Studiegids - HOVO Nederland

Erasmus Universiteit Rotterdam
Jaarthema
Lezingencyclus
Interdisciplinair Mogelijkheden en
grenzen van voorspelbaarheid
Prof.dr. Harm Bart en prof.dr. Koo van der Wal
Studiegids Hovo Rotterdam 2010 / 2011
Deze cyclus past in het jaarthema ‘Maakbaarheid’. De mogelijkheid
om onze leefwereld effectief te beïnvloeden hangt immers ten
nauwste samen met de mogelijkheid om effectieve voorspellingen
te doen. Voor de wat verder weg gelegen toekomst ligt voorspellen
moeilijk. Over het aloude streven van de mens om aan de hier
gelegen beperkingen te ontkomen gaat het in deze lezingenserie.
In het verder terug gelegen verleden zocht men als regel contact
met de bovennatuurlijke machten die geacht werden de toekomst
te overzien en daarop directe invloed uit te oefenen. Een benaderingswijze
in de sfeer van het magische of religieuze. Met de
opkomst van de moderne (natuur)wetenschap kwam het voorspellen
– inclusief het daarmee verbonden beïnvloeden van de loop der
dingen – meer in de rationele sfeer te liggen. Op bepaalde gebieden
zijn de mogelijkheden om adequate voorspellingen te doen
langs die weg vergroot. Anderzijds zijn in de afgelopen decennia
– juist vanuit de exacte wetenschappen – fundamentele beperkingen
van voorspelbaarheid in zicht gekomen, zoals in systemen met
zogeheten chaotisch gedrag. Onder die systemen zijn er die voor
de mens van het grootste praktische belang zijn.
Grenzen van voorspelbaarheid dienen zich ook aan daar waar het
nieuwe, het onverwachte en creatieve zich meldt. Hieraan zal in het
bijzonder aandacht worden besteed in de (drie) lezingen van prof.
Van der Wal.
Bij dit onderwerp spelen diepe achtergrondkwesties, waaronder de
vraag naar de mate waarin de toekomst überhaupt ‘open’ is – of
niet alles op voorhand vast ligt. Een en ander confronteert ons met
het spanningsveld tussen wat (kunnen) weten en wat voor ons verborgen
blijft, tussen wat wij kunnen beïnvloeden en wat zich – wellicht
zelfs principieel – aan onze sturing onttrekt.
Prof.dr. H. Bart en prof.dr. G.A. van der Wal zijn, respectievelijk,
emeritus hoogleraar wiskunde en emeritus hoogleraar wijsbegeerte
aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
713FD
Nu ook
in Zeeland!
1
Data
27 januari t/m 31 maart
2009
Tijd
dinsdag, 11.30-12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
(Hovo-plusprijs )
Aantal bijeenkomsten
tien bijeenkomsten van
één uur
Maximum aantal
deelnemers
40
Literatuur
Uitgebreide samenvattingen
(ca. 4 pagina’s per
zitting, dus totaal ca. 40
pagina’s).
Bijzonderheden
Deze cyclus is een bewerking
van de in het cursusjaar
2004-2005 gegeven
lezingenreeks ‘Voorspellen,
van glazenbol tot
chaostheorie’. Evenals
toen wordt bij het opzetten
van de lezingencyclus
gestreefd naar algemene
toegankelijkheid, ook
voor bij die onderwerpen
waar een bèta-aspect aan
verbonden is.
Colleges, cursussen, studiereizen en excursies
voor iedereen van 50+
Jaarthema Crisis en creativiteit
Algemene informatie

Inschrijfformulieren vindt u achterin deze gids. U kunt zich ook inschrijven
via www.hovorotterdam.nl
Hovo Rotterdam
Colleges, cursussen, studiereizen en excursies
voor iedereen van 50+
Jaarthema Crisis en creativiteit

Algemene informatie
712AL
Data
29 januari t/m 19 maart
2009
Tijd
donderdag,
13.30-16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
(Hovo-plusprijs )
Aantal bijeenkomsten
acht hoorcolleges van
twee uur
Maximum aantal
deelnemers
40
Literatuur
Duurzame ontwikkeling en
bevolkingsgroei als mondiaal
probleem, Civis Mundi
2/3, 2008
Lezingencyclus
Sociale Wetenschappen
Duurzame ontwikkeling en bevolkingsgroei
als mondiaal probleem
Prof.dr. Wim Couwenberg (kerndocent) e.a.
Duurzame ontwikkeling dreigt een cliché te worden voor alles wat
goed is. Het wordt te pas en te onpas gebruikt. Het is daarom zaak
duidelijk te onderscheiden tussen echte en onechte duurzaamheid.
De gangbare nationale en internationale discussie over duurzaamheid
kenmerkt zich nog steeds door een beperkte bandbreedte.
Wat ontbreekt is de samenhang ervan met het wereldarmoede
vraagstuk en de migratieproblematiek evenals de problematiek van
de snelgroeiende wereldbevolking. Er is dringend behoefte aan
verbreding en verdieping van de duurzaamheidsdiscussie. Dat de
ecologische voetafdruk in het rijke Westen vele malen groter is dan
het evenredige aandeel op ruimte, lucht, water en aardse rijkdommen
waarop dat Westen recht heeft, wordt nog onvoldoende in
zijn consequenties beseft.
De bedoeling van deze cyclus is de duurzaamheidproblematiek verder
uit te diepen en daarbij nadrukkelijk ook de problematiek van
de groeiende wereldbevolking te betrekken. De tweedeling tussen
Noord en Zuid in demografisch opzicht komt daarbij uiteraard ook
aan de orde, evenals de consequenties daarvan. Zoals duurzame
ontwikkeling niet langer een links thema is, kan het bevolkingsvraagstuk
niet langer als een rechts item genegeerd worden.
De cyclus wordt ingeleid door prof.dr. S.W. Couwenberg, Emeritus
hoogleraar staats- en bestuursrecht en directeur/hoofdredacteur
Civis Mundi en nader uitgewerkt door drs. P. Gerbrands
(historicus en oprichter/voorzitter van de Club van 10 Miljoen),
prof. B. Goudzwaard (emeritus hoogleraar economische politiek,
Vrije Universiteit), drs. J. Juffermans (senior medewerker educatie
en innovatie van De Kleine Aarde), prof. H. Lyklema (emeritus
hoogleraar fysische chemie, Wageningen Universiteit), dr. M.
van Hulten (oud staatssecretaris Verkeer en Waterstaat), dr. E.C.
Nieuwenhuys (universitair docent departement metajuridica,
Universiteit Leiden) en prof. P. de Waart (emeritus hoogleraar
Volkenrecht, Vrije Universiteit).
404
Jaarthema
Lezingencyclus
Voorwoord 07
Hovo Rotterdam 08
Overzicht 2010/2011 per discipline 12
Collegeroosters Rotterdam 18
Interdisciplinair Mogelijkheden en
Hovo Zeeland (plus collegerooster) 23
grenzen van voorspelbaarheid
Hovo Winteracademie (rooster) 24
Prof.dr. Jaarthema Harm Hovo Bart Rotterdam en prof.dr. 2010/2011 Koo van der Wal
Crisis en Creativiteit 26
Hovo-essay 2010 prof.dr. Arjo Klamer 26
Deze cyclus past in het jaarthema ‘Maakbaarheid’. De mogelijkheid
om
Overzicht
onze leefwereld
van de jaarthema-colleges
effectief te beïnvloeden hangt immers ten
30
nauwste Overzicht samen Rotterdam met de mogelijkheid Eerste semester om effectieve voorspellingen
te doen. Leergangen Voor de wat en hoorcolleges verder weg gelegen toekomst ligt voorspel- 35
len moeilijk. Over het aloude streven van de mens om aan de hier
Cursussen 64
gelegen beperkingen te ontkomen gaat het in deze lezingenserie.
In Overzicht het verder Rotterdam terug gelegen Tweede verleden semester zocht men als regel contact
met de Leergangen bovennatuurlijke en hoorcolleges machten die geacht werden de toekomst 79
te overzien en daarop directe invloed uit te oefenen. Een bena-
Cursussen 98
deringswijze in de sfeer van het magische of religieuze. Met de
opkomst Overzicht van Hovo de moderne Zeeland (natuur)wetenschap kwam het voorspellen
– inclusief Eerste semester het daarmee verbonden beïnvloeden van de loop 117 der
dingen Tweede – meer semester in de rationele sfeer te liggen. Op bepaalde gebie- 127
den zijn de mogelijkheden om adequate voorspellingen te doen
Algemene informatie 137
langs die weg vergroot. Anderzijds zijn in de afgelopen decennia
– juist Inschrijving vanuit de exacte en betaling wetenschappen – fundamentele beperkin- 138
gen van Faciliteiten voorspelbaarheid voor Hovo-studenten in zicht gekomen, zoals in systemen 142 met
zogeheten chaotisch gedrag. Onder die systemen zijn er die voor
Faciliteiten van de Erasmus Universiteit Rotterdam 145
de mens van het grootste praktische belang zijn.
Grenzen Hovo van Zeeland voorspelbaarheid dienen zich ook aan daar waar 147 het
nieuwe, Organisaties het onverwachte rond Hovo en creatieve Rotterdam zich meldt. Hieraan zal in 148 het
bijzonder
Snelstarthandleiding
aandacht worden
Blackboard
besteed in
9
de (drie) lezingen van prof.
152
Van der Wal.
Assistentie bij onderzoek 154
Bij dit Aanvraag onderwerp Studiegids, spelen diepe SPES, achtergrondkwesties, Hovo Kennisbon waaronder 157 de
vraag Inschrijfformulier naar de mate waarin Hovo de Rotterdam toekomst überhaupt ‘open’ is – 159 of
niet alles op voorhand vast ligt. Een en ander confronteert ons met
Plattegrond 164
het spanningsveld tussen wat (kunnen) weten en wat voor ons verborgen
Contact blijft, tussen Hovo Rotterdam: wat wij kunnen beïnvloeden en wat zich – wellicht
zelfs openingstijden, principieel – medewerkers, aan onze sturing adres onttrekt.
165
Prof.dr. H. Bart en prof.dr. G.A. van der Wal zijn, respectievelijk,
emeritus hoogleraar wiskunde en emeritus hoogleraar wijsbegeerte
aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
5
713FD
Data
27 januari t/m 31 maart
2009
Tijd
dinsdag, 11.30-12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
(Hovo-plusprijs )
Aantal bijeenkomsten
tien bijeenkomsten van
één uur
Maximum aantal
deelnemers
40
Literatuur
Uitgebreide samenvattingen
(ca. 4 pagina’s per
zitting, dus totaal ca. 40
pagina’s).
Bijzonderheden
Deze cyclus is een bewerking
van de in het cursusjaar
2004-2005 gegeven
lezingenreeks ‘Voorspellen,
van glazenbol tot
chaostheorie’. Evenals
toen wordt bij het opzetten
van de lezingencyclus
gestreefd naar algemene
toegankelijkheid, ook
voor bij die onderwerpen
waar een bèta-aspect aan
verbonden is.
Algemene Inhoudsopgave
informatie

Algemene Om te noteren informatie
712AL
Data
29 januari t/m 19 maart
2009
Tijd
donderdag,
13.30-16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
(Hovo-plusprijs )
Aantal bijeenkomsten
acht hoorcolleges van
twee uur
Maximum aantal
deelnemers
40
Literatuur
Duurzame ontwikkeling en
bevolkingsgroei als mondiaal
probleem, Civis Mundi
2/3, 2008
Lezingencyclus
Om te noteren
Sociale Wetenschappen
Duurzame ontwikkeling en bevol-
kingsgroei als mondiaal probleem
2 september 2010
Opening Academisch Hovo-jaar Hovo Zeeland
Prof.dr. Wim Couwenberg (kerndocent) e.a.
Deelnemers aan de voormalige Zeeuwse Seniorenacademie ontvangen
hiervoor een aparte uitnodiging. Overige belangstellenden
zijn welkom.
Duurzame Meer informatie ontwikkeling t.z.t. via dreigt www.hovozeeland.nl.
een cliché te worden voor alles wat
goed is. Het wordt te pas en te onpas gebruikt. Het is daarom zaak
duidelijk 13 september te onderscheiden 2010 tussen echte en onechte duurzaamheid.
De Opening gangbare Academisch nationale en Hovo-jaar internationale in Rotterdam discussie over duurzaamheid
Iedereen kenmerkt die deze zich gids nog ontvangt, steeds ontvangt door een in beperkte augustus bandbreedte.
hiervoor een
Wat uitnodiging. ontbreekt Overige is de belangstellenden samenhang ervan zijn met welkom. het wereldarmoede
vraagstuk Spreker: prof.dr. en de migratieproblematiek Arjo Klamer evenals de problematiek van
de Locatie: snelgroeiende Aula van de wereldbevolking. Erasmus Universiteit Er is Rotterdam dringend (campus behoefte Wou- aan
verbreding destein). Meer en verdieping informatie wordt van de vanaf duurzaamheidsdiscussie. ca. half augustus ook Dat op de
ecologische website www.hovorotterdam.nl voetafdruk in het rijke geplaatst. Westen vele malen groter is dan
het evenredige aandeel op ruimte, lucht, water en aardse rijkdommen
25 november waarop dat 2010 Westen recht heeft, wordt nog onvoldoende in
zijn Lustrum consequenties HOVO Nederland beseft.
De HOVO bedoeling Nederland van deze viert cyclus dit jaar is haar de duurzaamheidproblematiek vierde lustrum, onder de noeverdermer: uit Leren te diepen en inspiratie. en daarbij Het nadrukkelijk programma ook is nog de problematiek niet volledig van be-
de kend groeiende bij het ter wereldbevolking perse gaan van te deze betrekken. gids. De tweedeling tussen
Noord Meer informatie en Zuid in over demografisch het programma opzicht en komt over daarbij hoe u uiteraard zich kunt ook in-
aan schrijven de orde, vindt evenals u via de de website consequenties www.hovonederland.nl daarvan. Zoals . duurzame
ontwikkeling Aan het programma niet langer wordt een tevens links een thema essay-wedstrijd is, kan het bevolkings- verbonden
vraagstuk voor Hovo-belangstellenden niet langer als een onder rechts de item noemer: genegeerd ‘Gezocht: worden. eeuwige
student’.
De Locatie: cyclus Erasmus wordt Universiteit ingeleid door Rotterdam prof.dr. S.W. Couwenberg, Emeritus
Let op: hoogleraar u ontvangt staats- geen papieren en bestuursrecht uitnodiging! en directeur/hoofdre-
Aanmelding vanaf
dacteur juni via www.hovonederland.nl.
Civis Mundi en nader uitgewerkt door drs. P. Gerbrands
(historicus en oprichter/voorzitter van de Club van 10 Miljoen),
prof. B. Goudzwaard (emeritus hoogleraar economische politiek,
Vrije Universiteit), drs. J. Juffermans (senior medewerker educatie
en innovatie van De Kleine Aarde), prof. H. Lyklema (emeritus
hoogleraar fysische chemie, Wageningen Universiteit), dr. M.
van Hulten (oud staatssecretaris Verkeer en Waterstaat), dr. E.C.
Nieuwenhuys (universitair docent departement metajuridica,
Universiteit Leiden) en prof. P. de Waart (emeritus hoogleraar
Volkenrecht, Vrije Universiteit).
6
Voorwoord 2010 – 2011
Met genoegen presenteer ik u de nieuwe Hovo-gids, met maar liefst
87 collegereeksen en cursussen op alle terreinen. Hoorcolleges voor
degenen die vooral willen luisteren naar onze docenten, cursussen
voor wie zich in een kleinere groep actief wil verdiepen in het onderwerp.
De diversiteit in onderwerpen is groot – van het emotionele
brein tot de paradoxen binnen de exacte vakken, van Boeddhisme
tot Mahler.
Eén ding geldt echter voor het volledige programma: kwaliteit staat
voorop. Onze docenten zijn met zorg geselecteerd, de onderwerpen
zijn van hoog niveau en we bieden graag extra service in de vorm van
Blackboard, waardoor u presentaties en samenvattingen achteraf
ook nog tot uw beschikking hebt. Kwaliteit betekent vanaf komend
jaar ook dat er een einde komt aan de lange wachtrijen in de pauzes:
vanaf heden zijn de koffie en thee in de cursusprijs inbegrepen. Wij
hebben voor u met onze cateraar gunstige afspraken kunnen maken,
zodat u minder voor uw kopje koffie betaalt dan voorheen.
De Hovo-gids die voor u ligt, is dit jaar omvangrijker dan u gewend
bent. Dat heeft een reden. Op verzoek van de Zeeuwse Seniorenacademie,
die ruim twintig jaar onafhankelijk heeft bestaan, zal Hovo
Rotterdam met ingang van komend studiejaar de activiteiten in Zeeland
organiseren. Hovo Rotterdam verwelkomt haar nieuwe deelnemers
en docenten. Meer informatie over Hovo Zeeland vindt u op
pag. 23. De programma’s van Hovo Zeeland vindt u vanaf pag. 117
(eerste semester) en pag 127 (tweede semester).
Hovo Rotterdam heeft ieder jaar een jaarthema. Komend jaar is dat
‘Crisis en creativiteit’, een bron van inspiratie voor de wetenschap
in zijn algemeenheid en ook voor vele Hovo-docenten. Prof.dr. Arjo
Klamer is uitgenodigd het jaarthema te dragen – u komt hem tegen
bij de Opening van het Academisch jaar op 13 september, en als
kerndocent van de jaarthemareeks ‘De verbeelding van een andere
economie’. Een overzicht vindt u vanaf pag. 33.
Mede namens prof.dr. Harm Bart, voorzitter Commissie Hovo, wens
ik u een goed studiejaar toe.
Mw. drs. Carolien D. van Bergen, projectleider Hovo Rotterdam
7
Voorwoord

Hovo Rotterdam
Wat is Hovo Rotterdam?
Hovo Rotterdam verzorgt in opdracht van de Erasmus Universiteit
in Rotterdam de ‘Université du Troisième Age’, de universiteit van
de derde leeftijd. Met hoorcolleges, cursussen, museumexcursies
en studiereizen op universitair niveau voor iedereen van vijftig jaar
of ouder, brengt Hovo Rotterdam het ideaal van een leven lang
leren in de praktijk. Hovo Rotterdam is onderdeel van Erasmus Academie
BV, instituut voor postacademisch onderwijs van de Erasmus
Universiteit Rotterdam.
Bij Hovo Rotterdam volgt u cursussen en colleges louter vanuit eigen
leergierigheid. Niet voor carrière of studiepunten, maar omdat
u geïnteresseerd bent in het onderwerp. Vanwege onze verbondenheid
aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, weet u dat kwaliteit
de maatstaf is.
Hoorcolleges en cursussen
Hoorcollegereeksen beslaan gemiddeld vijf colleges van twee uur
en zijn bedoeld voor iedereen die vooral komt om te luisteren naar
een enthousiaste en deskundige docent. Soms wordt de reeks door
één docent gegeven, soms is er sprake van één kerndocent die een
aantal gastsprekers uitnodigt, waardoor een onderwerp van meerdere
kanten belicht wordt.
Hovo Rotterdam biedt enkele Leergangen aan – collegereeksen
die meerdere jaren beslaan, maar waarop men ieder moment kan
insteken, bedoeld voor wie zich langduriger in een onderwerp wil
verdiepen. U vindt ze aan het begin van de hoorcollege-overzichten.
Cursussen worden vrijwel altijd door één docent gegeven. In kleinere
groepen gaat u actiever aan de slag en er wordt van uitgegaan
dat er bereidheid is tot enige zelfstudie (max. 6 uur per week).
Ook is er meer ruimte voor interactie met docent en medecursisten.
Vaak beslaan ze acht tot tien bijeenkomsten. Een tentamen mag,
maar is zeker niet verplicht en is alleen bedoeld om de lesstof nog
eens goed tot u te nemen. Sommige cursussen worden onder de
naam Practicum aangeboden – dit betekent vaak een nog kleinere
groep, en nog wat meer nadruk op eigen activiteit.
Voor alle hoorcolleges en cursussen geldt dat ze als zelfstandige
eenheden zijn te volgen. Indien er sprake is van vervolgcursussen of
eventuele voorkennis, staat dit vermeld bij ‘bijzonderheden’.
8
Een breed aanbod
Wij zijn er trots op dat wij een breed aanbod hebben aan onderwerpen:
kunstgeschiedenis, cultuur, maatschappij, exacte vakken,
filosofie, geschiedenis, architectuur, medische wetenschap, recht,
economie, et cetera.
Er zijn zowel brede overzichtscursussen, als meer specifieke onderwerpen.
Aan de Erasmus Universiteit
De koppeling van Hovo Rotterdam aan de Erasmus Universiteit
Rotterdam betekent dat kwaliteit en actualiteit gegarandeerd zijn.
Het programma is goedgekeurd door de Commissie Hovo, waarin
alle faculteiten vertegenwoordigd zijn. Een groot aantal van onze
docenten is afkomstig van de Erasmus Universiteit. De docenten
worden zorgvuldig geselecteerd.
Is Hovo moeilijk?
Moet u gestudeerd hebben om bij Hovo terecht te kunnen? Nee,
zeker niet. Veel van onze Hovo-studenten hebben in het verleden
een HBO of universitaire opleiding voltooid. Maar ‘universitair’ staat
bij ons vooral voor de kwaliteit van het onderwijs: onze docenten
zijn juist in staat om ingewikkelde onderwerpen toegankelijk te
brengen. Iedereen is dus welkom!
Voor iedereen van vijftig jaar en ouder
Vijftig jaar is de ondergrens die HOVO Nederland hanteert om de
naam ‘HOVO’ te mogen gebruiken. Wat is de gemene deler? We
bedienen inmiddels de vooroorlogse en de babyboomgeneratie, en
de leeftijden lopen uiteen van net 50 tot ver in de 80, dus variatie
volop. Maar kenmerkend is: een interesse om te leren uit pure interesse,
zonder de noodzaak van een diploma, nut voor het werk en
zonder gebel en gepraat tijdens de colleges.
Pauzes
Per bijeenkomst wordt altijd een pauze van maximaal een half uur
gerekend, tenzij het college korter duurt dan een uur en 15 minuten.
‘Vijf bijeenkomsten van 2,5 uur’ betekent dus dat u op twee
volledige college-uren van de docent mag rekenen. Het kopje koffie
of thee in de pauze is in de prijs inbegrepen.
Kwaliteit staat voorop!
En dat betekent: uitstekende en enthousiaste docenten, die graag
hun kennis met u delen. Een prima service door onze medewerkers.
9
Hovo Rotterdam

-
seizoen 2010 - 2011
persoonlijKe voordeelpas Met introducé
Kortingen
Meet & greets
nieuws
BacKstage
inleidingen
sneaK previews
De Ro Pas is alleen online te koop via www.rotheater.nl/ropas en is geldig van augustus 2010 t/m juni 2011
Toegang tot Blackboard en daarmee tot presentaties en ander materiaal
dat de docent ter beschikking wil stellen. En – met ingang
van dit studiejaar - een kopje koffie en thee in de pauzes. Ook
kunt u, dankzij onze verbondenheid aan de Erasmus Universiteit
Rotterdam, gebruik maken van diverse faciliteiten van de Erasmus
Universiteit. U heeft onder andere gratis toegang tot de Universiteitsbibliotheek
en het Talenpracticum (zie pag. 142). Twee commissies
bewaken de kwaliteit van Hovo Rotterdam: de Commissie
Hovo (met onder anderen vertegenwoordigers van de faculteiten,
bewaakt de kwaliteit van het onderwijs) en SPES (vriendenkring van
Hovo Rotterdam, behartigt de belangen van de cursisten). Zie pag.
149 voor meer informatie hierover.
Wilt u zich inschrijven?
Dat kan eenvoudig via www.hovorotterdam.nl. U kunt natuurlijk
ook gebruik maken van het papieren formulier achterin deze gids.
Lees meer over alle praktische zaken rond Hovo Rotterdam
achterin deze gids.
11
Hovo Rotterdam

Programma overzicht
Overzicht programma’s 2010/2011
Architectuur
1013BC Van de moderne naar de hedendaagse architectuur.
Architectuur in de tweede helft van de twintigste eeuw
dipl.ing. Birgit M. Jürgenhake 72
1023BC Frank Lloyd Wright. Eén van de grootste architecten
van de 20ste eeuw.
dipl.ing. Birgit M. Jürgenhake 106
Cultuurgeschiedenis
1011CL 2012: einde der tijden? Kalendercycli bij de
Maya’s en andere Mesoamerikaanse volken
dr.ir. Ruud van Akkeren 41
1011DL Kunst en cultuur van Zuid-India: Tamil Nadu,
Kerala, Karnataka
drs. Ben Meulenbeld 42
1014CL Aan de wieg van de beschaving: het oude Mesopotamië
dr. Frans Wiggermann 60
1015CL Leergang De westerse wereld III – 17e eeuw
dhr. Ko van Dun (kerndocent) e.a.
1014KLZ Cultuurgeschiedenis, een inleiding – Kunst,
poëzie en muziek als spiegel
40
Tin Lok Chan MA 122
1022BC Het epos van Gilgamesj
drs. Johan Peeters 100
1025DL Leergang De westerse wereld IV
dhr. Ko van Dun (kerndocent) e.a.
1024HLZ Leergang Westerse Cultuurgeschiedenis I –
de Klassieke Oudheid
81
Tin Lok Chan MA 130
1023EL Magie in het oude Egypte
dr. Marcel Zitman (kerndocent) e.a. 92
Studiereis Cultuurgeschiedenis
1010AR Tempels en cultuur van Zuid-India
drs. Ben Meulenbeld 43
Economie
1011HL Crisis en creativiteit.
De verbeelding van een andere economie
prof.dr. Arjo Klamer (kerndocent e.a.) 36
1025BL Afrika: crisis, creativiteit en de economische
ontwikkeling van landen
12
prof.dr. Meine Pieter van Dijk (kerndocent) e.a. 96
Exacte vakken en natuurwetenschap
1011KCZ Wiskunde zonder rekenen: probleemoplossen met Excel
ir. Freek Huisman
1012CL Inzicht in de aarde
118
dr. Leo Minnigh
1012KLZ DNA en evolutie
47
prof.dr.ir. Piet van de Putte 119
1013CL Energie voor onze toekomst: schoon, zuinig,
betaalbaar, beschikbaar
prof.dr.ir. Adrian Verkooijen
1015GLZ Rusteloze aarde
53
drs. Anke van der Geest 126
1021DL Dynamisch Heelal. Over kosmische mechanismen
prof. dr. Vincent Icke 85
1024EL Paradoxen: plaaggeesten van het Denken
prof.dr. Harm Bart 95
1025GCZ De vormen van het Zeeuwse landschap: ontstaansgeschiedenis
en interactie tussen mens en natuur
drs. Anke van der Geest 135
Filosofie
1011AL Geschiedenis van de filosofie I Oudheid
dr. Henri Krop 38
1013GLZ Reflecties van eigentijdse filosofen bij het vrijheidsdenken
van Spinoza
dr. Ko Vos 120
1013FL Filosofie van de verbeelding
drs. Hein van Dongen
1014DC Stad en land
54
dr. Jan-Hendrik Bakker 75
1014HP Leesgroep Dao-de-Jing – de basistekst van
de taoïstische filosofie
dr. René Ransdorp 76
1015FCZ Voorbij Apocalyps en Utopia – over het sociale
leven van technologische producten
drs. Harmen Eijzenga
1021CL De mens als schepper
125
dr. Henri Krop (kerndocent) e.a.
1021EC De wortels van het Indiase denken
84
dr. Alfred Scheepers 98
1023JLZ Tegenstellingen binnen de menselijke geest
dr. Ko Vos
1023HC Westers Communisme
128
mr.drs. Tineke Ruwaard 109
1024CL Hoofdlijnen van de westerse filosofie
prof. dr. Koo van der Wal 94
13
Programma overzicht

Programma overzicht
1024DC Een filosofische lectuur van ‘Op zoek naar
de verloren tijd’ van Marcel Proust
prof.dr. Frans Jacobs 112
1025FCZ De macht van het noodlot
drs. Harmen Eijzenga 134
Geschiedenis
1011EL Het conservatieve antwoord
drs. Han van der Horst 44
1012FL Europese geoctrooieerde handelscompagnieën
van de 16e tot de 18e eeuw
prof.dr. Hugo B. Roos (kerndocent) e.a. 49
1012JL Op zoek naar het Romeinse Rijk
prof.dr. Fik Meijer 51
1014FL Geschiedenis van Nederland -
deel I Oudheid en vroege middeleeuwen
drs. Feico Houweling 39
1022EL Een uniek document van de vrijheid:
Het Placcaat van Verlatinghe (26 juli 1581)
prof.dr. Hugo Roos (kerndocent) e.a. 86
1022HC De geschiedenis van de laatste vijftig jaar.
Acht historische crises nader onderzocht
dr. Bas Levinsohn 103
1022KL Erasmus en de Lof der Zotheid:
een ongedacht meesterwerk
em.prof.dr. Jan van Herwaarden (kerndocent) e.a. 89
1023AC Problemen en veranderingen in de moderne
joodse geschiedenis
drs. Cock van Horzen 105
1024FL Geschiedenis van Nederland - deel II De Middeleeuwen
drs. Feico Houweling 80
Godsdienstwetenschap, religie en spiritualiteit
1012GC Boeddhisme als meditatieve traditie –
het pad van bevrijding
drs. Antoon Kamp 70
1022AC Leven na de ondergang van Rome.
De val van het Romeinse Rijk en de stad van God
drs. Piet Vlaar 99
1022JC Spiritualiteit en het dagelijks leven.
Tussen voelen en denken naar handelen
dr. Suzette van IJssel 104
1024AC De eerste christenen tussen joden en Grieken
dr. John van Schaik 110
Interdisciplinair en multidisciplinair
1012AC Het spiritueel krediet van crisis
14
drs. Felicia Dekkers 68
1014EL Crisismomenten in de wetenschappen
prof.dr. Koo van der Wal (kerndocent e.a.) 61
1015BL Klimaatsverandering in een verstedelijkte samenleving
prof.dr. Meine Pieter van Dijk (kerndocent) e.a. 62
Kunstgeschiedenis
1013EC Moderne kunst in de twintigste eeuw:
van 1900 tot het postmodernisme
drs. Johan Holtrop 74
1014AL Museumbezoek. Langs kunsthistorische
toptentoonstellingen. Ook: 1014GL, 1015AL, 1015EL
dr. Yvette de Groot 55
1014JLZ Kees van Dongen: Fauvist Realist Mondain
Tin Lok Chan, MA 121
1021AL De eeuw van creativiteit: Italië 1450-1550
drs. Ernest Kurpershoek 82
1022FL Maatschappelijke crisis en creativiteit
prof.dr. Anton Zijderveld en prof.dr. Anton Bevers (kerndocenten) e.a.
1023DC Kunst van Nu, themacolleges hedendaagse
beeldende kunst van 1980-2011
88
drs. Johan Holtrop 107
1024GLZ Kunst en geloof in de Gouden Eeuw: van Salomon
de Bray tot Rembrandt
Tin Lok Chan, MA 129
1025CC Beeldende kunst en onze hersenen
drs. Johan Holtrop 114
Letteren
1011BC Autobiografisch schrijven: keuze en creativiteit
drs. Henk Weltevreden 65
1011FC Het kwaad in de Europese literatuur vanaf
de Romantiek
Prof.dr. André van Oudvorst 66
1011GC Kafka lezen: brieven en korte verhalen
drs. Cor de Back 67
1012DC Moderne Nederlandse poëzie 1950-1970
dr. Jacques Alblas 69
1014LCZ Opgroeien in de letteren
drs. Ina A. Tanahatoe - Siepman
1021BL Vertalers Russische literatuur en hun werk
123
drs. Judith Janssen (kerndocent) e.a.
1022CC Meesters van het Nederlandstalige korte verhaal
83
dr. Jacques Alblas 101
1023GL Het antieke Griekse theater
drs. Hein van Dolen 93
1024BC Hoogtepunten uit de klassieke literatuur
drs. Martine van Kassen 111
15
Programma overzicht

Programma overzicht
1024KCZ Helden en heldinnen in de letteren in
breder perspectief
drs. Ina A. Tanahatoe - Siepman
1025AC Vergilius: Aeneas in de onderwereld
132
drs. Pieter Warffemius 113
1025ECZ Facetten van Shakespeare
prof.dr. Jeanne Gaakeer 135
Medische wetenschap
1012EL DNA – een verkenning van de wereld van de genen
prof.dr. Paul Wilson en dr. Albert Brinkmann
1013AL Het emotionele brein
48
prof.dr. Kees Brunia 52
Muziekwetenschap
1012HC Mahler en zijn muziek
drs. Kees Wisse
1014MCZ Bach en de dood
71
Annemiek Vogels, MA 124
1015DC Welke taal spreekt de muziek?
drs. Erik Heijerman 77
1022DC Luisteren naar moderne muziek.
Muziek van de afgelopen 100 jaar.
drs. Kees Wisse 102
1024JCZ Bach en Luther: luistercursus vanuit
theologie, muziek en pastoraat
Annemiek Vogels, MA 131
Recht
1022LL Crises in internationale betrekkingen en de
geschiedenis van het internationale recht
prof.dr. Laurens Winkel 90
Sociale wetenschappen
1011JL Internationale betrekkingen
prof. dr Ko Colijn (kerndocent) e.a. 45
1012BL Moderniteit als nieuw beschavingstype I:
Ontwikkeling, problematiek, perspectief
prof.dr. Wim Couwenberg (kerndocent) e.a.
1013DC Communicatie en taal bij dieren
46
dr. Esteban Rivas 73
1014BL Hoogtepunten uit de psychologie II
dr. Hans van de Braak (kerndocent) e.a.
1023CL Moderniteit als nieuw beschavingstype II:
Ontwikkeling, problematiek, perspectief
57
prof.dr. Wim Couwenberg (kerndocent) e.a. 91
1023FC Vita Activa: de politieke filosofie van
Hannah Arendt
16
drs. Hans Charmant 108
Juli
Ma
Di
Wo
Do
Vr
Za
Zo
KALENDER 2010
Oktober
Ma
Di
Wo
Do
Vr
Za
Zo
KALENDER 2011
Januari
Ma
Di
Wo
Do
Vr
Za
Zo
April
Ma
Di
Wo
Do
Vr
Za
Zo
Augustus
Ma
Di
Wo
Do
Vr
Za
Zo
November
Ma
Di
Wo
Do
Vr
Za
Zo
Februari
Ma
Di
Wo
Do
Vr
Za
Zo
Mei
Ma
Di
Wo
Do
Vr
Za
Zo
September
Ma
Di
Wo
Do
Vr
Za
Zo
December
Ma
Di
Wo
Do
Vr
Za
Zo
Maart
Ma
Di
Wo
Do
Vr
Za
Zo
Juni
Ma
Di
Wo
Do
Vr
Za
Zo
17
Kalender 2010 / 2011

