10 vragen bij straffen voor gedrag Bejegening - Politieacademie

Voorbij het
Van der Steen tijdperk ?
10 vragen bij ‘Straffen voor gedrag’
Hidde de Blouw, MSc
Programmamanager Lectoraat Lerende Politie Organisatie, Politieacademie
“Politiemensen moeten hun eigen persoonlijke normen
integreren met hun professionele normen. Dat is een lastige
en kwetsbare aangelegenheid die onderlinge collegiale
en professionele steun en toetsing verdient.”

Een belangrijk principe van de methode Van der Steen is dat je de beslissing om
te waarschuwen of te bekeuren niet laat afhangen van houding en gedrag van
de burger tijdens het bekeuringgesprek. Dit wordt binnen de methode ‘straffen
voor gedrag’ genoemd. Het blijkt dat politiemensen soms wel degelijk ‘straffen
voor gedrag’ tijdens een handhavinggesprek. Dit verdient aandacht en verdieping
in het perspectief van de voortdurende ontwikkeling van de professionaliteit
en de ‘fitness’ van politieoptreden op basis van haar discretionaire ruimte en
in relatie tot haar legitimiteit en gezag.
In dit artikel wil ik voer voor een professionele dialoog geven door aspecten van
bejegening in handhavingsgesprekken 1 langs te lopen vanuit de invalshoeken
communicatie en argumentatie 2 . Het ‘straffen voor gedrag’ is hiervoor de
opstap. De aandachtspunten worden aan het eind samengevat in 10 vragen
voor onderlinge collegiale bespreking. Professionele dialoog is een belangrijk
aangrijpingspunt voor de ontwikkeling van de (lerende) politie. Want het gaat
niet alleen om persoonlijke vraagstukken voor de individuele professional in de
frontlijn, maar ook om de werking en ontwikkeling van de politie in de samenleving
als geheel.
De afgelopen paar jaar heb ik in contacten met tientallen ervaren politiemensen
van meerdere korpsen kunnen spreken over hoe zij beslissen en handelen in
hun dagelijkse politiepraktijk. Regelmatig kwam daarbij aan de orde dat zij
soms ‘straffen voor gedrag’ tijdens het bekeuringgesprek. Het is hen op zichzelf
helder wat de methode Van der Steen beoogt en waarom. Tegelijkertijd is er
onderling herkenning en een zekere mate van begrip wanneer een collega een
situatie te berde brengt waarin het gedrag van de burger tijdens het contact
blijkbaar aanleiding gaf om te straffen voor dat gedrag. Mijns inziens moeten
we dit niet afdoen als een afwijking van de aangeleerde methode en ook niet
als een incidentele ‘terugval’ naar een formele beroepshouding waarin tegenspraak
niet wordt geduld en onderdanigheid wordt beloond. Belangrijk is de
bejegening in handhavinggesprekken juist onderwerp van intercollegiaal professioneel
overleg te laten zijn.
Ook het onderzoek van Mandemaker en de Pater (zie elders in deze bundel)
geeft aan dat de manier waarop ervaren collega’s burgers bejegenen afwijkt
van de manier waarop een student dit aanleert. Zij bevelen aan om ervaren
collega’s een professionaliseringstraject aan te bieden. Dit zou dan mijns inziens
niet zozeer gericht moeten zijn op het (opnieuw) aanleren van de methode Van
de Steen, maar op een professionele uitdieping van de ervaringen, motieven en
argumenten om in sommige situaties toch te ‘straffen voor gedrag’. Daarbij is
een toetsing aan de uitgangspunten van de methode van belang. Er is in de ogen
van optredende politiemensen blijkbaar vaak genoeg aanleiding om repressief te
9 Voorbij het Van der Steen tijdperk ?

eageren op houding en gedrag van de burger tijdens het handhavingsgesprek.
Of dit terecht en professioneel is, is niet alleen een kwestie van individuele
discretionaire bevoegdheid en evenmin een kwestie van al of niet competente
toepassing van een methode of protocol.
De methode Van der Steen
In deze paragraaf vat ik de methode Van der Steen samen. Ruim dertig jaar geleden
werd de methode binnen de politie geïntroduceerd. Koppelaar en Van der
Steen (oud-hoofdinspecteur van politie) ontwikkelden een methode om agenten
te trainen hoe ze in bekeuringsituaties burgers correct – we zouden nu zeggen:
professioneel – konden bejegenen en de kans op escalatie konden verminderen.
Aan de hand van videoscènes en rollenspelen met acteurs konden studenten
zich oefenen in de directe interactie met publiek. De methode werd ook toegesneden
op optreden in conflictsituaties en opvang van slachtoffers van zedendelicten.
Daarnaast op hoofdlijnen ook voor intern werkoverleg en coaching van
medewerkers. Inmiddels heeft de methode qua leermateriaal een visuele update
gehad naar een cd-rom: “De Wet Mulder nader belicht”. In dit artikel beperk
ik mij tot de interactie tussen politieagent en burger en de bejegening van de
burger door de politieagent in bekeuringsituaties. Ik gebruik hierna voor de
leesbaarheid de strafrechtelijke terminologie 3 en de hij-vorm.
Een belangrijk element van de methode Van der Steen is een scheiding te maken
tussen het feitelijk gedrag dat aanleiding is tot staandehouding en het gedrag
dat de burger vertoont tijdens het handhavinggesprek zelf. Het principe is dat
je als politieagent waarschuwt dan wel bekeurt voor het initiële overtredinggedrag
en niet een bekeuring voor die overtreding geeft naar aanleiding van
houding en gedrag van de burger tijdens het gesprek zelf. Dit laatste heet in
de methode ‘straffen voor gedrag’ en wordt bestempeld als niet professioneel
politieoptreden.
Volgens de methode neem je de beslissing om te bekeuren dan wel te waarschuwen
vóórdat je contact maakt met de burger. In de opening van het gesprek
wordt de waargenomen overtreding en de beslissing meegedeeld aan de burger.
Dit creëert duidelijkheid, bevordert een zakelijk contact, ondersteunt een
professionele bejegening richting de burger en vermindert de kans op escalatie.
Daarmee is de legitimiteit en het gezag van de politie en haar relatie met het
publiek gediend.
10 Bejegenen bij handhaving

