Van de redactie - Boekencentrum

Zomer
Het is zomer, in dit nummer. Vanaf de late zondag na Pinksteren tot aan begin september
lopen de lezingen. Geen alternatieve sporen, gewoon de doorgaande lijn van Matteüs.
Herfst
In de herfst breekt een aparte serie lezingen zich baan: vier zondagen staat het slot van het
boek Rechters op de rol. Lezingen die zich volgens een rabbijnse overlevering niet lenen
voor openbare voorlezing, zo dwars en dwaas zijn ze. Hoe het volk van God tegen het volk
van God opstaat, hoe het leven van een vrouw niet telt. Het is zaak om niet onvoorbereid in
deze cyclus te rollen, maar op tijd te bedenken hoe u ermee aan de gang gaat. Het komende
nummer van De Eerste Dag zal op die vragen ook ingaan!
Haakjes
In de overzichten met gegevens staan vaak haakjes om enkele versnummers of om een lezing
heen. Het ene haakje is het andere niet. Wat voor de opstellers vanzelf spreekt, kan voor
gebruikers soms tot vragen leiden. Hier een hulplijn ‘haakjes lezen’.
Het eerste haakje is nieuw. In het nieuwe Oecumenisch Leesrooster verscheen een klein
detail met grote gevolgen, dat nog niet door ieder begrepen wordt. Zoals bekend, staan elke
drie jaar dezelfde lezingen op de rol. Waardevolle lezingen natuurlijk, zo afgepaald dat er
een goede gedachte-eenheid ontstaat. Vaak zijn de gekozen stukjes net iets groter dan in het
rooms-katholieke basisrooster.
In de cyclus 2010-2013 kozen de samenstellers ervoor, om diverse perikopen nog net iets uit
te breiden. Daarmee kan in deze periode een andere uitsnede worden gemaakt dan in voorgaande
jaren, voor voorgangers en gemeenteleden wellicht een verrijking. Een voorbeeld: in
Matteüs 14,22-33 lezen we over Jezus, de boot en de angst. De daaropvolgende drie verzen
horen niet bij de vaste lezing: hoe de scharen van overal vandaan kwamen en genezing
vonden door de zoom van zijn kleed aan te raken. Zulke stukjes werden bij het opstellen van
het rooster in de vorige eeuw liefst weggelaten. Maar ze mogen er zijn. Wie het wil lezen, is
daartoe van harte uitgenodigd. Daarom staat er dus in de eerste kolom van In Orde: Matteüs
14,22-33 (36).
Nu het tweede haakje. Ook in de tweede kolom staan wel eens haakjes: daar gaat het om het
OLM, het rooms-katholiek Lectionarium. Op 24 juli bijvoorbeeld: Matteüs 13,44-(46)52. Dit
betekent het omgekeerde: de lange lezing wordt voorgesteld, maar als u eerder wilt stoppen,
doe dat dan na vers 46.
Het derde haakje omvat een hele lezing: die uit de brieven van het Nieuwe Testament. U ziet
deze haakjes steeds dan staan, wanneer in het Dienstboek van de PKN de lezing ontbreekt.
Daarmee maakte de redactie van het Dienstboek het voor de lezers onmogelijk, om te achterhalen
welke lezing in het originele Gemeenschappelijk Leesrooster opgenomen was. Het
anglicaans of oud-katholiek kerkboek bieden dan uitkomst, maar dat heeft niet ieder op de
plank staan. Vandaar dat het nu wel is opgenomen in In Orde. Het is uw eigen keuze de lezing
wel of niet op te nemen in de liturgie. Aan de lezingen is duidelijk dat het om series gaat,
zonder verband met de eerste en derde lezing.
Vakidioten
In een interview in dagblad Trouw, door Arjan Visser, sprak de Brabantse kunstenaar Marc
Mulders zich uit over de toekomst van de kerk. Hij ziet zich als een gelovige, betrokken op
DE EERSTE DAG zomer 2011
Van de redactie
de kerk, op de mensen van de kerk. Op zijn manier laat hij in de kunst voortdurend ruimte
voor ontmoeting, voor de handreiking. Zijn glas-in-lood, net als zijn andere beelden, raken
velen. Hij wil de mensen kleur en hoop meegeven. Het heilige spel van geloof, van liturgie,
is voor hem ook in zijn vak de kern van alles. Tien jaar geleden nog verguisd door recensenten
omdat hij zo achterlijk was nog iets in het geloof te zien, kan hij nu vaststellen dat hij en
anderen die hun drijfveer een plaats geven in hun kunst, gezien en gewaardeerd worden.
Fel wordt hij als hij spreekt over de situatie in de kerk die hij kent en liefheeft. Laten die vakidioten,
die theologen, die geestelijken die denken dat ze precies weten hoe het moet, onze
St.-Jan van Den Bosch weer teruggeven aan de mensen van wie die is, dan kunnen ze zelf in
een hal op het industrieterrein hun eigen ding doen.
