauwe samenwerking met de patiënt en op
methodische wijze (doelgericht, systematisch, procesmatig en bewust). Therapeutisch
handelen is veelal individueel gericht maar kan ook plaatsvinden in groepen.
De samenwerking met de patiënt is erop gericht hem te begeleiden, coachen en activeren
ten aanzien van het gezondheidsprobleem. De fysiotherapeut stemt daarom voortdurend
af, gaat regelmatig na hoe de patiënt het probleem en de behandeling ervaart, en stuurt
op basis daarvan het eigen handelen bij.
Evaluatief worden de effectiviteit en efficiëntie van het behandelplan beoordeeld: zijn de
doelen en de kwaliteit optimaal gerealiseerd, afgezet tegen een aanvaardbare inzet,
(materiële en immateriële) kosten en tijdsperiode? Optimale resultaten kunnen variëren
van volledig herstel van gezondheidsproblemen tot en met aanpassing aan en adequate
omgang met blijvend verlies van functie(s), bij acceptatie en tevredenheid van de patiënt.
De gekozen aanpak is afgestemd op de therapeutische doelen, zowel curatief als ten
behoeve van secundaire en tertiaire preventie.
Kritische/typerende beroepssituaties
• Eerstelijns zorg kan een brede inzetbaarheid van de fysiotherapeut vergen om aan de
variatie van hulpvragen tegemoet te komen.
• Klinische zorg waarbij patiënten binnen een beperkt tijdsbestek aan de hand van
behandelprotocollen intramuraal worden behandeld.
• Situaties waarbij sprake is van langdurige en veelal multiprofessionele zorgprocessen
die onderlinge afstemming vergen of waarbij andere professionals geïnstrueerd moeten
worden in bijvoorbeeld transfers, mobiliteit en ADL-gerichte handelingen.
Resultaten
Uitgevoerd behandelplan, behaalde behandeldoelen, voorlichting, advies, verslaglegging,
rapportage en verantwoording aan derden
Startniveau
• Beheerst alle aspecten van de rol van hulpverlener integraal.
• Bij een variatie aan patiënten.
• Voert taken vloeiend uit in een werktempo dat bij de beroepsuitoefening hoort
• Kan gemaakte keuzes verantwoorden.
Gevorderd niveau
• Geeft op karakteristieke wijze invulling aan de rol van hulpverlener
• Voert bij verschillende patiënttypen de taken bij complexe problematiek vloeiend uit
• Is goed tot zeer goed ingevoerd in één beroepscontext dan wel ervaren in meer
beroepscontexten
• Functioneert als vraagbaak voor collega’s en andere, bij de hulpverlening betrokken
professionals
24

Beroepsrol De fysiotherapeut als hulpverlener: preventief handelen
Competentie(s)
Toelichting
Niveau-
indicatoren
De fysiotherapeut geeft voorlichting en advies over gezondheidsbevorderend gedrag en
maatregelen gericht op het voorkomen van gezondheidsproblemen. Hij verzorgt vormen
van training en coaching, individueel en in groepen, gericht op gezondheidsbevorderend
gedrag in het dagelijkse leven, werk en vrijetijdsbesteding.
Het preventief handelen omvat een verscheidenheid aan vormen voor zowel individuele
cliënten als groepen: het informeren, adviseren en consult verlenen, het uitvoeren van
trainingsprogramma’s en cursussen, begeleiding of coaching van cliënt(en), het geven van
voorlichting en presentaties. Indien gewenst werkt de fysiotherapeut samen met andere
professionals.
Preventieve verrichtingen hebben vooral betrekking op primaire en secundaire preventie
met als oogmerk: gezondheidsbescherming (verminderen van risicofactoren),
gezondheidsbevordering (gezond gedrag en leefstijl), vroegtijdige signalering of opsporing
en behandeling (van dreigende gezondheidsproblemen), in relatie tot bewegen en pijn.
Daarbij kan het accent van fysiotherapeutische hulpverlening liggen op:
• adviseren over maatregelen en aanpassingen ter vermindering van risico’s,
bijvoorbeeld bij eenzijdige vormen van belasting
• bieden van gelegenheid voor en ondersteuning aan cliënten bij het aanleren/trainen
van gezondheidsbevorderende activiteiten en gedrag
• cliënten inzicht bieden in de relatie tussen hun gezondheid en de factoren die tot
gezondheidsproblemen leiden
• cliënten bewustmaken van hun eigen mogelijkheden tot het voorkomen, oplossen of
stabiliseren van gezondheidsproblemen en het stimuleren van een actieve houding
hierbij
In samenspraak met de cliënt(en) worden preventieve activiteiten en programma’s
(tussentijds) geëvalueerd en waar nodig bijgesteld.
Kritische/typerende beroepssituaties
• Enkelvoudige consultverlening bij een cliënt die een second opinion wil over bepaalde
activiteiten of risico’s
• Ontwikkelen en uitvoeren van beweegprogramma’s voor (specifieke doel)groepen
• Plannen en uitvoeren van individuele coachingstrajecten
• Toegankelijk maken van betrouwbare informatie over gezondheidsproblemen en de
mogelijkheden dan wel beperkingen van fysiotherapeutische hulpverlening,
bijvoorbeeld via een informatieve en interactieve website
Resultaten
Advies, consult, preventieplan, uitgevoerde trainingen, presentaties, behaalde doelen,
verslaglegging, rapportage en verantwoording aan derden
Startniveau
• Beheerst alle aspecten van de rol van hulpverlener integraal
• Bij een variatie aan cliënten
• Voert taken vloeiend uit in een werktempo dat bij de beroepsuitoefening hoort
• Kan gemaakte keuzes verantwoorden
Gevorderd niveau
• Geeft op karakteristieke wijze invulling aan de rol van hulpverlener
• Voert bij verschillende cliënttypen de taken bij complexe problematiek vloeiend uit
• Is goed tot zeer goed ingevoerd in één beroepscontext dan wel ervaren in meer
beroepscontexten
• Functioneert als vraagbaak voor collega’s en andere, bij de hulpverlening betrokken
professionals
25

Beroepsrol De fysiotherapeut als manager: organiseren
Competentie(s)
Toelichting
Niveau-
indicatoren
De fysiotherapeut organiseert het eigen werk effectief en doelmatig, en werkt samen met
collega’s en andere professionals in de hulpverlening. Hij draagt bij aan de bedrijfsvoering
en optimalisatie van werkprocessen met het oog op handhaving en verbetering van het
functioneren van de organisatie.
Het organiseren omvat: plannen en organiseren van eigen werkzaamheden, afstemming
van eigen werk op dat van collega’s, voeren van een systematische patiëntenadministratie
en financiële administratie, informatievoorziening naar betrokken derden, op constructieve
manier bijdragen aan de inrichting, realisatie en verbetering van werkprocessen en
werkklimaat, zorg voor beschikbaarheid en beheer van benodigde faciliteiten en middelen
en periodiek evaluatief overleg over realisatie van de doelen van de praktijk.
De fysiotherapeut verzamelt, verwerkt en beheert alle relevante gegevens ten behoeve
van de financiële en patiëntenadministratie. Daarbij houdt hij rekening met de geldende
beroepsethiek, wet- en regelgeving, behoeften vanuit de patiëntenpopulaties en eisen van
zorgverzekeraars.
Kritische/typerende beroepssituaties
• Binnen de eigen organisatie: maken van afspraken over de onderlinge werkverdeling
en afstemming van werkzaamheden
• In instellingen zoals ziekenhuizen en revalidatiecentra: voeren van multiprofessioneel
overleg over de afstemming van zorgtaken en verantwoordelijkheden
• Organiseren van of deelnemen aan besluitvorming over de voorzieningen in de
organisatie
Resultaten
Systematische patiëntenadministratie en financiële administratie, prettig en constructief
werk- en behandelklimaat, efficiënte werkwijzen en adequaat georganiseerde ketenzorg
Startniveau
• Organiseert eigen werkzaamheden en voert deze zelfstandig uit, conform afspraken en
planning
• Onderhoudt zelfstandig de patiënten- en praktijkadministratie
• Komt in overleg tot taakverdeling en –afstemming
• Draagt bij aan een goede uitvoering van beleid en activiteitenplannen
Gevorderd niveau
• Geeft op basis van kennis en ervaring richting aan medewerkers/collega’s op
startniveau.
• Kan deelverantwoordelijkheid voor onderdelen van de praktijkvoering dragen.
• Ontwikkelt beleid en activiteitenplannen op het terrein van dienstverlening, faciliteiten,
HRM en financiën
26

