Brochure Downloaden

NOORD-
FRANkRijk
Wegen van
Herdenking
14 - 18
4 themaroutes
over monumenten
en evenementen
uit de Eerste Wereldoorlog

S. Dhote
Canadian National
Vimy Memorial
Voorwoord
De regio Nord-Pas de Calais waagt zich
met de ‘Wegen van Herdenking’ aan
een omvangrijke maatschappelijke
herdenkingstaak, waarin de offers van
inmiddels verdwenen generaties vereerd
en de nu op het ‘Oude Continent’
heersende verworvenheden op het gebied
van vrede, vrijheid en broederschap
onderstreept worden.
De motivatie achter dit initiatief is niet zozeer
van nostalgische aard, maar vestigt eerder
de aandacht op de wereld van vandaag en
draagt bij tot onze reflectie op de toekomst.
Dhr. Daniel PERCHERON
Senator van de Pas-de-Calais
Voorzitter van de Regionale Raad
(Conseil Régional) Nord-Pas de Calais
De twee wereldoorlogen hebben in de
Nord-Pas de Calais onuitwisbare sporen
achtergelaten. Militaire begraafplaatsen,
oorlogsmonumenten en ‘littekens’ in de
landschappen zijn de stille, aangrijpende
getuigen van de gebeurtenissen die zich
in deze streek hebben afgespeeld.
De ‘Wegen van Herdenking in de Nord-Pas de
Calais’ geven niet alleen een beter inzicht in
deze belangrijke bladzijde van de geschiedenis
van Europa en de wereld, maar bewijzen
ook de eer aan mannen en vrouwen uit alle
windstreken die in deze contreien hun laatste
rustplaats hebben.
Mw. Régine SPLINGARD
Lid van de Regionale Raad (Conseil Régional)
Voorzitster van het Comité Régional
de Tourisme Nord-Pas de Calais
inleiding
De ‘Wegen van Herdenking van de Eerste Wereldoorlog in de Nord-Pas de Calais’ leiden u langs monumenten die getuigen
van de zware strijd die tijdens de Eerste Wereldoorlog in deze streek woedde. De prachtige monumenten en begraafplaatsen
onthullen steeds een stukje geschiedenis, verteld vanuit een soldaat, een legereenheid, een slag, een plaats.
Deze handige historische gids beschrijft de 36 hoogtepunten uit de Eerste Wereldoorlog in vier themaroutes.
De Wegen van Herdenking tonen u hoezeer deze oorlog zijn stempel op de streek drukte.
1 - Het front ......................................................................p. 4
2 - De bewegingsoorlog
en de eerste Duitse bezetting ..................p. 10
3 - De kust, achterhoedebasis
voor de geallieerde legers ......................... p. 14
4 - De wederopbouw van het verwoeste
grondgebied .............................................. p. 16
Foto’s: S. Dhote - E. Roose - A.S. Flament - P. Morès
3

Het front 1 Ter
Over een linie van bijna 800 kilometer van de Belgische kust tot aan de Vogezen bieden de Franse en Britse legers eind 1914
het hoofd aan de Duitse strijdmachten. De hoop op een snelle overwinning vervaagt snel in beide kampen. Het is het begin
van een langdurige statische uitputtingslag.
In de Nord-Pas de Calais strekt het front zich uit als een enorme scheur tussen Vlaanderen en Picardië. De Franse troepen
worden na de operaties in de heuvels van de Artois in 1915 geleidelijk aan afgelost door de legers van het Britse Rijk.
Op de beperkte offensieven tijdens de eerste oorlogsjaren volgen vanaf 1916 aanvallen op grotere schaal, zoals de Slag bij
Arras in april 1917 en bij Cambrai in november van hetzelfde jaar.
De vele militaire begraafplaatsen in deze regio herinneren aan de gruwelen van de gevechten die zich hier afspeelden,
de herkomst van de gemobiliseerde soldaten en de barre leefomstandigheden in de loopgraven.
ieper – Museum
‘In Flanders Fields’ 1
P. Morès
De stad van de ‘Salient’
in oktober 1914 installeert het front zich op enkele
kilometers van ieper, met een lus, ‘salient’, rond de stad in
de Duitse linies. Deze rijke Vlaamse lakenstad is de stille
getuige van vijf opeenvolgende veldslagen waarin soldaten
uit alle hoeken van de wereld betrokken zijn. in de toen
verwoeste Lakenhalle, geheel identiek herbouwd, is het
museum ‘In Flanders Fields’ gehuisvest, waar de bezoeker het
parcours van een soldaat of een burger volgt om de Eerste
Wereldoorlog met andere ogen te zien.
Lakenhalle
Grote Markt 34
8900 IEPER
BELGIË
Tel.: +32 (0)57 239 220
www.inflandersfields.be
Fleurbaix
Trou Aid Post Cemetery 2
Een van de mooiste begraafplaatsen aan het front
De Trou Aid Post Cemetery met zijn ringsloot en treurwilgen
is waarschijnlijk een van de mooiste begraafplaatsen van de
Gemenebest in de streek. De begraafplaats ligt op de plek
van een voormalige Britse eerste hulppost en verzamelt de
stoffelijke resten van 356 op het ‘vergeten front’ gevallen
soldaten. De strook tussen Armentières en La Bassée ligt ver
van de belangrijke strategische zones en is het toneel van
talloze kleine, maar zeer bloedige aanvallen: Le Maisnil
in 1914, Aubers en Loos in 1915 en Fromelles in 1916.
Rue de Pétillon
62840 FLEURBAIX
A.S. Flament
Fromelles
Australian Memorial Park 3
‘Don’t forget me Cobber’
‘Vergeet me niet, makker’
Sergeant Fraser die een gewonde, om hulp roepende
soldaat uit het niemandsland draagt, staat model voor het
beeld in het Memorial Park. De dag na de door het Britse
leger ontketende Slag bij Fromelles om de Duitsers van het
offensief in de Somme af te leiden, worden 5.533 slachtoffers
geteld in de Australische rangen. 19 juli 1916 blijft in
Australië bekend als de eerste operatie van de Australische
strijdkrachten op Europese bodem tijdens de Eerste
Wereldoorlog, maar ook als een van de meest tragische feiten.
