spelhandleiding - Natuurpunt

NATUURBEHEERSPEL
HANDLEIDING
Samen werken we aan een kleurrijke natuur!
1
© Natuurpunt

Auteurs:
Team ‘Educatief Natuurbeheer’ van Natuurpunt
Eliane Erens, Rosan Heremans, Michael Huygen,
Gerd Van Thienen
Illustraties:
Tinne Van den Bossche
Michaël Vincent
Auteurs 1e uitgave (2006):
Karel Coenen, Corina Cools, Nathalie Dekoning,
Maite Grugeon, Kobe Janssen, Hans Marijns en
André Mulders
Dit spel werd ontwikkeld naar een idee van Robin
Geladé, student aan de HIRL Hogeschool. Hij
bedacht het spelconcept in het kader van zijn stage
bij ‘Educatief Natuurbeheer’ Limburg. De uitwerking
van dit spel werd mogelijk dankzij de steun van
de provincie Vlaams-Brabant, Jean-Pol Olbrechts,
gedeputeerde voor Leefmilieu.
Hallo, wij zijn Piepel en Soeza.
Samen met onze boeboekfamilie wonen we in
Vlaanderen. Wij zijn dol op de natuur, daar vinden
we ons voedsel en de dieren zijn onze vrienden.
Maar niet overal gaat het goed met de natuur, dit
zal je wel merken in dit NATUURBEHEERSPEL.
Gelukkig kunnen wij rekenen op heel wat mensen die
ons een handje toesteken.
Ook op jou?
2

Het Natuurbeheerspel maakt deel uit van het project ‘Educatief Natuurbeheer’ voor scholen en de ‘Natuurdag
Deluxe’ voor jeugdgroepen.
Project ‘Educatief Natuurbeheer’
‘Educatief Natuurbeheer’ is een project van Natuurpunt, gesteund door de provincies Vlaams-Brabant en Limburg, de Vlaamse Overheid en de
Vlaamse Gemeenschapscommissie, dat kinderen en jongeren ‘warm’ wil maken voor natuur en milieu. Het project is in de eerste plaats gericht op
kinderen van de 3e graad lager en 1e graad secundair onderwijs. De leerlingen doorlopen gedurende het schooljaar drie complementaire stappen:
een inleidende PowerPointpresentatie of het Natuurbeheerspel, waarbij de leerlingen kennis maken met de natuur, natuurproblemen, natuurbeheer
en Natuurpunt, gevolgd door een halve dag natuurbeheer in een natuurgebied in de buurt van de school en tenslotte een afsluitende natuurontdekkingstocht
met veel doe-opdrachten zoals waterbeestjes scheppen, bomen meten, … .
Natuurdag Deluxe!
De ‘Natuurdag Deluxe’ is een hele dag natuurbeleving, beestig en afwisselend, voor het secundair onderwijs en jeugdgroepen. Jongeren kunnen op
een (attr)actieve manier kennis maken met de natuur en natuurbehoud. De hoofdbrok bestaat uit een halve dag natuurbeheer, waarbij de jongeren
zich kunnen uitleven ‘in het groen’ en aan den lijve ondervinden dat natuur beschermen inspanningen kost. Aanvullend kan er gekozen worden
voor het Natuurbeheerspel of een natuurontdekkingstocht, hierbij staat het ‘zelf ontdekken’ centraal: waterbeestjes scheppen of een sporenzoektocht
behoren tot de mogelijkheden.
Meer informatie over deze projecten vindt u op www.natuurpunt.be/educatiefnatuurbeheer
Contact:
0477-82 38 00 en 0477-88 08 26 (Vlaams-Brabant)
0478-33 52 40 en 0473-55 16 24 (Limburg)
4