Hovo Rotterdam 1ste semester
Eerste semester – Rotterdam
DAG TIJD PROGRAMMA DOCENT CODE SOORT THEMA PAGINA
MAANDAG 10.00 –12.30 12.30 Retour Geschiedenis Rotterdam van de filosofie I Oudheid dr. drs. Henri Willemijn Krop J. Struyvenberg 1011AL 811AC cursus hoorcolleges 33 38
10.00 –12.30 12.30 God Autobiografisch noch meester. schrijven: Het religieus keuze anarchisme en creativiteit van Krishnamurti drs. prof.dr. Henk Antoon Weltevreden van den Braembussche 1011BC 811BL lezingencyclus cursus 34 65
11.00 10.00 –12.15 12.30 Kerk 2012: en einde Staat der tijden? Kalendercycli bij de Maya’s... dr. prof.dr. ir. Ruud J.M.M. van Akkeren de Valk 1011CL 811EL lezingencyclus hoorcolleges 37 41
13.30 –16.00 16.00 Lectuur Kunst en van cultuur Proust van Zuid-India: Tamil Nadu, Kerala, Karnataka drs. prof.dr. Ben Frans Meulenbeld C.L.M. Jacobs 1011DL 811FC cursus hoorcolleges 38 42
13.30 16.00 Het conservatieve antwoord drs. Han van der Horst 1011EL hoorcolleges 44
MA / DI / DO 10.00 13.30 –12.30 16.00 Christelijke Het kwaad in iconografie de Europese en de literatuur verbeelding vanaf van de Romantiek het kerstverhaal prof. drs. Willemijn dr. André J. van Struyvenberg Oudvorst en dr. Jacques B.H. Alblas 1011FC 811CC cursus 35 66
13.30 16.00 Kafka lezen: brieven en korte verhalen drs. Cor de Back 1011GC cursus 67
MA / WO / VR 10.30 13.30 –12.30 15.30 Geen Crisis en maken creativiteit. aan? Over De verbeelding grenzen van van het een maakbaarheidsdenken andere economie prof. prof.dr. dr. Koo Arjo van Klamer der Wal (kerndocent) en prof.dr. e.a. Cees P. Veerman 1011HL 811DL lezingencyclus hoorcolleges 36
13.30 –16.00 Utopie en dystopie in de Europese literatuur prof.dr. André F. van Oudvorst 811GC cursus 74
DINSDAG 10.00 12.30 Het spiritueel krediet van crisis drs. Felicia Dekkers 1012AC cursus 68
DINSDAG 10.00 11.00 –12.30 12.15 Dichters Moderniteit en beeldende als nieuw beschavingstype kunst I prof. dr. Jacques dr. Wim B.H. Couwenberg Alblas (kerndocent) e.a. 1012BL 812AC cursus hoorcolleges 40 46
10.00 –12.30 12.30 Retour Inzicht in Rotterdam de aarde dr. drs. Leo Willemijn Minnigh J. Struyvenberg 1012CL 812BC cursus hoorcolleges 33 47
11.00 10.00 –12.15 12.30 Vrijzinnigheid Moderne Nederlandse als modern poëzie religieus 1950-1970 en politiek alternatief:
dr. Jacques Alblas 1012DC cursus 69
10.00 12.30 problematiek DNA – een verkenning en perspectief van de wereld van de genen prof. prof.dr. dr. Wim Paul Wilson Couwenberg en dr. Albert (kerndocent) Brinkmann e.a. 1012EL 812DL lezingencyclus hoorcolleges 42 48
13.30 –15.30 16.00 De Europese grenzen geoctrooieerde van de maakbaarheid handelscompagnieën van de 16e tot de 18e eeuw prof. prof.dr. dr. Anton Hugo B. C. Roos Zijderveld (kerndocent) (kerndocent) e.a. e.a. 1012FL 812EL lezingencyclus hoorcolleges 30 49
13.30 –16.00 16.00 ‘Het Boeddhisme Congres als Danst!’; meditatieve Staatkunde, traditie vervoersrecht – het pad van en bevrijding muziek tijdens het
drs. Antoon Kamp 1012GC cursus 70
13.30 16.00 Weens Mahler Congres en zijn muziek van 1814-1815 drs. prof.dr. Kees Hugo Wisse B. Roos (kerndocent) e.a. 1012HC 812FL lezingencyclus cursus 43 71
13.30 –16.00 Boeddhisme als filosofie: een zoektocht naar identiteit drs. Antoon P.M. Kamp 812GC cursus 44
WOENSDAG 13.30 10.15 –16.00 12.15 Geschiedenis Het emotionele van brein de balletmuziek prof. drs. Madeleine dr. Kees Brunia E.C. Pfundt 1013AL 812HC cursus hoorcolleges 45 52
10.00 12.30 Van de moderne naar de hedendaagse architectuur dipl. ing. Birgit M. Jürgenhake 1013BC cursus 72
DI / DO 10.00 –12.30 12.30 Heldendom Energie voor in onze de Griekse toekomst: en Romeinse schoon, zuinig, wereld betaalbaar, beschikbaar prof. prof.dr. dr. Fik ir. Adrian J.A.M. Verkooijen Meijer 1013CL 812CL lezingencyclus hoorcolleges 41 53
10.00 12.30 Communicatie en taal bij dieren dr. Esteban Rivas 1013DC cursus 73
WOENSDAG 10.00 13.30 –12.30 16.00 Materialen: Moderne kunst zij maken in de twintigste de tastbare eeuw: wereld van 1900 tot het postmodernisme drs. prof.dr.ir. Johan Adrian Holtrop H.M. Verkooijen 1013EC 813AL lezingencyclus cursus 46 74
10.00 –12.30 Van de moderne naar de hedendaagse architectuur.
DONDERDAG 10.30 12.30 Architectuur Museumbezoek. in de Langs tweede kunsthistorische helft van de 20e toptentoonstellingen eeuw dr. dipl.ing. Yvette Birgit de Groot M. Jürgenhake 1014AL 813BC cursus hoorcolleges 47 55
10.00 –12.30 12.00 Taal Hoogtepunten en schrift der uit Soemeriërs de Psychologie II dr. Hans Frans van Wiggermann de Braak (kerndocent) e.a. 1014BL 813CC cursus hoorcolleges 48 57
11.00 10.00 –13.00 12.30 Exaltatie Aan de wieg en sublimatie: van de beschaving: koorbanken het en oude biechtstoelen, Mesopotamië dr. Frans Wiggermann 1014CL hoorcolleges 60
10.00 12.30 een Stad excursie en land met aanloop dr. mr.dr. Jan-Hendrik Jan van Hoek Bakker 1014DC 813DL lezingencyclus cursus 49 75
13.30 –16.00 15.30 Beeldende Crisismomenten kunst in en de onze wetenschappen hersenen prof. drs. Johan dr. Koo Holtrop van der Wal (kerndocent) e.a. 1014EL 813EC cursus hoorcolleges 50 61
13.30 –16.00 16.00 Maakbaarheid Geschiedenis van en Nederland politiek: de - kwestie deel I Oudheid van rechtvaardigheid en vroege middeleeuwen drs. Feico Hans Houweling N.M. Charmant 1014FL 813FC cursus hoorcolleges 51 39
13.30 –16.00 15.30 Albert Museumbezoek. Einstein: leven Langs en kunsthistorische werk toptentoonstellingen dr. Yvette Erik Lagendijk de Groot 1014GL 813GL lezingencyclus hoorcolleges 52 55
13.30 16.00 Leesgroep Dao-de-Jing - de basistekst van de taoïstische filosofie dr. René Ransdorp 1014HP practicum 76
DONDERDAG 10.00 –12.30 Autobiografisch schrijven drs. Henk Weltevreden 814AP practicum 53
VRIJDAG 10.00 10.30 –12.30 12.30 De Museumbezoek. geschiedenis van Langs het kunsthistorische andere christendom: toptentoonstellingen Christendom en gnosis dr. Yvette John van de Schaik Groot 1015AL 814BC cursus hoorcolleges 54 55
10.00 –12.30 12.30 Vervolgcursus Klimaatsverandering Latijn in een verstedelijkte samenleving prof. drs. Martine dr. Meine van Pieter Kassen van Dijk (kerndocent) e.a. 1015BL 814CC cursus hoorcolleges 55 62
10.30 13.30 –12.30 15.30 Museumbezoek. Leergang De westerse Langs wereld kunsthistorische III toptentoonstellingen dhr. dr. Yvette Ko van de Dun Groot (kerndocent) e.a. 1015CL 814DL lezingencyclus hoorcolleges 56 40
11.30 13.30 –12.30 16.00 ‘Het Welke raadsel taal spreekt van de de tijd’ muziek? - De tijd in wijsbegeerte, wetenschap en kunst drs. prof.dr. Erik Koo Heijerman van der Wal 1015DC 814EL lezingencyclus cursus 58 77
13.30 –15.30 15.30 Museumbezoek. Langs kunsthistorische toptentoonstellingen dr. Yvette de Groot 1015EL 814FL lezingencyclus hoorcolleges 56 55
13.30 –16.00 De maakbaarheid van een virusvrije wereld prof.dr. Ab Osterhaus (kerndocent) e.a. 814GL lezingencyclus 59
13.30 –16.00 Tweeduizend jaar muziekgeschiedenis drs. Madeleine E.C. Pfundt 814HC cursus 60
14.00 –16.00 Het menselijke brein prof.dr.ir. Jan H. van Bemmel (kerndocent) e.a. 814JL lezingencyclus 61
VRIJDAG 10.00 –12.30 Lief en leed bij mens en god in de oorlog: passage uit de Illias van Homerus drs. Pieter Warffemius 815AC cursus 63
10.00 –12.30 Kunst en cultuur van de Koude Oorlog dr. Marcel Hummelink 815BC cursus 64
10.30 –12.30 Afrika, van wanhoop naar Afro-optimisme prof.dr. Meine Pieter van Dijk (kerndocent) e.a. 815CL lezingencyclus 65
10.30 –12.30 Museumbezoek. Langs kunsthistorische toptentoonstellingen dr. Yvette de Groot 815DL lezingencyclus 56
18
19
Hovo Rotterdam 1ste semester

Hovo Rotterdam 2de semester
Tweede semester – Rotterdam
DAG TIJD PROGRAMMA DOCENT CODE SOORT THEMA PAGINA
MAANDAG 10.00 –12.30 12.30 De kunst eeuw van de creativiteit: Prerafaëlieten Italië 1450-1550 dr. drs. Jacques Ernest Kurpershoek B.H. Alblas 821AC 1021AL cursus hoorcolleges 68 82
10.00 13.30 –12.30 16.00 De Vertalers moderne Russische schilderkunst: literatuur stijlen, en hun scholen, werk stromingen drs. Willemijn Judith Janssen J. Struyvenberg (kerndocent) e.a. 821BC 1021BL cursus hoorcolleges 69 83
10.00 13.30 –12.30 15.30 Voor De mens en na als de schepper fluwelen revoluties prof.dr. dr. Henri Wil Krop Arts (kerndocent) e.a. 821CL 1021CL lezingencylus hoorcolleges 70 84
13.30 –14.30 16.00 Is Dynamisch geluk maakbaar? Heelal. Over kosmische mechanismen prof.dr. prof. dr. Ruut Vincent Veenhoven Icke 821DL 1021DL lezingencylus hoorcolleges 71 85
13.30 –16.00 16.00 Politiek, De wortels recht van en het religie: Indiase klassieke denken teksten over actuele vraagstukken mr.drs. dr. Alfred Bas Scheepers D. Hengstmengel 821EC 1021EC cursus 72 98
13.30 –16.00 Nederland sinds 1966:
DINSDAG 10.00 12.30 de Leven verwarrende na de ondergang geschiedenis van Rome. van een De zelfbewuste val van het Romeinse natie Rijk en de stad van God dr. drs. Bas Piet Levinsohn Vlaar 821FL 1022AC lezingencylus cursus 94 99
13.30 10.00 –16.00 12.30 Emoties, Het epos verlangens van Gilgamesj en ethiek prof.dr. drs. Johan Frans Peeters L.M. Jacobs 821GC 1022BC cursus 100 74
13.30 10.00 –16.00 13.30 Naar Meesters de Krim van het in de Nederlandstalige voetsporen van korte Poesjkin, verhaal Tolstoj,
dr. Jacques Alblas 1022CC cursus 101
13.30 16.00 Tsjechov Luisteren en naar andere moderne Russen. muziek drs. Judith Kees Wisse V. Janssen 821HC 1022DC cursus 102 76
13.30 16.00 Het Placcaat van Verlatinghe (26 juli 1581) prof. dr. Hugo Roos (kerndocent) e.a. 1022EL hoorcolleges 86
DINSDAG 10.00 13.30 –12.30 15.30 De Maatschappelijke moderne schilderkunst: crisis en creativiteit stijlen, scholen, stromingen drs. prof. Willemijn dr. Anton J. Zijderveld Struyvenberg en
822AC cursus 69
10.00 –12.30 De eerste eeuwen van het christendom prof. drs. Piet dr. T. Anton Vlaar Bevers (kerndocenten) e.a. 1022FL 822BC hoorcolleges cursus 88 54
13.30 11.00 –12.15 16.00 De Kerk geschiedenis en Staat van de laatste vijftig jaar dr. prof.dr. Bas Levinsohn J.M.M. de Valk 1022HC 822CL cursus lezingencylus 103 77
13.30 11.30 –12.30 16.00 Spiritualiteit Mogelijkheden en en het grenzen dagelijks van leven. de voorspelbaarheid Tussen voelen en denken naar handelen dr. prof.dr. Suzette Harm van Bart IJssel en prof. dr. Koo van der Wal 1022JC 822DL cursus lezingencylus 104 78
13.30 –16.00 16.00 Erasmus ‘400 jaar en Twaalfjarig de Lof der bestand Zotheid 1609-2009’;
prof. dr. em. Jan van Herwaarden (kerndocent) e.a. 1022KL hoorcolleges 89
13.30 16.00 Crises Een jonge in internationale Republiek in verwarring betrekkingenen de geschiedenis van het internationaal recht prof. prof.dr. dr. Hugo Laurens B. Roos Winkel (kerndocent) e.a. 1022LL 822EL hoorcolleges lezingencylus 90 87
13.30 –16.00 Vocale composities van J.S. Bach drs. Madeleine E.C. Pfundt 822FC cursus 80
WOENSDAG 10.00 13.30 –16.00 12.30 Problemen Eindtijdverwachtingen en veranderingen in de moderne joodse geschiedenis drs. prof.dr.em. Cock van Jan Horzen van Herwaarden 1023AC 822GL cursus lezingencylus 105 81
10.00 13.30 –16.00 12.30 Frank Wereldliteratuur Lloyd Wright. van Eén de 19e van en de 20e grootste eeuw architecten van de 20ste eeuw dipl. prof.dr. ing. André Birgit F. M. van Jürgenhake Oudvorst 1023BC 822HC cursus 106 82
10.00 12.30 Het antieke Griekse theater drs. Hein van Dolen 1023GL hoorcolleges 93
WOENSDAG 11.00 10.00 –12.30 12.15 Moderniteit De pioniers van als nieuw de moderne beschavingstype architectuur II prof. dipl.ing. dr. Wim Birgit Couwenberg M. Jürgenhake (kerndocent) e.a. 1023CL 823AC hoorcolleges cursus 91 83
13.30 10.00 –12.30 16.00 Kunst 1917-1967: van Nu Van (1980-2011) Balfour naar Zesdaagse oorlog drs. Johan Cock J. Holtrop van Horzen 1023DC 823BC cursus 107 84
13.30 11.00 –12.15 16.00 Magie Duurzame in het ontwikkeling oude Egypte en bevolkingsgroei als mondiaal probleem dr. prof.dr. Marcel Wim Zitman Couwenberg (kerndocent) e.a. 1023EL 823CL hoorcolleges lezingencylus 92 85
13.30 –16.00 16.00 Vita De Europese Activa: de kunst politieke van barok filosofie tot van romantiek Hannah (1600 Arendt tot 1800) drs. Hans Johan Charmant Holtrop 1023FC 823DC cursus 108 86
13.30 16.00 Westers Wiskunde: Communisme zuurstof voor de wereld mr. prof.dr. drs. Kees Tineke Roos Ruwaard (kerndocent) e.a. 1023HC 823EL cursus lezingencylus 109 87
DONDERDAG 10.00 –12.30 12.30 De Darwin eerste in christenen domineesland tussen joden en Grieken dr. drs. John Bart van Leeuwenburgh Schaik 1024AC 824AC cursus 110 89
10.00 –12.30 12.30 Hoogtepunten Op een afgesloten uit de eiland klassieke - sporen literatuur van Nederlanders in Japan, 1600-1900 drs. prof.dr. Martine Willem van van Kassen Gulik 1024BC 824BL cursus lezingencylus 111 90
13.30 10.00 –12.30 16.00 Hoofdlijnen Ethiek en gezondheid. van de westerse Over maakbaarheid filosofie en lot, en de rol van de dokter. prof. prof.dr. dr. Inez Koo de van Beaufort der Wal (kerndocent) e.a. 1024CL 824CL hoorcolleges lezingencylus 94 91
13.15 10.00 –12.30 15.45 Een Maakbare filosofische (gezondheids)Zorg lectuur van ‘Op zoek naar de verloren tijd’ van Marcel Proust prof. prof.dr. dr. Pauline Frans Jacobs L. Meurs (kerndocent) e.a. 1024DC 824DL cursus lezingencylus 112 92
13.30 10.00 –12.30 16.00 Paradoxen: Kurt Tuscholsky plaaggeesten van het Denken prof. dhr. Jürgen dr. Harm Kars Bart 1024EL 824EC hoorcolleges cursus 95 93
13.30 –16.00 16.00 Geschiedenis De Westerse geschiedenis van Nederland vanaf - deel de II Franken De Middeleeuwen tot nu drs. Feico Houweling 1024FL 824FC hoorcolleges cursus 80 94
13.30 –16.00 Rotterdams muziekleven in de 18e en 19e eeuw drs. Madeleine E.C. Pfundt 824GC cursus 95
VRIJDAG 10.00 13.30 –16.00 12.30 Vergilius: Filosofen over Aeneas bijzondere in de onderwereld menselijke ervaringen drs. prof.dr. Pieter Hans Warffemius L.F. Gerding en dr. Hein van Dongen 1025AC 824HL cursus lezingencylus 113 96
10.00 12.30 Afrika: crisis, creativiteit en economische ontwikkeling prof. dr. Meine Pieter van Dijk (kerndocent) e.a. 1025BL hoorcolleges 96
VRIJDAG 13.30 10.00 –11.00 16.00 Beeldende Historische kunst gebeurtenissen en onze hersenen in de filosofie drs. dr. Henri Johan A. Holtrop Krop 1025CC 825AL cursus lezingencylus 114 97
13.30 10.00 –12.30 15.30 Leergang Mysterie, luxe De westerse en tragedie wereld rond IV de Golf van Napels dhr. drs. Pieter Ko van Warffemius Dun (kerndocent) e.a. 1025DL 825BC hoorcolleges cursus 81 98
10.00 –12.30 Filosofie, Jodendom, Joodse filosofie drs. Betty Wulfson 825CC cursus 99
10.00 –12.30 Klimaatsverandering prof.dr. Meine Pieter van Dijk (kerndocent) e.a. 825DL lezingencylus 100
20
21
Hovo Rotterdam 2de semester

HOVO advertentie:HOVO-Labrys 15-04-10 16:19 Pagina 1
De specialist in exclusieve groepsreizen
Kleine groepen • Uitstekende hotels • Aangenaam tempo
Labrys Reizen
Een culturele reis onder leiding van een HOVO-docent maken?
Dat kan met Labrys Reizen! In ons programma Exclusieve groepsreizen
vindt u een aantal reizen dat wordt geleid door docenten van de HOVO Rotterdam.
Een aantal daarvan treft u hieronder aan.
15 t/m 24 september 2010 • Athene, koningin van de zee • o.l.v. drs. Hein L. van Dolen
10-daagse reis naar Athene, Aigina en drie Kykladische eilanden
15 t/m 24 september 2010 • De Golf van Napels • o.l.v. drs. Pieter Warffemius
10-daagse reis naar Napels en de klassieke highlights Pompei, Herculaneum en Paestum
28 september t/m 12 oktober 2010 • De rijke Byzantijnse cultuur • o.l.v. drs. Hein L. van Dolen
15-daagse reis naar Byzantijnse kloosters, kerken en musea in Griekenland en Istanbul
18 t/m 28 oktober 2010 • Zuid-Turkije • o.l.v. drs. Hein L. van Dolen
11-daagse reis naar schitterende klassieke opgravingen in het antieke Lycië
18 t/m 28 april 2011 • Het Byzantijnse paasfeest • o.l.v. drs. Hein L. van Dolen
11-daagse reis tijdens het Byzantijnse Pasen met processies en Grieks-orthodoxe paasmis
mei 2011 • Sicilië • o.l.v. drs. Hein L. van Dolen
11-daagse rondreis langs alle hoogtepunten van Sicilië
mei/juni 2011 • West-Turkije • o.l.v. drs. Hein L. van Dolen
10-daagse reis naar het antieke Ionië in de voetsporen van Herodotos
31 augustus t/m 10 september 2011 • De thuisreis van Odysseus • o.l.v. drs. Hein L. van Dolen
11-daagse reis naar de Homerische steden en eilanden in Griekenland
Bezoekt u geregeld onze website voor het actuele aanbod aan bijzondere reizen
of vraagt u onze brochure aan.
brochure 024 3822110 • www.labrysreizen.nl
Hovo Rotterdam in Zeeland
Aan de Hogeschool Zeeland was vanaf 1990 de Zeeuwse Seniorenacademie
actief met een eigen Hovo-cursusaanbod. Op verzoek
van de Zeeuwse Seniorenacademie gaat Hovo Rotterdam vanaf het
najaar van 2010 Hovo-cursussen en colleges aanbieden aan de Hogeschool
Zeeland. Een deel van de docenten is vertrouwd, evenals
de leslocatie aan de Hogeschool Zeeland in Vlissingen. Enkele zaken
veranderen:
- Inschrijving en cursusadministratie verlopen geheel via
Hovo Rotterdam, via de inschrijfformulieren en volgens de
voorwaarden die u achterin deze studiegids vindt.
- Al uw vragen over programma’s, docenten, betalingen
etc. kunt u stellen aan Hovo Rotterdam, op alle dagen van
de week (zie pag. 165 over de bereikbaarheid), telefonisch
of per e-mail.
- U kunt het volledige onderwijsprogramma aan de
Hogeschool Zeeland vinden op de website
www.hovozeeland.nl of www.hovorotterdam.nl onder een
apart kopje: Hovo Zeeland.
- De cursussen en colleges aan de Hogeschool
Zeeland vindt u geordend naar het eerste en tweede
semester, vanaf pag. 117 en pag. 127.
Tot slot raden wij iedereen aan de algemene gedeelten voor- en achterin
deze studiegids goed door te lezen, zodat u op de hoogte bent
van de werkwijze van Hovo Rotterdam.
23
Hovo Rotterdam in Zeeland

Hovo Rooster Zeeland
Eerste en Tweede semester – Vlissingen
DAG TIJD PROGRAMMA DOCENT CODE SOORT THEMA PAGINA
Eerste Semester
MAANDAG 14.30 17.00 Wiskunde zonder rekenen: probleemoplossen met Excel ir. Freek Huisman 1011KCZ cursus 118
DINSDAG 14.30 16.30 DNA en evolutie prof. dr. ir. Piet van de Putte 1012KLZ hoorcolleges 119
WOENSDAG 14.30 17.00 Reflecties van eigentijdse filosofen bij het vrijheidsdenken van Spinoza dr. Ko Vos 1013GLZ hoorcolleges 120
DONDERDAG 10.30 13.00 Kees van Dongen: Fauvist Realist Mondain Tin Lok Chan, MA 1014JLZ hoorcolleges 121
14.00 16.30 Cultuurgeschiedenis, een inleiding – Kunst, poëzie en muziek als spiegel Tin Lok Chan, MA 1014KLZ hoorcolleges 122
14.30 17.00 Opgroeien in de letteren dra. Ina A. Tanahatoe - Siepman 1014LCZ cursus 123
14.00 16.30 Bach en de dood Annemiek Vogels, MA 1014MCZ cursus 124
VRIJDAG 14.30 17.00 Het sociale leven van technologische producten drs. Harmen Eijzenga 1015FCZ cursus 125
14.30 17.00 Rusteloze aarde drs. Anke van der Geest 1015GLZ hoorcolleges 126
Tweede semester
WOENSDAG 14.30 17.00 Tegenstellingen binnen de menselijke geest dr. Ko Vos 1023JLZ hoorcolleges 128
DONDERDAG 10.30 13.00 Kunst en geloof in de Gouden Eeuw: van Salomon de Bray tot Rembrandt Tin Lok Chan, MA 1024GLZ hoorcolleges 129
14.00 17.30 Leergang Westerse Cultuurgeschiedenis I: de Klassieke Oudheid Tin Lok Chan, MA 1024HLZ hoorcolleges 130
14.30 17.00 Bach en Luther Annemiek Vogels, MA 1024JCZ cursus 131
14.30 17.00 Helden en heldinnen in de letteren in breder perspectief dra. Ina A. Tanahatoe - Siepman 1024KCZ cursus 132
VRIJDAG 13.30 17.00 Facetten van Shakespeare prof. dr. Jeanne Gaakeer 1025ECZ cursus 133
14.30 17.00 De macht van het noodlot drs. Harmen Eijzenga 1025FCZ cursus 134
14.30 17.00 De vormen van het Zeeuwse landschap drs. Anke van der Geest 1025GCZ hoorcolleges 135
Hovo Winteracademie
DAG TIJD PROGRAMMA DOCENT CODE SOORT THEMA PAGINA
DEN HAAG 11.00 15.00 Internationale betrekkingen
29 november en 1 december 2010
prof. dr. Ko Colijn (kerndocent) e.a. 1011JL hoorcolleges 45
ROTTERDAM 10.00 12.30 Op zoek naar het Romeinse Rijk
7, 9, 14 en 16 december 2010
prof. dr. Fik Meijer 1012JL hoorcolleges 51
13.30 16.00 Filosofie van de verbeelding
1, 8 en 15 december 2010
drs. Hein van Dongen 1013FL hoorcolleges 54
VLISSINGEN 13.30 17.00 Facetten van Shakespeare
7, 14, 21 januari 2011
prof. dr. Jeanne Gaakeer 1025ECZ cursus 135
24
25
Hovo Rooster Zeeland

Algemene Jaarthema informatie
712AL
Data
29 januari t/m 19 maart
2009
Tijd
donderdag,
13.30-16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
(Hovo-plusprijs )
Aantal bijeenkomsten
acht hoorcolleges van
twee uur
Maximum aantal
deelnemers
40
Literatuur
Duurzame ontwikkeling en
bevolkingsgroei als mondiaal
probleem, Civis Mundi
2/3, 2008
Lezingencyclus
Hovo-essay
Crisis en creativiteit
Sociale Wetenschappen
Arjo Klamer
Duurzame ontwikkeling en bevolkingsgroei
als mondiaal probleem
Hoezo crisis? Was het maar een crisis, want dan zouden we wel
anders gaan denken!
Prof.dr. Wim Couwenberg (kerndocent) e.a.
Hadden we een crisis? Of was het een stevige recessie?
Psychologen spreken van een crisis wanneer mensen hun
houvast Duurzame kwijt ontwikkeling raken. Ze dreigt raken een dan cliché in de te war worden en schieten voor alles veelal wat
in goed de is. regressie. Het wordt Van te een pas dergelijke en te onpas verwarring gebruikt. Het was is weinig daarom zicht- zaak
baar duidelijk de afgelopen te onderscheiden tijd – misschien tussen echte onder en bestuurders, onechte duurzaamheid. maar niet
onder De gangbare ‘gewone’ nationale mensen. en internationale discussie over duurzaam-
In heid een kenmerkt systeem zich analyse nog is steeds sprake door van een crisis beperkte wanneer bandbreedte. een systemisch
Wat ontbreekt probleem is de aan samenhang de orde is, ervan een fundamenteel met het wereldarmoede probleem
dus vraagstuk dat vraagt en de migratieproblematiek om veranderingen in evenals het systeem. de problematiek Misschien van
dat de snelgroeiende iets dergelijks wereldbevolking. aan de hand was Er in is de dringend financiële behoefte sector. Mis- aan
schien. verbreding De en afgelopen verdieping twintig van de jaar duurzaamheidsdiscussie. is de financiële sector Dat zeker de
vier ecologische keer in ernstige voetafdruk problemen in het rijke geweest. Westen vele En net malen als al groter die keren, is dan
lijkt het evenredige het probleem aandeel ook op nu, ruimte, na wat lucht, aanpassingen, water en aardse weer rijkdom- over te
waaien. men waarop Er wordt dat Westen weer veel recht geld heeft, verdiend, wordt nog de bonussen onvoldoende wor- in
den zijn consequenties weer uitbetaald: beseft. het is weer bijna ‘business as usual’. Van
een De bedoeling economische van deze crisis cyclus kunnen is de we duurzaamheidproblematiek evenmin moeilijk spreken. ver-
Het der uit Bruto te diepen Nationaal en daarbij Product nadrukkelijk moge dan ook flink de dalen, problematiek maar zoiets van
hebben de groeiende we de wereldbevolking afgelopen honderdvijftig te betrekken. jaar De al veertig tweedeling keer tussen meegemaakt.
Noord en Zuid Zo werkt in demografisch een kapitalistisch opzicht systeem komt daarbij nu eenmaal. uiteraard ook
aan de Dat orde, iedereen evenals het de over consequenties de crisis had, daarvan. geeft aan Zoals hoezeer duurzame we
gefixeerd ontwikkeling zijn niet op de langer economische een links dimensie thema is, van kan het leven. bevolkings- Deze
obsessieve vraagstuk niet fixatie langer op als de een economie rechts item stamt genegeerd uit de jaren worden. dertig. De
financiële en economische crisis van toen leek overduidelijk
aan De cyclus te tonen wordt dat ingeleid het systeem door van prof.dr. een vrije S.W. markt Couwenberg, en een kleine Eme-
overheid ritus hoogleraar niet meer staats- klopte. en Bestuurders bestuursrecht wisten en directeur/hoofdre-
niet meer wat te
doen dacteur en Civis maakten Mundi eerst en grove nader fouten: uitgewerkt ze gingen door drs. bijvoorbeeld P. Gerbrands de
eigen (historicus economie en oprichter/voorzitter beschermen en zochten van de Club totale van oplossingen 10 Miljoen), in
het prof. fascisme B. Goudzwaard en communisme. (emeritus hoogleraar Uit de puinhopen economische die daarvan politiek,
het Vrije resultaat Universiteit), waren, drs. werd J. Juffermans een nieuw (senior systeem medewerker geconstrueerd educa- dat
tot tie en de innovatie dag van vandaag van De Kleine van kracht Aarde), is. prof. Het systeem H. Lyklema werd (emeri- sterk
economisch tus hoogleraar bepaald fysische omdat chemie, de Wageningen crisis van toen Universiteit), als een econo- dr. M.
misch van Hulten werd (oud opgevat. staatssecretaris Verkeer en Waterstaat), dr. E.C.
Nieuwenhuys Het moderne (universitair systeem docent dat toen departement bedacht werd, metajuridica, hinkt op
twee Universiteit logica’s. Leiden) De ene en logica prof. is P. die de Waart van de (emeritus markt, van hoogleraar het geld
dus. Volkenrecht, Die logica Vrije werd Universiteit).
indertijd al goed begrepen; het gaat daarbij
om quid pro quo relaties, vraaggericht produceren, winstmaximalisatie,
efficiëntie en monetaire prikkels. De belangrijke verandering
was de nadruk op de andere logica, en dat is de logica
van controle en rationeel bestuur. Dit is de logica van managers
in organisaties en van overheidsbestuurders.
26
Jaarthema
Lezingencyclus
Interdisciplinair Mogelijkheden en
grenzen van voorspelbaarheid
Zoals de socioloog Max Weber had geduid, ging het bij de logica
van bestuur om de rationalisering ervan. Daartoe werd de we-
Prof.dr. Harm Bart en prof.dr. Koo van der Wal
tenschap ingezet. De wetenschap diende de modellen te leveren
waarmee bestuurders op rationele wijze konden regelen en
sturen. Deze logica stuurt op objectiviteit, op deskundigheid,
Deze op metingen cyclus past en in op het standaarden. jaarthema ‘Maakbaarheid’. De regelaar en De de manager mogelijkheid
zijn haar om onze archetypen. leefwereld Een effectief gigantisch te beïnvloeden apparaat hangt met universitei- immers ten
nauwste ten, business samen schools, met de consultantbedrijven, mogelijkheid om effectieve onderzoeksbureaus
voorspellingen
te en doen. denktanks Voor de werd wat opgetuigd verder weg om gelegen deze logica toekomst uit te ligt voeren. voorspellen
moeilijk. Ook de economische Over het aloude wetenschap streven van werd de mens in die om tijd aan afgestemd de hier
gelegen op de logica beperkingen van bestuur. te ontkomen Onze Jan gaat Tinbergen het in deze herdefinieerde lezingenserie. de
In economische het verder terug wetenschap gelegen als verleden een instrument zocht men voor als regel beleid. contact John
met Maynard de bovennatuurlijke Keynes dacht machten ook wel dat die geacht politici werden de economie de toekomst kon-
te den overzien beïnvloeden en daarop maar directe maakte invloed bezwaar uit tegen te oefenen. de instrumentele Een benaderingswijze
benadering van in de Tinbergen. sfeer van Hij het benadrukte magische of het religieuze. belang van Met het de
opkomst morele gezag van de van moderne politici (natuur)wetenschap en het hanteren van kwam redelijke het voorspelargulenmenten. – inclusief Die het strijd daarmee verloor verbonden Keynes. En beïnvloeden daarom bouwen van de loop econo- der
dingen men nog – meer steeds in aan de rationele steeds ingewikkelder sfeer te liggen. modellen Op bepaalde om politici gebieden
van dienst zijn de te mogelijkheden zijn. om adequate voorspellingen te doen
langs De die dienstbaarheid weg vergroot. Anderzijds van economen zijn in uitte de afgelopen zich ook in decennia hun re-
– kenwerk. juist vanuit Rationeel de exacte bestuur wetenschappen moet gebaseerd – fundamentele zijn op cijfers. beperkin- Ook
gen economen van voorspelbaarheid hadden cijfers in nodig zicht gekomen, om hun modellen zoals in systemen empirische met
zogeheten betekenis te chaotisch geven. En gedrag. zo kwam, Onder na die veel systemen moeite en zijn discussie, er die voor de
de nationale mens van jaarrekening het grootste tot praktische stand, met belang als belangrijkste zijn. cijfer het
Grenzen bruto nationaal van voorspelbaarheid product. Daarmee dienen werd zich alle ook economische aan daar waar acti- het
nieuwe, viteit gevat het in onverwachte een enkel cijfer en creatieve en kon zich iets meldt. als economische Hieraan zal in groei het
bijzonder becijferd aandacht en benoemd worden worden. besteed Sindsdien in de (drie) sturen lezingen overheidsbe- van prof.
Van stuurders der Wal. op het BNP zoals bestuurders van bedrijven op winst
sturen. De groei van het BNP bepaalt, althans dat wordt alge-
Bij meen dit onderwerp zo begrepen, spelen hoe diepe goed achtergrondkwesties, een economie het waaronder doet, of niet, de
vraag zoals nu. naar de mate waarin de toekomst überhaupt ‘open’ is – of
niet alles De twee op voorhand logica’s vast hebben ligt. Een het en bestuurlijke ander confronteert denken en ons han- met
het delen spanningsveld tot op de dag tussen van wat vandaag (kunnen) bepaald. weten en Wanneer wat voor zich ons een verborgen
probleem blijft, voordoet, tussen wat zoals wij kunnen financiële beïnvloeden instabiliteit en wat of excessieve zich – wellicht
beloningen, zelfs principieel denkt een – aan ieder onze aan sturing twee onttrekt. mogelijkheden: of meer
markt of meer overheid. De journalist vraagt steevast naar de
Prof.dr. oplossing, H. Bart en die en is prof.dr. vrijwel G.A. altijd van bedoeld der Wal als zijn, oplossing respectievelijk, waar het
emeritus overheidsbestuur hoogleraar mee wiskunde kan. TINA—there en emeritus is no hoogleraar alternative! wijsbe- Het
geerte beleid aan van de Erasmus afgelopen Universiteit zestig jaar Rotterdam. pendelt tussen de twee logica’s.
>>
27
713FD
Data
27 januari t/m 31 maart
2009
Tijd
dinsdag, 11.30-12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
(Hovo-plusprijs )
Aantal bijeenkomsten
tien bijeenkomsten van
één uur
Maximum aantal
deelnemers
40
Literatuur
Uitgebreide samenvattingen
(ca. 4 pagina’s per
zitting, dus totaal ca. 40
pagina’s).
Bijzonderheden
Deze cyclus is een bewerking
van de in het cursusjaar
2004-2005 gegeven
lezingenreeks ‘Voorspellen,
van glazenbol tot
chaostheorie’. Evenals
toen wordt bij het opzetten
van de lezingencyclus
gestreefd naar algemene
toegankelijkheid, ook
voor bij die onderwerpen
waar een bèta-aspect aan
verbonden is.
Algemene Jaarthema informatie

Jaarthema
Het huidige systeem met haar twee logica’s lijkt echter haar
houdbaarheidsdatum overschreden te hebben. Ik geef een aantal
redenen.
1) De economische metingen zeggen steeds minder over wat
werkelijk belangrijk is, zoals de kwaliteiten van de natuur, van
intermenselijke relaties, van de organisaties, van het werk, van
het gezinsleven, en van de samenleving,
2) Beide logica’s benadrukken het wantrouwen en ondermijnen
intermenselijke relaties. Ze knagen aan de sociale fundamenten
van de samenleving. Het is hoog tijd voor een herwaardering
van de sociale logica, oftewel de logica die mensen hanteren
in hun sociale interactie, waarmee ze clubs en verenigingen
vormen, vriendschappen, buurten, en samenlevingen. Het is de
logica van samen, van wederkerigheid ook. Het is dus iets heel
anders dan de logica van rekenen, afrekenen, regelen, beheersen
en controleren.
3) Die sociale logica wordt des te belangrijker nu een antwoord
nodig is op de spirituele crisis waar we misschien al midden in
zitten. Hoe geven we betekenis aan onze drukke levens? Waartoe
dient dit alles? Waarom in hemelsnaam? Dit zijn vragen die
vooral in het bedrijfsleven naar boven komen. Maar ook overheidsbestuurders
en politici zijn naarstig op zoek naar een ander
overtuigend verhaal. De oude ideologieën van het kapitalisme
(de logica van de markt) en die van het socialisme (die
van het bestuur) raken niet meer. Ze hebben hun tijd gehad.
En daarmee zijn de conventionele politici hun verhaal kwijt en
krijgen nieuwe politici plotseling alle ruimte, met de gevaren
van dien.
4) Het zou moeten gaan over kwaliteiten, over waarden, over de
krachten in de samenleving, over het maatschappelijk ondernemen
(banken ingekaderd in de samenleving, accountants en
notarissen die in naam van de samenleving opereren), organisaties
die op sociale en culturele waarden sturen, met economische
baten als noodzakelijke voorwaarde, een gezondheidszorg
die in de eerste plaats zorg voor gezondheid is en dan pas behandeling
van ziektes, onderwijs dat net zo gericht is op waarden,
educatie dus, als op kennisoverdracht, een herwaardering
van ambachten en van vakmanschap (ten behoeve van kwaliteit),
een herwaardering van de ‘oikos’, het thuis, als basis van
vertrouwen, binding en educatie, en een herwaardering van de
deugd temperantia (weten wanneer ‘het’ genoeg is), cradle to
cradle, etc.
28
Zou de sociale wanorde, de leegroof van de natuur, en de spirituele
leegte maar als een crisis worden ervaren… Dan zouden
we wellicht ophouden te streven naar steeds meer economische
groei, steeds grotere scholen, ziekenhuizen en bedrijven.
Dan zouden we serieus bezig zijn met de vraag hoe het anders
kan. En we zouden eens de verstikkende greep van de bestuurlijke
logica op het dagelijks leven kunnen doorbreken en ophouden
met verwachten van oplossingen voor onze problemen
van politici en bestuurders. Zonder een crisis gevoel gaat dat
gebeuren.
We zouden dan openstaan voor een hernieuwd vertrouwen
in de krachten in de samenleving, in spontane actie en sociale
reacties (geen bonussen meer!), in sociale initiatieven en sociaal
ondernemerschap, en wat dies meer zij. De overheid wil op
dergelijke ontwikkelingen inspelen, maar haar tijd als regisseur
en leider is voorbij.
Het is hoog tijd voor creativiteit, voor de verbeelding van een
andere economie.
Prof.dr. Arjo Klamer is hoogleraar culturele economie aan de
Erasmus Universiteit.
29
Jaarthema

