docs/guiding/n/dgn--de-tuinen-op-het - Kasteel en Tuinen van Freÿr

Tuinen van het Kasteel van Freÿr aan de Maas
Het kasteel van Freÿr en zijn bijgebouwen, park en omgeving, geklasseerd als monument en landschap
sinds 1956, staat op de lijst van het Buitengewoon Patrimonium van Wallonië alsook op de lijst
voorgesteld door Wallonië als Patrimonium van de Mensheid door de UNESCO.
U vindt gedrukt in vet de te volgen weg.
Wees voorzichtig op de trappen en bij de bekkens en muren.
Ouders, waakt over uw kinderen, zodat zij geen grind in de bekkens gooien en de beelden niet aanraken.
De ontwerpers van de tuinen.
Midden XVIIIde eeuw, na de dood van Karel Albert van Beaufort-Spontin en zijn echtgenote Marie de Glymes,
werden hun broers, de oudste, Willem, provoost kanunnik aan de kathedraal van Namen, nadien de jongste,
Filip, encyclopedist en lid van een loge, als voogden over de ouderloze kinderen aangesteld, en zodoende Freÿr
en zijn tuinen omvormden tot zomerverblijf.
U gaat nu de tuinen ontdekken die ze ontwikkeld hebben, en die een opvallende eenheid vertonen, ondanks de
grote verschillen van opvatting tussen de twee broers.
Destijds was er aan weerszijden van het huis een omheinde Renaissancetuin, waar borduurwerken van
buksbomen het centraal bekken omgaven. Op deze twee tuinen volgden er nog zes anderen.
Willem zette zich in om de twee Renaissancetuinen om te vormen in :
1. een omheinde tuin vooraan het kasteel (richting Frankrijk) en later, in 1970, vereenvoudigd tot een voorplein ;
2. een contemplatieve tuin achter het kasteel (richting Dinant), waarvan de bloemenbeplanting, toegevoegd in de
19de eeuw, weer verwijderd werd ten einde het cartesiaanse karakter opnieuw te herstellen.
Na het overlijden van Willem (1766), voegde Filip, bovenop de steunmuren die de benedentuin omheinen :
3. bergopwaarts (richting Waulsort) een moestuin, die in 1960 omgevormd werd in een boomaanplanting ;
4. bergafwaarts (richting Dinant) een intimistische tuin, samengesteld uit kleine doolhoven in haagbeuken,
waarvan de binnenhagen ingekort werden in 1970, en die verticaal doorsneden word door
5. een Franse tuin te zien vanuit het tuinpaviljoen (de Frederik-zaal) ;
6. in de verlenging van de contemplatieve tuin bevindt zich de beukendreef. Aan het einde hiervan en aan de
voet van de Maas helling, lag een verdwenen romantische tuin.
De meditatieve tuin (1)
Willem richtte de Renaissance tuin terug sober in, door zeven bekkens te graven en linden in een groep van vijf
te planten, waar het water, het gras en het grind zich harmoniëren volgens veelvuldige assen, die evenwijdig met
de stroom lopen.
Drie delen komen vooruit parallel met de Maas, waar het religieuze temperament van Willem goed doorschijnt :
1. dat van de vier lilliputters bekkens (dixit Victor Hugo) waarvan het gemurmel u uitnodigt tot verinnerlijking ;
2. dat van de lindebomen waarvan de schaduw, en de op een rij staande stammen, u aan een meditatie in een
Andalusische moskee doet denken ;
3. dat van de twee grote bekkens ,omringd door de geparfumeerde sinaasappelbomen, waar het licht dat zich in
het water weerspiegelt, u tot bespiegeling brengt.