Triest om te zien hoe naar zijn beleving ‘het heilige’ vermalen wordt tussen leergezag en de
ervaringen en verwachtingen van de gelovigen. In de viering van de liturgie komt dat onbarmhartig
aan het licht. Uitvaartdiensten en gedachtenismissen, kerkelijk huwelijk en doopviering,
de liturgie van de wekelijkse kerkdienst of misviering tillen mensen op uit hun eigen
beperkingen en bieden zicht op meer. Maar als dat opheffen niet gebeurt, dan verkeren ze in
het tegendeel – het gevoel dat de liturgie ontvreemd is, doet pijn.
Het woord ‘vakidioten’ blijft bij mij hangen. Elke sector kent ze. Mensen die goed zijn ingevoerd
in materie, die context, achtergrond en geschiedenis kennen, die mislukkingen hebben
geanalyseerd en blij worden van de goede bronnen, hebben een kleine kans om in het vakje
‘vakidioot’ terecht te komen. De kans is groter bij mensen die ruime kennis en brede blik
missen, en regels en feiten toepassen op welke situatie dan ook. Ze doen geen goed; communicatie
met hen is vrijwel onmogelijk.
De liturgie wens ik vele geëngageerde en deskundige beoefenaars toe, vrouwen en mannen
die de schatten van de liturgie, het heilige van het geloof en de wereld waaruit mensen de
kerk binnenkomen, op een ware en warme manier met elkaar weten te verbinden.
Liedboek
In 2008 begon een flinke schare kerkelijk betrokkenen aan het componeren van een nieuw
Liedboek, bedoeld voor de kerken die deelnemen in de Interkerkelijke Stichting voor het
Kerklied, ISK. Sindsdien hebben zich nog enige kerken bij die deelnemers gevoegd, Nederlands
Gereformeerd, Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt en Verenigde Protestantse Kerk
België. De eerste fase van het werk is nu afgerond: de acht werkgroepen hebben hun selectiewerk
gedaan. Ondertussen is de redactie bezig hun oogst te selecteren, zijn supervisoren
uit diverse kerken en kringen het voorlopig resultaat aan het becommentariëren, en wordt in
den lande meer en meer zichtbaar en hoorbaar. De diverse open avonden ‘Op weg naar het
nieuwe Liedboek’ trokken veel belangstellenden, in Musica Religiosa van dit voorjaar komt
het onderwerp negen maal uitgebreid aan bod.
Ondertussen staat nog niets vast, behalve dat de 150 psalmen van voor in het Liedboek 1973
er ook weer zo inkomen (een voorwaarde van enkele van de deelnemende kerken vooraf),
maar dan aangevuld met vele andere psalmversies. En dat het vast en zeker een dik boek
wordt, met meer genres, meer sferen en stijlen.
Houdt u zich vooral op de hoogte van wat komen gaat; dit tijdschrift is daar niet het aangewezen
medium voor, maar leeft wel mee.
We wensen u goede vieringen toe!
namens de redactie, Roel A. Bosch
voorwerk
1

voorwerk
26 juni 2011
2
Een andere praktijk
Vertrouwen
Loslaten en ontvangen (Mat. 10,34-42)
Verbeelding: De – afbeeldingen van – beeldjes van Gerie Minnesma
spreken direct aan, ook bij ouderen met een dementieel
syndroom. Zij verbeelden op verschillende manieren
‘vertrouwen’: in vriendschap, veiligheid, bescherming. Zie
Google en verkrijgbaar in evangelische boekhandels.
Gebed
Lieve God,
Wij zijn hier gekomen
om beschutting te zoeken bij U,
om een uur uit de wind te zijn
van ons gewone leven,
om mensen om ons heen te weten
met wie we ons geloof kunnen delen.
Lieve God,
help ons om ons veilig te voelen
in uw goede handen,
help ons om kracht op te doen
voor de weg die voor ons ligt,
help ons om te vertrouwen
dat U ons onze weg wijst
en met ons meegaat.
Lieve God,
ontferm U over uw mensenkinderen,
ontferm U over mij.
Amen
Levensverhaal
Toen hij in de oorlog moest onderduiken, kwam hij terecht
bij een meubelmaker en zijn gezin. Heel gelovige mensen.
Dat sprak hem aan. Hij werkte mee in de meubelmakerij. Er
was niet veel te doen, voornamelijk reparaties, en hij leerde
ondertussen de fijne kneepjes van dat vak. Hij kreeg verkering
met één van de dochters. Hij had het er goed. Het was
1944. In de heftige emoties rond artikel 31 kozen de meubelmaker
en zijn gezin ervoor om mee te gaan. Hij ook. Na de
bevrijding wist hij niet hoe snel hij weer thuis moest komen.
Thuis bleek iedereen er nog te zijn. Grote vreugde. Maar op
de eerste de beste zondag konden ze niet meer zoals vroeger
samen naar de kerk. Zijn ouders, broers en zussen gingen
naar de ene kerk, hij naar de andere. Groot verdriet in de
familie. Dat verdriet is gebleven, zei hij. Het geloof waarin
ze zich vroeger met elkaar verbonden hadden gevoeld, werd
een splijtzwam. Het werd er ook niet beter van dat hij te pas
en te onpas bleef uitdragen bij de ware kerk te horen. Daar
had hij nu wel spijt van, zei hij, dat zou hij nu anders doen.