Beroepsrol De fysiotherapeut als manager: ondernemen
Competentie(s)
Toelichting
Niveau-
indicatoren
De fysiotherapeut draagt vanuit een analyse van sterkten/zwakten en
kansen/bedreigingen (SWOT-analyse) bij aan ontwikkeling en uitvoering van keuzes op
strategisch niveau ten aanzien van de vraag naar en het aanbod van fysiotherapeutische
hulp- en dienstverlening, met als doel de kwaliteit van het aanbod en de positie van de
eigen organisatie in de omgeving te verbeteren.
Het ondernemen omvat: oriëntatie op de omgeving (in het bijzonder de behoeften aan
fysiotherapeutische hulp-/dienstverlening) en ontwikkelingen daarin, in kaart brengen van
sterkte/zwakte van de eigen organisatie en kansen/bedreigingen, beoordelen van
mogelijkheden voor nieuwe initiatieven en innovatie, en vertaling ervan naar
ontwikkelingsplannen, beleid en activiteiten.
Belangrijke vragen zijn:
• Hoe is de samenwerking en afstemming met andere relevante
organisaties/instellingen?
• Hoe kan worden ingespeeld op veranderingen in de omgeving, samenleving en
regelgeving?
• Hoe is de organisatie bij potentiële patiënten bekend?
• Hoe kan de aanwezige expertise beter worden benut?
• Wanneer zijn nieuwe activiteiten rendabel?
De antwoorden op deze en verwante vragen worden vertaald in een visie op en analyse
van de sterkten en zwakten van de eigen organisatie, en de kansen en bedreigingen
vanuit de omgeving.
Kritieke/typerende beroepssituaties
• Signaleren van veranderingen in de omgeving van de praktijkinstelling en inschatting
van de betekenis ervan voor de potentiële behoefte (in aard en omvang) aan
fysiotherapeutische zorg-/dienstverlening
• Onderhouden van netwerken van relevante contacten en het initiëren en opvolgen van
overleg met collega’s en andere partijen over nieuwe diensten en faciliteiten passend
bij behoeften van de doelgroep(en)
• Het ten behoeve van ketenzorg maken van afspraken met collega’s in andere
zorginstellingen over onder meer overdracht en continuïteit in zorgverlening
Resultaten
SWOT-analyses, organisatiebeleid (financieel, personeel en materieel), ondernemings- of
ontwikkelingsplannen, communicatie- en voorlichtingsmaterialen
Startniveau
• Voert taken uit die voortvloeien uit het geformuleerde organisatiebeleid of de gemaakte
activiteitenplannen
• Draagt bij aan de totstandkoming van SWOT-analyses, organisatiebeleid en
activiteitenplannen
• Handelt in overeenstemming met doelen en belangen van de eigen organisatie
Gevorderd niveau
• Geeft richting aan organisatieontwikkeling en het ondernemen van nieuwe activiteiten
• Is in staat SWOT-analyses te maken met daaruit voortkomende planontwikkeling
(onderneming, organisatie, beleid)
• Signaleert kansen en mogelijkheden, genereert oplossingen en is creatief in het
overwinnen van hindernissen
• Onderhoudt een netwerk van contacten met relevante personen en organisaties
• Vertegenwoordigt de eigen organisatie als ‘goed ambassadeur’
27

Beroepsrol De fysiotherapeut als beroepsontwikkelaar: onderzoeken
Competentie(s)
Toelichting
Niveau-
indicatoren
De fysiotherapeut registreert systematisch patiënt- en behandelgegevens ten behoeve van
kwaliteitszorg en onderzoek. Hij neemt deel aan wetenschappelijk onderzoek voor de
verdere ontwikkeling van de beroepspraktijk en de wetenschappelijke fundering ervan.
Het onderzoeken omvat een veelheid aan activiteiten waaronder: registreren van patiënt-
en behandelgegevens, vertalen van praktijkervaringen en –problemen naar
onderzoeksvragen, literatuur-/bronnenonderzoek, opzetten van een onderzoeksplan,
verzamelen, analyseren en interpreteren van relevante onderzoeksdata, presentatie en
publicatie van resultaten.
Het systematisch registreren en gebruiken ten behoeve van kwaliteitszorg en eventuele
onderzoeksdoeleinden vindt plaats binnen de kaders van wet- en regelgeving op terreinen
van privacy, registratie en normen over wat methodisch en ethisch verantwoord is.
Op grond van praktijkervaringen en inzichten in de fundamenten van wetenschappelijk
onderzoek kan de fysiotherapeut participeren in onderzoek en kritisch-constructief
bijdragen in elke fase ervan. Daarbij expliciteert hij helder en scherp de ‘body of
knowledge’ van de beroepsgroep, onafhankelijk van belangen en partijen. Hij is in staat
mondeling en schriftelijk verslag te doen van vraagstelling, methode en bevindingen. Ook
weet hij het inhoudelijke debat hierover aan te gaan met collega’s en vertegenwoordigers
van andere disciplines.
Kritische/typerende beroepssituaties
• Periodiek analyseren van patiënt- en praktijkgegevens gericht op kwaliteitsborging en -
verbetering
• Doen van een voorstudie naar aanleiding van een terugkerend vraagstuk in de praktijk
en het vertalen van de resultaten naar een probleemstelling voor verder onderzoek
• Beoordelen van de relevantie van een onderzoeksplan of -resultaten voor de eigen
praktijk
• Meewerken aan onderzoek bij patiëntenreeksen of een grotere RCT door het genereren
en aanleveren van relevante onderzoeksgegevens
• Opzetten en uitvoeren van een single case study en het publiceren van de resultaten in
een vaktijdschrift
Resultaten
Zelfstandige of gedeelde publicaties, aanlevering van empirische gegevens, verslagen van
literatuurstudies, dossieranalyses
Startniveau
• Is bekend met frequent gebruikte methoden en technieken van toegepast
wetenschappelijk onderzoek in de gezondheidszorg
• Heeft ervaring met het uitvoeren van een deelstudie onder begeleiding van een
collega/onderzoeker
• Heeft meegewerkt aan het opzetten van een onderzoeksplan, het design en de
organisatie van onderzoek, onder begeleiding van een collega/onderzoeker
• Is (mede)auteur van een vakinhoudelijke publicatie
Gevorderd niveau
• Is goed ingevoerd in frequent gebruikte methoden en technieken van toegepast
wetenschappelijk onderzoek
• Is bekend met relevante methoden en technieken van fundamenteel wetenschappelijk
onderzoek
• Heeft ervaring met het opzetten van onderzoeksplannen en designs, en met de
verantwoordelijkheid voor de organisatie en uitvoering van onderzoek
• Overziet de consequenties van nieuwe inzichten voor het fysiotherapeutisch handelen
in breder perspectief
28