Het Renaissance tuinbed werd gesloten begin XVIIIde eeuw, door de opstelling van de oranjeries. Om ze te
verstoppen en het zicht uit te diepen, en dus een perspectief effect te bekomen, deed Willem het volgende :
1. in het midden plantte hij lindebomen in groepen van vijf (2) ;
die een versmalling van het zicht geeft langs de hoofdas
en die een geordend en doorzichtig onderhout doet ontstaan door de verhoogde positie als op heipalen,
van het gebladerte van de lindebomen ;
2. en de herverdeling van de sinaasappelbomen langs de hoofdas, die vroeger als wachters voor de oranjeries
opgesteld stonden ;
www.freyr.be/docs/guiding/dg—teksten-om-op-kasteel-freyr-rond-te-leiden.php 1/6

Tuinen van het Kasteel van Freÿr aan de Maas
Evenwijdig met de Maas vinden we twee tuinbedden die gescheiden zijn door de hoofdas.
Deze bedden zijn speciaal, in die zin dat :
1. waar men hier bloemperken zou verwachten, vindt u bekkens ;
2. de opeenvolging van een vlak gedeelte (dicht tegen het kasteel), een hoog gedeelte (de linden) en terug een
vlak gedeelte (bij de oranjeries) stellen twee open zones voor, contrasterend met het gesloten karakter van de
lindebomen in groepen van vijf ;
3. het vlakke gedeelte bij het kasteel heeft een meer ingewikkelde vorm dan deze vóór de oranjeries, wat
beantwoordt aan het criterium tot vereenvoudiging van een tuin, naarmate men zich van het kasteel verwijdert.
Doorkruis nu de hoofdas tot aan het centraal rond bekken.
Het Renaissance bekken (3)
Als men nu naar het paviljoen kijkt en met één hand de koepel bedekt, dan ontdekt u het Freÿr met de Franse
invloed, nadien doet u het omgekeerde en ontdekt u de koepel met Oostenrijkse invloed.
De waterval voedt twee sint-jacobsschelpen, die uitsteken boven Neptunus die omringd is door twee dolfijnen.
Het geheel wordt bekroond door een zwaan die op het punt staat weg te vliegen. Dit kunstwerk, gesponsord
door Daimler-Benz, ter vervanging van het origineel, gestolen in 1960, werd ontworpen door Maria Bruno-
Kaminska.
Wanneer u zich naar de Maas wendt, ontdekt u de “ah ah”, de afsluiting die de tuin opent naar de omliggende
natuur. Dit soort ruimte werd ingevoerd door de Engelsen, in hun Cartesiaanse tuinen, als een reactie tegen
deze mode, die ze invoerden vanuit Frankrijk in de XVIIde eeuw, en dus een reactie tegen de extreme
beheersing van de natuur in de tuinen.
De onverwachte ontdekking van de ruimte veroorzaakt deze verwonderingskreet.
Neem terug de centrale as
De sinaasappelbomen (4) en de oranjeries (5)
De sinaasappelbomen werden aangekocht begin XVIIIde eeuw aan het hof van Lotharingen (Lunéville). Er
blijven er nog een twintigtal over, van deze 300 tot 350-jarige bomen. Hun aanwezigheid heeft Freÿr gered
tijdens de Franse Revolutie (1794). Ze worden gesnoeid als grote bonsais, aldus de herinnering oproepend aan
hun extreme oosterse afkomst. Om meer details, lees het blad in bijlage.
De oranjeries zijn van een zeldzame schoonheid en nog de oudste uit de Nederlanden en die hun oorspronkelijke
functie vervullen : nl. de bomen beschermen voor de vorst in de winter.
In de zomer stellen wij deze gebouwen open voor andere manifestaties : concerten, huwelijken, samenkomsten
of tentoonstellingen.
De foto’s in de oranjerie tonen u de evolutie van de techniek voor het binnen en buiten zetten van de bomen
vanaf de oorlog 1914-1918. In de oranjerie langs de Maaskant ontdekt u het touw van de katrol waarmee de
bomen uit hun kist geheven worden bij het verpotten en de verzorging van het wortelgestel.