Maar hij was er zo gelukkig van geworden, het had hem zo
veel gegeven: zijn vrouw, een gelukkig gezin, zijn werk als
restaurateur van antieke meubels… dat was ook zijn passie
geworden.
Meditatief
De woorden van Jezus in Matteüs 10 waarmee Hij zijn leerlingen
hun taak meegaf in de wereld, doen waarschijnlijk
veel ouderen denken aan de kerkscheuring van 1944. Dat
zijn meestal pijnlijke herinneringen. Moet dat nu zo, een wig
drijven tussen een man en zijn vader? Ik denk niet dat je de
woorden van Jezus moet verstaan als een aansporing tot
claimen van onze inzichten als universele waarheid. Ik denk
dat deze woorden van Jezus ons aansporen om ons op onze
levensweg af te vragen wat Híj gedaan zou hebben en dat te
doen. (En dat was wat de jonge meubelmaker had bewogen.
Helaas overzag hij niet de gevolgen van zijn gedrag.) En om
ons af te vragen: wanneer heb ik naar zijn woorden geluisterd?
Heb ik – al is het maar bij benadering – gedaan wat Hij
in mijn tijd zou hebben gedaan? Zie ik Hem in de vrede die mij
geschonken is, maar ook in strijd? Heb ik ruimte voor Hem
gemaakt in mijn werkzame leven? Kon ik Hem blijven volgen,
ook als het kwaad, het lijden mij trof? Maak ik ruimte in mijn
ziel zodat er ruimte is voor Hem? Ik denk dat we dan tot de
ontdekking komen dat het niet altijd zo duidelijk was en is
wat ‘Jezus volgen’ betekent. Durven kiezen voor een andere,
soms pijnlijke weg? En dat je daar waar je je oude zekerheden
durft los te laten, onverwachts veel ontvangt? Zoals Schweitzer
het zegt:
‘Als een onbekende en naamloze komt Hij tot ons, zoals Hij
aan de oever van het meer toekwam op de mannen die niet
wisten wie Hij was. Hij zegt dezelfde woorden: ‘Volg mij!’ en
stelt ons voor de taak, die Hij in onze tijd moet volbrengen.
Hij gebiedt, en aan degenen die Hem gehoorzamen, wijzen
en onwijzen, zal Hij zich openbaren in wat zij in zijn gemeenschap
aan vrede, werken, strijden en lijden mogen ervaren,
en als een onuitsprekelijk geheim zullen zij vernemen wie Hij
is…’ 1
Of zoals in dit oude verhaal:
De tsaar van Rusland had drie vragen die hem kwelden,
drie vragen over zin geven aan zijn leven: ‘Wat moet ik
doen om Gods wil te volbrengen? Met wie? Wanneer?’.
Na vele geleerden te hebben geraadpleegd, sprak hij een
boer aan die op zijn akker aan het ploegen was. Die keek
nauwelijks op toen de tsaar hem zijn vragen stelde. De tsaar
werd kwaad en zei: ‘Weet je wel wie je voor je hebt? Ik ben
de tsaar van alle Russen.’ Maar ook dit maakte geen indruk
op de boer, die verderging met zijn werk. Plotseling kwam
er een zwaargewonde man het veld op gewankeld. Voor de
ploeg viel hij neer. De boer zei tegen de tsaar: ‘Help mij deze
gewonde naar mijn huis te dragen.’ ‘Ik zal je helpen,’ antwoordde
de tsaar. ‘Als je me eerst antwoord geeft op mijn
vragen.’ ‘Straks,’ zei de boer en samen brachten zij de man
naar zijn huis en verbonden zijn wonden. ‘Zeg je het me nu?’
vroeg de tsaar. ‘Je kunt naar huis,’ zei de boer. ‘Je hebt de
antwoorden gehad op je vragen: Wat moet ik doen? Wat op
mijn weg komt. Met wie moet ik het doen? Met wie er zijn.
Wanneer moet ik het doen? Op het moment zelf.’
Wegzending
Wij gaan van hier, ieder naar de plek waar we wonen.
We mogen ieder onze eigen weg gaan,
en erop vertrouwen
dat wij op onze bestemming komen
waar Hij ons is voorgegaan.
Marja Doesburg
1 citaat uit: Jezus; capita selecta uit Schweitzers theologie, samengesteld
en ingeleid door C.J. den Heyer, Den Haag 1981.
DE EERSTE DAG zomer 2011

voorwerk
Schikken
Stillevens voor de zomer rond een groene aarde
Liturgisch/symbolisch schikken met seizoensmaterialen
Inspiratie van buiten
Deze jaargang leggen we een accent op het gebruik
van voorwerpen die in bijbelverhalen voorkomen
of in de christelijke traditie een speciale betekenis
kregen. Met een voorwerp kan rond een basisschikking
een eenvoudige compositie gemaakt worden,
aangevuld met bloemen van het seizoen of een groet
van de gemeente. De suggesties zijn ook in klein formaat
thuis uit te voeren, om zo op eigen wijze te
‘bidden met bloemen’. Wij willen door milieuvriendelijke
voorbeelden eenieder stimuleren tot een
duurzame omgang met de schepping, binnen en
buiten de kerken.