Rue Delval
59249 FROMELLES
Longueval
Fourmies
Pozières
Wassigny
Combles
Villers-Bocage
Albert
Le Catelet
Gamaches
Hallencourt
Bohain-en-Vermandois
La Capelle
4 5
Manche
e Touquetaris-Plage
D 940
Mer du Nord
Wimereux
D 240
D 939
Wissant
Tardinghen
Audinghen
Ambleteuse
Wimereux
A 16 - E 402
Slack
Wimille
Saint-Martin-Boulogne
Dannes
Canal Maritime d'Abbeville
A 28 - E 402
D 901
A 16 - E 402
Saint-Etienne-au-Mont
Hardelot
Sainte-Cecile-Plage
Etaples-sur-Mer
Stella-Plage
Saint-Josse
Merlimont
Bercksur-Mer
Frivillescarbotin
Cap Blanc Nez
Rang-du-
Fliers
Rue
Saint-Valerysur-Somme
Marquise
Sangatte
BOULOGNE-
SUR-MER
Montreuil-sur-Mer
Nouvion
Abbeville
Maintenay
CALAIS
Desvres
Guînes
Licques
D 126
la Canche
D 936
D 928
Ardres
Hucqueliers
N 42
Crécy-en-Ponthieu
D 925
Oye-Plage
Canal de Calais
A 26 - E 15
D 943
A 16 - E 40
Tournehemsur-la-Hem
l'Aa
E. Roose
Nord - Pas de Calais
Picardie
Ailly-le-Haut-
Clocher
A 16 - E 402
Audruicq
Fressin
Hesdin
Lumbres
D 1001
Petit-Fort-Philippe
Grand-Fort-Philippe
Gravelines
D 928
Fruges
Azincourt
D 929
Bourbourg
Houlle
Fauquembergues
Auxi-le-Château
Domart-en-
Ponthieu
D 126
Bernaville
Watten
Grande-Synthe
D 916
Clairmarais
Doullens
N 25
Malo-les-Bains
A 26 - E 15
l'Yser
SAINT-OMER
D 943
Zuydcoote
DUNKERQUE
Arques
Bergues
D 933
D 941
A 25 - E 42
Wormhout
Hondschoote
Steenvoorde
Cassel
D 916
Aire-sur-la-Lys
Saint-Venant
4
Hazebrouck
Busnes
Lillers
Houdain
D 929
(La Panne)
la Lys
D 301
D 642
Béthune
D 341
la Scarpe
N 25
Veurnes
(Furnes)
Poperinge
D D 943 943
N 8
Bailleul
Méteren
Noeux-les-Mines
Bruay-la-
Buissière
Steenwerck
D D 919 919
IJzer
N 38
Godewaersvelde
Kemmel
Serre-Puisieux
Beaumont-Hamel
Acheuxen-Amiénois
D D 945 945
La Bassée
D D 917 917
N N 47 47
N 369
N 365
D 941 941
- E 15
Langemark
leper
(Ypres)
D D 917
Ca
A A 21 21
Canal
CCnal de la Deûle
D 1017
N 313
û e
ee l
aade la Deû
D DDDDDDDDD 930 999999999333333333000000000
N 35
ll
l du Nord
A A 1 1 - - E E 17 17
D D 950 950
D DD 939 9993339
A A 2 2 -- EE 19
Passchendaele
D 917
A 19
D D 99
la
N 32
Messen
(Messines)
Comines
Wervicq-Sud
Ploegsteert
Wambrechies
Armentières
Marcqen-Baroeul
Lambersart
2 Fleurbaix
Lomme
Fromelles 3
Vieille-Chapelle
5 Richebourg
Aubers
Annoeullin
Harnes
Lens
Liévin
Hénin-
Beaumont
Aix-Noulette
Héninel
Seclin
Menen
(Menin)
D DDD 617 617
A A 22 22
ll Marcq
c ue
la Marcque
A 17 - E 403
Roeselare
(Roulers)
Tourcoing
D D 938 938
D D 643 643
Roubaix
Villeneuved'Ascq
7 Ablain-Saint-Nazaire
Cuincy
Saint-Pol-sur-Ternoise 8 Souchez Vimy 9
élus élus 10
Douai
Mont-Saint-Eloi
11 12 Neuville-Saint-Vaast Saint-Laurent-Blangy
Athies
13 ARRAS Monchy-le-Preux 14
19 Ayette
Hébuterne
18
Ieper leper
1 (Ypres)
Loos-en-Gohelle 6
Vis-en-Artois
15 Bullecourt
Doignies
Grévillers
16 Flesquières
Bapaume
17
nagedachtenis aan de soldaten uit India
Het Britse expeditieleger krijgt in oktober 1914 de steun
van troepen uit hun indiase kolonie. Het indiase korps
wordt in Frans-Vlaanderen gestationeerd en neemt
deel aan diverse veldslagen tussen ieper en La Bassée,
waaronder de aanval op Neuve-Chapelle in maart 1915.
in deze aanval sneuvelen 4.047 soldaten uit dit korps.
Het Indian Memorial van Neuve-Chapelle, een door tijgers
gesteunde zuil met de Star of India, is de enige plaats langs
het front waar de inzet van de indiase soldaten in de Eerste
Wereldoorlog herdacht wordt.
Kruispunt weg naar
Estaires en Rue du Bois
(RD171)
62136 RICHEBOURG
LILLE
A A 26 26 - - EE 17 17
Lewarde
N 50
N 36
Aubignyau-Bac
Mouscron
(Moeskroen)
Wattrelos
A A 27 27 - - E E 42 42
D D 644 644
Kortrijk
(Courtrai)
Canal de S
A A 23 23
Marchiennes
N 455
Bouchain
D D 630
N 50
Leie
l'Escau t
D 643
Les Rues-des-Vignes
Tournai
(Doornik)
St-Amand-les-Eaux
Schelde
N 48
N 44
A 14 - E 17
A 16
FRANCE
Caudry
Wallers
Denain
CAMBRAI
Raismes
N 60
D 935
Le Cateau-
Cambrésis
Oudenaarde
(Audenarde)
Ronse
(Renaix)
Condésur-l'Escaut
Valenciennes
A 2 - E 19
Ors
D 934
La guerre de mouvement et la première occupatio
Gent
(Gand)
N 7
D 649
Le Quesnoy
N 50
A 8 - E 429
Bavay
la Sambre
Ath
(Aat)
Maroilles
N 42
A 7
N 56
A 14 - E 17
N 8
N 2
N 9
Mons
(Bergen)
Feignies
Maubeuge
Dendermonde
(Termonde)
Le Littoral, base arrière des armées alliées
La Reconstruction dans les territoires dévastés
Assevent
D 962
Avesnes-sur-Helpe
N 55
D 936
N 6
N 40
N 47
A 10
Trélon
N 17
A.S. Flament
A 7
La Louvière
N 90
A.S. Flament
Richebourg
Neuve-Chapelle indian Memorial 4

Richebourg – Camitario
Militar Portugues 5
De enige Portugese begraafplaats
De jonge Portugese Republiek stelt in 1916 een
expeditieleger samen ter ondersteuning van
de geallieerde strijdmachten. Het Portugese
leger komt onder Brits bevel te staan en wordt
gelegerd tussen Laventie en Festubert in
Frans-Vlaanderen. Op 9 april 1918 worden de
Portugezen verdreven door het Duitse offensief
in het dal van de Leie. De stoffelijke resten van de
1.831 in de loop van 1918 gesneuvelde Portugese
soldaten rusten in Richebourg, op de enige
Portugese militaire begraafplaats langs het front.
Weg naar Estaires (RD 947)
62136 RICHEBOURG
A.S. Flament
Loos-en-Gohelle
Dud Corner Cemetery
en Loos Memorial 6
‘Wij zijn gesneuveld omdat onze vaders
gelogen hebben’
Rudyard kipling, de schrijver van het Jungleboek,
schreef in zijn Grafschriften van den oorlog de
beroemde woorden: ‘Als ze vragen waarom wij
gesneuveld zijn/ Zeg het hen: omdat onze vaders
ons voorlogen’. De schrijver is ontroostbaar na het
verlies van zijn enige zoon, john, gesneuveld tijdens
de Slag bij Loos in september 1915. john kiplings
naam staat vermeld op Loos Memorial, rondom de
begraafplaats Dud Corner. Hij is een van de
20.000 Britse soldaten zonder eigen graf aan wie hier
de laatste eer bewezen wordt.
Weg naar Béthune (RD 943)
62750 LOOS-EN-GOHELLE
P. Frutier
Nationale begraafplaats
Notre-Dame
de Lorette 7
De grootste Franse militaire
begraafplaats
in mei 1915 trachten de Franse
soldaten de heuvels van de Artois aan
de Duitsers te onttrekken.
S. Dhote
Ze bereiken de heuvel van
Notre-Dame de Lorette ten koste van
102.000 man, maar stranden voor Vimy. De nationale begraafplaats
van Lorette verzamelt op 25 hectaren de resten van
40.000 slachtoffers, afkomstig van 150 begraafplaatsen
uit de Westhoek en de Artois. 22.000 onder hen zijn nooit
geïdentificeerd. De grootste militaire begraafplaats van Frankrijk
geeft een helder inzicht in de enorme demografische aderlating
van de Eerste Wereldoorlog.
Chemin du Mont de Lorette
62153 ABLAIN-SAINT-NAZAIRE
Souchez
Cabaret-Rouge British Cemetery 8
‘There’s some corner of a foreign field that is for ever
England’ (Rupert Brooke, in The Soldier)
Aan de rand van Souchez stond voor de oorlog het café
Le Cabaret Rouge. Het café is van de kaart geveegd, de naam
wordt waardig gedragen door een Britse begraafplaats. in
1917 legt de imperial War Graves Commission een militaire
begraafplaats aan voor de stoffelijke resten van 103 kleinere
begraafplaatsen uit de Nord-Pas de Calais. Cabaret Rouge ligt
tussen de Franse begraafplaats van Notre-Dame-de-Lorette en
de Duitse van Maison Blanche. Geheel in de Britse stijl die zo
kenmerkend is voor de inrichting van begraafplaatsen van de
Gemenebest.
Rue Carnot
62153 SOUCHEZ
Vimy Ridge National Historic
Site of Canada 9
Het moderne Canada is in de loopgraven van Vimy
ontstaan
De twee witte zuilen van het monument met de twintig
beelden staan in een park van 107 hectaren aan de rand
van de mijnstreek. Hier wordt het offer van 11.285 Canadese
soldaten herdacht, als vermist opgegeven tijdens de Eerste
Wereldoorlog. Het monument staat op de plek waar de
troepen van het esdoornblad, voor het eerst verenigd in een
legerkorps, op 10 april 1917 de overwinning op de heuvelrug
van Vimy behalen. Een uiterst belangrijk moment in de
geschiedenis van het moderne Canada.
