nieuwe OVAM.link - Pantarein

OVAM.link
afval-, bodem- en duurzaam materialenbeleid voor de professional
Inhoud
Pagina 2
Ecodesign.link: kersvers
trefpunt voor duurzame
productinnovatie
4 Toekomstperspectief voor
peperdure saneringsdossiers
5 OVAM en Koreaanse KECO gaan
samenwerken
6 Gezocht: toverformule voor
aartsmoeilijke Antwerpse
sanering
7 Eco-efficiëntiescan zoomt
in op industriële sectoren
Creativiteit baant de weg naar duurzaamheid
Dat creativiteit leidt tot nieuwe, soms verba-
zingwekkende inzichten zal niemand betwisten.
Maar een makkelijk pad is het allerminst. In één
van zijn bekendere quotes poneerde Einstein al
dat je een probleem niet kan oplossen vanuit het-
zelfde soort denken dat tot het probleem heeft
geleid. Creativiteit vergt dus durf om de zaken fun-
damenteel anders aan te pakken. Maar dat het kan
en ook nog eens het pad effent naar een duurzamer
afval-, materialen-, en bodembeheer, daarvan willen
wij u in deze editie van OVAM.link het bewijs leveren.
Op 17 januari werd in het Vlaams Parlement de OVAM
Ecodesign Award PRO uitgereikt. De twee winnende
ontwerpen, Solarwind van Raf Van Hulle en LWD van
Hegge ID, zijn prachtvoorbeelden van duurzame pro-
ductinnovatie (p. 2), van creativiteit die de weg baant
naar meer duurzaamheid. Dat daar bovendien een sterk
economisch potentieel aan vast hangt, bewijst het ver-
haal van hun voorganger Buzzispace (p. 3). Twee jaar
geleden wonnen zij als jong bedrijf de OVAM Ecodesign
Award PRO. Amper twee jaar later winnen zij de Henry
Van de Velde Award voor het meest innovatieve bedrijf en
openen ze toonzalen over de hele wereld.
Ecodesign Award 2011 |SNOWMAN bodemnetwerk | 30 jaar OVAM
Editie 8
www.ovam.be
maart 2012
Op de jaarlijkse uitreiking van de OVAM Ecodesign Award
PRO kaapte Solarwind de eerste prijs in de categorie ‘Product
in ontwikkeling’ weg. Deze elektrische fiets met trailer
is uitgerust met zonnecellen die de batterij opladen.
Het hoeven niet altijd nieuwe producten of technieken te
zijn die het pad naar meer duurzaamheid effenen. Creatief
en slim denken en handelen zijn minstens even belangrijk.
De sanering van een ernstig verontreinigd terrein in Antwerpen
stelde de OVAM voor een technisch haast onmogelijk
probleem. In plaats van een klassieke uitbestedingsprocedure
organiseerde de OVAM een wedstrijd om de vindingrijkheid
van de bodemsaneerders te stimuleren. Het resulteerde
in een opmerkelijk demonstratieproject (p. 6). Of neem de
uitwerking van Saninvest (p. 4), waarmee de Investeringsmaatschappij
Vlaanderen (PMV) en de OVAM de sanering en
herontwikkeling van blackfields versneld ten uitvoer willen
brengen. Ook in dat dossier bleek creativiteit een belangrijke
grondstof.
Uiteraard blijft er nog veel werk voor de boeg voor dergelijke
blackfields definitief tot het verleden behoren of ecodesign-producten
de norm zijn maar gelukkig is creativiteit
een duurzame en hernieuwbare grondstof!
Jan Verheyen, woordvoerder
.1

Ecodesign.link: kersvers trefpu
Sinds begin dit jaar bundelt OVAM Ecodesign.link alle kennis, informatie en
instrumenten rond ecodesign. De website is hét trefpunt voor ontwerpers,
onderwijsinstellingen, ondernemers en bedrijven die gebeten zijn door duur-
zame productinnovatie.
Het sluiten van kringlopen begint bij het begin: het ontwerp.
Door de milieu-impact in rekening te brengen en de hele
levensloop van het product of de dienst voor ogen te houden,
kunnen designers de milieulast van hun ontwerp zoveel
mogelijk beperken. Die visie rond ecodesign wordt vandaag
breed gedragen. Ze is ook beleidsmatig stevig verankerd in
het nieuwe Materialendecreet en de toekomstvisie van de
Vlaamse overheid. Maar hoe begin je er als ontwerper of onderneming
aan? De OVAM biedt deze doelgroepen een nieuw
recept aan.
Geen eenrichtingsverkeer
Bij de OVAM staat ecodesign al een kleine tien jaar hoog op
de agenda. Uit die ambitie vloeiden al heel wat markante
initiatieven voort. De ontwikkeling van instrumenten als de
Ecolizer, de organisatie van de Ecodesign Award voor professionele
ontwerpers en studenten, het uitvoeren van studies
en het organiseren van workshops rond ecodesign: de lading
expertise en ervaring groeide jaar na jaar aan. “Die schat
aan informatie bundelen we voortaan op de website Ecodesign.link”,
zegt Katrijn Siebens van de OVAM. “Alle doelgroepen
in de productketen kunnen hier terecht voor een helder
overzicht van de OVAM-instrumenten en kennis omtrent ecodesign.
Met dit trefpunt willen we organisaties en ontwerpers
in de eerste plaats informeren, maar ook sensibiliseren
en faciliteren in hun werking rond ecodesign.”
Moet Ecodesign.link dan van eenrichtingsverkeer leven? “Zeker
niet”, zegt Katrijn Siebens. “Het trefpunt is de motor
om nieuwe samenwerkingsverbanden aan te gaan, innovatief
onderzoek te voeren en proefprojecten op te zetten. Een
sterke link met de behoeften en de feedback van de doelgroepen
is dus broodnodig. En die mogelijkheid biedt het
trefpunt zeker.”
.2
Duurzame bedrijfsvoering
Gloednieuw is de ‘OVAM Sustainable Innovation System toolkit’.
