November - Historische Kring Haaksbergen

6e jaargang no. 4 - november 1973 - Verschijnt 4 keer per Jaar
ORGAAN VAN DE
HISTORISCHE KRING HAAKSBERGEN

REDAKTIE :
ADMINISTRATIE :
W. E. ten Asbroek H.
Kormelink J.
Overbeeke J.
Vredenberg
Aold Hoksebarge
A. j. Temmink, Eibergsestraat 108, Haaksbergen,
Postrek. 2547699 t.n.v. Penningmeester Historische Kring Haaksbergen
„Aold Hoksebarge" wordt toegezonden aan de leden van' de „Historische Kring Haaksbergen".
Zij betalen voor lidmaatschap en abonnement f 10,— per jaar. Echtparen betalen f 15,— per
jaar.
De abonnementsprijs voor niet leden bedraagt f 5,— per jaar.
Publikatie of overname van artikelen, geheel of gedeeltelijk, alleen toegestaan met schriftelijke
toestemming van de auteurs.
Bestuur van de Historische Kring Haaksbergen
D. jordaan J. G. H. zn., Huize „De Bleeck", Haaksbergen, tel 1248, Voorzitter J.
Overbeeke, Fazantstraat 13, Haaksbergen, tel. 1634, Secretaris
A. J. Temmink, Eibergsestraat 108, Haaksbergen, Postrek. 2547699, Penningmeester
B. E. Asbreuk, Erve „Meyerinkbroek", Haaksbergen, tel. 05405-214
W. E. ten Asbroek, Boerhaavelaan 144, Hengelo O., tel. 05400-14576
Mej. R. Brummelhuis, Dr. Ariënsstraat 8, Haaksbergen
H. Kormelink, Lyceumlaan 5, Enschede, tel. 05420-26026 A.
Molenveld, Bennlnkstraat 61, Haaksbergen J. B. A. Leusink,
Nachtegaalstraat 13, Haaksbergen, tel. 2023 J. F. Overbeek,
Bevertstraat 14, Haaksbergen, tel. 1564 J. Vredenberg,
Weverstraat 16, Haaksbergen, tel. 2348

373
GROOTSE ONTVANGST DOOR ZUSTERVERENIGING LOSSER
Zaterdagmiddag 29 september j,L maakten circa 60 leden v an onze vereniging
een trip naar Losser, waar de Historische Kring van dit dorp
hun gastheer was, De ontvangst door onze zustervereniging was in één
woord grandioos. Er was zelfs een speciaal boekje gedrukt als handlei -
ding bij de excursie» waarin verschillende gegevens van de te bekijken
objecten vermeld waren. In het nieuwe gemeentehuis werd het gezelschap
ontvangen en toegesproken door de heer H. Snel, waarna de heer W, F.
Anderson een uiteenzetting gaf over de Staringgroeve. Aansluitend vond
een bezichtiging plaats van het raadhuis en speciaal de vitrines met oudheidkundige
vondsten in de hal van dit gebouw . Hierna werden bezoeken gebracht
aan de Staringgroeve, de R, K. en N, H, kerken, het Aleida Leurinkhuis,
het notariskantoor, het T eylershuis, deoudeSt, Martinustoren, het kloot -
schietersmonument, de dorpsbleek met bleekwachtershuis je en het Som -
merhoes. De rondleiding werd besloten met een gezellig samenzijn in hotel
Smit, waar mr. B, Plegt het gezelschap amuseerde met een voordracht over
"het olde dorp" Losser, Hartelijk dank aan de leden van de Historische Kring
Losser, die ons zo voortreffelijk rondgeleid hebben, dank ook aan het ge -
meentebestuur van Losser, dat zo royaal meewerkte om de excursie te
doen slagen,
Het Bestuur
INGEZONDEN MEDEDELING
Van de heer A, J, Schilderman, architect te Haaksbergen, ontving de
redactie een brief naar aanleiding van de historie van het huis nr. 84
op de Assinkkamp, thans schoenhandel Konings:
"Daarin staat genoemd" aldus de heer Schilderman, "dat dat pand omtrent
1897 door eigenaar Schartman werd afgebroken en de ondergrond
verkocht aan schoenmaker Konings. Bij onze komst in Haaksbergen(1900)
stond er weer een huis, doch dat was bij mijn weten geen eigendom van Ko -
nings, maar van een Heusinkveld, ook schoenmaker. Deze is later vertrokken,
ik meen naar Aalten. Het huis is toen door G. Konings uit Winterswijk
gekocht, die het na zijn dood heeft overgedaan aan een neef van hem, de tegenwoordige
eigenaar A. Konings. Welke geschiedenis is nu de juiste?"
Geachte heer Schilderman, ook de schrijvers van de artikelenreeks "Assinkkamp"
hadden inmiddels ontdekt, dat zij de bewoner Heusinkveld niet
vermeld hadden, hoewel ze deze naam n.b. wel genoemd hadden in het fotoboekje
"Haaksbergen vroeger en nu". Antonius Schartman overleed op l
januari 1892 en werd als eigenaar van het pand opgevolgd door zijn zoon
Willem Schartman. Deze verhuisde na 12 november 1895 en verkocht de ondergrond
aan de op 2 8 juli 1850 te Wisch geboren schoenmaker Gerrit Jan
Heusinkveld. Deze verkocht op zijn beurt het door hem omstreeks 1897 gebouwde
pand aan Johannes Gerardus Antonius Konings, ook schoenmaker,
die op 7 februari 1880 te Winterswijk was geboren.
J. Overbeeke