Chemin des Canadiens
62580 VIMY
Tel.: +33 (0)3 22 76 70 86
Thélus
Lichfield Crater
en Zivy Crater 10
Een mijnkrater als laatste
rustplaats
6 7
12.09.1920 - Processie naar de nationale begraafplaats van N.-D.-de-Lorette
P. Frutier
P. Frutier
Vier Canadese divisies, voor
het eerst verenigd in hetzelfde
legerkorps, bestormen
op 9 april 1917 de door
het Duitse leger zwaar
verdedigde heuvelrug van
Vimy. De officier van de
bergingsdienst gebruikt twee oude mijnkraters aan de
voet van de heuvels om een honderdtal gesneuvelde soldaten
te begraven. De Lichfield Crater en de Zivy Crater zijn zoals alle
andere militaire begraafplaatsen van de Gemenebest voorzien
van een keurig onderhouden gazon, maar zijn met opzet in
hun unieke vorm gelaten.
Lichfield Crater
Lichfield Crater
Bij gehucht Le Vert-Tilleul
62580 THÉLUS
Zivy Crater
Weg naar Thélus bij Neuville-Saint-Vaast
62580 THÉLUS
S. Dhote
S. Dhote
S. Dhote
Neuville-Saint-Vaast
Monument Poolse vrijwilligers
Tsjecho-Slowaakse
begraafplaats
en monument 11
Monument Poolse vrijwilligers
‘Voor onze vrijheid en de uwe’
Gemotiveerd om de strijd tegen de Duitse
en Oostenrijks-Hongaarse overheersing in hun
landen van herkomst aan te gaan, treden Poolse
en Tsjecho-Slowaakse immigranten uit Parijs en
omgeving in 1914 toe tot de Franse strijdmacht.
in mei 1915 nemen ze deel aan de tweede slag om
de Artois. Het Poolse monument draagt het motto
van de vrijwilligers: ‘Za nasza wolnosc i wasza’,
‘Voor onze vrijheid en de uwe’. Ertegenover, aan
de ingang van de Tsjecho-Slowaakse begraafplaats,
staat een monument voor de Nazdarcompagnie.
Weg naar Neuville-Saint-Vaast bij Souchez (RD 937)
62580 NEUVILLE-SAINT-VAAST

S. Dhote
Neuville-Saint-Vaast
Duitse begraafplaats Maison
Blanche 12
‘Een verzoening
boven de graven’
De begraafplaats van
Maison Blanche is de
grootste Duitse militaire
begraafplaats in Frankrijk.
De Fransen leggen
deze begraafplaats,
waar de resten van
44.833 in de Artois
gesneuvelde soldaten
rusten, na het eind van
de oorlog aan. De VDk
S. Dhote
(Volksbund Deutsche
Kriegsgräberfürsorge,
onderhoudsdienst van Duitse militaire graven)
richt de begraafplaats in de jaren zeventig
opnieuw in. Bij de ingang staat een kruis met
de woorden: ‘Paix aux hommes de bonne volonté’,
‘Vrede aan mensen van goede wil’. Het is een van
de doelen van de VDk: ‘De verzoening boven
de graven’.
Weg naar Neuville-Saint-Vaast bij Arras (RD 937)
62580 NEUVILLE-SAINT-VAAST
Arras – Carrière Wellington 13
En de Britse soldaten borrelen op uit
de grond
Met als doel een Frans offensief op de Chemin des
Dames te camoufleren, ontketent het Britse leger
op 9 april 1917 een verrassingsaanval bij Arras.
Op die ochtend borrelen ongeveer 24.000 soldaten
op uit de oude onderaardse steengroeven van
Arras. Zo dicht mogelijk op het Duitse front om
het effect te versterken. De Carrière Wellington, een
deel van dit onderaardse gangenstelsel, geeft op
heldere wijze de voorbereiding, het leven van de
wachtende soldaten en de Slag bij Arras weer.
Rue Delétoille
62000 ARRAS
Tel.: +33 (0)3 21 51 26 95
www.carriere-wellington.com
Monchy-le-Preux
Newfoundland Memorial 14
De kariboe, symbool van de moed van de soldaten uit
Newfoundland
Bij de kerk van Monchy-le-Preux beklimt een bronzen kariboe de
ruïnes van een Duitse bunker. Op 11 april 1917, twee dagen na
de aanvang van de Slag
bij Arras, wordt het dorp S. Dhote
bestormd door het Britse
leger. Na een moordende
aanval houdt een tiental
overlevenden van het
Newfoundland Regiment
meer dan vier uur lang
stand tijdens het Duitse
tegenoffensief. De kariboe
van Monchy-le-Preux
herinnert nog dagelijks
aan de heldenmoed
van deze mannen uit
Newfoundland.
Rue de Chaussy
62118 MONCHY-LE-
PREUX
Bullecourt – Australian
Memorial Park 15
De aanval van de Diggers
op de Hindenburglinie
Op 11 april 1917 gaat het 5 e Britse
leger ter ondersteuning van het
offensief bij Arras in de aanval
tegen het dorp Bullecourt, een
machtige verdedigingsstelling
in de Duitse Hindenburglinie.
Op 3 mei wordt een nieuw offensief
gelanceerd. Beide operaties
lopen uit op een fiasco. De vijf
deelnemende Australische divisies
verliezen ongeveer 10.000 man.
Het Australian Memorial Park van
Bullecourt is aan dit gedenkwaardige
evenement gewijd, gesymboliseerd
door het beeld van de Digger, ‘die
graaft om zich veilig te stellen’.
Digger Memorial
Rue de Douai (D956)
62128 BULLECOURT
S. Dhote
S. Dhote
Doignies-Louverval
Military Cemetery
en Cambrai
Memorial 16
Een nieuw wapen: de tank
Op 20 november 1917 start het Britse leger bij Cambrai
een omvangrijke aanval waarin de infanterie voor het eerst
ondersteund wordt door 476 Mark IV-tanks. Het lukt de
Tommies om diep in de Hindenburglinie door te dringen,
maar ze worden overmand door de Duitse tegenaanval
en verliezen zo het moeizaam verworven terrein.
Het Cambrai Memorial, naast de militaire begraafplaats van
Louverval, bewijst de laatste eer aan de 7.000 soldaten van
de Gemenebest, gevallen tijdens de Tankslag bij Cambrai.
RD 930
62147 DOIGNIES
Grévillers Military Cemetery
en New Zealand Memorial 17
De Spaanse griep: slopender dan de oorlog
Het New Zealand Memorial van Grévillers herdenkt
450 Nieuw-Zeelandse soldaten, vermist verklaard in 1918.
Het monument staat op de Britse begraafplaats, waar
2.106 soldaten rusten. Sommige soldaten zijn ‘gestorven aan
ziekte’ (DoD, Died of Disease). Een aantal heeft waarschijnlijk
de Spaanse griep opgelopen tijdens de aangrijpende
pandemie tussen begin 1918 en zomer 1919. Deze griep
verspreidt zich over de hele wereld via reizende troepen
en burgers en maakt tussen 20 en 40 miljoen slachtoffers.
Twee à drie maal zoveel als de oorlog zelf.
D29
62450 GRÉVILLERS
Serre-Puisieux
Franse dodenakker
en begraafplaatsen Gemenebest 18
Gisteren slagveld, vandaag herdenkingsplaats
De weg van Serre-Puisieux in de Pas-de-Calais naar
Mailly-Maillet in de Somme is amper vijf kilometer lang, maar
leidt langs niet minder dan twaalf militaire begraafplaatsen,
waaronder een Franse dodenakker. Het landschap op
deze hoogvlakte geeft een beeld van het slagveld waar
de Fransen in juni 1915 en het Britse leger in juli 1917 de
Slag bij de Somme uitvochten. Nu is het slagveld bezaaid
met herdenkingsplaatsen: tuinbegraafplaatsen van de
Gemenebest en regionale dodenakkers van Frankrijk.
Weg naar Puisieux bij Mailly-Maillet (D919)
62116 PUISIEUX
Ayette indian
and Chinese Cemetery 19
De Aziatische sjouwers
van de Eerste Wereldoorlog
S. Dhote
Op de indiase en Chinese begraafplaats van Ayette rusten
tachtig landarbeiders uit het Oosten, gesneuveld op het
front van de Artois en de Somme. Het Britse leger doet een
beroep op vrijwillige arbeidskrachten, gerekruteerd in Egypte,
Zuid-Afrika, india en China, om het gebrek aan mankracht
aan te vullen. Deze sjouwers verrichten logistieke taken in de
achterhoedebases langs de kust en het front. Een aantal werkt
na de oorlog mee aan de wederopbouw.