Basisschikking voor de zomer: een groene bol
Als basisschikking gebruiken we dit jaar een (aard)
bol waarmee we het seizoen tot uitdrukking brengen.
In de winter was het een bol met dode takken,
schors of wilgenkatjes. In de lente kozen we voor
een halve bol als kiem, met daarin een bol met bloesemtakken.
In de zomer kiezen we voor een groene
aardbol. Groen, de kleur van hoop en leven, is ook
de liturgische kleur voor de zomertijd.
Om de aardbol zichtbaar op te stellen, kunt u hem
‘poten’ geven of op een glazen cilinder plaatsen in
een vierkante bak, omgeven door grassen. Vier is
het getal van de aarde, het vierkant is van oudsher
een verwijzing naar de aarde. Het grondplan van het
nieuwe Jeruzalem is een vierkant als verwijzing naar
gerechtigheid en openstaan voor alle mensen uit de
vier windstreken.
Maak de groene aardbol bijvoorbeeld door:
- een oasisbol te bekleden met (klimop)blad of
mos. Klimop blijft lang goed, maar ook laurier of
ander groen blad is bruikbaar;
- groene takken (zonder blad) met elkaar te vervlechten;
- door een takkenbol (te koop bij tuincentra) te
vervlechten met klimopranken.
Voorwerpen
Ringen/schakels
Beeld van verbondenheid. Geen begin en einde,
trouw aan het leven. Met ringen kun je schakels
maken. Met een zogenaamde zegelring, gedoopt in
was, werden schriftelijke afspraken bevestigd en
‘verzekerd’.
Juk/weegschaal
Een juk wordt op de nek van een dier gelegd om
het (belast) te kunnen leiden. Het verwijst naar een
gebondenheid en afhankelijkheid. In de negatieve
betekenis is het dragen van een juk een last. In het
Nieuwe Testament is het woord dat voor juk wordt
gebruikt zygos, dat ook ‘weegschaal’ betekent. De
vorm van beide lijkt op elkaar. Juk roept om bevrijding,
een weegschaal symboliseert rechtdoen,
gelijkheid, rechtvaardigheid. Met een weegschaal
ligt een weg van bevrijding voor ons… Gaandeweg
rechtdoen en bevrijd worden.
Stenen platen, stenen wit en zwart, groot en klein
Als verwijzing naar de Tien Geboden worden vaak
in kerken en religieuze afbeeldingen stenen platen
gebruikt. Leisteen dat als dakplaat op oude gebouwen
gebruikt wordt, is daarvoor heel geschikt.
Met de kleur van steen en de grootte kan ook een en
ander verbeeld worden: kleine en licht: wit, feestelijk
leven; zwart: dood, en alles wat met ‘doods’ leven
soms als een zware steen op je maag ligt.
4 DE EERSTE DAG zomer 2011

oecumenisch leesrooster
10
19 juni 2011
Trinitatis
Zondag van de heilige Drie-eenheid
kleur: wit (of rood)
Gemeenschappelijk Leesrooster
ot: Exodus 34,4-9
ap: Psalm 150
(ep: 2 Korintiërs 13,11-13)
ev: Matteüs 28,16-20
zl: Tussentijds 17
Oud-Katholiek Kerkboek
int: ant: naar Tobit 12,6
ps: Psalm 8.2
ot: Exodus 34,4-9
ap: Psalm 150
ep: 2 Korintiërs 13,11-13
hv: Psalm 145,10-12
ev: Matteüs 28,16-20
Romeins Missaal
int: ‘Gezegend zij God de Vader...’
ot: Exodus 34,4b-6.8-9
ap: Daniël 3,52-55
ep: 2 Korintiërs 13,11-13
hv: Openbaring 1,8
ev: Johannes 3,16-18
Luthers Dienstboek
int: ant: naar Tobit 12,7
ps: Psalm 8,2.4-5
LB Psalm 8:1,6
ot: Jesaja 6,1-8(9-13)
gr: LB Psalm 13:1,8,9
ep: Romeinen 11,33-36
hv: Psalm 150,2
ev: Johannes 3,1-15
zl: Gezang 253
Bij de dag
De dans van de Drie-eenheid
Op de zondag van de Drie-eenheid zou ik ook
wel drie Schriftlezingen willen. Als je die drie
samen hoort, ervaar ik dat er binnen de Driein-Een
veel ‘beweging’ is: ‘Vader – Zoon – Geest’
en ‘genadig, barmhartig, lankmoedig…’ – al die
namen laten zien wat er in God zelf ‘omgaat’, en
daarmee wordt de grote verscheidenheid aangegeven
van hoe de Eeuwige met de mensen
omgaat.
Van het verhaal over Mozes in Exodus zeggen de
rabbijnen: Als het niet in de Schrift stond, had
het nooit zo verteld mogen worden. Want wat
hier staat, is zo onvoorstelbaar, en ongeloofl ijk.
Op aandringen van Mozes roept de Eeuwige zijn
eigen Naam. Niet eenmaal, maar dertienmaal.
In een explosie van grote heilige namen geeft
God zichzelf prijs. Hoe is het zo gekomen?