DE ERVEN HILDERINK TE BUURSE
374
Nog is er in Buurse een boerderij met de naam Hilder, thans bewoond
door H. J. W. ter Heegde, Weertsweg 5. Vroeger waren er echter twee
erven Hilder of Hilderink nl. Groot en Klein Hilderink. Groot Hilderink
is het nog bestaande erve Hilder, uit Klein Hilderink zijn twee boerderijen
ontstaan: de Smitterie door H, J. Berenbroek, Weertsweg 11 en
Stie-Jan, bewoond door J. Busch, Zuidergrensweg 6. Aan de geschiedenis
van deze erven willen wij in dit artikel aandacht schenken. Vóór
1406 was er nog maar één erve Hilderink, dat toen eigendom was van de
Heren van Ahaus. In dit jaar verkochten de eigenaren van Ahaus, Godert
van de Roer en zijn vrouw Johanna van Ahaus, een gedeelte van de
heerlijkheid Ahaus met verschillende boerderijen aan de bisschop van
Munster, omdat zij hem geld schuldig waren. Toen de Utrechtsebisschop
Rudolf van Diepholt in 1449 de rest van de heerlijkheid Ahaus met de Blankenborg
kocht, noteerde hij in zijn diversorium of aantekenboek, dat
Ghert Hillerinck tot de "lude mijner heeren van Munster" behoorde. In
1406 was Hilderink dus eigendom geworden van de bisschop van Munster,
die sindsdien ook veelal resideerde op het kasteel Ahaus, Ditnam niet
weg, dat "Hilloring" in 1475 zijn 11/2 gouden Rijnsche gulden belasting
betaalde aan de landsheer van Twente, de Utrechtse Bisschop David van
Bourgondië. In het betreffende schattingsregister werd Hilderink een
katerstede genoemd, zoals de Haaksbergse richter beweerde, maar dit
was alleen maar een methode om minder belasting te betalen.
In de verpondingsregisters van 1600 en 1602 werden twee erven Hilderink
vermeld: een volgewaard erve Hillerinck, dat in 1600 ten gevolge
van de 80-jarige oorlog woest lag, en een katerstede Hillerinck, Tussen
1475 en 1600 was de boerderij dus in tweeën gesplitst, De Haaksbergse
gerichtsprotocollen van 1631 vermeldden zelfs drie Hillerincks: Weimer
Hillerinck, die op de Franke woonde, Jan Hillerinck en Hendrick Hillerinck.
Beide laatste waren meiers of pachters van de pastoor van Ahaus.
Blijkbaar had de bisschop van Munster de opbrengst van de erven ten
goede laten komen aan de pastorie van Ahaus. Uit latere notities blijkt,
dat ook de vicarieën van Ottenstein en Wullen inkomsten uit de erven
Hilderink hadden. Jan Hillerinck woonde op Groot Hilderink; hij was getrouwd
met Jenneken van de Becke, een verdwenen erve aan de Bosgaardenweg
te Buurse. Op 15 februari 1630 verkocht het echtpaar aan
hun zwager en broer "Claus up die Becke" hun kindsdeel in dit erve.
Hendrick Hillerinck woonde op Klein Hilderink; hij werd op 18 februari
1630 een zoon van Weimer Buursinck genoemd. Zijn vrouw heette Trijne en
was mogelijk een erfdochter op Klein Hilderink,

375
Omdat Hendrick van Eek toe Meddeler en Harseloe, jagermeester van
de Veluwe, volgens een schuldbekentenis van 15 april 1591 circa 100. 000
goudguldens toekwamen van de Munsterse Geistliche und Weltliche Standen,
de landdag of "regering" van Munster, liet hij beslag leggen op
goederen en pachten van verschillende "Duitse" erven in het gericht
Haaksbergen, Hierbij waren ook Groot en Klein Hilderink, die "in de
vicarie deels van Wullen, deels van Ottenstein waren". Op 25 augustus
1635 werden deze erven openbaar verkocht. Koper werd richter Swier
Grubbe voor 775 goudguldens. De verkoop is echter kennelijk niet gerealiseerd,
want uit de gerichtsprotocollen van 17 november 1645 blijkt,
dat Joannes Broeckhuys, pastoor van Ottenstein, nog pachtheer van de
beide Hilderincks was,
Op 2 juni 1662 begon de weduwe Kreynck een proces tegen de vicarie van
Wullen, omdat haar 2000 rijksdaalders toekwamen, en weer werd beslag
gelegd op de erven Hilderink, Namens haar kocht procureur Dr, Menger
de erven op de veiling van 24 november 1662. Omdat de opbrengst echter
maar 1600 daalder was, liet zij daarna ook andere Haaksbergse erven
"aanpanden", die in het bezit van Munster waren. Om uit de schulden
te komen verkocht de pastoor van Ottenstein daarna op 29 februari
1664 beide boerderijen aan de bewoners en pachters, Gerdt Jansen Hilderinck,
die gehuwd was met Hendriksken ten Dorenbos, kocht Groot
Hilderink, Gerdt Hendricksen Hilderinck, gehuwd met Geesken Buursinck,
kocht Klein Hilderink.
Voorlopig zullen we nu alleen verder gaan rnet de historie van Groot
Hilderink. Daar woonden dus in 1664 Gerdt Hilderinck en zijn vrouw
Hendricksken ten Dorenbos. In 1675 werd Gerdt Grote Hilderinck in het
register op de 500e penning getaxeerd op 800 gulden. Vóór of in 1693
was hij overleden, want toen werd zijn zoon Harmen getaxeerd op 1500
gulden. Deze liet zich op 29 juni 1695 bij de Haaksbergse dominee inschrijven
om te kunnen trouwen met Trijntje Harmolle, De huwelijkssluiting
vond echter te Rekken plaats, vermoedelijk omdat hij "gereformeerd"
en zij "paaps" was. Harmen overleed vóór 1723, want inhet
hoofdgeldregister van dat jaar, was de weduwe Trijne Hilderinck hoofdbewoonster,
Zij woonde er met drie personen boven 16 jaar. Eén van
deze was haar zoon Gerrit, die op 15 september 1726 trouwde met Anna
Roerink, dochter van Jan. Uit dit huwelijk werden zes kinderen geboren,
o. a. een dochter Hermken, die op 18 juli 1728 N.H. gedoopt werd en op
12 oktober 1755 huwde met Engbert Mensink, weduwnaar van Harmken
Kromhof. De andere kinderen waren meest jong gestorven, want bij de
volkstelling van 1748 woonden op Groot Hilderink: Gerrit Hilderink en zijn
vrouw, twee kinderen boven tien jaar, een zuster, twee knechten en een
meisje in de kost, dat door de Diaconie van Haaksbergen was uitbesteed.