Beroepsrol De fysiotherapeut als beroepsontwikkelaar: innoveren
Competentie(s)
Toelichting
Niveau-
indicatoren
De fysiotherapeut draagt bij aan de inhoudelijke ontwikkeling, profilering en
maatschappelijke legitimering van het beroep door middel van het implementeren van
kwaliteitsverbeteringen en het borgen van innovatieprocessen.
Beroepsinnovatie vindt plaats op drie niveaus:
• het eigen beroepsmatig handelen
• werkwijzen en het beroepsmatig handelen binnen de eigen organisatie
• fysiotherapeutische hulpverlening binnen de beroepsgroep als geheel
De fysiotherapeut stelt via systematische registratie, evaluatie, kritische zelfreflectie en
intervisie vast in hoeverre zijn beroepsmatig handelen voldoet aan geldende standaarden van
beroepsuitoefening. Hij maakt daarbij gebruik van actuele wetenschappelijke inzichten en
richtlijnen voor de praktijk, en houdt rekening met nationale en internationale
ontwikkelingen. Daartoe houdt hij zich op de hoogte van vernieuwingen in theorie en praktijk
van de beroepsuitoefening en vertaalt nieuwe inzichten naar en implementeert ze in zijn
eigen beroepsmatige handelen als fysiotherapeut.
Hij richt zich in samenwerking met collega’s op de verbetering en borging van kwaliteit
binnen de eigen organisatie. Hij initieert en participeert in inhoudelijk overleg over
werkwijzen, kwaliteit van de hulp-/dienstverlening en innovatieve activiteiten. Ook
begeleidt/coacht hij stagiaires in hun professionele ontwikkeling.
Daarnaast levert de fysiotherapeut een bijdrage aan de verdere ontwikkeling en profilering
van de eigen discipline, onder meer via deelname aan projectmatige IOF’s, (inter)nationale
beroepsverenigingen en kennisnetwerken, werkgroepen/commissies in het eigen vakgebied
en die in multiprofessioneel verband.
Kritische/typerende beroepssituaties
• Initiëren van vormen van collegiaal overleg of intervisie gericht op kwaliteitsverbetering
• Stimuleert professionele en persoonlijke ontwikkeling van collega’s
• Leveren van een actieve bijdrage aan een conferentie of congres in de vorm van een
lezing, (poster)presentatie of workshop
• Actief participeren in (werkgroepen/commissies) van beroepsverenigingen of
kennisnetwerken
• Meewerken aan de ontwikkeling van richtlijnen op basis van praktijkervaringen en
onderzoek
Resultaten
Gegevens over kwaliteitszorg, innovatieplannen, persoonlijke ontwikkelingsplannen,
geëxpliciteerde visie op de kwaliteit van dienstverlening, het beroep en de beroepsgroep,
behartiging van belangen van de beroepsgroep, voordrachten, bijdragen aan
scholingsprogramma’s, referaten en publicaties
Startniveau
• Is bekend met bestaande richtlijnen en de wijze waarop deze tot stand komen
• Incorporeert nieuwe richtlijnen in het eigen handelen
• Participeert op constructieve wijze in intercollegiaal overleg en intervisie
• Onderhoudt en vergroot de eigen deskundigheid/competenties door onder meer bij- en
nascholing en het bijhouden van vakliteratuur
Gevorderd niveau
• Is in staat bij te dragen aan het ontwikkelen van nieuwe richtlijnen dan wel het
actualiseren van bestaande richtlijnen en standaarden van beroepsuitoefening
• Initieert en geeft richting aan activiteiten gericht op innovatie en borging van kwalitatief
hoogwaardige dienstverlening
• Begeleidt stagiaires en coacht collega’s in hun professionele ontwikkeling
• Participeert in (inter)nationale kennisnetwerken binnen het eigen vakgebied en in
multiprofessioneel verband
• Vertegenwoordigt de fysiotherapie als ‘goed ambassadeur’
29

4.3 Normen van professionaliteit
In de competentiebeschrijvingen komt vooral tot uitdrukking wat de fysiotherapeut kan en doet.
De wijze waarop hij dat doet, wordt slechts in beperkte mate duidelijk. De beroepsgroep en de
samenleving stellen niettemin eisen aan de wijze waarop de fysiotherapeut het werk verricht.
Het uitgangspunt voor de omschrijving van professionaliteit en professioneel handelen is als
volgt verwoord in het rapport ‘Professioneel gedrag. Onderwijs, toetsing, begeleiding en
regelgeving’ (DMW 2002): ‘Onder professioneel gedrag wordt verstaan observeerbaar gedrag
waarin de normen en waarden van de beroepsuitoefening zichtbaar zijn. Professioneel gedrag
komt tot uitdrukking in woord, gedrag en uiterlijk en is van groot belang voor het
basisvertrouwen dat een patiënt in een fysiotherapeut moet kunnen stellen. Binnen professioneel
gedrag zijn drie dimensies onderscheiden, te weten: omgaan met taken/werk, omgaan met
anderen en omgaan met jezelf.’
Deze drie dimensies accentueren gedragingen die zich richten op een kwalitatief hoogwaardige
hulpverlening, een constructieve samenwerking (met de patiënt en andere professionals die bij de
hulpverlening betrokken zijn) en de ontwikkeling op langere termijn (‘lifelong learning’). De
dimensies worden hierna één voor één uitgewerkt.
4.3.1 Omgang met werk en taken
• Patiëntgericht: stelt de individuele probleemervaring van de patiënt en wat hij prioriteit
vindt voor de behandeling, centraal
• Zelfstandig: verricht de eigen taken/werkzaamheden naar behoren zonder bijsturing van
anderen, vraagt waar nodig hulp/advies van anderen
• Doelgericht: handelt oplossingsgericht, ontwijkt (lastige) beslissingen niet, past zich waar
nodig aan de omstandigheden aan en improviseert wanneer de situatie daarom vraagt
• Methodisch: werkt gestructureerd, planmatig, bewust, doelmatig en efficiënt, en weet eigen
werkzaamheden binnen de gestelde kwaliteitsnormen en tijd af te ronden
• Betrokken: toont eigen initiatief en inzet en verricht werkzaamheden met zorg en aandacht,
nauwgezet en consciëntieus
• Onafhankelijk: is zich bewust van eigen functie, positie en rol, vormt zich een onpartijdig
oordeel en neemt beslissingen waarin hij rekening houdt met perspectieven en belangen van
alle direct betrokken partijen
• Verantwoordelijk: is aanspreekbaar op beslissingen, feitelijk handelen en de consequenties
ervan, en handelt in overeenstemming met inhoudelijke, ethische en juridische waarden
4.3.2 Omgang met anderen
• Betrouwbaar: houdt zich aan afspraken, werkt accuraat, behandelt verkregen informatie met
gepaste vertrouwelijkheid en onthoudt zich van toezeggingen die niet nagekomen kunnen
worden
30

• Coöperatief: werkt op constructieve wijze in teamverband samen, stemt eigen
werkzaamheden af, is hulpvaardig en collegiaal, geeft en vraagt feedback
• Communicatief: geeft uitleg over eigen handelen, beslissingen en overwegingen,
communiceert helder en concreet in woord en geschrift, stemt communicatie af op de ander
en ontwijkt moeilijke, confronterende gesprekken niet
• Open: staat open voor vragen, feedback en gezichtspunten van anderen, stelt
(waarde)oordelen uit
• Respectvol: toont belangstelling en respect, houdt rekening met emoties van anderen, helpt
hun waarden verhelderen en hanteert correcte omgangsvormen
4.3.3 Omgang met het eigen functioneren
• Zelfbewust: kan eigen gedachten, gevoelens en gedrag benoemen en met elkaar in
overeenstemming brengen, is zich bewust van eigen capaciteiten en beperkingen, handelt
consequent en standvastig
• Kritisch reflectief: is in staat het eigen functioneren en gedrag vanaf een zekere afstand
kritisch te bekijken, geeft zich rekenschap van de grenzen van de eigen deskundigheid en
vooroordelen, zoekt feedback en accepteert kritiek
• Ontwikkelingsgericht: toont bereidheid de eigen deskundigheid op peil te houden dan wel
te vergroten, zoekt actief naar mogelijkheden voor verbetering, stelt zichzelf doelen en
gebruikt problemen, dilemma’s en tegenslagen voor verdere professionele ontwikkeling
31