Over het Natuurbeheerspel
Het Natuurbeheerspel is een biodiversiteitspel waarbij kinderen op een ‘actieve manier’ kennis maken met de natuur in Vlaanderen.
Het spel laat zien hoe de natuur doorheen de tijd veranderd is, en welke maatregelen wij zelf kunnen nemen om het verlies aan biodiversiteit tegen
te gaan. Door middel van drie spelronden ‘beheren’ de kinderen ‘hun eigen stukje natuur ‘(landschap).
Biodiversiteit (een ‘kleurrijke natuur’) is de rode draad doorheen het spel. Verschillende biotopen (akkerland, bos, heide, hooiland, kust, polder,
watergebieden) komen aan bod.
Praktisch:
• Doelgroep: 10-14 jarigen
• Groepsgrootte: 10 tot 35 spelers
• Speelduur: halve lesdag (2 à 3 uur)
U kunt deze koffer GRATIS ontlenen bij:
• Provincie Vlaams-Brabant • dienst leefmilieu • Provincieplein 1 • 3010 Leuven • Tel: 016-26 74 26 • 016-26 72 56 • Fax: 016-26 72 61 •
nme@vlaamsbrabant.be
• Bezoekerscentrum Domein Kiewit • Putvennestraat 112 • 3500 Hasselt • tel. 011-24 60 20 • info@natuurpuntlimburg.be
• Projectmedewerkers ‘Educatief Natuurbeheer’ • tel. 0477- 82 38 00 en 0477-88 08 26 (Vlaams-Brabant) • 0478-33 52 40 en 0473-55 16 24
(Limburg)
Enkel ontleenbaar na afspraak. Reserveren is noodzakelijk. U kunt het Natuurbeheerspel 2 weken GRATIS ontlenen.
5

Natuurbeheerspel in grote lijnen
Deel 1: BIOTOPENSPEL
Elk team vertrekt van een speeldoek dat de ongerepte natuur in het Vlaanderen van ‘VROEGER’ voorstelt. Hierin zijn verschillende biotopen te
herkennen: bos, heide, hooiland, kleinschalig akkerland, kust, poldergebied en watergebied. Alleen planten en dieren ontbreken voorlopig nog. Die
kunnen gewonnen worden door het spelen van duels (bv. vlaggenroof). Het team dat als eerste alle planten- en dierkaartjes bij elkaar heeft, wint
dit eerste spel.
De volgende opdracht is om de planten en dieren in de juiste biotoop te plaatsen; hierbij worden de spelers geholpen door een tekstje op de
achterkant van elk kaartje en door hints op het speeldoek.
Afsluitend wordt het tweede speeldoek over het eerste gelegd. In de ‘NATUUR van VANDAAG’ wordt een totaal ander landschap zichtbaar.
Dorpen zijn steden geworden, wegen werden aangelegd, bossen gerooid, water vervuild, rivieren rechtgetrokken enz. Hier en daar zijn er ronde
uitsparingen in het doek die nog wat van de oorspronkelijke natuur tonen: kleine stukjes natuur met daarin planten- en diersoorten die nog
algemeen voorkomen. Jammer genoeg zijn heel wat planten- en diersoorten ondertussen uitgestorven in Vlaanderen of heel zeldzaam geworden:
je ziet ze niet meer in het landschap en zijn dan ook onder het tweede speeldoek verdwenen.
Deel 2: MINISTERSPEL
De natuur is minder kleurrijk geworden; daar moet dringend iets aan gedaan worden! De spelers kunnen d.m.v. een tweede bewegingsspel (bv.
trefbal of Chinese voetbal) ‘groene ideeën’ winnen. Met dit ‘groen idee’ kunnen ze naar de ‘minister van Natuur’ gaan. Als de spelers de minister
kunnen overtuigen van hun ‘groen idee’, kunnen ze natuurbeschermingsmaatregels bekomen. Deze worden even aan de kant gelegd totdat het
ministerspel uitgespeeld is, namelijk wanneer één team alle of voldoende natuurbeschermingsmaatregels gewonnen heeft.
6

Deel 3: BEHEERSPEL
Na het ministerspel moeten de spelers de natuurbeschermingsmaatregels op de juiste plaats op het speeldoek weten te plaatsen. Zo kunnen ze
‘bedreigde’ planten- en diersoorten beschermen = terug winnen.
Aan de hand van een controlelijst kan nagegaan worden welke planten en dieren elk team terug ‘op de kaart’ kan zetten. Op deze manier wordt
op het einde van het spel terug gefocust op het verhogen van de biodiversiteit of het kleurrijker maken van het eigen stukje natuur-op-speeldoek.
Hoewel er in twee teams gespeeld wordt om het spel competitief en uitdagend te maken, zijn er dus geen verliezers!
7