376
Het echtpaar Mensink-Hilderink werd de volgende eigenaar-bewoner van
Groot Hilderink, waardoor hij natuurlijk verder Engbert Hilderink genoemd
werd. Zij kregen vier kinderen, maar ook hiervan stierven er
twee op jeugdige leeftijd. Een dochter Anna Geertruid, gedoopt 16 mei
1762, huwde op 28 juli 1791 met Hendrik ter Heegde, zoon van Hendrik
ter Heegde en Fenne ter Haar, die volgens de Burgerlijke Stand in
Broekheurne woonden. Hendrik ter Heegde Jr. werd de volgende eigenaar
van Groot Hilderink, waartoe hij op 15 juni 1792 de door zijn zwager
Garrit Hilderink geërfde helft van het erve kocht voor ƒ 1700, -. Deze
mocht op de boerderij blijven wonen, kreeg het gewas van twee
schepel land en tien schapen van de kudde van Hilderink. Het echtpaar
Ter Heegde-Hilderink kreeg drie kinderen, uit een acte van 29 april
1796 blijkt echter, dat de vrouw en twee kinderen toen al overleden
waren. Hendrik ter Heegde wilde hertrouwen met Elisabeth Geerdink.
Er was nog één minderjarige zoon Jan Hendrik, geboren op 9 december
1793 en als dit kind meerderjarig werd en wilde trouwen zou het de helft
van Hilderink krijgen. Zover zou het echter niet komen, want uit het
huwelijk Ter Heegde-Geerdink werd in 1811 weer een Jan Hendrik
geboren, waaruit men mag concluderen, dat de eerste toen overleden
was. Er werden nog acht kinderen meer geboren uit het tweede huwelijk
van Hendrik ter Heegde, Opvolger op het erve werd de op 21 december
1801 geboren zoon Gerrit Jan, die op 12 juni 1830 trouwde met Janna
Toetelink, dochter van Jan Toetelink op Kuiper en Eva Scholten. Dit
echtpaar kreeg op 10 november 1837 een zoon Hendrik, de volgende
eigenaar van Hilderink, Hij huwde op 7 februari 1873 met Wille-mina
Klein Buursink van de Weimer. Deze schonk op 23 juni 1883 het leven
aan Hendrik Jan ter Heegde, die in oktober 1907 met Aleida Scholten van
het erve Eums trouwde en in 1972 op hoge leeftijd overleed. Thans wordt
het erve Hilder bewoond door zijn gehuwde zoon Hendrik, zijn
ongehuwde zoon Willem en een van de kleinzoons.
Nu de historie van Klein Hilderink. Daar woonden in 1664 Gerdt
Hillerinck en zijn vrouw Geesken Buursinck, die op 29 februari van dit
jaar eigenaar geworden waren, zoals boven verteld. Op 23 november
1668 v verkochten zij aan Jan Geerlich Smidt een gedeelte van Klein
Hilderink, de Arntkeskamp genaamd. Jan Geerlich Smidt mocht hier een
huis bouwen, de boerderij, die thans de Smitterie genoemd wordt.
Bovendien kocht hij het halve waarrecht van Klein Hilderink. Aan de
Smitterie zal later aandacht geschonken worden.
Opvolger op het gedeelte van Klein Hilderink, dat thans Stie-Jan genoemd
wordt, werd het echtpaar Geert Hillerinck, zoon van Gerdt, en
Trijntje Hilberinck, dochter van Weimer uit Alstede, die op 23 juli 1676
gehuwd waren. Hun zoon Berent Hilderinck huwde op 8 februari

377
1711 met Geertje Leurink, dochter van Geert. In het hoofdgeldregister
van 1723 werd Berent als bewoner van Klein Hilderink vermeld. Bij de
volkstelling van 1748 was hij echter overleden. Op Klein Hilderink
werden als bewoners genoteerd: Berent's zoon Gerrit Hilderink,
Gerrit's moeder, zuster en twee broers. Deze Gerrit huwde op 26
oktober 1766 met zijn buurmeisje Janna Geerlich Smit. Blijkbaar
kwamen zij in financiële moeilijkheden, want op 28 november 1795
verklaarde Janna Geerlich Smit, weduwe van Gerrit Klein Hilderink
voor het Haaksbergse gericht, mede uit naam van haar minderjarige
kinderen en meerderjarige zoon Berend Jan, dat zij en haar man op l
september aan haar broer Hermannus Geerlich Smit het halve plaatsje
Klein Hilderink hadden verkocht en op 8 juni 1795 de andere helft. De
koopsom was besteed om een hypotheek aan Gerrit ten Damme af te
lossen. De koper gaf opnieuw een hypotheekvan ƒ 2500, -aan Jan te
Boerman te Markvelde, Uitde volkstelling van 1795blijkt, dat de weduwe
Klein Hilderink inmiddels van het erve afgegaan was en in een huisje op de
Oldenhof woonde. Op Klein Hilderink, nu Stie-Jan geheten, woonde
volgens dezelfde volkstelling een "bouwman" Riet Groote, Helaas is niet
bekend hoe hij eigenaar of bewoner van dit erve werd. Waarschijnlijk
had hij het gepacht van Hermannus Geerlich Smit. Bij de volkstelling
van 1830 was de situatie al weer veranderd. Eigenaar en bewoner van
Klein Hilderink was toen Jan Harmen ter Huurne, 66 jaar oud, die er
woonde met zijn vrouw Johanna Nabers, afkomstig uit Alstede, en zijn
drie zoons Jan Berend, Antony en Jan Harmen, respectievelijk 39, 38
en 37 jaar oud. Jan Harmen Sr, was een zoon van Jan Heetpas in
Holthuizen, maar hij werd Ter Huurne genoemd, omdat zijn vader met
de weduwe Maria ter Huurne op Huurneman getrouwd was. De drie
zoons zijn allen ongehuwd gestorven, Volgens het bevolkingsregister
van 1850 waren de erven van Jan Harmen ter Huurne, overleden op 28
juni 1841, nog eigenaar van Stie-Jan. Bewoner was zijn zoon JanBerend,
die op 26 september 1856 overleed. De boerderij werd toen in 1857 gekocht
en bewoond door de in 1812 in het kerspel Vreden geboren Johannes
Henricus Busch, die gehuwd was met Gezina Grobbink. Op l januari 1848
was uit dit huwelijk een zoon Johannes geboren, die volgens het
bevolkingsregister tussen 1870 en 1879 op Stie-Jan ging won en met zijn ook
uit Vreden afkomstige vrouw Angela Maria Humberg. De kiezerslijst van
1897 vermeldde hem nog als bewoner van deze boerderij. In 1909 woonden
er zijn zoons Jan Hendrik, geboren in 1879 en Herman, geboren in 1883.
Hun nazaten wonen er thans nog.
Naast Stie-Jan was, zoals boven vermeld, de Smitterie een gedeelte van
Klein Hilderink. Op de Arntkeskamp bouwde Jan Geerlich Smidt na 1668
een huis. Het is niet geheel duidelijk of dit huis later Smitterie genoemd
werd, omdat de bewoner smid was of omdat hij Smit heette. De volgen-