Algemene overzicht activiteiten informatie
712AL
Data
29 januari t/m 19 maart
2009
Tijd
donderdag,
13.30-16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
(Hovo-plusprijs )
Aantal bijeenkomsten
acht hoorcolleges van
twee uur
Maximum aantal
deelnemers
40
Literatuur
Duurzame ontwikkeling en
bevolkingsgroei als mondiaal
probleem, Civis Mundi
2/3, 2008
Lezingencyclus
Sociale Wetenschappen
Duurzame ontwikkeling en bevol-
Ieder jaar kiest Hovo Rotterdam, in nauwe samenspraak met
de Commissie Hovo, een jaarthema. Een thema met actuele
kingsgroei waarde, maar ook als universele mondiaal betekenis voor probleem
de wetenschap,
en zich uitstrekkend over meerdere wetenschapsgebieden.
Prof.dr. Wim Couwenberg (kerndocent) e.a.
Crisis en creativiteit bleek een inspirerend thema. Wat zou
wetenschap zonder crisis zijn? En wat zonder creativiteit?
Prof. dr. Arjo Klamer is de dragende kracht van de centra-
Duurzame le collegereeks ontwikkeling over het dreigt jaarthema, een cliché die te worden als titel voor draagt: alles wat ‘De
goed verbeelding is. Het wordt van een te pas andere en te onpas economie’. gebruikt. Het Het jaarthema is daarom komt zaak
duidelijk echter in te vele onderscheiden disciplines tussen terug, echte te herkennen en onechte aan duurzaamheid.
het speciale
De jaarthema-vignet.
gangbare nationale en internationale discussie over duurzaamheid
kenmerkt zich nog steeds door een beperkte bandbreedte.
Wat Crisis ontbreekt en creativiteit. is de samenhang De verbeelding ervan van met een het andere wereldarmoede
vraagstuk economie en (1011HL) de migratieproblematiek evenals de problematiek van
de prof. snelgroeiende dr. Arjo Klamer wereldbevolking. (kerndocent e.a.) Er is dringend behoefte aan
verbreding Juist in tijden en van verdieping crisis is een van andere de duurzaamheidsdiscussie. economie voorstelbaar Dat – een de
ecologische reeks uitdagende voetafdruk colleges in het over rijke een Westen andere vele kijk malen op de groter economie, is dan
het vanuit evenredige meerdere aandeel hoeken. op ruimte, lucht, water en aardse rijkdom- pag. 36
men waarop dat Westen recht heeft, wordt nog onvoldoende in
zijn Autobiografisch consequenties schrijven: beseft. keuze en creativiteit (1011BC)
De drs. bedoeling Henk Weltevreden van deze cyclus is de duurzaamheidproblematiek verder
Een uit actieve te diepen schrijfcursus en daarbij waarin nadrukkelijk eigen levenskeuzes ook de problematiek het ruwe mate- van
de riaal groeiende vormen voor wereldbevolking autbiografische te betrekken. verhalen, onder De tweedeling leiding van tussen een
Noord zeer betrokken en Zuid in docent. demografisch opzicht komt daarbij uiteraard pag. ook 65
aan de orde, evenals de consequenties daarvan. Zoals duurzame
ontwikkeling 2012: einde der niet tijden? langer Kalendercycli een links thema bij is, de kan Maya’s het bevolkings- en andere
vraagstuk Mesoamerikaanse niet langer volken als een (1011CL) rechts item genegeerd worden.
dr. ir. Ruud van Akkeren
De Apocalyptische cyclus wordt voorspellingen ingeleid door uit prof.dr. de Maya-kalender, S.W. Couwenberg, aflopende Eme- en
ritus nieuwe hoogleraar tijden – wat staats- is de achtergrond en bestuursrecht van deze en kalender directeur/hoofdre- die ook in
dacteur de westerse Civis wereld Mundi de en gemoederen nader uitgewerkt beroert? door drs. P. Gerbrands pag. 41
(historicus en oprichter/voorzitter van de Club van 10 Miljoen),
prof. Het conservatieve B. Goudzwaard antwoord (emeritus (1011EL) hoogleraar economische politiek,
Vrije drs. Han Universiteit), van der Horst drs. J. Juffermans (senior medewerker educatie
Leer en meer innovatie over de van wordingsgeschiedenis De Kleine Aarde), van prof. het H. conservatisme, Lyklema (emeri- dat
tus ten hoogleraar tijde van de fysische huidige chemie, crisis weer Wageningen op hernieuwde Universiteit), aandacht dr. mag M.
van rekenen. Hulten (oud staatssecretaris Verkeer en Waterstaat), pag. dr. E.C. 44
Nieuwenhuys (universitair docent departement metajuridica,
Universiteit Internationale Leiden) betrekkingen en prof. P. (1011JL) de Waart (emeritus hoogleraar
Volkenrecht, prof. dr. Ko Colijn Vrije (kerndocent) Universiteit). e.a.
Het Clingendaelinstituut nodigt u uit om in het hart van deze denktank
meer te horen over internationale conflicten, door deskundigen
die alles weten over crisis, oorlog en vredesmissies. pag. 45
30
Jaarthema
Lezingencyclus
Jaarthema 2010/2011 Crisis en creativiteit
Het spiritueel krediet van crisis (1012AC)
Interdisciplinair Mogelijkheden en
drs. Felicia Dekkers
grenzen van voorspelbaarheid
Vanuit kunst en literatuur wordt gekeken hoe crises tot creatieve
winst kunnen leiden in een mensenleven, want zeker is dat crisis
Prof.dr. Harm Bart en prof.dr. Koo van der Wal
ook een bron van creativiteit kan zijn. pag. 68
Crisismomenten in de wetenschap (1014EL)
Deze prof. dr. cyclus Koo van past der in het Wal jaarthema (kerndocent ‘Maakbaarheid’. e.a.) De mogelijkheid
Wetenschap om onze zonder leefwereld crisis effectief en creativiteit te beïnvloeden bestaat niet: hangt stagnatie immers leidt ten
nauwste tot crisis, samen en daarmee met de tot mogelijkheid ruimte voor paradigmawisselingen om effectieve voorspellingen en cre-
te ativiteit. doen. Tien Voor colleges de wat uit verder tien weg vakgebieden, gelegen toekomst bezien vanuit ligt voorspel- crisis en
len creativiteit. moeilijk. Over het aloude streven van de mens om aan pag. de hier 61
gelegen beperkingen te ontkomen gaat het in deze lezingenserie.
In Klimaatsverandering het verder terug gelegen in een verleden verstedelijkte zocht men samenleving als regel contact
met (1015BL) de bovennatuurlijke machten die geacht werden de toekomst
te prof. overzien dr. Meine en Pieter daarop van directe Dijk (kerndocent) invloed uit te e.a. oefenen. Een benaderingswijze
Klimaatsverandering in de sfeer in een van algemeen het magische kader of geplaatst, religieuze. én Met met de
opkomst gevolgen van daarvan de moderne voor steden, (natuur)wetenschap belicht door docenten kwam het uit meerdere voorspellen
disciplines. – inclusief het daarmee verbonden beïnvloeden van de loop pag. der 62
dingen – meer in de rationele sfeer te liggen. Op bepaalde gebieden
De eeuw zijn de van mogelijkheden creativiteit: Italië om adequate 1450-1550 voorspellingen (1021AL) te doen
langs drs. Ernest die weg Kurpershoek vergroot. Anderzijds zijn in de afgelopen decennia
– De juist Italiaanse vanuit de Renaissance exacte wetenschappen was de eerste – periode fundamentele waarin beperkin- de kungenstenaar
van zich voorspelbaarheid in alle vrijheid in kon zicht wijden gekomen, aan de zoals ‘invenzione’, in systemen de met vin-
zogeheten dingrijkheid chaotisch en creativiteit gedrag. – iets Onder dat niet die altijd systemen zonder zijn slag er die of stoot voor
de ging. mens van het grootste praktische belang zijn. pag. 82
Grenzen van voorspelbaarheid dienen zich ook aan daar waar het
nieuwe, De mens het als onverwachte schepper (1021CL) en creatieve zich meldt. Hieraan zal in het
bijzonder dr. Henri Krop aandacht (kerndocent) worden besteed e.a. in de (drie) lezingen van prof.
Van Scheppingskracht der Wal. wordt wel als hét onderscheidende kenmerk van
de mens gezien ten opzichte van het dier. Meerdere filosofen van
Bij de dit Faculteit onderwerp Wijsbegeerte spelen diepe laten achtergrondkwesties, hun licht schijnen op uiteenlopende
waaronder de
vraag filosofen naar uit de de mate westerse waarin filosofie de toekomst over het überhaupt scheppende ‘open’ vermogen is – of
niet van de alles mens. op voorhand vast ligt. Een en ander confronteert pag. ons met 84
het spanningsveld tussen wat (kunnen) weten en wat voor ons verborgen
Luisteren blijft, naar tussen moderne wat wij muziek kunnen (1022DC) beïnvloeden en wat zich – wellicht
drs. Kees zelfs Wisse principieel – aan onze sturing onttrekt.
Toen de tonale muziek rond 1900 haar grenzen bereikte, brak een
Prof.dr. periode H. van Bart crisis en en prof.dr. creativiteit G.A. van aan der die Wal tot de zijn, dag respectievelijk,
van vandaag
emeritus voortduurt. hoogleraar Dé kans om wiskunde te leren luisteren en emeritus naar moderne hoogleraar muziek. wijsbegeerte
aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. pag. 102
31
713FD
Data
27 januari t/m 31 maart
2009
Tijd
dinsdag, 11.30-12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
(Hovo-plusprijs )
Aantal bijeenkomsten
tien bijeenkomsten van
één uur
Maximum aantal
deelnemers
40
Literatuur
Uitgebreide samenvattingen
(ca. 4 pagina’s per
zitting, dus totaal ca. 40
pagina’s).
Bijzonderheden
Deze cyclus is een bewerking
van de in het cursusjaar
2004-2005 gegeven
lezingenreeks ‘Voorspellen,
van glazenbol tot
chaostheorie’. Evenals
toen wordt bij het opzetten
van de lezingencyclus
gestreefd naar algemene
toegankelijkheid, ook
voor bij die onderwerpen
waar een bèta-aspect aan
verbonden is.
Algemene overzicht activiteiten informatie

overzicht activiteiten
Jaarthema 2010/2011 Crisis en creativiteit
Maatschappelijke crisis en creativiteit (1022FL)
prof.dr. Anton Zijderveld en prof.dr. Anton Bevers (kerndocenten)
e.a.
Maatschappelijke crisis gaan af en toe gepaard met uitbarstingen
van creativiteit – in vijf colleges wordt dit uitgewerkt op het gebied
van wetenschap, kunst, politiek en religie.
pag. 88
De geschiedenis van de laatste vijftig jaar. Acht historische
crises nader onderzocht (1022HC)
dr. Bas Levinsohn
U was mogelijk getuige van een aantal historische crises, zoals de
Vietnamoorlog en de Golfoorlog; een terugblik levert verrassende
inzichten op. pag. 103
Crises in internationale betrekkingen en de geschiedenis van
het internationale recht (1022LL)
prof.dr. Laurens Winkel
Internationaal recht en internationale geschillen zijn niet los van
elkaar te denken en beheersen dagelijks de kranten. Een serie colleges
door een meeslepend docent over de achtergronden hiervan.
pag. 90
Problemen en veranderingen in de moderne joodse geschiedenis
(1023AC)
drs. Cock van Horzen
De joodse geschiedenis hangt nauw samen met perioden van verandering
in de Europese geschiedenis, en had vele discussies en
veranderingen tot gevolg. pag. 105
Westers Communisme (1023HC)
mr.drs. Tineke Ruwaard
Met de crisis van het kapitalisme biedt het communisme een manier
om het kapitalisme vanuit een kritische positie ter discussie te stellen.
Zowel Marx als hedendaagse denkers komen aan bod.
pag. 109
Paradoxen: plaaggeesten van het denken (1024EL)
prof.dr. Harm Bart
Paradoxen uit de wiskunde zijn schijnbare tegenstrijdigheden waar
het denken geen vat op kan krijgen – crisis en creativiteit zijn beide
aanwezig wanneer de wiskundige zijn brein laat werken om ze te
overdenken. pag. 95
32
Afrika: crisis, creativiteit en de economische ontwikkeling
van landen (1025BL)
prof.dr. Meine Pieter van Dijk (kerndocent) e.a.
De financiële crisis in Afrika is minder hard aangekomen dan elders,
mede vanwege de creativiteit van de Afrikanen en vanwege hun
veelal informele economie. Een verrassende kijk op de crisis.
pag. 96
Tegenstellingen binnen de menselijke geest (1023JLZ)
dr. Ko Vos
Aan de hand van diverse denkers wordt belicht hoe tegenstellingen
binnen de menselijke geest en persoonlijke crisis tot groei en ontwikkeling
kunnen leiden, voor zowel het individu als de mensheid.
pag. 128
33
overzicht activiteiten

034
Hoorcolleges
eerste semester Rotterdam
035

Eerste semester Rotterdam
1011HL
Data
27 september t/m 22
november 2010
Dag en tijd
maandag,
13.30 - 15.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€190 (Hovo-plusprijs
€220) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
negen colleges van 2 uur
inclusief pauzes
►Jaarthema Hoorcollegereeks
Economie
Crisis en creativiteit.
De verbeelding van een andere
economie
Prof. dr. Arjo Klamer (kerndocent) e.a.
In tijden van crisis wordt alles vloeibaar. En wanneer alles vloeibaar
wordt, is van alles dat eerst onvoorstelbaar was, mogelijk. Dus hoe
kunnen we juist nu een andere economie voorstellen? De economie
verandert voortdurend. De landbouweconomie hebben we al lang
achter ons gelaten, en ook de diensten economie is voorbij. Wat
volgt? Een informatie economie? De creatieve economie? Moeten
we de aarde plat denken, zoals Thomas Friedman suggereert?
Gaan we anders werken? Verdwijnen kranten, uitgevers, landen?
Of zal alles min of meer hetzelfde blijven?
Deze reeks colleges is een exercitie in anders denken, in de verbeelding
van hoe vooral de economie anders kan zijn. Al kunnen we
de toekomst niet voorspellen, we zullen haar wel willen proberen
te verbeelden, uit nieuwsgierigheid maar ook omdat een andere
toekomst consequenties heeft voor het heden. We willen huidige
trends ontwaren en hun belang inschatten. En zoals altijd kunnen
we dat alleen goed doen vanuit een historisch perspectief.
Prof. dr. A. Klamer is hoogleraar culturele economie aan de Erasmus
Universiteit Rotterdam. Hij is geboeid door de verbinding
tussen cultuur en economie. Hij heeft betoogd dat de huidige
crisis eerder een culturele crisis is dan een economische. In zijn
colleges culturele economie is de andere economie inmiddels
een belangrijk thema. Een tijd als deze vraagt om verbeeldingskracht,
beweert hij. In deze collegereeks wil hij de fantasie prikkelen
om daarmee een beter beeld te krijgen op wat er nu gaande
is. Beperkte economische kennis strekt tot aanbeveling!
27 september 2010 Openingscollege ‘De verbeelding van een andere
economie’ (prof. dr. Arjo Klamer)
4 oktober 2010 De economie door de tijden heen (prof. dr. Jan
Luyten van Zanden, Hoogleraar Economie aan de Universiteit
Utrecht – onder voorbehoud) De economie gaat door fasen heen,
en daarmee ook de samenleving. De befaamde economische historicus
neemt ons in grote stappen door de geschiedenis heen om
verschillende perspectieven op de toekomst te ontwikkelen.
11 oktober 2010 Cultuur, creativiteit en economie (prof. dr. Arjo
Klamer) Een andere economie vraagt om anders denken. Wat als
cultuur en creativiteit een dominante rol gaan spelen? Welke kansen
biedt een dergelijke ontwikkeling? Welke gevaren zijn daaraan
gebonden? Hoe anders zullen we gaan denken?
18 oktober 2010 Onze verantwoordelijkheid nemen voor de toekomst:
Herman Wijffels Een ontmoeting met een vooraanstaand
denker en zijn gedachtegoed.
25 oktober 2010 Anders handelen (drs. Martijn Aslander)
Zet de digitale wereld de reële wereld op haar kop? Zitten we midden
in een internet revolutie die de wereld van nu snel onherkenbaar
gaat maken? Zouden we het zonder geld kunnen? Martijn
Aslander biedt een unieke kijk op de toekomst.
1 november 2010 De globale toekomst (prof. dr. Irene van Staveren
(hoogleraar economie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam,
ISS - onder voorbehoud) Wordt de wereld steeds ongelijker? Weten
ontwikkelingslanden zich te ontwikkelen? Of juist niet? Wat zijn de
scenario’s voor de wereld in haar geheel? De rol van vrouwen?
8 november 2010 Het utopische denken (prof. dr. Hans Achterhuis
(onder voorbehoud)/ prof. dr. Arjo Klamer)
Hoe hebben mensen over de toekomst gedacht? Waarom dachten
ze vaak in met behulp van utopieën? Wat zijn de hedendaagse
utopieën? En wat hebben die te zeggen over de wereld nu en de
toekomst die volgt?
15 november 2010 Cradle to cradle (dr. Ljiljana Rodic, MSc cum
laude, verbonden aan de Erasmus Universiteit Rotterdam - DRIFT
en de Landbouwuniversiteit Wageningen)
De kern van het Cradle to Cradle concept ligt in het positief definiëren
van onze intenties bij het maken van een product of aanbieden
van een dienst. Daarbij is ‘afval is voedsel’ een van de drie
basisprincipes. Alle materialen kunnen dan na gebruik in het ene
product, nuttig worden ingezet in een ander product, keer op keer,
zonder kwaliteitsverlies, zoals dat gebeurt in de natuur. De andere
twee basisprincipes betreffen het gebruik van hernieuwbare energiebronnen
en respect voor diversiteit in alle opzichten. Wat betekent
dit voor het ontwerpproces, de omgang tussen verschillende
partijen en de economie?
22 november 2010 Slotcollege: Wat hebben we geleerd? (prof.
dr. Arjo Klamer)
36 37
Eerste semester Rotterdam

Eerste semester Rotterdam
1011AL
Data
20 september t/m 22
november 2010
(geen college op 18
oktober)
Dag en tijd
maandag,
10.00 - 12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€220 (Hovo-plusprijs
€250) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
negen colleges van 2,5 uur
Bijzonderheden
Deze serie colleges vormt
het eerste deel van de
tiendelige leergang Geschiedenis
van de filosofie.
Het tweede deel vindt
plaats in het najaar 2011.
Alle delen zijn afzonderlijk
te volgen.
►Leergang Hoorcolleges
Filosofie
Geschiedenis van de filosofie I
Oudheid
Dr. Henri Krop
Het is een veel geciteerde uitspraak dat in Athene, Jeruzalem en
Rome de bronnen liggen van de Europese beschaving. Aan Hellas
zouden we de wijsbegeerte en wetenschap te danken hebben, aan
de Latijnse geest het recht en aan het volk Israël een godsdienst die
uitgaat van het besef dat elk menselijk individu onvervangbaar is.
Niet alleen de vakfilosoof, maar ook iedere Europeaan die denkend
door het leven wil gaan heeft daarom een zeker besef van de geschiedenis
van de wijsbegeerte nodig.
Op de rand van Azië is rond 600 v. Chr. met de legendarische Thales
van Milete de filosofie begonnen; op het moment de mens zich
voor het eerst in zijn denken over de wereld losmaakte van de religieuze
traditie. Over hem en zijn navolgers, de zogenoemde presocratische
wijsgeren staat weinig vast, omdat van hun geschriften
bijna niets bewaard is. Alleen enkele fragmenten zijn overgeleverd.
Pas met Plato en zijn leerling Aristoteles begint twee eeuwen later
de geschiedenis van de filosofie. Het wachten was echter de
moeite waard, want het begin is gelijk in fortissimo. Hun werken
vormen een fijn uitgewerkt overzicht van de wijsbegeerte in haar
geheel, dat nog steeds de aandacht trekt. Zij ontgonnnen het terrein
en brachten het in kaart. Op hun ideeën bouwen filosofen nu
nog voort. Niet voor niets noemde Whitehead aan het begin van
de twintigste eeuw de filosofie een voetnoot bij Plato. De geschiedenis
van hun denken dat niet meer dan een eeuw omspant staat
in dit eerste deel van de leergang ‘Geschiedenis van de filosofie’
centraal.
Dr. H.A. Krop (*1954) is als docent Geschiedenis van de wijsbegeerte
verbonden aan de Faculteit Wijsbegeerte van de Erasmus
Universiteit Rotterdam. Hij is gepromoveerd op een proefschrift
over de verhouding tussen de theologie en metafysica bij Johannes.
38
►Leergang Hoorcolleges
Geschiedenis
Geschiedenis van Nederland - I
Oudheid en vroege middeleeuwen
Drs. Feico Houweling
De geschiedenis van Nederland vanaf de Romeinse overheersing
vormt het onderwerp van een meerdelige leergang geschiedenis.
Komend najaar wordt het eerste deel gegeven.
Welke gevolgen hadden de Romeinse overheersing en de daaropvolgende
ineenstorting van het Romeinse Rijk voor de Lage Landen
en hoe ontwikkelde zich de samenleving in dit gebied in de periode
van de Franken van Clovis tot aan Karel de Grote?
In levendige verhalen met veel aandacht voor oorspronkelijke
Romeinse en Frankische bronnen wordt in dit eerste deel van de
leergang Geschiedenis van Nederland een beeld geschetst van de
veranderingen die plaatsvonden tussen de komst van de Romeinse
veldheer Nero Claudius Drusus in ca. 12 v. Chr. tot aan de verdeling
van het Frankische Rijk na de dood van Karel de Grote in 814. De
samenleving van Germaanse stammen maakte langzaam maar zeker
plaats voor centrale rijksstructuren, maar nog lange tijd zouden
met name de Friezen zich daartegen verzetten. Zij leverden rond
het jaar 700 de eerste koningen in de Lage Landen. Speciale aandacht
wordt gegeven aan handelsnetwerken en aan de opkomst
en ondergang van logistieke centra als Dorestad, maar ook aan de
politieke en culturele rol van de kerk in deze periode.
Drs. F. Houweling studeerde Eigentijdse Geschiedenis/Scandinavistiek
aan de Rijksuniversiteit Groningen en is werkzaam als
schrijver en verteller van geschiedenis.
39
1014FL
Data
23 september t/m
2 december 2010 (geen
college op 11 november)
Dag en tijd
donderdag,
13.30 - 16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€240 (Hovo-plusprijs
€270) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
tien colleges van 2,5 uur
Literatuursuggestie
L. Mulder; A. Doedens en
Y. Kortlever, Geschiedenis
van Nederland van
prehistorie tot heden,
HBUitgevers, Baarn 2008,
ISBN 9789055746262
(hoofdstukken 2 en 3).
Bijzonderheden
Deze collegereeks maakt
deel uit van de Leergang
De geschiedenis van Nederland,
maar staat open
voor alle belangstellenden.
Deel II van deze reeks vindt
plaats in het voorjaar 2011
(1024FL, pag. 80)
Eerste semester Rotterdam

Eerste semester Rotterdam
1015CL
Data
1 oktober t/m 17 december
2010 (geen college op
22 oktober)
Dag en tijd
vrijdag, 13.30 -15.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€250 (Hovo Plusprijs
€280) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes,
exclusief studiemateriaal à
€25
Aantal bijeenkomsten
elf colleges van 2 uur
Literatuur
Syllabus en CD
Bijzonderheden
Deze collegereeks maakt
deel uit van de zesdelige
Leergang De westerse
wereld, maar staat open
voor alle belangstellenden.
Deel IV vindt plaats in
het voorjaar 2011 (code
1025DL, pag. 81).
►Leergang Hoorcolleges
Cultuurgeschiedenis
Leergang De westerse wereld III -
Zeventiende eeuw
Dhr. Ko van Dun (kerndocent) e.a.
De multidisciplinaire leergang ‘De westerse wereld’ heeft als doel
om de belangrijkste ontwikkelingen, gebeurtenissen en namen van
de westerse cultuurgeschiedenis in kaart te brengen, vanaf 1300
tot nu. Waar mogelijk en wenselijk worden vanuit de afzonderlijke
disciplines dwarsverbanden gelegd tussen kunst, filosofie, muziek
en geschiedenis, met medewerking van docenten uit verschillende
disciplines. In het najaar staat de zeventiende eeuw centraal.
Wat bij ons de Gouden Eeuw is en men in Frankrijk Le Grand Siècle
noemt, geldt ook elders als een bijzonder rijke periode. Nadat zich
in de tumultueuze zestiende eeuw op breed front grote veranderingen
hebben voltrokken komen overal in Europa nieuwe centra
tot bloei. De grote namen die hieruit zijn voortgekomen hebben
nog niets van hun glans verloren: Cervantes en Milton, Monteverdi,
Velázquez, Rembrandt en Poussin.
Was tot aan de zeventiende eeuw Italië hét centrum van vernieuwing,
vanaf nu nemen de landen ten noorden van de Alpen het
voortouw. Dit geldt voor de kunst maar zeker ook voor de wetenschap.
Met denkers als Descartes en Spinoza én de opkomst van
de natuurwetenschap op empirisch-deductieve grondlag maakt de
mythische denkwereld definitief plaats voor een wetenschap op rationele
grondslag.
Ook op politiek en maatschappelijk vlak zet de zeventiende eeuw
grote stappen. In veel landen eindigen de godsdienstoorlogen in
overeenkomsten die de facto de scheiding van staat en kerk met
zich meebrengen. Handel en industrie nemen een hoge vlucht, het
overheidsapparaat wordt geprofessionaliseerd en in westerse landen
wordt de burgerij de motor van de samenleving.
Dhr. K. van Dun (kerndocent) studeerde aan de Kunstacademie
Tilburg en is docent Beeldende Vorming. Hij verzorgt diverse
cursussen Kunstgeschiedenis voor HOVO Limburg. Hij is kerndocent
van de Leergang Cultuurgeschiedenis en verzorgt naast
de inleiding ook de colleges over kunst. De overige docenten zijn:
drs. Constance van der Putten (algemene geschiedenis), drs. Peter
Flaton (literatuur), dhr. Jan Ezendam (muziek), drs. Wim Fiévez
(filosofie).
40
►Jaarthema Hoorcolleges
Cultuurgeschiedenis
en antropologie
2012: einde der tijden? Kalendercycli
bij de Maya’s en andere
Mesoamerikaanse volken
Dr. ir. Ruud van Akkeren 1011CL
Als we de media moeten geloven vergaat in 2012 de wereld. Of
staan ons allerlei rampen te wachten. Deze apocalyptische voorspellingen
zijn met name gebaseerd op het aflopen van een kalender
ontwikkeld door de Maya’s van Centraal Amerika. Die kalender
noemen we de Lange Telling. Het is een creatie van Indiaanse
priesters en historici uit de klassieke tijd van de Maya’s (200-900 na
Chr.). De Lange Telling is echter niet zo zeer in het leven is geroepen
om doemscenario’s te kunnen voorspellen, maar eerder om de
lange vorstelijke dynastieën vast te leggen. Daarvoor creëerde men
een cyclus van dertien keer grofweg vierhonderd jaar. Die cyclus
loopt af op 21 december 2012.
Dit is een korte reeks van vijf colleges, rond kalenders en tijdsbeleving
bij de Maya’s en hun buren, uit wat we het cultuurgebied
Mesoamerika noemen. Na een historische introductie, gaan we in
op de Lange Telling en andere kalenders. Tijd komt in Mesoamerika
in cycli en openbaart zich in tijdperken. Vóór het tijdperk waarin
de Maya’s nu leven was er een ander tijdperk, geregeerd door de
Heren van de Onderwereld. Hoe die verslagen werden door de
heldentweeling, lezen we in de Popol Wuj (Gemeenschapsboek),
dat ook wel de Bijbel van de Maya’s genoemd. De Azteken noemden
hun tijdperken Zonnen. Het huidige Zonne-tijdperk begon in
Teotihuacan, een immense piramidestad waar de huidige zon- en
maangod in de goddelijke oven sprongen. Geen nieuwe tijd zonder
offerbloed. Het laatste college gaat over rol van mensenoffers
bij de rituelen rond kalenderwisselingen.
Dr. ir. R. van Akkeren is antropoloog en gepromoveerd op een oud
Maya ritueel dat de overgang tussen twee kalendercycli markeerde.
Hij woont halfjaarlijks in Nederland en Guatemala.
41
Data
27 september t/m
25 oktober 2010
Dag en tijd
maandag,
10.00 - 12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€125 (Hovo-plusprijs
€155) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
vijf colleges van 2,5 uur
Literatuursuggestie
De Dans van de Trom –
Een Maya-ritueel Ruud van
Akkeren (2006, Conserve)
ISBN 90 5429 235 0
Eerste semester Rotterdam

Eerste semester Rotterdam
1011DL
Data
27 september t/m 25
oktober 2010
Dag en tijd
maandag,
13.30 - 16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€125 (Hovo-plusprijs
€155) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
vijf colleges van 2,5 uur
Bijzonderheden
Deze collegereeks staat
in relatie tot de studiereis
‘Tempels en Cultuur in
Zuid-India’ (code 1010AR,
pag. 43), maar de collegereeks
staat open voor alle
belangstellenden.
►Hoorcolleges
Cultuurgeschiedenis
Kunst en cultuur van Zuid-India:
Tamil Nadu, Kerala, Karnataka
Drs. Ben Meulenbeld
Het Dravidische zuiden vormt op het Indisch subcontinent een aparte
wereld. De natuur is exuberant groen, de kunstuitingen zijn uitbundiger
en sterk afwijkend van het noorden en de mensen ogen
vrolijk en zijn vaak meer gealfabetiseerd dan elders in India. Enkele
van de oudste bewaard gebleven hindoetempels van India verrezen
in het zuiden. In vijf colleges maakt u kennis met deze diverse wereld,
die in veel opzichten totaal verschilt van Noord-India.
In Karnataka werden te Aihole en Badami door de Chalukya dynastie
vanaf de vijfde eeuw robuuste tempels gebouwd, maar ook als
beeldhouwwerken op te vatten grottempels. De grootste tempels,
veelal tempelsteden, met hun enorme gopurams (poortgebouwen),
hoge houten ratha’s (tempelwagens) en fantastische bronzen uit de
Chola dynastie (9e – 13e eeuw) bevinden zich in Tamil Nadu. In
deze deelstaat worden in bosschages ook de reusachtige, tot vier
meter hoge terracotta votiefbeelden voor de beschermgod Aiyanar
aangetroffen. Het kosmopolitische Kerala was het venster van
Zuid India op de rest van de wereld. Romeinen, joden, moslims,
christenen, Vasco da Gama en de VOC lieten hun sporen na op de
Malabar kust. De VOC bezat eveneens een aantal factorijen aan de
oostkust, te Coromandel. Hiervandaan werden de fameuze kleurrijke
katoenen stoffen verscheept die vanaf de 17de eeuw het westen
gingen opfleuren onder de naam sitsen. Karnataka is ook de
bakermat van de Hoyshala’s die van de elfde tot veertiende eeuw
hun compacte tempels versierden met superieur beeldhouwwerk
vol mythen en godentaferelen. Maar Karnataka getuigt ook van de
meesters van geweldloosheid, de jains, met hun reusachtige stenen
cultusbeeld op een heuveltop in Sravana Belgola, van het surrealistisch
gelegen Hampi waar het hindoe rijk Vijayanagara in 1565
werd vernietigd door Dekkan sultans en van de krijgszuchtige Tipu
Sultan, de Tijger van Mysore, die in 1799 uiteindelijk het onderspit
moest delven tegen de Britten.
Drs. B. Meulenbeld studeerde Klassieke Archeologie alsmede
Kunstgeschiedenis en Archeologie van Zuid- en Zuidoost Azië
aan de Universiteit Leiden. Hij is werkzaam als conservator voor
Zuid Azië in het Tropenmuseum, Amsterdam.
42
►Studiereis
Tempels en cultuur
in Zuid-India
Drs. Ben Meulenbeld
Tijdens een 20-daagse reis bezoekt u hoogtepunten en verborgen
schatten in de drie zuidelijke deelstaten van India: Tamil Nadu,
Kerala en Karnataka. In het vruchtbare en waterrijke Tamil Nadu
en Kerala wordt veel rijst verbouwd en overal staan kokospalmen.
Overal in het zuiden is het hindoeïsme manifest aanwezig. Niet
alleen bezit ieder dorp in Tamil Nadu een tempel, veelal daterend
uit de tijd van de machtige Chola dynastie (negende – dertiende
eeuw). Ook bevinden zich in talrijke tempels nog de beroemde
bronzen Chola beelden die tot de fraaiste kunst ter wereld gerekend
worden. Vooral de fameuze Shiva Nataraja, de god Shiva als
goddelijke danser, is een meesterstuk.
Veel tempelcomplexen bezitten een formaat dat de benaming
tempelstad rechtvaardigt. Ze worden omringd door diverse muren
met in elke muur een hoge poort. In sommige tempels wonen
duizenden mensen. De rituelen met talloze priesters, bloemslinger
makers en officiërende tempelolifanten gaan continu door. Onder
eerbiedwaardige bomen staan heilige slangenstenen. Er worden
termietenheuvels vereerd. In bosschages staan honderden vaak levensgrote
terracotta paarden, gewijd aan de beschermgod Aiyanar.
Coromandel bezit nog veel getuigenissen van de VOC die hier de
beroemde helder gekleurde katoenen sitsen aanschafte welke een
rage in Europa werden.
Achter de groene kustlijn van Kerala lopen de backwaters, die verkeersaderen
vormen. De VOC betrok hier in Malabar in de 17de
eeuw peper en kardemom.
Ook de deelstaat Karnataka is rijk aan cultuurmonumenten. De
Hoysala tempels (1050-1350) zijn geheel bedekt met verfijnde reliëfs
waarop het hele hindoe pantheon is afgebeeld. Op een lage
berg staat een tien meter hoge duizend jaar oude monoliet van een
onthechte naakte jain asceet. Het laatste grote hindoe koninkrijk
was Vijayanagara. De in 1565 verwoeste hoofdstad Hampi ligt in
een bijzonder en surrealistisch aandoend landschap, met her en
der tussen reusachtige rotsblokken oude bazaars, aquaducten en
tempels met Ramayana reliëfs.
Drs. B. Meulenbeld is conservator van het Tropenmuseum in
Amsterdam. In die hoedanigheid bezocht hij onder andere Zuid-
India vele malen, waarvan meerdere malen als reisleider. Hij
neemt u mee naar bekende en onbekende plekken.
43
1010AR
Data
ca. 11 t/m 30 januari 2011
(data onder voorbehoud)
Reisorganisatie
VNC Asia Travel
Soort reis
vliegrondreis
Reissom
nog niet bekend bij het ter
perse gaan van deze gids
Aantal deelnemers
maximaal 30
Inschrijving en
informatie
Vraag via het inschrijfformulier
meer informatie
aan of kijk op de website
(n.b. informatie mogelijk
nog niet beschikbaar
bij het uitkomen van de
studiegids, maar wordt
toegezonden zodra beschikbaar.
Bijzonderheden
Deze studiereis staat in
relatie tot de collegereeks
Kunst en cultuur van Zuid-
India (code 1011DL, pag.
42). Daarnaast kan elke
deelnemer één reisgenoot
meenemen. Inschrijving
geschiedt op volgorde van
binnenkomst. Vanaf 15
oktober 2010 staat de reis
open voor alle belangstellenden.
Eerste semester Rotterdam

Eerste semester Rotterdam
1011EL
Data
27 september t/m 25
oktober 2010
Dag en tijd
maandag,
13.30 - 16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€125 (Hovo-plusprijs
€155) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
vijf colleges van 2,5 uur
►Jaarthema Hoorcolleges
Geschiedenis
Het conservatieve antwoord
Drs. Han van der Horst
In sommige kringen is het tegenwoordig bon ton om je ‘conservatief’
te noemen. Is een revival gaande of hebben wij hier te maken
met een nieuw verschijnsel? Om op die vraag een begin van
een antwoord te geven moeten wij teruggaan naar de tijd waarin
drie hoofdstromingen tot ontwikkeling kwamen die nog steeds
in overwegende mate onze politieke keuze bepalen: liberalisme,
socialisme, conservatisme. Nu het in sommige kringen bon ton is
geworden om je aan te duiden als ‘conservatief’ is het de moeite
waard om de wordingsgeschiedenis van het conservatisme aan een
nadere beschouwing te onderwerpen. Dat is des te interessanter
omdat deze ideologie in Nederland al sinds het eind van de negentiende
eeuw een ondergeschoven kindje is dat zich niet zelfstandig
kon handhaven en voor zich een schuilhoek moest vinden in confessionele
en liberale partijen. In omliggende landen – Frankrijk,
Engeland, Duitsland – kwamen wél duurzamer conservatieve bewegingen
tot ontwikkeling die een helder antwoord formuleerden
op de noden en de crises van hun tijd. Op het college zal duidelijk
worden dat handel, wandel en denken van deze conservatieven
vaak weinig te maken had met hedendaagse steretiepen van wat
‘rechts’ moet heten. Zo zaten zij in Duitsland achter de invoering
van het algemeen mannenkiesrecht. En in Engeland was het een
conservatief die de eerste sociale wetten invoerde. In ons eigen
land hoorde een man als Multatuli nadrukkelijk niet tot de liberalen
maar wel tot de conservatieven. Ook zullen wij zien dat een
overstap van conservatisme naar socialisme meer voor de hand ligt
dan het lijkt. Tussen de bedrijven door worden de denkbeelden
aan de orde gesteld van grote conservatieve denkers als Burke of
Chateaubriand. Zo ontstaat een verrassend beeld van de Europese
conservatieve traditie.
Drs. H. van der Horst is historicus en werkzaam bij de Nuffic, de
Nederlandse Organisatie voor Internationale Samenwerking in
het Hoger Onderwijs. Hij publiceerde onder andere ‘Nederland.
De Vaderlandse Geschiedenis van de Prehistorie tot Nu, Een Bijzonder
Land’, ‘Het grote verhaal van de vaderlandse geschiedenis’
(Bert Bakker), ‘Onze Premiers’ (Atheneum Polak en van Gennep),
‘The Low Sky Understanding the Dutch’ en ‘Schep Vreugde in het
Leven, zet de Zorgen aan de Kant. Levenslessen uit de Grote Depressie’
(Scriptum).
44
►Jaarthema Hoorcolleges
Politieke wetenschap
Internationale betrekkingen
Prof. dr. Ko Colijn (kerndocent) e.a.
Vroeger spraken we gewoon over oorlog en iedereen wist daarmee
werd bedoeld. Tegenwoordig hoor je het woord ‘oorlog’ niet
zo vaak meer, zeker niet als ons eigen land daarbij is betrokken.
Het gaat over crisisbeheersing, conflictmanagement, vredesmissies,
stabilisatieoperaties, antiterreurcampagnes, humanitaire interventies,
vredesafdwinging, maar op de term ‘oorlog’ lijkt een taboe
te rusten.
Nu moet gezegd worden dat het niet helemaal een modern fenomeen
is: vlak na de oorlog sprak Nederlandse regering ook van
politionele acties in het huidige Indonesië voor wat tegenwoordig
een ‘counter insurgency warfare’ zou worden genoemd. Ook moet
worden bedacht dat conflicten natuurlijk niet per se gewelddadige
confrontaties zijn, een reden om de aanduiding oorlog te vermijden.
Is oorlog een uitstervende diersoort? Wordt de wereld gewelddadiger?
Of leren we, ondanks alles, conflicten beter te beheersen?
De korte cursus op de denktank Instituut Clingendael gaat op deze
vragen in en biedt u vanuit verschillende deskundigheid en perspectieven
kennis, inzicht, feiten en achtergrond over het thema
internationale conflicten.
Prof. dr. K. Colijn is bijzonder hoogleraar internationale betrekkingen,
in het bijzonder mondiale veiligheidsvraagstukken, aan
de Faculteit Sociale Wetenschappen van de Erasmus Universiteit.
Voorts is hij werkzaam als senior onderzoeksmedewerker bij het
Instituut Clingendael.
De overige docenten (onder voorbehoud) zijn stafleden verbonden
aan het Clingendael Conflict en Security Programma, te weten
Gen. Marns. b.d. Mrs. dr. Kees Homan, drs. Sico van der Meer,
prof. dr. Ko Colijn, dr. Jaïr van der Lijn, mr. Bibi van Ginkel e.a.
45
1011JL
Data
29 november en
1 december 2010
Dag en tijd
maandag en woensdag,
11.00 - 15.00 uur
Locatie
Instituut Clingendael
(Clingendael 7, Den Haag)
Kosten
€140 (Hovo-plusprijs
€170) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes,
inclusief lunches
Aantal bijeenkomsten
twee colleges van 4 uur
Eerste semester Rotterdam