Weg naar Ablainzevelle (RD 7)
62116 AYETTE
8 Ribécourt - kamp Marokkaanse ‘spahis’
9
P. Morès

E. Roose
2
De bewegingsoorlog en
de eerste Duitse bezetting
Op 4 augustus 1914 stuurt het Duitse leger zijn troepen volgens het Schlieffenplan via België naar Frankrijk om Parijs in te
nemen. Ondanks de weerstand van het Belgische leger, ondersteund door Franse en Britse eenheden, vervolgen de Duitsers
hun weg naar de grens met Frankrijk, die ze ter hoogte van Maubeuge passeren. Na de mislukking van de eerste slag bij
de Marne en de ‘wedloop naar de kust’ stabiliseert het front zich en graven de legers zich in. De bewegingsoorlog slaat om
in een positieoorlog.
Het Duitse leger bezet de veroverde gebieden. Tegen het nieuwe militaire bewind ontwikkelen zich vormen van verzet
die later hardhandig de kop worden ingedrukt.
In 1918 komt er weer beweging in de oorlog. In de zomer beginnen de geallieerde legers onder bevel van maarschalk Foch
een groot offensief dat de Duitse verdedigingslinies doorbreekt en uiteindelijk het bezette gebied bevrijdt.
E. Roose
Monument van de Gefusilleerden
van Lille 1
Verzetsstrijders uit de Eerste Wereldoorlog:
het Comité Jacquet
Vier mannen staan tegen een muur. Het monument van de
Gefusilleerden van Lille vereeuwigt de leiders van het Comité
Jacquet vlak voor hun executie in de gracht van de Citadel.
Eugène jacquet, Georges Maertens, Ernest Deceuninck en Sylvère
Verhulst, maar ook de liggende Léon Trulin, onderhielden in het
bezette Lille een netwerk dat informatie over het Duitse leger
doorspeelde naar de geallieerden. Na hun arrestatie worden ze tot
de doodstraf veroordeeld en op 22 september 1915 gefusilleerd.
Square Daubenton
59000 LILLE
Fort van Seclin 2
Het fort dat niet meedeed
Het fort van Seclin wordt na de nederlaag van 1871
gebouwd als onderdeel van de ring van Lille, in het
kader van het verdedigingssysteem van Séré de Rivières
langs de grenzen. De ring telt zes forten en dertien
tussenwerken. Vanaf het moment dat Lille ‘open stad’
verklaard wordt tot aan de bezetting in oktober 1914
maakt het fort van Seclin geen enkel gevecht mee.
De familie Boniface houdt zich sinds 1996 bezig met
de restauratie van het bouwwerk. in het fort is een
artilleriemuseum gehuisvest.
Chemin du Petit Fort
59113 SECLIN
Tel.: +33 (0)3 20 97 14 18
www.fortseclin.com
Longueval
Fourmies
Pozières
Wassigny
Combles
Villers-Bocage
Albert
Le Catelet
10 Gamaches
Hallencourt
Bohain-en-Vermandois
11
La Capelle
Manche
Touquetaris-Plage
D 940
Mer du Nord
Wissant
Tardinghen
Audinghen
Ambleteuse
Wimereux
D 240
D 939
Wimereux
Wimille
Saint-Martin-Boulogne
A 16 - E 402
Slack
Saint-Etienne-au-Mont
Hardelot
Dannes
Sainte-Cecile-Plage
Etaples-sur-Mer
Stella-Plage
Saint-Josse
Merlimont
BerckRang-dusur-Mer
Fliers
Frivillecarbotin
P. Morès
Rue
Saint-Valerysur-Somme
Canal Maritime d'Abbeville
A 28 - E 402
Marquise
D 901
Sangatte
Cap Blanc Nez
A 16 - E 402
BOULOGNE-
SUR-MER
Montreuil-sur-Mer
Nouvion
Abbeville
Maintenay
CALAIS
Guînes
Ardres
Desvres
Licques
Hucqueliers
D 126
la Canche
D 936
D 928
N 42
Crécy-en-Ponthieu
D 925
Oye-Plage
Canal de Calais
A 26 - E 15
D 943
A 16 - E 40
Tournehemsur-la-Hem
Picardie
Ailly-le-Haut-
Clocher
A 16 - E 402
Audruicq
Fressin
Hesdin
Lumbres
D 1001
Grande-Synthe
Petit-Fort-Philippe
Grand-Fort-Philippe
Gravelines
D 928
Fruges
Azincourt
D 929
Bourbourg
l'Aa
Houlle
Fauquembergues
Auxi-le-Château
Domart-en-
Ponthieu
D 126
Bernaville
Watten
D 916
Clairmarais
Doullens
N 25
Zuydcoote
Malo-les-Bains
A 26 - E 15
l'Yser
SAINT-OMER
Arques
Nord - Pas de Calais
DUNKERQUE
D 943
Bergues
D 933
D 941
A 25 - E 42
Wormhout
Hondschoote
Steenvoorde
Cassel
D 916
Aire-sur-la-Lys
Saint-Venant
Saint-Pol-sur-Ternoise
Hazebrouck
Busnes
Lillers
Houdain
Acheuxen-Amiénois
D 929
(La Panne)
Veurnes
(Furnes)
la Lys
D 301
D 642
Béthune
D 341
la Scarpe
N 25
Méteren
Steenwerck
Vieille-Chapelle
Mont-
Saint-Eloi
Hébuterne
Serre-
Puisieux
Beaumont-Hamel
Poperinge
Godewaersvelde
Noeux-les-Mines
Bruay-la-
Buissière
Ablain-
Saint-Nazaire
Bailleul
Richebourg
Souchez
D 943
Neuville-
Saint-Vaast
Ayette
D 919
N 8
ARRAS
D 945
IJzer
N 38
Fleurbaix
N 47
Loosen-Gohelle
Vimy
Grévillers
Warlencourt Warlencourt
-Eaucourt -Eaucourt
D 917
N 369
365
Aubers
D 941 941
- E 15
917
D 917
Saint-
Laurent-Blangy
Athies
Bapaume
Langemark
leper
(Ypres)
Ploegsteert
Fromelles
Ca
A A 21 21
Héninel
Canal
CCnal de la Deûle
D 1017
N 313
û e
e l
aade la Deû
D D 930 930
N 35
ll
Vis-en-Artois
l du Nord
A AAA 1 11 - - E E 17 177
D D 950 950
D D 939 939
A 2 - E 19
Passchendaele
D 917
A 19
(Messines)
Comines Wervicq-Sud
Armentières
La Bassée
3 Annoeullin
Harnes
Lens
Liévin
Hénin-
Aix-Noulette
Beaumont
Monchy-le-Preux
Bullecourt
Wambrechies
Doignies
D D 99
Marcqen-Baroeul
Lambersart
Lomme
2 Seclin
la
N 32
Menen
(Menin)
D D 617 617
A A 22 222
ll Marcq
cc ue
la Marcque
A 17 - E 403
Roeselare
(Roulers)
Tourcoing
Lille 1
Cuincy
Douai
D D 938 938
D D 643 643
Flesquières
A A 26 26 - - EE 17 17
Lewarde
N 50
N 36
Aubignyau-Bac
Mouscron
(Moeskroen)
Roubaix
Wattrelos
Villeneuved'Ascq
A A 27 27 - - E E 42 42
D D 644 644
Kortrijk
(Courtrai)
Canal de S
AA 23 23
Marchiennes
N N 455 455
Bouchain
D D 630 630
N 50
Leie
t
l'E 'Escau l'Escau t
D D 66433 643
Les Rues-des-Vignes
Tournai
(Doornik)
St-Amand-les-Eaux
Wallers
Denain
CAMBRAI
Caudry
Schelde
N 48
N 44
A 14 - E 17
Raismes
A 16
Valenciennes
N 60
D D 935 935
Oudenaarde
(Audenarde)
Ronse
(Renaix)
Condésur-l'Escaut
A A 22 - - EE 19 19
Le Cateau-
Cambrésis
D D 934 933333334
La guerre de mouvement et la première occupatio
N 7
D D 649 6444999
N 50
A 8 - E 429
Bavay
r
m re
a b
Ath
(Aat)
la la Sam Sambre
Maroilles
N 42
A 7
N 56
A 14 - E 17
Gent
(Gand) Parade van Duitse troepen op de Grand’Place van Lille
N 8
Maubeuge
N 9
Mons
(Bergen)
N N 22
Dendermonde
(Termonde)
Le Littoral, base arrière des armées alliées
La Reconstruction dans les territoires dévastés
Le Quesnoy 5
Ors 4
Feignies Feignies 6
D 96
D 962
Avesnes-sur-Helpe
N 55
Assevent
D 936
N 6
N 40
N 47
A 10
Trélon
A 7
N 17
La Louvière
N 90

Annoeullin – Duitse militaire
begraafplaats 3
De laatste rustplaats van Albert Ball,
topvlieger van de Britse luchtmacht
Op de Duitse militaire begraafplaats van
Annœullin valt één burgergraf duidelijk op: het
graf van de gevierde Britse gevechtspiloot Albert
Ball. Ball vernietigt 44 Duitse vliegtuigen tussen
voorjaar 1916 en zijn noodlottige neerstorting op
7 mei 1917 tijdens een gevecht tegen het eskader
van Lothar von Richthofen, broer van de ‘Rode
Baron’. De Britten houden het op motorpech,
de Duitsers op een voltreffer. Ball wordt door
inwoners van Annœullin verzorgd. Zijn stoffelijke
resten krijgen een eervolle
teraardebestelling.