378
de bewoners van het erve waren Jan's zoon Jan Geerlichs, die op 7 maart
1680 huwde met Aeltjen ter Haermolle, dochter van Harmen, Jan's
kleinzoon Jan Geerlighs, die op Pinkstermaandag 1717 huwde met
Hendrina Schootkotte, dochter van Roelef, en Jan's achterkleinzoon Jannes
Geerlig Smit, die op 8 juli 1742 huwde met Elisabeth Franke. Achtereenvolgens
woonden er dus vier "Jannen" op de Smitterie, De volkstelling
van 1748 vermeldde als bewoners van het erve: Jan Geerlichs
Smits met vrouw, één kind onder tien jaar, een moeder, een oom, een
knecht en een meid, In de gerichtsprotocollen van 2 mei 1781 werd Elisabeth
Franken weduwe van Jannes Geerlichs Smits genoemd. Op deze
datum kreeg zij met haar kinden ƒ 2000, - hypotheek van Jan te Boerman,
waarvoor de Smitterie alias Broeker Smitsplaats in onderpand gegeven
werd. Haar zoon Hermannus Geerlich Smits trouwde op 8 februari 1784 met
Geertrui Reekers uit Lunten, De volkstelling van 1795 noemde hem als bewoner
van de Smitterie. Het gezin bestond uit totaal acht personen, Enkele
jaren later overleed zijn vrouw, waarop Hermannus op l december 1805
hertrouwde met Christina Leerink, afkomstig uit Wennewick bij Vreden,
Uit een hypotheekakte van 1812 blijkt, dat dit echtpaar toen op de Smitterie
woonde. Kort daarna werd Christina weduwe, waarop zij hertrouwde met
Jan Bouwmeester. Bij de Volkstelling van 1830 woonde dit echtpaar op
de Smitterie, maar ook woonde er de 23-jarige dochter Elisabeth
Geerlich Smits uit het eerste huwelijk van Christina. Eigenaresse van het
erve was inmiddels echter de baronesse van Twickel, Maria Cornelia van
Wassenaar, die het goed op 27 september 1824 voor ƒ 1330, - gekocht
had. Op 9 april 1834 verkocht zij de boerderij weer voor ƒ 1788, - aan
Jan Harmen Bos, die volgens het bevolkingsregister in 1850 nog
eigenaar was. Bewoner was toen echter de pachter Gerrit Meijers. Op 9
april 1859 huwde de zoon van Jan Harmen Bos, de in 1820 geboren
Gerrit Jan Bos, met Johanna ter Horst. Gerrit Jan was tot dan toe
timmermansknecht te Enschede geweest, maar op 25 augustus 1859 ging
het echtpaar Bos-ter Horst op de Smitterie wonen. Op 14 augustus 1864
overleed Johanna ter Horst reeds, waarna Gerrit Jan in 1867 hertrouwde
met Geertje te Riet. Gerrit Jan Bos overleed op 17 augustus 1891,
waarna de Smitterie door de familie Bos verlaten werd, al bleven zij
eigenaar. Als laatste ging de oudste zoon van Gerrit Jan, de op 12 mei
1861 geboren en naar grootvader genoemde Jan Harmen Bos, van het
erve. Hij verhuisde in 1894 naar de gemeente Lonneker. De Smitterie
werd verpacht aan het echtpaar Gerrit Jan Grijsen en Maria Grijsen, die
in 1905 naar Borculo verhuisden. Daarna werd de boerderij weer
betrokken door de inmiddels met Johanna Hermina Reime -rink gehuwde
Jan Harmen Bos. Uit dit huwelijk werd op 13 februari 1907 een dochter
Johanna Frederika Bos geboren. Na het overlijden van Jan Harmen Bos
werd de Smitterie opnieuw verpacht, nu aan H. Mengerink,

379
die er woonde van l mei 1927 tot 30 april 1953, Intussen was Johanna
Frederika Bos gehuwd met Gerard Berenbroek en dit echtpaar ging in
1953 weer op hun boerderij wonen. Hun zoon Herman J. Berenbroek is de
huidige bewoner.
W.E, ten Asbroek - J. Leusink - J. Overbeeke
MET 'N SIK OP TRAD
"Chrisken, zou je ook een geit kunnen melken", vrög domeneer Van
Deepstegen anziene maagd, waorhee alleene met huzen, ne reetelijke vlotte
deerne van zo'n doezendwekke, met arme an 't lief dee zik reurn
konnen en ogen in 't heuf, dee dwars duur oew hen kekken en dee noo 'n
veerdel joar biej 'n Geurser domeneer deenen, "Wo meen iej dat zo
domeneer? Wiej hebt joch gin sik en in onze hele boerschop vin iej gin
seege". "Ja, zie je", vervolgen 'n domeneer, "ik heb al een hele tijd last
van mijn maag, lang voor je hier was. De laatste tijd is dat erger
geworden en nu ben ik al naar de dokter geweest, die mij aanraadde
geitenmelk te drinken. Daarom had ik het plan een geit aan te schaffen. Nu
is de vraag of jij zo'n beestje kunt melken", "No, dat hek nog nooit
edoane, domeneer, Biej Doarnsboer, woar ik dree joar edeend hebbe
vuur dak hier kwamme, mos ik elken morgen en aovend veer beeste
melken en dan zok neet eenen elk kennen melken! Wat andere vrouwleu
kont, kanikok, Da's meer ne kwestie van anpakken", "Zo mag ik het
horen, Chrisken, maar nu de geit, Ik heb zonet al van je gehoord, dat er in
ons hele kerspel geen geit wordt gevonden, Zou jij je vader eens willen
vragen of die kans ziet aan een geit te komen ? Hij is nogal van alle markten
thuis en ver in de omtrek "kunnig", zoals je al vaker verteld hebt",
"Morgenaovend, mienen oet-gaonsaovend, dan sprêk ik vader wal, dan
za'k um voort vraogen of den ons an ne sikke helpen kan", dee de maagd
'n domeneer bescheed.
To Chrisken den anderen aovond verniejen wat 'n domeneer van plan was,
zee eur vader, too hee 'n heel störmken in de kleunige kollen van 'tveur
had ekekken, as zoog hee daor de sikskes rond tommeln, "dat zal neet
makkelijk goan, in onze hele naoberschop vin iej joch geen seege". Meer
dan opeens zegge: "Dat tref mooi, de ankommende wekke is 't karmse in
Greunwald, veur wat leu den hoogsten feestdag van 't jaor. Verleden jaor
trof ik daor nog ne vrouwe an, dee op zondag an 't kaarnen was. Ik kon
neet laoten te zeggen: "Vrouwe, dat geet nooit good, op zondag kaarnen',"
Wat meen iej da'k tot bescheed kreege? Praot der miej neet van, ik heb 't
op de karmse wal es edaone! No dan, met Greunwaldse karmse bunt der
heupe, dee dan 'n sik te gelde maakt vuur 'n tearstuuver. Daor zak wisse
wal slagen". Daags veur de karmse ging Chrisken eur vader, 't
kistentuug an, nao Greunwald en tegen d'n aovend kumpe

