ZEGGEN

voltooid bij de geboorte. Weliswaar is het kind dan
reeds tot functioneren in staat omdat het beschikt
overeen repertoire van aangeboren gedragswijzen,
maar de groei en de ontwikkeling van de hersencellen
gaat nog door. Schapiro (1970) heeft met proeven
op ratten onderzocht of hiervoor een neuroanatomische
basis te vinden was. De ratten werden
gedurende de eerste levensweken drie a vijf maal
per dag aan allerlei uiteenlopende sensorische prikkels
blootgesteld. Hij vond dat het aantal synapsen
van dendrieten aan de piramidecellen en het aantal
met kleuringen zichtbaar te maken neuronen bij
sensorisch extra geprikkelde dieren veel groter was
dan bij de controlegroep die niet extra gestimuleerd
was. Onthouding van sensorische stimuli na de geboorte
zou mogelijk nadelig kunnen zijn voor de
ontwikkeling en uitbreiding van neuronen en associatiebanen
in het centrale zenuwstelsel gedurende
de eerste levensfase.
Volgens Portmann (1975) wordt iedere mens fysiologisch
te vroeg geboren. Gedurende zijn secundaire
extra-uterine ontwikkeling, dus tijdens de eerste
confrontatie met het milieu, neemt hij op plastische
wijze de wereld in zich op. Dat wil zeggen: de groei
en verdere ontwikkeling van het cerebrale weefsel
met de hersencellen en de associatiebanen kan zich
aanpassen bij de door de reeds functionerende zintuigen
aangedragen informatie. Ook Vester (1975)
beschrijft dit zeer suggestief. Hij haalt de onderzoekingen
van Conel (1970) aan, waaruit zou blijken dat
de voornaamste groeiperiode van hersencellen en
van de verbindingsdendrieten tussen de cellen bij
de mens tot de derde levensmaand doorgaat. Er
ontstaat een uiterst belangrijke cellenstructuur die
zich zou vormen onder invloed van externe waarnemingen.
Binnnen deze periode wordt dus een
groot deel van het grondpatroon van hersencellen
en dendrieten opgebouwd, waarlangs alle latere
informatie binnenkomt. Informatie die na deze drie
maanden wordt aangeboden zou niet meer in die
belangrijke mate leiden tot aanleg van nieuwe cellen
en vezels, maar zal via het nu beschikbare volledig
aangelegde zenuwstelsel worden opgeslagen in de
vorm van gecodeerde eiwitmoleculen. Alleen de
ontwikkeling van het spraakcentrum zou een uitzondering
vormen. Daarin zou nog enkele jaren langer
groei van cellen en verbindingen moqelijk zijn,
aldus Vester.
Dobbing (1970) komt op grond van zijn onderzoek
tot een andere conclusie, nl. dat het definitieve aantal
neuronen in de menselijke hersenen gevormd
wordt in de periode van de 10e tot de 18e zwangerschapsweek.
Daarna, in de 20e week, als de neuronen
dus grotendeels gevormd zijn, begint de eigenlijke
groeispurt van de hersenen, die berust op de
groei van gliacellen, waarvan er later achtmaal meer
zijn dan neuronen. Tegelijk begint dan het myelinisatieproces,
het isoleren van de axonen. Deze groeispurt,
die volgens Dobbing tot 2 jaar doorgaat, is
vooral daarom belangrijk omdat in die tijd op uitgebreide
schaal produktie van verbindingen tussen de
neuronen plaatsvindt. Hij wijst op het belang van de
voeding in deze periode. Ondervoeding kan een te­
kort aan opbouw van neuronenverbindingen met
zich mee brengen. Dobbing meent ook dat de groeisnelheid
van de hersenen niet voor alle delen ervan
gelijk is. Het cerebellum bijvoorbeeld, ook de neuronen
ervan, begint later te groeien maar is al na anderhalfjaar
klaar. Hetzelfde geldt voor enkele delen
van de schors. Dit betekent dat bij voedingsstoornissen
in deze periode ook het aantal neuronen in
deze gebieden kan achterblijven.
Cragg (1972) publiceerde, een onderzoek over de
gevolgen van ondervoeding bij ratten. Hij vond ook
een vermindering van de groei van neuronenverbindingen
maar constateerde dat deze niet alleen
het gevolg kan zijn van voedingstekort maar tevens
van verminderde stimulatie.
Dit sluit aan bij de proeven van Rosenzweig e.a.
(1968) die de invloed van stimulusdeprivatie nagingen
bij twee groepen ratten. De eerste groep werd
na het spenen complex gestimuleerd in een groep
van 12 dieren bij elkaar. De tweede groep werd gevormd
door ratten die een minimale sensorische
input kregen en geïsoleerd leefden. Bij de eerste
groep ontwikkelde de cortex zich beter dan bij de
tweede, vooral de visuele schors. De auteurs suggereren
dat de toename van cortexweefsel een gevolg
is van de groei van gliacellen, die weer gestimuleerd
wordt door prikkels uit de omgeving. De glia-functie
zou te maken hebben met de opbouw van vertakkingen
tussen de neuronen. Dat stimulusdeprivatie ongunstig
kan werken op de onderlinge neuronenfunctie
wordt ook aangetoond door de proeven van
Freeman e.a. (1972). Deze vonden dat wanneer men
bij katten gedurende de eerste tot de derde levensmaand,
waarin het visuele systeem tot ontwikkeling
komt, één oog afsluit, bepaalde interacties tussen
neuronen van beide ogen niet tot stand kunnen komen
of worden veranderd. Door deze mononucleaire
deprivatie treedt dan ametropische amblyopie
op. Lewin (1974) tenslotte noemt nog verschillende
onderzoekers, waaronder Frankova in Praag en Levitsky
en Barnes in New York (1972), die ontdekten
dat er een nauw verband bestaat tussen ondervoeding
en stimulusdeprivatie.
Er zijn dus aanwijzingen dat het grondpatroon van
de hersenstructuur niet of onvoldoende tot stand
komt wanneer geen of te weinig zintuiglijke prikkels
worden opgenomen. Deze gegevens openen een
nieuwe kijk op de betekenis van de eerste levensmaanden
van de mens. Zowel voeding als sensorische
en sociale stimulatie blijken een belangrijke
factor te zijn in de vroeg kinderlijke levensfase.
In die vroegste periode moet de pasgeborene dus zo
intensief mogelijk en op zo uitgebreid mogelijk gebied
kennis maken met de omgeving en de wereld
om zich heen. Het is nodig om visuele en auditieve
prikkels op te nemen, te ruiken en te voelen, behoeften
te bevredigen, bescherming en geborgenheid
te ondervinden en vreugde en verdriet mee te
maken. Als dit niet gebeurt, kan dit schadelijk zijn
43