Rue du Vent de Bise
59112 ANNOEULLIN
P. Morès
Ors Communal Cemetery 4
Zo zweeg Wilfred Owen, een van de grootste Britse
dichters uit de Eerste Wereldoorlog
Het gedicht Anthem for a Doomed Youth van Wilfred Owen
begint met de woorden ‘Welke doodsklokken voor degenen
die sterven als vee? Slechts de monsterlijke woede van
kanonnen […]’. in zijn poëzie
beschrijft Owen, zoals
talloze andere ‘war poets’
(oorlogsdichters), zijn
ervaringen als soldaat en
de gruwelen van de oorlog.
Op 4 november 1918 wordt hij
neergeschoten als hij met zijn
eenheid het Sambrekanaal bij
Ors probeert over te steken.
Zijn stoffelijk overschot
rust op de gemeentelijke
begraafplaats van Ors.
Communal Cemetery
Rue de la Gare
59360 ORS
P. Morès
S. Dhote
Feignies – Fort Leveau 6
Het langste beleg van de Eerste Wereldoorlog
in de zomer van 1914 valt het Duitser leger via België
de Franse streek de Avesnois binnen en stuit onmiddellijk
op de ring van Maubeuge, door generaal Séré de Rivières
ontworpen ter verdediging van de grens na de
nederlaag van Frankrijk in het Frans-Duitse
conflict in 1871. Op 25 augustus 1914 bezetten
de Duitse troepen Maubeuge voor wat het
langste beleg van deze oorlog zal worden.
De stad houdt de verdediging twee
weken vol. in Fort Leveau worden de
gevechten en de bezetting in dit stukje
Frankrijk in beide wereldoorlogen
beschreven.
Rue de Mairieux
59750 FEIGNIES
Tel.: +33 (0)3 27 62 37 07
http://fortdeleveau.site.voila.fr
12 Schotse soldaten in hun legerkamp 13
S. Dhote
S. Dhote
S. Dhote
Le Quesnoy
New Zealand Memorial 5
Le Quesnoy, bevrijd door de Kiwi’s
Het stadje Le Quesnoy wordt op 4 november 1918
bevrijd door Nieuw-Zeelandse troepen die met een
houten ladder de zeventiende-eeuwse stadsmuren
beklimmen. Dit tafereel staat afgebeeld op het
in de stadsmuur ingemetselde New Zealand Memorial.
Onder het monument groeien varens, symbool
van Nieuw-Zeeland. De bevrijding van Le Quesnoy
blijft negentig jaar na de wapenstilstand nog
steeds een van de belangrijkste momenten
van de inmenging van de Nieuw-Zeelandse
strijdmacht in de Eerste Wereldoorlog.
Stadsmuur (toegang via Rue Jeanne d’Arc
of Avenue des Néo-Zélandais)
59530 LE QUESNOY

De kust, achterhoedebasis
voor de geallieerde legers
Het algemene hoofdkwartier van het leger van het Britse Rijk installeert zich in 1916 in Montreuil-sur-Mer en wordt
het kloppende hart van een uitgestrekte logistieke zone langs de kust van het Kanaal.
Via havens zoals Boulogne-sur-Mer komen zowel proviand als nieuwe troepen binnen uit alle hoeken van het Britse Rijk.
De soldaten worden na een verblijf in trainingskampen naar diverse zones van het Britse front gestuurd:
Vlaanderen, de Artois en de Somme. Langs de kust worden ook uitgebreide veldhospitalen ingericht om de gewonde
soldaten van thet front te verzorgen.
kaap Blanc-Nez
Gedenknaald Dover Patrol 1
De bewakers van het Nauw van Calais
Met een onderzeese uitputtingsoorlog tegen elke vorm
van geallieerde scheepvaart probeert het Duitse leger de
aanvoerroutes van onontbeerlijk materiaal en troepen tussen
Engeland en het vasteland af te snijden. De gedenknaald van
de Dover Patrol op de witte krijtrotsen van de kaap Blanc-Nez
is opgericht ter ere van de ‘uitzonderlijke samenwerking
tussen de Franse en Britse marine’ die via de Dover Patrol het
Nauw van Calais hebben weten open te houden.
Kaap Blanc-Nez
Sente du Blanc-Nez
62179 ESCALLES
A.S Flament
A.S Flament
Wimereux Communal Cemetery 2
De klaproos als herdenkingsbloem
Tussen de graven van 3.000 soldaten en enkele verpleegsters op
de begraafplaats van Wimereux ligt het graf van de Canadese
arts en dichter john Mc Crae. in zijn beroemde gedicht ‘in
Flanders Fields’ schrijft hij over de geïmproviseerde plek waar
de omgekomen soldaten rusten: ‘In Vlaanderens velden bloeien
de klaprozen, tussen de kruisen, rij aan rij’. Sindsdien is de poppy
(klaproos) het symbool van de herinnering in alle bij het conflict
betrokken landen van de Gemenebest.
Communal Cemetery
Rue Jean Moulin
62930 WIMEREUX
3
Manche
A.S Flament
St-Etienne-au-Mont
Communal Cemetery 3
De sjouwers in de Eerste Wereldoorlog
Op de gemeentelijke begraafplaats van Saint-Etienne staat
een grafmonument met een pagodedak. Deze poort is
de ingang naar het gedeelte waar 160 Chinese en enkele
Zuid-Afrikaanse ‘sjouwers’ rusten. Deze niet-strijders,
ingedeeld in Labour Corps (werkkorpsen), voeren onder
militair gezag logistieke taken uit in de achterhoede:
in havens en munitiedepots van het Britse leger.
Eind 1919 helpen 80.000 ‘koelies’, Chinese landarbeiders,
mee aan het ruimen van de slagvelden en het begraven
van gesneuvelde soldaten op het front.