380
met ne beste niejmelkte sikke in hoes, Veur ne pruuskendaalder had ne
sträotner um offestaone en hee was 'n könnink te rieke of, Ok Chrisken
eur vader was bliej en ging der voort met nao d'n domeneer, meer as 'n
uur lopens. Wat den bliej was datte ne sikke rieker was ewodden en hee
was vol hoppe van ziene kwaole of te kommen. Den dag had 'n domeneer
de maagd nog eholpen met ’n sikkenschot timmern in 't schöpken,
dat tegen de weeme anlea, Too 'n sik in 'n stal was, deete niks as blearn en
spronk van den eenen hook in d'n andern, Chrisken gaf umne handvol gros
en’n luk heuj en dan lee' de zich endeluk daale, Dèn löppe helemaol
van Greunwald zat um wal in de beene en hee dee niks as boekslagen,
Too good en wal de lampe an was, ging Chrisken nao 't segenschot um
'n sik te melken. Mee hoo meer! Ze spronk van 'n eenen hook in 'n
andern en blearn de hele naoberschop biejeens. 'n Domeneer kon 'm
kwelleke an 'n reemen vaste hollen. Mangs leepe de maagd kas van de
beene. "Wat zijn we toch begonnen?", leet 'n domeneer zich heurn,
waorop Chriske bescheed dee: "Wisse, iej kont better veer beeste
melken as eenen sik, meer ik wil hoppen, dat 't nog betterder wodt".
Met volle mattelerieje luktet de maagd 'n betjen melk oet 't, geer te
kriegn, ze wol ze neet laoten scheten. Op 'n doer wodden 't ok better 'n
Sik wodden zelfs verlenkelijk nao Chriske . Ze teurn um op de bleeke, gaf
um of en too 'n kösjen brood of toch wat waor ze dol op was, Mangs
kwam 'n sik los van 't teur en dan leepe voort nao 't. kokkenraam en dan
heagen de deerne um wal too. Zo wodden ze verlenkelijk noa mekare. Ok
'n domeneer kreeg der wille an en knoffelen zien sikken-manneken
vake. Meer as Chriske'' es vot was, dan gaf 't weer 'n spul, nog haoste
slimmer as too ze de sege kregen, Ne naoberdeerne mos um dan
'saovonds melken as Christen der neet was, ne grote mattelerieje, Zee was
nogal vernemstig, Ze dee 't jak van Chrisken um, eurn scholdook veur en eure
mutse op en dan leet 'n sik zich zo hennig melken as was 't Chrisken
zelvers. 'n Domeneer gebroeken stöarig de sikkenmelk. Ears mos hee
der wal an wennen, meer nao verloop van tied smaakten um de melk
nog better as van de koo. 't Mooiste was datte van zie'ne kwaole gin
narigheid meer hadde, d'n raod van 'n dokter was neet umsons ewès.
'n Groot half jaor later mos Chrisken met 'n sik nao 'n bok, helemaol
naor Greunwald, waorte van dan kwamp, kotterbiej was gin bok te vinnen.
Op ne goeien dag nao 't vespern ging Chrisken met 'n sik op trad,
den langen zandweg deur 't veld, waor 't heet bleujen, Ne doppelstenen
scholdook had de deerne veuredaone, wit gescheerde klompe an de veute,
't haor an 'n tuufken oppedreijd. 't Siksken leep as ne kiefte, mangs kon
de deerne neet zo vlot mêtkommen en kwam ze haoste an 't
stromphampelen. Binnen 't uur was ze an 't doel van eure reize en had
'n bok al haostig zien plich edaone, No wodden 'n sikkeman op stal ezet
en gonk

381
Chrisken de stad in, koch zich 't een en ander, dat ze biej eur op 't
dorp neet kriegen kon of steujen toch meer wat deur de straoten, Too 'n
sik en ok zee zelvers waren oeterust, beslot ze meer weer op 't hoes
an te gaon. Meer noe ging 't neet zo good as de eerste kere, 'n Sik wol
neet lopen. Woo de deerne ok trok en woo ze ok schennebekken, 'n sik
wol elkebods neet wieter, 't zweet lekken Chrisken van 't veurheuf. Gin
menske kwamp eur tegemeute op 'n eenzamen zandweg, gin hoes of hut -
te was d'r te zeene. Alleene heel in de wiete, halverwege 't karkdorp
Geurser stön kot an de weg ne mooie boerderieje, 'n Koekoek,
helemaol in 't eekenholt en met wakelböske waor'j oew in 'n tweedonker
schuchterig veur zollen maken. Chrisken kennen de Koekoeksleu good
en zuchtten; "Ak daor meer es wazze'," Meer veur ze daor was, smet
'n sik zich op de grond daale en was met gin mogelijkheid wieter te
kriegen, De deerne maakte zich heilig en slot 'n sik op eur nekke, de
peute aover de schelders, de kop stak hoge baoven eur oef en ging zo
vake at ze ne trad dee al meer op en daale en hen en weer. Zo ging 't op
'n Koekoek an. De olde baas daor, den riet nao boeten was egaone en de
weg ofkeek, zoog wat oet de wiete ankommen, Hee kon neet onderscheiden
wat 't was, 't Was nog te wiet van um of, Meer nao 'n
störmken zagge hoge baoven 'n mense oet wat hen en weer en op en
daale gaon Hee kon der gin heugte van kriegen, ging binnen de poste en
röp zien volk. "Kom es gauw kieken, wat: daor op 'n diek ankump is
miej 'n raodsel, 't liekt wal 'n spooksel waor wiej zo mennigmaols biej
't veur aover ekald hebt". Ze leepen allemaole nao boeten, "'t, Liekt,
nao de rökke te oordelen wal 'n vrommes", leet d'n jongen boer zich
heurn, "meer wat daor baoven oet stek, daor kan 'k gin heugte van
kriegen, 't liekt wal 'n beest of 'n ander merakel, 't zol der oew van
groezeln. "
Onderwiel was Chrisken met eure vrach op d'n scholder kotterbiej
ekommen .Too ze vlak biej was, bokte ze zich en leet ze 'n sik van de
scholders glien, Den veel op de rugge en stok de peute hoge in de loch,
"Mien God, Chrisken, wat maak iej toch noe?", leet de Koekoeksvrouwe
zich heurn, dee de maagd van 'n domeneer voort kennen, "Wiej
zollen d' r van griwwelen en iej zollen oew te schaand maken". Chrisken
verniejden eur al gauw 't hele verhaal van 'n sik, onderwiel ze zich 't zweet
van't gezichte wiskette. "Kom, gao mét binnen de poste", leet de olde
vrouw zich heurn, "iej zölt wal zinne hebben an 'nköpken oet de smodde,
iej zölt d'r wal dos aover ekregen hebben en iej bont wisse dood meu". Ze
gingen allemaole nao binnen, 'n Sik wodden an 'n puttenpaol vaste leg,
As de beide jonge kearls, dee achter an 't hoes nog an 't wark waren
ewès, ok binnen kwammen, mos Chrisken nog es weer 't hele verhaal
van 'm sik doon. Ze hadden der schik van, meer konnen toch neet nao-