Eerste semester Rotterdam
1012BL
Data
28 september t/m
16 november 2010
Dag en tijd
dinsdag, 11.00 - 12.15 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€125 (Hovo-plusprijs
€155) inclusief koffie en
thee voor aanvang
Aantal bijeenkomsten
acht colleges van 1 uur en
15 minuten
Literatuursuggestie
Wim Couwenberg -
Moderniteit als nieuw
beschavingstype (Civis
Mundi Jaarboek 2009,
Uitgeverij Damon)
Bijzonderheden
De delen I en II zijn onafhankelijk
van elkaar te volgen.
Deel II van deze serie
coleges vindt plaats in het
voorjaar 2011 (1023CL,
pag. 91).
►Hoorcolleges
Sociale wetenschappen
Moderniteit als nieuw beschavingstype
I: Ontwikkeling, problematiek,
perspectief
Prof. dr. Wim Couwenberg (kerndocent) e.a.
Wie sinds de ontzuild rakende jaren zestig van de vorige eeuw is
opgegroeid, ervaart de moderne samenleving en cultuur, kortweg
de moderniteit, nauwelijks nog als een nieuw beschavingstype. Die
heeft weinig besef van de grote cultuurschok die kwam met de
overgang van de gesloten samenleving, zoals die bestond tot in de
jaren vijftig, naar de open samenleving van de moderniteit vanaf
de jaren zestig (al nam deze zijn aanvang met de politieke en industriële
revoluties van de achttiende en negentiende eeuw). Doel
van deze reeks hoorcolleges is een breed inzicht te geven in allerlei
aspecten van de ontwikkeling van de moderniteit, haar ontwikkeling,
problematiek en perspectief. De cyclus valt uiteen in een algemeen
en een bijzonder deel, verspreid over het eerste en tweede
semester.
In het algemene deel komen de volgende onderwerpen aan de
orde:
- een eerste omlijning van de moderniteit als afwijking van het algemeen
geldende cultuurpatroon van de premoderniteit, en de
grote ideologische polarisatieprocessen die met de ontwikkeling
ervan gepaard gaan;
- de moderniteit als versnellend historisch proces;
- de toekomst van Amerika als mondiaal model van de moderniteit;
- de verbreiding van de moderniteit in liberale zin als algemeen
menselijk patroon van beschaving; moderniteit in liberale zin als
inzet van discussie (postmoderne cultuurkritiek); en e moderniteit
in liberale zin als einde van de geschiedenis;
- een kritische evaluatie van het lineair ontwikkelingsdenken van de
moderniteit; van lineaire naar reflexieve moderniteit;
- de moderniteit als nieuw antwoord op menselijk heilsverlangen.
Het eerste deel van de cyclus wordt ingeleid en uitgewerkt door
prof. dr. S.W. Couwenberg en nader in beschouwing genomen
door prof. dr. H. Bart, prof. dr. J. de Mul en prof. dr. J.M.M. de
Valk.
Prof. dr. S.W.C.I.M. Couwenberg is emeritus hoogleraar staats- en
bestuursrecht aan de EUR en geestelijk vader en hoofdredacteur
van het tijdschrift Civis Mundi.
46
►Hoorcolleges
Geologie
Inzicht in de aarde
Dr. Leo Minnigh
Landschappen in Nederland en daarbuiten kunnen ons fascineren.
Te weten hoe landschappen zijn ontstaan kan deze fascinatie alleen
maar verdiepen. Water, wind en ijs zijn de belangrijkste vormers.
Aan het oppervlak zijn bovendien aanwijzingen te vinden die iets
zeggen over de diepere ondergrond. Daar vinden andere processen
plaats die hele continenten in beweging kunnen zetten, aardbevingen
en vulkanisme veroorzaken en gebergteketens doen oprijzen.
Oceanen bevatten belangrijke sleutels voor deze processen.
Een geschiedenis van 4,5 miljard jaar die uiteindelijk onze planeet
haar uiterlijk heeft gegeven en waarop het leven zich heeft kunnen
ontwikkelen.
In tien hoorcolleges wordt een inleiding in de algemene geologie
gegeven. De grote opbouw van de aarde, de verschillen tussen oceaanbodems
en continenten, belangrijke gesteentesoorten, verschillende
landschapsvormen en de processen die daarbij een rol spelen
zijn de onderwerpen van de eerste vier colleges. Na het begrip ‘tijd’
en de verschillende meetmethoden daarvan, zullen in het tweede
gedeelte van deze cursus de diepere delen van de aarde nader worden
beschouwd. Continentverschuivingen, vulkanisme, gesteente
vervormingen, gebergtes en de omvorming van gesteentes (metamorfose)
zijn de hoofdthema’s. Dit alles zal het begrip en het genot
van de vele verschijningsvormen van de aarde vergroten.
Dr. L.D. Minnigh studeerde geologie in Leiden. Hij was visiting
professor in Brazilië, heeft bij verschillende geologische adviesbureaus
gewerkt en was wetenschappelijk informatie-specialist
aardwetenschappen bij de TU Delft.
47
1012CL
Data
28 september t/m
7 december 2010 (geen
college op 26 oktober)
Dag en tijd
dinsdag, 10.00 - 12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€240 (Hovo-plusprijs
€270) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
tien colleges van 2,5 uur
Literatuur
Een collegedictaat wordt
uitgereikt.
Bijzonderheden
Er is geen specifieke
voorkennis nodig, hoewel
enige (middelbare school-)
kennis van scheikunde en
natuurkunde gewenst is.
Het is mogelijk dat een
5-daagse excursie naar
de Ardennen, Moezel en
IJffel wordt georganiseerd.
Meer informatie volgt
tijdens de colleges.
Eerste semester Rotterdam

Eerste semester Rotterdam
1012EL
Data
4 oktober t/m 8 november
2010
Dag en tijd
dinsdag,
10.00 - 12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€145 (Hovo-plusprijs
€175) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
zes colleges van 2,5 uur
►Hoorcolleges
Medische wetenschappen
DNA – een verkenning van de wereld
van de genen
Prof. dr. Paul Wilson en dr. Albert Brinkmann
DNA of desoxyribonucleïnezuur is de belangrijkste drager van erfelijke
informatie in alle bekende organismen. DNA bestaat uit twee
lange strengen, aan elkaar verbonden door tegenover elkaar liggende
nucleotiden (baseparen) en gebogen in de vorm van een
dubbele helix. De volgorde van de nucleotiden bevat de code
waarin onze erfelijke eigenschappen zijn vastgelegd. In de cel bevindt
het DNA zich in de vorm van chromosomen, die alle informatie
bevatten die noodzakelijk is voor het ontwikkelen, in stand
houden en voortplanten van een individu.
Kennis van de eigenschappen en betekenis van DNA is essentieel
om de ontwikkelingen in de gezondheidzorg bij te kunnen houden.
Gedurende de afgelopen decennia is de vooruitgang in kennis en
ook in de technieken op het gebied van DNA explosief te noemen,
met als gevolg nieuwe wetenschappelijke gebieden als moleculaire
genetica, moleculaire oncologie en genomics. Een groot deel van
de berichten in wetenschappelijke bijlagen van kranten en populaire
tijdschriften gaat over nieuwe inzichten en bevindingen op het
gebied van DNA.
Deze collegereeks is bedoeld als een inleiding tot de kennis over
DNA, genen en erfelijkheid. Hoe genen worden vertaald in verschillende
weefsels, hoe fouten in kopiën van genen worden opgespoord
en gerepareerd , en de mogelijkheid van DNA-onderzoek
ter opsporing van oorzaken van ziekten, komen aan de orde. Ten
slotte zal kort worden ingegaan op de voor- en nadelen van DNA
analyses bij individuen.
Prof. dr. P. Wilson is vanaf 1973 tot zijn emeritaat begin 2008
werkzaam geweest als hoogleraar Inwendige Geneeskunde in
het Erasmus MC. Na zijn emeritaat is heeft hij zijn onderzoek op
het gebied van de erfelijke stofwisselingsziekten voortgezet. Dr. A.
Brinkmann is Universitaire Hoofddocent op de afdeling Voortplanting
en Ontwikkeling van het Erasmus MC.
48
►Hoorcolleges
Geschiedenis
Europese geoctrooieerde handelscompagnieën
van de 16e tot de
18e eeuw
Prof. dr. Hugo B. Roos (kerndocent) e.a.
In bijna alle Europese landen zijn in de zestiende en zeventiende
eeuw, ten behoeve van de handel op de nieuw ontdekte gebieden,
tientallen handelsondernemingen opgericht die de exploitatie van
de gevonden rijkdommen ter hand moeten nemen. De bekendste
handelscompagnieën zijn wel de Engelse East India Company en de
Nederlandse Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). Het verleende
octrooi is iets unieks omdat in het algemeen de landsoverheid
zich niet direct inlaat met internationale handel. Dat dit toch
plaatsvindt is merkwaardig te noemen. Als bijzonder kenmerk geldt
in overwegende mate dat er steun is van de overheid voor handelsexclusiviteit
en burgerlijk en militair optreden jegens heersers in
den vreemde. Voor Nederland geldt dan nog in het bijzonder dat
de VOC ook dient ‘tot afbreuk van de (Spaanse) vijand’, zoals van
Oldenbarnevelt bij de oprichting der VOC laat noteren.
Waar vindt het fenomeen geoctrooieerde handelscompagie zijn
oorsprong? Welke bevoegdheden heeft men op het oog en tot
welke publieke bevoegdheden hebben de handelscompagnieën
zich uiteindelijk mogen toerekenen? Welke economische wedijver
ontstond uiteindelijk tussen al die ondernemingen en welke oorzaken
hebben uiteindelijk vroeg of laat geleid tot hun verval?
In de cyclus zal aandacht worden besteed aan de oorsprong van de
compagnieën, hun ontwikkeling, hun naijver en hun verval. Tijdens
de laatste bijeenkomst wordt aandacht geschonken aan de rol van
het op internet te vinden strategische ‘East India Company’-spel,
dat inzicht geeft in de praktijk van de wedijver tussen landen en
ondernemingen.
Het ‘East India Company’-spel is bedoeld voor de jeugd van 8 tot
80 (http://www.eic-game.com/). Men kan ervoor kiezen om het te
spelen vanuit een achttal nationaliteiten, waaronder Engels, Nederlands,
Portugees of Deens. Het is een moderne manier van kennismaking
met een uitermate boeiend deel van de Europese historie.
>>
49
1012FL
Data
28 september t/m 2
november 2010
Dag en tijd
dinsdag,
13.30 - 16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€145 (Hovo-plusprijs
€175) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
zes colleges van 2,5 uur
Eerste semester Rotterdam

Eerste semester Rotterdam
vervolg pagina 49
Europese geoctrooieerde handelscompagnieën
van de 16e tot de
18e eeuw
Prof. dr. Hugo B. Roos (kerndocent) e.a.
28 september
De kraamkamer der handelscompagnieën; van hanze-‘verbond’ tot
VOC (prof. dr. Hanno Brand, Frysk akademie)
5 oktober
De financiering der handelscompagnieën en het omgaan met het
handelsrisico; De bloei verklaard (dr. H.J. den Heijer, Universiteit Leiden)
12 oktober
Scheepvaart en handelssystemen en praktijken van de VOC en EIC;
(prof. dr. J.Bruijn, emeritus Universiteit Leiden)
19 oktober
De militaire aspecten van de handelscompagnieën ter zee, hun oorsprong
en hun ontplooiing (prof. dr.dr. G.Teitler, emeritus KIM en
Universiteit Amsterdam)
26 oktober
De oorzaken van het verval der Europese handelscompagnieën (dr.
H.J. den Heijer, Universiteit Leiden)
2 november
Is het moderne managementspel ‘East India Company’ een historisch
verantwoord leermiddel? (prof. dr. H.B. Roos, emeritus Erasmus
Universiteit)
Prof. dr. H.B. Roos studeerde ruimtelijke economie aan de toenmalige
Nederlandse Economische Hogeschool te Rotterdam
en was onder meer hoogleraar Vervoerseconomie aan de Koninkljike
Militaire Academie, hoogleraar Luchtvaarteconomie
aan de Universiteit van Amsterdam en vanaf 1992 hoogleraar
Logistiek Management aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
50
►Hoorcolleges
Geschiedenis
Op zoek naar het Romeinse Rijk
Prof. dr. Fik Meijer
In de tweede eeuw van onze jaartelling strekte het Romeinse rijk
zich uit van Brittannië in het westen tot de Eufraat in het oosten
en van de Rijn en de Donau in het noorden tot de Sahara in het
zuiden. Het was een immens imperium met zeer uiteenlopende
regio’s en klimaatszones.
In deze collegereeks concentreren we ons op het kerngebied, de
landen rond de Middellandse Zee. We beginnen met een korte
schets van het hele rijk en besteden daarbij aandacht aan de eenwording,
de vervoersmogelijkheden, de aard van de antieke economie
en de keizercultus. Daarna komt de stad Rome aan bod,
waarbij de vraag centraal staat hoe het mogelijk is geweest dat de
Romeinen, die aanvankelijk niets met de zee hadden, uiteindelijk
controle over die zee uitoefenden en spraken van mare nostrum
(‘onze zee’). Het gevolg was dat er een ‘mediterraan rijk’ tot stand
kwam met een grote interactie tussen Rome en de veroverde gebieden.
Rome zou nooit zijn uitgeroeid tot een metropool als het
niet over zee was voorzien van alle producten die een wereldstad
nodig had.
Daarna reizen we door het rijk, met als startpunt Ostia. We doen verscheidene
steden aan: Ephese (Turkije), Gerasa (Jordanië), Caesarea
(Israël), Alexandrië (Egypte), Leptis Magna (Libië), Carthago (Tunesië)
en Arelate (Frankrijk). De talrijke aansprekende monumenten
informeren ons over het leven in die steden en over de relaties tussen
de autochtone stadsbewoners en de Romeinen.
Prof. dr. F.J.A.M. Meijer is emeritus hoogleraar Oude Geschiedenis
aan de Universiteit van Amsterdam. Hij heeft verscheidene
boeken over de klassieke oudheid geschreven. Begin november
2010 verschijnt zijn boek De Middellandse Zee. Een persoonlijke
geschiedenis.
51
1012JL
Data
7, 9, 14 en 16 december
2010
Dag en tijd
dinsdag en donderdag,
10.00 - 12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€110 (Hovo-plusprijs
€140) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Eerste semester Rotterdam

Eerste semester Rotterdam
1013AL
Data
22 september t/m 8
december 2010 (geen college
op 20 en 27 oktober)
Dag en tijd
woensdag,
10.15 - 12.15 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€200 (Hovo-plusprijs
€230) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
tien colleges van 2 uur
►Hoorcolleges
Medische wetenschappen
Het emotionele brein
Prof. dr. Kees Brunia
Wat is een emotie? Op die vraag heeft de Amerikaanse psycholoog
William James in 1884 een antwoord gegeven dat de wereld
op zijn kop zette. Avontuurlijk aangelegde landgenoten konden in
zijn tijd nog beren op de weg zien. James vroeg zich af wat er dan
gebeurt. Het klassieke antwoord was: je wordt bang en begin je te
beven. Nee, zei James, je bent eerst aan het beven en dan pas word
je bang. Als je beeft, gaan signalen uit je bibberende ledematen
naar de hersenen; pas als je die waarneemt, word je bang. Eerst
dus een emotie, dan pas een gevoel.
In deze reeks van tien colleges staan de emoties in relatie tot ons
brein centraal. Een emotie is een razendsnelle reactie op iets in de
buitenwereld dat afstoot of aantrekt. In het eerste geval volgt ontwijken,
in het tweede toenadering. Verschillende emoties ontstaan
via verschillende gebieden in ons brein. Voor alle emoties geldt dat
je reageert op situaties vóór je ze bewust geanalyseerd hebt. Het
emotionele brein beschikt over een snelweg voor de analyse van
signalen, die we dank zij systematisch onderzoek steeds beter begrijpen.
Via het autonome zenuwstelsel komen - buiten onze wil
- zichtbare reacties tot stand, die wij als emotie kennen. Je hart kan
bonzen van opwinding of stil blijven staan van schrik (niet te lang,
meestal). Vrees is een fenomeen, dat alle dieren gemeen hebben.
Daar is het meeste onderzoek over gedaan en die emotie komt het
meest aan bod. Ook het ontbreken van angst, het psychopathische
gedrag, invloeden van hersenbeschadigingen op de persoonlijkheid,
beloning en straf als motiverende krachten komen aan de
orde.
Prof. dr. C.H.M. Brunia behaalde zijn artsexamen (1959) en doctoraal
experimentele psychologie (1962) aan de Rijksuniversiteit
Utrecht. Specialisatie tot zenuwarts volgde aan de Radboud Universiteit
Nijmegen (1959-1964). Hij was werkzaam als docent
fysiologie aan de RUU van 1959 tot 1972 en als zenuwarts aan
de dr. Hans Bergerkliniek in Breda sinds 1964. Hij promoveerde
in 1971 aan RUU en is hoogleraar Fysiologie Psychologie Tilburg
sinds 1972. Sinds zijn emeritaat (1997) is hij als wetenschappelijk
medewerker werkzaam op de afdeling neurologie van het
AMC.
52
►Hoorcolleges
Exacte vakken
Energie voor onze toekomst:
schoon, zuinig, betaalbaar,
beschikbaar
Prof. dr. ir. Adrian H.M. Verkooijen
Energie is een onmisbare drijvende kracht voor de vooruitgang van
onze samenleving. We hebben energie dagelijks nodig voor ons
eigen lijf. Ons leven hangt af van de beschikbaarheid, maar ook
ons geluk, onze welvaart, onze veiligheid, en onze geborgenheid
kunnen niet zonder. Ook onze zucht naar weelde en onze luiheid
eisen energie.
Het beschikbaar hebben van energie was tot 1973 vanzelfsprekend.
In dat jaar werd de wereld geconfronteerd met het besef dat
de beschikbaarheid op lange termijn eindig was en dat de beschikbaarheid
op korte termijn sterk bepaald werd door geo-politieke
factoren.
In deze serie colleges wordt een inzicht gegeven in de eisen die gesteld
moeten worden aan de toekomstige energievoorziening, die
zuinig met de grondstoffen omgaat, schoon is en het milieu weinig
of niet belast, die betaalbaar is voor de hele wereldbevolking en
die, ondanks geo-politieke onevenwichtigheden beschikbaar is en
blijft. Hierbij zullen nieuwe technieken een belangrijke rol spelen.
Nagegaan wordt welke beschikbaar zullen komen, wat de fysische
principes zijn en welke installaties daarvoor gebouwd zullen moeten
worden. De mate waarin ze efficiënter omgaan met primaire
bronnen wordt besproken. Invloed op het milieu door emissies en
ruimtebeslag, verstoring bij winning en beslag op eindige grondstoffen
wordt nagegaan. Speciaal wordt de emissiebeperking van
CO2 belicht. De kosten voor investeringen en bedrijfsvoering zullen
worden geanalyseerd.
Een belangrijk aspect van duurzame energiebronnen is dat ze zeer
vaak een grillig aanbodpatroon hebben, dat niet is afgesteld op
het vraagpatroon. De gevolgen hiervan en mogelijke oplossingen
worden besproken. Tot slot wordt ingegaan op factoren die de introductie
van nieuwe energiebronnen bevorderen of vertragen.
Prof. dr. ir. A.H.M. Verkooijen was tot zijn emeritaat hoogleraar
Energietechniek aan de Technische Universiteit Delft. Het onderzoek
van zijn groep richt zich op de grootschalige productie van
schone elektriciteit, warmte en waterstof uit fossiele brandstoffen
en uit biomassa. Daarnaast verricht hij onderzoek aan geavanceerde,
veilige en economische kernreactoren. Hij studeerde chemische
technologie aan de Technische Universiteit Eindhoven en
promoveerde in 1977 op een biotechnologisch onderwerp.
53
1013CL
Data
3 november t/m
1 december 2010 (mogelijke
uitloop van één week
i.v.m. verplichtingen in het
buitenland)
Dag en tijd
woensdag,
10.00 - 12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€125 (Hovo-plusprijs
€155) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
vijf colleges van 2,5 uur
Bijzonderheden
Enige technische onderlegging
is gewenst. Deze collegereeks
is een bewerking
van de gelijknamige serie
colleges in 2007/2008.
Eerste semester Rotterdam

Eerste semester Rotterdam
1013FL
Data
1, 8 en 15 december 2010
Dag en tijd
woensdag,
13.30 - 16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€85 (Hovo-plusprijs €115)
inclusief koffie en thee
tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
drie colleges van 2,5 uur
►Hoorcolleges
Filosofie
Filosofie van de verbeelding
Dr. Hein van Dongen
In het dagelijks leven wordt het woord ‘verbeelding’ vaak op een
negatieve manier gebruikt: het is ‘maar’ verbeelding. Bovendien
roept ‘verbeelding’ ook associaties met kapsones...
In de filosofie en de kunst bestaat echter al eeuwenlang belangstelling
voor de verbeelding als instrument om meer van ons innerlijk
en van onze cultuur te begrijpen.
Voortdurend vullen we wat we gewaarworden aan met beelden,
associaties, herinneringen en mogelijkheden, die ons volgens sommige
denkers misschien afleiden van de werkelijkheid, maar die
volgens anderen onontbeerlijk zijn voor kunst, wetenschap en religie.
De wijze waarop door verschillende filosofen en in verschillende tijden
tegen verbeelding wordt aangekeken blijkt veel te zeggen over
de mens en wereldbeelden die men hanteert. Zo wordt er sinds
de Romantiek onderscheid gemaakt tussen de creatieve verbeelding
van kunstenaars (een kracht die nieuwe werkelijkheden doet
scheppen) en de fantasie, die vaak als een vlucht in onwerkelijkheid
wordt gezien.
Het thema verbeelding brengt ons in de filosofie bij een groot aantal
denkers, van Plato tot Sartre en van Kant tot Deleuze. En met
dit thema komen we ook in aanraking met filosofische opvattingen
over werkelijkheid, waarneming, waarheid, scheppingskracht,
kunst, spel en virtualiteit.
Tijdens de drie hoorcolleges is voldoende gelegenheid tot interactie.
Dr. H. van Dongen (1957) studeerde filosofie aan de Universiteit
van Amsterdam en promoveerde bij prof. Otto Duintjer. Hij
houdt zich bezig met onderzoek naar esthetische ervaringen en
naar de relatie tussen filosofie en architectuur. Hij is docent filosofie
aan verschillende onderwijsinstellingen en redacteur van
het tijdschrift ‘Prana’. Daarnaast is hij filosofisch consulent.
54
►Hoorcollegereeks
Kunstgeschiedenis
Museumbezoek. Langs kunsthistorische
toptentoonstellingen
Dr. Yvette de Groot
Wegens grote belangstelling wordt ook dit jaar een serie Tentoonstellingsbezoek
aangeboden. Deze serie bestaat uit zes inleidende
hoorcolleges rond interessante kunst- of cultuurhistorische tentoonstellingen.
Vervolgens bezoekt u die exposities in toonaangevende
musea in binnen- en buitenland. In totaal gaat u met een
vaste groep cursisten en onder begeleiding van de docent gedurende
het hele studiejaar 2010-2011 zesmaal op excursie. Twee
excursies daarvan zijn dagvullend. Het programma ziet er, onder
voorbehoud, als volgt uit:
Oktober – Dagexcursie naar het Ruhrgebied in het kader van
de Culturele Hoofdstad van Europa, RUHR.2010.
Bezoek aan de tentoonstelling Feuerländer – Schwerindustrie in der
Malerei in het Industriemuseum in Oberhausen.
November – Edvard Munch of de Anti-Schreeuw in de Kunsthal
in Rotterdam.
Met werken uit louter particulier besteedt de Kunsthal voor het
eerst in Nederland uitgebreid aandacht aan het werk van deze
beroemde Noorse meester. De tentoonstelling laat een nieuw licht
schijnen op zijn fascinerende oeuvre, dat bij het grote publiek vooral
bekend is door zijn schilderij ‘De Schreeuw’ (1893).
December– Rietvelds Universum. Rietveld, Frank Lloyd Wright,
Le Corbusier, Theo van Doesburg in het Centraal Museum te
Utrecht.
Deze tentoonstelling plaatst Rietvelds leven en werk in de bredere
context van zijn tijd. Het uitgangspunt vormt het creatieve proces
van deze twintigste-eeuwse architect en designer, die werd uitgedaagd
door het werk van zijn collega’s.
Februari – Gabriël Metsu in het Rijksmuseum in Amsterdam.
Metsu was een veelzijdig schilder, maar vooral bekend om zijn intieme
scènes uit het dagelijks leven. Hij behoort samen met Johannes
Vermeer, Jan Steen, Gerard ter Borch en Pieter de Hooch,
tot de leidende schilders van de Nederlandse Gouden Eeuw. Deze
tentoonstelling laat ook een aantal recentelijk ontdekte werken van
hem zien. >>
55
1014AL
Data colleges
7 Oktober 2010
4 November 2010
2 December 2010
3 Februari 2011
3 Maart 2011
7 April 2011
Dag en tijd
donderdag,
10.30 - 12.30 uur
Data excursies
14 Oktober 2010
(dagexcursie)
11 November 2010
9 December 2010
10 Februari 2011
10 Maart 2011
14 April 2011
(dagexcursie)
1014GL
Data colleges
7 Oktober 2010
4 November 2010
2 December 2010
3 Februari 2011
3 Maart 2011
7 April 2011
Dag en tijd
donderdag,
13.30 - 15.30 uur
Data excursies
21 Oktober 2010
(dagexcursie)
11 November 2010
9 December 2010
10 Februari 2011
10 Maart 2011
21 April 2011
(dagexcursie)
Eerste semester Rotterdam

Eerste semester Rotterdam
1015AL
Data colleges
1 Oktober 2010
5 November 2010
3 December 2010
4 Februari 2011
4 Maart 2011
1 April 2011
Dag en tijd
vrijdag,
10.30 - 12.30 uur
Data excursies
8 Oktober 2010
(dagexcursie)
12 November 2010
10 December 2010
11 Februari 2011
11 Maart 2011
8 April 2011
(dagexcursie)
1015EL
Data colleges
1 Oktober 2010
5 November 2010
3 December 2010
4 Februari 2011
4 Maart 2011
1 April 2011
Dag en tijd
vrijdag,
13.30 - 15.30 uur
Data excursies
15 Oktober 2010
(dagexcursie)
12 November 2010
10 December 2010
11 Februari 2011
11 Maart 2011
15 April 2011
(dagexcursie)
vervolg pagina 55
Museumbezoek. Langs kunsthistorische
toptentoonstellingen
Dr. Yvette de Groot
Maart – Openingstentoonstelling met werk van Marlene Dumas
in het verbouwde Stedelijk Museum in Amsterdam.
Bij verlate oplevering van het Stedelijk Museum, volgt een alternatief
programma.
April – Dagexcursie naar Brussel.
Bezoek aan de tentoonstelling De Dood in de Middeleeuwen (6de-
16de eeuw) in het Koninklijk Museum voor Kunst en Geschiedenis.
’s Middags volgt een bezoek aan de voormalige privéwoning van
het echtpaar Van Buuren, dat hun huis met unieke Art Deco decoratie,
kunstverzameling en tuin van 1,5 hectare heeft opengesteld
voor publiek.
Dr. Y. de Groot was adjunct-directeur van het historische Museum
Flehite in Amersfoort. Vervolgens promoveerde zij aan de
Erasmus Universiteit te Rotterdam op een onderzoek naar de
eerste generatie kunsthistorische vrouwen in Nederland. Zij is
sindsdien vooral werkzaam als Hovo-docent.
Locatie
Woudestein
Kosten
€295 (Hovo-plusprijs €325) inclusief twee dagexcursies naar het
Ruhrgebied en Brussel met busvervoer, koffie met versnapering,
museumentreeprijs en externe gidsen. Lunch is voor eigen rekening.
De overige vier tentoonstellingsexcursies zijn exclusief vervoer
en entreeprijzen, maar inclusief eenmaal een externe gids.
Aantal bijeenkomsten
zes colleges van 2 uur en zes excursies, waaronder twee dagexcursies.
Maximum aantal deelnemers
40
56
►Hoorcollegereeks
Psychologie
Hoogtepunten uit de psychologie
en neurowetenschappen II
Dr. Hans van de Braak (kerndocent e.a.)
In tien colleges krijgt u, na de succesvolle reeks ‘Hoogepunten uit
de psychologie en neurowetenschappen’ die in 2009 werd gegeven,
een nieuwe selectie van wat zich afspeelt op het gebied van de
Psychologie en Neurowetenschappen. Deze reeks staat open voor
alle belangstellenden en vertoont geen of nauwelijks overlap met
de serie van vorig jaar.
23 september
Psychologie en neurowetenschap (Dr. Hans van de Braak)
Geest en brein horen bij elkaar, maar hoe dat precies zit, weten we
niet. Het brein-geest probleem is verantwoordelijk voor de uiteenlopende
geschiedenissen van psychologie en neurowetenschap.
In de tweede helft van de twintigste eeuw wisten psychologie en
neurowetenschap elkaar te vinden. Hans van de Braak (universitair
hoofddocent Evolutionaire psychologie) behandelt de historische
divergentie en convergentie van twee disciplines.
30 september
Spiegelneuronen (prof. dr. Rolf Zwaan)
Eind jaren ‘80 ontdekten neurowetenschappers dat cellen in het
brein van de makaak niet alleen vuurden wanneer deze aap zelf
een handeling verrichtte, maar ook wanneer hij dezelfde handeling
observeerde bij de proefleider. Spiegelneuronen zijn kennelijk
betrokken bij het begrijpen van handelingen. Sommigen beweren
dat mensen ook begrijpen op basis van spiegelneuronen, maar in
hoeverre is dat het geval? Rolf Zwaan (hoogleraar Biologische en
cognitieve psychologie) gaat in op deze vraag.
7 oktober
Selectie van personen (prof. dr. Marise Born)
Van oudsher richten selectieonderzoekers zich op de betrouwbaarheid,
voorspellende kracht en bruikbaarheid van selectie-instrumenten
zoals intelligentietest, persoonlijkheidstest en selectiegesprek.
Marise Born (hoogleraar Personeelspsychologie) richt de aandacht
juist op de hoofdrolspelers: de selecteur, de sollicitant en de selectie-expert.
Zij bespreekt hoe motivationele en emotionele factoren
invloed uitoefenen op de hoofdrolspelers in het selectieproces. >>
57
1014BL
Data
23 september t/m
2 december 2010 (geen
college op 21 oktober)
Dag en tijd
donderdag,
10.00 - 12.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€200 (Hovo-plusprijs
€230) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
tien colleges van 2 uur
Eerste semester Rotterdam

Eerste semester Rotterdam
vervolg pagina 57
Hoogtepunten uit de psychologie
en neurowetenschappen II
Dr. Hans van de Braak (kerndocent e.a.)
14 oktober
Het emotionele geheugen (dr. Sandra Langeslag)
Het algemene idee bestaat dat emoties het verstand negatief beïnvloeden,
maar emoties zijn wel degelijk bevorderlijk voor denkprocessen.
Emotionele informatie wordt vaak beter onthouden dan
neutrale informatie. Jonge volwassenen onthouden vooral negatieve
informatie terwijl ouderen meer positieve informatie onthouden.
Sandra Langeslag (universitair docent Brein en cognitie) bespreekt
onderzoek dat de hersengolven meet.
28 oktober
Creativiteit (dr. Hans van de Braak)
In tijden van crisis klinkt de roep om creatieve oplossingen luider
dan ooit. De tragiek wil echter dat pseudocreativiteit de kredietcrisis
veroorzaakte. Want waren de banken met hun financiële innovaties
echt creatief? Creativiteit is immers het vermogen om nieuwe
én waardevolle ideeën te bedenken. Hans van de Braak (universitair
hoofddocent Evolutionaire psychologie) gaat in op de vraag hoe
creativiteit is ontstaan, hoe het werkt en hoe belangrijk het is.
4 november
Hersenanatomie (dr. Liselotte Gootjes)
Of we nu iets waarnemen, een handeling uitvoeren, hevige emoties
beleven, of gewoon wat wegdromen, onze hersenen spelen
een grote rol bij alles wat we doen. Maar hoe werkt die anderhalf
kilo wegende, grijze, weke massa nu eigenlijk? Liselotte Gootjes
(universitair docent Biologische psychologie) behandelt de anatomie
van de hersenen en gaat in op de werking van hersencellen.
11 november
De digitale dictatuur (dr. Daantje Derks)
In onze samenleving is de computer niet meer weg te denken. Het
ding heeft veel goeds gebracht: email maakt de wereld kleiner, netwerksites
vergemakkelijken het contact over de levensfasen heen,
we kunnen online in therapie en hoeven de deur niet meer uit want
Albert bezorgt de boodschappen. Maar is elke nieuwe ontwikkeling
ook vooruitgang? Daantje Derks (universitair docent Arbeids-
en organisatiepsychologie) maakt de balans op.
58
18 november
Kinderangst: normaal of pathologisch? (prof. dr. Peter Muris)
Angst en enge dromen komen veel voor in de kindertijd. Meestal
duren ze kort en gaan ze vanzelf over. Uit onderzoek blijkt echter
dat een substantiële minderheid van de ‘normale’ kinderen en adolescenten
een angststoornis heeft. Verder blijkt dat zo’n stoornis bij
jongeren voortduurt tot in de volwassenheid. Peter Muris (hoogleraar
klinische psychologie) bespreekt de oorzaken en behandeling
van deze kinderpsychopathologie.
25 november
Ontwikkeling van het kind (dr. Susan van Rijen)
Hoe komt het dat kinderen zich zo verschillend kunnen ontwikkelen?
Is het de genetische aanleg, opvoeding van ouders, of misschien
het kind zelf dat richting geeft aan de eigen ontwikkeling?
De meningen over deze kwesties zijn verdeeld, niet alleen onder
theoretici, maar ongetwijfeld ook onder het publiek. Susan van
Rijen (universitair docent ontwikkelings- en klinische psychologie)
neemt de ontwikkeling van het kind onder de loep.
2 december
Het emotionele brein (prof. dr. Jan van Strien)
Emoties als verdriet, boosheid of blijdschap horen bij het leven.
Emoties zijn verweven met ons denken en doen. Dat alles speelt
zich af in onze hersenen. In dit college zal Jan van Strien (hoogleraar
Biologische en cognitieve psychologie) nagaan welke hersengebieden
bij emoties betrokken zijn, hoe de hersenen op emoties
reageren en hoe emoties andere processen zoals waarnemen en
onthouden beïnvloeden.
Dr. H. van de Braak was eerst universitair hoofddocent in de economische
en algemene sociologie en sinds 2002 in de psychologie,
in het bijzonder de evolutionaire psychologie (Faculteit der
Sociale Wetenschappen, Erasmus Universiteit Rotterdam). Alle
overige docenten zijn eveneens verbonden aan het Instituut voor
Psychologie van de Erasmus Universiteit Rotterdam.
59
Eerste semester Rotterdam

Eerste semester Rotterdam
1014CL
Data
23 september t/m 25
november 2010
Dag en tijd
donderdag,
10.00 - 12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€260 (Hovo-plusprijs
€290) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes,
exclusief literatuur
Aantal bijeenkomsten
tien colleges van 2,5 uur
Literatuur
Een syllabus wordt
hoofdstuk voor hoofdstuk
tijdens de bijeenkomsten
uitgedeeld.
►Hoorcolleges
Cultuurgeschiedenis
en antropologie
Aan de wieg van de beschaving:
het oude Mesopotamië
Dr. Frans A.M. Wiggerman
Rond 3000 v. Chr. wordt in Mesopotamië, het huidige Irak, het
spijkerschrift uitgevonden, en begint de geschiedenis. Egypte volgt
kort daarop, Griekenland (Kreta) pas meer dan een millennium later.
De oudste bewoners van Mesopotamië, de Sumeriërs, ontwikkelen
hun godsdienst tot een staatsleer, en hun stadsstaten tot territoriale
rijken (3000-2000). Vroeg in deze periode was de legendarische
Gilgamesh koning van Uruk; zijn wederwaardigheden zijn in
een epos vastgelegd. Onder Hammurabi (1792-1750) wordt geheel
Mesopotamië verenigd in één rijk, met Babylon als hoofdstad. Na
een periode van verval neemt Assyrië in het noorden het voortouw
over (1450-1200), en onstaat er een wereld van internationale diplomatie,
waarin ook Anatolië, Cyprus, Kreta, Mycene, en Egypte
betrokken zijn. Rond 1200, na de Trojaanse oorlog zouden de Grieken
zeggen, raakt de gehele mediterrane wereld in een allesomvattende
crisis. De oude staten krimpen of verdwijnen, volkeren raken
op drift: de Filistijnen vestigen zich in Palestina, David verovert Judea,
en de Phoeniciërs beheersen de zee-wegen. Rond 850 echter
verrijst Assyrië uit zijn slaap, en sticht het eerste wereldrijk, het
voorbeeld voor het latere Perzische Rijk, en voor de veroveringen
van Alexander. Rond 75 n. Chr. sterft het spijkerschrift uit, wat het
einde van de Mesopotamische beschaving markeert.
In de colleges zal de geschiedenis behandeld worden op basis van
geselecteerde archeologische, kunsthistorische, en schriftelijke
bronnen. Al gaande zal een overzicht ontstaan van de Mesopotamische
wereld, met haar steden, paleizen, tempels, culturen en
religies.
Dr. F.A.M. Wiggermann is gepensioneerd docent Assyriologie van
de Vrije Universiteit te Amsterdam. Daarnaast was hij werkzaam
in Chicago, New York en Berlijn.
60
►Jaarthema Hoorcolleges
Multidisciplinair
Crisismomenten in de wetenschappen
Prof. dr. Koo van der Wal (kerndocent) e.a.
Het jaarthema voor het Hovo-studiejaar 2010/2011 is ‘Crisis en creativiteit’.
De bedoeling is aandacht te besteden aan het feit dat
op vele terreinen (de politiek, economie, kunst et cetera) zich regelmatig
crises voordoen waarop alleen door creatief denken en
handelen een adequaat antwoord kan worden gevonden. Niet in
de laatste plaats geldt dat ook voor de wetenschap. Al geruime tijd
was de heersende opvatting dat de (echte) wetenschap een rechtlijnig
proces van kennisverwerving is. Dat wil zeggen dat het corpus
van wetenschappelijke kennis, wanneer de wetenschap eenmaal
de juiste methode gevonden heeft, nu steeds in dezelfde richting
en eenvoudig cumulatief aangroeit. Zelfs waren meermalen stemmen
te horen dat bepaalde wetenschappen (de fysica bijvoorbeeld)
nagenoeg voltooid waren.
Die opvatting is onhoudbaar gebleken. Integendeel blijken zich op
de meest uiteenlopende wetenschapsgebieden steeds weer crisismomenten
voor te doen, momenten van stagnatie waarop alleen
door een revolutionaire herziening van het theoretische instrumentarium
en een herijking van de centrale categorieën een uitweg
te vinden is. Zo’n ‘paradigmawisseling’ betekende dan zowel een
nieuw hoofdstuk in de geschiedenis van de wetenschap in kwestie
als een nieuwe kijk op het desbetreffende vakgebied in zijn geheel.
Doel van de cyclus is deze kantelmomenten in de theorievorming
van een aantal wetenschapsgebieden voor het voetlicht te brengen.
Bijdragen aan de cyclus worden verleend door prof. dr. Harm Bart
(wiskunde, natuurwetenschappen), prof. dr. René Foqué (rechtswetenschap),
prof. dr. Antoine Mooij (psychiatrie), prof. dr. Koos
de Valk (sociologie), prof. dr. Jan van der Dussen (geschiedwetenschap),
dr. Hugo Verbrugh (geneeskunde), prof. dr. Jack Vromen
(economie) en prof. dr. Koo van der Wal (filosofie).
Prof. dr. G.A. van der Wal is emeritus hoogleraar wijsbegeerte aan
de Erasmus Universiteit Rotterdam.
61
1014EL
Data
30 september t/m
2 december 2010
Dag en tijd
donderdag,
13.30 - 15.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€200 (Hovo-plusprijs
€230) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
tien colleges van 2 uur
Eerste semester Rotterdam