De OVAM SIS Toolkit is een instrument om duurzame
innovatie en ecodesign te stimuleren, hetzij binnen een
bedrijf, hetzij binnen het ontwerpproces van een specifiek
product. De toolkit kwam er op vraag van de praktijk.
“Ontwerpers en bedrijven hebben een reële behoefte aan
concrete informatie. Niet alleen over de milieu-impact van
producten, ze willen ook inzicht krijgen in de andere meerwaarden
van ecodesign: het financiële, het menselijke, het
sociale, het natuurlijke en het intellectuele luik. Duurzaamheid
gaat immers veel breder dan louter ecologie. Bovendien
waren ontwerpers op zoek naar een houvast om over
deze voordelen te communiceren en te onderhandelen met
de klant of de opdrachtgever van hun project. Doorgaans
staat daarbij in de eerste plaats het financieel plaatje voorop.
Met de OVAM SIS Toolkit hebben ontwerpers en bedrijven
nu iets in handen waarmee ze hun ontwerp op alle mogelijke
vlakken – het milieu, het bedrijf, de gebruiker, de samenleving
- kunnen aftoetsen aan de ambitie en de behoeftes van
de klant.”
Momenteel werkt de OVAM het verspreidingstraject van de
SIS Toolkit uit. “We zien dit instrument als de motor voor een
duurzaam innovatietraject, dat duurzame oplossingen in alle
aspecten van het ontwerp en de bedrijfsvoering integreert”,
besluit Katrijn Siebens.
www.ovam.be/ecodesignlink
Tijdens de uitreiking
van de Ecodesign Award
werd de nieuwe website
www.ovam.be/ecodesignlink
gelanceerd.
De Ecodesign Award 2011

nt voor duurzame productinnovatie
De milieu-inspanningen van een heel aantal Vlaamse
ontwerpers en bedrijven verdienen alle lof. Daarom
reikt de OVAM jaarlijks de Ecodesign Award PRO uit
voor professionele ontwerpers. Sinds vier jaar maken
deze awards deel uit van de prestigieuze Henry
van de Velde Awards.
Lichtgewicht autodeur voor minder CO2-uitstoot
Ontwerpbureau Hegge ID kaapte in de categorie ‘Product
op de markt’ de eerste prijs weg met LWD, een
lichtgewicht autodeur. Het project LWD is een initiatief
van Flanders’ Drive en speelt in op de vraag van
de automobielsector om lichtere, comfortabele en
duurzame materialen te gebruiken in voertuigen. Het
resultaat is een autodeur die 20 % minder weegt. Deze
gewichtsreductie leidt tijdens de levensloop van het
voertuig tot een lager brandstofverbruik en dito CO2uitstoot.
Karaf brengt hulde aan kraantjeswater
Hegge ID viel ook in de prijzen voor haar drinKraantjeswater
karaf die leidingwater als drinkwater promoot.
De karaf is vervaardigd uit porselein, met een
dikke wand om de kans op breken te verkleinen. Het
bureau ontwierp de karaf in het kader van de ontwerpwedstrijd
‘drinKraantjeswater’, georganiseerd
door de provincie Limburg, Limburg.net, de Vlaamse
Maatschappij voor Watervoorziening (VMW), de Intercommunale
Watermaatschappij IWM en de Bond Beter
Leefmilieu. De grote verscheidenheid aan watertorens
in het Limburgse landschap vormde de inspiratiebron
voor het iconische en tijdloze ontwerp.
Elektrisch fietsen op zonne-energie
De eerste prijs in de categorie ‘Product in ontwikkeling’
ging naar Solarwind, een elektrische fiets met
een trailer, die is uitgerust met zonnecellen die de
batterij opladen. De elektrische fiets kent de laatste
jaren een enorme opmars. Voor het afleggen van
lange afstanden bleek hij echter minder geschikt: de
fiets biedt weinig bagageruimte en de batterij heeft
een beperkte autonomie. Ontwerper Raf Van Hulle
komt nu tegemoet aan die verzuchting. De trailer van
Solarwind verzekert niet alleen de werking van de
batterij, maar biedt ook bijkomende bagageruimte.
Elektrische fietsvakanties liggen dus binnen handbereik.
“Ontwerpers
hebben een
grote verantwoordelijkheid
in het behoud
van onze
planeet.”
Twee jaar na de OVAM Ecodesign Award PRO 2009 sleepte
Buzzispace begin dit jaar ook de Henry Van de Velde
Award voor meest innovatieve bedrijf in de wacht. Sas
Adriaenssens is het creatieve brein achter de innovatieve
akoestische ontwerpen voor thuis en op het werk. “Ontwerpers
bepalen het afval van de toekomst”
Wat was voor Buzzispace het belang van de OVAM Ecode-
sign Award PRO?
“Voor ons was de OVAM Ecodesign Award PRO zonder twijfel
het spreekwoordelijke duwtje in de rug. In die tijd sprongen
steeds meer bedrijven op de kar van ecodesign. Dit was niet
altijd ingegeven door de zorg om het milieu, maar al te vaak
vanuit marketingoogpunt. Daardoor werden ook wij meer
dan eens meewarig bekeken als we ons als milieuvriendelijk
bedrijf voorstelden. We moesten toen voortdurend opboksen
tegen het heersende beeld dat ecologische ondernemers
louter op snel winstbejag uit waren. Terwijl dit voor
ons altijd een zuiver onderdeel van onze bedrijfsfilosofie is
geweest. Toen de OVAM ons de Ecodesign Award PRO toekende,
was dat scepticisme voorgoed verleden tijd en werden
we zelfs door de grootste cynici aanvaard.”
Hoe zijn jullie sindsdien als bedrijf kunnen doorgroeien?
“Waar Buzzispace vóór 2009 al succes had in onze buurlanden,
bleef België enigszins achter. Belgen kijken de kat eerst
uit de boom voor ze in nieuwe producten en diensten investeren.