De methode Van der Steen heeft als grondslag de indeling van de interactie in
fasen of stappen die successievelijk doorlopen worden. In de vernieuwde versie
wordt dit uitgewerkt onder het kopje tactische instructies. Dit naast de juridische
instructies, die hier verder niet meer ter sprake komen.
Na de beslissing tot staandehouding opent de agent het gesprek. Hierin geeft
hij aan welke overtreding hij gezien heeft en dat hij daar een bekeuring dan
wel een waarschuwing geeft. Na deze opening is er ruimte voor reactie van de
burger en geeft de agent daarop repliek. Tenslotte wordt het gesprek afgerond
en worden de administratieve zaken afgehandeld (het noteren van de gegevens,
zoals de identiteitsgegevens van de burger). Zie ook de tabel aan het eind van
dit artikel.
In de fase ‘ruimte voor reactie van de burger’ is luisteren belangrijk. Daarmee
wordt bedoeld dat de agent de burger laat merken dat hij de burger hoort, begrijpt
en serieus neemt in zijn reactie. Door bijvoorbeeld de opmerkingen van de
burger te parafraseren en terug te geven, “Ik begrijp dat u haast heeft omdat
de spits vanochtend erg lang is door het slechte weer, …” , om vervolgens aan te
geven welke redenen de agent heeft om te bekeuren of te waarschuwen.
Het adequaat omgaan met de reactie van de burger vraagt een rationele aanpak,
waarbij de agent zich dus niet moet laten leiden door eigen irrationele
gedachten, zoals “had je maar eerder moeten opstaan.” Daarbij wordt verwezen
naar de methode van de rationeel emotieve therapie (RET). Rationeel is dat
de agent bewust accepteert dat de burger mogelijk weerstand zal vertonen,
omdat het begrijpelijk is dat het aangesproken worden op een overtreding en
daar eventueel ook nog een bekeuring voor krijgen, niet een aangename situatie
voor de burger oplevert. Weerstand vanuit frustratie of schrik is begrijpelijk
en daarom in de bejegening van burger naar agent in eerste instantie aanvaardbaar.
De geuite frustratie wordt professioneel ‘opgevangen’ en is op zichzelf
geen reden om van de voorgenomen beslissing af te wijken.
Luisteren alleen is niet voldoende. De agent zal ook moeten ingaan op de argumenten
van de burger om te laten merken dat de burger gehoord, begrepen
en serieus genomen wordt in zijn reactie. De methode Van der Steen noemt dat
‘van repliek dienen’. Er worden drie typen reacties van burger benoemd, A-, B-
en C-gedrag. Op elk van deze reactietypen wordt weer een repliek aangereikt.
Bij A-gedrag komt de burger met een excuus voor zijn overtreding. Bij B-gedrag
wordt de regel zelf of het beleid om deze regel, al of niet met prioriteit, te
handhaven door de burger bekritiseerd. Bij C-gedrag is de persoon van agent
zelf ‘doelwit’ van de burger in de vorm van verbale agressie. Zie voor een overzicht
de tabel aan het eind van dit artikel.
11 Voorbij het Van der Steen tijdperk ?

Kenmerkend is dat de repliek de vorm heeft van een fasering. Als belangrijk
principe wordt aangereikt om in eerste instantie ‘mee te veren’ met de burger
en daarna te komen met de eigen argumenten om staande te houden en de redenen
om te bekeuren of te waarschuwen. Dit wordt ook wel de judo-beweging
genoemd: meeveren en vervolgens overnemen. In de Verenigde Staten is in dit
verband de techniek van ‘verbal judo’ ontwikkeld 4 .
De methode Van der Steen benoemt ook verkeerde reacties van de politieagent.
Deze hebben meer de vorm van een ‘stijl’ van reageren, zoals bagatelliseren,
formeel reageren of willen overtroeven. Deze laatste reactiestijlen werken vaak
escalatieverhogend.
In de leerstof wordt aangegeven dat de meeste klachten over politieoptreden te
maken hebben met de manier waarop een handhavinggesprek wordt geopend
en de manier van reageren op de reactie van de burger. Verkeerde reacties van
de agent kunnen leiden tot escalatie van de interactie, met als gevolg gezichtsverlies,
negatieve beeldvorming, kans op klachten, extra werk in afhandeling.
Contact met de burger op meerdere niveau tegelijk
Een handhavinggesprek is meer dan het doorlopen van een aantal fasen in de
gespreksvoering en de toepassing van enkele gesprekstechnieken. In het bij
velen bekende model van communicatie tussen zender en ontvanger wordt
globaal onderscheid gemaakt tussen inhoudsniveau en betrekkingsniveau.
Hoe wordt er met het inhoudelijke onderwerp omgegaan en hoe wordt er met
elkaar omgegaan. Wanneer een agent een burger aanspreekt en de burger
daarop reageert, gebeurt er meer dan alleen overdracht van informatie van
de ene persoon naar de andere persoon. De gesprekspartners praten over een
inhoudelijke kwestie, maar vormen en reguleren tijdens de contacten ook hun
onderlinge relatie, hun betrekking met elkaar. Op betrekkingsniveau leven verwachtingen
over hoe contacten zullen verlopen, hoe men met elkaar omgaat en
behoort te gaan en allerlei beelden en gevoelens over elkaars betrokkenheid en
intenties. Op betrekkingsniveau ervaren de gesprekspartners of er sprake is van
wederkerigheid in hun onderlinge omgang. Communicatie vindt altijd tegelijkertijd
op deze niveaus plaats. Je kunt niet alleen inhoudelijk communiceren, er
wordt tegelijkertijd ook op betrekkingsniveau gecommuniceerd en vice versa.
Inhouds- en betrekkingsniveau worden elk nog verder onderscheiden. Zie ook
de tabel aan het eind van dit artikel. Op inhoudsniveau is er sprake van inhoud
en procedure. Op betrekkingsniveau worden interactie en beleving onderscheiden.
Actief wisselen tussen communicatieniveaus heet ‘schakelen’. Schakelen
is direct sturen op het niveau waar de gesprekspartners in de procedure zitten,
12 Bejegenen bij handhaving

hoe de onderlinge interactie is of hoe men het gesprek beleeft. Schakelen is
gericht op de voortgang van het gesprek. Een schakeling op procedureniveau is
bijvoorbeeld: “Meneer, ik begrijp uw argumenten, maar voor mij is uw overtreding
te ernstig om niet te bekeuren. [schakeling:] Ik wil nu graag de gegevens
gaan noteren. Mag ik uw naam.”
Voor een agent is het van belang in de directe interactie met de burger te kunnen
schakelen tussen de communicatieniveaus en van zichzelf te weten waar
hem dat meer en minder gemakkelijk af gaat.
De tactische aanwijzingen binnen de methode Van der Steen richten zich
voornamelijk op procedureel niveau. Doel is het handhavinggesprek zowel efficiënt
af te wikkelen als ook de overtreder, de burger, correct te bejegenen. De
methode is opgebouwd rond de fasering. Dit is slechts de kapstok voor waar
het werkelijk om gaat, namelijk een professionele bejegening. En die zit niet in
het volgen van een fasering, maar ligt op een dieper communicatieniveau. De
tactische instructies van de methode helpen om ‘jezelf staande te houden na het
staande houden’, maar in wezen gaat om contact te krijgen met de burger, om
met hem te spreken over de na te leven en door de politie te handhaven norm.
In een dergelijk contact gaat het niet alleen om de te handhaven norm, maar
ook om het wederzijds handhaven van de omgangsnormen tijdens het contact.
Bejegenen: ’doe ik normaal tegen jou, doe jij normaal tegen mij’
Bejegenen is vooral een communicatieve handeling op interactie- en belevingsniveau.
Correct (of professioneel) bejegenen wil dan ook niet zeggen dat de
agent vanuit het procedurele niveau blijft communiceren, maar juist op interactie
en belevingsniveau contact maakt met de burger. Dáár ligt het aanknopingspunt
om de burger aan te spreken op zijn normoverschrijding en gewenste
normnaleving.
Bejegenen is het doelgericht tegemoet treden van de ander. Dat is niet hetzelfde
als tegemoet komen aan wat de ander wil. Het moet duidelijk zijn waarom
de burger wordt aangesproken. Het hoeft niet altijd gepaard te gaan met sympathie,
maar wel met empathie om effectief te zijn.
Eerder onderzoek naar de interactie politie-publiek gaf aan dat “empathie in
principe meer is dan een technische sociale vaardigheid, het gaat om het daadwerkelijk
begrijpen en ervaren van de situatie van een ander” 5 .
De manier waarop politiemensen regels en normen handhaven, moet een weerspiegeling
zijn van de bedoeling van die regels en normen. Het doel van normhandhaving
moet zogezegd congruent zijn met de weg er naar toe. Rechtvaardig
optreden gaat niet alleen om de norm of regel, maar ook om de manier en
13 Voorbij het Van der Steen tijdperk ?