Eerste semester Rotterdam
1015BL
Data
1 oktober t/m 5 november
2010
Dag en tijd
vrijdag,
10.00 - 12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€145 (Hovo-plusprijs
€175) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
zes colleges van 2,5 uur
►Jaarthema Hoorcolleges
Multidisciplinair
Klimaatsverandering in een
verstedelijkte samenleving
Prof. dr. Meine Pieter van Dijk (kerndocent) e.a.
Klimaatsverandering is het gesprek van de dag. Recentelijk is ook
duidelijk geworden dat er kritisch naar veel bestaande publicaties
moet worden gekeken. Steden zijn relatief kwetsbaar omdat ze
vaak in delta’s zijn gelegen en de bevolking niet zo maar kan evacueren.
In deze cyclus worden deze twee onderwerpen aan elkaar
gerelateerd, mede aan de hand van concrete voorbeelden uit zowel
Nederland, als uit Afrika en Azië.
We beginnen deze serie met een overzicht van de klimaatsveranderingsproblematiek
en de gevolgen voor steden. Het tweede college
behandelt hoe te leven met onzekerheid. Wat betekent het
dat de Deltawerken het overstromingsrisico tot eens in de duizend
jaar moesten terug brengen? Het begrip duurzame ontwikkeling
verdient ook enige verduidelijking en daarvoor is een filosoof uitgenodigd.
Dan gaan we dieper in op wat steden kunnen doen gezien
de op handen zijnde klimaatsverandering. Omgaan met milieuproblemen
leidde vroeger tot het bouwen van tuinsteden en
tegenwoordig tot CO2 neutrale steden. Sommige steden willen
verder gaan. Daarom behandelen we het voorbeeld van Singapore
en van een aantal Chinese ‘eco-cities’. Accra (de hoofdstad van
Ghana) is een voorbeeld waar een volledig ecologische universiteit
gebouwd werd en zal behandeld worden. Dan gaan we dieper in
op Rotterdams ‘Climate change initiative’, een programma dat het
dilemma duidelijk stelt: moeten we de risico’s verminderen of ons
aanpassen? Ten slotte zal een voormalige minister van landbouw
de samenhang tussen klimaatsverandering, water, voedsel en demografische
ontwikkelingen toelichten.
Prof. dr. M.P. van Dijk was van 1999 tot 2008 bijzonder hoogleraar
Stedelijk management in opkomende economieën aan de
Economische Faculteit van de EUR. Sinds 2001 is hij gewoon
hoogleraar Water Services Management aan het UNESCO-IHE
Institute for Water education in Delft en sinds 2006 affiliate professor
of urban mangement aan het Internationale Institute of
Social Studies van de EUR, in Den Haag.
62
1 oktober
Overzicht van de klimaatsveranderingsproblematiek en de gevolgen
voor steden (prof. dr. Joyeeta Gupta)
8 oktober
Leven met onzekerheid (prof. dr. Harm Bart)
15 oktober
Duurzame ontwikkeling, een filosofisch perspectief (prof. dr. Koo
van der Wal)
22 oktober
Hoe Aziatische steden met de problematiek omgaan: Singapore en
een aantal Chinese ‘eco-cities’ (prof. dr. Meine Pieter van Dijk)
29 oktober
Klimaat mitigatie en adaptatie programma’s in Rotterdam, en een
ecologische universiteit in Accra (Ghana) (prof. dr. Meine Pieter van
Dijk)
5 november
Klimaat, water, voedsel en demografische ontwikkelingen (prof. dr.
Cees Veerman)
63
Eerste semester Rotterdam

Cursussen
eerste semester Rotterdam
064
►Jaarthema Practicum
Letteren en kunstvakken
Autobiografisch schrijven:
keuze en creativiteit
Drs. Henk Weltevreden
Zowel grote als kleine ervaringen kunnen boeiende verhalen opleveren.
Het gaat erom ze pakkend op te schrijven. Schrijven is ritme.
Het doseren van detail en hoofdzaak. Het ritme van personages,
lange en korte zinnen. Schrijven is herinneren. U krijgt oefeningen
en technieken aangereikt om de herinnering in werking te zetten.
Schrijven is een vriend van herinnering, ze zijn het echter niet altijd
met elkaar eens. Juist die spanning is boeiend. Schrijver Abdelkader
Benali zegt: ‘Vanaf het moment dat mijn pen het papier raakt,
ontstaat er een barst in de werkelijkheid.’
U wilt uw levensverhaal op papier te zetten, u wilt iets nalaten en
schrijvend ontdekken hoe het leven u gevormd heeft. Vanuit deze
laatste inzet bespreken we enkele visies van filosofen zoals Kierkegaard,
om te zien om zij ons aansporen anders te kijken naar onze
levenservaringen. Deze filosoof is de grondlegger van de existentialistische
filosofie en heeft als geen ander het begrip ‘persoonlijke
keuze’ geïntroduceerd, dat voor het schrijven van uw levensverhaal
uiteraard ook belangrijk is: wat drijft u in het leven, welke ervaringen
zijn voor u het belangrijkst, en wat die hebben opgeleverd?
In die zin is het ook een persoonlijk onderzoek en valt het naast
het verhalende ook onder de essayïstiek. Of misschien wilt u zicht
krijgen op uw verleden: waarom zijn de zaken gelopen zoals ze
gelopen zijn?
Het materiaal dat wordt opgedoken vormt de grondstof voor het
levensverhaal, waarvoor in de cursus wordt geprobeerd de beste
vorm te vinden, aan de hand van de rode draad die zichtbaar wordt
in de herinneringen. Ook de technische kanten van het schrijversvak,
zoals dialoog, ruimte en vertelperspectief komen aan bod.
Drs. H. Weltevreden studeerde af in de wijsbegeerte. Hij is schrijver
van romans, verhalenbundels en reisverhalen en maakt programma’s
voor de NPS en de VPRO.
65
1011BC
Data
20 september t/m
29 november 2010 (geen
college op 18 oktober)
Dag en tijd
maandag,
10.00 -12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€260 (Hovo-plusprijs
€290) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
tien colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 25 deelnemers
Bijzonderheden
In deze bijeenkomsten
gaan we schrijven onder
leiding van een ervaren
auteur. Deelname is voor
iedereen die brieven kan
schrijven. We werken
aan de mogelijkheden
tot publicatie, waar en in
welke kring dan ook (zie
bijvoorbeeld http://www.
hovoschrijvers.nl/index.
html).
Eerste semester Rotterdam

Eerste semester Rotterdam
1011FC
Data
27 september t/m
22 november 2010 (geen
college op 18 oktober)
Dag en tijd
maandag,
13.30 - 16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€215 (Hovo-plusprijs
€245) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
acht colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 30
Literatuur
Wordt nader bekendgemaakt.
►Cursus
Letteren
De gezichten van het kwaad: representatie
van het kwaad in de Europese
literatuur vanaf de Romantiek
Prof. dr. André van Oudvorst
Wat is het kwaad? Bestaat het omwille van het goede en is het
de prijs die we voor de vrijheid betalen? Of is het een zelfstandige
macht die een voortdurende bedreiging vormt voor ons welzijn?
Alle monotheïstische godsdiensten geloven in een goede God, die
het kwaad toelaat om de mens te beproeven. Zij die het principe
van de negativiteit belichamen (Satan, Lucifer) zijn dan ook opstandelingen
tegen God.
Waar komt het kwaad vandaan en hoe kan men zich ertegen verweren?
Mythen, religie en filosofie verklaren het kwaad uit (boven)
natuurlijke machten en verschaffen remedies, bijvoorbeeld magie
of rituelen. In onze onttoverde, ‘verlichte’ wereld heeft de wetenschap
deze functies overgenomen. Maar de machten der duisternis
leven voort in kunst, literatuur, SF en beeldcultuur (stripverhalen,
films, games). Hoe verklaar je deze paradox? ‘Sympathy with the
devil’? Een flirt met het slechte in de mens?
De fascinatie door het kwaad is van alle tijden, maar de Romantiek,
met haar hang naar het bovennatuurlijke en het onmaatschappelijke,
heeft van de ‘outlaw’ een held gemaakt. Met name in de
‘zwarte romantiek’ ontplooit zich een waaier van satanische figuren,
demonische en sadistische motieven (door Mario Praz geïnventariseerd
in The Romantic Agony). Zo herleven in de ‘gothic novel’
de ‘duistere’ middeleeuwen.
Deze cursus omvat: (a) een inleiding over de religieuze, culturele
en andere aspecten van het kwaad; (b) de representatie van het
kwaad bij o.a. Baudelaire, Conrad, Dostojewski, Mirbeau, Shelley,
Stevenson, Wilde; (c) het begrip van het kwaad in de 20e eeuw
(Gide, Camus, Sartre, Mulisch, Coetzee).
Prof. dr. A.F. van Oudvorst doceert Europese literatuurgeschiedenis
aan de Vrije Universiteit Brussel en verzorgt sinds 1995 Hovocursussen
op het gebied van de letteren.
►Cursus
Letteren
Kafka lezen: brieven en korte
verhalen
Drs. Cor de Back
Geen schrijver in de twintigste eeuw heeft waarschijnlijk zo zijn
stempel gedrukt op de literatuur en de schrijvers na hem als Franz
Kafka (Praag 1883-Klosterneuburg 1924). Geen schrijver ook, die
tot zulke bijna mythische proporties zou uitgroeien. Maar lezend
vanuit Kafka’s perspectief is voor ons de literatuur van vóór Kafka
ook een andere geworden.
Naast zijn drie romans (Amerika, Het Proces en Het Slot) zijn het
vooral Kafka’s (korte) verhalen en brieven die een wezenlijk element
van zijn schrijverschap en menszijn demonstreren. In een achttal
colleges zal aan een aantal van die verhalen en aan een selectie uit
zijn vele brieven (Brieven aan Felice, Brief aan zijn vader en Brieven
aan Milena) aandacht worden besteed.
‘Kafka lezen’ is een cursus die zowel voor Kafka-kenners bestemd
is als voor hen die voor het eerst met zijn werk willen kennis maken.
Uiteraard komen daarbij ook de raadsels aan de orde die hij
ons als lezers lijkt voor te leggen, raadsels die vaak de kern van
ons menselijk bestaan raken. In die zin is ‘Kafka lezen’ ook een
verkenningstocht naar de zin van het lezen, ja, van het leven zelf:
een avontuur voor de lezende en levende mens. Om met de dichter
W.H. Auden te spreken: ‘Als wij de schrijvers moeten noemen met
dezelfde relatie tot onze tijd als Dante, Shakespeare en Goethe tot
de hunne, dan is Kafka wel de eerste aan wie wij denken.’
Drs. C. de Back studeerde germanistiek, geschiedenis en literatuurwetenschap.
Hij publiceerde in Nederland en Duitsland
onder andere over Kafka, is voorzitter van de Nederlandse Franz
Kafka-Kring en hoofdredacteur van het tijdschrijft ‘Kafka-Katern’.
66 67
1011GC
Data
27 september t/m
22 november 2010 (geen
college op 18 oktober)
Dag en tijd
maandag,
13.30 - 16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€215 (Hovo-plusprijs
€245) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
acht colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 30
Literatuur
F. Kafka, Verzameld Werk,
Querido, Amsterdam, 19e
druk, 2009. ISBN: 978 90
2143 423 €17,50. Bij het
eerste college is bovendien
een reader verkrijgbaar,
waarvan de prijs bij het ter
perse gaan van deze studiegids
nog niet bekend is.
Bijzonderheden
Kennis van het Duits is
geen voorwaarde voor
deelname aan deze cursus.
Eerste semester Rotterdam

Eerste semester Rotterdam
1012AC
Data
28 september t/m
16 november 2010 (geen
college op 12 oktober)
Dag en tijd
dinsdag,
10.00 - 12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€190 (Hovo-plusprijs
€220) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes,
exclusief literatuur
Aantal bijeenkomsten
zeven colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 30
Literatuur
Reader
►Jaarthema Cursus
Interdisciplinair
Het spiritueel krediet van crisis
Drs. Felicia Dekkers
Een beetje tegenstroom is goed voor je ontwikkeling, zeggen ze...
Maar een crisis, wat is dat eigenlijk? Een economische crisis, een
welvaartscrisis, een geloofscrisis, een egocrisis? Mensen gaan al
eeuwenlang om met crises. Wat hebben we eigenlijk spiritueel te
winnen bij een crisis?
In veel bijbelverhalen, literatuur en kunst vind je verbeeldingen van
hoofdpersonen in een crisissituatie of wordt de zoektocht om daaruit
te komen beschreven en verbeeld. Dat is lang niet altijd precies
de neerslag van het leven van de schrijver of kunstenaar zelf. Toch
zegt men dat een gemankeerde kunstenaar een leven lang voedsel
heeft voor grote kunst, denk maar aan de beeldvorming rond Van
Gogh.
Is een crisis in het leven of een leven in crisissituaties uiteindelijk
winstgevend, omdat het tot levenservaring, verbeelding, schoonheid
en misschien wel spiritualiteit leidt? Hoe wordt dat in voorbeelden
uit de kunst en literatuur zichtbaar gemaakt? En helpt het
lezen of bekijken van deze uitingen de beschouwer bij één of dé
crisis?
De cursus is interdisciplinair van opzet. Het thema ‘crisis’ wordt toegelicht
aan de hand van voorbeelden uit kunst en literatuur, onder
meer met bijbelfiguren als Tamar en Job, de Faust van Goethe, en
het werk van Frida Kahlo, Selma Meerbaum-Eisinger, Torgny Lindgren,
Shirin Neshat en anderen. Bij deze cursus zal gebruik gemaakt
worden van artikelen, tekstfragmenten en beeldmateriaal.
Drs. F. Dekkers studeerde Nederlandse Taal- en Letterkunde in
Leiden en later Theologie. Zij was 15 jaar werkzaam in het Middelbare
School-onderwijs voor de vakken Nederlands, Wereldliteratuur
en Levensbeschouwing. Aan Hogeschool Amsterdam gaf
zij daarna colleges Kunst en Levensbeschouwing. Vanuit haar
Bureau Beeldzin verzorgt zij studiedagen en trainingen sinds
1997(www.beeldzin.nl). Tevens is zij redacteur bij Uitgeverij Abdij
van Berne in Heeswijk.
►Cursus
Letteren
Moderne Nederlandse poëzie
1950-1970
Dr. Jacques B.H. Alblas
Met enige inspanning en hulp wordt het lezen van gedichten een
boeiende onderneming, die verdiept en verrijkt. In de cursus gaat
het om het lezen en interpreteren van werk van Nederlandse dichters
uit de eerste naoorlogse periode. De Vijftigers (Lucebert, Kouwenaar,
Elburg, Campert, Rodenko) en hun breuk met de traditie
(Bloem, Roland Holst, Nijhoff, Achterberg, Hoornik), de dichters
rond de poëziereeks De Windroos (Guillaume van der Graft, Coert
Poort) en een dichter als Leo Vroman zijn gezamenlijk verantwoordelijk
voor het hoge Europese niveau van de Nederlandse poëzie
van de jaren vijftig.
In de vroege jaren zestig is er met tijdschriften als Gard Sivik en Barbarber,
waarin veel zogenaamde ‘ready mades’ verschijnen (C. Buddingh),
sprake van een heel ander literair klimaat. De reactie daarop
laat niet lang op zich wachten: in 1964 verschijnt de bloemlezing
Paradox van Peter Berger met dichters die opkomen voor een meer
communicatieve poëzie (Jacques Hamelink). Het poëtisch meest
opmerkelijke jaar van het decennium is 1966 met de legendarische
manifestatie ‘Poëzie in Carré’, het met veel publiciteit omgeven debuut
van Neeltje Maria Min en de achteraf gezien veel belangrijker
eerste bundel van Rutger Kopland. Kopland is de voornaamste van
een groep dichters rond het tijdschrift ‘Tirade’, voor wie poëzie primair
een middel is om de werkelijkheid te doorgronden en een
wapen in de strijd tegen tijd en vergankelijkheid.
Dr. J.B.H. Alblas was als literatuurwetenschapper verbonden aan
de Vrije Universiteit in Amsterdam en is sinds 2000 werkzaam in
het kader van het Hovo-onderwijs.
68 69
1012DC
Data
28 september t/m
30 november 2010
Dag en tijd
dinsdag, 10.00 - 12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€260 (Hovo-plusprijs
€290) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
tien colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 30
Literatuur
De teksten van de te
bespreken gedichten
worden een week voor
behandeling ter beschikking
gesteld.
Bijzonderheden
Deze cursus is een herhaling
van de gelijknamige
cursus in 2004-2005.
Eerste semester Rotterdam

Eerste semester Rotterdam
1012GC
Data
21 september t/m
30 november 2010 (geen
college op 19 oktober)
Dag en tijd
dinsdag, 13.30 - 16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€260 (Hovo-plusprijs
€290) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes,
exclusief literatuur
Aantal bijeenkomsten
tien colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 30
Literatuur
Mind in the Balance,
Meditation in Science,
Buddhism and Christianity,
B. Alan Wallace, Columbia
University Press, ISBN nr.
978-0-231-14730-9
Bijzonderheden
Losse artikelen worden
tijdens de colleges uitgereikt,
alsook een overzicht
van de vertoonde sheets.
Leesvaardigheid Engels
gewenst.
►Cursus
Godsdienstwetenschap
Boeddhisme als meditatieve traditie
– het pad van bevrijding
Drs. Antoon Kamp
De vier edele waarheden vormen de inhoud van de eerste preek
van de Boeddha in Sarnath in India. De leer omvat een analyse van
het (menselijk) lijden, de oorzaken ervan, de beëindiging ervan en
een analyse van de weg die daartoe leidt. Deze weg, het achtvoudig
pad genoemd, vormt een blauwdruk voor het pad van bevrijding
en bestaat uit een drievoudige training: het ontwikkelen van
het juiste inzicht; ethische (zelf)discipline en meditatie. In de cursus
gaan we dieper in op de meditatieve aspecten van het pad.
‘Learning meditation is a skill akin to learning to play a music instrument:
it is learning how to ‘tune’ and ‘play’ the mind. Progress will
not occur if one is lax, but it cannot be forced’. (Harvey)
Het inleidend college behandelt de oorsprong en de ontwikkeling
van de meditatieve traditie in India en de plaats ervan binnen het
leven en de leer van de historische Boeddha. In het tweede college
gaan we dieper in op de onderlinge relaties tussen meditatie,
ethische (zelf) discipline en wijsheid of inzicht - de drie genoemde
componenten van het pad. Vervolgens zullen we in een viertal colleges
verschillende meditatieve tradities en daaruit voortvloeiende
praktijken binnen een traditionele context bestuderen: Theravada
(Zuidoost Azië), Ch’an/Zen, Zuivere Land Boeddhisme (Noordoost
Azië) en het Tantra Boeddhisme (Tibet). Aansluitend hierop zullen
we een college gebruiken om beeldmateriaal (dia’s en/of dvd) te
tonen met betrekking tot het onderwerp. Ten slotte bespreken we
in de laatste drie colleges de meditatieve (boeddhistische) traditie
zoals die binnen een moderne (westerse) omgeving vorm krijgt:
binnen boeddhistische (retraite) centra, (geestelijke) gezondheidszorg
(onder andere psychotherapie), maatschappelijk welzijn en
(religieuze) levensbeschouwing. In dat kader zullen we verschillende
wetenschappelijke onderzoeken bespreken, die de effecten
van meditatie hebben bestudeerd met betrekking tot gezondheid
en welbevinden.
Drs. A.P.M. Kamp studeerde Godsdienstwetenschap aan de Rijksuniversiteit
in Groningen met als specialisatie Boeddhisme (bijvak
psychopathologie en geestelijke zorg). Thans is hij docent
boeddhisme en counselor. De docent geeft regelmatig college in
Hovo-verband.
►Cursus
Muziekwetenschap
Mahler en zijn muziek
Drs. Kees Wisse
2011 is Mahler-jaar. Het is dan 100 jaar geleden dat de grote
Oostenrijkse componist op 50-jarige leeftijd overleed. Vrijwel alle
orkesten, koren en grote ensembles in Nederland besteden hier
volop aandacht aan. Bijzonder als u bedenkt dat het totale oeuvre
van Mahler niet eens zo groot is. Slechts negen symfonieën en een
handvol liederen schreef hij. Maar zijn werk staat wel eenzaam aan
de top in het symfonische repertoire van de jaren rond 1900. Er
is geen componist die de grootsheid en de essentie van het fenomeen
symfonie tot in elk detail beter wist uit te diepen dan Mahler.
Dat maakt het beluisteren van zijn muziek echter niet altijd eenvoudig.
De veelheid aan thema’s en motieven, de oneindige klankkleuren
en het subtiele lijnenspel dwingen de toehoorder tot uiterst
geconcentreerd luisteren, waarbij zelfs na herhaald luisteren steeds
nieuwe dingen te ontdekken zijn. Maar dat maakt het luisteren
naar Mahler ook tot een avontuur dat telkens weer blijft boeien.
In deze cursus gaan we op zoek naar de noten achter de prachtige
klanken van Gustav Mahler. In tien colleges bekijken en beluisteren
we een groot deel van zijn oeuvre. Dat gebeurt aan de hand van
een aantal uitgebreide geluidsfragmenten die we ook met partituur
bekijken. Zo kunnen we ontdekken hoe Mahler omging met elementen
als melodie, harmonie, ritme en vooral klank. En ook krijgen
we inzicht hoe Mahler als componist precies te werk ging en
hoe hij de muziek wilde laten klinken zoals hij dat voor ogen had.
Drs. C.H. Wisse (1961) studeerde muziekwetenschap aan de universiteit
van Utrecht. Lange tijd was hij stafmedewerker bij het
Rotterdams Philharmonisch Orkest en Holland Symfonia, waar
hij momenteel aangesteld is als artistiek adviseur. Verder is hij
free lance musicoloog, geeft lezingen cursussen, concertinleidingen
en schrijft artikelen en toelichtingen op het gebied van muziek.
70 71
1012HC
Data
21 september t/m
30 november 2010 (geen
college op 19 oktober)
Dag en tijd
dinsdag, 13.30 - 16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€260 (Hovo-plusprijs
€290) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
tien colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 40
Literatuur
Bij de cursus hoort een syllabus
die tijdens de eerste
les wordt uitgedeeld.
Bijzonderheden
Tijdens de cursus wordt
een aantal fragmenten
met partituur bekeken.
Hiervoor is de vaardigheid
van notenlezen echter niet
vereist.
Eerste semester Rotterdam

Eerste semester Rotterdam
1013BC
Data
22 september t/m
1 december 2010 (geen
college op 20 oktober)
Dag en tijd
woensdag,
10.00 - 12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€260 (Hovo-plusprijs
€290), exclusief literatuur,
inclusief rondleidingen en
entrees, exclusief reiskosten
Aantal bijeenkomsten
acht colleges van 2,5 uur
en twee excursies
Aantal deelnemers
maximaal 34
Literatuur
Reader (Nederlandse,
Engelse en Duitse teksten)
à € 30,00.
Bijzonderheden
De excursies zijn onder
voorbehoud (ten tijde van
het samenstellen van de
gids zijn reserveringen nog
niet mogelijk).
Deze cursus is een herhaling
van de gelijknamige
cursus in 2009.
►Cursus
Architectuur
Van de moderne naar de hedendaagse
architectuur. Architectuur in
de 2de helft van de twintigste eeuw
Dipl. ing. Birgit M. Jürgenhake
De cursus biedt een chronologisch overzicht van de ontwikkelingen
in de architectuur na de Tweede Wereldoorlog tot de hedendaagse
architectuur. Per significante periode worden inhoudelijke accenten
gelegd. Soms wordt de architectuur in Nederland en soms in
andere westerse landen benadrukt. In een inleidend college wordt
een introductie gegeven van de architectuur van de Moderne architectuur
voor de Tweede Wereldoorlog. Vervolgens worden in zeven
colleges de belangrijkste ontwikkelingen beschreven en met voorbeelden
gedocumenteerd. We volgen het werk van Le Corbusier
en Mies van der Rohe in de vijftiger jaren. We bekijken stromingen
zoals het brutalisme en het post-modernisme in de architectuur.
De ideeën van Peter & Alison Smithson, Robert Venturi en het
rationalisme van Aldo Rossi worden belicht. Er wordt zowel naar
de Nederlandse ontwikkeling gekeken als naar de ontwikkeling in
andere westerse landen. Hierdoor komen specifieke Nederlandse
stromingen aan bod, zoals bijvoorbeeld de Team10 beweging met
Aldo van Eyck en Bakema en kunnen zij in een groter kader worden
geplaatst. De jaren negentig kenmerken zich in Nederland en ook
internationaal door een tweede Moderniteit. ‘Terwijl de eerste fase
van de Moderniteit hoofdzakelijk door de industriële revolutie en
zijn consequenties gevormd werd, is de tweede moderniteit het
resultaat van de groei van de elektronische- en de communicatietechniek.’
Zowel deconstructivistische ontwerpen als ook digitaal
ontworpen gebouwen zijn hiervan het gevolg.
Doelstelling is het verwerven van een algemene kennis van de
ontwikkelingen in de architectuur van de Westerse wereld van de
tweede helft van de twintigste eeuw en het leren ‘herkennen’ van
de architectuur uit deze decennia. Dit zullen we tevens doen tijdens
twee excursies, de eerste rond de Wederopbouw in Rotterdam met
een rondleiding door het Groothandelsgebouw en een wandeling
door de binnenstad en de tweede in de vorm van een architectuurwandeling
door nieuwe wijken in Amsterdam of door Almere stad
(onder voorbehoud).
Dipl. ing. B.M. Jürgenhake is architect en werkt als universitair
docent aan de Technische Universiteit Delft en sinds 2002 voor
het Hovo-onderwijs.
72
►Cursus
Dierpsychologie
Communicatie en taal bij dieren
Dr. Esteban Rivas
Vogels zingen, honden blaffen en kikkers kwaken: overal communiceren
dieren. De laatste vijftig jaar is veel onderzoek gedaan
waarbij wordt geprobeerd andere dieren dan mensen (mensapen,
dolfijnen, papegaaien) een vorm van menselijke taal aan te leren.
Zo heeft men chimpansees, gorilla’s en orang-oetans geleerd om
door middel van aangeleerde gebaren met mensen te communiceren
en heeft men bonobo’s geleerd om met lexigrammen (geometrische
symbolen op een bord) in interactie te gaan met mensen. In
deze cursus gaan we op een wetenschappelijke en kritische wijze
kijken naar dierlijke communicatie en het wetenschappelijke taalonderzoek
met dieren.
De volgende vragen zullen in deze cursus aan bod komen: Wat is
communicatie en op welke manieren vindt deze plaats bij dieren?
Wanneer kan men van taal spreken en wat zijn de kenmerken van
onze menselijke taal? Zijn de dansen van honingbijen te vergelijken
met taal? Wat voor betekenis ligt er verborgen in de alarmkreten
van o.a. meerkatten en prairiehonden? Wat communiceren vogels
wanneer ze zingen? Welke natuurlijke vormen van communicatie
hebben de grote mensapen? Wat voor onderzoek heeft er plaatsgevonden
waarbij werd geprobeerd aan dieren een menselijke taal
te leren? Kan de beroemde chimpansee Washoe haar gevoelens en
gedachten uiten wanneer zij gebaren gebruikt? Heeft de eveneens
beroemde bonobo Kanzi een menselijke taal geleerd? Wat zijn de
methodologische valkuilen bij dit type onderzoek en hoe voorkomt
men onterechte interpretaties en conclusies? Hoe zit het met het
onderzoek waarbij de papegaai Alex d.m.v. woorden met mensen
communiceert? Is taal uniek menselijk? Op wat voor manieren kan
de menselijke taal zijn geëvolueerd?
De cursus is bedoeld voor alle belangstellenden. Voorkennis op dit
gebied is niet noodzakelijk. De onderwerpen zullen door middel
van foto’s en filmmateriaal inzichtelijk worden gemaakt.
Dr. Esteban Rivas is psycholoog en filosoof. Zijn promotie-onderzoek
bestond uit een grondige en systematische analyse van het
gebruik van aangeleerde gebaren door chimpansees, wanneer
zij in interactie zijn met mensen. Hij heeft jaren in de Verenigde
Staten gewerkt, waar hij alle instituten heeft bezocht waar taalonderzoek
met grote mensapen plaatsvindt.
73
1013DC
Data
22 september t/m
1 december (geen college
op 20 oktober)
Dag en tijd
woensdag,
10.00 -12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€260 (Hovo-plusprijs
€290) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
tien colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 30
Literatuur
Stephen R. Anderson.
(2004). Doctor Dolittle’s
Delusion. Animals and
the Uniqueness of Human
Language.
Yale University Press. ISBN
0-300-10339-5. Direct via
Yale University Press te
bestellen (ca. 15 Pond).
Bijzonderheden
Een passieve kennis van
het Engels is noodzakelijk.
Filmpjes en (een deel van)
de literatuur zijn in het
Engels.
Eerste semester Rotterdam

Eerste semester Rotterdam
1013EC
Data
22 september t/m
1 december 2010 (geen
college op 20 oktober)
Dag en tijd
woensdag,
13.30 - 16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€260 (Hovo-plusprijs
€290) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
tien colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 40
Literatuursuggestie
Het college kan gevolgd
worden zonder literatuurstudie.
Voor zelfstudie
wordt aanbevolen:
A. Dempsey, Encyclopedie
van de moderne kunst,
2002, €24,95. ISBN paperback
9789040090301.
De docent bespreekt het
boek. Belangrijk hierin is
het onderkennen van de
verschillen tussen hoorcollege
en literatuur.
Bijzonderheden
De collegestof wordt
toegelicht met behulp van
bijzonder visueel materiaal
waarvan een lijst wordt
uitgereikt, met elk college
filmfragmenten.
►Cursus
Kunstgeschiedenis
Moderne kunst in de twintigste
eeuw: van 1900 tot het postmodernisme
Drs. Johan Holtrop
De moderne kunst krijgt in de twintigste eeuw een totaal ander
aanzien. Het dominante beeld van de schilderkunst van de negentiende
eeuw maakt plaats voor een beeldende kunst waarin de
concrete werkelijkheid zelf haar intrede doet en waarin traditionele
noties over wat kunst is voortdurend ter discussie staan. Zo zond
Marcel Duchamp in 1917 een urinoir in voor een tentoonstelling
en maakte Pablo Picasso een gitaar van enkele stroken metaal en
een kachelpijp. Verschillende avant-garde bewegingen in het Interbellum
zagen de geometrisch abstracte beeldtaal, waarin schilderkunst,
vormgeving en architectuur zouden versmelten, als de ideale
uitdrukking van de nieuwe tijd.
Na de Tweede Wereldoorlog zal de kunst door economische groei,
massacultuur en technologische ontwikkelingen, nog ingrijpender
transformaties ondergaan. De schilderkunst domineert nog in de
jaren vijftig, zoals Karel Appel die zijn verf op het doek slaat op
zoek naar het authentieke schildergebaar, maar in de jaren zestig
ontstaan tal van nieuwe kunstvormen zoals de pop art, met haar
focus op de consumptiemaatschappij, en het minimalisme. Ook
zien we ‘tegenbewegingen’ als fluxus die ‘happenings’ organiseerden.
In de jaren zeventig is het ‘verbeteren van de wereld’ een belangrijke
drijfveer voor kunstenaars en nieuwe ontwikkelingen zijn
dan onder andere: de land art, conceptuele kunst, performance,
videokunst, Joseph Beuys met zijn ‘Jeder Man ein Kunstler’ én een
herontdekking van het schilderen.
Bovengenoemde ontwikkeling is het onderwerp van de collegereeks:
vanaf het kubisme en expressionisme en andere kunstbewegingen
kort na 1900, tot ongeveer 1980, als het postmodernisme
de hedendaagse kunst inluidt.
Drs. J. Holtrop is kunsthistoricus. Hij werkt(e) als tentoonstellingsmaker,
criticus, schrijver en docent voor verschillende instellingen,
zoals het HOVO vanaf 1996.
►Cursus
Filosofie
Stad en land
Dr. Jan-Hendrik Bakker
Door de geschiedenis van de filosofie loopt als een rode draad het
thema van de tegenstelling tussen cultuur en natuur. Ook in het
begrippenpaar Stad en land werkt die spanning door. Het onderwerp
is extra actueel geworden nu de komende decennia driekwart
van de wereldbevolking in steden zal komen te wonen. Wat is de
betekenis van bouwen en wonen in dat licht bezien?
In een cursus van tien ochtenden wordt de cultuurfilosofische achtergrond
van de relatie tussen stad en land onderzocht. Dat gebeurt
op het kruisvlak van sociologie, geschiedenis, architectuur,
literatuur en kunst. Maar de filosofie staat centraal. We gaan op
zoek naar wat Plato, Aristoteles en Augustinus te vertellen hebben
over de polis. Later komen de inzichten van moderne denkers als
Hannah Arendt, Martin Heidegger, Peter Sloterdijk, Jane Jacobs en
Saskia Sassen aan bod.
De leidende vraag van alle colleges is naar de relatie tussen wonen
en identiteit, stad, natuur en modern leven. Wat is eigenlijk ‘thuis’?
Zijn we onvermijdelijk op weg naar Globopolis? Elke bijeenkomst
bestaat uit een deel hoorcollege, waarin thema’s en individuele
denkers nader worden uitgewerkt, en een deel waarin eigen meningsvorming,
analyse en dialoog centraal staan; dit aan de hand
van vantevoren uitgereikte tekstfragmenten, waarvan sommige in
het Engels.
Dr. J.-H. Bakker is filosoof en onderzoeksjournalist. Hij promoveerde
op de studie Tijd van lezen (1999). Hij doet onderzoek en
publiceert over stedelijke en ecologische thema’s.
74 75
1014DC
Data
23 september t/m
2 december 2010 (geen
college op 21 oktober)
Dag en tijd
donderdag,
10.00 - 12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€265 (Hovo-plusprijs
€295) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes,
inclusief uitgereikte fragmenten
Aantal bijeenkomsten
tien colleges van 2,5 uur
Literatuur
Jan-Hendrik Bakker,
Welkom in Megapolis.
Denken over wonen, stad
en toekomst, Atlas, Amsterdam
2008, ISBN 97890
450 05607, €19,90.
Bijzonderheden
Een passieve kennis van
het Engels is gewenst.
Eerste semester Rotterdam

Eerste semester Rotterdam
1014HP
Data
23 september t/m
2 december 2010
Dag en tijd
donderdag,
13.30 - 16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€280 (Hovo-plusprijs
€310) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes,
inclusief uitgereikte fragmenten
Aantal bijeenkomsten
tien colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 20
Literatuur
Wordt tijdens de colleges
uitgereikt
Bijzonderheden
Voorkennis van Chinees
of Chinese filosofie is niet
noodzakelijk. Wel belangstelling
voor filosofie in het
algemeen.
►Practicum
Filosofie
Leesgroep Dao-de-jing, de basistekst
van de taoïstische filosofie
Dr. René Ransdorp
De Dao-de-jing - het Boek van de Weg en de Deugd - is de basistekst
van de taoïstische wijsbegeerte. Dit filosofisch gedicht in 81
verzen is in China tot op de dag van vandaag talloze malen becommentarieerd
en behoort als een van de meest vertaalde teksten tot
de wereldliteratuur. Volgens de Chinese overlevering is Lao Zi (Lao
Tse) de auteur van dit geschrift. Hij zou een tijdgenoot zijn geweest
van Confucius (551-479 v.Chr.).
Tijdens dit practicum wordt een aantal centrale verzen uit de Daode-jing
gelezen en besproken onder begeleiding van Dr. René
Ransdorp, die de tekst vanuit klassieke en hedendaagse Chinese
commentaren zal toelichten. Daarbij zal ook Zhuang Zi’s verwerking
van Lao Zi’s gedachtegoed betrokken worden. Zhuang Zi (circa
370-290 v.Chr.) is de tweede hoofdfiguur in de geschiedenis van de
taoïstische filosofie.
Door eerst kennis te maken met de Chinese tekst, waarvan de betekenis
woord voor woord in het Nederlands zal worden toegelicht,
kan een indruk worden verkregen van de poëtische schoonheid
van de Dao-de-jing, die in vertalingen grotendeels verloren gaat.
De tekst van de te lezen verzen zal telkens ter plaatse worden uitgedeeld.
In iedere bijeenkomst wordt ruimte gereserveerd voor onderlinge
gedachtewisseling rond de vraag in hoeverre deze tekst uit een ver
verleden ons ook nu nog kan inspireren.
Dr. R. Ransdorp studeerde filosofie en Chinees en is gepromoveerd
op een proefschrift over Zhuang Zi. Momenteel verzorgt hij
cursussen Chinese filosofie aan verschillende instellingen.
►Cursus
Muziekwetenschap
Welke taal spreekt de muziek?
Drs. Erik Heijerman
Muziek is iets waar we van kunnen genieten en waar we helemaal
in kunnen opgaan. Misschien is het wel de kunst waar we ons van
alle kunsten het meest in kunnen verliezen. Dat is een groot raadsel.
Hoe komt het dat dit abstracte verschijnsel, bestaande uit pure
klank, ons zo kan ontroeren en vervoeren?
Het is opmerkelijk dat in de geschiedenis van de filosofie maar zo
weinig aandacht aan muziek is besteed. De esthetica hield zich
vooral met beeldende kunst en literatuur bezig, maar nauwelijks
met muziek. De laatste decennia is hier verandering in gekomen,
en vinden we met name in de Angelsaksische wijsbegeerte auteurs
die zich met muziekfilosofie bezig houden. Muziekfilosofie gaat
over concrete maar niet altijd eenvoudig te beantwoorden vragen
die door het verschijnsel muziek worden opgeroepen. Wanneer
gaat klank over in muziek? Hoe luisteren we eigenlijk naar muziek
en wat ervaren we dan? Wat is een muziekwerk voor een soort
object, waarin verschilt het bijvoorbeeld van een schilderij? Muziek
wordt vaak als een taal beschouwd, maar gaat die vergelijking wel
op? Welke ‘taal’ spreekt de muziek eigenlijk? Kan muziek iets meedelen
of een verhaal vertellen? Of is muziek de taal der emoties, en
wat bedoelen we daar dan mee? Hoe kan muziek, een verschijnsel
dat bij uitstek geldt als tijdelijk en vluchtig, zo sterk een besef van
tijdloosheid opwekken? En hoe verhouden muziek en stilte zich?
De cursus is geschikt voor alle liefhebbers van (klassieke) muziek
die geïnteresseerd zijn in filosofische vragen die worden ingegeven
door het raadselachtige verschijnsel muziek. Natuurlijk zullen luisterfragmenten
de cursus illustreren.
Drs. E. Heijerman studeerde wiskunde en wijsbegeerte aan de
Universiteit Utrecht, en klavecimbel aan het Brabants Conservatorium.
Hij was jarenlang stafmedewerker van de Internationale
School voor Wijsbegeerte in Leusden.
76 77
1015DC
Data
24 september t/m
3 december 2010 (geen
college op 22 oktober)
Dag en tijd
vrijdag,
13.30 - 16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€265 (Hovo-plusprijs
€295) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes,
inclusief uitgereikte
artikelen
Aantal bijeenkomsten
tien colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 30
Literatuur
Erik Heijerman en Albert
van der Schoot (red.),
Welke taal spreekt de
muziek? Muziekfilosofische
beschouwingen.
Budel: Damon 2005.
ISBN 9789055736041,
prijs €16,90. Daarnaast
worden losse artikelen
uitgereikt.
Eerste semester Rotterdam

078
Hoorcolleges
tweede semester Rotterdam
079

Tweede semester Rotterdam
1024FL
Data
27 januari t/m 31 maart
2011
Dag en tijd
donderdag,
13.30 - 16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€240 (Hovo-plusprijs
€270) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
tien colleges van 2,5 uur
Literatuursuggestie
L. Mulder; A. Doedens en
Y. Kortlever, Geschiedenis
van Nederland van
prehistorie tot heden,
HBUitgevers, Baarn 2008,
ISBN 9789055746262
(hoofdstukken 4, 5 en 6).
Bijzonderheden
Deze collegereeks maakt
deel uit van de Leergang
Geschiedenis van Nederland,
maar de afzonderlijke
collegereeksen zijn
onafhankelijk van elkaar
te volgen. De reeks staat
open voor alle belangstellenden.
Deel I van deze
reeks vindt plaats in het
najaar 2010 (1014FL, pag.
39)
►Leergang Hoorcolleges
Geschiedenis
Geschiedenis van Nederland - II
De Middeleeuwen
Drs. Feico Houweling
In dit tweede deel van de Leergang Geschiedenis van Nederland
staan de middeleeuwen centraal (814 – 1477). Waardoor konden
de Lage Landen in de middeleeuwen uitgroeien tot een Europees
centrum van economie en cultuur en hoe kwam het dat met name
Vlaanderen daarin een sleutelrol speelde? Hoe verhielden de verschillende
regio’s zich tot elkaar en wat was hun politieke rol?
In tien bijeenkomsten wordt een samenhangend beeld geschetst
van de ontwikkelingen in de Lage Landen in een periode waarin
keizer, koning en bisschop een antwoord moesten vinden op
de vraag hoe om te gaan met de opkomende graafschappen als
Vlaanderen en Holland.
Dit was een tijd van de opbouw, waarbij kastelen, kathedralen en
steden als Brugge in het zuiden en Utrecht in het noorden het beeld
bepaalden. Mede dankzij de groei van de steden ontstond een heel
nieuw zelfbewustzijn waarvan grote schrijvers als Jacob Maerlant
een voorbeeld zijn. Er werd veel gebouwd, maar de Hoekse en Kabeljauwse
twisten zorgden voor grote verwoestingen.
Drs. F. Houweling studeerde Eigentijdse Geschiedenis/Scandinavistiek
aan de Rijksuniversiteit Groningen en is werkzaam als
schrijver en verteller van geschiedenis.
80
►Leergang Hoorcolleges
Cultuurgeschiedenis
Rotterdam
Leergang De westerse wereld IV -
semester
Achttiende eeuw
Dhr. Ko van Dun (kerndocent) e.a. Tweede
De multidisciplinaire leergang ‘De westerse wereld’ heeft als doel
om de belangrijkste ontwikkelingen, gebeurtenissen en namen van
de westerse cultuurgeschiedenis in kaart te brengen, vanaf 1300
tot nu. Waar mogelijk en wenselijk worden vanuit de afzonderlijke
disciplines dwarsverbanden gelegd tussen kunst, filosofie, muziek
en geschiedenis, met medewerking van docenten uit verschillende
disciplines. In het voorjaar staat de achttiende eeuw centraal.
De achttiende eeuw is voor alles de eeuw van de Verlichting. Met
de rede als gids betreedt de wetenschap een ongekend rijke en nog
goeddeels onontgonnen wereld. Maar de Verlichting is meer. Als
cultureel activisme laat ze zich op een breed front kennen: als de
strijd tegen bijgeloof en achterlijkheid, als verzet tegen willekeur en
machtsmisbruik, als appél aan burgerzin.
Twee revoluties zorgen voor de afbakening van deze periode: de
Glorious Revolution in 1688 in Engeland en de Franse Revolutie
van 1789. Beide markeren belangrijke stappen in de overgang van
de oude standenmaatschappij naar de egalitaire burgerlijke samenleving.
Dit is ook de achtergrond van de culturele ontwikkeling. Werkten
de componisten van de vroege achttiende eeuw in opdracht van de
hoven, op het einde van de eeuw treden Mozart en Beethoven naar
voren als de exponenten van een nieuwe muziekcultuur die zich
rechtstreeks richt op het publiek in de concertzalen. Van hof naar
stad, van adel naar burgerij, van ambacht naar kunst, de eeuw van
Voltaire en Rousseau brengt grote veranderingen op alle gebied
met zich mee.
Dhr. K. van Dun (kerndocent) studeerde aan de Kunstacademie
Tilburg en is docent Beeldende Vorming. Hij verzorgt diverse
cursussen Kunstgeschiedenis voor HOVO Limburg. Hij is kerndocent
van de Leergang Cultuurgeschiedenis en verzorgt naast
de inleiding ook de colleges over kunst. De overige docenten zijn:
drs. Constance van der Putten (algemene geschiedenis), drs. Peter
Flaton (literatuur), dhr. Jan Ezendam (muziek), drs. Wim Fiévez
(filosofie).
81
1025DL
Data
4 februari t/m 22 april
2011 (geen college op 11
maart)
Dag en tijd
vrijdag, 13.30 - 15.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€250 (Hovo Plusprijs
€280), inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes,
exclusief cursusmateriaal à
€25.
Aantal bijeenkomsten
elf colleges van 2 uur
Literatuur
Syllabus en CD
Bijzonderheden
Deze collegereeks maakt
deel uit van de zesdelige
Leergang De westerse wereld,
maar staat open voor
alle belangstellenden. Deel
III vindt plaats in het najaar
2010 (code 1015BL, pag.
40), het vervolg wordt gepland
in het najaar 2011.