Communal Cemetery
Rue Edmond Madaré
62360 SAINT-ÉTIENNE-AU-MONT
D 940
Mer du Nord
40 40000000
Wii
WW mere
Wimereux
A 16 - E 402
rr ux
Slack Slack
D D 901 901
Canal Maritime d'Abbeville
A 28 - E 402
A A 1116 16 - E 402
D 126
la Canche
D 936
D 928
N 42
D 925
Canal de Calais
A 26 - E 15
D 943
A 16 - E 40
Picardie
A 16 - E 402
D 1001
D 928
D 929
l'Aa
D 126
D 916
l'Yser
D 916
la Lys
la Scarpe
Nord - Pas de Calais
ARRAS
Longueval
Fourmies
Pozières
Wassigny
Combles
Villers-Bocage
Albert
Le Catelet
Gamaches
Hallencourt
14 Bohain-en-Vermandois
La Capelle
15
2
3
4
Le Touquet-
Paris-Plage
Wissant
Tardinghen
Audinghen
Ambleteuse
Dannes
Hardelot
Sainte-Cecile-Plage
Stella-Plage
Saint-Josse
Merlimont
Bercksur-Mer
Frivillecarbotin
Rang-du-
Fliers
Rue
Saint-Valerysur-Somme
1
Sangatte CALAIS
Cap Blanc Nez
Marquise
Wimereux
Wimille
Saint-Martin-Boulogne
Nouvion
Desvres
Maintenay
Guînes
Licques
Boulogne-sur-Mer
Saint-Etienne-au-Mont
Etaples-sur-Mer
Abbeville
Ardres
Hucqueliers
Crécy-en-Ponthieu
Oye-Plage
Tournehemsur-la-Hem
Montreuil-sur-Mer
5
Ailly-le-Haut-
Clocher
Audruicq
Fressin
Hesdin
Lumbres
Petit-Fort-Philippe
Grand-Fort-Philippe
Gravelines
Fruges
Azincourt
Bourbourg
Houlle
Fauquembergues
Auxi-le-Château
Domart-en-
Ponthieu
Bernaville
Watten
Grande-Synthe
Clairmarais
Doullens
N 25
Malo-les-Bains
SAINT-OMER
A 26 - E 15
D 943
Zuydcoote
DUNKERQUE
Arques
Bergues
D 933
D 941
A 25 - E 42
Wormhout
Hondschoote
Steenvoorde
Cassel
Aire-sur-la-Lys
Saint-Venant
Saint-Pol-sur-Ternoise
Hazebrouck
Busnes
Lillers
Acheuxen-Amiénois
D 929
(La Panne)
D 301
D 642
Béthune
D 341
N 25
D 943
D 919
N 8
Bailleul
Méteren
Steenwerck
Vieille-Chapelle
Mont-
Saint-Eloi
Hébuterne
Serre-
Puisieux
Veurnes
(Furnes)
Poperinge
Godewaersvelde
Beaumont-Hamel
Richebourg
Souchez
Neuville-
Saint-Vaast
Ayette
D 945
IJzer
N 38
N 47
Warlencourt
-Eaucourt
D 917
N 369
- E 15
N 365
Aubers
D 941
D 917
Bapaume
A 21
Saint-
Laurent-Blangy
Athies
Langemark
leper
(Ypres)
Canal de la Deûle
D 1017
N 313
D 930
N 35
l du Nord
A 1 - E 17
D 939
A 2 - E 19
D 950
D 917
A 19
D 9
N 32
Messen
(Messines) Comines
Wervicq-Sud
Ploegsteert
Fleurbaix
Fromelles
La Bassée
Vimy
Grévillers
Héninel
Vis-en-Artois
Passchendaele
Wambrechies
Armentières
Marcqen-Baroeul
Lambersart
Lomme
Annoeullin
Noeux-les-Mines
Bruay-la-
Buissière
Loosen-Gohelle
Houdain
Harnes
Lens
Ablain-
Saint-Nazaire
Liévin
Aix-Noulette
Hénin-
Beaumont
Monchy-le-Preux
Seclin
Bullecourt
Cuincy
Menen
(Menin)
D 617
A 22
la Marcque
D 643
A 17 - E 403
Roeselare
(Roulers)
Tourcoing
Roubaix
LILLE
Douai
Villeneuved'Ascq
D 938
Doignies
Flesquières
Étaples Military Cemetery 4
Gisteren het grootste hospitaal van
het Britse leger, vandaag de grootste
begraafplaats van de Gemenebest in
Frankrijk
Het Etaples Military Cemetery met
11.500 graven ligt naast de plek waar
tijdens de Eerste Wereldoorlog een
medisch complex stond met
20.000 bedden, verdeeld over een
twintigtal veldhospitalen. Hier worden
de op het front gewond geraakte
soldaten van het Britse leger verzorgd.
De stad Etaples groeit uit tot het
grootste trainingskamp voor rekruten
uit de landen van het Britse Rijk:
miljoenen soldaten deden de veertig
kazernes aan alvorens naar de
slagvelden te vertrekken.
RD 940
62630 ÉTAPLES
A 26 - E 17
Lewarde
D 644
A.S Flament
N 50
N 36
Aubignyau-Bac
Kortrijk
(Courtrai)
Mouscron
(Moeskroen)
Wattrelos
A 27 - E 42
Canal de S
A 23
Marchiennes
N 455
Bouchain
D 630
N 50
Leie
l'Escau t
Schelde
N 48
N 44
FRANKRIJK FRANK JK
D 643
Les Rues-des-Vignes
Tournai
(Doornik)
St-Amand-les-Eaux
Caudry
Wallers
Denain
CAMBRAI
A 14 - E 17
Raismes
A 16
N 60
D 935
Le Cateau-
Cambrésis
Oudenaarde
(Audenarde)
Ronse
(Renaix)
Condésur-l'Escaut
Valenciennes
A 2 - E 19
Ors
D 934
La guerre de mouvement et la première occupatio
Gent
(Gand)
N 7
D 649
Le Quesnoy
N 50
A 8 - E 429
Bavay
la Sambre
Ath
(Aat)
Maroilles
N 42
A 7
N 56
A 14 - E 17
Dendermonde
(Termonde) van het Britse Leger, vestigt van
Le Littoral, base arrière des armées alliées
La Reconstruction dans les territoires dévastés
N 8
N 2
N 9
Mons
(Bergen)
Feignies
Assevent
D 962
N 55
D 936
N 6
N 40
N 47
A 10
Trélon
A 7
N 17
6 2170 MONTREUIL-SUR-MER
La Louvière
Maubeuge
Avesnes-sur-Helpe
A.S Flament
Montreuil-sur-Mer
Standbeeld Field Marshal Haig 5
Montreuil, hoofdstad van het Britse Koninklijke Leger
Het ruiterbeeld van
veldmaarschalk Haig is tot op
heden een van de weinige
herinneringen aan de Britse
aanwezigheid in het vestingstadje
tijdens de Eerste Wereldoorlog.
Douglas Haig, opperbevelhebber
1916 tot 1919 zijn hoofdkwartier in
Montreuil. Montreuil wordt zo het
verzamelpunt van een belangrijk
logistiek apparaat lans de kustlijn,
met als doel het nabijgelegen
front in Frans-Vlaanderen, de
Artois en de Somme te steunen
en te voorzien van mankracht
en materiaal.
Place du Théâtre
N 90

De wederopbouw
van het verwoeste grondgebied
Aan het eind van de oorlog, na vier jaar van intense strijd, worden de verwoeste gebieden bestempeld tot ‘Rode Zone’:
omgewoelde grond, verwoeste steden en dorpen, onbruikbare wegen en spoorwegen.
Voor de wederopbouw van de steden leggen architecten een keur aan ontwerpen voor aan de stadsbesturen. Arras hervindt
zijn oude stadsbeeld van voor de oorlog. Plaatsen als Bailleul meten zich een traditioneel regionalistisch, maar gloednieuw
stadsbeeld aan. Cambrai en Lens kiezen voor moderniteit en art deco.
Naast traditionele bouwmaterialen zoals baksteen en natuursteen wordt steeds vaker gekozen voor het moderne
gewapende beton, dat een groot deel van zijn succes aan de Wederopbouw dankt.
De stad Bailleul (Belle) 1
De ideale Vlaamse stad
Het Franse Bailleul, Belle in het Nederlands, blijft de
gruwelen van de oorlog lang bespaard. Tijdens het Duitse
offensief in het voorjaar van 1918 komt daar echter
drastisch verandering in. Het stadsbestuur doet voor de
wederopbouw een beroep op regionalistische architecten
zoals Louis-Marie Cordonnier. Hem wordt gevraagd
moderne urbanisatieprincipes te combineren met de
traditionele Vlaamse bouwkunst. Na de oorlog wordt
Bailleul, Belle, beschouwd als een van de mooiste Vlaamse
steden van de streek.
Grand’Place
59270 BAILLEUL
Armentières – Stadhuis en belfort 2
Van ‘Mademoiselle from Armentières’
naar de ‘Vlaamse renaissance’
Van Armentières is na de Eerste Wereldoorlog niets meer over.
De stad is lange tijd gebruikt als legerplaats van de troepen van
de Gemenebest, zoals vertolkt in het lied ‘Mademoiselle from
Armentières’. De wederopbouw van de binnenstad geeft architect
Louis-Marie Cordonnier de ruimte om zijn regionalistische ideeën
uit te werken. Het stadhuis, de beltoren, het oorlogsmonument,
de markthal en de kerk zijn voorbeelden van de Vlaamse
renaissancestijl die in dit gebied zeker niet misstaat.
Place du Général de Gaulle
59280 ARMENTIÈRES
4
P. Morès
P. Morès l'Escau t
S. Dhote
Manche
Lens – Station 4
Het trein-station
Er is aan het eind van de oorlog twee jaar nodig om de grond
van het verwoeste Lens te ruimen en te egaliseren. Pas dan
kan de steenkolenhoofdstad aan de wederopbouw beginnen.
