Biologie - Technopolis

En de dader is... een kiwi
wiskunde • aardrijkskunde • biologie • techniek
1 e graad secundair onderwijs

Het educatief pakket ‘TOP SECRET’ is een actie binnen het
actieplan Wetenschapscommunicatie, een initiatief van de
Vlaamse Overheid. Het educatief pakket ‘TOP SECRET’ werd
gerealiseerd door Technopolis®, het Vlaamse doe-centrum
voor wetenschap en technologie in Mechelen.
Met Technopolis® brengt F.T.I vzw in opdracht van de
Vlaamse Regering wetenschap en technologie dichter bij
de mens.
Voor meer informatie over het actieplan
Wetenschapscommunicatie:
www.ewi-vlaanderen.be/actieplan
Wees altijd voorzichtig!
Technopolis® kan niet verantwoordelijk gesteld worden voor
gebeurlijke schade of ongevallen tijdens het uitvoeren van de
experimenten.
Flanders Technology International vzw-2010- alle rechten
voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd
zonder voorafgaandelijke schriftelijke toestemming
van de uitgever.
Verantwoordelijke uitgever:
Erik Jacquemyn, Technologielaan, 2800 Mechelen.

Voorwoord
Kruip in de huid van een spion en ontdek hoe je een misdadiger kan ontmaskeren door vingerafdrukken te
nemen of door de levenscyclus van fruitvliegjes te bestuderen. Aan de hand van dit educatief pakket ontdek
je zelf hoe wetenschap en technologie op verbazingwekkende wijze toegepast worden in de spionagewereld.
Dit educatief pakket is bedoeld voor de eerste graad van het secundair onderwijs. Het laat toe om op een
speelse manier, met laagdrempelige proefjes en doe-opdrachten een aantal wetenschappelijke en technologische
onderwerpen op een leuke manier in de klas te behandelen. Leerkrachten vinden in elke bundel een
heleboel handige lestips en heel wat achtergrondinformatie. Achteraan elk hoofdstuk staat een overzicht
van de eindtermen die dat hoofdstuk mee kan helpen realiseren (geldig vanaf september 2010).
Naast dit deel Identificeren, dat zich specifiek op de les biologie (natuurwetenschappen) richt, bestaat het
pakket nog uit de onderdelen Cryptografie, Lokaliseren en Beveiligen voor de vakken wiskunde, aardrijkskunde
en techniek.
Met behulp van het educatief pakket ‘TOP SECRET’, wordt het leven en werk van een spion ontmaskerd.
De leerlingen worden ondergedompeld in de wereld van de spionage en contraspionage. Met behulp van
deze vier bundels uit het educatieve pakket, kruipen de ze zelf in de huid van een echte spion.
We wensen jou en je leerlingen veel spionageplezier!
3
Technopolis® • TOP SECRET >Voorwoord

4
INHOUD
Voorwoord 3
1. Wiskunde
1.1. Cryptografie
2. Aardrijkskunde
2.1. Het noorden kwijt
2.2. Een uitweg in je hoofd
3. Biologie 5
3.1. En de dader is … een kiwi 6
Doe het zelf 6
Leerkrachtenfiche 7
3.2. Wanneer is de moord gepleegd? 8
Doe het zelf 8
Leerkrachtenfiche 9
3.3. Verraden door je vingers 10
Doe het zelf 10
Leerkrachtenfiche 11
3.4. De laatste slok 12
Doe het zelf 12
Leerkrachtenfiche 13
3.5. Wie is er hier geweest? 14
Doe het zelf 14
Leerkrachtenfiche 15
4. Technologische opvoeding
4.1. Op heterdaad betrapt
4.2. Leerkrachtenfiche