Tweede semester Rotterdam
1021AL
Data
31 januari t/m 7 maart
2011
Dag en tijd
maandag,
10.00 - 12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€145 (Hovo-plusprijs
€175) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
zes colleges van 2,5 uur
►Jaarthema Hoorcolleges
Kunstgeschiedenis
De eeuw van creativiteit:
Italië 1450-1550
Drs. Ernest Kurpershoek
De Italiaanse Renaissance was een uniek tijdvak in de kunstgeschiedenis.
De kunstenaar was enerzijds niet meer gebonden aan het
middeleeuwse gildesysteem, anderzijds werd hij nog niet beperkt
door de normen en regels die hen later door kunstacademies en ten
tijde van de Contrareformatie van kerkelijke zijde zouden worden
opgelegd. Dit was het tijdperk dat de kunstenaar de ‘invenzione’,
oftewel vindingrijkheid en creativiteit, optimaal kon ontwikkelen.
Met steeds meer durf ging hij nieuwe paden verkennen. Eerst nog
aan de hand van voorbeelden uit de klassieke oudheid, vervolgens
in toenemende mate vetrouwend op het eigen genie. Voor vrijwel
iedere opdracht staken elkaar heftig beconcurrerende kunstenaars
elkaar de loef af met innovatieve oplossingen voor compositie, stijl,
en interpretatie van het onderwerp.
In de collegereeks wordt het hele creatieve proces en werkwijze
geanalyseerd van hoe kunstenaars als bijvoorbeeld Botticelli, Leonardo
da Vinci, Michelangelo, Pontormo en Parmigianino tot
hun hoogst innovatieve kunstwerken kwamen. Ze laten zien hoe
verbeelding en wetenschappelijk onderzoek gelijk opgingen. Anatomische
ontledingen, studie van de optica en antieke kunst en
filosofie werden afgewisseld met rustpauzes waarin de kunstenaar
de verbeelding de vrije loop liet. Ze resulteerden in werken die nog
steeds alom verbazing en bewondering oproepen: Leonardo’s Laatste
Avondmaal, de Sixtijnse kapel, maar ook tal van werken van
minder bekende kunstenaars die blijk geven van een avontuurlijke
instelling.
Drs. E. Kurpershoek studeerde Kunstgeschiedenis aan de Universiteit
van Amsterdam. Als kunst- en architectuurhistoricus is hij
gespecialiseerd in Italiaanse kunst. Hij heeft een ruime ervaring
als docent, publicist en begeleider van culturele reizen.
►Hoorcolleges
Letteren
Rotterdam
Vertalers Russische literatuur en hun
semester
werk
Drs. Judith Janssen (kerndocent) e.a. Tweede
De Russische literatuur is de laatste jaren onverminderd populair.
Dat is te merken aan de gestage stroom van vertalingen vanuit het
Russisch. Vertalingen die bovendien in de pers opvallend vaak geroemd
worden om hun hoge kwaliteit. In de afgelopen jaren werden
nieuwe vertalingen uitgebracht van klassiekers als ‘De broers
Karamazov’ en ‘Duivels’ van Fjodor Dostojevski. Ook verscheen
in maart 2010 een nieuw huzarenstukje. Weer een vertaling (de
derde of toch de vierde?) van de als ‘razend-lastig-te-vertalen’ bekend
staande klassieker ‘Jevgeni Onegin’ van Poesjkin. Temidden
van dit alles verscheen er eind 2009 een bescheiden, maar schitterende
verzameling van de beroemdste Russische twintigste eeuwse
kindergedichten. Dit zijn gedichten waarmee elke Rus of Russin is
opgegroeid en het is heel bijzonder dat deze juweeltjes nu in het
Nederlands toegankelijk zijn. En kwam er een zeer complete verzameling
Moderne Russische verhalen uit. Tenslotte vinden hedendaagse,
nog totaal onbekende schrijvers als Oleg Zobern en Anatoli
Gavrilov hun weg naar het Nederlandse publiek alleen maar dankzij
de onvermoeibare inspanningen van een Nederlandse vertaler.
In deze colleges staat het werk van vier topvertalers van Russische
literatuur centraal. Hans Boland, Arthur Langeveld, Robbert-Jan
Henkes en Arie van der Ent vertellen u over ‘hun’ Russen en ‘hun’
werk. Ze bieden u een kijkje in de keuken, vertellen over de dilemma’s,
het monnikenwerk, hun opvattingen, maar natuurlijk zal
het ook vooral gaan over de Russische schrijvers/dichters zelf en
hun werk. De cyclus wordt geopend door slaviste Judith Janssen die
een introductie zal bieden op het literair vertalen uit het Russisch
in Nederland.
Per keer worden enkele tekstfragmenten uitgereikt en wordt enige
tijd ingeruimd om hierover onderling en met de vertalers gedachten
te wisselen.
Drs. J. V. Janssen studeerde Slavische Taal- en Letterkunde in
Utrecht, Amsterdam en Moskou. Ze verzorgt voor HOVO Rotterdam
sinds 2003 lezingen en cursussen. Zij begeleidde eerder
voor HOVO Rotterdam twee literaire reizen naar St. Petersburg
en Odessa. De overige sprekers zijn allen vermaarde vertalers:
Hans Boland, Arthur Langeveld, Arie van der Ent en Robbert-Jan
Henkes
82 83
1021BL
Data
31 januari t/m 14 maart
2011 (geen college op 21
februari)
Dag en tijd
maandag,
13.30 - 16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€145 (Hovo-plusprijs
€175) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
zes colleges van 2,5 uur
Literatuur suggestie
Karel van het Reve,
Geschiedenis van de Russische
Literatuur, Amsterdam:
G.A. Van Oorschot
1985.
Emmanuel Waegemans,
Geschiedenis van de Russisch
literatuur, herziene
editie, Mets & Schilt 2003;
ISBN 9789053303559 .
Bijzonderheden
Per keer zullen enkele
fragmenten van literatuur
(in Nederlandse vertaling)
worden uitgereikt. Een literatuurlijst
zal zo mogelijk
worden aangeleverd voor
aanvang.

Tweede semester Rotterdam
1021CL
Data
31 januari t/m 28 maart
2011
Dag en tijd
maandag,
13.30 - 15.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€190 (Hovo-plusprijs
€220) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
negen colleges van 2 uur
►Jaarthema Hoorcolleges
Filosofie
De mens als schepper
Dr. Henri Krop (kerndocent) e.a.
Een grondelement van het moderne zelfbeeld is het geloof in het
scheppend vermogen van de mens. In vele personeelsadvertenties
is creativiteit een harde functie-eis en welgemoed spelen sollicitanten
het spel mee. De alomtegenwoordigheid van dit begrip nu
doet bijna vergeten dat de psychologie pas vanaf de jaren twintig
‘creativiteit’ als een meetbare variabele beschouwt. Ieder mens zou
hierover in principe beschikken. Scheppingskracht was ook voor
de wijsgerige antropologie een kenmerkende eigenschap van de
mens. Ook vanuit een heel andere hoek werd de overtuiging gevoed
dat de mens tot creativiteit gedoemd is, namelijk door de wetenschapsfilosofie.
Wetenschap is volgens Karl Popper (1902-1994)
zonder het scheppend vermogend van de mens ondenkbaar.
In de achttiende eeuw was creativiteit een vermogen waar slechts
enkele ‘divinatorische’ geesten over beschikten. Deze gedachte
ontwikkelde zich in de romantische cultus van het aristieke genie.
Aan deze ‘aristocratische’ fase van het creativiteitsbegrip ging een
‘monarchistische’ periode vooraf: alleen God was als een scheppend
wezen te denken. Epistemologisch en metafysische vooronderstellingen
beletten dat men in de mens een schepper zag.
Deze cyclus zal schetsen hoe in de renaissance en verlichting deze
vooronderstellingen ter discussie kwamen te staan. Vervolgens
worden aan de hand van denkers als Hemsterhuis, Kant, Hegel en
Nietzsche de consequenties voor het mensbeeld besproken. Verder
komt de wijsgerige antropologie zelf bij monde van vooroorlogse
denkers als Bergson, Cassirer en Plessner aan het woord. Een spinozistische
noot van kritiek op het ‘overspannen’ geloof in de menselijke
creativiteit aan de hand van de cultuurfilosofie van onder meer
Van Peursen (1920-1996) besluit deze collegereeks.
Dr. H.A. Krop (*1954) is als docent Geschiedenis van de wijsbegeerte
verbonden aan de Faculteit Wijsbegeerte van de Erasmus
Universiteit Rotterdam. De overige docenten in deze collegereeks
zijn eveneens verbonden aan de Faculteit Wijsbegeerte.
►Hoorcolleges
Natuurwetenschap
Rotterdam
Het dynamisch Heelal.
semester
Over kosmische mechanismen
Prof. dr. Vincent Icke Tweede
De filosofen van de Griekse oudheid hebben niets van betekenis
bijgedragen aan de natuurkunde. Toch heeft hun denken in
belangrijke mate bijgedragen aan het ontstaan van de fysica. Immers,
dankzij hen ontstond de opvatting dat het Heelal een eigen
werking heeft die aan regels of wetten voldoet, in plaats van een
wereld die door goddelijke grillen wordt bestierd. Het waarnemen
van de gebeurtenissen in het Heelal, de veranderingen daarvan en
de dynamica, en het opsporen van de onderliggende mechanismen
is vooral sinds de zeventiende eeuw de hoofdtaak van natuurkundigen.
Niet voor niets schreef Dijksterhuis over ‘De mechanisering
van het wereldbeeld’. In deze collegereeks worden de belangrijkste
van die mechanismen behandeld: mechanica, elektriciteit en
magnetisme, atoomstructuur, relativiteit, quantummechanica, en
veldentheorie. Steeds wordt aangeknoopt bij de dagelijkse verschijningsvormen
van de genoemde mechanismen. Toepassingen
worden af en toe vermeld, niet alleen in sommige technische vormen
(energiebronnen, navigatie, communicatie e.d.) maar ook in
de astrofysica (sterstructuur, vorming van planeten, kosmologie).
Prof. dr. V. Icke is hoogleraar theoretische astrofysica aan de Universiteit
Leiden, bijzonder hoogleraar kosmologie aan de Universiteit
van Amsterdam, beeldend kunstenaar en publicist. Hij
onderzoekt de ‘kosmologische constante’, het ontstaan van structuur
in het heelal, en stralingshydrodynamica.
84 85
1021DL
Data
7 februari t/m 7 maart
2011 (geen college op 21
februari)
Dag en tijd
maandag,
13.30 - 16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€125 (Hovo-plusprijs
€155) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
vier colleges van 2,5 uur
Bijzonderheden
Tijdens de colleges zijn
vragen en discussie
welkom. De docent zal
een samenvatting van
het beeldmateriaal en
mp3-opnamen van de colleges
digitaal beschikbaar
stellen. Voorkennis is niet
nodig, wel een Bètabelangstelling

Tweede semester Rotterdam
1022EL
Data
1 februari t/m 15 maart
2011
Dag en tijd
dinsdag,
13.30 - 16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€175 (Hovo-plusprijs
€205) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Bron Nationaal Archief
Aantal bijeenkomsten
zeven colleges van 2,5 uur
►Hoorcolleges
Geschiedenis
Het Placcaat van Verlatinghe
(26 juli 1581) - Een uniek document
in de Nederlandse geschiedenis
Prof. dr. Hugo Roos (kerndocent) e.a.
De Duitse geschiedkundige Reinhard Pohanka, eertijds verbonden
aan onder andere de Frankfurter Rundschau, rekent de Nederlandse
onafhankelijkheidsverklaring, bekend onder de naam ‘Placcaat van
Verlatinghe’ of ‘afzwering van Philips II’ tot de een van de 25 meest
belangrijke documenten die betrekking hebben op het formuleren
van de vrijheden van mensen. Hij zet het op gelijke hoogte met de
Amerikaanse onafhankelijkheidsverklaring, die immers teruggrijpt
op het Nederlandse stuk, en de Franse Déclaration des Droits de
l’homme et du citoyen’. Hoe komt het toch dat het oorspronkelijke
stuk in Nederland zo weinig publieke aandacht krijgt? Hoe komt het
dat Nederland geen onafhankelijkheidsdag kent (26 juli)? Waarom
eren wij de auteurs niet? Het stuk kan minstens op twee dimensies
van het thema ‘onafhankelijkheidsverklaring’ worden beoordeeld,
met name naar de ‘interne’ dimensie van effectieve zelfverdediging
en efficiënt bestuur, en de ‘externe’ van doeltreffende legitimering
ten aanzien van de internationale gemeenschap. In de loop van de
achttiende eeuw werd met name de Unie van Utrecht in toenemende
mate als grondwet van de Republiek aangemerkt.
De afzwering van Philips heeft zeker hoge symbolische waarde gehad,
maar was echter op zich niet genoeg om de onafhankelijkheid
veilig te stellen. Militaire en diplomatieke status waren evenzeer
van belang. Met het jaar 2013 in het verschiet, waarin we gedenken
dat tweehonderd jaar eerder het Koninkrijk der Nederlanden
werd gesticht, is het minstens van belang om de moed van onze
voorvaderen te eren die het Placcaat hebben ondertekend en ons
land uiteindelijk naar onafhankelijkheid hebben weten te leiden.
Prof. dr. H.B. Roos studeerde ruimtelijke economie aan de toenmalige
Nederlandse Economische Hogeschool te Rotterdam,
en was onder meer hoogleraar Vervoerseconomie aan de Koninkljike
Militaire Academie, hoogleraar Luchtvaarteconomie
aan de Universiteit van Amsterdam en vanaf 1992 hoogleraar
Logistiek Management aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
Daarvoor bekleedde hij functies bij onder meer Honeywell-Bull
NV en KPMG Management consultants. Hij is tevens de initiator
van de Masterclass Railgoederenvervoer.
1 februari
Het Placcaat in de geschiedenis van Nederland; een inleiding met
vragen (prof. dr. H.B.Roos, Erasmus Universiteit Rotterdam)
8 februari
Vliegende vaandels en slaande trom; de krijgskansen in de periode
rond 1581 (dr. C.M. Schulten, oud directeur RIOD)
5 februari
Van afzetting van de vorst tot internationale erkenning als zelfstandige
staat (1581-1609-1648) (prof. dr. S. Groenveld, Universiteit
Leiden)
22 februari
Placcaat en/of Unie: een Nederlandse onafhankelijkheidsverklaring?
Aspecten van vroegmoderne staatsvorming (dr. H.W. Blom,
Erasmus Universiteit Rotterdam)
1 maart
Hedendaags geschiedenisonderwijs en de Vaderlandse Geschiedenis
(prof. dr. M. Grever, Erasmus Universiteit Rotterdam)
8 maart
Geuzenliederen ten tijde van het Placcaat (prof. dr. L.P.Grijp, Universiteit
Utrecht)
15 maart
Hugo de Groot en het Placcaat (prof. mr. L.W. Winkel, Erasmus
Universiteit Rotterdam)
86 87
Tweede semester Rotterdam

Tweede semester Rotterdam
1022FL
Data
8 februari t/m 8 maart
2011
Dag en tijd
dinsdag,
13.30 - 15.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€120 (Hovo-plusprijs
€150) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
vijf colleges van 2 uur
►Jaarthema Hoorcolleges
Sociale wetenschappen
en kunstgeschiedenis
Maatschappelijke crisis en creativiteit
Prof. dr. Anton C. Zijderveld en prof. dr. Ton Bevers
(kerndocenten) e.a.
Het is een antropologisch feit dat mensen tot creativiteit gedwongen
zijn omdat hun wereld nooit ‘af’ is en voortdurend om creatieve
oplossingen vraagt voor problemen hoe te handelen.
Routinisering van het alledaagse leven dempt al snel die noodzaak
tot creatief handelen en maakt veel van ons doen en laten tot ‘business
as usual’.
Maar er zijn in de geschiedenis ook perioden en plaatsen aan te
wijzen van uitzonderlijke creativiteit die niet eenvoudigweg te verklaren
is met een verwijzing naar de ‘condition humaine’. Twintigste
eeuwse voorbeelden van plaats- en tijdgebonden vormen van explosieve
creativiteit zijn het Wenen van het ‘fin de siècle’, de Weimar
Republiek van 1919-1933, de protestgeneratie van de jaren zestig in
Amerika en West-Europa en misschien toch ook de periode van na
9/11-2001, waar we nu nog midden in zitten.
Wat hebben deze voorbeelden gemeen? Kunnen we stellen dat hier
de maatschappelijke crisis de drijvende kracht is die de creativiteit
heeft aangewakkerd? Het causale verband zou ook wel eens omgekeerd
kunnen zijn. In onze tijd staat een premie op verandering en
vernieuwing, creativiteit is een vereiste. Zijn we daarom niet permanent
op zoek naar crises: het einde van de geschiedenis, het einde
van de beschaving, het einde van de kunst, het einde van de politiek,
het einde van de religie? Crisis maakt mensen creatief, maar
diezelfde creativiteit levert ook brandstof voor crisisverschijnselen.
Na de eerste inleidende lezing, waarin het thema verder zal worden
toegelicht, zullen er nog vier volgen waarin het verband tussen
maatschappelijke crisis en creativiteit zal worden uitgewerkt op het
gebied van wetenschap, politiek, kunst en religie.
8 februari Inleiding (prof. dr. Ton Bevers en prof. dr. Anton
C. Zijderveld)
15 februari Wetenschap (docent nog niet bekend)
22 februari Politiek (docent nog niet bekend)
1 maart Kunsten (Prof. dr. Ton Bevers)
8 maart Religie (prof. dr. Anton C. Zijderveld)
Prof. dr. A.C. Zijderveld is emeritus hoogleraar Sociologie aan de
Erasmus Universiteit Rotterdam.
Prof. dr. A.M. Bevers is hoogleraar aan de Faculteit der Historische
en Kunstwetenschappen van de Erasmus Universiteit.
►Hoorcolleges
Cultuurgeschiedenis
Rotterdam
Erasmus en de Lof der Zotheid:
semester
een ongedacht meesterwerk
Prof. dr. em. Jan van Herwaarden Tweede
De uitgangspunten van deze serie hoorcolleges zijn: Hoe kwam
Erasmus tot de Lof der Zotheid? Wat komt er in de Lof aan de
orde? Een ongedacht meesterwerk: analyse en evaluatie.
Wat zoal in de Lof der Zotheid te berde wordt gebracht, weerspiegelt
Erasmus’ intellectuele bagage en satirisch vernuft. Ondanks
klachten over zijn scholing heeft Erasmus in zijn jonge jaren heel
wat kennis vergaard. Zijn geheugen stelde hem in staat daaruit
moeiteloos te putten. Volgens de overlevering heeft Erasmus de
eerste aanzet tot wat later de Lof der Zotheid zou worden zittend
op de rug van een paard geschreven in 1509. Erasmus was toen
vanuit Rome op weg naar Engeland. In het Londense huis van Thomas
More voltooide hij in naar eigen zeggen zeven dagen - en
gekweld door nierpijnen - zijn satire die aan het slot een uiterst
serieuze overdenking aangaande de kruisdood van Christus bevat.
Een van degenen die een handschrift in handen kreeg, dacht Erasmus
te kunnen verrassen door het in Parijs te laten drukken. Dat
resulteerde in 1511 in een druk vol fouten, waarna Erasmus zo snel
mogelijk in 1512 een eigen editie lanceerde, toevallig ook in Parijs.
Behalve een aantal drukken verschenen er snel vertalingen van het
werk, in Nederland overigens pas in 1560.
Het blijft een opmerkelijk gegeven dat de schrijver van de Lof en de
theoloog, bijbelvertaler en -commentator een en dezelfde persoon
zijn.
Prof. dr. em. J. van Herwaarden (*1940) doceerde cultuurgeschiedenis
aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en heeft regelmatig
aan Hovo bijgedragen. Als ‘pensionado’ houdt hij zich veel met
Erasmus bezig.
88 89
1022KL
Data
1 maart t/m 5 april 2011
Dag en tijd
dinsdag,
13.30 - 16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€145 (Hovo-plusprijs
€175) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
zes colleges van 2,5 uur
Literatuursuggesties
Petty Bange, Desiderius
Erasmus, portret van een
humanist (Bekking & Blitz
Uitgevers, Amersfoort-
Brugge 2007) ISBN
9061096022
Klaas Potjewijd, Zo
ontstond de Lof der
Zotheid van Erasmus van
Rotterdam. Een wordingsgeschiedenis:hypothesen
van Klaas Potjewijd
(Almere 2009) ISBN
9789079578078.
Hans Trapman, Erasmus
van Rotterdam, een
kennismaking (Rotterdam
2008) ISBN
9789056770600

Tweede semester Rotterdam
1022LL
Data
1 maart t/m 29 maart
2011 (geen college op 15
maart)
Dag en tijd
dinsdag, 13.30 - 16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€105 (Hovo-plusprijs
€135) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
vier colleges van 2,5 uur
►Jaarthema Hoorcolleges
Recht
Crises in internationale betrekkingen
en de geschiedenis van het
internationale recht
Prof. mr. Laurens Winkel
In deze collegereeks komen vragen aan de orde die betrekking
hebben op de rol van het recht bij het oplossen van internationale
geschillen. Onmiddellijk rijst dan de vraag hoe lang zulk internationaal
recht al bestaat en doemen vragen op over het rechtskarakter
van het internationaal recht.
In een viertal colleges wordt de mogelijke rol van het recht bij het
oplossen van internationale geschillen geschetst in de Oudheid, in
de Middeleeuwen, in de vroeg-moderne tijd en in het meer recente
verleden. Het zal blijken dat het volkenrecht afhankelijk is van concepties
van soevereiniteit en van internationaal aanvaarde normen.
Zo beschouwd hangt de ontwikkeling van internationaal recht dan
wel ten nauwste samen met die van het natuurrecht. Bestaat dat
natuurrecht eigenlijk wel en zo ja, hoe kan dat tot een werkzaam
stelsel van regels worden omgevormd die praktische betekenis
heeft? Hoe staat het vervolgens met de afdwingbaarheid van die
regels? Zelfs in de moderne tijd is de afdwingbaarheid van volkenrechtelijke
rechtsregels wel groter dan vroeger, maar nog steeds
niet te vergelijken met de afdwingbaarheid van rechtsregels binnen
een staatsverband. Dat niettemin volkenrecht recht is, wordt
veroorzaakt – zo zal blijken – door een nauwe samenhang van
regels in het internationale recht met regels uit het rechtsverkeer
tussen private personen, het privaatrecht. In de rechtsgeschiedenis
zijn periodes aanwijsbaar waarin die osmose heeft plaatsgehad. De
eerste periode dateert al uit de Oudheid en de tweede periode is
aanwijsbaar in de zeventiende eeuw, niet voor niets de eeuw van
de grondlegger van het volkenrecht Hugo de Groot.
Prof. mr. L.C. Winkel is sinds 1993 hoogleraar rechtsgeschiedenis
aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
►Hoorcolleges
Sociale wetenschappen
Moderniteit als nieuw beschavingstype
II: Ontwikkeling, problematiek,
perspectief
Prof. dr. Wim Couwenberg (kerndocent) e.a.
Deze reeks hoorcolleges stelt opnieuw de moderniteit aan de orde.
De reeks borduurt voort op de constitutionele aspecten en vraagstukken
van de moderniteit, die als volgt aan bod komen:
– De ontwikkeling, problematiek en perspectief van de moderne
staatsidee
– De ontwikkeling en problematiek van de soevereiniteit als
staats- en volkenrechtelijk basisconcept;
– De liberale politieke theorie als grondslag van de moderne
democratie (kernbegrippen en concurrerende staatstheorieën);
– Het machtsprobleem als permanente opgave van de liberale
democratie (machtsbeginsel: van natuurlijk gegeven tot politiek
probleem), zoals democratie als heerschappij van de volkswil;
– Mensenrechten als modern seculier geloof (fundering mensen
rechten als nieuw seculier geloof; rechten van dieren; reikwijdte
zelfbeschikkingsrecht; hoever reikt de vrijheid van meningsui-
ting en andere daarmee aspecten.
– Achtergrond, vormgeving en ontwikkeling van de civil society
als modern constitutioneel concept (politiek filosofische achter-
grond civil society; civil society in liberale en christendemocrati-
sche optiek; politieke strijd om vormgeving civil society;
problematiek maatschappelijk zelfbestuur; maatschappelijk
ondernemerschap; publiek- private samenwerking; vermaat -
schappelijking burgerschapsproces).
Het tweede deel wordt ingeleid en uitgewerkt door prof. dr. S.W.
Couwenberg en nader in beschouwing genomen door prof. dr. P.B.
Cliteur en mr. dr. G. Molier.
Prof. dr. S.W.C.I.M. Couwenberg is emeritus hoogleraar staats- en
bestuursrecht aan de EUR en geestelijk vader en hoofdredacteur
van het tijdschrift Civis Mundi.
90 91
1023CL
Data
2 februari t/m 23 maart
2011
Dag en tijd
woensdag,
11.00 - 12.15 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€125 (Hovo-plusprijs
€155) inclusief koffie en
thee voor aanvang
Aantal bijeenkomsten
acht colleges van 1 uur en
15 minuten
Bijzonderheden
Deel I van deze serie
colleges vindt plaats in
het najaar 2010 (1012BL,
pag. 46). Deel I en II zijn
onafhankelijk van elkaar te
volgen.
Literatuursuggestie
Wim Couwenberg -
Moderniteit als nieuw
beschavingstype (Civis
Mundi Jaarboek 2009)
Tweede semester Rotterdam

Tweede semester Rotterdam
1023EL
Data
2 februari t/m 3 maart
2011
Dag en tijd
woensdag,
13.30 - 16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€120 (Hovo-plusprijs
€150) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes,
inclusief rondleiding RMO,
exclusief entree RMO,
exclusief literatuur
Aantal bijeenkomsten
vier colleges van 2,5 uur
plus één excursie van 1,5
uur naar het Rijks Museum
van Oudheden, Rapenburg
28, Leiden op 3 maart
2010.
Literatuur
Reader
►Hoorcolleges
Cultuurgeschiedenis
Magie in het oude Egypte
Dr. Marcel Zitman
‘Als ik niet genees van deze ziekte, dan zorg ik dat de hemel instort’
Magie is de kracht om de wereld en het leven te beïnvloeden, naar
onze hand te zetten. Wij geloven in een ‘maakbare samenleving’
en in de kracht van het individu dat het eigen leven onder controle
heeft. In de ogen van de oude Egyptenaren lag het leven echter
in de hand van goden en demonen. Een wereld vol onzichtbare
machten, om te vereren en te manipuleren.
Geluk, liefde, alledaagse wensen, ziekte, het overwinnen van de
dood, het uitschakelen van rivalen, zelfs de keuze van een farao
en buitenlandse politiek: in het oude Egypte was bijna alles een
geschenk of een straf van de goden. Maar ook voor de oude Egyptenaren
was de wereld maakbaar, waarbij goden en demonen met
magische middelen werden beïnvloed, met kunst, bouwkunst,
teksten, rituelen, amuletten, smeekbeden, dreigementen en toverkunst.
In vier colleges bekijken we de godsdienst van de oude Egyptenaren,
gericht op magie en de wens om het leven te beïnvloeden. We maken
kennis met godenorakels, droomduiding astrologie, magische
liefdesrecepten, de betekenis van amuletten en sieraden, magie bij
ziekte en artsenij, wonderlijke tovenaars in Oudegyptische verhalen,
rituelen om vijanden met magie te verdrijven en aanslagen op
het leven van de farao met behulp van zwarte magie. Ook gaan we
in op magie in de Oudegyptische religie en het dodengeloof, waarbij
de vervloeking van grafrovers natuurlijk niet ontbreekt.
Deze collegereeks loopt parallel aan de tentoonstelling ‘Magie in
het Oude Egypte’ in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden
(midden oktober 2010 – midden maart 2011) en wordt afgesloten
met een bezoek plus rondleiding aan de expositie.
Dr. M. Zitman is voormalig universitair docent Egyptologie aan
de Universiteit Leiden, waar hij ook zijn studie Egyptologie en
zijn promotieonderzoek deed. Hij is oprichter van Huis van Horus
(zie www.huisvanhorus.nl).
►Hoorcolleges
Letteren
Het antieke Griekse theater
Drs. Hein L. van Dolen
Het belang van het antiek-Griekse theater blijkt niet alleen uit de
doorwerking en invloed ervan in latere eeuwen, waardoor dichters,
prozaschrijvers, beeldend kunstenaars, cineasten, componisten en
choreografen zich geïnspireerd voelden, maar ook uit de vele opvoeringen
van klassieke toneelstukken in de huidige tijd. De vraagstukken
die in de drama’s en komedies aan de orde komen, doen
nog altijd opgang en de schitterende poëtische taal blijft, ook in
vertaling, het publiek aanspreken en ontroeren.
In de reeks hoorcolleges worden zoveel mogelijk facetten toegelicht
en besproken. Aan de orde komen de oorsprong, organisatie,
bouw van het theater, de rol van het koor, de spelers, het publiek
en de rekwisieten. Dan wordt uitgebreid aandacht besteed aan de
Griekse toneelstukken zelf: de wording en opkomst, de delen en
stof van de spelen, evenals de rol van de goden, de schaarse gegevens
over de schrijvers en wat er van hun oeuvre bewaard is gebleven,
de muziek en dans en de specifieke vertaalproblemen, met
name bij de weergave van de blijspelen waarvan de taal subliem of
platvloers kan zijn. Van zowel de tragedies als de komedies zullen
talrijke toelichtingen aan de hand van vertaalde teksten worden
gegeven.
Drs. H.L. van Dolen is werkzaam als vertaler, publicist en reisleider.
Hij heeft een groot aantal publicaties op zijn naam staan,
zoals de veelgeprezen vertalingen van het werk van Herodotus,
komedies van Aristofanes, tragedies van Sophocles, Fabels van
Aisopos en Verzwegen verhalen van Procopius. Bovendien heeft
hij bestsellers geschreven over de Griekse mythologie, Romeinse
verhalen, en de Byzantijnse geschiedenis.
Studiereis ‘Het antieke Griekse theater’ (zomer 2011)
Bezoek samen met uw docent een aantal belangrijke Griekse theaters,
opgravingen en musea (o.a. Ionnina, Dodona, Delfi, Argos,
Thebe, Mykene, Korinthe). Het streven is in Epidauros en Athene
tijdens de befaamde culturele festivals ‘s avonds openluchtvoorstellingen
bij te wonen in de antieke theaters.
Meer informatie: Labrys Reizen, o.v.v. Hovo Rotterdam
rt@labrysreizen.nl of 024 3822110, mw Reinie Teeling), of via
www.hovorotterdam.nl.
92 93
1023GL
Data
9 februari t/m 2 maart
2011
Dag en tijd
woensdag,
10.00 - 12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€110 (Hovo-plusprijs
€140) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes,
exclusief literatuur
Aantal bijeenkomsten
vier colleges van 2,5 uur
Literatuursuggestie
A.Maria van ErpTaalman
Kip, Bokkenzang,
Over Griekse tragedies,
Athenaeum Polak en van
Gennep, Amsterdam ISBN
90 253 1122 9 / NUGI 1
320
Hein L. van Dolen, De
Griekse komedie, Athenaeum
Polak en van Gennep,
Amsterdam ISBN 90
253 0869 4/ NUGI 1 953
Bijzonderheden
Er zal een (verplichte) syllabus
worden uitgereikt.
Tweede semester Rotterdam

Tweede semester Rotterdam
1024CL
Data
27 januari t/m 17 maart
2011
Dag en tijd
donderdag,
13.30 - 16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€205 (Hovo-plusprijs
€235) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
acht colleges van 2,5 uur
Literatuursuggestie
Arthur O. Lovejoy, The
Great Chain of Being. A
Study of the History of an
Idea. Harper, New York
1960.
Heinz Heimsoeth, Die
sechs großen Themen
der abendländischen
Metaphysik. Kohlhammer,
Stuttgart 1974.
G.A. van der Wal, De
omkering van de wereld,
Ambo, Baarn 1996,
hoofdst. 1-3.
►Hoorcolleges
Filosofie
Hoofdlijnen van de westerse
wijsbegeerte
Prof. dr. Koo van der Wal
Een invloedrijke opvatting in de geschiedwetenschap onderscheidt
drie niveaus van geschiedschrijving, namelijk van concrete gebeurtenissen,
van intermediaire ontwikkelingen en van lange-golfslagprocessen.
Een dergelijke benaderingswijze is ook voor de geschiedenis van
de filosofie mogelijk. Op het eerste niveau gaat het dan om de
beschrijving van het denken van individuele filosofen (Plato, Aristoteles,
Spinoza, Kant et cetera), op het intermediaire niveau om
filosofische episoden of stromingen zoals de filosofie van de Renaissance
en de Verlichting of het Hegelianisme, de fenomenologie
en de existentiefilosofie. Op het basale derde niveau gaat het dan
om onderliggende denkstructuren of trends die eeuwen lang de
filosofische reflectie aansturen, ofwel om constanten van het denken
die over langere perioden bepalend zijn voor het filosofische
referentiekader.
De bedoeling van de cyclus is om onder laatstgenoemd gezichtspunt
aan de hand van een aantal hoofdtrends en kernthema’s een
lengtedoorsnede door de westerse wijsbegeerte te maken. Als
zulke hoofdthema’s kunnen onder meer genoemd worden: het natuurbegrip,
onder andere in de vorm van de idee van een ladder
van zijnsvormen (`Great Chain of Being’); de kenbaarheid (‘intelligibiliteit’)
of onkenbaarheid van de werkelijkheid; het primaat van
de eeuwigheid of de tijd; de verhouding van geest en materie; het
probleem van noodzakelijkheid en contingentie; de kijk van boven
af of van onderaf; het proces van rationalisering van de cultuur.
Eén van de wegen om meer zicht op lange-termijn-trends van het
westers denken en de eigen aard daarvan te krijgen is de contrastering
ervan met andere filosofische tradities zoals de Indiase, Chinese,
Russische, Joodse of Afrikaanse.
Prof. dr. G.A. van der Wal is emeritus hoogleraar wijsbegeerte aan
de Erasmus Universiteit Rotterdam.
►Jaarthema Hoorcolleges
Exacte vakken
Rotterdam
Paradoxen: plaaggeesten van
semester
het denken
Prof. dr. Harm Bart Tweede
Volgens een gangbare omschrijving is een paradox een schijnbare
tegenstrijdigheid. Het in deze omschrijving optredende woord
‘schijnbare’ geeft aan de formulering iets geruststellends. Toch zijn
er paradoxen die al eeuwen lang de gemoederen bezighouden.
Zoals die van Zeno (ca. 490 - ca. 430 v.Chr.), waarvan de Russische
wiskundige Vilenkin terecht heeft gezegd: ‘Door de eeuwen heen
is het oordeel over de paradoxen van Zeno vele malen gewijzigd.
Steeds als het leek alsof ze volledig ontkracht waren, liet een zorgvuldige
analyse zien dat, ongeacht de stand van de wetenschap, er
iets onverklaarbaars overbleef – een kiem van nieuwe tegenstrijdigheden,
van nieuwe kennis.’ Op deze en andere bekende en minder
bekende wetenschappelijke paradoxen zal in de lezingencyclus
worden ingegaan.
De serie past in het jaarthema ‘Crisis en Creativiteit’. Aan de paradoxen
waarop het menselijk intellect niet volledig vat heeft gekregen
– zie het Vilenkin citaat – kleeft een crisiselement in de zin
dat ze ons confronteren met de grenzen van ons kennen. Veelal
spitst dit zich toe op kwesties rond het oneindige, de ruimte en
de tijd (door de Nederlandse filosoof Beerling ‘de plaaggeest van
het denken’ genoemd). Daarnaast zijn het dikwijls aanvankelijk als
paradoxaal ervaren fenomenen geweest die de wetenschappelijke
creativiteit hebben geprikkeld tot prestaties die sterk hebben bijgedragen
tot de vooruitgang van de wetenschap. Ook hiervan zullen
diverse voorbeelden worden besproken.
Prof. dr. H. Bart is emeritus hoogleraar wiskunde aan de Erasmus
Universiteit Rotterdam. Hij studeerde aan de Vrije Universiteit en
behaalde daar ook zijn doctorsgraad.
94 95
1024EL
Data
10 maart t/m 7 april 2011
Dag en tijd
donderdag,
13.30 - 16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€125 (Hovo-plusprijs
€155) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
vijf colleges van 2,5 uur
Literatuur
Uitgebreide samenvattingen
Bijzonderheden
Ondanks de bèta-aspecten
die in deze lezingencyclus
aan de orde komen wordt
gestreefd naar algemene
toegankelijkheid.