Een anekdote :
In 1976 vertrok de laatste tuinier. Mijn moeder verzorgde de appelsienbomen volgens de instructies van haar
grootmoeder : ‘In de zomer geeft u alle dagen één emmer water ; in de winter volstaat één per maand.’ Bij deze
manier van behandeling verkleurden de bladeren na één jaar ; na twee jaar bleven er niet veel bladeren meer
over en de daaropvolgende winter stierf er een boom. Ze ging ten rade in Versailles. Bij de uitleg schoot de
hoofdtuinier in een lach. Hij zei : ‘Mevrouw, dit is typisch Belgisch. Hier waar het klimaat zachter is dan bij u
en het minder regent, begieten wij onze bomen één keer per week’. Terug in het land, begreep mijn moeder de
bedoeling van haar grootmoeder. Als ze wilde dat de bomen wekelijks water kregen, gaf ze opdracht deze
dagelijks te begieten. Zij wist niet dat haar kleindochter haar raad letterlijk zou opvolgen !
De beukenlaan, vertrekkend van de oranjeries in richting van het Noorden, eindigde vroeger in een romantische
tuin in het midden van grotten. In één van die grotten ontspringt de bron ,die langs onderaardse leidingen de
vijvers van water voorziet, en werkend op basis van het principe van de communicerende vaten.
Neem de trap (6) langs de oranjeries, dan komt u zo in de boventuin, van waar u een enorm uitzicht heeft op het
dal, de rotsen en het kasteel.
www.freyr.be/docs/guiding/dg—teksten-om-op-kasteel-freyr-rond-te-leiden.php 2/6

De intimistische tuin (7 tot 9)
Tuinen van het Kasteel van Freÿr aan de Maas
Na de dood van Willem, gaat de jongste broer Filip de tuin vergroten, in de stijl van zijn tijd. De tuinen gaan
zich ontplooien langs de helling van de Maas, door de vorming van acht doolhoven, waarvan de haagbeuken 6
km lang zijn en geometrische figuren en kleuren van het kaartspel uitbeelden.
Het intimistische karakter is nu al minder, doordat de hoogte van de haagbeuken in het midden verlaagd zijn
(onderhoudskosten). U zult hier twee klavers, een ruiten, een schoppen, een harten, een cirkel, een achthoek,
een ster, enkele vierkanten en driehoeken terugvinden.
De haagbeuken leunen op de verticale assen van de benedentuin, en vervolledigen die met twee nieuwe assen
evenwijdig met de stroom, terwijl de diagonale assen zich op de fonteinen storten. In tegenstelling met de
tuinen uit de XVIIde eeuw waar die assen een gedacht gaven van een eindeloze afstand, worden deze assen in
de XVIIIde eeuw gesloten.
Noteer dat het hoger gelegen gedeelte van de tuin (beplant, open, beplant) in elkaar sluit, zoals de stukken van
een puzzel, met het lagere gedeelte van de tuin (open, beplant, open).
Ga nu naar het paviljoen, die de verticale as insluit en kijkt u nu naar de Maas.
De Franse tuin (10)
In het centrum van die intimistische tuin gaat Filip een krachttoer verwezenlijken : langs de verticale as, het
korte perspectief die zich loodrecht op de Maas trapsgewijs oploopt, slaagt hij erin, op het einde van deze
XVIIIde eeuw, een tuin te tekenen waardig aan Le Nôtre († 1700), en dat, op een afstand van minder dan 200
meter. Filip speelt met de helling om u een zo oogstrelend mogelijk zicht te geven op de rivier, en de hele vallei
in u op te nemen en alzo de vierhoekige waarde van Freÿr terug te geven : een wild landschap omsloten door
rotsen, dat doorkruist wordt met een stroom, waar een geklasseerd monument aangemeerd ligt, ingelast door
tuinen die trapsgewijs aangelegd zijn.
Het uitzicht volgens Le Nôtre, is verwezenlijkt door de bijvoeging van de grote hoofdvijver en een bredere
ruimte tussen de haagbeuken in vergelijking met de lindehagen.