De uitreiking van de Ecodesign Award PRO en de
daaropvolgende belangstelling in de pers vormden het startschot
voor een hele reeks waardevolle projecten in eigen
land. Ook vanuit Australië en Japan nam de interesse nog
toe. Begin dit jaar opende onze eerste toonzaal in Londen en
we zijn ook volop bezig met het inrichten van een toonzaal
in Amerika.”
Welke plaats neemt ecodesign vandaag nog in jullie bedrijfsvoering
in?
“Ecologie speelt niet alleen in de ontwerpfase een primordiale
rol, maar in alle geledingen van ons bedrijf. Op logistiek
vlak zorgen we ervoor dat alle producten plat verpakt kunnen
worden, we transporteren dus geen lucht. We maken
voortdurend de afweging of het wel ecologisch verantwoord
is om bepaalde projecten in het buitenland uit te voeren, en
bekijken in de mate van het mogelijke welke ingrepen ter
plaatse kunnen gebeuren. Bij elke stap die we als bedrijf
zetten, bij elk product dat we maken, waken we erover dat
de pijlers van onze bedrijfsfilosofie ingevuld zijn: ecologie,
akoestiek en flexibiliteit.”
Wordt het moeilijker om die principes vol te houden naar-
mate Buzzispace groeit?
“Het probleem ligt niet zozeer bij het ondernemen in lijn
met onze oorspronkelijke ideeën, maar wel bij de praktische
uitvoering. Waar wij als één van de eerste bedrijven aan
de slag gingen met de PET-vezel, wordt dit afval vandaag
massaal opgekocht door Chinese ondernemers. Vandaar het
belang om te blijven innoveren en op zoek te gaan naar alternatieven.
Zo bekijken we momenteel of maïs in aanmerking
kan komen als eco-oplossing voor de fabricage van onze
producten.”
Welke verantwoordelijkheid dragen ontwerpers op eco-
logisch vlak?
“Ontwerpers bepalen het afval van de toekomst. Alles wat
we bedenken en maken heeft gevolgen voor de toekomst.
Daarom moeten we enerzijds proberen onze producten zo
duurzaam mogelijk te ontwerpen, opdat ze zo lang mogelijk
meegaan. Nog beter is om er van in de ontwerpfase voor te
zorgen dat het product aan het einde van zijn levenscyclus
hergebruikt kan worden. Zo wordt afval een waardevolle
grondstof. Vilt kun je 4 tot 5 keer recycleren om één van
onze producten mee te maken en zelfs daarna kun je het
nog gebruiken als akoestisch materiaal in auto’s. In mijn
ogen is het voor designers bijna een plicht om daar zo ver
mogelijk in te gaan en onze planeet te vrijwaren voor onze
kinderen en de generaties die volgen. Tegelijk spelen ook
de gebruikers en bedrijven een belangrijke rol. Zij zullen in
eerste instantie misschien iets meer moeten betalen om een
nieuwe, innovatieve techniek te steunen. Maar ook dat zie
ik als een (eco)logische bijdrage aan de toekomst van onze
planeet.”
.3

Toekomst-
perspectief
voor peperdure
saneringsdossiers
Saninvest moet
blackfields versneld
aanpakken
Her en der verspreid over heel Vlaanderen liggen zwaar
verontreinigde industrieterreinen er al jarenlang verlaten
bij. De saneringskost van deze ‘blackfields’ overstijgt vaak
de waarde van de grond, waardoor de privémarkt ze links
laat liggen. Met Saninvest komt er nu toch een oplossing
voor de herontwikkeling van deze stadskankers.
Vlaanderens industriële verleden heeft zijn sporen in de bodem
nagelaten. Onze regio telt naar schatting 10.000 historisch
verontreinigde gronden, die er vaak verlaten en onbenut
bij liggen. Om de ontwikkeling van deze brownfields
te stimuleren, sluit de Vlaamse Regering convenanten met
investeerders en privéontwikkelaars. Via zo’n convenant
krijgen ze een aantal juridisch-administratieve en financiële
voordelen bij de ontwikkeling van braakliggende bedrijventerreinen.
De boodschap: hergebruik bij voorkeur verlaten
sites in plaats van nieuwe gebieden aan te snijden voor de
ontwikkeling van industriële activiteiten, woningbouw of recreatie.
Maar als de saneringskost de pan uit swingt, dan bieden
zelfs convenanten geen soelaas. Wat gedaan met deze
peperdure dossiers?
Miljoenen euro’s
Eddy Wille van de OVAM: “Op sommige extreem verontreinigde
terreinen – de zogenaamde blackfields – overtreft de
saneringskost vele malen de waarde van het terrein en de
herontwikkeling. Geen investeerder is hiervoor warm te krijgen.
Deze dure saneringen wegen zeer zwaar door op het
OVAM-budget voor ambtshalve saneringen. De kostprijs voor
de sanering van één blackfield loopt al snel in de miljoenen
euro’s. De saneringskost van de Carcoke-site in Zeebrugge,
een voormalige cokesfabriek, bedraagt bijvoorbeeld al meer
dan 47 miljoen euro. De sanering van de ex-Asphaltco-site in
Asse kostte afgerond 9 miljoen euro. Pakken we zo één dossier
aan, dan blijft er geen budget over voor de sanering van
andere sites, die ook hun belang hebben.”
Het instrument Saninvest dient voor deze doos van Pandora
een oplossing te bieden. Maarten Bettens, investeringsmanager
bij de Investeringsmaatschappij Vlaanderen (PMV):
“Het principe waarbij bodemsanering en herontwikkeling op
.4
een geïntegreerde wijze worden aangepakt, wordt reeds geruime
tijd door de OVAM toegepast.Vanuit de PMV brengen
we onze expertise in om hieraan ook een financieringsluik
te breien. De deelnemende partijen betalen een terbeschikkingsstelllingsvergoeding
a rato van hun aandeel in het project.