Israël had geen vertrouwen meer, niet in God,
niet in Mozes. Ze blijven steken in het zand. Alle
mooie (tien) woorden ten spijt – het volk wil een
andere, concretere god. Het wordt een stier kalf
van (hun eigen) goud, dat zal hen jong en sterk
en dartel verder leiden. God voelt zich verraden.
Mozes loopt zich het vuur uit de sandalen als
‘mediator’, heen en weer gaat hij tussen God
en de mensen. Goed, zegt God op het laatst,
Ik zal met mijn volk meegaan. Na deze zware
onderhandelin gen met God komt bij Mozes
het verlangen op om God te ‘zíén’. Niet dus uit
een mystiek en vroom gemoed, maar om een
noodzakelijke, helde re aanwezigheid van ‘Ikzal-er-zijn’.
‘Doe mij uw heerlijkheid zien,’ vraagt
Mozes. God gaat daar voorzichtig op in, want
‘geen mens zal God zien en leven…’. In een wolk
komt de Eeuwige, ‘in het voorbijgaan’. God is
alleen op de rug te zien. Je zou God hier kunnen
zien als een rabbijn, als voorganger in de synagoge,
in een gebedsmantel gehuld, uitroepend
de dertien namen. Hij staat daar alleen, vooraan,
wij zien hem op de rug. Hij gaat ons voor in het
bidden, in het aanroe pen van God. God op de
rug gezien, betekent dat wij nooit bij voorbaat
God kunnen benoemen en kennen. Het betekent
ook dat God ons altijd vooruit is. Hij heeft
al gedaan wat wij nog moeten doen. Heeft niet
de rabbi van Nazaret ook zo geleefd en gedaan
en gesproken – voor de mensen uit, en hun
gevraagd: Volg Mij? Matteüs levert ons zijn laatste
woorden over: ‘Ik ben met jullie, alle dagen…’
Daar klinkt ook de Godsnaam in door: IK BEN
– met jullie. Maar ja, zeggen de achterblijvers:
Zal Hij er zijn? Hoe dan? Want Hij is weg uit deze
wereld, het is hemelvaart geweest, wij zien Hem
als het ware ook op de rug. Maar de leerlingen
worden erop uitgestuurd, de wereld in, om de
mensen te winnen voor de zaak van God. Leg op
hen de Naam van God, zegt Jezus: ‘Vader, Zoon,
Geest’, zoals bij de doop. Zo gaat die Naam voor
ons uit. God gaat voorop, de mens gaat in dat
spoor. En die corresponderen weer met de drie
uit 2 Korintiërs 13: Vader – oorsprong, grond,
‘geloof’. Zoon – de mens die ‘liefde’ is. Geest –
wind, beweging, ‘hoop’.
Naast de genoemde liederen (T 17 en Ps. 150)
denk ik aan Huub Oosterhuis’ ‘Ere wie ere toekomt’
(VLB, p. 254 e.v. – met twee melodieën)
waar de drie zo worden benoemd: Vader, Zoon,
Geest – ‘bron, water, stroming’ en ook: ‘eerste
begin, weg en volharding van de liefde’.
En aan een lied waarin de beweging binnen de
Drie tot een dans wordt: ‘Dance of the Trinity’ –
uit het Scottish Hymnal in een (proef)vertaling
van Sytze de Vries: Dans mee met Vader, Zoon en
Geest / kom binnen in hun kring / dat wervelende
samenspel / van ver voor ons begin. De wereld
van vandaag is ons vanouds al toegedacht / als
dansvloer waar de liefde leidt / en waar de hoop
ons wacht. Een eerbiedige én vrolijke polonaise
door de kerk zou een antwoord kunnen zijn. Tenminste,
zo voel ik, écht.
Geertien Morsink
Bij Matteüs 28,16-20
Afscheid, maar niet voor altijd
Juffrouw Janna neemt vandaag afscheid
van school. Straks begint het grote feest.
Groep zes heeft al wekenlang aan de voorbereidingen
gewerkt. Heel stiekem, de juf
mocht niets merken. Er is geld ingezameld
voor een groot cadeau. De bus kon gelukkig
in groep acht staan, daar komt de juf
toch nooit.
Oud-leerlingen zijn uitgenodigd: iedereen
was altijd dol op juf Janna. Er komen
er vast veel. De kinderen van groep zes
hebben een toneelstuk ingestudeerd.
Steeds in groepjes, als de juf dacht dat ze
in het documentatiecentrum waren. En
op de vrije dagen van de juf was er dan
eindelijk tijd om met z’n allen te oefenen.
Moeilijk was het niet om een toneelstuk te
verzinnen voor juf Janna. Juf Janna is zo’n
gekke juf, daar kun je wel grapjes over
maken. Eigenlijk heeft ze raar haar, met
die plukken die alle kanten op staan. Ze
loopt een beetje krom. Haar kleding hangt
altijd raar om haar heen. Maar wat was ze
een geweldige juf.
Kevin weet niet zo goed wat hij er vandaag
van moet vinden. De hele school is
versierd. Iedereen is druk bezig. Het is
een vrolijke boel. Maar Kevin is eigenlijk
verdrietig. Straks is juf Janna er niet meer.