3.
Biologie -
Identificeren
5

Technopolis® • TOP SECRET >3. Biologie >> 3.1. En de dader is … een kiwi
6
>>3.1.
En de dader is … een kiwi
Doe het zelf!
DNA van een kiwi opzuiveren
Waar is dat goed voor?
Op de plaats van de moord zijn enkele haartjes en
huidschilfers gevonden. Die kunnen de politie helpen
om de dader te vinden. In elke cel zit namelijk een
kern die DNA (desoxyribonucleic acid of desoxyribonucleïnezuur)
bevat. En elk organisme heeft in zijn
cellen zijn eigen, specifieke DNA. In dat DNA bevinden
zich de erfelijke eigenschappen van het organisme,
bijvoorbeeld de kleur van je ogen. Uiteraard is het
niet de bedoeling dat we het haar of de nagels van
verdachte medemensen onderzoeken. We beperken
ons hier tot het onderzoeken van kiwi-DNA (dat o.a.
bepaalt welke kleur het vruchtvlees heeft).
Handen uit de mouwen
materiaal:
x 1 kiwi
x water
x zout
x koffielepel
x mixer
x koffiefilter
werkwijze:
x maatcilinder
x afwasmiddel
x ethanol (70 procent,
te koop bij de drogist)
x microgolf
x houten stokje
x verwijder de schil van
de kiwi en snijd hem in
kleine stukjes;
x voeg de stukjes kiwi
samen met 100 ml water,
een halve koffielepel
zout en drie druppeltjes
afwasmiddel. Mix het
mengsel gedurende
10 tot 15 seconden;
x verwarm het mengsel in de microgolf gedurende
30 seconden op 850 watt;
x filter vervolgens het geheel door een koffiefilter en
vang het sap op in een maatcilinder;
x haal nu pas de ijskoude ethanol uit de diepvriezer
en voeg die heel voorzichtig toe. Zorg ervoor dat
de ethanol voorzichtig langs de kant loopt en dat
het volume in je maatcilinder verdubbelt;
x na enkele seconden vormt zich op de scheidingslijn
tussen het sap en de alcohol een witte snotachtige
stof. Draai voorzichtig met een houten
stokje door dat snot en wind het op ... het DNA van
de kiwi!

Leerkrachtenfiche
Didactische tips
x Als voorbereiding op de les kun je de leerlingen in
boeken of op het internet laten opzoeken waarvoor
de afkorting DNA staat en wat DNA juist is.
Eventueel kun je hen ook een tekening van de
structuur laten opzoeken.
x Je kunt de proef ook uitvoeren met een banaan,
een aardbei of een ui: je bekomt hetzelfde resultaat!
x Je kunt je fruit ook stukmaken met mortier en
stamper, meestal voorhanden in elk lab.
x Je kunt het mengsel ook verwarmen in een warmwaterbad
van 60°C gedurende 10 à 15 minuten.
Verwarm hiervoor water in een bekerglas en houd
de temperatuur goed in de gaten met een thermometer.
x Om de alcohol (in dit geval ethanol) ijskoud te
maken, zet je de fles alcohol de avond voordien in
het diepvriesvak.
x Je moet na het (rustig!) toevoegen van de alcohol
nog even geduld hebben, want het uitvlokken verloopt
niet altijd even snel.
x Het DNA verder onderzoeken met een microscoop
heeft niet veel zin omdat een klasmicroscoop niet
sterk genoeg is om de DNA-structuur zichtbaar te
maken.
Achtergrondinformatie
x Verklaring van de proef:
Het afwasmiddel opent de celmembranen.
Daardoor komt de celinhoud in de vloeistof
terecht. Zo komen DNA, eiwitten en celwandresten
met elkaar in contact. Het DNA en de eiwitten lossen
niet op in alcohol en vlokken dan uit tot een
zichtbaar slijmerig netwerk van fijne draden. De
wolk die gevormd wordt in de alcohollaag (boven-
ste laag) bestaat dus niet alleen uit DNA. Deze
wolk bevat ook een beetje eiwitten die aan het
DNA gebonden zijn.
x Als je het DNA uit de celkern achter elkaar zou leggen,
dan zou je een draad van twee meter krijgen.
Een celkern is daarvoor te klein, daarom zijn de
draden opgewonden rond eiwitbolletjes. Op die
manier ontstaat de structuur die we chromatinedraad
noemen en die je hebt waargenomen
tijdens het experiment.
Doelstellingen
Eindtermen natuurwetenschappen
De leerlingen kunnen
4 de cel als bouwsteen van een organisme herkennen
en haar structuur op lichtmicroscopisch
niveau herkennen;
21 onder begeleiding, bij een onderzoeksvraag gegevens
verzamelen en volgens een voorgeschreven
werkwijze een experiment, een meting of een
terreinwaarneming uitvoeren.
7
Technopolis® • TOP SECRET >3. Biologie >> 3.1. En de dader is … een kiwi