De kost voor de bodemsanering kan op die manier over
opeenvolgende jaren gespreid worden. Door die spreiding
kunnen we meerdere blackfields versneld aanpakken en herontwikkelen,
binnen de beschikbare budgetten.”
Slimme operaties
Helemaal nieuw is het principe van Saninvest niet. De eigen
saneringen van de OVAM maakten de laatste jaren immers
al een hele evolutie door. Wat vroeger afgelijnde saneringswerken
waren, louter bedoeld om de bodemkwaliteit
te verbeteren, zijn vandaag slimme operaties die sanering
en herontwikkeling als één bekijken. “In feite verankeren
we met Saninvest het hefboomprincipe dat we al een aantal
jaren toepassen bij onze ambtshalve saneringen”, beaamt
Eddy Wille. “Vroeger was een verontreinigde grond een probleem,
punt. Vandaag zien we in dat zo’n terrein voor de samenleving
ook heel wat kan betekenen. Deze kansen kunnen
we benutten door voorbij de verontreiniging te kijken, naar
de herontwikkeling. Dan focus je op de maatschappelijke
functie die een grond kan krijgen: ruimte voor ondernemen,
wonen, schoolgaan en zo veel meer. Op die manier bekeken,
fungeert sanering als een echte hefboom voor de herontwikkeling.”
Vorig jaar ondertekenden de OVAM en de PMV een proto-
colovereenkomst voor de oprichting van Saninvest. Maarten
Bettens: “Ons motto: wie een kuil graaft voor een ander,
wordt er zelf beter van. Door het samenbrengen van de saneringstechnische
kennis van de OVAM én expertise in vast-
goed- en gebiedsontwikkeling van PMV hopen we de blackfields
in Vlaanderen een pak sneller te valoriseren.” Bettens’
boutade houdt steek, bevestigt Eddy Wille: “Vroeger groeven
we een put voor de sanering. Deze werd dichtgegooid en
afgewerkt, en enkele maanden later begon de ontwikkelaar
opnieuw te graven om een parkeergarage aan te leggen.
Deze dubbele werken zijn weggegooid geld en zijn allesbehalve
flitsend. Met de nieuwe manier van werken zou het
veel sneller moeten gaan.”
“Sanering fungeert als hefboom
voor de herontwikkeling”
Uit het slop
Samen ontwikkelen de OVAM en de PMV nu een project- en
businessplan, dat tegen de zomer aan de Vlaamse Regering
wordt voorgelegd. Het model zal in een eerste fase getoetst
worden in een aantal testcases. De Alvat-site in Buggenhout
is daar een van. Eddy Wille: “De grond en het grondwater
van dit vatenreinigende bedrijf zijn verontreinigd met
een hele reeks gevaarlijke stoffen. Sinds het faillissement
15 jaar geleden staat de site leeg, wat de verloedering in
de hand werkt. Ondanks een investering van meer dan vier
miljoen euro voor twee saneringsoperaties die de OVAM de
afgelopen jaren al uitvoerde, blijft er nog veel werk aan de
winkel. De financiële impact belemmert vooralsnog nieuwe
ontwikkelingen. Met de geïntegreerde aanpak van Saninvest
hopen we het dossier uit het slop te halen. In een dichtbevolkte
regio zoals Vlaanderen is het niet verantwoord om
dergelijke sites te verwaarlozen.”

OVAM en Koreaanse KECO
gaan samenwerken
Eind vorig jaar ondertekenden de OVAM en Korean Environment Corporation (Keco), de evenknie van de OVAM in Zuid-
Korea, een Memorandum of Understanding. Park Heon Kyu, team leader international corporation van KECO, en Danny
Wille, algemeen directeur van de OVAM, zien heel wat raakpunten tussen Vlaanderen en Zuid-Korea.
Wat willen de OVAM en KECO via deze samenwerkingsovereenkomst
bereiken?
DW: “Net als Vlaanderen, en Europa in het algemeen, kent
Zuid-Korea een sterke industrialisatie, met een toenemende
schaarste aan grondstoffen als gevolg. We worden uitgedaagd
door gelijkaardige maatschappelijke problemen.
Dat maakt de OVAM en KECO tot een interessante tandem.”
PHK: “Deze Memorandum of Understanding biedt een kader
om beleidskennis en informatie op het vlak van duurzaam
afvalstoffen-, materialen- en bodembeheer uit te wisselen.
De tweejaarlijkse workshop die we afwisselend in Mechelen
en Seoul organiseren, is daar het ideale forum voor.”
Waarin verschillen Zuid-Korea en Vlaanderen op het vlak
van afvalbeheer, duurzaam materialenbeleid en bodemsanering?
PHK: “Vlaanderen zamelt bijvoorbeeld 65% van het elektrisch
en elektronisch afval in via de containerparken. Die
bestaan in Zuid-Korea niet. In Europa ligt de verantwoordelijkheid
voor het ophalen, recycleren en verwijderen van
het afvalproduct bij de invoerders en producenten zelf. In
Zuid-Korea daarentegen moet de producent een vastgelegde
hoeveelheid materiaal recycleren. Indien hij hieraan
niet voldoet, volgt een heffing. Het betalen van een bij-
Overal in Europa vindt onderzoek naar bodem en ondergrond
plaats. Dit onderzoek werd lange tijd nauwelijks
afgestemd of uitgewisseld. Sinds drie jaar vult het SNOW-
MAN-netwerk die leemte op. Als grensoverschrijdend kenniscentrum
is SNOWMAN erin geslaagd met alle deelnemende
landen tot een gezamenlijke onderzoeksagenda en
een strategie voor kennisverspreiding te komen.