Natuurbeheerspel in praktijk
START SPEL
MATERIAAL:
• schmink (blauw en groen)
• 2 speeldoeken ‘NATUUR VROEGER’
• 2 natuurrapporten
DUUR:
15-25 minuten
Maak 2 TEAMS (gelijkwaardig qua leeftijd, snelheid en kracht!)
TIP:
• Laat de spelers plaatsnemen op een rij van klein naar groot.
• Geef de spelers vervolgens afwisselend een kleur met schmink (blauw en groen) stip op neus of voorhoofd, zodat er een ‘blauw’ en ‘groen’
team ontstaat.
Elk team bedenkt een “natuurlijke” GROEPSNAAM en –KREET en noteert de naam op het NATUURRAPPORT
TIP: Stel de twee teams aan elkaar voor en laat de groepsnaam en –kreet kenbaar maken.
8

Deel aan elk team het SPEELDOEK uit met ‘NATUUR VROEGER’ en bespreek wat erop te zien is
TIP:
• Leg de speeldoeken van de twee teams voldoende ver uit elkaar.
• Bespreek de speeldoeken met beide teams tezamen, zo spaar je tijd.
• Verzamel de spelers rond het speeldoek.
• Maak het stil.
• Vraag:
• “Wat zien we op het speeldoek?”
• “Hoe zag het landschap/de natuur er vroeger uit?
• “Wat valt er op?”
• “Wat is de algemene indruk? Was er vroeger veel natuur?”
• “Welke verschillende ‘soorten natuur’ kunnen we herkennen?” (= leefplaats of biotoop)
(bv.: zee met zandbank, strand en duinen; polder met knotwilgen; kronkelende rivier; moeras; hooilanden; poel als veedrinkplaats; kleine
akkers; holle weg, heide met schapen; ven; geleidelijke overgang heide naar bos; klein dorpje; bos met open plekken en dood hout)
• “Wat ontbreekt er?”
Planten en dieren ontbreken in het landschap. Deze kunnen jullie winnen door een spel te spelen.
9

DEEL 1: BIOTOPENSPEL
MATERIAAL:
• 2 speeldoeken ‘NATUUR VROEGER’
• 6 afbakeningsschotels
• 1 dennenkegel
• 2 verzamelmappen ‘planten- en dierkaartjes’ (40 kaartjes per team)
• 2 speeldoeken ‘NATUUR VANDAAG’
DUUR:
60-70 minuten
SPEL 1: EEKHOORNRACE twee teams spelen tegen elkaar
In de EEKHOORNRACE (te vergelijken met vlaggenroof) spelen beide teams tegen elkaar om zoveel mogelijk planten- en dierkaartjes te winnen.
De eekhoorntjes verzamelen verwoed voedsel voor de winter, welke eekhoorn is het snelst?
De eekhoorntjes proberen de kegel in het midden (de ‘dennenkegel’) te bemachtigen. De speler die de ‘dennenkegel’ verovert, krijgt van de
spelbegeleider twee willekeurige kaartjes uit de map ‘Planten- en dierkaartjes’ van zijn teamkleur. Het spel eindigt wanneer één team al zijn
kaartjes heeft veroverd.
SPELOPSTELLING:
• Baken het speelterrein af door middel van de afbakeningsschotels of een markering.
• Plaats de dennenkegel in het midden van het speelterrein.
• Beide teams gaan elk aan één kant van het speelterrein staan, tegenover elkaar op een rij, achter een (denkbeeldige) lijn.
• Binnen elk team krijgt elke speler (eekhoorn) een nummer.
TIP: indien er in beide teams niet evenveel spelers zijn, geef dan één speler twee nummers.
10
Eekhoorntjes team blauw
Dennenkegel
Eekhoorntjes team groen