382
laoten te zeggen: "Deerne, deerne, iej zollen oew te schaand maken",
waorop Chrisken antwoordden: "Zee 'k der dan zo enhandeerd oet?".
"Dat kan'k neet zeggen", deut 'nöldstenbescheed,"'de klêere staot oew
meer bes".
Chrisken dee zich te good an de koffie en de brugge met neagelvleis,
dee de vrouwe veur eur had klaor emaakt. Too de deerne eure bekum-
ste had en 't al begun te duustern en ze zich bedach, dat 'n domeneer
wal es ongeröst kon weazen, maken ze zich klaor vot te gaon, 'nOldsten
van de jongens, den biej Chrisken op dezelfde schoolbanken had ezetten,
kwam nao eur too en zee: "Deerne, ik zal oew wal efkes met 't gevaar
vot brengen. Iej zölt nog wal meu weazen en dan hoof iej neet_ bange te
weazen, dat 'n sik zich weer daale smit". Chrisken sloog de'ogen nao
um op en zee, onderwiel ze ne kleure kreeg as 'n leggend henneken:
"Dat zol haoste te mooi weazen". 'n Sik wodden achter op d'n wagen eladen.
Chrisken en 'n voorman zetten zich veur op 't wagenkistjen daale. Ears leet
Albert Jan 't peerd in ’n drefken gaon, D'n wagen schotjen deur de deepe
spaorn en knipgate en de jonge leu tommelen mangs haoste tegen meka-
re an. As vanzelf leep’t peerd al gauw stapvoets, 't Was good, datte de
weg kunnig was, 't Begon al aordig duuster te wodden too ze biej de
pastorie ankwammen, waor 'n domeneer al angstig rondleep, meer wat
bliej was, dat de deerne weer in hoes was. Hee bedankten Albert Jan van
hatte.
"Gin dank, domeneer", zee den, "as 'n sik 't weer zo wiet hef, dan wi'k
um en Chrisken geerne weer vot brengen".
IN 1777 KREEG HAAKSBERGEN NIEUWE STRATEN
Het onderhoud van de dorpsstraten was altijd een grote zorg voor de ingezetenen
van de marke Haaksbergen en Hones. Reeds in 1638 had het
dorp met veldkeien bestrate wegen, wat bekend is, omdat in dit jaar
enkele houthandelaren uit Deventer weigerden het weggeld te betalen, dat
Haaksbergen voor het onderhoud van zijn "steenstraten" toekwam. Op de
markevergadering van 17 juli 1738 werd door de goedsheren besloten,
dat aanwonende ingezetenen de straten zouden herstellen, die door het
rijden van de Hessenwagens beschadigd waren. Op de holtink van 3
oktober 1754 werd bepaald, dat de straten vóór 1755 gerepereerd
moesten zijn. Bovendien werd bevolen, dat alle mestvaalten langs de
straten ieder jaar voor l december verdwenen moesten zijn. Bij de holtink
van 5 oktober 1770 werd genotuleerd, dat het herbestraten niet behoorlijk
was geschied. Er werd een boete van 3 goudgulden vastgesteld voor alle
ingezetenen, die het vóór mei 1771 niet gedaan hadden en ieder, die zijn
mesthoop in de winter liet overstaan, mocht 2 goudgulden betalen. Op l
september 1775 werd besloten voor het herbestraten stenen, zand

383
en hout aan te voeren op kosten van de eigenaren van huizen en woningen,
voor zo ver zij verplicht waren in het onderhoud bij te dragen.
Eindelijk kon op 11 april 1777 het "maken en leggen van de gemeene
straate in Haxbergen" door de verwalter markerichter Hendrik Jan Bos
en de gecommiteerden van de marke aanbesteed worden op volgende
voorwaarden:
1) Het maken van de straten wordt aanbesteed bij Rijnlandse roeden van
12 voet. Eén voet is 12 duim.
2) De straten zullen goed geheid worden, egaal en enigszins rond ge-
legd, zodat het water behoorlijk weg kan naar de waterwegen langs
de straat en tussen de mestvaalten,
3) De handlangers worden door de "gemeente" geleverd, zoveel de stra-
temakers nodig achten. Deze zullen de oude straat opbreken, het
zandbed vlak maken en aanstampen, Het heien van de stenen moet
echter door de stratemakers geschieden,
4) Zand en stenen worden door de "gemeente" geleverd,
5) Met het werk moet in begin mei begonnen worden en er moet onafge
broken doorgewerkt worden behalve bij sterke regenval en tijdens
enkele dagen in de oogsttijd en rond St. Jacobus.
6) Het werk moet gereed zijn voor Martini a. s.
7) Telkens als 50 roeden gereed zijn, zal de stratemaker geld kunnen
beuren behoudens goedkeuring door gecommitteerden.
8) Voor "wijnkoop" zal 3 gulden gerekend mogen worden, half te betalen
door de besteder en half door de aannemer.
Het werk werd aangenomen door de stratemaker Jan Wissink te Haaksbergen
voor een prijs van 13 stuiver per roede.
Op 17 april 1777 werd door de gecommitteerden aanbesteed de levering
van 1000 voet twee-duimsplanken, één voet breed, niet korter dan twaalf
voet en 500 palen, lang zes voet, vierkant zes bij zes duim, te leveren
vóór l mei a. s. Laagste inschrijver was Willem Hellekühl te Ahaus, die
de planken mocht leveren voor 2 stuiver 2 duit per voet en de palen voor
2 stuiver 6 duit per voet. Ook hij mocht 3 gulden voor wijnkoop
rekenen, waarvan de helft door de besteder betaald zou worden. Het is
nu ook duidelijk waarom mesthopen van de straten geweerd werden. De
straten waren afgezet met houtenplanken en palen, die natuurlijk veel te
lijden hadden van het mestvocht. Op de eerstvolgende hol-tink van 16
mei 1777 werd bepaald, dat de mest niet minder dan één voet uit het
grondhout van de straten mocht liggen en binnen drie dagen verwijderd
moest worden. Jan Willem Weissink en Gerrit Jan Welberg zouden hier
toezicht ophouden, waarvoor zij de helft van de op te leggen boete £ 3
goudgulden kregen. Om de kosten van het herbestraten dragelijk te
maken voor de ingeze-