Als voorzitter van het netwerk in 2012 barst de OVAM van
daadkracht. Sofie Van den Bulck van de OVAM: “Het is
onze ambitie om met SNOWMAN een versnelling hoger te
schakelen. Door nieuwe partnerorganisaties te verwelkomen
en SNOWMAN open te stellen voor andere vormen
van samenwerking, willen we het netwerk verder verbreden
en uitdiepen. De uitwisseling van kennis en expertise
staat voorop. Maar ook de reikwijdte van onze activitei-
drage bij de aankoop van een nieuw product voor de kosten
van de inzameling en verwerking ervan nadien kennen wij
niet. In Korea worden de kosten deels gerecupereerd door
de inkomsten gegenereerd bij de verkoop van de recyclaten”
DW: “In Vlaanderen staan het sluiten van de materialenkringlopen
en productinnovatie centraal in het beleid.
De noodzaak om omzichtig om te springen met schaarse
grondstoffen verplicht ons om eco-efficiënt te produceren
en ecodesign te integreren in onze productieprocessen.
Hoewel Zuid-Korea wereldproducent is van elektrische
en elektronische consumptiegoederen, is het principe van
ecodesign er nog niet zo sterk ingeburgerd als bij ons.”
Zijn er ook overeenkomsten tussen KECO en OVAM?
DW: “Zowel KECO als de OVAM vervult een belangrijke
maatschappelijke functie. Beiden streven naar duurzame
consumptie en productie. Europa noemt dit ‘Sustainable
Materials Management’, in Zuid-Korea spreekt men over
‘Circulation-based Resources Management’. Beide benaderingen
komen in feite op hetzelfde neer: ze vergen een
denken en handelen vanuit een doordacht langetermijnperspectief.
Deze raakpunten weerspiegelen zich ook in
het motto van beide organisaties. KECO streeft naar een
OVAM maakt bodem-
netwerk SNOWMAN
bekender en nog
relevanter
Samen weet je meer. Dat beseffen de leden van SNOWMAN maar al te goed.
Dit netwerk van organisaties uit Frankrijk, Zweden, Nederland en België
wisselt bodemkennis uit en financiert onderzoek naar duurzaam bodem-
beheer. In 2012 neemt de OVAM het voorzitterschap van het netwerk op.
Bodemonderzoek heeft de maatschappij massa’s te bieden, is daarbij het
motto.
ten is van belang. De resultaten van de onderzoeksprojecten
die SNOWMAN financiert, gaan we nog meer onder de
aandacht brengen. Alleen dan kunnen ze effectief wegen
op het beleid of in de praktijk hun toepassing vinden.”
In 2012 wordt ook de vierde SNOWMAN-onderzoeksvraag
gelanceerd. “Sinds de vorige call verbinden we het bodemonderzoek
automatisch met de socio-economische dimensie”,
licht Sofie Van den Bulck toe. “In de plaats van
louter bodemtechnisch te werk te gaan, leggen we steeds
meer het accent op de maatschappelijke betekenis van
onze onderzoeksresultaten. Op die manier verzegelen we
de schakel tussen bodemonderzoek en maatschappij.”
Surf naar het SNOWMAN-netwerk via www.ovam.be/
jahia/Jahia/pid/1411
beleid dat in het teken staat van ‘Close to Nature Closer to
People’, de OVAM schaart haar activiteiten onder het motto
‘Samen maken wij morgen mooier’.
PHK: “De bevoegdheden van KECO reiken verder dan die
van de OVAM. Naast duurzaam afvalstoffen-, materialenen
bodembeheer staan wij in Zuid-Korea in voor de preventie
van verontreiniging, het beheer van de kwaliteit van het
leefmilieu en de volksgezondheid in het algemeen.”
Wat hebben KECO en OVAM tot dusver van elkaar geleerd?
DW: “We werken in een andere context, maar aan dezelfde
doelstelling. Beiden timmeren we aan het vergroenen van
de economie in harmonie met leefmilieu en natuur. Het is
boeiend om te zien hoe KECO dezelfde problematiek soms
op een andere manier aanpakt. Dit levert interessante tips
en nieuwe denkpistes op.”
PHK: “België wordt niet voor niets ‘Capital of Europe’ genoemd
en de OVAM maakt die voortrekkersrol waar op het
vlak van EU-regelgeving. Dankzij deze samenwerking kan
KECO leren uit de laatste Europese inzichten. De OVAM op
haar beurt kan via ons de nieuwste tendensen in Azië op de
voet volgen.”
Nadine Dueso van ADEME, de Franse
partner in het SNOWMAN-netwerk
“Door onze kennis en ervaring over
duurzaam bodembeheer uit te wisselen,
leren we niet alleen van elkaar,
maar vermijden we ook dat we kwesties
uitzoeken waar elders al uitvoerig
onderzoek naar gebeurd is. Sinds vorig jaar proberen
we systematisch socio-economische belangen in onze onderzoeksvragen
te integreren. Hierdoor wint onze samenwerking
over de grenzen heen nog aan maatschappelijk
belang.”
Bernard Vanheusden van het Centrum
voor Milieukunde van de Universiteit
Hasselt
“Het SNOWMAN-netwerk biedt de mogelijkheid
om het onderzoek omtrent
duurzaam bodembeheer op grotere
schaal en onder verschillende omstandigheden uit te bouwen.
Zo hebben we binnen het Rejuvenate 2 project nu
proefvelden in Zweden en Roemenië, met verschillende
bodemeigenschappen, andere plantensoorten en in een
verschillend klimaat. Dat creëert kansen om onderzoek te
voeren dat internationaal van betekenis is.”
Wouter Gevaerts, lid van de Advisory
Group van SNOWMAN, een adviesraad
van stakeholders uit de bodemsector
“Voor elk bedrijf met een bodemprobleem
is het essentieel om een goed
beeld van de verontreinigingssituatie
te bekomen, naast betrouwbare risico-evaluaties en beproefde
saneringsconcepten. SNOWMAN draagt zijn steentje
bij door op al deze vlakken onderzoek financieel te steunen.
De kracht van SNOWMAN zit in de beperkte sponsoring.
De budgetten zijn enerzijds kleiner dan deze bij andere EUprojecten,
waardoor het ook eenvoudiger is om voor ‘kleinere’
onderzoeksitems steun te krijgen, en zijn anderzijds
groot genoeg om impact te hebben.”