5 Organisatie, kwaliteitsborging en opleidingscontinuüm
5.1 Het KNGF
Het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie (KNGF) is de overkoepelende
vereniging voor alle fysiotherapeuten in Nederland en behartigt de belangen van bijna
twintigduizend leden op beroepsinhoudelijk, sociaal-maatschappelijk en economisch gebied. Het
KNGF werd in 1889 opgericht als ‘Genootschap ter beoefening van de Heilgymnastiek in
Nederland’. De redenen voor oprichting waren destijds onder andere: het brengen van eenheid in
de wijzen van behandeling en het bevorderen van een goede verstandhouding tussen medici en
heilgymnasten. In 1989 kreeg het Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie het predikaat
Koninklijk.
Het KNGF heeft als doel de voorwaarden te scheppen waardoor fysiotherapeutische zorg van
goede kwaliteit gerealiseerd wordt, die toegankelijk is voor de gehele Nederlandse bevolking,
met erkenning van de professionele deskundigheid van de fysiotherapeut.
5.1.1 De structuur
De verenigingsstructuur van het KNGF is gebaseerd op enerzijds een geografische indeling in
twaalf Regionale Genootschappen voor Fysiotherapie (RGF) en anderzijds specialisatie in
deelgebieden binnen negen beroepsinhoudelijke verenigingen. De verscheidenheid binnen de
beroepsorganisatie maakt dat permanente uitwisseling en afstemming belangrijk zijn; eenheid in
verscheidenheid is voor het KNGF een belangrijk thema.
Elk (werkend) lid van het KNGF is eveneens lid van een RGF en kan ook lid zijn van één of
meer beroepsinhoudelijke verenigingen. Het hoogste orgaan van het KNGF is de Algemene
Vergadering (AV). De Regionale Genootschappen hebben gezamenlijk 100% van de stemmen in
de Algemene Vergadering. Het KNGF kent hiermee een getrapte verenigingsdemocratie. De
beroepsinhoudelijke verenigingen hebben op de AV wel spreekrecht maar geen stemrecht. Hun
adviserende stem op beroepsinhoudelijk gebied is echter wel van groot belang voor het Algemeen
Bestuur (AB) en de AV. De beroepsinhoudelijke verenigingen zijn op hun beurt verenigd in het
College Beroepsinhoudelijke Verenigingen (CBI). Het CBI is een formeel adviesorgaan voor het
Algemeen Bestuur.
5.1.2 De beroepsinhoudelijke verenigingen
Een belangrijke pijler in het KNGF zijn de negen beroepsinhoudelijke verenigingen, die zich elk
richten op een bepaald deelgebied van de fysiotherapie. Het gaat om de volgende verenigingen:
• Nederlandse Vereniging voor Manuele Therapie (NVMT)
• Nederlandse Vereniging voor Fysiotherapie in de Sportgezondheidszorg (NVFS)
• Nederlandse Vereniging voor Fysiotherapie in de Geriatrie (NVFG)
• Nederlandse Vereniging voor Fysiotherapie bij Bekkenproblematiek en pré- en postpartum
gezondheidszorg (NVFB)
32

• Nederlandse Vereniging voor Fysiotherapie in de Kinder- en jeugdgezondheidszorg
(NVFK)
• Nederlandse Vereniging voor Fysiotherapie in de Tandheelkunde (NVFT)
• Nederlandse Vereniging voor Fysiotherapie bij Hart- en vaatziekten (NVFH)
• Nederlandse Vereniging voor Fysiotherapie volgens de Psychosomatiek (NFP)
• Nederlandse Vereniging voor Fysiotherapie binnen de Lymfologie (NVFL)
5.1.3 Visie
In 2002 heeft het KNGF zijn langetermijnvisie tot 2006 vastgesteld met op hoofdlijnen de
volgende resultaten:
• Het domein van de fysiotherapeut is het dagelijks bewegen. Het dagelijks bewegen wordt
uitgelegd als het functioneren van mensen in hun dagelijkse omgeving (sport, hobby of
werk) mede in relatie tot relatief nieuwe markten voor de fysiotherapeut op het gebied van
preventie, arbeidsgerelateerde problemen en bestrijding van bewegingsarmoede. Het
domein is helder omschreven en er bestaan goede afspraken over de verdeling van het
vakgebied. De deelgebieden worden uitgewerkt door wetenschappelijke verenigingen (de
voormalige beroepsinhoudelijke verenigingen).
• De fysiotherapie kent een eigen wetenschappelijke traditie. Er vindt voortdurend
wetenschappelijk onderzoek op het terrein van de fysiotherapie plaats. De
wetenschappelijke onderbouwing van het vak is een continu proces.
• De fysiotherapeut heeft binnen de BaMa-structuur de mogelijkheid zich via
masteropleidingen verder (wetenschappelijk) te ontwikkelen.
• De fysiotherapeut is direct toegankelijk.
• De fysiotherapeut anticipeert op de markt door middel van samenwerking en
schaalvergroting.
Anno 2005 lijkt het erop dat grote delen van de langetermijnvisie in 2006 gerealiseerd zullen zijn.
Het meest in het oog springende onderdeel is de directe toegankelijkheid die op 1 januari 2006
wordt geformaliseerd. In 2005 wordt de langetermijnvisie tot 2010 ontwikkeld.
5.2 Kwaliteitsborging
Kwaliteitsborging en -verbetering hebben sinds de jaren negentig een belangrijke plaats gekregen
in de gezondheidszorg. Sindsdien is het bewustzijn enorm toegenomen dat werken aan kwaliteit
en het garanderen ervan belangrijk is. Mede op basis van dat bewustzijn is het kwaliteitsbeleid
van het KNGF in 1995 ontstaan. Dit beleid is vanuit verschillende perspectieven ontstaan:
• behoefte aan verdere professionalisering en positionering van het vakgebied
• van kracht worden van wetgeving met betrekking tot kwaliteit in de gezondheidszorg
• toenemende mondigheid van de patiënt
• druk door bezuinigingsmaatregelen
• openlijke twijfel aan het nut en de noodzaak van fysiotherapie
Het kwaliteitsbeleid van het KNGF berust op vier pijlers:
33

• bij- en nascholing
• ontwikkeling en gebruik van evidence based richtlijnen
• hanteren van kwaliteitsdeelsystemen
• kwaliteitswaarborg
Het Intercollegiaal Overleg Fysiotherapeuten (IOF) heeft als kwaliteitsdeelsysteem vanaf het
begin een centrale plaats in het kwaliteitsbeleid gehad. Een IOF bestaat uit een groep
fysiotherapeuten die samen aan kwaliteitsverbetering werken. In Nederland zijn ruim duizend
IOF’s actief.
De kwaliteitswaarborg vindt plaats via het Centraal Kwaliteitsregister Fysiotherapie. Een
fysiotherapeut die aan de eisen van het kwaliteitssysteem voldoet, staat geregistreerd als
algemeen fysiotherapeut, verbijzonderd fysiotherapeut (sportfysiotherapeut,
geriatriefysiotherapeut, bekkenfysiotherapeut, manueel therapeut, kinderfysiotherapeut) of als
fysiotherapeut met aantekening (oedeemfysiotherapeut).
Het gevoerde kwaliteitsbeleid is vruchtbaar gebleken. In 2005 telt het Kwaliteitsregister
Fysiotherapie meer dan veertienduizend fysiotherapeuten (leden en niet-leden). Er zijn dertien
evidence based KNGF-richtlijnen gepubliceerd en er zijn vijf richtlijnen in ontwikkeling.
Hiermee wordt de helft van de tien meest frequente verwijzingen van de huisarts afgedekt.
De effectiviteit van fysiotherapie wordt in het rapport ‘Oefentherapie’ van de Gezondheidsraad
(2003) expliciet bevestigd. De Raad voor Gezondheidsonderzoek (RGO) constateert in 2003 een
sterke professionalisering van de beroepsgroep fysiotherapie, onder andere te zien aan de sterke
toename van het wetenschappelijk onderzoek vanaf de beginjaren negentig. De RGO is ook
positief over het richtlijnenbeleid van het KNGF en pleit voor continuering met een goed systeem
voor planning en controle met het oog op het onderhoud van de richtlijnen. Het NIVEL (2003)
concludeert dat het kwaliteitssysteem van het KNGF sterk ontwikkeld is waarbij alle essentiële
instrumenten beschikbaar zijn. Punt van aandacht is het relatief geringe gebruik van een deel van
de instrumenten.
Beleidsmatig worden binnen het KNGF voorbereidingen getroffen om vanaf 2006 het hanteren
van kwaliteitsdeelsystemen niet meer (verplicht) te beperken tot het IOF maar ruimte te maken
voor andere kwaliteitsdeelsystemen. Hoewel het IOF een belangrijke plaats blijft houden in het
totale kwaliteitsbeleid, is deelname vanaf 2006 niet meer verplicht.
5.3 Opleidingen
De initiële opleiding tot fysiotherapeut is een vierjarige studie op hbo-niveau en leidt op tot
bachelor. Kenmerkend voor de opleiding is dat ze onder de vlag van twee verschillende
ministeries valt, namelijk VWS en Onderwijs.
34