Wie geeft hem dan ’s morgens een duw
tegen zijn schouder? Wie weet er dan op
school nog van zijn broertje? Wie brengt
er dan soms opeens een grote schaal met
walnoten mee, om voor alle kinderen walnoten
te kraken? En wie kan er zo mooi
vertellen? Opeens staat juf Janna achter
hem. ‘Hé, Kevin,’ zegt ze. ‘Je weet het, hè!
Als ik er niet meer ben, moet jij zorgen dat
het gezellig is in de klas. En als je zin hebt
om nog eens bij te kletsen, kom je bij mij
thuis een kop warme chocomel drinken.’
Karin van den Broeke
DE EERSTE DAG zomer 2011
Met de kinderen in de kerk kerk

Bij de tekst
Over God
Bij Exodus 34,4-9 en Matteüs 28,16-20
Een poging om God onder woorden te brengen kan nooit uitputtend
zijn. Bovendien levert het spreken over God soms wonderlijke
woordcombinaties op. De ‘allerheiligste Drievuldigheid’
is echter een zeer beknopte omschrijving, een basis voor het
spreken over God. De woorden ‘in de Naam van de Vader, de
Zoon en de heilige Geest’ zijn verankerd in de orthodoxie en
orthopraxie van de kerk. Ook al is er niet in elke zondagse liturgieviering
een geloofsbelijdenis en geen doxologie aan het eind
van psalmen en gebeden, dan nog vinden we bij een belangrijke
gebeurtenis in de kerk als de doop op het moment van de
doophandeling de woorden: ‘… (naam), ik doop je in de Naam
van de Vader, de Zoon en de heilige Geest’. De Matteüslezing
van deze zondag leert, dat dit verband tussen de doop en de
allerheiligste Drievuldigheid gebaseerd is op de Schrift en niet
afkomstig is van latere concilies of kerkvaders (Mat. 28,19).
God als Vader, Zoon en heilige Geest
De lezing leert ook, dat het niet zomaar iemand is geweest
die aan de doop de woorden verbindt van Vader, Zoon en
DE EERSTE DAG zomer 2011
Matteüs 28,16-20
heilige Geest, maar Jezus zelf, die alle gezag in hemel en op
aarde heeft gekregen (28,18). In de doopformule in het oudkatholieke
Kerkboek 1 is ‘Naam’ bewust met een hoofdletter
geschreven. Iedere lezer leert zo het verband dat Jezus legt
tussen de doop en de allerheiligste Drievuldigheid. De wijze
van notatie helpt bij het onderricht dat God zichzelf, geroepen
als de Naam, openbaart aan de dopeling, wiens naam
eveneens openlijk klinkt. Er hoeft dan ook in de doopliturgie
geen afzonderlijke doopcatechese of dooponderricht te
worden gegeven, want de woorden van de allerheiligste Drievuldigheid
vormen zelf het onderricht dat Jezus aan de dopeling
geeft omtrent het geheim wie God is. In de woorden ‘Ik
ben met u’ (Mat. 28,20) openbaart Jezus het wezen van de
Naam en zij vormen tegelijk de inhoud van Zijn onderricht.
Met deze laatste woorden van het Matteüsevangelie wordt
het allerdiepste geheim onthuld, namelijk hoe God zich verbindt
aan mensen. Hierin geeft Jezus de betekenis prijs van
die allerheiligste en tegelijk raadselachtige Drievuldigheid:
Vader, Zoon en heilige Geest.
De mens die geboden bewaart
Om het geheim van Gods wezen te leren doorgronden, draagt
Jezus zijn leerlingen op om alle volken te leren ‘bewaren al
wat Ik u heb geboden’ (Mat. 28,20). Dat Hij hiermee verwijst
naar al Zijn woorden en werken die in het evangelie zijn weergegeven,
ligt voor de hand. Maar het onderricht van Jezus
betreft niet sec ‘wat Hij heeft geboden’, maar ‘het bewaren
ervan’. Het Griekse woord voor bewaren (tèreoo) betekent
niet zozeer conserveren, als wel ‘acht slaan op’, ‘letten op’,
‘toezicht houden op’, ‘waken over’. Al die mogelijke betekenissen
hebben gemeen, dat je ervoor moet zorgen dat je je
ogen op de geboden gericht houdt.
In Psalm 78,7 wordt duidelijk wat de gevolgen zijn, als je
de geboden die God heeft gegeven, uit het oog verliest. De
mensen werden weerspannig en lastig, onvast van hart, met
een geest ontrouw aan God. Het onderricht is gericht op hun
kinderen, opdat zij – anders dan hun vaders deden – zich voor
ogen stellen, hoe Hij heeft gehandeld door hen uit Egypte te
doen uitgaan. Het onderricht aan de kinderen omtrent het
‘bewaren’ (Hebr.: natsar) van de geboden is erop gericht dat
de zonde van eerdere generaties geen vervolg krijgt bij volgende
generaties. De les ervan is deze: als je niet oplet op
1 Kerkboek van de Oud-Katholieke Kerk van Nederland, Baarn
1993, 383 en 389.