• Leg de spelregels uit.
• Speel een aantal ‘oefenduels’, zo ben je zeker dat de spelregels begrepen zijn.
SPELREGELS:
TIP: noteer de nummers die je roept, zo vermijd je dat sommige spelers meer aan de beurt komen dan anderen.
• De spelbegeleider roept een nummer, de spelers van beide teams met dat nummer lopen zo snel mogelijk naar de dennenkegel om deze te
bemachtigen.
• Rond de dennenkegel houden de eekhoorntjes steeds één hand op de rug en raken elkaar niet aan.
• De eekhoorntjes proberen de kegel te bemachtigen. De speler die de kegel ‘veilig’ naar zijn eigen team (over de lijn) weet te brengen, verdient
twee soortenkaartjes die hij mag afhalen bij de spelbegeleider. Hij legt deze naast het speeldoek en speelt verder.
• De spelers mogen elkaar aantikken vanaf het moment dat de andere de kegel vast neemt of aanraakt. Indien de speler met de kegel getikt
wordt voor hij over de lijn is, verliest hij dit duel. De kaartjes zijn voor zijn tegenspeler.
• De spelers mogen schijnbewegingen maken, maar wanneer een speler getikt wordt terwijl hij een schijnbeweging maakt, zijn de kaartjes voor
hem.
• Wanneer een duel te lang duurt, kan je een tweede of derde nummer in het spel roepen. In dit geval mogen de spelers enkel hun eigen tegenspeler
(met hetzelfde nummer) tikken.
• Wanneer een speler zich met de kegel buiten het speelterrein begeeft, zijn de kaartjes voor de tegenspeler.
• Bij tijdsgebrek, kan je meer dan twee kaartjes geven bij het winnen van een duel of kan je afspreken dat je het spel een bepaalde tijd speelt en
het aantal kaartjes dat het gewonnen team op het einde nog mist, aan elk team bijgeeft.
• Er kan ook een ander competitief spel gespeeld worden i.p.v. ‘Eekhoornrace’.
11

Elk team telt zijn kaartjes en noteert dit op het NATUURRAPPORT
Het team dat als eerste alle soortenkaartjes verzamelt heeft, is gewonnen (of het team dat het meeste kaartjes binnen een bepaalde tijd
gewonnen heeft).
De spelers proberen de soortenkaartjes op de juiste plaats op het speeldoek te plaatsen
De spelers verdelen de gewonnen kaartjes en lezen om beurt de tekst op de achterzijde van hun kaartje, terwijl ze de voorkant (tekening) aan de
andere spelers tonen. Op de achterzijde staan tips over de biotoop (= leefplaats) van de verschillende soorten, a.d.h.v. deze tips proberen de spelers
de kaartjes op de juiste plaats op het speeldoek te plaatsen.
De spelbegeleider controleert a.d.h.v. de overzichtskaart (zie p 14 ) of de planten- en dierkaartjes op de juiste plaats staan.
TIP:
• Corrigeer op een ‘speelse manier’ tijdens het spel.
• Geef af en toe hints.
Leg het 2e SPEELDOEK ‘NATUUR VANDAAG’ over het 1e en bespreek
Heel wat (kwetsbare) soorten zijn verdwenen of hebben het vandaag de dag moeilijk.
TIP:
• Bespreek de speeldoeken met beide teams, zo spaar je tijd.
• Verzamel de spelers rond het speeldoek.
12

• Maak het stil.
• Vraag:
• “Wat zien we op het speeldoek?”
• “Hoe ziet het landschap er nu uit? “
• “Wat is er veranderd, verdwenen, bijgekomen?”
(bv.: haven bijgekomen; zandbanken en duinen verdwenen; polder ontwaterd en omgevormd tot landbouwgrond; rivier rechtgetrokken
en oevers met beton verstevigd; moeras verdwenen; afvalwater in rivier; gespleten knotwilgen; populierenaanplant op hooiland; hooiland
ontwaterd; akkers groter en bemest (teveel mest is niet goed voor de natuur); badkuip en prikkeldraad i.p.v. poel en hagen; te veel koeien
op weide; poel dichtgegroeid en vervuild; holle weg verdwenen en erosie door gebrek aan begroeiing; heide bijna verdwenen, begroeid met
bomen en gras; verdroging ven; bos verdwenen; dorp is stad geworden; luchtvervuiling)
• “Is er nog veel (goede) natuur?”
Elk team telt de nog zichtbare kaartjes en noteert dit op het NATUURRAPPORT
Door natuurbeheer en natuurbeschermingsmaatregels kunnen we heel wat soorten ‘redden’ of de achteruitgang ervan voorkomen.
Speel het ministerspel en win zo natuurbeschermingsmaatregels.
13