Hieruit volgt (door een beetje meetkunde) dat :
1. de driehoek, die de twee vijvers afbakent, leidt uw zicht naar de dichtstbijgelegen oever van de Maas ;
2. de rechte raaklijnen van de haagbeuken en de linden, verplaatsen uw zicht naar de verste oever, waar de
rechte lijnen zich vervoegen ;
3. deze twee kunstgrepen brengen er u toe, de stroom en de hellingen die hem overheersen, in uw gezichtsveld
op te nemen (wat te bewijzen was).
Vergeet niet dat de afstand tussen het Renaissance bekken en de trap verborgen is, terwijl die tussen de trap en
het grote bekken deels niet zichtbaar is door de bult in het grasperk. Dit doet als het ware de verticale as
verlengen.
De vereenvoudiging van de tuin is ook hier te zien, naarmate men zich verwijdert van de Maas, door :
1. het grind en de trap in het ondergedeelte
2. het grasperk en de helling in het bovengedeelte.
De Frederik Zaal (11)
Dit buitenhuis (of lustslot) dat het verticale uitzicht afsluit, is een juweel die alle eclectische verfijningen van de
Eeuw der Verlichting ontbloot. Het werd gebouwd door Filip in 1775, voor zijn neef Frederik, de eerste hertog
van Beaufort-Spontin en was het middelpunt van een verlicht bal, gehouden in 1785, ter ere van Aartshertogin
Maria-Christina, landvoogdes van de Nederlanden.
Het interieur met zijn pleisterwerk, van de hand van de Italiaanse gebroeders Moretti, is in zuivere Lodewijk
XVIde stijl. Het paviljoen is bekroond met een koepel met Weens uitzicht (Karlskirsche), waarvan de
innerlijke lichtheid sterk afsteekt met het zware uitzicht van het gebouw.
www.freyr.be/docs/guiding/dg—teksten-om-op-kasteel-freyr-rond-te-leiden.php 3/6

Tuinen van het Kasteel van Freÿr aan de Maas
De centrale plaats bevat :
1. recht tegenover de inkomdeur : jachtattributen, vastgehouden door de muil van een leeuw ;
2. boven de inkomdeur bemerkt u een leeuw die zijn tong uitsteekt om de slechte geesten te verdrijven ;
3. langs de beide kanten in de hoek verjongde oudjes die zich te goed doen aan een verjongingsbron, waarvan ze
zoveel gedronken hebben, dat ze niet alleen de huid hebben van een baby, maar ook zelfs hun benen
veranderden in vissenstaarten ;
4. boven de rechter zijdeur (richting Dinant) ziet u twee kleine kinderen die na de beëindiging van hun werk,
zich te goed doen aan drinken . Boven de linker zijdeur (richting Frankrijk) ziet u dezelfde kleine wankelende
kinderen. Ze hadden nog de moed om hun werk te ondertekenen met ‘Moretti fecit’ (d.w.z . de Morettis hebben
het gemaakt) ;
5. in de koepel ziet u de 3 sint-jacobsschelpen van de Beaufort-Spontin.
De salon stroomafwaarts richting Dinant :
1. in het schild boven de deur ontwaart u Diana (de Latijnse evenknie van Freya) en op de omtrek van het
plafond bemerkt u de vier seizoenen of de vier levensfasen van de mens uitgebeeld.
2. een presentatie van de woonsteden met de welke Freÿr verbroederd is: Amersoyen (NL) , Oron le Châtel
(Vaud, CH), Modave (B), La Roche-Courbon (F), de Vereniging van Luxemburgse Kastelen (L), Marksburg
(D), Eggenberg (Graz, A), La Rotonda (Vicenza, I), de 4 laatsten zijn ingeschreven in het Wereldpatrimonium
van de Unesco.