Technopolis® • TOP SECRET >3. Biologie >> 3.2. Wanneer is de moord gepleegd?
8
>>3.2.
Wanneer is de moord gepleegd?
Doe het zelf!
Het leven van een fruitvlieg
Waar is dat goed voor?
In een steegje is een lijk gevonden. Op het lijk zijn larven
van een bromvlieg aangetroffen. Een entomoloog
(insectenkundige) zal de levenscyclus van een vlieg
onderzoeken en kan zo ontdekken hoeveel dagen
geleden die persoon vermoord werd.
volwassen insect
(imago)
pop
ei
larve
larve
larve
Handen uit de mouwen
materiaal:
x bokaal
x overrijpe banaan
x nylonkous
werkwijze:
x elastiek
x vergrootglas
x Leg stukjes overrijpe banaan midden op de bodem
van de bokaal;
x zet je bokaal in de buurt van een vuilnisbak buiten
of bij een open compostbak;
x wanneer de geur van de rottende banaan een
tiental fruitvliegjes in de bokaal heeft gelokt, sluit
je de bokaal af met een stuk nylonkous, dat je over
de bokaal klemt met een elastiek;
x laat na een paar dagen de vliegen terug uit de fles
en sluit ze opnieuw af. De fruitvliegjes zullen
ondertussen de eerste eitjes hebben gelegd;
x bekijk nu de levenscyclus van de vliegjes, vanaf
het eitje. Gebruik een vergrootglas, want ze zijn
heel klein. Zorg wel voor voldoende voedsel. Denk
eraan dat fruitvliegjes leven van rottend fruit en
niet van rottend vlees.
let op!
Voor dit experiment gebruiken we geen
bromvliegen, maar fruitvliegen. Die zijn
wel verwant met de bromvliegen en zijn
bovendien gemakkelijker te kweken.

Leerkrachtenfiche
Didactische tips
x Laat de leerlingen informatie opzoeken over het
beroep entomoloog als voorbereiding op de les.
x Het vangen van fruitvliegjes gebeurt best op een warme,
zonnige dag omdat fruitvliegjes zicH Het best voortplan-
ten bij temperaturen van ca. 24–26 °c. Dus ook bij het
volgen van de levenscyclus plaats je de bokaal best
op een warme plaats.
x Fruitvliegjes voeden zich in de natuur met rottende
en gistende zoete vruchten maar ook bier, azijn
en bepaalde schimmelproducten staan op hun
menu. Je kunt dus ook fruitvliegjes vangen met
andere zoete vruchten dan een banaan.
x Je kunt het experiment ook kaderen bij de volkomen
en onvolkomen gedaanteverwisseling van
insecten. De levenscyclus van het fruitvliegje kun
je vergelijken met een vlinder. Die levenscyclus is
bij de leerlingen meestal beter gekend.
x Laat de leerlingen een verslag of waarnemingstabel
maken van de levenscyclus van het fruitvliegje.
Je kunt hierbij een tekening van elke fase van de
volkomen gedaanteverwisseling laten maken.
Levenscyclus van de fruitvlieg
Fase 1: ei tekening
waarneming na
…
dagen
Fase 2: larve tekening
waarneming na
…
dagen
Fase 3: pop tekening
waarneming na
…
dagen
Fase 4: imago tekening
waarneming na
…
dagen
Achtergrondinformatie
x De levenscyclus van de fruitvlieg bestaat uit vier
stadia: 1. het ei, 2. de larve, 3. de pop, 4. het imago.
(= volkomen gedaanteverwisseling). Die cyclus
gaat supersnel: na een paar dagen kruipen de larven
al uit de eitjes. Ze lijken op piepkleine wormpjes.
Na ongeveer een week bewegen de larven
niet meer en zijn ze een pop geworden. Vijf dagen
later komen de volwassen vliegen uit de pop.
Normaal gezien duurt de cyclus, van ei naar volwassen
vlieg, dus ongeveer twee weken. De duur
van de cyclus hangt echter af van de insectensoort,
de temperatuur en de luchtvochtigheid. Zet je de
bokaal bijvoorbeeld in een koude omgeving, dan
zul je zien dat alles veel trager gaat.
x Binnen een uur raakt een lijk, mits gunstig gelegen,
flink bevolkt met blauwe en groene bromvliegen.
Op een lijk kunnen eitjes, larven (zie foto)
of poppen van insecten gevonden worden. Door
ze verder te kweken, kunnen de entomologen de
duur achterhalen van de cyclus en inschatten hoe
lang geleden de eitjes gelegd werden. Dat gebeurt
al snel na het overlijden. Zo kan het tijdstip van
de moord, heel belangrijk in een moordonderzoek,
bepaald worden.
Doelstellingen
Eindtermen natuurwetenschappen
De leerlingen kunnen
7 in een concreet voorbeeld van een biotoop aantonen
dat organismen een levensgemeenschap
vormen waarin voedselrelaties voorkomen;
8 in concrete voorbeelden aantonen dat de omgeving
het voorkomen van levende wezens beïnvloedt
en omgekeerd.
9
Technopolis® • TOP SECRET >3. Biologie >> 3.2. Wanneer is de moord gepleegd?