DEEL 2: MINISTERSPEL
MATERIAAL:
• bal
• 6 afbakeningsschotels
• 2 verzamelmappen ‘Groene Ideeën’ (30 kaartjes per team)
• 2 verzamelmappen ‘Natuurbeschermingsmaatregels’ (30 kaartjes per team)
• verkleedmateriaal ‘minister van Natuur’
DUUR:
30-40 minuten
SPEL 2: SNOEKENJACHT twee teams spelen tegen elkaar
In de SNOEKENJACHT (te vergelijken met trefbal) spelen beide teams tegen elkaar om zoveel mogelijk natuurbeschermingsmaatregels te winnen.
De snoek is een echte roofvis. Hij voedt zich met alle soorten vis, zelfs kleinere soortgenoten zijn voor hem niet veilig. De spelers zijn snoeken die
de snoeken van het andere team proberen op te eten (= aangooien met een bal). De speler die een andere snoek opeet, krijgt van de spelbegeleider
een groen idee, dat gaat hij verdedigen bij de minister van Natuur. Hiermee kan hij een natuurbeschermingsmaatregel winnen. Het spel eindigt
wanneer één team alle of voldoende natuurbeschermingsmaatregels heeft veroverd.
SPELOPSTELLING:
• Baken het speelterrein af d.m.v afbakeningsschotels of een markering. Maak een veld met een middenlijn en twee achterlijnen.
• Beide teams gaan elk in één veld staan en kiezen één visarend (koning), die plaats neemt achter de achterlijn van het andere team.
• Leg de spelregels uit.
15
Visarend team groen
Snoeken team blauw
Snoeken team groen
Visarend team blauw

SPELREGELS:
• De snoeken proberen zoveel mogelijk snoeken van het andere team aan te gooien (op te eten), maar kunnen ook opgegeten worden door de
visarend van het andere team.
• Een speler is ‘opgegeten’ wanneer hij geraakt wordt door de bal die vóór de aanraking niet, maar na de aanraking wel de grond raakt. Een speler
die ‘opgegeten’ (geraakt) is, wordt een jonge visarend, en neemt samen met de bal plaats bij de visarend van zijn team. Vervolgens mag hij met
de bal een snoek van het andere team proberen aan te gooien.
• Een speler die een andere speler heeft aangegooid, mag met een groen idee (te krijgen bij de spelbegeleider) naar de minister van Natuur gaan
en speelt nadien gewoon weer mee.
• Een jonge visarend die een snoek aangooit, mag na zijn bezoek aan de minister terug in het speelvak van zijn team plaatsnemen.
• Een speler die voor de tweede keer scoort, mag een teamgenoot (die nog niet bij de minister is geweest) aanwijzen om naar de minister te gaan.
• Als de visarend (koning) scoort, duidt hij een teamgenoot (die nog niet bij de minister is geweest) aan om naar de minister te gaan.
• Als een speler de bal kan onderscheppen zonder die te laten vallen, heeft hij de bal veroverd.
• De bal mag niet afgeweerd worden met de vuisten.
• Als de bal een speler tegen het hoofd raakt, dan is deze speler NIET geraakt.
• Als alle snoeken van één team jonge visarenden geworden zijn, komt de visarend (koning) op het veld, hij heeft drie levens en is dus pas dood
wanneer hij voor een derde keer aangegooid wordt.
• Wanneer de bal buiten het terrein valt is deze voor de visarend, die langs die kant van het terrein staat.
Alternatieve spelen voor ‘Snoekenjacht’ (o.a. een bosspel) zie bijlage.
16

Groene ideeën ophalen bij spelbegeleider verdedigen bij minister van Natuur en bijbehorende natuurbeschermingsmaatregel winnen
De spelbegeleider speelt scheidsrechter tijdens het spel en deelt de groene ideeën uit. De groene ideeën worden genomen in de volgorde zoals ze
in de spelmap zitten (volg de pijlen).
De minister van Natuur zondert zich af van de spelers en ontvangt de spelers met een groen idee.
Een speler die gescoord heeft, krijgt van de spelbegeleider een groen idee. Dit groen idee verdedigt hij/zij bij de minister van Natuur. De speler
probeert in eigen woorden het groen idee uit te leggen en te verdedigen (=argumenteren).
Een speler die een groen idee met succes heeft verdedigd, krijgt hiervoor de overstemmende natuurbeschermingsmaatregel. De speler legt het
kaartje aan de kant en sluit vervolgens terug aan bij het spel, dit gebeurt ook wanneer de speler het groen idee zonder succes heeft verdedigd.
17