Urbain Cassan, de architect van de Compagnie des Chemins
de Fer du Nord, geeft het nieuwe station in 1926 de vorm van
een stoomlocomotief. De klokkentoren is de schoorsteen
en de ingangspuien de wielen. Binnen leggen tegeltableaus
een link tussen de functie van het gebouw en de geschiedenis
van de stad: de spoorwegen en de mijnen.
Place du Général de Gaulle
62300 LENS
D 940
Mer du Nord
Wissant
Tardinghen
Audinghen
Ambleteuse
Wimereux
D 240
D 939
Wimereux
A 16 - E 402
Slack
Wimille
Saint-Martin-Boulogne
Canal Maritime d'Abbeville
A 28 - E 402
D 901
A 16 - E 402
Saint-Etienne-au-Mont
Hardelot
Dannes
Sainte-Cecile-Plage
Etaples-sur-Mer
Touquetaris-Plage
Stella-Plage
Saint-Josse
Merlimont
BerckRang-dusur-Mer
Fliers
Frivillecarbotin
Gamaches
Rue
Saint-Valerysur-Somme
Marquise
Sangatte
Cap Blanc Nez
BOULOGNE-
SUR-MER
Montreuil-sur-Mer
Nouvion
Abbeville
Maintenay
CALAIS
Desvres
Guînes
Hallencourt
Licques
D 126
la Canche
D 936
D 928
Ardres
Hucqueliers
N 42
Crécy-en-Ponthieu
D 925
Oye-Plage
Canal de Calais
A 26 - E 15
D 943
A 16 - E 40
Tournehemsur-la-Hem
Picardie
Ailly-le-Haut-
Clocher
A 16 - E 402
Audruicq
Fressin
Hesdin
Lumbres
D 1001
Grande-Synthe
Petit-Fort-Philippe
Grand-Fort-Philippe
Gravelines
D 928
Fruges
Azincourt
D 929
l'Aa
Domart-en-
Ponthieu
Bourbourg
Houlle
Fauquembergues
Auxi-le-Château
D 126
Bernaville
Watten
Nord - Pas de Calais
D 916
Doullens
N 25
Zuydcoote
Malo-les-Bains
A 26 - E 15
l'Yser
Villers-Bocage
D 943
Bergues
D 933
D 941
A 25 - E 42
Wormhout
D 916
Houdain
Hondschoote
Acheuxen-Amiénois
D 929
(La Panne)
Veurnes
(Furnes)
D D 642 642
y
ys
la Lys
D 01
01
D D 341 341
Scarppp
r e
la Scarpe
N 25 25
D D 943 943
N 8
DD 919 919
IJzer
N 38
D DDDDDDDDD 945 999999455555555
D DDDDDDD 917 911111117777777
N N 47 47
N 369
N 365
D 941 941
- E 15
D D 917
Ca
A A 21 21
Héninel
Canal
CCnal de la Deûle
D 1017
N 313
û e
ee l
aade la Deû
Ablain-
Saint-Nazaire
Liévin
Aix-Noulette
4
Hénin-
Beaumont
Souchez
Mont-
Saint-Eloi
Vimy
Neuville-
Saint-Vaast
Saint-
Laurent-Blangy
Athies
Hébuterne
Serre-
Puisieux
Beaumont-Hamel
Albert
Poperinge
Noeux-les-Mines
Bruay-la-
Buissière
Ayette
Loosen-Gohelle
Longueval
Pozières
Combles
Langemark
leper
(Ypres)
Harnes
Grévillers
Bapaume
Warlencourt
-Eaucourt
D D 930 930
N 35
ll
Annoeullin
l du Nord
AA 1 1 - - E E 17 17
Monchy-le-Preux
Vis-en-Artois
D D 950 950
D D 939 939
Bullecourt
A 2 - E 19
Passchendaele
Kortrijk
Steenvoorde
Cassel
Menen
(Menin)
(Courtrai)
Godewaersvelde
Kemmel
Clairmarais
Arques
Hazebrouck Méteren
Bailleul
Messen
(Messines) Comines
Wervicq-Sud
1
Ploegsteert
Tourcoing
Mouscron
(Moeskroen)
2
Roubaix
Steenwerck
Wambrechies
Armentières
Marcqen-Baroeul
Wattrelos
Aire-sur-la-Lys
Saint-Venant
Busnes
Fleurbaix
Vieille-Chapelle
Fromelles
Aubers
Lambersart
Lomme LILLE
Villeneuved'Ascq
Lillers
Richebourg
Seclin
SAINT-OMER
DUNKERQUE
Saint-Pol-sur-Ternoise
Béthune
Arras
La Bassée
Lens
D 917
A 19
Cuincy
Béthune – Stadhuis,
Grote Markt en belfort 3
De wederopbouw komt het belfort ten goede
Tijdens de Slag bij de Leie in het voorjaar van 1918 lukt het de
Duitsers niet om Béthune in te nemen. Uit wraak gooien ze de
binnenstad plat met brandbommen. Op de Grand’Place (Grote
Markt) blijft alleen het veertiende-eeuwse belfort overeind.
Na de oorlog worden de huizen rond het plein opgetrokken
in diverse stijlen: art deco en meer streekgebonden stijlen.
Het meest markante gebouw is het door jacques Alleman
ontworpen stadhuis
dat rijkelijk is
voorzien van
door de stad
ontvangen
La Gent
oorlogsonder-
guerre de mouvement et la première occupatio
(Gand)
D D 99
N 32
D DDD 617 617
A A 22 22
ll Marcq
c ue
la la Marcque
Douai
A 17 - E 403
D D 938 938
D D 643 643
Doignies
Flesquières
Aubignyau-Bac
A A 26 26 - - E E 17 17
Lewarde
N 50
N 36
A A 27 27 -- E E 42 42
D D 644 644
Canal de S
A A 23
Marchiennes
N 455
Bouchain
D 630
Le Catelet
N 50
D 643
Leie
Les Rues-des-Vignes
Tournai
(Doornik)
St-Amand-les-Eaux
Schelde
N 48
N 44
A 14 - E 17
A 16
FRANCE
Caudry
Wallers
Denain
Cambrai
6
Raismes
N 60
D 935
Le Cateau-
Cambrésis
Bohain-en-Vermandois
Oudenaarde
(Audenarde)
Ronse
(Renaix)
Condésur-l'Escaut
Valenciennes
A 2 - E 19
Ors
D 934
Wassigny
N 7
D 649
Le Quesnoy
N 50
A 8 - E 429
Bavay
la Sambre
Ath
(Aat)
Maroilles
N 42
A 7
N 56
A 14 - E 17
N 8
N 2
N 9
Mons
(Bergen)
Feignies
Maubeuge
La Capelle
Dendermonde
(Termonde)
Le Littoral, base arrière des armées alliées
La Reconstruction dans les territoires dévastés
16 17
3
5
scheidingen.
Roeselare Grand’Place
(Roulers)
62400
BÉTHUNE
P. Morès
Assevent
D 962
Avesnes-sur-Helpe
N 55
D 936
N 6
N 40
Fourmies
N 47
A 10
Trélon
A 7
N 17
La Louvière
N 90

E. Le Brun - Light Motiv
Arras – Stadhuis, belfort
en pleinen 5
Het heropgebouwde Arras heeft zijn
vooroorlogse uiterlijk
Van 1914 tot 1917 lijdt Arras onder een regen van
bommen. Aan het eind van de oorlog is de stad
een puinhoop, een ‘ville martyre’, opgeofferde
stad. De onder monumentenzorg geplaatste
gebouwen dienen hun oorspronkelijke uiterlijk
te behouden. Het stadhuis en de gevels van de
woningen aan de pleinen komen door hun staat
niet in aanmerking voor restauratie en worden
geheel opnieuw opgetrokken. Het belfort
krijgt zijn vroegere uiterlijk terug, zij het op een
voetstuk van gewapend beton, en wordt als
vanouds het symbool van Arras.
Grand’Place en Place des Héros
62000 ARRAS
S. Dhote
Cambrai – Binnenstad 6
Een heus urbanisatieplan voor de verwoeste
binnenstad
Als de Duitsers in 1918 uit Cambrai (Kamerijk)
vertrekken, laten ze de Canadezen een verwoest e stad
na. De inwoners zijn geëvacueerd en de binnenstad is
platgebrand. De wederopbouw komt in handen van
de architect Pierre Leprince-Ringuet, die een solide
urbanisatieplan moet uitwerken. Het stadhuis wordt
herbouwd, er worden pleinen aangelegd, nieuwe wegen
getrokken en administratieve gebouwen en winkels
krijgen hun eigen wijken. Cambrai krijgt een nieuwe
binnenstad waar een nieuwe stijl de kop opsteekt
naast de streekgebonden bouwkunst: de art deco.