De eisen die aan de opleiding worden gesteld, zijn beschreven in de Wet op het Hoger Onderwijs
en Wetenschappelijk Onderzoek (WHW) en het Besluit Opleidingseisen en
Deskundigheidsgebied Fysiotherapeut uit 1997, een Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB)
naar aanleiding van de Wet BIG. Belangrijke aspecten uit deze AMvB zijn:
• De beroepsvoorbereidende periode wordt geplaatst in de tweede helft van de hoofdfase (de
laatste fase van de opleiding) en omvat minimaal twaalfhonderd uur. De student beschikt
over een nagenoeg volledige deskundigheid om op verantwoorde wijze patiënten in de
beroepsvoorbereidende stage te kunnen onderzoeken en behandelen. De
beroepsvoorbereidende periode beperkt zich niet tot één instelling of praktijk.
• De opleiding legt in het onderwijsprogramma het accent op het centrale vakgebied en de
beroepsvoorbereidende periode. Het centrale vakgebied is primair toegespitst op het
onderzoeken en behandelen van de patiënt.
• Preventieve werkzaamheden kunnen in principe op eigen initiatief van de fysiotherapeut
worden verricht; daartoe wordt de student opgeleid.
Momenteel wordt samen met de evaluatie en bijstelling van de Wet BIG ook de AMvB
bijgesteld. Dit traject wordt in 2005 afgerond. Een belangrijke verandering is dat er een kader
beschreven wordt waarbij uitgegaan wordt van kwaliteiten van afgestudeerden (behaalde
competenties en niveaus) in plaats van kwantiteiten (zoals verplicht aantal uren stage). Daarbij
wordt de directe toegankelijkheid van de fysiotherapie een prominent nieuw facet in de bijstelling
van de wet; de artikelen over verwijzing van de arts komen in de AMvB te vervallen.
Nederland telt elf opleidingen fysiotherapie aan hogescholen en één particuliere opleiding. De
instroom betrof in 2002 bijna achttienhonderd studenten per jaar waarvan 68% vrouwelijke
studenten. De uitstroom van afgestudeerde fysiotherapeuten bedroeg in 2001 circa duizend,
waarvan 64% vrouwen (NIVEL 2003).
Opleidingen hebben de verantwoordelijkheid studenten zodanig op te leiden dat ze startbekwaam
zijn voor het werkveld van de fysiotherapeutische beroepsuitoefening. De opleidingen staat
daarbij een breed opgeleid bachelor fysiotherapie voor ogen, competent ten aanzien van zowel de
preventie als de curatie, en in staat om als beginnend beroepsbeoefenaar in alle werksettings aan
de slag te gaan. De bachelor is een hulpverlener-fysiotherapeut met de juiste zorghouding.
Om de afstemming tussen beroepspraktijk en de inhoud van de opleiding zoveel mogelijk te
waarborgen onderhouden de opleidingen structureel maar ook incidenteel contacten met externe
organisaties en instellingen. Deze contacten worden onder andere zichtbaar in de samenwerking
op beleids- en uitvoerend niveau van het StudieRichtingsOverleg Fysiotherapie (SROF) met het
KNGF.
De initiële opleidingen fysiotherapie worden eens per vijf à zes jaar van overheidswege
geaccrediteerd. De kwaliteit van de opleidingen wordt aldus voortdurend gemonitord, ook in de
interactie met het werkveld. Daardoor is er veel aandacht voor de wensen die in het veld leven
ten aanzien van de opleidingen; deze wensen worden structureel met enquêtes geïnventariseerd,
opleidingen laten lessen verzorgen door gastdocenten en ze voeren een bewust beleid met
betrekking tot parttime docenten. Externen worden bovendien bij onderwijsontwikkeling
betrokken in de vorm van commissies beroepenveld, raden van advies en externe examinatoren.
35

5.4 Vernieuwingen in het onderwijs
In de Verklaring van Bologna (1999) die door 26 Europese onderwijsministers is ondertekend, is
het streven opgenomen om het hoger onderwijs op te zetten in een tweecyclimodel: bachelor
(undergraduate) en master (graduate). Niet de duur van de opleiding maar het eindniveau geldt
daarbij als het criterium voor internationale vergelijking van opleidingen. De Bologna-verklaring
was de aanleiding voor de invoering van het bachelor-masterstelsel (BaMa) in Nederland.
Tegelijkertijd met de invoering van het BaMa-stelsel is binnen het hbo begonnen met het
aanstellen van lectoren en het opzetten van kenniskringen. Lectoren zijn hoog gekwalificeerde
professionals met veel ervaring in het onderwijs en onderzoek in een vakgebied die door hun
prestaties aanzien genieten als deskundige. De lectoren vervullen een spilfunctie in de te vormen
kenniskringen. Aan de kenniskringen nemen naast lectoren ook andere docenten deel zodat de
inhoudelijke expertise op een bepaald vakgebied verder ontwikkeld wordt (Convenant 2001). Op
deze wijze wordt een bijdrage geleverd aan de kwaliteit van docenten in het hoger
beroepsonderwijs en kan het onderzoek via speerpunten beter worden gestructureerd.
Een derde vernieuwingsimpuls gaat uit van de veranderende opvattingen over leren en onderwijs.
Leren wordt tegenwoordig gezien als een proces waarin de lerende kennis niet passief tot zich
neemt maar zelf actief construeert (Bransford, Brown, Cocking 1999). Deskundigheid kan dan
ook niet gemakkelijk worden ‘overgedragen’; het hebben van kennis en vaardigheden betekent
evenmin dat deze ook daadwerkelijk kunnen worden toegepast in de praktijk. Nieuw verworven
kennis en vaardigheden krijgen vaak pas betekenis wanneer ze aansluiten bij de ervaringen,
vragen en problemen die de beroepsbeoefenaar in het dagelijkse werk tegenkomt.
Deze visie op leren heeft gevolgen voor de manier waarop naar het leren van de fysiotherapeut
wordt gekeken. De overtuiging dat een initiële beroepsopleiding toereikend zou moeten zijn voor
het gehele werkzame leven, wordt thans nauwelijks ondersteund. Bovendien is het tempo
waarmee ontwikkelingen zich voltrekken zodanig dat de werkende fysiotherapeut ook tijdens zijn
loopbaan nieuwe kennis en vaardigheden nodig heeft. De omschrijving van de lerende
fysiotherapeut komt terug in het competentieprofiel voor de fysiotherapeut.
5.5 BaMa-structuur
De invoering van de BaMa-structuur en het nationaal accreditatiestelsel is gericht op het creëren
van transparant hoger onderwijs binnen Europa dat op internationaal niveau vergeleken kan
worden met onderwijs met dezelfde kwaliteitseisen. In de BaMa-structuur worden verticaal drie
niveaus worden onderscheiden: bachelor, master en doctor of philosophy.
Op bachelorniveau gaat het om één type opleiding; op masterniveau worden (horizontaal) een
professionele en een academische variant onderscheiden. Deze structuur moet een logisch
samenhangende opleidingskolom gaan vormen waarin onderwijsprogramma’s inhoudelijk en
onderwijskundig op elkaar zijn afgestemd. Daarmee zijn ook meer mogelijkheden gecreëerd voor
doorstroom vanuit de bachelor naar een masteropleiding binnen het hbo (professional master) of
naar een master in het wetenschappelijk onderwijs (de academische master).
36