19 juni 2011
wat God heeft geboden, ben je net zo zondig als dat voorgaande
geslacht dat uit verlangen naar de dienstbaarheid in
Egypte zichzelf een godheid verschafte door een gouden kalf
te maken. Het bewaren van de geboden is de taak van elk
geslacht, om erop toe te zien dat men zijn vertrouwen stelt
op God.
God die chèsèd bewaart en wel en toch niet straft
God van zijn kant ‘bewaart’ (Hebr.: natsar) ‘vriendschap’
(NB; Hebr.: chèsèd = ‘solidariteit’, ‘verbondenheid’, ‘loyaliteit’;
NBG 1951: ‘goedertierenheid’; NBV: ‘liefde’; WV: ‘goedheid’),
zo lezen we in Exodus 34,7, en wel ‘voor duizenden’. Hij is
ook ‘lankmoedig’ (Hebr.: ‘areeg), dat wil zeggen: langdurig,
traag, waar het gaat om Zijn toorn. Want als Hij dat niet zou
zijn, dan had Hij de zondige mens al lang gestraft en hem verteerd
door de hitte van Zijn toorn. Net als in Matteüs 28,16-20
wordt in Exodus 34 Gods raadselachtige wezen omschreven.
Bij elkaar onderwijst God dertien eigenschappen van genade
over zichzelf aan Mozes. Tegenstrijdig daarin lijkt de woordencombinatie:
(Hij laat) ‘ongestraft: nìets laat Hij ongestraft’
(34,7, NB). Maar terwijl Hij de misdaden van de vaders straft
in hun kinderen en kleinkinderen, (dus) tot in het derde en
vierde geslacht, bewaart Hij Zijn vriendschap ‘voor duizenden’,
dat wil zeggen: tot tenminste tweeduizend geslachten.
Volgens Rashi volgt hieruit, dat de maat voor Gods goedheid
tenminste vijfhonderd maal groter is dan Zijn maat voor straf
(Talmoed Tosephta, Sota 4). Door zijn overvloedige eigenschappen
van genade geeft Hij de (klein)kinderen ondanks
de zonden van hun vaders de gelegenheid tot ommekeer en
maakt Hij het hun mogelijk op God te vertrouwen.
Hoe goed de eigenschap van genade voor de mens kan uitpakken,
illustreert deze midrasj.
‘Een man was de koning duizend euro verschuldigd. De koning
zond een boodschapper, om terugbetaling te eisen van de
schuld. De schuldenaar echter bezat niet het verschuldigde
geldbedrag. De koning zond een tweede boodschapper en
een derde met de eis: “Betaal de koning onmiddellijk!” Maar
de man had niet de middelen om de betaling te voldoen. De
koning realiseerde zich dat de toestand van de schuldenaar
akelig was. Hij zond met spoed een geheime boodschapper in
het holst van de nacht, om een beurs met daarin duizend euro
door het raam van de schuldenaar naar binnen te werpen. ’s
Morgens vond de man de beurs met geld en was dolblij. Zodra
de boodschapper van de koning arriveerde, betaalde hij het
bedrag dat hij verschuldigd was.’ (Jalkoet Shimeoni).
Henk Schoon
oecumenisch leesrooster
gemeenschappelijk leesrooster
11

Bij de tekst
Het leven gaat door
Bij Jeremia 29,1.4-14 en Matteüs 10,34-42
Zelden is er een tijd geweest waarin het zo vitaal was onderscheid
te kunnen maken tussen valse en ware profeten als de
tijd van Jeremia. Het lot van het koninkrijk Juda ligt in de waagschaal
en de politieke beslissingen bepalen de toekomst. Er zijn
tal van profeten die de koning in de naam van God adviseren.
Maar hun profetieën spreken elkaar tegen. Valse profeten geven
toe aan de verleiding te profeteren wat zij en het volk hopen.
Zij willen zo graag dat het ongeluk kort duurt en het goed komt,
dat zij illusies voor waarheid aanzien. Dat hoeft geen kwade
wil te zijn. Zij doen het uit gebrek aan inzicht in de situatie en
de consequenties van verkeerd handelen. Jeremia noemt hen
‘dromendromers die gij voor u laat dromen’ (Jer. 29,8, NB).
Jeremia kan niet tegen mensen die niet bereid zijn om problemen
eerlijk onder ogen te zien. Dat brengt hij bijvoorbeeld
tot uitdrukking door een houten juk te dragen (Jer. 27). Zijn
‘tegenspeler’ in dat geval is Chananja, die sussend profeteert
dat de verbanning naar Babel maar twee jaar zal gaan
duren. Ten teken verbreekt hij het houten juk van Jeremia
DE EERSTE DAG zomer 2011
Matteüs 28,16-20 10,34-42(11,1)
(Jer. 28,10-11). Jeremia kan Chananja uiteindelijk ontmaskeren
(28,12-16).
Een nieuwe toekomst in ballingschap
Bij de gratie van de Babyloniërs blijft het koninkrijk Juda
min of meer functioneren onder een vazallenkoning. Jeremia
blijft en werkt in Juda en ziet niet voor de achterblijvers, die
dicht bij de tempel mogen leven, een hoopvolle toekomst,
maar juist voor de ballingen (24,5). Als een gezantschap
naar Babylonië gestuurd wordt, maakt hij van de gelegenheid
gebruik om een brief aan de ballingen te sturen (29,1).