Tweede semester Rotterdam
1025BL
Data
4 februari t/m 11 maart
2011
Dag en tijd
vrijdag, 10.00 - 12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€145 (Hovo-plusprijs
€175) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
zes colleges van 2,5 uur
►Jaarthema
Economie
Afrika: crisis, creativiteit en de economische
ontwikkeling van landen
Prof. dr. Meine Pieter van Dijk (kerndocent) e.a.
De internationale financiële crisis heeft ook gevolgen gehad voor
Afrika, zij het dat men daar minder over hoort. Dat de crisis er echter
niet zo hard is aan gekomen als elders heeft te maken met de
creativiteit van de Afrikanen om met moeilijke omstandigheden om
te gaan. In het continent is een groot deel van de economie ‘informeel’,
niet geregeld en geregistreerd. Het blijkt dat deze informele
oplossingen (voor handel, huisvesting, gezondheidszorg, onderwijs,
werkgelegenheid, et cetera.) als een soort spons functioneren.
Als het in de formele economie slecht gaat zijn er mogelijkheden
zaken in de informele sector te regelen. Dit zal geïllustreerd worden
aan de hand van Ethiopië, waar ondanks een sterke controle van
de overheid van de economie informele land- en arbeidsmarkten
bloeien. In Ghana bouwen de mensen hun eigen steden en vinden
zelf oplossingen voor hun water en sanitatie problemen. Ten slotte
zijn in Tanzania economische partnerschappen tot ontwikkeling gekomen
die veel mensen aan werk helpen. Dit zijn oplossingen die
beter aansluiten bij de lokale situatie dan geïmporteerde ideeën. De
problematiek zal in een internationaal perspectief worden geplaatst
door prof. dr. Ko Colijn (Erasmus Universiteit Rotterdam), terwijl de
Afrikaanse onderzoeker Alois Bongwa (IHS) zijn eigen visie op de
crisis en de oplossingen die in Afrika werken zal geven.
Overzicht van het onderwerp: informalisering
– De bredere context: ontwikkelen in een globale economie vol
Chinese industriële producten
– Ethiopië, realisme, naast oorlog, coöperaties en honger
– Ghana, een succesvol ontwikkelingsland waar binnenkort de
oliekraan gaat lopen
– Tanzania, economische groei door hervormingen, partner-
schappen en decentralisatie
– Ontwikkelen op zijn Afrikaans: omgaan met een informele
economie
Prof. dr. M.P. van Dijk was van 1999 tot 2008 bijzonder hoogleraar
Stedelijk management in opkomende economieën aan de
Economische Faculteit van de EUR. Daarnaast is hij sinds 2001
gewoon hoogleraar Water Services Management aan het UNES-
CO-IHE Institute for Water education in Delft en sinds 2006 affiliate
professor of urban mangement aan het Internationale Institute
of Social Studies van de EUR, in Den Haag.
96
Cursussen
tweede semester Rotterdam
097

Tweede semester Rotterdam
1021EC
Data
14 februari t/m 4 april
2011
Dag en tijd
maandag,
13.30 - 16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€215 (Hovo-plusprijs
€245) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
acht colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 30
Literatuur
Alfred Scheepers, De
wortels van het Indiase
denken. Olive Press, ISBN
9080219584, €17,00
Literatuursuggestie
Alfred Scheepers, The
Lotus and the Sword.
Olive Press, 2006. ISBN: 90
77787 00 3
Heinrich Zimmer, Philosophies
of India. ISBN-10:
0691017581
►Cursus
Filosofie
De wortels van het Indiase denken
Dr. Alfred Scheepers
Het Indiase denken wordt vaak vereenzelvigd met diep geestelijk
inzicht. Maar deze ‘spiritualiteit’ staat allerminst los van de maatschappelijke
werkelijkheid. Het Indiase denken kwam voort uit een
botsing van culturen. Elk van die culturen vertoonde haar eigen
sociale reacties op die botsing en die werden weerspiegeld in ontwerpen
van wereldbeelden en levensbeschouwingen.
Zo koesterden de feodale heersers van India (veelal van Indo-Europese
herkomst), samen met hun priesters, de brahmanen, de idee
van een eeuwige kosmische orde waarin zij hun sociale voorrechten
verankerden. De koopmansklasse daarentegen, erfgename van
India’s pre-Indo-Europese beschaving, droomde ervan aan het juk
van deze orde te ontsnappen en stelde ‘vrijheid’ als haar hoogste
ideaal. Om deze vrijheid te verwerven was discipline (yoga) en
zelfopoffering (ascese) nodig. Alleen daardoor zou men aan de
onderdrukking van het aardse bestel – dat werd voorgesteld als
een ketting van lijden in een cirkel van wedergeboorten – kunnen
ontkomen.
De Indiase ideeënwereld ontwikkelde zich in een dialoog tussen
de vertegenwoordigers van deze standen. In de loop der eeuwen
ontstonden steeds meer vormen van syncretisme tussen hun respectieve
wijzen van denken. Dit mondde uit in de bonte veelheid
van filosofische en religieuze vormen eigen aan het middeleeuwse
hindoeïsme.
Dit spanningsveld van de Indiase samenleving komt tijdens acht
bijeenkomsten aan bod tijdens de behandeling van het rijk geschakeerde
denken van onder andere Vedanta, de eeuwige wet
(sanatana dharma), Bhagavad Gita, jainisme, boeddhisme en de
psychologie van de yoga.
Dr. A. Scheepers studeerde filosofie, Sanskriet en kunstgeschiedenis
aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. In 1988 promoveerde
hij in Leiden op een vergelijking tussen de Indiase filosoof Sankara
en de grondlegger van de fenomenologie Edmund Husserl.
Hij verzorgde onderwijs voor verschillende instituten en yogascholen.
Sinds 1995 is hij uitgever bij uitgeverij Olive Press.
►Cursus
Godsdienstwetenschappen
Leven na de ondergang van Rome.
De val van het Romeinse Rijk en de
stad van God
Drs. Piet Vlaar
De Engelse historicus Edward Gibbon (1737-1794) legde een verband
tussen de opkomst van het christendom en de catastrofale
ondergang van Rome. Hij en vele historici na hem zien een rechtstreekse
relatie tussen de opkomst van het christendom en de totale
teloorgang van de cultuur van Griekenland en Rome vanaf begin
zesde eeuw. De Hellenistische cultuur, de bouwkunst, de beeldhouwkunst
en de klassieke literatuur bleken ten einde. Mede op
inspiratie van de historicus Peter Brown is intensief studie gemaakt
over de mentaliteitsverandering in het Romeinse Rijk. Elementen in
nieuwe belangrijke werken vanaf de vierde eeuw zouden het latere
Europa vormen na de ondergang van het keizerrijk in het Westen.
In de cursus wordt aan beide beschouwingswijzen aandacht besteed,
daarbij geholpen door twee eigentijdse auteurs, de genoemde
Peter Brown en Averil Cameron. Hoe verandert de aard van het
keizerschap in de loop van drie eeuwen? Konden de superieure Romeinse
legioenen geen weerstand bieden aan de golf van vreemde
stammen en volken die Rijn en Donau overschreden? We volgen
de ontwikkeling van de verspreide kleine christelijke groepen naar
ideologische en bestuurlijke volwassenheid. In hoeverre veranderde
de christelijke kerk door de wijziging van minderheid, vervolgd of
nauwelijks getolereerd, in een staatskerk met macht? En hoe kon
het gebeuren dat de klassieke aristocratie van Plotinus, Symmachus
en Claudianus en nieuwe talentvolle christelijke personen als
Ambrosius, Hiëronymus en Augustinus volkomen langs elkaar heen
leefden? Deze cursus over ondergang en voortbestaan, assimilatie
en confrontatie probeert inzicht te verschaffen in hoe Europa tot
stand gekomen is.
Drs. P.T. Vlaar heeft klassieke talen en theologie gestudeerd. Vanaf
1996 geeft hij Hovo-cursussen over actuele onderwerpen op het
gebied van Godsdienstwetenschappen.
98 99
1022AC
Data
18 januari t/m 22 maart
2011
Dag en tijd
dinsdag, 10.00 - 12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€260 (Hovo-plusprijs €
€290) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
tien colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 30
Literatuur
Peter Brown, The World of
Late Antiquity ISBN 0 393
95903 5
Averil Cameron, The Later
Roman Empire ISBN 0 674
51194 8
Bijzonderheden
Deze cursus is een vervolg
op de cursus ‘De eerste
eeuwen van het Christendom’
van de voorgaande
jaren, maar kan los daarvan
gevolgd worden.
Tweede semester Rotterdam

Tweede semester Rotterdam
1022BC
Data
1 februari t/m 22 maart
2011
Dag en tijd
dinsdag, 10.00 - 12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€215 (Hovo-plusprijs
€245) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes, exclusief
literatuur, exclusief
entree RMO
Aantal bijeenkomsten
zeven colleges van 2,5 uur
en een excursie naar het
Rijksmuseum van Oudheden
te Leiden, Rapenburg
28, Leiden
Aantal deelnemers
maximaal 30
Literatuur
Herman Vanstiphout: Het
epos van Gilgamesj. Sun
2001. ISBN 90 5875 1015.
Prijs: €29,50.
Bijzonderheden
Tijdens de cursus wordt
er aanvullend materiaal
uitgedeeld. Johan Peeters
heeft, in gewijzigde vorm,
deze cursus eerder gegeven
aan de Hovo in Den
Haag en Rotterdam.
►Cursus
Cultuurgeschiedenis
Het epos van Gilgamesj
Drs. Johan Peeters
In deze cursus staat het epos van Gilgamesj centraal, 5000 jaar
oud en daarmee zelfs van directe invloed op werken als de Odysse
en het boek Genesis. Gedurende twee millennia was het epos van
Gilgamesj in vijf talen het meest vertelde verhaal van de hele regio:
het huidige Irak, Syrië, Turkije en Palestina (vroegere benamingen
voor deze regio zijn o.a.: Mesopotamië en Babylonie). We beginnen
met lezen van het epos. De thematiek van het epos is ook
voor moderne mensen toegankelijk: het is existentieel en van alle
tijden. De inhoud, de structuur en de geschiedenis van het epos
worden geanalyseerd. Daarover zijn boeiende verhalen te vertellen.
Een voorbeeld. Het epos is twee millennia zoek geweest. Toen
assyriologen het spijkerschrift wisten te ontcijferen leidde dat ook
tot de herontdekking van het verloren gewaande epos. Een van de
gevolgen was: een crisis in de christelijke Bijbeltheologie. Interpretaties
van het boek Genesis moesten worden herzien.
Het epos vervult een spilfunctie in deze cursus. Het is tevens de entree
tot een aantal aspecten van de boeiende Babylonische en Sumerische
cultuur. Daarbij zal onder meer gebruik gemaakt worden
van de grote overzichttentoonstelling van 2008: ‘Babylon, Waarheid
en mythe’. Enkele belangrijke thema’s van deze tentoonstelling
zijn duidelijk te ontwaren in het epos van Gilgamesj, zij het soms
fragmentarisch. Ook bezoeken we het Museum voor Oudheden in
Leiden. Er wordt vanuit een cultuursociologisch perspectief naar
het epos en de maatschappelijke context ervan gekeken. Een zich
evoluerende landbouwrevolutie, het ontstaan van de stadsstaat en
van het koningschap zijn belangrijke onderwerpen. Uruk (het Bijbelse
Erech), de stadstaat van Gilgamesj, is daarin exemplarisch en
legendarisch. De Babylonische en Hebreeuwse scheppingsmythen
worden mede vanuit die context bekeken. Ook de plaats van het
Sumerische en Babylonische pantheon in de geschiedenis van de
religie komt aan de orde.
Drs. J.C.J. Peeters studeerde onder meer sociologie aan de Universiteit
Tilburg en enige jaren filosofie en theologie aan diezelfde
universiteit. Hij is als docent en supervisor verbonden aan
de Haagse Hogeschool en auteur van het boek ‘Globalisering en
identiteit’ (Ruward, 2007). Hij gaf eerder cursussen in Hovo-verband.
►Cursus
Letteren
Rotterdam
Meesters van het Nederlandstalige
semester
korte verhaal
Dr. Jacques Alblas Tweede
Het moderne korte verhaal is een betrekkelijk recente verschijning
in de literatuur. In 1842 formuleerde de Amerikaan Edgar Allan
Poe, grondlegger en eerste theoreticus van het genre, er een aantal
criteria voor. In de ruim anderhalve eeuw daarna maakte het genre
een onstuimige ontwikkeling door met schrijvers als Tsjechov, De
Maupassant, Hemingway en Roald Dahl. Maar dat ook in het Nederlandse
taalgebied geweldige verhalen zijn geschreven is minder
bekend. Bordewijk, Belcampo, Marga Minco, Cees Nooteboom en
Remco Campert, om enkele auteurs te noemen, doen niet onder
voor hun buitenlandse collegae.
Doel van de cursus is een beeld te schetsen van de ontwikkelingsgang
van het Nederlandstalige korte verhaal. Tegen de achtergrond
van met name de Anglo-Amerikaanse theorievorming sinds Poe
zullen we ons bezig gaan houden met een grote verscheidenheid
aan Nederlandstalige verhalen van de laatste honderd jaar. Naast
werk van genoemde en andere schrijvers zullen ook meer recente
verhalen van auteurs als Rascha Peper, Manon Uphoff en Arnon
Grunberg ter sprake komen.
Dr. J.B.H. Alblas was als literatuurwetenschapper verbonden aan
de Vrije Universiteit in Amsterdam en is sinds 2000 werkzaam in
het kader van het Hovo-onderwijs.
100 101
1022CC
Data
8 februari t/m 12 april
2011
Tijd
dinsdag, 10.00 - 12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€260 (Hovo-plusprijs
€290) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes,
exclusief literatuur
Aantal bijeenkomsten
tien colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 30
Literatuur
Wordt nader bekendgemaakt.

Tweede semester Rotterdam
1022DC
Data
25 januari t/m 29 maart
2011
Dag en tijd
dinsdag, 13.30 - 16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€260 (Hovo-plusprijs
€290) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
tien colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 40
Literatuur
Verplichte syllabus
►Jaarthema Cursus
Muziekwetenschap
Luisteren naar moderne muziek.
Muziek van de afgelopen 100 jaar
Drs. Kees Wisse
Als je naar moderne klassieke muziek luistert, is dat altijd een spannend
gebeuren. Verdwenen is het warme bad van welluidende
klanken, prachtige melodieën of aanstekelijke ritmes; het is als een
stap in het onbekende, een duik in de diepte. Maar voor wie de
duik aandurft, ontvouwt zich een nieuwe wereld met totaal nieuwe
dimensies in de muziek.
De cursus Luisteren naar moderne muziek wil een beeld geven van
wat er in de hedendaagse muziek allemaal te ontdekken valt. We
beginnen rond 1900 als de tonale muziek haar uiterste grenzen
bereikt. Vervolgens kijken en luisteren we naar componisten die
die grens overgegaan zijn en daarmee nieuwe mogelijkheden ontdekten.
Dat ging niet zonder slag of stoot, er kwam een storm
van reacties op gang. Ook aan die reacties wordt ruim aandacht
besteed.
De Tweede Wereldoorlog vormt een breekpunt in de muziek. De
experimenten die na 1945 zijn uitgeprobeerd waren ongekend in
de muziek, waar componisten zich met groot enthousiasme, maar
ook met een soms kinderlijke nieuwsgierigheid instortten. Het heeft
unieke klanken opgeleverd die soms niet eenvoudig zijn om naar te
luisteren, maar zeer de moeite waard zijn om gehoord te hebben.
Tot slot kijken we naar de meest recente muziek, waarin de hang
naar welluidendheid weer sterker wordt, maar waar de verworvenheden
van de voorgaande eeuw een hechte plaats hebben gekregen.
Kennis of vaardigheden in de muziek zijn niet vereist. Met wat durf
en een flinke dosis nieuwsgierigheid is deze cursus uitstekend te
volgen.
Drs. C.H. Wisse (1961) studeerde muziekwetenschap aan de universiteit
van Utrecht. Lange tijd was hij stafmedewerker bij het
Rotterdams Philharmonisch Orkest en Holland Symfonia, waar
hij momenteel aangesteld is als artistiek adviseur. Verder is hij
free lance musicoloog, geeft lezingen cursussen, concertinleidingen
en schrijft artikelen en toelichtingen op het gebied van muziek.
►Jaarthema Cursus
Geschiedenis
De geschiedenis van de laatste
50 jaar. Acht historische crises
nader onderzocht
Dr. Bas Levinsohn
Tijdens ieders leven vinden gebeurtenissen of crises plaats die men
met recht als historisch kan betitelen. In de afgelopen decennia
waren dat bijvoorbeeld ‘de Val van Muur’ of de aanslag op de Twin
Towers. Door de televisie wordt het mogelijk dat tijdgenoten rechtstreeks
geconfronteerd worden met de eigentijdse geschiedenis. Ze
worden directe toeschouwers van het wereldtoneel.
Op het moment dat zo’n historische gebeurtenis zich voordoet
is het echter niet eenvoudig de betekenis ervan te doorgronden.
De afloop is onbekend, en het gaat om complexe zaken waarover
men slechts een beperkte kennis heeft. Daar komt nog iets bij. De
stroom van dagelijkse beslommeringen rondom werk en gezin vereist
zoveel aandacht en energie dat men niet toekomt aan een nadere
beschouwing van de wereldschokkende gebeurtenissen waar
men getuige van is.
In de deze cursus creëren we de ruimte voor reflectie achteraf. We
onderzoeken vanuit een historische afstand een achttal crises die
zich de afgelopen vijftig jaar hebben afgespeeld en die zeer ingrijpende
gevolgen hebben gehad voor het verdere verloop van de
geschiedenis. In elke college behandelen we één historische casus.
We schetsen het verloop van de gebeurtenissen, onderzoeken de
historische context en gaan in op de consequenties. Als bronnenmateriaal
gebruiken we journaalfragmenten en op film vastgelegde
beschouwingen van commentatoren of hoofdrolspelers.
De volgende thema’s komen aan de orde:
– De Israëlische zesdaagse oorlog (1967)
– De VS interventie in Vietnam (1968 -1970)
– Iran na de val van de Sjah (1978 - 1981)
– De ondergang van de Sovjet-Unie (1985 -1992)
– Impeachment tegen Clinton (1998/1999)
– Het uiteenvallen van Joegoslavië (1991-1996)
– De aanslag op de Twin Towers (2001)
– VS bezetting van Irak (2003-2007)
Dr. B. Levinsohn studeerde sociologie, politicologie en geschiedenis.
Hij was als universitair docent verbonden aan de Universiteit
Utrecht. Hij doceert regelmatig in Hovo-verband.
102 103
1022HC
Data
1 februari t/m 22 maart
2011
Dag en tijd
dinsdag,
13.30 - 16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€215 (Hovo-plusprijs
€245) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
acht colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 30
Bijzonderheden
Passieve kennis van het
Engels is noodzakelijk: de
filmfragmenten zijn niet
ondertiteld.
Tweede semester Rotterdam

Tweede semester Rotterdam
1022JC
Data
1 februari t/m 12 april
2011 (geen college op 22
februari)
Dag en tijd
dinsdag,
13.30 - 16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€260 (Hovo-plusprijs
€290) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes,
exlusief literatuur
Aantal bijeenkomsten
tien colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 40
Literatuur
Verplichte reader van
ongeveer 400 pagina’s.
►Cursus
Godsdienstwetenschap
Spiritualiteit en het dagelijks leven.
Tussen voelen en denken naar
handelen
Dr. Suzette van IJssel
De term spiritualiteit heeft de laatste decennia gestaag aan populariteit
gewonnen ten opzichte van termen als religie en religieus.
Een van de belangrijkste redenen hierachter is dat spiritualiteit veel
minder met godsdienstigheid, dogma’s en instituties wordt geassocieerd.
Spiritualiteit is een als het ware ‘vrije term’ die verwijst
naar existentiële menselijk ervaringen, verlangens en drijfveren die
tot uitdrukking kunnen komen in alle mogelijke facetten van het
menselijke leven. In deze cursus wordt spiritualiteit opgevat als een
dieptedimensie in het (menselijke) bestaan. Het gaat daarbij om
een dimensie die zowel spontaan kan worden ervaren als bewust
kan worden opgezocht. Zo staat spiritualiteit enerzijds voor iets wat
een mens overkomt en anderzijds heeft spiritualiteit ook te maken
met actieve keuzes en engagement.
In tien bijeenkomsten wordt gekeken naar wat ontvankelijkheid
voor deze spirituele dieptedimensie inhoudt en waar de mogelijkheden
liggen om de dieptedimensie een - actieve, scheppende,
transformerende - rol te laten spelen in het dagelijks leven. Tijdens
de eerste vijf bijeenkomsten wordt ingegaan op de rol en hoedanigheid
van spiritualiteit in de hedendaagse westerse samenleving
en wordt het verschijnsel spiritualiteit wetenschappelijk verkend
vanuit vijf complementaire perspectieven. In de vijf bijeenkomsten
daarna leggen we een link met het ‘gewone’ leven. Er wordt onder
andere gekeken naar de relatie tussen spiritualiteit en allerlei als
‘seculier’ bestempelde facetten van het dagelijkse leven zoals intermenselijke
verhoudingen; intuïtie-kennis-waarheid; politieke en
sociale betrokkenheid; ecologie en kunst.
De cursus is gegoten in de vorm van hoorcolleges met veel ruimte
voor interactie.
Dr. S. van IJssel studeerde vrouwenstudies aan de Universiteit
Utrecht en promoveerde in 2007 aan de Universiteit voor Humanistiek
op een theoretisch en empirisch onderzoek naar spiritualiteit,
humanisme en humanistisch geestelijk raadswerk. Op dit
moment werkt zij als freelance docent, wetenschappelijk onderzoeker
en geestelijk begeleider.
►Jaarthema Cursus
Geschiedenis
Rotterdam
Problemen en veranderingen in de
semester
moderne joodse geschiedenis
Drs. Cock van Horzen Tweede
Tijdens de Europese geschiedenis van de achtiende en negentiende
eeuw vindt een groot aantal veranderingen plaats. Het gaat daarbij
niet alleen om politieke veranderingen zoals revoluties. Ook op
maatschappelijk, godsdienstig, sociaal, economisch en cultureel
terrein verandert veel. Veel veranderingen worden wel samengevat
onder de noemer Modernisme. Deze veranderingen voltrekken
zich niet overal op dezelfde wijze.
De joodse geschiedenis ondergaat in deze periode invloeden van
deze veranderingen. Traditionele opvattingen en structuren komen
onder druk te staan. Dit leidt tot problemen, controverses en veranderingen.
Een belangrijk beginpunt is de Haskalah, de joodse
Verlichting. De Haskalah plaatst vraagtekens bij de religieuze traditie
en gaat daar veranderingen in aan brengen die grote gevolgen
hebben.
In de 19e eeuw treden Joden meer en meer de maatschappij binnen
en ondergaan de veranderingen. In de gemeenschappen ontstaat
discussie over de plaats in de maatschappij en ook de omgeving oefent
hierop invloed uit. Een aantal ontwikkelt zich en emancipeert
en proeft de verleiding van accommodatie aan de omringende
maatschappij. Ze ontwikkelen zich tot Fransen, Duitsers ‘van het
joodse geloof’ De maatschappij reageert daarop niet altijd positief
in de loop van de negentiende eeuw als Nationalisme sterker
wordt. Een eigen vorm van Nationalisme, Zionisme, vormt dan een
alternatief. Ook zal blijken dat de traditie sterker is dan eerder is
beweerd.
De docent zal een aantal van deze discussies en veranderingen aan
de orde stellen en ze, vergelijkenderwijs, in een aantal landen bespreken.
Aan bod komen thema’s als Haskalah, Reform en orthodoxie,
Emancipatie en assimilatie, economische veranderingen en
de veranderende plaats van de gemeenschap in de samenleving
en Zionisme.
Drs. C.J. van Horzen is universitair docent aan de faculteit der
Historische en Kunstwetenschappen van de Erasmus Universiteit
Rotterdam. Hij houdt tal van lezingen over Joodse geschiedenis,
Zionisme en de geschiedenis van Israël en neemt deel aan de
Interuniversitaire colleges Israëlische politiek van het CIDI.
104 105
1023AC
Data
2 februari t/m 6 april 2011
Dag en tijd
woensdag,
10.00 - 12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€260 (Hovo-plusprijs
€290) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
tien colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 30
Literatuur
De literatuur wordt nader
bekendgemaakt.

Tweede semester Rotterdam
1023BC
Data
2 februari t/m 16 maart
2011 (geen college op
23 februari)
Dag en tijd
woensdag,
10.00 - 12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€170 (Hovo-plusprijs
€200), inclusief koffie en
thee tijdens de collegepauzes,
exclusief literatuur,
inclusief rondleidingen en
entrees, exclusief reiskosten
Aantal bijeenkomsten
vijf colleges van 2,5 uur en
één excursie
Aantal deelnemers
maximaal 34
Literatuur
De colleges bestaan uit
hoorcolleges met aansluitend
discussie/werkcollege.
Hiervoor wordt materiaal
in vorm van tekeningen,
teksten of foto’s uitgereikt.
Bijzonderheden
De excursie is onder
voorbehoud (t.t.v. het
samenstellen van de gids
zijn reserveringen nog niet
mogelijk). Houdt u op deze
dag rekening met een
langere cursusdag. Deze
cursus is een herhaling van
de gelijknamige cursus uit
het studiejaar 2009/2010.
►Cursus
Architectuur
Frank Lloyd Wright. Eén van de
grootste architecten van de 20e
eeuw
Dipl.ing. Birgit M. Jürgenhake
De Finse modernistische architect Alvar Aalto schreef 1939: ‘Echter,
in geen geval zou ik de gelegenheid voorbij laten gaan om de enige
architect ter wereld te ontmoeten die ik echt heb bewonderd’.
Wereldwijd geldt Frank Lloyd Wright als één van de grootste architecten.
Hij bouwde in bijna zeventig jaar tijd meer dan zeshonderd
gebouwen. Hij was een architect die zich niet conformeerde aan de
bouwstijl van de tijd, maar zijn eigen weg ging. Tijdens de cursus
leren wij zijn werk kennen en de tijd waarin hij werkte. Wie waren
zijn meesters? Hoe heeft zijn werk zich ontwikkeld? Waarom was
hij zo belangrijk? Wright begon zijn architectencarrière als tekenaar
op architectenbureaus. Later volgen zijn eerste eigen projecten, bekend
als prairiehuizen, die hem ook bekendheid in Europa gaven.
In Nederland werd hij het grote voorbeeld voor de architecten uit
de ‘De Stijl’ beweging. De prairiehuizen waren het begin van zijn
levenswerk en hij legde toen al de uitgangpunten voor zijn architectuur
vast, waarvan hij nooit meer zou afwijken.
De cursus is een kennismaking met de architect F.L. Wright. Wij
zullen met dia’s, tekeningen en teksten zijn werk vanaf het begin
van zijn carrière tot het einde leren kennen. Daarbij worden altijd
voorbeelden uitgekozen en uitgediept. We kijken ook naar zijn
invloed in Europa, vooral in Nederland. Het huis ‘Fallingwater’ is
één van zijn meesterwerken en we zullen er uitgebreid op ingaan.
Maar ook iets minder bekende projecten komen aan bod. Zijn werk
brengt ons onder andere naar Japan en naar vele plaatsen in de
V.S. In 1957 schreef Wright zijn architectonisch ‘Testament’, waarin
hij vanuit zijn eigen visie de hoofdlijnen voor een nieuwe architectuur
formuleerde. Hij benadrukte een architectuur in harmonie met
de natuur. Ook experimenteerde hij met organische vormen voor
zijn gebouwen. Hoe zijn de ervaringen van zijn collega’s en hoe
dragen zij zijn idealen voort? Met deze vragen en een kritische kijk
op andere architecten zullen we de cursus beëindigen Het is de bedoeling
om op de vijfde woensdag (11 maart) samen het raadhuis
in Hilversum van de architect Dudok te bekijken. Dudok was een
grote bewonderaar van F.L. Wright en dat is in zijn werk te zien.
Dipl.ing. B.M. Jürgenhake is architect en als docent en onderzoeker
verbonden aan de TU Delft. Sinds 2002 werkt zij regelmatig
voor Hovo.
►Cursus
Kunstgeschiedenis
Kunst van Nu, themacolleges
hedendaagse beeldende kunst van
1980-2011
Drs. Johan Holtrop
Kunstenaars zijn tegenwoordig nauwelijks meer te categoriseren
op grond van het medium waarin ze zich uitdrukken. Traditionele
grenzen tussen disciplines verdwijnen en de hedendaagse kunst
kenmerkt zich door een enorme pluriformiteit. In tegenstelling tot
de serieuze seventies lijken spektakel en entertainment nu geen negatieve
betekenis meer te hebben. Zo stelt Damien Hirst vanaf de
jaren 90 opgezette dieren tentoon. Recentelijk exposeerde hij zelfs
een schedel bekleed met diamanten in het Rijksmuseum.
Vanuit een complexer wordende samenleving verwacht men ook
nieuwe competenties van de kunstenaar: men vraagt aan kunstenaars
te reageren op maatschappelijke verschijnselen. Ook de
belangstelling van de media is enorm toegenomen: de uitreiking
van de Turner Prize in Engeland is uitgegroeid tot een mediahype.
Daarbij is de infrastructuur voor hedendaagse kunst de afgelopen
twee decennia sterk verbeterd. Er is een rijkgeschakeerd tentoonstellingscircuit
ontstaan en in rap tempo zijn musea en instellingen
voor moderne en hedendaagse kunst geopend, zoals het Tate
Modern in Londen. De ontwikkelingen op het wereldtoneel, zoals
de Europese eenwording, het uiteenvallen van het Oostblok en de
globalisering, hebben geleid tot een flinke uitwisseling van kunstenaars
binnen de EU en er is een migratiestroom op gang gekomen
van kunstenaars naar de Westerse economische centra.
Bovengenoemde ontwikkelingen zijn inhoudelijk van groot belang
voor dit themacollege hedendaagse kunst. Overige onderwerpen
zijn: het postmodernisme en hoe verder; hoe gaan kunstenaars
om met hun artistieke erfenis, meer dan ooit putten kunstenaars
uit (recente) kunstgeschiedenis; kunst in de openbare ruimte; de
‘kunstwereld’; fotografie; nieuwe media (digitale revolutie, videokunst)
en de schilderkunst is niet dood!
Drs. J. Holtrop is kunsthistoricus. Hij werkt(e) als tentoonstellingsmaker,
criticus, schrijver en docent voor verschillende instellingen,
zoals voor het HOVO vanaf 1996.
106 107
1023DC
Data
26 januari t/m 6 april
2011 (geen college op 23
februari)
Dag en tijd
woensdag,
13.30 - 16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€260 (Hovo-plusprijs
€290) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
tien colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 40
Literatuursuggestie
Het college kan gevolgd
worden zonder literatuurstudie.
Maar als voorbereiding
op het college
wordt aanbevolen: A. de
Visser, De tweede helft,
beeldende kunst na 1945,
1998, ISBN 10: 906168
6148, Sun Nijmegen,
€39,90.
Bijzonderheden
De collegestof wordt toegelicht
met behulp van uitgebreid
visueel materiaal,
waarvan een lijst wordt
uitgereikt, en elk college
filmfragmenten.
Tweede semester Rotterdam

Tweede semester Rotterdam
1023FC
Data
2 februari 2011 t/m 23
maart 2011
Dag en tijd
woensdag,
13.30 - 16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€215 (Hovo-plusprijs
€245) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
acht colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 30
Literatuur
Hannah Arendt:
The Human Condition
(oorspr. 1958), University
of Chicago Press 1998,
(paperback). Er bestaat
een recente Nederlandse
vertaling van dit werk bij
Boom (‘Hannah Arendt:
De Menselijke Conditie’,
2009, hardcover), een
revisie van ‘Vita Activa.
De mens: bestaan en
bestemming’, uitgegeven
bij Het Spectrum (1968)
en later bij Boom (1994).
De recente uitgave volgt
de tekst van de hierboven
genoemde uitgave van de
University of Chicago.
►Cursus
Politieke wetenschap
Vita Activa: de politieke filosofie
van Hannah Arendt
Drs. Hans Charmant
Het politieke denken van Hannah Arendt is onlosmakelijk verbonden
met de zwartste bladzijden uit de geschiedenis: de Holocaust
en de Goelag Archipel. Als geen ander heeft Arendt zich bezig gehouden
met het kwaad in al zijn gedaanten. Wat zij daarover te
zeggen had was altijd eigenzinnig en meestal tegendraads. Ze was
de eerste die Stalinisme en Nazisme als twee vormen van een en
hetzelfde kwaadaardige maar typisch moderne verschijnsel zag: totalitarisme.
Ze werd beroemd en berucht door tijdens de berechting
van de organisator van de Holocaust, Eichmann, te spreken van de
banaliteit van het kwaad. Het monsterachtige van een Eichmann is
volgens Arendt dat hij een doodgewone, ijverige, volgzame ambtenaar
was, geen fanaat, geen psychopaat, een in de grond banale
figuur.
Het politieke denken van Hannah Arendt is meer dan alleen het
zoeken naar een antwoord op de vraag hoe de verschrikkingen van
de 20ste eeuw konden ontstaan. Het is ook en vooral een zoektocht
naar een ander en beter begrip van het politieke. Voor Arendt
is het vermogen tot oordelen en het vermogen tot (collectief, dus
politiek) handelen datgene wat de mens tot mens maakt – een inzicht
dat teruggaat op Aristoteles, dat in de loop van de geschiedenis
van politiek en politiek denken telkens verloren dreigt te gaan,
maar ook telkens weer herontdekt wordt. Het actieve bestaan in
een vrije gemeenschap is voor Arendt de enig mogelijke remedie
tegen het kwaad. Deze ‘constructieve’ kant van haar denken is het
best uitgewerkt in The Human Condition, dat tijdens deze cursus
de leidraad zal zijn bij een inleiding in haar politieke filosofie.
Drs. J.N.M. Charmant is politicoloog en was als docent politieke
theorie vanaf 1980 verbonden aan de Erasmus Universiteit. Hij is
gespecialiseerd in de geschiedenis van het politieke denken.
►Cursus
Filosofie
Westers Communisme
Mr. drs. Tineke Ruwaard
Het lijkt erop dat we in onze wereld van crisis naar crisis gaan.
In deze cursus gaan we op zoek naar een mogelijke positie van
waaruit we ons kritisch kunnen opstellen. Daarvoor moeten we
ons eerst verplaatsen buiten het kapitalisme. Dat is niet eenvoudig.
Het kapitalisme omvat de wereld en kent geen ‘buiten’. Niet alleen
in de zin van wereldomvattend; de kapitalistische warenlogica is
uitgebreid tot alle domeinen van het leven. Alles is koopwaar, niets
ontglipt aan geld.
Tot de val van de muur werd door de tegenstelling ‘oost – west’
(communisme – kapitalisme) aan het landschap van de wereldpolitiek
een tamelijk duidelijk reliëf gegeven. Maar de heerschappij van
linkse dogma’s behoren definitief tot het oudheidkundig museum.
Toch zijn er denkers die in de huidige crisis van het kapitalisme aanleiding
zien om naar opvattingen van Marx terug te grijpen. En dat
kan verfrissend werken: gewoon een beetje utopisch ontregelen
door de wereld anders en vooral beter voor te stellen. En met dit
laatste wordt de intentie van deze cursus geschetst: de mogelijkheid
voor een plaats voor politiek als gemeenschappelijke passie.
In acht bijeenkomsten laten we de belangrijkste ontwikkelingen in
het westers marxisme de revue passeren. We lezen de geschiedenis
beschreven in ‘De Rode Vlag, De wereldgeschiedenis van het
communisme’ geschreven door David Priestland. We bespreken de
opeenvolgende filosofische uiteenzettingen, die nader worden toegelicht
en uitgedeeld. Eerst gaan we na hoe Marx als grondlegger
van het ‘historisch materialisme’ geleidelijk overging van filosofie
naar politiek en vervolgens naar economie. Hoe zijn opvolgers de
omgekeerde weg volgden, met als gevolg dat het steeds moeilijker
werd hun publicaties te begrijpen. Daartoe staan we stil bij Althusser,
Gramsci, Sartre en de leden van de Frankfurter Schule. De laatste
twee bijeenkomsten zijn gereserveerd voor een inleiding in de
filosofie van huidige denkers en hoe zij het communisme daarbij
betrekken. We gaan na vanuit welke kritische positie Negri & Hart,
Zizek en Badiou een plaats vinden in de toekomst voor politiek als
gemeenschappelijke passie.
Mr. drs. T. Ruwaard studeerde Nederlands Recht aan de Universiteit
van Amsterdam en Wijsbegeerte aan de Erasmus Universiteit. De
lerarenopleiding Filosofie volgde zij aan de Universiteit Utrecht.
Zij is werkzaam bij de gemeente Rotterdam als projectleider.
108 109
1023HC
Data
9 februari t/m 30 maart
2011
Dag en tijd
woensdag,
13.30 - 16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€215 (Hovo-plusprijs
€245) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
acht colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 30
Literatuur
De Rode Vlag. De
wereldgeschiedenis
van het communisme.
Amsterdam, 2009,
David Priestland. De
Bezige Bij, 698 blz., ISBN
9789023441793,
€ 39,90
Tweede semester Rotterdam

Tweede semester Rotterdam
1024AC
Data
27 januari t/m 31 maart
2011
Dag en tijd
donderdag,
10.00 - 12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€260 (Hovo-plusprijs
€290) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes,
exclusief literatuur
Aantal bijeenkomsten
tien colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 30
Literatuur
B. Baan, Chr. Gruwez, J.
van Schaik, Bronnen van
het christendom. Petrus,
Paulus en Johannes, Zeist
2007. ISBN 978-90-6238-
887-5
Er wordt gebruik gemaakt
van een reader
►Cursus
Godsdienstwetenschap
De eerste christenen tussen joden
en Grieken
Dr. John van Schaik
Jezus trad op te midden van vrome farizeeërs, apocalyptici en essenen.
Maar het allervroegste christendom ontstond óók midden
in de hellenistische cultuurwereld. De hellenistische kant van het
allervroegste christendom wordt vertegenwoordigd door Paulus.
Via de brieven van Paulus kan de invloed van het Griekse denken
op het vroege christendom goed gevolgd worden. Kenmerkend
voor het Griekse denken bij Paulus is zijn aandacht voor de relatie
tussen God, de kosmos en de mens, terwijl het jodendom vooral
aandacht heeft voor de relatie tussen God en de mens. Paulus was
een Griek, Paulus was een farizeeër en Paulus was een joods esotericus:
hij kon schouwen tot in de derde hemel. Bij Damascus dacht
hij Adam Kadmon te zien, maar de gestalte zei tegen hem dat Hij
Jezus was. Toen wist Paulus: Jezus is de Messias. Hij werd de apostel
van de heidenen – de Grieken. En dus moest hij zich bedienen
van de godsbeelden en scheppingsleer van de Grieken. Dat deed
hij met verve. Paulus zei tegen de Grieken: Aphrodite Uranus had
de chaos van de vier elementen in de sfeer tussen hemel en aarde
(het ondermaanse) moeten ordenen. Dat is niet gebeurd. Daarom
moest de Zoon van God zelf afdalen tot in het ondermaanse om de
luchtlaag te zuiveren van de ‘archonten van het machtsbereik van
de lucht’ (Ef.2:1-2). Zo konden de Grieken begrijpen waarom God
mens geworden was.
In deze cursus behandelen wij de traditionele Messiasverwachting
uit het Oude Testament, de Messiasverwachting van de joodse esoterie
t.t.v. Jezus en de Griekse kosmologie. Aldus hopen wij meer
begrip te krijgen voor het allervroegste christendom.
John van Schaik studeerde middeleeuwse mystiek en promoveerde
op het godsbeeld van de laat-antieke manicheeërs en de
katharen. Hij is hoofdredacteur van BRES.Magazine voor religie,
wetenschap en gnosis en heeft vele publicaties op zijn naam
staan over het gnostische, mystieke en esoterische christendom.
►Cursus
Letteren
Rotterdam
Hoogtepunten uit de klassieke
semester
literatuur
Drs. Martine van Kassen Tweede
Deze cursus biedt u een kennismaking met een aantal beroemde
auteurs uit de klassieke oudheid: we lezen Griekse en Latijnse teksten
die door de eeuwen heen zo veel indruk gemaakt hebben
en zo veel bekendheid hebben verworven, dat iedereen ze eigenlijk
een keer onder ogen gehad zou moeten hebben. Behandeld
worden o.a. passages uit Homerus’ Ilias (het ‘afscheid’ van Hector
en Andromache) en Vergilius’ Aeneis (de ondergang van Troje),
Sophocles’ tragedie Koning Oedipus met zijn geniale plot en een
komedie van Aristophanes, Lysias’ redevoering over een geval van
eerwraak in het oude Athene, hoofdstukken uit de geschiedwerken
van meesterverteller Herodotus en de cynische Tacitus (Nero’s
moord op zijn moeder Agrippina in de Annales), Plato over de
onsterfelijkheid en Epicurus over de sterfelijkheid van de ziel, de
Cleopatra-ode van Horatius en Plinius’ brief over de uitbarsting van
de Vesuvius waarbij Pompeïi zijn einde vond.
De teksten worden ingeleid, in het kader van hun tijd gezet en met
commentaar in vertaling gelezen.
Drs. M.C.E. van Kassen heeft de afgelopen jaren voor Hovo Rotterdam
cursussen Latijn en lezingencycli over Griekse mythen en
Griekse en Latijnse literatuur en filosofie gegeven.
110 111
1024BC
Data
27 januari t/m 31 maart
2011
Dag en tijd
donderdag,
10.00 - 12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€265 (Hovo Plusprijs
€295) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes,
inclusief literatuur
Aantal bijeenkomsten
tien colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 30
Literatuur
U krijgt de te lezen passages
tijdens de colleges
uitgereikt.
Bijzonderheden
Kennis van Grieks en/of
Latijn is niet nodig.