6 Wettelijk kader
In dit hoofdstuk wordt een samenvatting gegeven van wetten die van toepassing zijn op
fysiotherapeuten en invloed uitoefenen op het werken als fysiotherapeut in de dagelijkse praktijk.
6.1 Wet BIG
Het beroep fysiotherapie is geregeld in de Wet op de Beroepen in de Individuele
Gezondheidszorg: de wet BIG. De Wet BIG is een kaderwet waarin de grote lijnen zijn
aangegeven. De wet bevat regels voor zorgverlening door beroepsbeoefenaars en beoogt
bevordering van de kwaliteit van de beroepsbeoefening en bescherming van de cliënt (Ministerie
van WVC, 1994/1995). De Wet BIG is sinds 1 december 1997 van kracht.
De wet laat het geneeskundig handelen in principe vrij. Wel wordt een aantal voorbehouden
handelingen genoemd die alleen verricht mogen worden door daartoe bevoegde
beroepsbeoefenaren. Zo wordt voorkomen dat door ondeskundig handelen onaanvaardbare
gezondheidsrisico's voor de patiënt ontstaan. Ook is in de wet aan de vrijheid van medisch
handelen een strafbepaling toegevoegd: het is strafbaar als je iemand schade toebrengt of iemands
gezondheid in gevaar brengt.
Volgens artikel 29 is de deskundigheid van de fysiotherapeut tweeledig: op het gebied van de
geneeskunst op grond van een verwijzing door een arts en op het gebied van preventie. De
invoering van de directe toegankelijkheid leidt er naar alle waarschijnlijkheid toe dat de wet met
ingang van 1 januari in 2006 wordt aangepast.
6.2 BIG-register
Het beroep fysiotherapie is geregeld in artikel 3 van de Wet BIG. Voor de acht artikel-3-beroepen
zijn registers ingesteld. Alleen geregistreerde personen mogen de beroepstitel voeren en alleen zij
vallen onder het tuchtrecht. De deskundigheid van de geregistreerde beroepsbeoefenaren is
hiermee voor iedereen herkenbaar. Een fysiotherapeut die voldoet aan de wettelijke
opleidingseisen, kan zich laten inschrijven in het register. De opleidingseisen zijn geformuleerd
in een aparte regeling die bij Algemene Maatregel van Bestuur (AmvB) zijn vastgesteld.
De eisen voor herregistratie hebben betrekking op een werkeis of een scholingseis waarmee
aangetoond kan worden dat de fysiotherapeut nog steeds bekwaam is om zijn vak uit te oefenen.
Deze eisen moeten geregeld worden in artikel 8 van de Wet BIG maar zijn nog niet formeel
vastgesteld.
6.3 Kwaliteitswet Zorginstellingen
De Kwaliteitswet Zorginstellingen richt zich niet op de kwaliteit van de individuele
beroepsbeoefenaar maar op de kwaliteit van de instelling waarin de beroepsbeoefenaar werkt. De
kwaliteitswet stelt dat verantwoorde zorg van goed niveau moet worden geleverd die
doeltreffend, doelmatig en patiëntgericht wordt verleend en gericht is op de reële behoefte van de
37

patiënt. Ook de praktijkorganisatie moet gericht zijn op de patiënt. De beheersing en verbetering
van de kwaliteit moet op systematische wijze worden bewaakt.
6.4 Wet Tarieven Gezondheidszorg
De eerstelijns fysiotherapeuten worden gezien als organen voor de gezondheidszorg en vallen
onder de werking van de Wet Tarieven Gezondheidszorg (WTG). Het doel van deze wet is het
bevorderen van een evenwichtig stelsel van tarieven en kostenbeheersing. In de wet is bepaald
hoe de tarieven tot stand moeten komen van vrijwel alle Nederlandse zorgaanbieders: instellingen
en individuele beroepsbeoefenaren. De wet wordt uitgevoerd door het College Tarieven
Gezondheidszorg-Zorgautoriteit in oprichting (CTG-Zaio).
Met ingang van 1 februari 2005 is de WTG gewijzigd om meer marktwerking in de zorg tot stand
te kunnen brengen. Er is een experiment in werking getreden met vrije tarieven voor de
fysiotherapeuten die werkzaam zijn in een vrijgevestigde praktijk in de eerste lijn. Dit betekent
dat het CTG-Zaio niet meer zoals voorheen een maximum tarief vaststelt. Voor een prestatie kan
alleen een tarief in rekening worden gebracht als er een prestatiebeschrijving is vastgesteld.
Prestatiebeschrijvingen worden als beleidsregels van het CTG-Zaio opgenomen en moeten
uiteindelijk door de minister worden goedgekeurd.
Naar verwachting zal de WTG per 1 januari 2006 vervallen en krijgt de fysiotherapie te maken
met de Wet Marktordening Gezondheidszorg. Door de introductie van gereguleerde
marktwerking in de zorg wordt het College Tarieven Gezondheidzorg vervangen door de
Zorgautoriteit. De Zorgautoriteit gaat niet alleen over tarieven en prestatiebeschrijvingen maar
moet er ook op toezien dat de markt goed werkt.
6.5 Klachtrecht
De Wet Klachtrecht Zorginstellingen geeft patiënten de mogelijkheid bij een klachtencommissie
een klacht in te dienen over het handelen van de fysiotherapeut. De fysiotherapeut (of zijn
werkgever) is verplicht een regeling te treffen en de eventuele aanbevelingen van de
klachtencommissie serieus te nemen.
Als de klachtencommissie bevoegd is, kan ze de klacht in behandeling nemen en een uitspraak
doen over de gegrondheid van de klacht. De procedure van de klachtencommissie is geen
gerechtelijke procedure. In de uitspraak kunnen aanbevelingen worden opgenomen voor de
fysiotherapeut. Het zijn echter aanbevelingen en geen sancties.
6.6 Tuchtrecht
Alle beroepsbeoefenaren die geregistreerd zijn in het BIG-register, vallen onder het tuchtrecht.
Met het tuchtrecht kan de kwaliteit van de beroepsuitoefening in de individuele gezondheidszorg
worden getoetst. Van een uitspraak kan ook een voorlichtende en leerzame werking uitgaan naar
andere beroepsbeoefenaren. Gaat een hulpverlener niet zorgvuldig te werk, dan kan dit leiden tot
een aantekening in het BIG-register of zelfs tot doorhaling van de inschrijving. Alleen uitspraken
die gevolgen hebben voor de beroepsuitoefening, worden aangetekend in het BIG-register.
38

6.7 Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst
De Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO) bepaalt de rechten, plichten
en omgangsvormen die voortkomen uit de behandelrelatie tussen de fysiotherapeut en de patiënt.
De WGBO is dwingend recht: zorgverleners (of zorgverlenende instanties) en patiënten kunnen
onderling geen afspraken maken die in strijd zijn met de WGBO.
In de WGBO zijn spelregels vastgelegd die eerder in losse wetten en in rechterlijke uitspraken te
vinden waren. De rechten van de patiënt (en daarmee plichten voor de fysiotherapeut) zijn:
• Informatie
De fysiotherapeut is verplicht de patiënt op duidelijke wijze en indien gewenst ook
schriftelijk te informeren over onderzoek, behandeling en gezondheidstoestand.
• Toestemming
De patiënt moet voor elke verrichting toestemming geven. Om deze toestemming te kunnen
geven moet de patiënt een afweging kunnen maken op grond van de verstrekte informatie.
Informatie en toestemming hangen dus nauw samen.
• Inzage
De patiënt heeft recht op inzage en afschrift van zijn dossier. De fysiotherapeut heeft de
plicht een patiëntendossier bij te houden en dit minimaal tien jaar te bewaren of zoveel
langer als redelijkerwijs uit de zorg van een goede hulpverlener voortvloeit.
• Bescherming van de persoonlijke levenssfeer (privacy)
De fysiotherapeut mag aan anderen alleen met toestemming van de patiënt inlichtingen
over de patiënt of inzage in zijn dossier geven. Indien het om een medebehandelaar gaat, is
het wel toegestaan om informatie te verstrekken voor zover dat voor de behandeling
noodzakelijk is.
• Betaling
De patiënt heeft de plicht om voor de behandeling te betalen (behalve wanneer de betaling
op andere wijze is geregeld).
Daarnaast zijn nog enkele plichten van de fysiotherapeut opgesomd met betrekking tot
waarneming, aansprakelijkheid, opzeggen van de overeenkomst en het geven van inlichtingen
aan derden in het kader van volksgezondheidsonderzoek.
Kinderen van 16 en 17 jaar zijn (in afwijking van de algemene regel over
handelingsbekwaamheid) bevoegd om zelf een behandelingsovereenkomst aan te gaan. Kinderen
van 12 jaar en ouder hebben persoonlijke rechten met betrekking tot de onderwerpen hierboven.
Voor kinderen jonger dan 12 jaar is de fysiotherapeut ten opzichte van de ouders verplicht tot
nakoming van de overeenkomst.
6.8 Wet Bescherming Persoonsgegevens
De Wet Bescherming Persoonsgegevens (WBP) is sinds 2001 van kracht. Het uitgangspunt van
deze wet is dat verwerking van persoonsgegevens gemeld moeten worden bij het College
Bescherming Persoonsgegevens. Voor fysiotherapeuten geldt echter dat ze in principe niet hun
patiëntenadministratie bij het college hoeven te melden mits ze voldoen aan een aantal
voorwaarden. Deze voorwaarden zijn van dien aard dat het er in de praktijk op neerkomt dat
39

fysiotherapeuten geen meldingsplicht hebben. Een van de kernpunten is dat de patiënt moet
kunnen nagaan wat er met zijn gegevens is gebeurd.
6.9 Beroepsethiek
Het KNGF heeft de beroepsethiek en gedragsregels voor de fysiotherapeut vastgesteld en
vastgelegd in een document. Elke fysiotherapeut die lid is van het KNGF, onderschrijft deze
regels.
40