Hij roept hen op om er een sterke joodse gemeenschap op te
bouwen en loyaal te zijn aan de Babylonische koning, want
de ballingschap zal meer dan een generatie duren (29,5-7).
Het lijkt een omgekeerde wereld. Tot nu toe bestond het
enige ‘ware’ leven in het eigen land Israël en de enige ‘echte’
verbinding met God kwam tot stand in de tempel in Jeruzalem
en nu moeten ze ver van huis loyaal aan de vijand zijn?!
In opdracht van God zelf gaan zij het waagstuk aan om, ver
van de tempel als middelpunt van het godsdienstige leven,
een relatie met Hem op te bouwen. In feite legt deze opdracht
de basis voor het overleven van het volk als Gods volk in ballingschap.
Dat had vergaande en verrijkende consequenties
voor het godsdienstige leven, toen het volk weer terug mocht
naar het land en er weer een tempeldienst was. Deze brief
van Jeremia vormt de basis voor het ontstaan van synagogen
als godsdienstige centra, ‘de dienst van het gebed’ en
‘lernen’, eerst als vervanging voor en later parallel aan de
offerdienst. In de tempel zijn priesters aangesteld om namens
de mensen de offers te brengen. De nieuwe dienst van het
gebed is daarentegen in handen van iedere mens en iedere
gemeenschap gegeven. Er ontstaat een nieuwe weg om zich,
ver van de tempel en overal ter wereld, tot God te kunnen
wenden. Na de vernietiging van de tweede tempel zullen de
inmiddels ontstane synagogen en leerscholen in Babylon en
Israël de redding voor het voortbestaan van het volk Gods
blijken te zijn.
De zending van de leerlingen
Jezus heeft leerlingen opgeleid en zendt hen nu uit met de
opdracht om hetzelfde te doen als hij. Ze worden echter niet
de ‘grote’ wereld ingestuurd, maar naar hun eigen geloofsgenoten
(Mat. 10,6). Ze krijgen de opdracht om te verkondigen
dat het koninkrijk der hemelen nabij is (10,7) en worden
26 juni 2011
gemachtigd om zieken te genezen, doden op te wekken en
boze geesten uit te drijven (10,1.8.40).
Jezus’ rede is gericht tot de inner circle en niet tot het grote
publiek. Naast het gezag dat zij krijgen, moeten zij afwijzing
leren te verduren. In de bijbel is men beducht voor valse
profeten, zoals we in Jeremia lazen. Daarom worden mensen
die iets met zulke verstrekkende consequenties als het einde
der tijden proclameren, met groot wantrouwen en afwijzing
bejegend. Wie zegt dat Jezus en zijn leerlingen geen valse
profeten zijn? Een volstrekt terechte vraag. Dat maakt de
leerlingen onzeker.
Niet de vrede, maar het zwaard
De voorstelling van het einde der tijden is verbonden met
sjalom, een wereld van alomvattende vrede waar het leven
ongehinderd stroomt, waar alles in perfecte balans is. De
leerlingen zouden nu kunnen aannemen dat Jezus gekomen is
om deze vrede te brengen en dat zij uitgezonden worden om
hem daarin na te volgen. Dat is zo, maar in hun joodse traditie
wordt de uiteindelijke sjalom bereikt door hem langzaam
op te bouwen, doordat ieder mens en iedere gemeenschap
eraan werkt om de wereld in balans te brengen, bij stukjes en
beetjes, met vallen en opstaan. Er worden problemen opgelost,
maar ergens anders ontstaan weer nieuwe. Hoe meer
knelpunten of knopen, zoals Franz Rosenzweig het noemt,
in deze wereld opgelost worden, hoe meer het koninkrijk
Gods groeit. Als mensen meer knopen leggen dan oplossen,
wordt het koninkrijk kleiner. Dat lijkt een eindeloos proces.
Er ontstond de voorstelling van een afgezant van God: de
messias, die, heel kort samengevat, een einde zal maken aan
de geschiedenis, hij zal in een generatie komen waarin de
knopen opgelost zijn òf een die zo hopeloos vol met knopen
is dat ingrijpen van buitenaf noodzakelijk is.
Maar Jezus’ leerlingen staan midden in de geschiedenis.
Jezus tracht, zoals alle profeten, het handelen van mensen
te corrigeren. Daardoor jaagt hij mensen tegen zichzelf en
tegen elkaar in het harnas (10,35), Hij brengt ‘het zwaard’,
onenigheid (10,34). Dat wordt het pijnlijkst voelbaar in die
andere inner circle, waarin de leerlingen tot nu toe verkeerden:
de familie. Zij zullen met onbekenden gemakkelijker
kunnen opschieten dan met hun bloedverwanten (10,35-37).
Jezus houdt hun ondubbelzinnig voor dat zij er heel goed
over moeten nadenken of zij deze taak wel aan kunnen en
willen (10,38). Al lijkt de toon gematigder in de laatste twee
verzen van deze perikoop.
Kristin Ritsert
gemeenschappelijk leesrooster
13