Technopolis® • TOP SECRET >3. Biologie >> 3.3. Verraden door je vingers
10
>>3.3.
Verraden door je vingers
Doe het zelf!
vingerafdrukken herkennen
Waar is dat goed voor?
Op de plaats van het misdrijf heeft een politieagent
verschillende vingerafdrukken gevonden. Als die vingerafdrukken
kunnen worden geïdentificeerd, wordt
de dader misschien gevonden.
Handen uit de mouwen
materiaal:
x potlood
x kladpapier
werkwijze:
x wit papier
x brede plakband
x Kleur een stukje kladpapier grijs met een zacht
potlood. Ga er enkele keren over om een dikke grafietlaag
te bekomen;
x druk je vinger in het ingekleurde vlak;
x kleef vervolgens een plakbandstuk op je vinger;
x als je de plakband verwijdert, staat je vingerafdruk
op de kleefstrook. Je kunt die bevestigen op
een wit blad papier;
x elke klasgenoot bevestigt een vingerafdruk op datzelfde
witte blad en schrijft zijn naam onder zijn
vingerafdruk;
x ten slotte maak je een tweede afdruk van diezelfde
vinger en kleef je die op een andere wit blad
zonder naam. Dat laatste blad geef je aan je leerkracht;
x je leerkracht geeft je een willekeurige vingerafdruk
en jij gaat op zoek van wie de vingerafdruk
is. Vind je de dader?