384
tenen zouden er enige percelen veengrond publiek verkocht worden. Deze
openbare verkoping vond plaats op 13 december 1777, waarbij voor
324 gulden en 5 stuiver 37 percelen zaaiveen verkocht werden. Bepaald
werd daarbij dat de kopers zelf moesten zorgen voor een afzetting van
de gezaaide boekweit, om het tegen rondlopend vee te beschermen.
W.E. ten Asbroek
WAT BETEKENEN PORIK EN GLEIS?
Tussen de Rietbrug en de Haaksbergerweg te Buurse bevindt zich een
streek met de eigenaardige naam Porik, daar waar de erven Gleis,
Meijer en Westendorp liggen. Wat kunnen toch die vreemde namen_Porik en
Gleis betekenen ? Toen in de middeleeuwen de meeste landbouwbedrijven
eigendom geworden waren van grootgrondbezitters, hadden deze ook de
rechten op de gemeenschappelijke grond verkregen. Alleen zij mochten in
de bossen, venen en moeras s en, op de heideveld en en woeste gronden hout
hakken, turf steken, plaggen maaien of vee weiden. Varkens werden in de
bossen gedreven en moesten daar leven van afgevallen eikels, toen
ackeren geheten.
Eikels waren een voorname voedselbron voor varkens. In het Latijn
werden ze "Glandes porcorum" genoemd of in het Nederlands "Eikels
van varkens". In 1188 liet Hendrik van Dalen en Diepenheim zijn bekende
lijst van goederen en inkomsten opmaken door zijn kapelaan
Everhard. Daarbij waren in de parochie Enschede: Glandes XII
procorum in nemore Enschede (bos te Enschede), Glandes XE procorum
in regione dicta Oslo (streek genaamd Usselo), en in de parochie
Hockesberghe:
Glandes XIV procorum in legione Burse (buurschap Buurse).
De graaf mocht in Buurse dus 14 varkens in de bossen drijven.
Ook in het schattingsregister van Twente van 1475 vindt men onder
Buurse een naam, die doet denken aan glandes procorum. Aangeslagen
werd een erve Peryck, waarbij echter een notitie van de Haaksbergse
richter staat: "Peryck is gheen erve, dat Perick heten seghen wil, mij
duncket dat Meyering ende Pirick één erve is. Het is nymant dee so
hetet". Ook buiten het gericht Haaksbergen kwam de naam Porik of
Perik voor. In hetzelfde register wordt in de Deldener Es een bodegoed
(woning van de gerichtsbode) Peryck vermeld. In het N.H. Doopboek
van Delden werd in 1652 een Berent ten Poricke in Woolde genoteerd en
in 1657 een Luicken ten Porick in Bentelo.
Is het te ver gezocht om uit bovenstaande te concluderen, dat uit het
eerste gedeelte van de naam "Glandes procorum" de erfnaam Gleis ont-

385
staan is en uit het tweede gedeelte de streeknaam Porik? De verklaring,
die pater Van Wijk in zijn bekende boek "Boerderijnamen" geeft,
dat namelijk Perik en Pierik samenhangt met het aan het Frans ontleende
woord park, dat omheining, afgesloten ruimte betekent, lijkt
althans voor Buurse te ver gezocht.
W. E. ten Asbroek - J. Overbeeke
DE TAAL VAN HAAKSBERGEN (XX)
In het reeds eerder aangehaalde verzamelwerk "Van de Schelde tot de
Weichsel" deel I vinden we op blz. 543 een bijdrage van de heren B. W.
Eijsink, F.R.C. Eijsink en J.R. Smeets. De eerste twee behoorden
tot een oude Haaksbergse familie, maar de derde schijnt hier tijdelijk
verblijf te hebben gehouden. Met elkaar schreven ze de bijdrage "De
broetlachte, zoo as ze in Hoksebarge holden wot". Het stuk is niet gedateerd.,
maar omdat de bloemlezing in 1882 verschenen is, menen
we het te kunnen plaatsen in de jaren 1870-1880, dus nu ongeveer honderd
jaar geleden. Het artikel is in de ik-vorm geschreven, zodat we
niet kunnen nagaan, welk aandeel de drie schrijvers er elk in hebben
gehad. Zoals in die tijd vaak gebruikelijk was, begint de schrijver met
een soort excuus, dat hij in 't plat gaat schrijven, b. v. omdat de lezers
dit graag willen, of omdat het niet anders kan. We laten de spelling
zoals de drie schrijvers ze gebruikt hebben en als de woordkeuze
en het taalgebruik ons twijfelachtig voorkomen, geven we tussen haakjes
onze toelichting of commentaar. Uiteraard nemen we niet het hele
stuk over, dat zou te veel plaatsruimte vragen. We zullen proberen
de belangrijkste en kernachtigste zaken er uit te lichten.
"Ankommende wekke (tooken wekke?) hebbe wi-j ne broetlachte van
Jannemeuijes Jenneken, ne deerne, mien laeven zag ie ze neet flinker;
a'k zegge, dat ze honderd vief en twintig nieje ponden weg, dan
geleuve ik neet, da'k leege. De hele vri-jeri-je van Gait Jan en Jenneken,
ze hebt zeuven jaor met mekaare loopene en zik de koop al
dree maol met ruzie los ezeg, zöwwe mar aoverslaon. Ie mot dan
wetten, dat er van de broet en brugoms kante, oet ieders
vrende(verwanten) ene of mar enommen wot um broetlachte te neugen
bie de vrende, naobers en nog een hele possie mar; want van den eenen
hebt ze vroger ook (ok)al wat medde had, den ander hef is ne koppele
keuken van eur ekregen (bedoeld zal zijn gekocht), den daarden hef
Jenneken vroger wal is een eugjen too'knipt, den veerden hef eur ees
trakteerd, den viefden, -hè, het spit eur haoste, dat ze 't met Gait
Jan klaor hef - moch ze zoo liedens gärne lien, mar hee hadde neet
volle in de melk te brokken". (Het is ons niet bekend, dat de bruid op
haar trouwdag haar vroegere vrijers ook speciaal uitnodigt).

386
"Twee gaot der no hen neugen op Donderdag, want de meeste brulleften
wot hier op Vri-jdag eholden; waorumme? dat weet ik neet, en vraog ijt,
dan zegget ze ow, dat Annekes bestevaar dat ook al edaone hef. Disse
beiden no, dee drinkt zik eerst nen geheuriggen (een stevige borrel),
anders dan kont ze eur waord neet doon, en gaot dan 't hoes oet en zinkt
met ne verschrikkelikke stemme, want dat heurt zo bi-j 't spil:
"Dat geet nao den Bos too" enz.
of: Zoep jonges zoep,
den daalder, den daalder,
Zoep jonges zoep,
den daalder dee mot op" enz.
Bij het eerste huis gekomen beginnen ze met hun brulfteneugerssprökke aldus:
"Goo'n dag, daor zet ik mienen stok en staf,
Ik wet neet wat ik zeggen mag,
No heb ik mi-j weer bedach
No wet ik wat ik zeggen mag. *
I-j wot op de brulfte verzoch van Gait Jan en Jenneken Vet,
Op ne tonne beer tien twalevene,
Een anker wien vief zesse,
Een scheppel sokker en ne wanne vol rozinen,
Daor zöj ow op laoten verschienen.
Vroo kommen en late blieven,
Anders könne wi-j 't neet opkriegen,
Hoesgezetten, nums vergetten,
Lustig ezongene, vreulik esprongene,
Springen met beide beene,
Hej mien no wal verstaon?
Dan laot de vleschke umme de taofel gaon".
(Er zijn talrijke variaties op het brulfteneugerslied, zie b. v. Van der
Ven, Met de gaostok door Twente en Salland blz. 56 e. v. of Van Deinse,
Katoen en Heide blz. 68 of Cato Elderink, Oet et laand van aleer blz.221
of H.W. Heuvel, Volksgeloof en Volksleven blz. 398 en vooral H.
Krosenbrink, Hosse bosse teune blz. 68-76.)
"Endeliks is 't Vri-jdagmorgen en de familie geet met nao de karke, Gait
Jan en Jenneken hebt en splinter ni-j tuug an ... Naodat de plechtigheid
in de karke is of-eloopene geet et broedspaar gewoonlik (deur de regel)
in ne zeilwage ieder nao zien hoes, en no wotter anstalten emaakt in 't
brugumshoes, waor de naoste familie ook al is, um de broet op te halen.
(De schrijvers spellen nog al inconsequent: broet met een t en broedspaar
met een d). Vieve, zesse, manks wal zeuven wagens en körkes
(keurkes) bunter, dee met veurt. 't Is te begriepen (ie begriept wal), dat
hier den foezel neet vergetten wot, want alle tien menuten mot er stil-