7 Geschiedenis, ontwikkeling en toekomst
7.1 Geschiedenis
De eerste vermeldingen van zogenaamde medische gymnastiek als beroepsactiviteit treffen we
aan rond 1840. Vanuit deze medische gymnastiek heeft zich het beroep van fysiotherapeut
ontwikkeld. Onder gymnastiekleraren en medici groeide gaandeweg het besef dat een combinatie
van kennis en kunde uit beide vakgebieden noodzakelijk was voor een verantwoorde toepassing
van de heilgymnastiek.
Het lijkt erop dat de heilgymnastiek zich toen heeft ontwikkeld tot een apart deel van het
werkveld, met overlappingen met de lichamelijke opvoeding en de geneeskunde. In 1889 namen
de gymnastiekleraren-heilgymnasten J.H. Reijs en E. Minkman het initiatief tot de oprichting van
een belangenvereniging voor heilgymnasten: het Genootschap ter beoefening van de
Heilgymnastiek in Nederland. Ofschoon heilgymnastiek de kern van de beroepsactiviteiten
uitmaakte, gingen heilgymnasten zich in de eerste helft van de twintigste eeuw steeds vaker
bezighouden met andere vormen van fysische therapie. Dit leidde ertoe dat het genootschap vanaf
1947 examens ging afnemen in de ‘physiotechniek’.
De eerste wettelijke erkenning ontstond in 1942 in een regeling voor de heilgymnastiek. Deze
werd in 1963 vervangen door de Wet op de Paramedische Beroepen en door het
Fysiotherapeutenbesluit dat als AMvB in 1965 bij deze wet van kracht werd. Met dit besluit werd
praktisch het hele gebied van fysische therapie tot beroepsdomein van de fysiotherapeut
verklaard. Fysiotherapie was vanaf de jaren zestig praktisch in alle geledingen van de
gezondheidszorg aanwezig en steeds meer mensen werden door een fysiotherapeut behandeld.
Het domein fysiotherapie groeide zo hard dat de overheid eind jaren zeventig meende een halt te
moeten toeroepen aan deze snelst stijgende kostenpost in de gezondheidszorg. Dit geschiedde
begin jaren tachtig door middel van een beperking van een aantal fysiotechnische applicaties die
het ziekenfonds nog zou vergoeden. Daarnaast werd de beroepsgroep ook geconfronteerd met
kritiek op meer inhoudelijke zaken. Er werd kritiek geleverd op het ontbreken van een
beroepsomschrijving, theorievorming, meting van effecten, een uniform registratiesysteem met in
het verlengde daarvan intercollegiale toetsing en tuchtrecht.
Mede naar aanleiding van een volgende bezuinigingsronde (maximaal negen behandelingen
werden nog vanuit het ziekenfonds vergoed) ontwikkelde het KNGF een krachtig
kwaliteitsbeleid. Dit beleid heeft in de afgelopen jaren geleid tot een sterke
professionaliseringsslag van de fysiotherapeut. Daarnaast heeft ook het wetenschappelijk
onderzoek een enorme ontwikkeling doorgemaakt, met wetenschappelijke erkenning van het
vakgebied als gevolg. Opvallend daarbij is dat de toepassing van fysische therapie drastisch is
verminderd door een gebrek aan wetenschappelijk bewijs voor de effectiviteit ervan.
41

In 2004 werd de fysiotherapie geconfronteerd met een derde bezuinigingsgolf: de overheid
verwijderde een groot deel van de fysiotherapie uit het basisverzekeringspakket. In 2005 vormen
de fysiotherapeuten de eerste beroepsgroep die in het kader van de opkomende marktwerking
gaat experimenteren met vrije tarieven.
7.2 Ontwikkelingen en toekomst
7.2.1 Vraag naar fysiotherapie
Per jaar hebben ruim 2,5 miljoen Nederlanders contact met de eerstelijns fysiotherapeut. Sinds
1985 is het aandeel gestegen van 10% van de bevolking naar 15% in 2001. Voor de groep van
45-64 jaar en 65 jaar en ouder blijkt dit aandeel in dezelfde periode te zijn gestegen van ongeveer
15% naar 22% (NIVEL 2003).
De toekomstige vraag naar fysiotherapie is van veel factoren afhankelijk. Enerzijds hebben
demografische en epidemiologische ontwikkelingen invloed op de behoefte aan fysiotherapie,
anderzijds spelen beleidsmatige ontwikkelingen in de financiering en organisatie van de zorg een
rol. Voorspellingen moeten daarom zeer voorzichtig worden geïnterpreteerd.
Op basis van demografische ontwikkelingen schat het NIVEL (2003) dat in de extramurale sector
het aantal patiënten in 2015 met 11,4% zal zijn gegroeid. Voor de intramurale sector wordt een
toename van 18,4% geschat. De vraag is of er dan genoeg mensen zijn opgeleid om aan de
toenemende vraag te kunnen voldoen. Op basis van de uitkomsten van het rapport
‘Behoefteraming Fysiotherapeuten 2002-2015’ van het NIVEL/ Prismant kan worden gesteld dat
de huidige instroom voldoende is om de demografische ontwikkelingen het hoofd te kunnen
bieden. Het probleem is echter dat veel beleidsmatige ontwikkelingen tot enorme verschuivingen
kunnen leiden. Daarnaast blijkt, ook bij andere beroepsgroepen, dat van vraag en aanbod vaak
een zelfregulerende werking uitgaat die de instroom op de opleidingen als autonoom proces
beïnvloedt.
7.2.2 Marktwerking
De overheid zet in op vraaggestuurde zorg en remt financiering uit algemene middelen. Naast een
stelselwijziging in 2006 is haar adagium voor de komende jaren gericht op stimulering van
marktwerking. Daarbij wordt een groter beroep gedaan op de eigen verantwoordelijkheid van
burgers, zorgverzekeraars en zorgaanbieders. Een eigen risico en eigen bijdragen in de kosten van
de zorg zullen de burger bewuster (moeten) maken van de kosten van de zorg.
Fysiotherapie bevindt zich in een dynamisch krachtenveld dat wordt bepaald door:
• een verschuiving van een groot deel van het ziekenfondspakket naar de aanvullende
verzekering
• de introductie van vrije tarieven
• directe toegankelijkheid tot de fysiotherapeut zonder verwijzing van een arts
• een stelselwijziging
42

Fysiotherapeuten vormen de eerste beroepsgroep die binnen de reguliere zorg start met de
introductie van vrije tarieven. Het in 2005 gestarte experiment dient als proef voor de verdere
invoering van marktwerking in de hele gezondheidszorg. De marktwerking die de overheid
beoogt, stelt andere eisen aan het ondernemerschap van de fysiotherapeut. Transparantie in wat
de fysiotherapie te bieden heeft, is daarbij een voorwaarde.
Naast richtlijnen moeten heldere producten en diensten zorgen voor de noodzakelijke
transparantie. Maatschappelijke probleemgebieden als bewegingsarmoede, overgewicht en
arbeidsgerelateerde aandoeningen van het bewegingsapparaat zijn gebieden die verder
geëxploreerd moeten worden. Daarbij kan fysiotherapie een betekenisvolle rol vervullen. Door de
meer integrale en multiprofessionele aanpak van gezondheidsproblemen worden de eisen aan het
vermogen tot samenwerking voor fysiotherapeuten een belangrijkere en dagelijks aangesproken
competentie.
7.2.3 Bewegen en gezondheid
Ongezond gedrag staat enorm in de belangstelling. Overgewicht wordt in toenemende mate een
groot probleem in Nederland. De consequenties ervan zijn pas op langere termijn zichtbaar. De
kosten voor behandeling zullen toenemen. Ruim de helft van alle Nederlanders beweegt te weinig
en vertoont ander ongezond gedrag (VWS 2003).
De overheid probeert de burgers bewuster te maken van de eigen verantwoordelijkheid voor hun
gezondheid en dicht daarin een rol toe aan hulpverleners. In de nota ‘Langer Gezond Leven’ van
het ministerie van VWS worden hulpverleners in zowel de preventieve als curatieve sector
gestimuleerd tijdig gezondheidsrisico’s te signaleren die het gevolg zijn van een ongezonde
leefstijl. Ze moeten de mensen daar ook op aanspreken. Verzekeraars moeten beter toezien op het
tot stand komen van ketenzorg, inclusief preventie, en het toepassen van bestaande standaarden
en protocollen in de zorg. Ook hierin is het van belang dat de fysiotherapeut meer gaat
samenwerken met andere disciplines in de zorg.
7.2.4 Directe toegankelijkheid
De minister van VWS heeft eind 2004 in een brief aan de Tweede Kamer aangekondigd dat er
een wettelijke mogelijkheid wordt gecreëerd om fysiotherapie direct toegankelijk te maken. De
voorgenomen invoering is 1 januari 2006. Directe toegankelijkheid van de fysiotherapeut past
binnen opvattingen over taakherschikking en het efficiënter en effectiever organiseren van de
toegang tot de eerstelijnszorg. De fysiotherapeut kan een aantal functies van de huisarts
overnemen zonder verlies van kwaliteit. Enerzijds is dit een erkenning van de professionele
verantwoordelijkheid van de fysiotherapeut, anderzijds de mogelijkheid voor vrij kiesgedrag door
de patiënt.
7.2.5 Arbeidsrelevante fysiotherapie
Door de invoering van de Wet Verbetering Poortwachter is de begeleiding van zieke werknemers
in het eerste verzuimjaar strakker georganiseerd. Heeft het ziekteverzuim te maken met het
menselijk bewegen en de pijnbeleving, dan kan de fysiotherapeut een belangrijke rol spelen, ook
in de preventieve sfeer. Hierdoor maken bedrijfsfysiotherapie en programma’s voor
43