Leerkrachtenfiche
Didactische tips
x Als voorbereiding op de les kun je de leerlingen
laten opzoeken wat dactyloscopie is of hoe je een
vingerafdruk kunt onderzoeken.
x Je kunt verschillende bladen laten maken met de
vingerafdruk van alle leerlingen. Zo kunnen ze in
kleinere groepjes de dader zoeken.
x Laat de leerlingen hun besluit argumenteren.
Waarom is hij of zij de dader? Laat hen de resultaten
voorstellen voor de klas.
Achtergrondinformatie
x Verklaring van de proef:
In de huid van je vingers bevinden zich lijnvormige
verhoudingen, de zogenaamde papillairlijnen.
Daarin bevinden zich kleine poriën. Het zweet verlaat
het lichaam via die poriën en dat zweet wordt
afgezet op voorwerpen die worden aangeraakt.
Het lijnenpatroon is voor iedereen uniek en onveranderlijk.
Identificatie gebeurt door kenmerken in
het patroon te vergelijken met de gevonde vingerafdruk.
Meestal wordt er ook gekeken naar andere
details in de afdrukken zoals poriën en lijnranden.
x Vingerafdrukken worden verdeeld in groepen:
x Dactyloscopie is de techniek waarbij vingerafdrukken
zichtbaar worden gemaakt, geclassificeerd en
BOOG KRING BOOG ANDERE
Lijnen in een boog, ze
komen van onderen, draaien
en komen weer terug
Lijnen die in een complete
cirkel gaan. Hierbij maken
ze een mooi rondje.
geïdentificeerd. De techniek is heel belangrijk voor
het vinden van bewijsmateriaal in een misdaadonderzoek.
Veel misdadigers dragen handschoenen
zodat ze geen vingerafdrukken nalaten op de
plaats van de misdaad. Maar als ze dat niet doen,
dan kan de politie de misdadiger gemakkelijker
opsporen. Europa heeft een eigen databank met
vingerafdrukken, Eurodac.
In Amerika heeft de FBI een databank met maar
liefst 250 miljoen afdrukken.
x Vingerafdrukken worden ook vaak toegepast als
identificatiemiddel ter beveiliging van gebouwen
of computers. Alleen mensen met de juiste afdruk
krijgen dan toegang tot het gebouw of de pc.
Doelstellingen
Eindtermen natuurwetenschappen
De leerlingen kunnen
24 onder begeleiding resultaten uit een experiment,
een meting of een terreinstudie weergeven.
Dit kan gebeuren in woorden, in tabel of
grafiek, door aan te duiden op een figuur of door
te schetsen. De leerlingen gebruiken daarbij de
correcte namen en symbolen;
26 gehanteerde wetenschappelijke concepten
verbinden met dagelijkse waarnemingen, concrete
toepassingen of maatschappelijke evoluties.
Lijnen die horizontaal lopen.
De lijnen gaan in het centrum
naar omhoog.
Meest voorkomend Gemiddeld voorkomend Zeldzaam Zeer zeldzaam
65% mensen 30% mensen 4% mensen 1% mensen
11
Technopolis® • TOP SECRET >3. Biologie >> 3.3. Verraden door je vingers

Technopolis® • TOP SECRET >3. Biologie >> 3.4. De laatste slok
12
>>3.4.
De laatste slok
Doe het zelf!
Wat heeft het slachtoffer
het laatst gedronken?
Waar is dat goed voor?
Naast het lijk vonden de inspecteurs een leeg glas
dat waarschijnlijk samen met het lijk op de grond
was gevallen. Wat heeft het slachtoffer het laatst
gedronken? Kan dat drankje de oorzaak zijn van het
overlijden?
Handen uit de mouwen
materiaal:
x glas met vloeistof
x universeelindicator (papier)
x onderzoeksblad
werkwijze:
Test je vloeistof met universeelindicator(papier).
Welke vloeistof bevond zich in het glas? Gebruik
onderstaande tekening om uit te vissen welke vloeistof
zich in het glas bevond.

Leerkrachtenfiche
Didactische tips
x Als voorbereiding op de les kun je de leerlingen
informatie laten opzoeken over pH, pH-schaal en
indicatoren.
x Verdeel de klas in groepjes. Geef elk groepje leerlingen
een genummerd bekerglas met een andere
vloeistof in. Voeg desnoods voedingskleurstof toe
(te koop in elke supermarkt) zodat ze de vloeistof
nog niet herkennen aan de kleur. Via een doorschuifsysteem
onderzoeken ze verschillende vloeistoffen
en wordt de pH-schaal meerdere keren
bekeken en bestudeerd. Ten slotte geef je een
nabespreking over de verschillende vloeistoffen.
x Je kunt de leerlingen ook een waarnemingsfiche
meegeven waarop ze het antwoord schrijven. Zo
heeft u als leerkracht een evaluatiemogelijkheid bij
het experiment.
Vloeistof 1
Vloeistof 2
Vloeistof 3
pH Naam vloeistof
x Je kunt de pH of zuurtegraad ook meten met een
pH-meter om tot een preciezer resultaat te komen.
x Test op voorhand de pH van de gekozen oplossingen
om zelf over de juiste oplossing te beschikken.
Achtergrondinformatie
- Verklaring van de proef:
Een pH-indicator of universeelindicator is een chemische
stof die van kleur verandert door de zuurtegraad
van de te onderzoeken stof. Er bestaan verschillende
soorten indicatoren om allerlei stoffen aan te tonen.
Uit de lessen biologie ken je waarschijnlijk clinistix
om glucose aan te duiden of albustix voor proteïnen.
- Rodekool is ook een goede indicator om de zuurtegraad
aan te tonen. Rodekoolsap kleurt rood bij een
zuur en groen bij een basische stof zoals ammoniak.
Men voegt trouwens vaak azijn toe aan rodekool om
het een mooie rode kleur te geven.
Doelstellingen
Eindtermen natuurwetenschappen
De leerlingen kunnen
24 onder begeleiding resultaten uit een
experiment, een meting of een terreinstudie
weer¬geven. Dit kan gebeuren in woorden, in
tabel of grafiek, door aan te duiden op een figuur
of door te schetsen. De leerlingen gebruiken
daarbij de correcte namen en symbolen.
13
Technopolis® • TOP SECRET >3. Biologie >> 3.4. De laatste slok