stijl van optreden zelf. De handhaving wordt sterker als ook het optreden zelf
rechtvaardig is. Zie elders in deze bundel Bergsma met een bespreking van de
begrippen procedurele en interactionele rechtvaardigheid.
De Nationale Ombudsman spreekt over het vereiste van professionaliteit en
het vereiste van correcte bejegening en verwijst naar de standaarden van de
beroepsgroep 6 . De methode Van der Steen kan worden gezien als een standaard
voor de politieberoepsgroep. Mede omdat het gericht is op voorkomen van
escalatie door de eigen manier van optreden van politiemensen. Uiteraard niet
omdát zij optreden. De Nationale Ombudsman stelt dat het voor de politie niet
altijd eenvoudig is om de normale politietaak tegenover sommige burgers uit te
voeren. Sommigen hebben er moeite mee om, zoals de Nationale Ombudsman
formuleert “een rol als burger te kiezen die passend is in onze maatschappelijke
verhoudingen”. Vervolgens merkt de Nationale Ombudsman op: “De politie
oefent overheidsgezag uit en dat vereist ook dat gezag door burgers die met de
politie te maken krijgen, wordt aanvaard. Als een politieambtenaar op basis van
een professionele afweging van oordeel is dat een burger een proces-verbaal
krijgt of een boetebeschikking wegens een overtreding, dan kan in redelijkheid
enige discussie daarover wel worden gevoerd.”
Dit sluit aan bij de opmerking dat weerstand vanuit frustratie of schrik begrijpelijk
is en daarom in de bejegening van burger naar agent in eerste instantie
aanvaardbaar. Voor de agent is van belang om geuite frustratie professioneel op
te kunnen vangen, daar een redelijke discussie over te kunnen voeren en waar
nodig ook de grens te stellen.
De Nationale Ombudsman vindt dat het uitschrijven van een boete escalatie in
de hand kan werken, wanneer bij de ontvanger ervan het gevoel leeft dat deze
ten onrechte wordt uitgeschreven. Er kan tussen agent en burger verschil in opvatting
ontstaan over de rechtvaardigheid van de bekeuring en er kan verschil in
beleving ontstaan over de rechtvaardigheid van de manier waarop de bekeuring
wordt uitgedeeld. Het is duidelijk dat de agent zich moet onthouden van ongepaste
opmerkingen en verbale of non-verbale uitingen die escalatie kunnen
voeden. Politiemensen zeggen in dit verband: “Ik doe normaal tegen jou, doe jij
normaal tegen mij.” 7
Het je onthouden van ongepaste opmerkingen is een bouwsteen voor proportioneel
politieoptreden. Het is tegelijkertijd een voorbeeld voor de manier waarop
je met elkaar in deze samenleving kunt omgaan, ook in situaties waarin je een
ander aanspreekt op zijn gedrag of wordt aangesproken op eigen gedrag.
14 Bejegenen bij handhaving

Voor politiemensen is van belang goed te kunnen onderscheiden waar de weerstand
van de burger vandaan komt (schrik, onbegrip, gevoel van onrecht, onwil)
en bij zichzelf en bij collega’s de triggers te (her)kennen waardoor zij ertoe
neigen zelf ongepast (non-)verbaal gedrag te vertonen en disproportioneel op
te treden.
‘Straffen voor gedrag’ bij E-gedrag?
In de ervaring van politiemensen ontstaat regelmatig spanning doordat de
burger in de discussie tijdens een handhavinggesprek doorschiet in het uiten van
zijn frustratie over gevoeld onbegrip, vermeend aangedaan onrecht, ervaren disrespect,
etc. Het lijkt er dan op dat de burger in zijn reactie er overduidelijk voor
kiest om verbaal en non-verbaal ongepast en escalerend gedrag te vertonen,
zonder aanleiding daartoe van de kant van de agent. Ik noem dit in het verlengde
van de terminologie van de methode Van der Steen ‘E-gedrag’. Dit definieer
ik als escalatiegedrag van de burger door ongepast grensoverschrijdend gedrag
in het intermenselijk contact.
Het gaat hier om meer dan C-gedrag zoals dat in de methode Van der Steen
wordt omschreven. In ‘E-gedrag’ laat een burger merken zich weinig gelegen te
laten liggen aan enige ordening, veiligheid en rekening houden met elkaar in
de samenleving en daar ook niet op wenst te worden aangesproken. Zogezegd
een ‘dikke ik met een kort lontje’. Deze onderliggende houding komt tevoorschijn
in aanhoudend onmaatschappelijk gedrag. Dat gedrag uit zich eerst in de
overtreding, daarna in de bejegening richting agent en zal zich vermoedelijk opnieuw
voordoen zodra betrokkene zijn weg vervolgt. Niet alleen het gezag van
de handhaver is dan aan de orde, ook de wijze van deelnemen van de burger
aan het maatschappelijk verkeer.
De volgende redenering formuleer ik afgeleid van uitspraken van meerdere
politiemensen en is uitdrukkelijk bedoeld als inzet voor een professionele
gedachtenwisseling.
Wanneer er sprake is van ‘E-gedrag’ kan een heroverweging ertoe leiden de
burger alsnog te bekeuren voor de initiële overtreding waarvoor hij staande is
gehouden. Die overtreding wordt als het ware ‘intentioneel herhaald’ door de
grensoverschrijdende provocatie. De na te leven norm wordt opnieuw ‘overtreden’
door nu in het handhavinggesprek tekeer te gaan tegen de politieagent
die die norm handhaaft. De politieagent kan gezien worden als de vertegenwoordiger
van de na te leven norm (en het waarom van die norm). Als de
provocatie de perken te buiten gaat, maar niet te bestempelen is als belediging,
bedreiging of belemmering, is dit een grond om alsnog te bekeuren voor de
15 Voorbij het Van der Steen tijdperk ?