DEEL 3: BEHEERSPEL
MATERIAAL:
• gewonnen natuurbeschermingsmaatregels
• 2 controlelijsten
DUUR:
15-25 minuten
De spelers proberen de natuurbeschermingsmaatregels op de juiste plaats op het speeldoek ‘NATUUR VANDAAG’ te plaatsen
De spelers verdelen de gewonnen kaartjes en lezen om beurt de tekst op de achterzijde van hun kaartje, terwijl ze de voorkant (tekening) aan de
andere spelers tonen. Op de achterzijde staan tips over de plaats waar het kaartje thuishoort.
De spelbegeleider controleert a.d.h.v. de overzichtskaart (zie p 20 ) of de natuurbeschermingsmaatregels op de juiste plaats staan.
TIP:
• Corrigeer op een ‘speelse manier’ tijdens het spel.
• Geef af en toe hints.
Kijk welke soorten jullie team kan ‘redden’.
Met de natuurbeschermingsmaatregels kunnen heel wat soorten terug ‘op de kaart’ gezet worden. De spelers controleren aan de hand van de
controlelijst welke soorten ze kunnen redden. De spelers lezen om beurt een soortenfiche.
18

Op de controlelijst staat per soort de natuurbeschermingsmaatregel(s) (= bescherming) die deze soort nodig heeft, wanneer deze maatregels
(kaartjes) op het 2e speeldoek voorkomen, mag deze soort vanonder het doek uit genomen worden en op de zijkant van het 2e doek bevestigd
worden. Let op, sommige soorten hebben meerdere beschermingsmaatregels nodig, bij andere heb je de keuze tussen verschillende maatregels.
TIP:
• Bij tijdsgebrek, kan je zelf voor beide teams tegelijk overlopen welke bescherming de bedreigde soorten nodig hebben.
Elk team telt de zichtbare en geredde soorten en noteert dit op het NATUURRAPPORT
Elk team telt de niet-bedreigde (zichtbare) en geredde planten-en dierkaartjes en noteert dit op het natuurrapport.
EINDE SPEL
Elk team krijgt zijn natuurrapport, voorzien van datum, locatie en handtekening van de spelbegeleider mee naar huis/de klas.
Hoewel er in twee teams gespeeld werd om het spel competitief en uitdagend te maken zijn er geen verliezers.
TIP:
• Wijs er even op dat deze natuurbeschermingsmaatregels ook echt worden toegepast en hoe de leerlingen daarbij kunnen helpen (zelf aan
natuurbeheer doen).
19

Zo, jullie hebben nu met succes de natuur beschermd!
Onder andere door aan natuurbeheer te doen, hebben
jullie het aantal planten- en diersoorten, de biodiversiteit,
kunnen verhogen. Dankzij jullie wordt de
natuur weer kleurrijker!
21

NABESPREKING
Educatief is het waardevol om, na het spel, in groep even terug te blikken op de opgedane ervaringen. Met deze vragen kan je dit gesprek op gang
brengen en sturen.
• “Wat betekent het woordje ‘natuur’ voor jou?”
• “Is natuurbehoud (aankopen van natuurgebieden) belangrijk? Waarom wel/niet?”
• “Vind jij natuurbeheer de moeite waard? Waarom?”
• “Zijn natuurgebieden belangrijk? Waarom wel/niet?”
• “De overheid en Natuurpunt doen hun best om de natuur te beschermen. Wat/wie is ‘de overheid’?”
• “Noem enkele bedreigingen voor de natuur? Kan jij er iets aan verhelpen? Hoe?”
• “Hoe kunnen we natuurproblemen oplossen of voorkomen?”
• “Welk speldeel vond je het leukst – meest interessant – heb je het meest van opgestoken?”
Meer naverwerkingsopdrachten op bijgevoegde cd en op onze website www.natuurpunt.be/educatiefnatuurbeheer.
22