.5

Gezocht: toverformule voor
aartsmoeilijke Antwerpse
sanering
Maak van de nood een deugd. Die uitdrukking nam de OVAM letterlijk bij de sanering van de met organochloorverbindingen
verontreinigde site aan de Sint-Laureisstraat in Antwerpen. Het probleem leek technisch gezien onoplosbaar,
maar een wedstrijd prikkelde saneerders tot inventiviteit. Het resultaat: een demonstratieproject dat recepten moet
opleveren voor de sanering van met chloorverbindingen verontreinigde sites.
Als je aan de Sint-Laureisstraat in Antwerpen voorbijloopt,
doet niets vermoeden dat zich achter de gevels van de rijhuizen
een verontreinigde site van 1000 vierkante meter schuilhoudt.
Tussen 1937 en 1978 was hier een metaalbewerkend
bedrijf gevestigd dat vluchtige organochloorverbindingen
(VOCl’s) gebruikte om metalen te reinigen. Die giftige stoffen
sijpelden in de bodem en tastten het grondwater aan,
waar de verontreiniging vandaag nog altijd tientallen keren
groter is dan de bodemsaneringsnorm toelaat.
Geen alleenstaand geval
In industrietakken als de metaalverwerkende nijverheid, de
brandstoffensector, drukkerijen en in droogkuiszaken werd
jarenlang veelvuldig gebruikt gemaakt van VOCI’s. Het zijn
ideale oplosmiddelen voor vetten en oliën, maar – daar
kwam men pas later achter - houden heel wat gezondheidsrisico’s
in. VOCl’s tasten bij langdurige continue blootstelling
de lever en nieren aan. Door hun fysische eigenschappen –
vetoplossend en zwaarder dan water, waardoor de stof naar
het grondwater zakt – zijn ze bovendien uiterst moeilijk te
lokaliseren. VOCl’s verwijderen of behandelen is evenmin
evident. Dit maakt de sanering van verontreinigde sites tot
een hachelijk en kostelijk huzarenstuk.
Bestaande technieken onzeker
Klassiek wordt met VOCl’s verontreinigde grond afgegraven.
Maar vaak was zo’n bedrijf ook nog eens gevestigd op
een terrein waar intussen gewoond wordt. Het probleem is
dan nog groter. De klassieke aanpak van afgraven houdt te
veel risico’s in voor de stabiliteit van de aanpalende panden.
Op de site in de Sint-Laureisstraat in Antwerpen is dat
het geval. Het terrein is bovendien moeilijk bereikbaar voor
de omvangrijke graafmachines. Peter Nagels van de OVAM:
“Een sanering in situ – zonder grond af te graven - drong
zich willens nillens op. Probleem is dat de bestaande insitusaneringstechnieken
voor VOCl-verontreiniging weinig
performant zijn. Het halen van de saneringsobjectieven is
daardoor hoogst onzeker.”
.6
Om het probleem van de VOCl-verontreiniging in Antwerpen
te verhelpen, leek er dringend nood aan een ei van Columbus.
Nood aan creativiteit dus, maar hoe prikkel je die het
best? De OVAM vond inspiratie in de architectuur. “De aanbestedingsprocedure
voor de sanering van de Sint-Laureissite
verliep via een algemene offerteaanvraag in de vorm van
een wedstrijd om op die manier zo veel mogelijk potentiële
saneerders aan te trekken. De ingediende voorstellen werden
beoordeeld door een jury, met vertegenwoordigers van
de OVAM en experts uit de wetenschappelijke wereld. Voor
architecturale projecten is deze werkwijze gangbaar, voor
een ambtshalve bodemsanering was dit een première.”
“ De saneerder moet zijn
werkwijze en de resultaten
aan een breed publiek
kenbaar maken.”
Innovatiebad
Vernieuwend aanbesteden is een van de speerpunten van
Vlaanderen in Actie, bedoeld om de Vlaamse kenniseconomie
een innovatiebad te geven. “Met deze aanbestedingsprocedure
wilden we de creativiteit van de saneerders stimuleren
en op die manier een markt voor nieuwe saneringstechnologieën
op gang trekken”, bevestigt Eddy Wille. “In ons land is
er weinig ervaring met innovatieve saneringstechnieken voor
de verontreiniging met VOCl. Als Vlaamse ondernemingen
hun mosterd moesten halen in het buitenland, des te beter.
En dat deden ze ook: de saneerders stelden technieken voor
die in buitenlandse saneringsprojecten wel al werden toegepast.
Hadden we de klassieke aanbestedingsprocedure laten
spelen, dan had het misschien veel langer geduurd vooraleer
deze technieken hun weg naar Vlaanderen hadden gevonden.”
Eddy Wille: “In zo’n complex dossier moet je innovatie alle
kansen geven. Het gebrek aan kennis en ervaring met dit
specifiek probleem wordt dan een opportuniteit om te innoveren
en expertise op te doen, die ook vergelijkbare sites
uit de nood kan helpen.”
Resultaatsverbintenis
Eddy Wille: “Vernieuwing is helemaal een goede zaak, als
ze achteraf vermenigvuldigd kan worden in andere toepassingen.
Een bijkomend criterium in het bestek luidde dat de
sanering na afloop ook een belangrijke rol moest vervullen
als demonstratieproject. De saneerder moet zijn werkwijze
en de bereikte resultaten via studiedagen, internet en publicaties
aan een breed publiek kenbaar maken, zodat de
nieuwe techniek bij gelijkaardige verontreinigingen ingezet
kan worden en ook algemeen ingang kan vinden. Dit kan vanzelfsprekend
enkel als de voorgestelde sanering doel treft en
de bodemverontreiniging ook effectief wegwerkt.”