initiële overtreding. Of dit praktisch, juridisch en moreel voldoende grond is,
lijkt me een discussie waard. Mijns inziens is het procedureel en interactioneel
rechtvaardig als de agent de burger eerst nog een keer voor de keus stelt: of
ophouden met de provocatie of alsnog een bekeuring krijgen.
Of ‘E-gedrag’ leidt tot het alsnog aanzeggen van een bekeuring, lijkt mij de
discretionaire bevoegdheid van de agent. Van groot belang is dat de agent van
zichzelf weet dat deze heroverweging niet stoelt op eigen emoties of vooroordelen,
maar gebaseerd is op het optreden tegen maatschappelijk ongepast
gedrag. Onprofessioneel zou zijn om de burger ‘terug te pakken’ omdat je zelf
inmiddels ook ‘over de rooie’ bent.
Wanneer het gedrag tijdens het handhavinggesprek zich ook uit in belediging
of bedreiging van de agent of ambtshandelingen belemmert, kan overwogen
worden dit als zodanig als nieuw (strafbare) feit te benoemen. Dan kan hiervoor
een proces-verbaal worden aangezegd en eventueel tot aanhouding worden
overgegaan. Ook hier lijkt het me professioneel correct om de burger eerst nog
een keer voor de keus te stellen. Dit wordt in de methode Van der Steen ook zo
aangereikt. Een extra punt van afweging zal hierbij zijn hoe een aanhouding
zich verhoudt tot de zwaarte van de oorspronkelijke overtreding. Als een agent
een burger staande houdt voor een ‘achterlichtje’, is het dan proportioneel om
uiteindelijk met die burger aan het bureau te komen na aanhouding voor belediging?
Een agent moet zich hierover helder kunnen verantwoorden.
Het is professioneel om de inzet van discretionaire bevoegdheid te kunnen
onderbouwen, waarbij de afweging van subsidiariteit en proportionaliteit
transparant is en helder aangegeven kan worden hoe het gesprek is verlopen
op inhoudsniveau en betrekkingsniveau (inhoudelijke argumenten, manier van
argumenteren en onderlinge omgang).
Overigens reikt de uitoefening van discretionaire bevoegdheid verder dan het
beslissen door een individuele politieagent om wel of niet bekeuren. Ook de
keuze om de ene buurt wel te besurveilleren, het ene groepje wel in de gaten te
houden, het ene type overtreding meer aandacht te geven, etc. is een uitwerking
van discretionaire bevoegdheid. Voor een deel wordt dit ingekaderd in beleid
en prioriteitstelling, voor een ander deel is het juist de professionele (regel)
ruimte waardoor politiemensen flexibel kunnen inspelen op concrete, actuele
situaties. Om daadwerkelijk flexibel te zijn vraagt dat juist om het kunnen overstijgen
van de concrete, actuele situatie. Het begrip ‘discretie’ in discretionaire
bevoegdheid betekent immers het kunnen maken van onderscheid. Je bent niet
‘zomaar’ aan het handhaven en beslissen omdat het ‘toevallig’ je werk is.
16 Bejegenen bij handhaving

Een professionele toepassing van de discretionaire bevoegdheid maakt dat de
politie goed kan aansluiten bij – een goede ‘fit’ heeft met – de concrete situatie
in haar context. Discretionaire ruimte en vooral de invulling daarvan is een
kenmerk van de ‘fitness’ 8 van de politie.
Heb je een verhaal bij je verhaal
Voor politiemensen is het van belang van zichzelf te weten hoe zij zelf tegenover
de door hem gehandhaafde regels staan. In gesprekken met politiemensen
komt regelmatig naar voren dat men bepaalde overtredingen minder bekeurenswaardig
vindt en daarvoor veelal waarschuwt of gewoon laat lopen. Dit
verschilt per agent. Motieven om er toch voor te bekeuren liggen bijvoorbeeld
in de ernst of gevaar van de overtreding in het algemeen of in de specifieke
situatie, omdat er afspraken zijn om in een bepaalde periode of in een bepaald
gebied er tegen op te treden, omdat het overduidelijk in het zicht van de politie
gebeurt en/of omstanders dit zien, omdat een collega met wie men op surveillance
is er wel voor bekeurt, omdat men het boetebedrag zelf erg hoog vindt,
omdat het onderdeel is van opleiding, omdat het ‘bijvangst’ is in het kader van
ander optreden en soms omdat men nog een aantal bekeuringen moet ‘scoren’.
Dit laatste wordt overigens consequent als een zwak motief benoemd.
Voor een agent is het derhalve van belang te weten vanuit welke waarden en
motieven hij optreedt, omdat het van grote invloed is op de manier van optreden,
zowel bij het contact maken als in het verdere verloop van het handhavinggesprek.
In een andere publicatie is het zo verwoord: “Het is voor een agent
onvoldoende om alleen op de eigen private moraal op een burger af te stappen
en hem aan te spreken. Dan zou een agent een burger in uniform zijn, waarvan
een andere burger zich net zoveel aantrekt als van wie dan ook. Maar omdat
echt contact maken vraagt om persoonlijke aanwezigheid, doet de private moraal
van de agent er wel degelijk toe. De uitdaging voor politiemensen is om de
hoogstpersoonlijke, private moraal te verdiepen tot een professionele moraal.
Een professionele moraal waarin publieke moraal met de eigen private moraal is
verbonden.” 9
Waarden en motieven vormen de basis waarop politiemensen hun argumenten
en hun manier van argumenteren kunnen stoelen 10 .
De argumenten die de agent gebruikt krijgen hun effectiviteit en geldigheid behalve
door opsommen van feiten en redeneren vooral door een adequate communicatie
op interactie- en belevingsniveau. En dat werkt omgekeerd natuurlijk
ook voor de argumenten en opstelling van de burger richting agent. Door te
argumenteren neem je de ander als gesprekspartner serieus.
17 Voorbij het Van der Steen tijdperk ?