Grand’Place
59400 CAMBRAI
Arras - De verwoeste Grand’Place
18 19
N 9
A 11 - E 34
Oostende
(Ostende)
N 9
Brugge
(Bruges)
N 70
A 18
A A 10 10
N 32
Nieuwpoort
(Nieuport)
N 34
N 33
N N 16 16
A 12
Wegen van Herdenking van de Eerste Wereldoorlog in de Nord-Pas de Calais
De Panne
(La Panne)
A 14 - E 17
Zuydcoote
Veurnes
(Furnes)
N NN 17 17
Malo-les-Bains
Dendermonde
(Termonde)
Het front
N 50
A 17 - E 403
N 35
N 44
De bewegingsoorlog en de eerste Duitse bezetting
IJzer
Grande-Synthe
Gra
Oye-Plage Oye Plage DUNKERQUE
Petit-Fort-Philippe
Grand-Fort-Philippe
Hondschoote
Gravelines
Bergues
Noordzee
N 369
N 47
N 9
Roeselare
(Roulers)
CALAIS
De kust, achterhoedebasis voor de geallieerde legers
N 313
A 16 - E 40
Sangatte
N 8
A 25 - E 42
Bourbourg
Cap Blanc Nez
Leie
Langemark
A A 1111111116 16 - E 402
A 10
A 14 - E 17
Passchendaele
N 36
Wormhout
l'Yser
D 126
l'Aa
Canal de Calais
N 32
A 26 - E 15
Wissant
Bruxelles
(Brussel)
De wederopbouw van het verwoeste grondgebied
Ieper
(Ypres)
Audruicq
Guînes
N N 38 38
2
N 42
N NN 888
Oudenaarde Oude Oudenaar naarde de
(Audenarde)
(Aud (Audenar (Au enarde) de)
Poperinge
Ardres
Tardinghen
Audinghen
Watten
D 943
A A 19 19
N N 60 60
Kortrijk j
(Courtrai) Courtrai) Court o trai) rai)
Menen
(Menin)
Steenvoorde
Tournehemsur-la-Hem
Marquise
Ambleteuse
Cassel
Slack Slack
Godewaersvelde
Houlle
IË
Schelde
Licques
Sch
Comines
Wervicq-Sud
Messen
(Messines)
Kemmel
N N 365 365
D 933
Wimereux
Clairmarais
Ronse
(Renaix)
365
Manche Manche
Wimereux
r ux
WW WW mere
Wii
Mouscron
(Moeskroen)
Bailleul
SAINT-OMER
Méteren
Hazebrouck
Arques
Wimille
Saint-Martin-Boulogne
D D 642 642
A 7
N 50
Tourcoing
Roubaix
Wattrelos
Ploegsteert
N 42
BOULOGNE-SUR-MER
N N 48 48
A A 88 - - EE 429 429
Wambrechies
Steenwerck
Marcqen-Baroeul
Armentières
Lumbres
Saint-Etienne-au-Mont Desvres
Ath
(Aat)
LILLE
Lambersart
Lomme
D DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD 945 9999999999999999999999944444444444444444444444455555555555555555555555555555555
la Lys
D 916
ys
yy
D 928
40 444444444444444444444444440
N N 77
Tournai
(Doornik)
Fleurbaix
N 6
Hardelot
Villeneuved'Ascq
Fromelles
Aire-sur-la-Lys
Saint-Venant
A A 27 27 - - E E 42 42
Aubers
Vieille-Chapelle
Fauquembergues
N 27
Busnes
D D 9941
941
N N 56 56
Seclin
Canal de la Deûle
û e
ee l
ll
D 943
A 26 - E 15
Dannes
Sainte-Cecile-Plage
aade la Deû
Richebourg
Lillers
Hucqueliers
C nal
Ca
A 7
N 55
A A 16 16
D D 901 901
D 126
Marcque la la
c ue
ll Marcq
Annoeullin
La Bassée
Béthune
Nord - Pas de Calais
Etaples-sur-Mer
Fruges
Le Touquet-
Paris-Plage
La Louvière
N 50
N 50
N N 47 47
D D 943 943
Noeux-les-Mines
Stella-Plage
Saint-Josse
Mons
(Bergen)
A A 77
Condésur-l'Escaut
AA A 23 23
D D 9917
917
Loosen-Gohelle
Bruay-la-
Buissière
Azincourt
St-Amand-les-Eaux
Harnes
D 01
01
Houdain
Fressin
Merlimont
D D 938 938
A A 21 21
D 941
Montreuil-sur-Mer
N 90
Rang-du-
Fliers
Bercksur-Mer
A A 22 - - EE 19 19
D D 935 935
Marchiennes
Hénin-
Beaumont
Lens
Liévin
Aix-Noulette
AA 1 1111111 - - E E 17 11111117
la Canche
Raismes
Cuincy
D D 341 341
D 929
Wallers
A 16 - E 402
D 940
Valenciennes
Saint-Pol-sur-Ternoise
Hesdin
Maintenay
Douai
Vimy
élus
Ablain-
Saint-Nazaire
Souchez
Mont-Saint-Eloi
la Scarpe
N N 455 455
Lewarde
r e
Scarpp
N 40
D D 950 950
Feignies
Denain
D 916
l'Escau t
l'E 'EE scaut
Saint-Laurent-Blangy
Athies
Neuville-Saint-Vaast
Assevent
Bavay
D DDDDDDDDDDDDDD 649 66666666666664444444449
Bouchain
D 643
D 643
Maubeuge
Aubignyau-Bac
Monchy-le-Preux
ARRAS
D 936
Le Quesnoy
Rue
Vis-en-Artois
Crécy-en-Ponthieu
D 999999999933333333339999999999
D 939
Héninel
N N 25 25
Auxi-le-Château
D 928
D DD 630 630
D 919
D 919
Nouvion
Saint-Valerysur-Somme
D D 96 962
Sambre
la la Sam
m re
r
a b
D DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD 934 9999999999999999999999999999933333333333333333333333333334
CAMBRAI
Bullecourt
D D 917 9999999999999999999999999999991777777777777777777777777777
Ayette
N 99
N N 22
N 53
D DDDDD 643333 643
Maroilles
Doullens
D 925
Bernaville
Avesnes-sur-Helpe
Le Cateau-
Cambrésis
Hébuterne
Caudry
Flesquières
D D 930 9999999999999999999999999999930
Picardië
Canal ll Maritime MMaritime
d'A d'Abbeville
Les Rues-des-Vignes
D DD
644 644
A A 26 26 - - E 17 17
Doignies
Grévillers
' bbevi v lle
Ors
Bapaume
Serre-
Puisieux
Abbeville AA
Friville-
Escarbotin
Ailly-le-Haut-
Clocher
Trélon
A 2 - E 19
A 2 - E 19
Warlencourt
-Eaucourt
Domart-en-
Ponthieu
0 5 10
Beaumont-Hamel
Acheuxen-Amiénois
A 16 - E 402
Kilometers
N 25
Fourmies
Wassigny
D 917
Longueval
Combles
Pozières
A 28 - E 402
Le Catelet
Canal de Saint-Quentin
Albert
Villers-Bocage
Bohain-en-Vermandois
D 1001
Canal du Nord
Hallencourt
La Capelle
D 1017
A 1 - E 15
D 929
D 936
Gamaches
D 1029
D 946
D 936
Oisemont
Roisel
Bray-sur-Somme
Hirson
Péronne
Amiens
Picquigny
Blangysur-Bresle

© Copyright: CRT Nord-Pas de Calais - 2010. Elke reproductie, zelfs gedeeltelijk, is verboden zonder schriftelijke toestemming van het Comité Régional du Tourisme Nord-Pas de Calais.
Wettelijk depot: 2e kwartaal 2010. A PEFC/10-31-1269. Druk: Graphic Arts Deschamps. Foto’s cover: P. Frutier - S. Dhote. Vertaling: MOTS, eindredactie: www.cecilebolwerk.nl
PEFC/10-31-1269
Volg Wegen van Herdenking op internet:
www.wegenvanherdenking-noordfrankrijk.com
Contact:
Comité Régional de Tourisme Nord-Pas de Calais
6, place Mendès France
BP 99 - 59028 Lille Cedex
Tel.: +33 (0) 3 20 14 57 57
www.noordfrankrijk-toerisme.com