Technopolis® • TOP SECRET >3. Biologie >> 3.5. Wie is er hier geweest?
14
>>3.5.
Wie is er hier geweest?
Doe het zelf!
Een voetafdruk onderzoeken
Waar is dat goed voor?
Als een lijk is gevonden, gaan de inspecteurs koortsachtig
op zoek naar sporen. Als je die sporen nadien
ergens terugvindt, bijvoorbeeld op de onderkant van
een schoen, kun je bepalen of de eigenaar van die
schoen op de plaats van de misdaad is geweest.
Handen uit de mouwen
materiaal:
x doos met sporen
x determineertabellen
x loep
werkwijze:
x pincet
x plastic handschoenen
x Doe handschoenen aan zodat je de eventuele sporen
niet aantast;
x bekijk de inhoud van je doos om te weten welke
sporen zijn teruggevonden op de onderkant van
de schoen;
x neem je pincet en vergrootglas bij de hand en
onderzoek de verschillende sporen;
x determineer de sporen met behulp van je determineertabellen;
x neem een besluit. Is deze persoon op de plaats van
het misdrijf geweest?

Leerkrachtenfiche
Didactische tips
x Geef als leerkracht eerst een beschrijving van de
plaats van het misdrijf.
Bijvoorbeeld: ‘Het slachtoffer is teruggevonden in
een loofbos. In de onmiddellijke omgeving stonden
een berk, een linde en een kastanjeboom.’
x Stel als leerkracht verschillende onderzoeksdozen
samen. Je kunt hier zelf variaties in aanbrengen
aan de hand van de determineertabellen die je ter
beschikking hebt.
Bijvoorbeeld:
doos 1 doos 2 doos 3
- schoen
- zand
- schelpje
- zoutminnende
plant of stukje
weekdier ...
- schoen
- humus
- stukje blad van
een berk
- zaad van een
berk
1 a naalden lang en per 2 of 5 x 3
b naalden afzonderlijk x 2
2 a naalden slap, plat en glanzend x TAxUS
b naalden stijf x 5
- schoen
- humus
- stukje varen
- naald van een
den of spar
x Na het determineren kun je een klasgesprek houden.
Welke sporen zaten in je doos? Waar is deze
persoon geweest? Hoe kun je dat weten?
x Voorbeeld van een determineertabel voor naalden:
3 a naalden in bundels van 2 x 4
b naalden in bundels van vijf,
blauwgroen, zacht en slank
x WEyMOUTHDEN
4 a naalden ± 6 cm lang, bochtig x GROVE DEN
b naalden ± 12 cm lang, recht x CORSICAANSE DEN
5 a naalden afgeplat x 6
b naalden niet afgeplat x FIJNSPAR
6 a naalden in 1 vlak x ZILVERSPAR
b naalden 2-4 cm, afgeronde punt en aan x DOUGLASSPAR
de onderkant witte strepen
c naalden kort (0,6 - 1,3 cm) met stompe x HEMLOCKSPAR
punt; onderzijde wit
d naalden 1,5 - 2 cm, lang, stijf en met x NORDMANNSPAR
ingesneden topje
Achtergrondinformatie
- Verschillende sporen zoals haar, textielvezels, zaden
kunnen speurders vaak op het goede spoor zetten.
Zo kunnen ze bewijzen dat mensen elkaar hebben
aangeraakt of op een bepaalde plaats zijn geweest.
Ze verzamelen sporen met kleefstrookjes, pincetten
enzovoort.
- De eerste politiemensen die op de plaats van de
misdaad aankomen, moeten die plaats bewaken en
afzetten. Alles gebeurt volgens een strikte procedure
zodat alle sporen bewaard blijven tot de technische
dienst ter plaatse is. De technische rechercheurs
onderzoeken de plaats heel nauwkeurig om eventueel
achtergebleven sporen te vinden en te verzamelen.
De kleinste fout kan al nefast zijn voor de meestal
tere sporen. Al het bewijsmateriaal wordt apart verpakt
en afgesloten zodat de sporen intact blijven.
Doelstellingen
Eindtermen natuurwetenschappen
De leerlingen kunnen
21 onder begeleiding, bij een onderzoeksvraag gegevens
verzamelen en volgens een voorgeschreven
werkwijze een experiment, een meting of een
terreinwaarneming uitvoeren;
23 onder begeleiding, verzamelde en beschikbare
data hanteren, om te classificeren of om te determineren
of om een besluit te formuleren;
Met dank aan:
x Liesbeth Van Goethem : tekst x Corbis Belgium : foto’s p.1, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 14, 15
x NASA : tekening p. 8
15
Technopolis® • TOP SECRET >3. Biologie >> 3.5. Wie is er hier geweest?