De effectiviteit van argumentatie heeft te maken met de normatieve aanvaardbaarheid
van die argumenten 11 . “U rijdt te hard en dat mag niet” is een zwakker
argument dan “u rijdt te hard en dat levert hier teveel gevaar op voor anderen
en uzelf”. Zowel de inhoudelijke kracht van de argumenten als de manier
waarop ze worden gebracht moeten congruent met elkaar zijn. Een rechtvaardige
norm moet rechtvaardig gehandhaafd worden. Dat heeft naast proportionaliteit
en subsidiariteit te maken met de redelijkheid en toon op interactie- en
belevingsniveau 12 . “Regel is regel” en “omdat ik het als politieagent zeg” zijn
normatief geen werkzame argumenten. Zo bejegen je burgers als kinderen op
een belerende manier en raak je niet hun volwassen burgerschapsgedrag. Op
eenzelfde manier geredeneerd heeft de effectiviteit van handhaving als geheel
te maken met de normatieve aanvaardbaarheid van die handhaving. ‘Jagen op
bonnen’ is een variant op ‘regel is regel’ en ondermijnt de normatieve aanvaardbaarheid
van handhaving als geheel.
Als een agent bij zichzelf merkt dat hij in de basis niet verder komt dan formele
of privé argumenten, lijkt het me van belang zich verder te verdiepen in de
functie, werking en legitimiteit van wet- en regelgeving in de samenleving en
daarmee samenhangend de functie, werking en legitimiteit van politieoptreden.
Het (micro-)moment van beslissen en aanzeggen
De clou van het aanspreken op een overtreding is het handhaven van de norm.
Je zou kunnen stellen dat de handhaving in oplopende kracht is ‘afgerond’ als
de agent voldoende merkt dat de burger het aanspreken op zijn overtreding
accepteert, het belang van naleving van de norm inziet en bereidheid toont de
norm na te (gaan) leven 13 . De laatste twee punten blijven regelmatig impliciet
in de contacten. Als tegenovergestelde zou je kunnen zeggen dat een minimale
handhaving eruit bestaat de gegevens van de burger te kunnen hebben genoteerd
in het kader van de administratieve afhandeling. De vraag is waarmee een
agent tevreden is. Het handhaven van de norm ligt niet alleen in het feit van de
bekeuring of waarschuwing zelf, maar ook in de impact bij de burger ervan. Het
laatste kan alleen worden bepaald aan de hand van de reactie van de burger.
In gesprekken met politiemensen valt op dat men veelal eerst even wil weten
‘wat voor vlees men in de kuip’ heeft. Dat kan de agent pas inschatten na het
eerste contact met de burger. Dit betekent soms dat men het moment uitstelt
om te beslissen te waarschuwen dan wel te bekeuren en daarbij soms ook het
moment uitstelt om deze beslissing aan de burger mee te delen.
18 Bejegenen bij handhaving

In de methode Van der Steen wordt aangegeven altijd vóór het contact te beslissen
14 en tijdens de opening van het gesprek de beslissing ook meteen mee te delen.
Het creëren van duidelijkheid voor de burger over de (handhavings)intentie van
de agent is een aspect van procedurele rechtvaardigheid. Het is niet fair om in
het gesprek de beslissing tot wel of niet bekeuren te laten ‘hangen’. Als dan
uiteindelijk meegedeeld wordt dat de burger een bekeuring krijgt, werkt dat
mogelijk escalatieverhogend. Het roept op zijn minst een gevoel van machtswillekeur
op en bewerkstelligt daarmee per saldo verlies van gezag en autoriteit.
Dit betekent dat de inschatting met ‘wat voor type’ de agent te maken heeft,
veelal gebeurt in de eerste momenten van het contact en de aanloop daar naar
toe. Ervaren politiemensen geven aan in die momenten hun definitieve beslissing
eventueel bij te stellen. De agent moet van zichzelf doorhebben in welke
mate hij in deze micro-momenten beoordeelt op grond van waar-neming of van
waar-mening op basis van bijvoorbeeld stereotypering. Intercollegiale uitwisseling
over dergelijke micro-momenten is van belang om professionaliteit van
bejegening te kunnen toetsen en te ontwikkelen.
De ene burger is de andere niet en dat geldt ook voor politiemensen.
Uit recent onderzoek 15 komt naar voren dat bepaalde groepen in de samenleving
meer intrinsiek gemotiveerd zijn om regels na te leven. Deze groepen zijn
juist door een waarschuwing meer aanspreekbaar op hun naleving van de norm
dan met een bekeuring. Er zijn andere groepen die niet of minder gemotiveerd
zijn om zich aan regels te houden. Deze groepen geven zelf ook aan een meer
repressieve aanpak, bv. door bekeuring, aanvaardbaar te achten. De burger
bestaat dan ook niet. Met iedere individuele burger opnieuw moet individueel
contact gemaakt worden. Daarbij bestaat over en weer de kans dat de individuele
burger een algemeen stereotiep beeld van politie en politieagenten heeft en
omgekeerd dat politieagenten reageren vanuit hun stereotypering van soorten
burgers (“daar heb je er weer zo één”).
Weer anders ligt het in een straatcultuur met de provocaties van sommige jongerengroepen
rechtstreeks tegen de politie, los van de mogelijke overtredingen
van regels. Dit ligt anders omdat men vanuit een burgercultuur deze jongeren
niet effectief kan aanspreken op hun keuze zich juist vanuit straatcultuur onmaatschappelijk
of in ieder geval onburgerlijk te gedragen. Een aanhouding en
proces-verbaal voor belediging of belemmering ambtshandeling werkt vooral
statusverhogend binnen hun eigen groep 16 .
Behalve dat de agent een inschatting moet kunnen maken van het type burger,
is het minstens zo belangrijk dat hij van zichzelf en van zijn collega’s weet tot
welke waardengroep hij zèlf behoort. Ken je zogezegd je eigen ‘pincode’.
19 Voorbij het Van der Steen tijdperk ?

Ook is zicht op de eigen stijl en die van de collega belangrijk. In eerder onderzoek
zijn verschillende politiestijlen beschreven: de pragmaticus, de pessimist,
de ordehersteller, de hulpverlener 17 .
Als het gaat om de straatcultuur worden er specifieke typen onderscheiden:
de boeman, de gefrustreerde, de welwillende, de ervaringsdeskundige 18 .
Zelfkennis en zelfreflectie is van invloed op de afwegingen en beslissingen tijdens
interactie met de verschillende burgers. Dit ‘ken jezelf’ gaat verder dan het
competent kunnen toepassen van een methode voor handhavinggesprekken,
gesprekstechnieken en sociaal-communicatieve vaardigheden.
Het gaat er wezenlijk om hoe je in je vak staat. Omdat iedereen een blinde vlek
heeft, is feedback van en dialoog met anderen, in eerste instantie collega’s, een
noodzakelijke aanvulling.
Van der Steen methode: wel verder kijken, niet achterlaten
De beslissing om te waarschuwen of te bekeuren laten afhangen van een beoordeling
van het type burger en de mate van medewerking en acceptatie en blijft
overigens wel een ‘gevaarlijk’ pad. De valkuil is immers dat de politieagent zelf
teveel als persoon in een uniform reageert en teveel op basis van emotie of eigen
stijltype beslist. Dat levert uitspraken op als “Nou, als u er zo over denkt” of
“dit soort mensen vind ik vreselijk irritant” of “dat doet maar”. Het verhoogt de
kans op escalatie en machtswillekeur, zeker wanneer dit gepaard gaat met door
de agent ervaren arrogantie of disrespect van de kant van de burger.
Vaak is het contact tussen burger en politieagent incidenteel. Er kan meestal
niet worden teruggegrepen op eerder waarschuwingen en bekeuringen. De
agent weet niet of er sprake is van een meerpleger van de betreffende overtreding
of zelfs van iemand die in ruimere zin op meerdere gebieden regelmatig
overtredingen pleegt. De agent moet het dus doen met wat hij op het moment
van interactie waarneemt en ervaart. Op zichzelf is daarom het optreden op
grond van de oorspronkelijke principes van de methode Van der Steen een goed
professioneel uitgangspunt. Een afwijking van deze beroepsstandaard zou je
professioneel moeten kunnen en willen verantwoorden.
Het zou overigens de moeite waard zijn te onderzoeken of een gegeven waarschuwing
kan worden geregistreerd in de politiesystemen, zodat dergelijke
informatie wel beschikbaar is. Bovendien wordt het mogelijk de gegeven waarschuwingen
mee te tellen in de ‘prestatiescore’. Waarschuwen is immers ook
handhavend optreden. Het zou een extra wending geven aan het denken over
de ‘instrumentatie’ van normhandhavend optreden 19 . Ook komt de beslissing te
waarschuwen of te bekeuren in een ander licht te staan.
20 Bejegenen bij handhaving