387
le holdene wodden, umme, zoo as ze zegget, de wagen te smären. Alles
drinkt hier oet één glas, en as ze allemaole genog edronkene hebt, dan
geet 't verder (liever: wieter), neet zachjes, mar in vollen gallop.
Jonges wat een zingen'. Uren ver (wiet) kuij-ze heuren, luster mär:
"Laot soezen, laot broezen,
Laot kosten wat 't wil,
De brugum zal 't betalen,
Dan bunne wi-j alle vri-j".
(Is dit liedje tegenwoordig nog bekend?) J. VREDENBERG
ASSINKKAMP (6)
HUIS NR. 85
Op de plaats waar nu de pastorie van de Pancratiuskerk staat, stonden
in vroegere jaren twee huizen, de nummers 85 en 86 van de
Assinkkamp, Volgens de vuurstedenregisters van 1675 en 1682 woonde
Jan Bartelink toen in huis nr. 85. Of hij ook familie was van de Assink's
is niet bekend, evenmin vanwaar hij afkomstig was. Wel werden in de
gerichtsprotocollen van 1632 een vader en zoon Johan Bartelink
vermeld, die op Bartelink in Holthuizen woonden, maar of de Jan in het
dorp van 1675 een nazaat van deze was, is niet na te gaan. Op 13
december 1685 huwde Jan's dochter Geertrui met Jan Michgorius, zoon
van wijlen Hendrik, Geertrui overleed al spoedig, want op 3 november
1689 hertrouwde Jan Michgorius reeds met Maria Herberts. Jan's
dochter Hendrica trouwde op 27 oktober 1715 met Gerrit te Lintelo,
zoon van Arent, welke Arent in het Rode Harte woonde, waar nu de
secretarie van de gemeente Haaksbergen gevestigd is, Volgens het
verpondingsregister van 1720 en het hoofdgeldkohier van 1723 woonde
Gerrit te Lintelo toen in huis nr. 85; Op 29 januari 1732 leenden Gerrit
te Lintelo en Hendrica Michgorius ƒ 524, - van de marke Hones en ƒ
201, - van Derk te Lintelo Hermanszoon, waarvoor zij o,a, huis nr, 85
in onderpand gaven.
Op 7 april 1744 is het echtpaar Te Lintelo-Michgorius reeds overleden
want op deze datum leenden Hendrik Waanders, die gehuwd was met
Gerrit's zuster Geertruid te Lintelo, en Jan ten Raa, gehuwd met Gerrit's
oomzegster Wilhelmina te Lintelo, als mombaren van de minderjarige
nagelaten kinderen ƒ 900, - van Aleida Muntz, zuster van de
Haaksbergse richter, waarmee de schulden anno 1732 vermoedelijk afgelost
werden. De kinderen zijn allen jong gestorven, het huis nr. 85
werd geërfd door Jan ten Raa, want op 2 juli 1766 verkocht deze Jan
ten Raa, die inmiddels hertrouwd was met Engele Harmsen, het huis
voor ƒ 800, - aan de koopman Isaak Bendix met zijn vrouw Rosa Davids.

388
Dit Joodse echtpaar werd in het hoofdgeldregister van 1764 reeds als bewoner
van huis nr. 85opgegeven, waarschijnlijk woonden zij eral eerder,
Op27 januari 1770 leende Isaak Bendix f. 600, -van de Deventerse
koopman Gerrit Jan Olthaar "wegens geleverde koopwaar", De financiële
nood werd blijkbaar zo groot, dat Isaak Bendix op 5 mei 1773 zijn huis voor
ƒ 1000, - moest verkopen aan Gerrit Jan Olthaar, zoals blijkt uit het register
op de 50e penning. Wel bleef hij er wonen, bij de volkstelling van 1795 was
hij nog bewoner. Eigenaar was echter sinds 11 november 1776 de
verwalter richter Hendrik ter Horst, die het huis voor ƒ 800, - gekocht
had van zijn schoonvader Gerrit Jan Olthaar.
Erfgenamen van Hendrik ter Horst werden notaris Jan Hendrik Jordaan
en zijn vrouw Elisabeth Judith ter Horst, dochter van Hendrik, Omdat de
financiële situatie van de Joodse familie intussen blijkbaar verbeterd
was, konden Isaak's zoon Levi Isaak en diens zoon Simon Isaak Abrahams
op 19 november 1802 het door hen bewoonde huis nr, 85'weer aankopen
van het echtpaar Jordaan-ter Horst, waarvoor zij ƒ 1250, - moesten
betalen. Toen Levi Isaak's vrouw overleed erfde Simon Isaak Abrahams
de helft van het huis en de andere helft kocht hij er op 6 juli 1809
voor ƒ 215, - bij van zijn vader. In een notariële akte van 1815 werd
Simon Isaak Abrahams, die sinds de invoering van de burgerlijke stand
de achternaam Keizer had aangenomen, eigenaar van pand nr. 85 genoemd.
Zijn vrouw was Bina Politzer,
Bij de volkstelling van 1830 was de situatie veranderd. Eigenaresse was
toen Cornelia Catharina Tellegen, weduwe van de in 1827 overleden verwalter
richter van Haaksbergen (1796-1811) en notaris van Delden (1814-
1827) Bernardus Wilhelmus Wiedenbroek. Wanneer en hoe dit echtpaar
eigenaar geworden was, is niet bekend. Bewoner van het pand was de
commies eerste klasse Johannes Willem van Lelyveld van Cingelhouck,
geboren te Heeze (N.B.) die op 31 december 1836 naar Gramsbergen
vertrok. Het huis bleef sindsdien een huurhuis. Volgens het register op
de huisnummer van ca. 1850 was de dochter van notaris Wiedenbroek,
Johanna Willemina Christina Wiedenbroek, geboren in 1825, eigenaresse.
Het huis werd bewoond door vier personen: schoenmaker Johannes
Wilhelmus Kloosterman, metselaar Theodorus Assink, katoenspinner
Christiaan Nobes en bakker Evert Maatman, die later naar Amerika zou
emigreren. Omstreeks 1886 werd het pand verkocht of geschonken aan
de R.K. parochie Haaksbergen, die op dit terrein en dat van het
naastliggende pand nr. 86 de nog bestaande pastorie bouwde. Een gevelsteen
in deze vermeldt de datum l april 1887.
W. E. ten Asbroek - J. Leusink - J. Overbeeke