De salon stroomopwaarts (richting Hastière), beeldt de wereldbeschouwing uit Filips eeuw :
1. in de vier hoeken van het plafond toont hij zijn encyclopedische opvatting, door de toenmalige vier gekende
continenten uit te beelden :
Afrika beperkt tot het negerras (noch Maghreb, noch Egypte); Azië teruggebracht tot enkel Turkije (tulband);
Europa toont fier een kunstmatig kapsel van technologische bouwsels, prat gaande op de bestaande kennis;
Amerika, onder de kinderlijke trekken van een Inca-indiaan, die nog niet bedorven is door de beschaving
(volgens J.J. Rousseau).
2. boven de schouw, een idyllisch landschap (Arkadia) herinnert het paradijs van J.J. Rousseau ;
3. boven de deur ziet u het paviljoen, zoals het vroeger was vóór de aanleg van de spoorweg (1860);
4. op de schoorsteenmantel bemerkt u de symbolen van de vrijmetselaars, nl. de vlammen van de vrijheid
bedreigt door de slangen, machten van het obscurantisme;
5. rondom op het plafond aanschouwt u de krans van klimop en niet van wijnranken, hetgeen erop wijst dat Filip
deel uitmaakte van een niet alcoholische loge.
Daal weer langs de horizontale as, rechts van de grote vijver naar de groene koepel ( 12 tot 14)
De Groene Koepel
staat in het midden van een overdekte laan, de wieg genoemd, naar de vorm van een oude kinderwieg, maar
omgekeerd. Aan uw linkerkant, ontdekt U de toren van de oude duiventil van de hoeve uit de 17de eeuw, en
rechts van u, de indrukwekkende massa van de schuur uit de 18de.eeuw.
Daal onder de wieg (15) tot aan het Onthaal. Wanneer U weer over het binnenplein loopt, bezoek de oude
wasplaats (links van de W.C.s). U zal er, onder andere, de grote stenen wasbak vinden om de was te spoelen,
een ketel om het water te koken, de enorme kast die in de oude keuken stond en gedurende de overstromingen
dreef (peilen behaald gedurende de belangrijkste : 1,70m in 1890, 1,86 in 1925, 0.85 m in 1993 en 1.50 m in
1995), verschillende documenten en foto’s over Freÿr.
Besluit
Wij hopen dat deze rondwandeling u een beetje verliefd heeft gemaakt op de verrukkelijke pracht van deze
mooie plek. Wij bedanken u voor uw bezoek, want dit spoort ons nog altijd aan, zowel de familiale ketting van
méér dan 20 generaties, als de vrijwilligers die zich inzetten om dit buitengewoon geheel van het patrimonium
te bewaren.
Indien u nog tijd moest hebben, stellen wij u voor om de twee uitkijkpunten die de vallei overheersen, langs de
overkant van de Maas, nog te gaan bezoeken op de weg van Dinant-Beauraing, tussen Anseremme en
Falmignoul. Dit is zéér indrukwekkend !
Voor verdere inlichtingen, bezoek onze site: www.freyr.be
Gelieve zo vriendelijk te zijn deze tekst terug af te geven aan het onthaal. DANK U en GOEDE REIS
www.freyr.be/docs/guiding/dg—teksten-om-op-kasteel-freyr-rond-te-leiden.php 4/6

Tuinen van het Kasteel van Freÿr aan de Maas
BIJLAGE : De appelsienbomen van Freÿr, enig in hun soort
De meer dan driehonderdjarige bomen zijn de oudste appelsienbomen in kisten van Europa (Icomos Conferentie
2005 in Bamberg). Eveneens, zo uitgezonderd, zijn de kisten gebouwd naar de techniek en de oorspronkelijke
vorm: in hout met versterkingsijzers.
Overwintering
De bomen overwinteren in de oranjeries bij de aantocht van de eerste vorst ,en worden weer in de tuin geplaatst
op 1 Mei.