Intercollegiale professionele dialoog:
praten over politiewerk is ook politiewerk
Professioneel politieoptreden zou een normaal onderwerp van collegiale intervisie
én toetsing mogen zijn. Collegiale intervisie en toetsing is op zich nog (steeds)
in ontwikkeling bij de politie 20 . Hoewel iedere politieman en politievrouw voor
zichzelf scherp heeft waarom hij of zij bepaalde beslissingen neemt, is het minder
gebruikelijk onderling door te vragen. Het ‘inzetten’ van de denkbeeldige collega
Doris Makahoe kan hierbij helpen 21 . De discretionaire bevoegdheid wordt
als een individuele bevoegdheid beschouwd, waarin men elkaar de professionele
ruimte laat om zelfstandig te beslissen. Als collega’s het te vaak niet eens zijn met
elkaars stijl en beslissingen, gaat men er wel voor zorgen niet te vaak bij elkaar
‘op de wagen te zitten’. In die zin spelen persoonlijke opvattingen en waarderingen
een belangrijke, sturende rol in de uitoefening van het politievak. Tegelijkertijd
is dat ook de kracht, want politiewerk is werk van, voor en met mensen.
In dit artikel zijn verschillende aandachtspunten benoemd die onderwerp van
intercollegiaal overleg zouden kunnen zijn. Intercollegiale professionele uitwisseling
is een belangrijke voedingsbodem voor communicatief en argumentatief
sterk politieoptreden. Uiteindelijk is het gewoon een goed gesprek over goed
politiewerk 22 .
Hieronder nog een keer bij elkaar gezet in de vorm van 10 vragen:
1. Het optreden op grond van de oorspronkelijke principes van de methode
Van der Steen is een goed professioneel uitgangspunt. Hoe sta je hier
tegenover en ben je bereid en in staat om een afwijking daarvan verwoorden
en te verantwoorden.
2. Kun je in de directe interactie met de burger voldoende schakelen tussen
de communicatieniveaus en weet je van jezelf waar je dat meer en minder
gemakkelijk af gaat.
3. Kun je helder onderscheid maken hoe het gesprek is verlopen op inhoudsniveau
en betrekkingsniveau (inhoudelijke argumenten, manier van
argumenteren en onderlinge omgang).
4. Ben je in staat en bereid om door burgers geuite frustratie professioneel op
te vangen, daar een redelijke discussie over te voeren en waar nodig ook de
grens te stellen.
5. Kun je een goed onderscheid maken waar de weerstand van de burger
vandaan komt (schrik, onbegrip, gevoel van onrecht, onwil).
6. Weet je bij jezelf en bij collega’s de triggers te (her)kennen waardoor ook
jij ertoe neigt zelf ongepast (non-)verbaal gedrag te vertonen en
disproportioneel op te treden.
21 Voorbij het Van der Steen tijdperk ?

7. Heb je van jezelf door hoe je in micro-momenten burgers beoordeelt en
weet je in welke mate je dit doet op basis van welke stereotypering.
8. Kun je helder maken hoe je binnen je discretionaire bevoegdheid
proportionaliteit en subsidiariteit hebt afgewogen.
9. Weet je van jezelf en je collega’s hoe je zelf tegenover de te handhaven
regels staat en vanuit welke waarden, motieven en stijlvoorkeuren je
optreedt (ken je je eigen ‘pincode’).
10. Kun je voor jezelf, in relatie tot jouw gedachten over de functie, werking
en legitimiteit van wet- en regelgeving en de politie in de samenleving, de
argumenten onderbouwen die je kunt inzetten in handhavinggesprekken.
Deel je deze gedachten en argumenten ook met collega’s.
Tot slot
Politiewerk kan niet worden uitgeoefend door robots, intelligente camera’s,
hersenloze flitspalen 23 , etc. Want hoewel waarnemen en informatie verwerken
essentiële voorwaarden zijn, ligt de kern van het werk in het contact met de
burger (in allerlei hoedanigheden, zoals slachtoffer, overtreder, getuige, verdachte,
etc. ). In en door het contact, in en door de bejegening wordt de norm
gehandhaafd. Politiewerk is naast informatiegestuurd daarom eerder nog contactgestuurd
te noemen. Een professionele, wederkerige bejegening is uiteindelijk
de belangrijkste grondslag voor vertrouwen in de politie en aanvaarding van
haar gezag en legitimiteit.
De manier waarop de politie normen handhaaft is op zichzelf een bijdrage
aan een manier van samen leven waarin men respect heeft voor individuele en
situationele verschillen en tegelijkertijd zich wil houden aan algemene regels en
normen in het onderlinge maatschappelijke verkeer en daar ook op aanspreekbaar
is.
Een politieagent is zelf ook een burger van de samenleving die kan worden aangesproken
op eigen overtredinggedrag. En tegelijkertijd is hij een handhaver die
professioneel andere (mede)burgers aanspreekt op hun gedrag. Hij doet dat in
de verwachting dat ook de burger uit zichzelf de norm wil naleven, inclusief de
omgangsnormen. In die zin kun je spreken van co-creatie van goed samen leven
in de onderlinge bejegening tijdens een handhavinggesprek. Daartoe moeten
politiemensen hun eigen persoonlijke normen integreren met hun professionele
normen. Dat is een lastige en kwetsbare aangelegenheid die onderlinge
collegiale en professionele steun en toetsing verdient 24 .
22 Bejegenen bij handhaving

Als professie en als uitgeoefende overheidstaak, van waaruit steeds aansluiting
(‘fit’) gezocht moet worden met de maatschappelijke omgeving en haar
dynamiek, vraagt dit ook om een voortdurende ontwikkeling van het onderling
aansluiten op elkaar en het onderling leren van en met elkaar.
Want politiewerk doe je wel zelf, maar niet alleen.
Tabel Gespreksfasering
De fasering is op hoofdlijnen als volgt:
Beslissing tot staandehouding op grond van waargenomen gedrag en benoemen
daarvan als overtreding/gedraging
en het maken van de keuze tussen waarschuwen of bekeuren op basis van de
feiten en daarmee samenhangende argumenten
Vervolgens komen er drie fasen in het gesprek zelf
Opening van het gesprek waarin wordt aangegeven over welk feitelijk gedrag
en overtreding het gaat en de consequenties daarvan in de vorm van een
waarschuwing dan wel bekeuring.
Ruimte voor reactie van de burger en omgaan hiermee waarin geluisterd wordt
naar de reactie van de burger en hierop repliek wordt gegeven.
Afronding en administratieve afhandeling waarin de identiteit van de burger wordt
vastgesteld en de administratieve zaken worden afgehandeld. Dit kan overigens
ook parallel plaatsvinden aan de andere fasen.
23 Voorbij het Van der Steen tijdperk ?