Of het nieuwe procedé de verwachtingen inlost, moet tegen
de zomer van 2013 duidelijk worden. Aan het toeval liet de
OVAM niets over. Peter Nagels: “Om de tijdige en effectieve
uitvoering van de saneringswerken te verzekeren, bouwden
we een resultaatsverbintenis in. In het bestek werd vastgelegd
dat de inschrijver bij mislukking een saneringsvariant
dient uit te voeren op zijn kosten. Bovendien moet de sanering
binnen de twee jaar afgerond zijn. Bij afwijking van dit
tijdsschema wacht de saneerder een boete.”
Op basis van deze criteria selecteerde de jury de tijdelijke
vereniging van de firma’s TEC en SITA om de saneringsopdracht
aan de Sint-Laureisstraat uit te voeren. In juni 2011
zijn de werken van start gegaan. Tegen de zomer van 2013
zal duidelijk worden of het ei van Columbus voor de sanering
van VOCl’s al of niet in Antwerpen gevonden werd.

Eco-efficiëntiescan zoomt in op
industriële sectoren
Wat hebben scheepsherstellers en bedrijven uit de biscuit- en chocolade-
industrie gemeen? Dat in beide sectoren nog best wat potentie schuilt om
eco-efficiënter te werk te gaan. De eco-efficiëntiescan wijst per sector de
mogelijke verbeterpunten aan.
Eind 2010 klopte de Haven van Antwerpen aan bij de OVAM
met de vraag om bij kmo’s uit de sector van de scheepsherstellers
de mogelijkheden voor eco-efficiëntie onder
de loep te nemen. Vanuit hun dagelijkse praktijk op de
scheepswerven zagen de bedrijven heel wat verbetermogelijkheden
op het vlak van eco-efficiëntie. Maar het ontbrak
hen aan de nodige expertise en ervaring om die winsten op
eigen houtje te realiseren.
1000 bedrijven gescand
Voor de OVAM vormde de vraag van de scheepsherstellers
de aanleiding om een specifiek eco-efficiëntietraject
voor de hele sector op te zetten. De fundering voor die
sectorspecifieke doorlichting was de eco-efficiëntiescan.
Dat instrument heeft in het verleden al een veelvoud aan
bedrijven de weg naar een duurzame bedrijfsvoering gewezen.
Jeroen Persyn van de OVAM: “Tussen 2006 en 2010
heeft de OVAM bij 1000 ondernemingen in heel Vlaanderen
de bedrijfsvoering onder de loep genomen. Bij elk bedrijf
werd nagegaan waar en hoe de eco-efficiëntie verbeterd
kon worden.” In 2011 breide de OVAM een vervolg aan dit
eco-efficiëntieprogramma door in te zoomen op een aantal
sectoren, om zo meer gerichte verbetermaatregelen te
ontwerpen. Dat kadert binnen het Pact 2020 (Vlaanderen in
Actie), dat 20 concrete doelstellingen vastlegt om Vlaanderen
naar de top van Europa te leiden. Eén van die doelstellingen
is eco-efficiëntie: Vlaanderen wil een voorloper zijn
op het vlak van eco-innovatie en eco-efficiëntie.
“Het PRODEM-programma van
VITO voorziet subsidies voor
bedrijven die verder willen gaan
met de resultaten van de scan.”
Te weinig informatie als achilleshiel
De sector van de scheepsherstellers beet de spits af. Jeroen
Persyn: “We hebben de scan bewust zo breed mogelijk
opgevat, zodat hij relevant zou zijn voor de meeste
scheepsherstellers.” Vooral in het domein van energie en
afval bleek nog heel wat potentieel tot verbetering te
schuilen. “Hoe beter men de afvalstromen kan uitsorteren,
hoe lager de kosten voor de verwerking en afvoer uitvallen”,
licht Jeroen Persyn toe. “Bij de meeste bedrijven is
eco-efficiëntie nog niet tot het managementsysteem doorgedrongen.
Hier is een belangrijke rol weggelegd voor de
directie die de stuwende kracht moet zijn achter het ecoefficiëntieverhaal.”
Tijdens de eerste sectorspecifieke scan kwam meteen ook
de achilleshiel van een bedrijfsdoorlichting boven water:
het gebrek aan voldoende en juiste informatie. “De slogan
‘Meten is weten’ is bij de meeste kmo’s nog niet ingeburgerd”,
stelt Jeroen Persyn. “Facturen worden wel
nagekeken en bijgehouden, maar een aparte tool met alle
verbruiken, hoeveelheden, gewichten is nog niet aanwezig.
Hier is er zeker nog verbeterpotentieel. Hoe meer inzicht
bedrijven hebben in de verschillende verbruiken en kostprijzen,
hoe gerichter ze maatregelen en acties kunnen
ondernemen.”
Het succesrecept van deze eerste sectorspecifieke eco-efficiëntiescan
leidde intussen ook tot een gelijkaardig instrument
voor de chocolade- en biscuiteriebedrijven. In 2012 is
het de beurt aan de metaalgieterijen.
“Hoe meer inzicht bedrijven
hebben in hun verbruik, hoe
gerichter ze maatregelen en
acties kunnen ondernemen.”
Online scannen
Blijven de resultaten van al deze doorlichtingen dan binnen
de poorten van de sector? “Dat is niet de bedoeling”,
reageert Jeroen Persyn. “Vaak kunnen ook bedrijven uit andere,
verwante sectoren, leren uit de bevindingen. Verbetermaatregelen
voor scheepsherstellers zijn bijvoorbeeld
ook relevant voor andere metaalverwerkende bedrijven.
Alle verbeterpunten uit de sectorspecifieke scans werden
daarom geïntegreerd in de online eco-efficiëntiescan, de
webapplicatie waarmee bedrijven zelf werk kunnen maken
van een eigen eco-efficiëntieproject.
En het blijft niet bij meten. In samenwerking met onderzoekscentrum
VITO biedt de OVAM een vervolgtraject
aan voor de bedrijven die deelnamen aan de sectorspecifieke
eco-efficiëntiescan. Het PRODEM-programma van
VITO voorziet subsidies voor bedrijven die verder willen
gaan met de resultaten van de scan en praktisch advies
wensen over de voorgestelde maatregelen. VITO licht het
bedrijf door en rekent concreet voor welke aanpassingen
moeten gebeuren om de eco-efficiëntieverbeteringen te
realiseren.