ziekteverzuimpreventie en versnelde reïntegratie een groei door. De fysiotherapeut moet meer
kennis van de ergonomie hebben op het gebied van werkplekonderzoek en beter samenwerken
met de bedrijfsarts.
7.2.6 Nieuwe beroepen en taakverschuiving
In de dynamiek van de huidige gezondheidszorg ontstaan nieuwe beroepen. Het gaat vooral om
assisterende en ondersteunende beroepen die taken overnemen van andere (medische) beroepen.
Voorbeelden: de physician assistent, de nurse practicioner en de praktijkassistent. Ook
professionalisering van het praktijkmanagement naar eerstelijns managers is een gesignaleerde
ontwikkeling.
Tegelijkertijd is de gezondheidszorg zich opnieuw aan het organiseren. De eerstelijnszorg
oriënteert zich al geruime tijd op de zorg van de toekomst waarin samenwerking en
taakverschuiving belangrijke thema’s zijn. Ook zijn er verschuivingen tussen eerste- en
tweedelijnszorg te zien. Deze ontwikkelingen moet de fysiotherapeut nadrukkelijk meewegen in
zijn bedrijfsplan om te bezien in hoeverre sprake is van potentiële concurrentie,
samenwerkingsmogelijkheden en ontwikkelingen waarop moet worden ingespeeld.
7.2.7 Transparantie en benchmarking
Transparantie is gekoppeld aan marktwerking. In de gezondheidszorg spelen zorgverzekeraars
een sleutelrol: ze dienen op grond van de zorgaanspraken van hun klanten voldoende en
kwalitatief goede zorg ingekocht te hebben. Voor verzekeraars is het essentieel inzicht te hebben
in de producten en diensten, mede om de prijs te kunnen bepalen.
Benchmarking is een belangrijk en krachtig beleidsinstrument om door middel van vergelijking
bedrijfsmatige gegevens te toetsen en daarmee transparantie te leveren. Voorwaarde daarbij is
wel dat de registratie van gegevens eenduidig is. Benchmarking in de zorg is op dit moment
grotendeels in handen van zorgverzekeraars en vindt vooral op economische gronden plaats. De
beroepsgroep is op dit moment nog niet in staat op dit onderwerp voldoende tegenspel te bieden
om naast een economische benchmark ook een beroepsinhoudelijke (evidence based) benchmark
te doen. Hieraan wordt de komende jaren gewerkt.
44

Geraadpleegde Literatuur
• Bransford JD, Brown AL, Cocking RR (eds). How people learn: mind, brain, school and
experience. Washington DC: National Academy Press, 1999.
• Coppoolse R, Meeteren N van, Wittink H: De Utrechts opleidingskolom Fysiotherapie.
Interne notitie HU, 2005.
• Ministerie OCW. Convenant Lectoren en Kenniskringen in het hoger beroepsonderwijs.
Zoetermeer, 2001.
• DMW Projectteam Consilium Abeundi. Professioneel gedrag; Onderwijs, toetsing,
begeleiding en regelgeving. Utrecht: Disciplineoverlegorgaan Medische Wetenschappen
(VSNU), 2002.
• Edwards I, Jones M, Carr J, Braunack-Mayer A, and Jensen GM. Clinical Reasoning
Strategies in Physical Therapy. Physical Therapy. 2004;84(4).
• FSBPT. Standards of Competence (ed. January 2002). Alexandria VA. The Federation of
State Boards of Physical Therapy. 2002 (http://www.fsbpt.org/standards/competence.asp).
• Gezondheidsraad. Oefentherapie. 2003.
• Hagenaars LHA, Verduin P. Eindrapportage Beroepsspecifiek Methodisch Handelen
binnen de Fysiotherapie. Inhoudelijke paragraaf. StudieRichtingsOverleg Fysiotherapie
(SROF). 2001.
• Hagenaars LHA, Bernards ATM, Oostendorp RAB. Over de Kunst van Hulpverlenen. Het
meerdimensionale belasting-belastbaarheidsmodel: een vakfilosofisch model voor een
menswaardige gezondheidszorg. Amersfoort: NPi, 2003.
• Joint Quality Initiative. BaMa: Dublin descriptors. 2002-2004.
(http://www.jointquality.org).
• Kabinetsnota Langer Gezond Leven, ook een kwestie van gezond gedrag ( kamerstuk 31-
10-2003) ministerie van VWS.
• NIVEL/Prismant. Behoefteraming Fysiotherapeuten 2002-2015. Utrecht, 2003.
• NVAO. Accreditatiekader bestaande opleidingen hoger onderwijs. Den Haag: NVAO,
2003 (http://www.nvao.nl/content.php).
• Offringa M, Assendelft WJJ, Scholten RJPM (red). Inleiding in evidence based medicine.
Houten/Antwerpen: Bohn, Stafleu van Lochem, 2003.
• The Physiotherapy Board of New Zealand. Registration Requirements: competencies and
learning objectives. Wellington: Physiotherapy Board, 1999.
• WHO FIC Collaborating Centre Netherlands/RIVM. ICF (Nederlandse vertaling).
Bilthoven, 2002.
• Wet verbetering Poortwachter, ministerie van SZW
• World Confederation for Physical Therapy, European region. European Physiotherapy
Benchmark Statement. Barcelona, 2003.
• World Confederation for Physical Therapy, European region. European Physiotherapy
Service Standards. Barcelona, 2003.
45

Betrokkenen actualisatie beroepsprofiel
Opdrachtgevers
Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie (KNGF)
Studierichtingsoverleg Fysiotherapie (SROF)
Projectleiding
Drs. M.F.J. Pistorius, SROF
Drs. S.P.J. Ramaekers, IVLOS / Universiteit Utrecht
Drs. A.L.J. Verhoeven, KNGF
Werkgroep Beroepsprofiel
Drs. A.L.J. Verhoeven, voorzitter
M.J. Becht
Drs. J.KC. Bloo
Dr. W.A.M. Hullegie
M.H. van Lijf
Drs. S.P.J. Ramaekers
Werkgroep competentieprofiel
Drs. S.P.J. Ramaekers, voorzitter
Drs. R. Copoolse (Leidse Hogeschool / Hogeschool van Utrecht)
M.R. Nieweg (Hogeschool van Amsterdam)
T. Ringlever (Hogeschool Rotterdam en omstreken)
E. Visser (Hanzehogeschool Groningen)
Begeleidingscommissie
E.W.J. Schopenhouer, voorzitter
Prof. dr. R.A. de Bie
L.H.A. Hagenaars
G. Jansen
H. Krijgsman
Dr. N.L.U. van Meeteren
W.G. van Mourik
R.A. Steenbruggen
Dr. P.J.M. Verduin
Drs. Ph.J. van der Wees
Eindredactie
Drs. L.M. van Loon
46