Tabel typen reacties van de burger en repliek
In hoofdlijnen is de reactie van de agent
op de reactie van de burger per type reactie als volgt:
A
B
C
Excuus; de burger komt met een excuus en verwijst naar omstandigheden
buiten zijn wil en invloed die geleid hebben tot de overtreding
De repliek kent de volgende stappen
Meeveren, begrip tonen
Argumenteren, waarin de eigen oorspronkelijke argumenten om
staande te houden en te waarschuwen dan wel te bekeuren worden
gehanteerd
Afronden
Verkeerde reacties van de agent zijn
Negeren
Bagatelliseren
Formeel reageren
Kritiek op de regel of beleid; de burger bagatelliseert het belang van de
regel / norm, de ernst van de normschending of het beleid om juist deze
regel te handhaven
De repliek kent dezelfde stappen als bij A-gedrag
Meeveren
Argumenteren
Afronden
Verkeerde reacties zijn
Persoonlijk opvatten
Formeel reageren
Intimideren, beledigen
Afreageren op de persoon van de politieagent door neerbuigend, verbaal
agressief gedrag
Bij dit gedrag kent de repliek de volgende fasen
Negeren
Tot de orde roepen, door het gedrag te benoemen en de grens te stellen
Voor de keuze stellen: meewerken of aangehouden worden voor een
nieuw strafbaar feit (bv. belemmeren, beledigen, bedreigen)
Verkeerde reacties zijn
Meespelen
Extreem reageren
Overtroeven
24 Bejegenen bij handhaving

Tabel niveaus van communicatie 25 :
Het onderwerp van gesprek,
BETREKKINGSNIVEAU INHOUDSNIVEAU
Inhoud
de feiten, meningen en argumenten mbt het onderwerp, die wordt uitgewisseld.
Schakelen op dit niveau is aansluiten op de inhoudelijke thematiek en argumentatie
van de ander, ingaan op wat hij zegt; af en toe samenvatten/teruggeven wat de
ander gezegd heeft = parafraseren, ‘hardop luisteren’.
Procedure
de manier waarop over het onderwerp wordt gesproken, de structuur van het
gesprek (de opening, de volgorde van subonderwerpen, de afronding).
Dit betreft de faseringen in het behandelen van het onderwerp.
Schakelen op dit niveau is duidelijk maken waarover eerst gesproken wordt,
wie nu aan het woord komt, dat je terug komt op een vorig punt, dat het
afgerond gaat worden, etc.
Interactie
De manier van omgaan met elkaar als gesprekspartners, de sfeer en de toonzetting,
de invloed op elkaar.
Schakelen op dit niveau is het expliciteren van het patroon van omgang,
bijv. 'jij behandelt me als een klein kind' of 'ik vind dat jij me respectvol benadert'.
Concepten zoals de Roos van Leary en Transactionele Analyse kunne helpen om op
dit niveau manieren van omgang met elkaar te bespreken.
Beleving
Ieders beleving van het gesprek, meningen, gedachten, verwachtingen. De gevoelens
die je daarbij hebt. Meestal ook gebaseerd op voorgaande ervaringen. Er is
in het algemeen meer begrip wanneer je meer gemeenschappelijke ervaringen hebt.
Schakelen op dit niveau is het naar voren brengen van of vragen naar de eigen,
innerlijke beleving over of naar aanleiding van wat er gebeurt op de andere niveaus
of eerdere ervaringen of manieren waarop gesprekspartners waarnemen (de filters,
waarden en overtuigingen). Schakelen op dit niveau is ook expliciet respect tonen
voor de beleving van de ander. Hoewel emoties niet altijd op feiten gebaseerd zijn,
zijn de emoties zelf wel een feit.
NB Procedureniveau wordt ook wel als eerste laag op het betrekkingsniveau gezien. Daarnaast wordt belevingsniveau
ook wel gevoelsniveau genoemd.
NB2 Betrekkingsniveau wordt ook wel procesniveau genoemd, waarbij er dan drie niveaus worden onderscheiden:
inhoud-, procedure- en procesniveau. Interactie en beleving worden dan bij elkaar gevoegd.
NB3 Schultz von Thun (1982) maakt nog een mooi onderscheid in o.a. appellerend en expressief aspect van communicatie.
In de collegiale uitwisseling kan besproken worden welk appèl je als agent nu eigenlijk doet op de burger
en of dit ook spoort met je manier van uiten (expressie).
25 Voorbij het Van der Steen tijdperk ?

26 Bejegenen bij handhaving

Noten
1 Met dank aan diverse collega’s uit politiepraktijk en –onderwijs voor hun commentaar op een
eerdere versie van dit artikel. De auteur blijft uiteraard geheel verantwoordelijk voor het
gestelde in de tekst.
2 Als hypothetische exercitie kunt u de gedachten en redeneringen in dit artikel ook eens ‘loslaten’
op bejegening binnen organisaties, bijv. functioneringsgesprekken tussen chef en medewerker of
tussen docent en student
3 Juridisch wordt er qua terminologie onderscheid gemaakt tussen enerzijds strafrechtelijk staande
houden, opsporingsambtenaar, verdachte, overtreding en bekeuren en anderzijds het op grond
van bestuurlijk handhavingsrecht doen stilstaan, toezichthouder, betrokkene, gedraging en
beschikken. In dit artikel houd ik de strafrechtelijke terminologie aan. Het begrip opsporingsambtenaar
vervang ik door agent, het begrip verdachte door burger.
4 Thompson, G.J, (1984-1994) grondlegger van Verbal Judo, besproken in Ditzhuijzen, J. van
& Plaisier, J, “Plan- en procesevaluatie van de scholing van gevangenispersoneel in “Verbal Judo””
WODC, Ministerie van Justitie 2007
5 Kop, N. et al, Interactie Politie en Publiek, 1997, Kluwer Politieserie no 19. samenvatting.
Zij zeggen verder:
“Empathie heeft ook invloed op het gebruik van andere sociale vaardigheden. Zo ligt het meer
voor de hand om duidelijkheid te verschaffen, indien men zich inleeft in de (onzekere) situatie
van de andere partij. Naast empathie is het geven van duidelijkheid van groot belang. Het geven
van duidelijkheid kan op meerdere manieren een rol spelen. Bijvoorbeeld door aan de burger
duidelijk te maken waarom de interactie (of bepaalde aspecten daarvan) plaats vindt (‘waarom
wordt ik gecontroleerd’, ‘waarom moet ik wachten’). Het creëren van duidelijkheid kan als een
sociale vaardigheid gezien worden”
6 Nationale Ombudsman, Rapport 2008 / 202. Hierin wordt een casus beschreven waarin een burger
wordt aangesproken op stapvoets rijden met een scooter op een trottoir. Hij draagt ook geen
helm en er mankeert iets aan de scooter. In het gesprek pakt de burger zijn identiteitsbewijs
terug uit de handen van de agent en slaat daarbij ook het aantekenboekje van de agent uit
handen. Een en ander leidt tot aanhouding met geweld.
De Nationale Ombudsman omschrijft de vereisten van professionaliteit en correcte bejegening
als volgt:
• Het vereiste van professionaliteit houdt in dat ambtenaren met een bijzondere training of opleiding
jegens burgers overeenkomstig de standaarden van hun beroepsgroep handelen. Dit brengt
met zich mee dat ambtenaren zich dienen te onthouden van gedragingen of het plaatsen van
opmerkingen die escalatie in de hand kunnen werken en dat zij, na voorafgaande spanningen,
niet zonder noodzaak horen te dreigen met een boete.
• Het vereiste van correcte bejegening houdt onder meer in dat bestuursorganen burgers als mens
respecteren en hen beleefd behandelen. Dit brengt met zich mee dat ambtenaren het plaatsen
van ongepaste opmerkingen achterwege dienen te laten
7 Blouw, H. de & Sprenger, C. ; Oog in oog, recht in hart, in Passie voor Politie, Politieacademie, 2007
8 Bedoeld in darwinistische zin, zij het niet als ‘survival of the fittest’ , maar als ‘contribution of the
fittest’, d.w.z. het door goed aan te sluiten / in te spelen op een situatie leveren van een goede en
passende bijdrage aan een veilige en vredige samenleving.
27 Voorbij het Van der Steen tijdperk ?