Op de foto's in de oranjerie zal U ontdekken hoe ze vervoerd worden :
eerst op de houten kar van de 18de eeuw tot de Tweede Wereldoorlog, nadien op een ijzeren kar en
tegenwoordig met een pallet op een tractor bevestigd.
Tijdens deze overwintering worden de aarde en de bladeren 3 maal tegen de parasieten behandeld. In de 19de
eeuw begon men te verwarmen met cokes om tenminste 8 graden te behouden. Op heden gebruikt men een
meer sober systeem : elektrische radiatoren die aangezet worden bij grote kou.
Iedere boom krijgt een emmer water per maand.
In de zomermaanden
Eenmaal dat ze buiten staan, worden de bomen gesnoeid en krijgen een dosis koemest en minerale zouten,
terwijl de bladeren met plantaardige olie besproeid worden. De grond wordt gedekt met scheuten van de snoei
van de haagbeuken. Dat behoudt de grond vochtig en belet het onkruid. Ze worden verwijderd als de bomen
binnen gezet worden.
Rond eind juni verschijnen de bloesems. Deze zijn minder talrijk dan vroeger. Inderdaad, het water van de
overstromingen van 93 en 95, dat tot 1m50 is gestegen, bevatte chemische producten, welke intensief gebruikt
worden in de landbouw en met de regen weggespoeld. Deze producten hebben het metabolisme van de bomen
veranderd, zodat de bladeren overheersen in het nadeel van de vruchten.
Het gieten hangt af van het weer en van het seizoen. Als het plantensap stijgt (tot eind juli) en bij koud of
regenachtig weer, volstaat één tot 2 emmers water per week naargelang de omvang van de bladeren. Bij
verzengende hitte, één of twee emmers per dag. Na de maand juli verminderd het begieten geleidelijk aan.
Vanaf 15 augustus worden de uitlopers afgesneden. Het merendeel van de bloemknoppen wordt verwijderd, om
de uitputting van de boom te beletten.
Het verpotten
Dat gebeurd als men van kist veranderd, of als de meststoffen of de minerale zouten niet meer volstaan om de
verarming van de aarde aan te vullen.
In het eerste geval, wordt de boom uit de kist gehijst met een touw dat door het plafond van de oranjerie naar
beneden gelaten wordt, en rond de stam gebonden. Vervolgens, wordt een laag van 10 cm aarde weggenomen
langs de zijkanten. De boom wordt dan in de nieuwe kist geplaatst, waarvan de bodem tevoren bedekt werd met
steengruis om de afvoer van het gietwater te vergemakkelijken. Tenslotte worden de zijkanten weer aangevuld
met aangedrukte aarde. Vroeger gebruikte men een mengsel van aarde, bremaarde en compost van de snoei van
de beukhagen. Op heden, op aanrading van de Plantentuin van Meise, gebruikt men aarde van rododendrons.
In het tweede geval, stelt men zich tevreden met het verwijderen van de zijkanten, om voornoemde werken uit te
voeren.
Verbeteringen aangebracht aan de kisten.
De Waalse Regio heeft, in de nieuwe kisten, waterdoorlatende vliezen langs de binnenkant van de wanden laten
plaatsen, en de bodem vervangen met een metalen rooster. Dit moet het verrotten van het hout aan de
binnenkant verhelpen en de levensduur van de kisten verlengen.
De appelsienbloesems
Tot in 1950 werden ze geplukt door Louise van Laubespin, die toen negentig jaar oud was, en zich beklaagde
omdat de meid, van zeventig, de ladder niet goed vast hield : « De arme Maria wordt oud ».
Met de meer dan honderd bloemen per boom, maakte men thee, snoep en een gegiste drank, het bier van
appelsienbloemen.
www.freyr.be/docs/guiding/dg—teksten-om-op-kasteel-freyr-rond-te-leiden.php 5/6

Tuinen van het Kasteel van Freÿr aan de Maas
www.freyr.be/docs/guiding/dg—teksten-om-op-kasteel-freyr-rond-te-leiden.php 6/6