Voor meer informatie: www.ovam.be/eco-efficiëntiescan
Eco-efficiëntiescan: op
zoek naar de beste kansen
op verbetering?
Het principe van eco-efficiëntie is eenvoudig: door
minder grondstoffen en energie te verbruiken, dalen
de kosten en stijgt de competitiviteit. Maar naast de
economische voordelen zijn zulke ingrepen ook goed
voor het milieu, en zijn ze een opsteker voor het bedrijfsimago.
Bij een eco-efficiëntiescan verzamelt een professionele
adviseur alle meetgegevens over productontwerp,
productieproces, energieverbruik, logistiek,
afvalstromen, enzovoort. “Die doorlichting hebben
we bewust breed geïnterpreteerd”, verduidelijkt Jeroen
Persyn. “Het gaat van het design over de vermarkting
tot het management binnen het bedrijf. Om
eco-efficiëntie op lange termijn te garanderen, dient
het structureel te worden opgenomen in de managementvisie
en het bedrijfsbeleid.” Binnen elk domein
gaat de adviseur na op welke manier deze stappen in
de bedrijfsvoering op de meest efficiënte én ecologische
manier gerealiseerd kunnen worden. In totaal
licht hij zo 35 deelaspecten door en dicht hen een
score toe. Hoe belangrijker een aspect in het bedrijf
en hoe groter het perspectief op verbetering, hoe
hoger de score. Op die manier kan het bedrijf voor
zichzelf de prioriteiten vastleggen.
.7

30 jaar OVAM
Colofon
Verantwoordelijke uitgever en hoofdredacteur: Jan Verheyen - Redactieraad: Els De Picker, Veerle De Ridder, Victor Dries, Peter Nagels, Willy Sarlee, Els Van Camp, Anne Vandeputte, Johan Vanerom, Stefan Van Geenhoven en Astrid Verheyen.
Redactieadres: OVAM, Stationsstraat 110, 2800 Mechelen, ovam.link@ovam.be - Foto’s: OVAM, King George, shutterstock - Redactie en realisatie: www.pantarein.be - Wettelijk depotnummer: D 2012/5024/09 - Oplage OVAM: 3600 ex. – De
meningen die derden in dit magazine vertolken, vallen buiten de verantwoordelijkheid van de OVAM. Gegevens uit deze nieuwsbrief mag u overnemen mits bronvermelding. De OVAM en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers
aanvaarden geen aansprakelijkheid voor gevolgen die zouden kunnen ontstaan uit het gebruik van in deze uitgave opgenomen informatie.
.8
1
2
3
4 9
5
6
7
8
Oktober vorig jaar vierde de OVAM haar dertigste verjaardag.
De realisaties van dertig jaar afval- bodem- en
materialenbeheer en de toekomstige ambtities van de
OVAM werden in de verf gezet met een spraakmakend
congres, een historisch onderzoek en een zonovergoten
Open Bedrijvendag in het teken van ‘Materialen in
Beweging’. OVAM.link wil alle medewerkers en partnerorganisaties
die bijgedragen hebben tot het succes
van deze activiteiten van harte bedanken en blikt tevreden
terug met een korte fotoreportage.
1. De award ‘Materialen in Beweging’ een organisatie
van Open Bedrijvendag en de OVAM, werd uitgereikt op
woensdag 28 september om het jaarthema van Open Bedrijvendag
2011 extra in de kijker te zetten.
2. Zaakvoerder Karel Beneens van bouwbedrijf Beneens
en zonen ontvangt de award ‘Materialen in Beweging’ uit
handen van Vlaams minister van Leefmilieu Joke Schauvliege.
3. Vlnr: Ann Van Doren (directeur Open Bedrijvendag),
Henny De Baets (aministrateur-generaal OVAM), Karel Beneens
(zaakvoerder Beneens en zonen en laureaat van de
Award ‘Materialen in Beweging’), Wim Geens (Directeur
bij Van Gansewinkel, laureaat van de publieksprijs ‘Materialen
in Beweging), Vlaams minister van Leefmilieu Joke
Schauvliege, Marc Van den Bosch (Adviseur VOKA, voorzitter
MINA-raad en voorzitter van de jury ‘Materialen in
Beweging’)
4. Het personeelsfeest naar aanleiding van de dertigste
verjaardag van de OVAM was voor vele medewerkers de
kers op de taart.
5. Bij een bezoek aan de OVAM tijdens Open Bedrijvendag
op 2 oktober konden de bezoekers kennis maken met
de interactieve tentoonstelling www.30jaarOVAM.be
6. Hoe overschouw je de werken op een 15ha grote bodemsaneringssite?
Juist, vanuit de hoogte. Hier op de
Open Bedrijvendag bij Carcoke in Zeebrugge.
7. Ook de bodemsaneringssites van Hoedhaar (Lokeren)
en Carcoke (Zeebrugge) werden tijdens Open Bedrijvendag
opengesteld voor het publiek. Onder een stralende
herfstzon maakten 1.500 geïnteresseerden kennis met
duurzame bodemsanering in Vlaanderen.
8. Twee generaties, twee vooraanstaande denkers over
afval- en materialenbeheer tijdens het OVAM-congres
‘Innovatie en samenwerking’ op 6 oktober 2011: Prof.
Braungart, auteur van “Cradle to Cradle, rethinking the
way we make things” en Dr. Ad Lansink, geestelijke vader
van de overbekende ‘Ladder van Lansink’.
9. Henny De Baets, administrateur-generaal van de OVAM
overhandigt het eerste exemplaar van het boek “30 jaar
OVAM. De Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij
in historisch perspectief” aan Vlaams minister-president
Kris Peeters.
Meer weten?
De OVAM is geïnteresseerd in uw vragen,
opmerkingen en suggesties.
Schrijf ons via ovam.link@ovam.be