9 Zie noot 7
10 Vergelijk het model van de neurologische niveaus van Robert Dilts / Gregory Bateson, waarin de
volgende lagen worden onderscheiden: omgeving – gedrag – vaardigheden – waarden/overtuigingen
– identiteit – zijnsniveau/ spiritualiteit. Het is een vaardigheid om te kunnen argumenteren,
echter inhoudelijk gebaseerd op onderliggende waarden, overtuigingen en motieven.
11 Braet, A.; De redelijkheid van de klassieke retorica ; Leiden University Press, 2007; blz. 12
12 Tyler (2006) besproken in Bergsma, R. Hoe willen burgers behandeld worden, Politieacademie,
2008 blz 7: “mensen gebruiken ethische oordelen over de eerlijkheid van een procedure om te
bepalen of een autoriteit legitiem is”.
Zie ook in deze bundel de bijdrage van R. Bergsma.
13 Deze oplopende kracht heeft te maken met wat ik noem ‘luisterdiepte’. Het eerste niveau van
luisteren is horen, daarna komt begrijpen, vervolgens accepteren/ mee eens zijn en tenslotte
doen / naleven. Vaak verstaat men onder luisteren dat iemand doet wat je zegt, gehoorzaam is.
Als iemand in een gesprek ‘ja’ zegt of knikt wil dat veelal niet meer zeggen dan dat iemand je
gehoord en begrepen heeft. Het is niet vanzelfsprekend dat iemand het met je eens is, laat staan
dat hij gaat doen wat je wil.
zie ook Blouw, H. de; De dynamiek van communicatie. paper module communicatie, Nederlandse
Politie Academie, Apeldoorn; 1996-2007
14 Het gaat hier in eerste instantie om de beslissing strafrechtelijk dan wel bestuurs-/ administratiefrechtelijk
op te treden. Vervolgens om de beslissing te waarschuwen dan wel te bekeuren/
beschikken
15 Mulder, S. & Couvrete, E.; Stijlkeuzes in handhaving; TNS-NIPO, symposium 30 oktober 2008.
Dit onderzoek gebruikt het NIPO-WIN model (Waarden In Nederland), gebaseerd op de door
Rokeach (1973) geformuleerde eindwaarden en instrumentele waarden. In het NIPO-WIN model
worden de volgende segmenten onderscheiden:
Modalen, behoudenden, zorgzamen, geëngageerden, ruimdenkers, zakelijken, luxe zoekers,
genieters. Normhandhaving heeft in al deze waardengroepen een verschillende werking.
16 Zie Kop, Euwema et al; Conflict op straat: strijden of mijden ; Politie en Wetenschap nr 40,
Apeldoorn, 2007
17 Torre, E.J. van der, Politiewerk – Politiestijlen, community policing, professionalisme, Samson,
Alphen aan den Rijn, 1999
18 Valk, B.W. van der; De staat tegen de straat ; blz. 76, Politieacademie, 2008
19 Zo eenvoudig is de discussie natuurlijk niet. Zie Boek, J.L.M. en Visser, R.A., Handhaven: eerst kiezen,
dan doen - Spanningsvelden in de handhaving; Expertisecentrum Rechtshandhaving, 2005.
Hierin wordt ingegaan op de spanningsvelden verleiden – afschrikken, principe – pragmatisme,
maatwerk – bulkwerk.
Zie ook Handhaven= brengen van balans, VtS Politie Nederland, 2008.
Daarnaast spelen er natuurlijk ook allerlei bedrijfsvoerings- en ICT-aspecten een rol.
20 Professioneel intercollegiaal overleg werd ook al in 1997 voorgesteld in Kop et al,
Interactie Politie en Publiek, 1997, Kluwer Politieserie no 19. samenvatting
21 In meerdere series workshops met groepen dienders in een groot regiokorps is geoefend met het
‘inzetten’ van de denkbeeldige collega Doris Makahoe. Dit is een andere naam voor Situatie Georiënteerd
Optreden (SGO). De politiemensen werden uitgenodigd met elkaar voorvallen die ze
28 Bejegenen bij handhaving

met elkaar meegemaakt hebben, alsnog uitvoerig met elkaar na te bespreken. Onder het motto:
‘een goede nabespreking is een goede voorbereiding’ en ‘goed praten over goed politiewerk is
ook politiewerk’.
Doris Makahoe is een samenvoeging van Doel – Risico – Mag het – Kan het – Hoe gaan we het
doen.
Beschreven in rapportages t.b.v. het betreffende regiokorps, Politieacademie, Lectoraat Lerende
Politieorganisatie i.s.m. Maatwerk, 2007 – 2008
22 Zie ook Nap, J. Vragen naar goed politiewerk ; Tijdschrift voor de Politie, januari 2007
23 De term ‘hersenloze flitspalen’ is ontleend aan Berkhout, R. in Vertrouwde Handhaving,
Tijdschrift voor de Politie, september 2008
24 Zie noot 7
25 Blouw, H. de; De dynamiek van communicatie. paper module communicatie, Nederlandse
Politie Academie, Apeldoorn; 1996-2007
mede gebaseerd op P. Watzlawick, 1974, Schulz von Thun, 1982, F.P. Schwab, 1987
29 Voorbij het Van der Steen tijdperk ?