Technopolis®,
waar experimenteren fun is!
Fietsen op een kabel op 5 meter hoogte? Zelf een vliegtuig aan de grond zetten? In een superzeepbel staan?
Een dutje doen op een spijkerbed? … Je kunt het zo gek niet bedenken of je beleeft het in Technopolis®,
het Vlaamse doe-centrum voor wetenschap en technologie.
Technopolis® is geen gewoon museum, maar een doe-centrum, waar je je uitleeft in meer dan 280 experimenten.
Kinderen tussen 4 en 8 jaar kunnen zich uitleven in het Kinder-doe-centrum, waar 90 bijkomende interactieve opstellingen
werden aangebracht op kindermaat en aangepast aan hun leefwereld. En in de Doe-tuin kun je zelfs in openlucht
experimenteren.
Je mag hier overal je neus insteken: je voelt, probeert en experimenteert zelf. Zo begrijp je de dingen beter en
sneller en leer je op een toffe en spannende manier iets bij over wetenschap en technologie. Je zult merken dat wetenschap
allesbehalve saai is!
Spannende shows en toffe demo’s maken je bezoek aan Technopolis® extra leuk. Edutainers, Technopolis®
medewerkers, laten je tijdens zo’n show of demo op een leuke manier kennismaken met wetenschap. Zo kun je
bijvoorbeeld je haren rechtop laten zetten aan de Van de Graaff-generator. Niet met gel of haarlak maar … met elek-
triciteit! Regelmatig staan er nieuwe shows en demo’s op het programma.
Technopolis® trekt er ook regelmatig op uit! Kinderhappenings, beurzen, evenementen voor het grote publiek ...
Afhankelijk van het soort evenement, zijn we aanwezig met een stand, een wetenschappelijke doe-hoek,
opstellingen met experimenten, de TechnoVelo® of de wetenschapstruck MysteriX® .
Voor scholen heeft Technopolis® een uitgebreid educatief aanbod. Educatieve pakketten en werkboekjes, educatieve
parcours, wetenschapstheater, een wetenschapstruck … Leerkrachten uit zowel het basis- als het secundair
onderwijs gebruiken het educatief materiaal van Technopolis® om de wetenschappelijke of technologische lessen
aantrekkelijker te maken. Op www.technopolis.be vind je gratis downloadbaar educatief materiaal en meer
informatie over het educatieve aanbod van Technopolis®.
Wil je nog meer experimenteren? Neem dan een kijkje op www.experimenteer.be. Je vindt er heel wat leuke
proefjes die je thuis of in de klas zelf kunt doen.
Meer info? Surf: www.technopolis.be of bel: 015 / 34 20 00.
Technopolis®, Technologielaan, 2800 Mechelen