Tweede semester Rotterdam
1024DC
Data
27 januari t/m 31 maart
2011
Dag en tijd
donderdag,
13.15 - 15.45 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€260 (Hovo-plusprijs
€290) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
tien colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 30
Literatuur
U bent uiteraard welkom
de zeven delen van Proust
tot u te nemen, maar voor
het kunnen volgen van de
cursus zal de docent de te
bespreken (vertaalde) teksten
projecteren. Aan het
einde van iedere bijeenkomst
wordt medegedeeld
welke passages bij de
volgende bijeenkomst aan
de orde komen.
Bijzonderheden
Kennis van het Frans is
wenselijk, maar niet noodzakelijk.
►Cursus
Filosofie
Een filosofische lectuur van ‘Op
zoek naar de verloren tijd’ van
Marcel Proust
Prof. dr. Frans Jacobs
De Franse schrijver Marcel Proust (1871-1922) is beroemd geworden
door één lijvige roman: À la recherche du temps perdu (Op
zoek naar de verloren tijd). Dat boek laat zich lezen als een verkapte
autobiografie, maar het biedt veel meer: een (vaak erg geestige)
schildering van de Parijse hogere kringen en van het verval ervan,
van het Franse platteland en de teloorgang ervan, een reflectie op
politieke wederwaardigheden, een cultuurgeschiedenis, een (tamelijk
meedogenloze) schildering van diverse liefdeshistories, en dat
alles in een betoverende taal. Het is ook een intellectuele roman:
de verteller lardeert zijn verhalen met een groot aantal kunsthistorische
en vooral filosofische beschouwingen.
De bedoeling van deze cursus is tweeledig. Ten eerste biedt hij
een inleiding in het lezen van Proust. Wie de cursus gevolgd heeft,
heeft inzicht in de grote lijnen van het boek. Hopelijk heeft hij/zij
de smaak te pakken gekregen en gaat ook de rest van het boek
lezen. Ten tweede wordt onderzocht welke theorie van emoties en
verlangens er in het boek werkzaam is. Deze invalshoek sluit aan
bij een boek dat Frans Jacobs recent heeft gepubliceerd (Een filosofie
van emoties en verlangens, Amsterdam: Nieuwezijds 2008,
waarvan de kerngedachten worden uiteengezet tijdens de cursus).
Naar verwachting biedt een grondige bestudering van Proust de
mogelijkheid om te komen tot een adequatere theorie van emoties
en verlangens.
Prof. dr. F. Jacobs is geboren in Gilze-Rijen en studeerde wijsbegeerte
in Leuven. Van 1995 tot 2008 was hij hoogleraar Ethiek
aan de Afdeling Wijsbegeerte van de Universiteit van Amsterdam.
Hij is sinds 2008 met emeritaat.
Literatuur Er zijn, behalve de oorspronkelijke Franse tekst (een prima editie is
die van Folio Classique), diverse vertalingen van Proust beschikbaar. De Bezige
Bij heeft in 2002 een zevendelige vertaling gepubliceerd, waarvan het eerste
deel in 2009 opnieuw is vertaald en uitgegeven. Een Engelse vertaling, eerst
van de hand van C.K. Moncrieff, na zijn dood herzien door T. Kilmartin, is er
ook. De meest recente vertaling, van de hand van diverse vertalers, is uitgegeven
bij Penguin in 2002.
►Cursus
Letteren
Vergilius: Aeneas in de onderwereld
Drs. Pieter Warffemius
In deze vertaalcursus uit het Latijn staat het epos ‘Aeneas in de
onderwereld’ van Vergilius centraal, een lang verhalend gedicht in
dactylische hexameters. De hoofdpersonen zijn helden uit het verleden,
maar ook de goden spelen een belangrijke rol: zij sturen de
handeling of nemen er zelfs aan deel. Twee centrale thema’s in de
Aeneis van Vergilius zijn de comtemporaine realiteit en de oude
Romeinse virtutes. Met het benadrukken van deze oude Romeinse
virtutes sluit Vergilius aan bij de idealen van het nieuwe regime
van Augustus. De held Aeneas, die ondanks veel tegenslag en ten
koste van persoonlijke offers trouw blijft aan zijn opdracht, is het
prototype van de Romein en een voorafschaduwing van zijn verre
nazaat Augustus. In boek VI van de Aeneis begeeft Aeneas zich
naar de grot van de Sybille, die hem openbaart wat hem te doen
staat. Op haar aansporen begraaft hij eerst zijn gestorven vriend
Misenus, waarna hij de gouden tak plukt die hem toegang tot de
onderwereld zal verlenen. Met de Sibylle daalt hij af in de Lacus
Avernus. Charon verleent hun de overtocht. Aan de overkant, in de
onderwereld, ontmoet hij Palinurus en Dido. Daarna ontmoet hij
zijn vader Anchises, die zich in het Elysium bevindt en hem verhaalt
over het hiernamaals en de loutering van de zielen. In het zesde
boek van zijn Aeneis heeft Vergilius zich laten inspireren door de
filosofie van Plato, met nam diens opvattingen over de menselijke
ziel. De zielen van de diegenen die een voorbeeldig leven hebben
geleid, komen in het Elysium.
Drs. P.E.C. Warffemius is classicus en was tot 2006 verbonden aan
het Erasmus College te Zoetermeer. Hij geeft sinds 2000 Hovocursussen.
112 113
1025AC
Data
21 januari t/m 25 maart
2011 (geen college op
4 maart)
Dag en tijd
vrijdag, 10.00 - 12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€260 (Hovo-plusprijs
€290) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
tien colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 30
Literatuur
Ton Jansen en Fanny
Struyk: Ibant obscuri, De
Onderwereld in Vergilius’
Aeneis. ISBN 978-90-
5027-159-8, €20,- en
Docentenhandleiding,
ISBN 978-90-5027-160-8,
€11,50
Bijzonderheden
De teksten worden door
de cursisten bestudeerd en
uit het Latijn vertaald. Om
met succes aan de cursus
te kunnen deelnemen is
een ooit gehaald eindexamen
Latijn of een daaraan
gelijk te stellen niveau
noodzakelijk.
Tweede semester Rotterdam

Tweede semester Rotterdam
1025CC
Data
28 januari t/m 8 april
2011 (geen college op 25
februari)
Dag en tijd
vrijdag, 13.30 - 16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
€260 (Hovo-plusprijs
€290) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes,
exclusief literatuur
Aantal bijeenkomsten
tien colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 40
Literatuur
Een reader van ca. 100
bladzijden (prijs nog niet
bekend)
Bijzonderheden
De inhoud van het college
wordt toegelicht aan de
hand van uitgebreid visueel
materiaal, waarvan een
lijst wordt uitgereikt.
►Cursus
Kunstgeschiedenis
Beeldende kunst en onze hersenen
Drs. Johan Holtrop
Wat is het geheim achter de impressionistische schilderijen van
Monet? Hoe kan Picasso’s Stierenkop slechts bestaan uit een fietsstuur
en een zadel? Het antwoord op deze vragen heeft te maken
met hoe onze hersenen werken. Kunstenaars maken gebruik van
de eigenaardigheden van ons brein en het visuele systeem en spelen
daar in hun werk dikwijls een spel mee. Het produceren en
begrijpen van de visuele kunsten zijn menselijke vaardigheden die
weliswaar geleerd worden in de cultuur, maar ook geënt zijn op de
eigenschappen van ons brein. In deze cursus worden kunstwerken
uit het verleden en de moderne tijd, maar ook afbeeldingen uit
reclame en populaire cultuur, bestudeerd vanuit het perspectief van
de eigenschappen van onze hersenen.
In onderlinge samenhang komen de volgende onderwerpen aan
de orde: 19e eeuwse en recente waarnemingstheorieën in relatie
tot de schilderkunst; het beroemde boek Art & Illusion van E.H.
Gombrich waarin hij de ontwikkeling van de westerse naturalistische
kunst verklaart aan de hand van de mentale processen die
betrokken zijn bij maken én het beschouwen van kunst. We bezien
het boek ook in het licht van de huidige inzichten; case studies over
het menselijk gelaat in de kunst en de karikatuur; neurofysiologie/
biologie en de kunst zoals het zwart/wit- en het kleuren zien; synesthesie;
hersenbeschadiging bij kunstenaars; een recente wetenschappelijke
tekenmethode voor het bereiken van een overtuigend
naturalisme; de artistieke werkstukken van autisten en primaten;
het onvrijwillig diepte zien in het platte vlak en bijzondere toepassingen
van het perspectief.
Drs. J. Holtrop is kunsthistoricus en werkt(e) onder andere als
tentoonstellingsmaker, criticus, schrijver en docent voor verschillende
instellingen, zoals het HOVO vanaf 1996. Hij is gespecialiseerd
in de relatie tussen beeldende kunst en het brein.
114 115

Eerste semester
Zeeland

Eerste semester Zeeland
1011KCZ
Data
4 oktober t/m
22 november 2010
Dag en tijd
maandag,
14.30 - 17.00 uur
Locatie
Hogeschool Zeeland,
Vlissingen
Kosten
€215 (Hovo-plusprijs
€245) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
acht colleges van 2,5 uur
Literatuur
Geen verplichte literatuur,
alleen lesbrieven tijdens de
cursus
Bijzonderheden
Van de cursisten wordt
verwacht dat ze ooit wiskunde/statistiek
hebben
gehad op HBS-B/Havo/
Vwo-niveau en dat ze
enige basiskennis hebben
van Excel.
►Cursus
Exacte vakken
Wiskunde zonder rekenen:
probleemoplossen met Excel
Ir. Freek Huisman
Kan dat? Wiskunde bedrijven zonder rekenen? Ja, tegenwoordig
kan dat. Veel praktische problemen die een wiskundige aanpak vereisen,
kunnen zonder rekenwerk opgelost worden, dank zij Excel:
– Ik geef mijn kleindochter bij haar geboorte een cent, met de
belofte om het bedrag elk jaar te verdubbelen tot en met haar
achttiende verjaardag. Is dat een geboortegeschenk van niks,
of stelt het toch wel wat voor?
– Hoelang moet ik sparen voor een tweedehands auto van 3000
euro, als ik maandelijks 150 euro opzij leg tegen 5% rente per
jaar?
– Als de gemiddelde trein- (of bus)vertraging 2 minuten be
draagt, hoe groot is dan de kans dat ik meer dan 5 minuten op
mijn trein moet wachten?
– Moet je lang wachten als je de wachtkamer van de dokter
binnengaat tijdens het in-loopspreekuur, of als je nog gauw
even een cd wil gaan kopen in de cd-winkel?
– Hoe kun je bepalen hoeveel procent van de kinderen ernstig
overgewicht heeft?
Vroeger moest je, om bovenstaande (en andere) problemen op te
lossen, vaak ingewikkelde formules doorrekenen. Gelukkig is dat
verleden tijd. We zullen het spreadsheetpakket Excel gebruiken bij
de oplossing van dit soort problemen. De bedoeling is dat u, uiteraard
na een uitgebreide introductie tijdens het college, thuis aan
de slag gaat met meegegeven opdrachten en dat deze worden besproken
tijdens de eerstvolgende bijeenkomsten.
Ir. F. Huisman studeerde werktuigbouwkunde in Utrecht en toegepaste
wiskunde in Twente. Hij is wetenschappelijk medewerker
geweest aan de Universiteit Twente in Enschede, researchmedewerker
bij Akzo in Arnhem en docent Informatica, Wiskunde/
Statistiek en Besliskunde aan de Hogeschool Zeeland. Hij publiceerde
drie boeken op het gebied van de Besliskunde.
►Hoorcolleges
Moleculaire biologie
DNA en evolutie
Prof. dr. ir. Pieter van de Putte
In vijf colleges willen we nagaan hoe de ontdekking en onderzoek
van DNA heeft bijgedragen aan het begrijpen van de evolutie van
de verschillende soorten op aarde en in het bijzonder van de mens.
Daarbij wordt ook gekeken in hoeverre dit een bevestiging en aanvulling
vormt op de evolutietheorieën van Darwin.
Allereerst zal worden nagegaan wat de motivatie van Darwin was
voor het opstellen van zijn evolutietheorie en welke belangrijke
elementen daarin waren. Vervolgens behandelen we zo eenvoudig
mogelijk de ontdekking en eigenschappen van DNA en hoe dit
wordt gebruikt om een stamboom van de soorten op te stellen en
hoe de verschillen tussen mensenrassen en hun verspreiding over
de aarde worden bestudeerd.
Voor de evolutie is volgens Darwin natuurlijke selectie de belangrijkste
drijvende kracht, iets wat hij daarnaast ook verduidelijkte
aan de hand van kunstmatige selecties bij dieren en planten. Ook
met DNA en met gebruikmaking van bacteriën zijn zeer interessante
resultaten bereikt met zowel kunstmatige als natuurlijke selecties.
Darwin laat de evolutie beginnen bij zogenaamd simpele
eencellige organismen, maar laat zich niet uit over het ontstaan van
het leven. Ook het DNA onderzoek geeft hierover nog geen uitsluitsel
maar de vorderingen en hypothesen hierover zullen worden
besproken. DNA onderzoek laat zien dat hetzelfde mechanisme dat
verantwoordelijk is voor evolutie tevens een bedreiging kan inhouden
voor individuen en de samenleving en dat het belangrijk is
dat evolutieprocessen gereguleerd en gecontroleerd worden. Dit
zal onder andere worden geïllustreerd aan de hand van de evolutie
van een kankercel.
Prof. dr. ir. P. van de Putte was van 1980-2000 gewoon hoogleraar
aan de Universiteit van Leiden met als Leeropdracht: Biochemie/
Moleculaire Genetica.
118 119
1012KLZ
Data
26 oktober t/m 23
november 2010
Dag en tijd
dinsdag, 14.30 - 16.30 uur
Locatie
Hogeschool Zeeland,
Vlissingen
Kosten
€105 (Hovo-plusprijs
€135) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
vijf colleges van 2 uur
Bijzonderheden
Enige kennis van scheikunde
is aanbevolen maar
niet verplicht.
Eerste semester Zeeland

Eerste semester Zeeland
1013GLZ
Data
29 september t/m 10
november 2010 (geen college
op 27 oktober)
Dag en tijd
woensdag,
14.30 - 17.00 uur
Locatie
Hogeschool Zeeland,
Vlissingen
Kosten
€145 (Hovo-plusprijs
€175) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
zes colleges van 2,5 uur
►Hoorcolleges
Filosofie
Reflecties van eigentijdse filosofen op
het vrijheidsdenken van Spinoza
Dr. Ko Vos
Naast de Ethica schreef Spinoza diverse verhandelingen. Inzichten
over expressie, immanentie, kennis, passies, tolerantie en vooral
vrijheid werden door hem diepzinnig onderbouwd.
Deze inzichten zijn een bron van inspiratie voor toonaangevende
denkers na hem geweest. In sommige opzichten beschouwde
Nietzsche Spinoza als een voorganger en radicaliseerde diens inzichten.
Met name zijn opgewekte nihilisme is verrassend genoeg
geïnspireerd door de onconventionele moraal die Spinoza in zijn
verhandelingen tentoonspreidde.
De Franse filosoof Deleuze schreef een monografie over Spinoza’s
denken waarin bevrijding en demystificatie centraal staan. Een van
Spinoza’s kernideeën is dat iedereen een ‘innerlijk weten’ heeft.
Deleuze borduurde hierop voort met zijn notie van een ‘orgaanloos
lichaam’. Op geheel andere wijze spreekt de Vlaamse hoogleraar
De Dijn over de doorn en de roos bij Spinoza. Spinoza schreef over
de angsten die de mensen kwelden, zoals de angst voor het leven
en voor de dood, en hoe het ‘innerlijk weten’ hieruit een uitweg
biedt. De Dijn vertaalt deze noties naar ‘de doorn’ (het lijden, de
angst) en de vertroosting van de roos van het intuïtieve weten.
In de eerste bijeenkomst zullen de begrippen uit Spinoza’s filosofie
besproken worden. De daaropvolgende bijeenkomsten zullen de
reflecties van eigentijdse filosofen voor het voetlicht worden gebracht.
Tijdens de colleges is gelegenheid tot interactie. Het zal blijken
dat Spinoza’s denken in vele opzichten nog steeds actueel is.
Dr. J. Vos studeerde sociologie aan de Vrije Universeiteit en is sinds
1980 docent aan de Hogeschool Zeeland. Verder verzorgt hij colleges
en trainingen op het gebied van toegepaste filosofie en psychologie
aan volwassenen voor HBO en post-HBO opleidingen te
Amsterdam, Utrecht en Nijmegen.
►Hoorcolleges
Kunstgeschiedenis
Kees van Dongen:
Fauvist Realist Mondain
Tin Lok Chan, MA
De schilderkunst van Kees van Dongen geniet steeds meer hernieuwde
interesse. Zo vindt vanaf september in Boijmans van Beuningen
een grote overzichtstentoonstelling plaats van de Nederlandse
schilder. Met deze internationale toptentoonstelling van
tachtig schilderijen, toont het Rotterdamse museum hoe dynamisch
Van Dongens werken zijn, van beginperiode tot de doorbraak en
het latere succes.
Tegenwoordig is Van Dongen voornamelijk bekend om zijn heftig
kleurrijke voorstellingen. Toen hij in de eerste jaren van de 19de
eeuw in Parijs begon te exposeren in het gezelschap van Matisse
en De Vlaminck, vielen zijn felle kleuren al meteen op. Franse critici
noemden hun ‘wilde beesten’: ‘fauvisten’ - een naam waar de
groepering schilders die heftig kleurgebruik toepasten dan ook naar
vernoemd werd. Later in zijn leven maakte Van Dongen juist naam
en grote furore met rustigere en rake portretten van mondaine ‘society’-figuren,
qua stijl gekenmerkt door meer natuurgetrouwheid.
Wilde energiekheid en een rustigere stijl: juist die uiteenlopende
sferen in de ontwikkeling van zijn kunst maken het interessant om
Van Dongens werk te beschouwen en te bestuderen.
In een reeks van vier colleges staan we stil bij de vroegste bronnen
van Van Dongens oeuvre, namelijk het Expressionistische werk van
Vincent van Gogh en de verhouding van de Fauvisten ermee. Na
ons te hebben verdiept in Kees van Dongen en zijn Fauvistische
schildersbeweging, beschouwen we hem in relatie tot de eveneens
Expressionistische groepering Die Brücke. De mondaine voorstellingen
van Van Dongen vormen het afsluitende onderwerp van deze
collegereeks. De vijfde cursusbijeenkomst vindt plaats in Museum
Boijmans, in de vorm van een levendige rondleiding door de tentoonstelling.
Dhr. T.L. Chan, MA. is cultuurhistoricus. Naast de cursussen die
hij in het kader van Hovo geeft, geeft hij ook rondleidingen en
workshops in Museum Boijmans van Beuningen, het Nederlands
Fotomuseum in Rotterdam, en Huis Marseille/Museum voor Fotografie
in Amsterdam.
120 121
1014JLZ
Data
23 september t/m 21
oktober 2010
Dag en tijd
donderdag,
10.30 - 13.00 uur
Locatie
Hogeschool Zeeland,
Vlissingen
Kosten
€125 (Hovo-plusprijs
€155) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes,
exclusief entree museum
Aantal
bijeenkomsten
vier colleges van 2,5
uur plus excursie naar
Museum Boijmans op 21
oktober 2010
Bijzonderheden
Tijdens het college volgt
de exacte informatie over
de excursie
Eerste semester Zeeland

Eerste semester Zeeland
1014KLZ
Data
23 september t/m
9 december 2010 (geen
college op 21 oktober en
18 november)
Dag en tijd
donderdag,
14.00 - 16.30 uur
Locatie
Hogeschool Zeeland,
Vlissingen
Kosten
€260 (Hovo-plusprijs
€290) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
tien colleges van 2,5 uur
Bijzonderheden
Deze serie colleges maakt
deel uit van de Leergang
Cultuurgeschiedenis, die
acht semesters in beslag
zal nemen. Alle series zijn
afzonderlijk van elkaar te
volgen.
►Leergang Hoorcolleges
Cultuurgeschiedenis
Cultuurgeschiedenis, een inleiding –
Kunst, poëzie en muziek als spiegel
Tin Lok Chan, MA
Wat heeft Bachs muziek te maken met deTrevi-fontein van Bernini?
Is er een verband tussen Rafaëls mythologische schilderingen en
Petrarca’s sonnetten? Waardoor vallen poëzie en kunstmuziek als
puzzelstukjes samen met Caspar Friedrichs Romantische schilderkunst?
Welk mensbeeld suggereren Picasso’s Kubisme en Schönbergs
atonale muziek aan het begin van de 20ste eeuw?
Dergelijke vragen komen terug in deze multi-disciplinaire cursus.
Binnen de cultuurgeschiedenis spelen alle kunstvormen een belangrijke
rol: samen laten ze zien waar mensen in het verleden
mee bezig waren, waar hun geest en hun hart vol van was. In de
Middeleeuwen heerste alleen de christelijke doctrine, dus waren
er nergens Venussen of Apollo’s op schilderijen te ontdekken. Mozart
en Goethe leefden in een tijd waarin een positieve visie op
de maatschappij overheerste: hun gedichten en composities waren
dan ook vol optimisme.
Er zijn veel parallellen te trekken tussen beeldende kunst, poëzie en
muziek. De kunsten staan in samenhang tot elkaar: ze zijn vanuit
dezelfde tijdsgeest ontstaan. Wanneer we die parallellen ontdekken,
genieten we niet alleen méér van de schilderijen, muziekstukken
en dichtteksten: tegelijk gaan we beter begrijpen hoe het komt
dat in bepaalde tijden mensen leefden en dachten zoals ze dat
deden. Kunst als spiegel.
In tien colleges herbeleven we de hele Westerse Cultuurgeschiedenis
vanaf de Griekse Oudheid tot de hedendaagse wereld. Aan
de hand van de verscheidene kunstvormen herconstrueren we een
beeld van o.a. de emancipatie van de westerse kunst bij de oude
Grieken, kunst als ‘dertiende maand’ vanaf de Renaissance, mens
en spiritualiteit in het Romantische landschap, en de globalistische
mens in de wereld van de twintigste eeuw.
Dhr. T.L. Chan, MA is cultuurhistoricus. Naast de cursussen die
hij in het kader van Hovo geeft, geeft hij ook rondleidingen en
workshops in Museum Boijmans van Beuningen, het Nederlands
Fotomuseum in Rotterdam, en Huis Marseille/Museum voor Fotografie
in Amsterdam.
122
►Cursus
Letteren
Opgroeien in de letteren
Dra. Ina A.Tanahatoe-Siepman
Opgroeien is meestal niet eenvoudig of eenduidig. Dat blijkt ook
uit de geschiedenissen van de personages die rondlopen in onderstaande
romans.
De centrale vraag tijdens de colleges is:
Is het werkelijk zo, dat de mens wordt bepaald door erfelijkheid,
opvoeding en milieu én de tijd waarin hij of zij leeft?
Multatuli had zo z’n eigen ideeën (waaruit Woutertje Pieterse is gedestilleerd)
en de andere auteurs hebben opvallende herinneringen
en denkbeelden in dezen.
Soms sprankelend, soms zwaar, maar in elk - specifiek - geval boeiend!
28 oktober De geschiedenis van Woutertje Pieterse
(rond 1870), Multatuli
4 november Robinson (1976), Doeschka Meijsing
11 november Opwaaiende zomerjurken (1979), Oek de Jong
18 november Mendel (1990), Marcel Möring
25 november De Wetten (1991), Connie Palmen
Dra. I.A. Tanahatoe-Siepman studeerde Nederlandsche Taal- en
Letterkunde aan de Katholieke Universiteit te Nijmegen (heden:
Radboud Universiteit Nijmegen). Zij heeft vele jaren les gegeven
aan middelbare- en hogescholen en in september 2003 richtte zij
de Academie voor Neerlandistiek op.
123
1014LCZ
Data
28 oktober t/m
25 november 2010
Dag en tijd
donderdag,
14.30 - 17.00 uur
Locatie
Hogeschool Zeeland,
Vlissingen
Kosten
€135 (Hovo-plusprijs
€165) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
vijf colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 30
Literatuur
Om volledig te kunnen
genieten van de colleges,
is het goed het betreffende
boek vooraf te lezen.
Tijdens de colleges worden
enkele losse teksten
uitgereikt.
Eerste semester Zeeland

Eerste semester Zeeland
1014MCZ
Data
28 oktober t/m
2 december 2010
Dag en tijd
donderdag,
14.30 - 17.00 uur
Locatie
Hogeschool Zeeland,
Vlissingen
Kosten
€135 (Hovo-plusprijs
€165) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes,
exclusief literatuur
Aantal bijeenkomsten
vijf colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 30
Literatuur
Syllabus
►Cursus
Muziekwetenschap en
godsdienstwetenschap
Bach en de dood. Luistercursus vanuit
theologie, muziek en pastoraat
Annemiek Vogels, MA
Als het onderwerp van deze luistercursus - Bach en de dood - u afschrikt,
bedenk dan dat Bach zijn mooiste muziek geschreven heeft
rondom het thema van de dood. Deze was in zijn leven immers
nooit ver weg…
Enkele van Bach’s geestelijke cantates zijn bedoeld als begrafenismuziek;
in andere klinkt vanuit verschillende invalshoeken het verlangen
naar de dood door. In de cursus wordt de doodstheologie
in deze werken vergeleken met het huidige denken over het menselijke
levenseinde. Vanuit de opvatting dat de muziek van Bach
een klinkende theologie is, komt de samenhang tussen woord en
muziek aan bod. Vanwege het diep menselijke karakter van het
gekozen onderwerp kan eventueel ook aandacht worden besteed
aan de persoonlijke reactie van de luisteraar.
De volgende cantates worden behandeld en tot slot in zijn geheel
beluisterd:
BWV 106 Gottes Zeit ist die allerbeste Zeit
BWV 82 Ich habe genug (bas solo)
BWV 95 Christus, der ist mein Leben
BWV 170 Vergnügte Ruh, beliebte Seelenlust (alt solo)
BWV 161 Komm, du süße Todesstunde
BWV 198 Laß, Fürstin, laß noch einen Strahl
Mw. J.M.J. Vogels MA studeerde Christendom en Cultuur aan de
Universiteit Tilburg. Ook voltooide zij het Brabants Conservatorium
Tilburg en Theologie/Levensbeschouwing 2e en 1e graad
aan de Fontys Hogeschool Tilburg, en behaalde een diploma Pastoraal
Werk. In luistercursussen en bezinningswerk besteedt zij
aandacht aan de theologische, muzikale en pastorale aspecten
van Bach’s oeuvre.
124
►Cursus
Filosofie
Voorbij Apocalyps en Utopia –
over het sociale leven van
technologische producten
Drs. Harmen Eijzenga
Uit de neiging om moderne technologische ontwikkelingen als
apocalyptisch of als utopisch te zien spreekt de angst dat technologie
de mens zal gaan overmeesteren of de hoop dat ze hem tot heil
zal zijn – alsof mens en techniek tegenover elkaar staan.
In deze cursus verkennen we aan de hand van enkele actuele thema’s
een perspectief waarin mens en technologie worden opgevat
als een eenheid. Wat we ons aan artefacten geschapen hebben
is deel gaan uitmaken van ons sociale leven. Dat komt tot uiting
in ons handelen en ons taalgebruik: we praten tegen computers,
schelden op auto’s en schoppen tegen automaten, en we zeggen
dat ze werken, falen of weigeren – en deze voorbeelden kan ieder
naar believen aanvullen uit eigen ervaring.
Deze wederkerige relatie mens/techniek onthult enerzijds dat in de
mate dat de mens de wereld verandert, hij ook zijn eigen bestaan
en zijn identiteit beïnvloedt, en anderzijds dat hij in de technologie
zijn zorgen, zijn verlangens en zijn verantwoordelijkheid heeft neergelegd:
in een veiligheidsgordel de zorg voor ons eigen leven en
dat van onze naasten; in de gentechnologie de hoop op een langer
gezond leven; en in het internet het verlangen naar onbegrensde
communicatie en naar totale kennistoegang.
Technologie kan onze verlangens en onze dromen vervullen, maar
hoe meer technologieën we onszelf ten dienste stellen, hoe omvangrijker
onze verantwoordelijkheden worden. Die kunnen niet
afgeschoven worden op die technologische ontwikkelingen, want
ze zijn daarin juist uitgedrukt. Dit is het perspectief waarin deze
cursus staat.
Drs. H. Eijzenga was docent wijsbegeerte aan de Technische Hogeschool
Rijswijk en de universiteiten van Utrecht en Delft. Hij is
nu freelance docent aan diverse instellingen en hij werkt daarnaast
aan een promotieonderzoek.
125
1015FCZ
Data
1 oktober t/m 26 november
2010 (geen college op
22 oktober)
Dag en tijd
vrijdag, 14.30 - 17.00 uur
Locatie
Hogeschool Zeeland,
Vlissingen
Kosten
€215 (Hovo-plusprijs
€245) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
acht colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 30
Literatuur
Wordt bij het eerste college
bekendgemaakt
Eerste semester Zeeland

Eerste semester Zeeland
1015GLZ
Data
22 oktober t/m
19 november 2010
Dag en tijd
vrijdag, 14.30 - 17.00 uur
Locatie
Hogeschool Zeeland,
Vlissingen
Kosten
€135 (Hovo-plusprijs
€165) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
vijf colleges van 2,5 uur
Rochester University
►Hoorcolleges
Geologie
Rusteloze aarde
Drs. Anke van der Geest
De planeet Aarde is continu in beweging: het landschap wordt over
zelfs duizenden, miljoenen jaren opgebouwd en afgebroken.
In deze collegereeks zullen algemene geologische processen behandeld
worden, zoals plaattektoniek, gebergtevorming, aardbevingen
en vulkanisme, waaraan verwering, erosie en sedimentatie
zijn gekoppeld. De aarde heeft door deze processen een dynamisch
aangezicht, waarvan voorbeelden getoond worden.
Door de dynamiek van de schollen of platen aan het aardoppervlak
zijn de continenten door de miljoenen jaren in beweging geweest.
Hierdoor zijn oceanen gevormd en weer verdwenen en hebben de
huidige continenten wereldreizen gemaakt. We kijken naar een actueel
voorbeeld waar een nieuwe oceaan in de maak is en waar
een zee juist kleiner wordt.
Uit al deze processen ontstaan verschillende soorten gesteenten:
stollingsgesteenten, sedimentgesteenten en metamorfe gesteenten.
Een belangrijke rol voor de dynamiek van de aarde is weggelegd
voor water. De cyclus van water zal behandeld worden, maar
er wordt ook aandacht besteed aan water als werkend middel bij
verwering en erosie en bij veranderingen in het landschap (rivieren,
kusten, eilanden).
Het verhaal is niet compleet als we de interactie tussen de oceanen
en de atmosfeer niet belichten, waarmee een link gelegd wordt
met het klimaat en de ijstijden.
Waar mogelijk wordt Nederland in de continentale verplaatsingen
gevolgd en volgen we de wording van ons land. Aangezien de
mens een belangrijke werkzame factor is op deze aarde zal zij/hij
als een rode draad regelmatig opduiken.
Drs. A. van der Geest studeerde fysische geografie aan de Universiteit
Utrecht en is werkzaam binnen haar haar eigen advies- en
onderzoeksbureau aangaande geomorfologie en aardkunde.
Daarnaast verzorgt ze cursussen voor Hovo Zeeland, geeft ze lezingen,
schrijft artikelen en begeleidt ze wandelreizen in Europa.
126
Tweede semester
Zeeland

Tweede semester Zeeland
1023JLZ
Data
26 januari t/m 23 februari
2011
Dag en tijd
woensdag,
14.30 - 17.00 uur
Locatie
Hogeschool Zeeland,
Vlissingen
Kosten
€125 (Hovo-plusprijs
€155) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
vijf colleges van 2,5 uur
►Jaarthema Hoorcolleges
Filosofie
Tegenstellingen binnen de
menselijke geest
Dr. Ko Vos
Binnen het zingevingsdenken worden tegenstellingen vaak op twee
manieren uitgedrukt: ofwel in de richting van pragmatisme en vertwijfeling,
ofwel gericht op het leven vanuit een vooruitgangsverwachting
en evolutie. In deze serie colleges volgen we de laatste
benadering.
De Amerikaanse psychiater Stanislav Grof deed ruim vijftig jaar onderzoek
naar de rol van buitengewone bewustzijnservaringen in
persoonlijke transformaties. Zijn onderzoek vond in de afgelopen
twintig jaar bevestiging vanuit andere disciplines, zoals de Hongaarse
wetenschapsfilosoof en futuroloog Ervin Laszlo. Deze wees
op de geestelijke en aardse evolutie die de mensheid momenteel
doormaakt. Zowel Laszlo als Grof bevestigen en nuanceren de inzichten
over bewustzijnsontwikkeling van Jung en Teilhard de Chardin.
Daarnaast worden al deze inzichten verbonden in de integrale
visies van Ken Wilber.
In de eerste bijeenkomst zullen de inzichten van Laszlo toegelicht
worden. De daaropvolgende bijeenkomsten zal de samenhang van
transpersoonlijke religieuze dimensies van Jung en Grof worden
besproken. Ook de visie van Ken Wilber komt aan bod. Bovenal
komt de vraag naar voren of deze wijsheden een nieuwe richting
voor de mensheid betekenen.
Dr. J. Vos studeerde sociologie aan de Vrije Universeiteit en is sinds
1980 docent aan de Hogeschool Zeeland. Verder verzorgt hij colleges
en trainingen op het gebied van toegepaste filosofie en psychologie
aan volwassenen voor HBO en post-HBO opleidingen te
Amsterdam, Utrecht en Nijmegen.
►Hoorcolleges
Kunstgeschiedenis
Kunst en geloof in de Gouden Eeuw:
van Salomon de Bray tot Rembrandt
Tin Lok Chan, MA
Rembrandts voorstellingen van de gekruisigde Christus, maar ook
van de Jezus die zich tussen de gewone mensen mengt, worden
unaniem bejubeld: door hun menselijkheid en dramatisch sentiment
hebben ze de kracht om toeschouwers te beroeren. Dat is
echter een kwaliteit die hij in zijn kunst heeft ontwikkeld door de
Bijbelse schilderingen van Pieter Lastman. Lastman was zijn leermeester
en een van de eerste Nederlanders die menselijke gevoelens
in religieuze schilderingen sterker benadrukte dan tot dan toe
werd gedaan.
Bijbelse schilderkunst was in de Gouden Eeuw een genre waarvan
de voorstellingen kenmerkend groots en dramatisch waren.
Rembrandt slaagde daar in door zijn gebruik van het ‘chiaroscuro’;
maar ondanks dat zijn naam er tegenwoordig mee verbonden is,
heeft hij die techniek overgenomen van andere schilders zoals Gerard
van Honthorst. Honthorst was een vroege kunstenaar die zijn
kijkers wist te betrekken bij zijn religieuze voorstellingen, juist door
het gebruik van die Italiaanse schilderstechniek die tot dan toe nog
niet gebruikt werd in de Nederlandse schilderkunst.
Overigens vormden bijbelse schilderingen niet het enige genre
waarin kunstenaars het geloof artistiek vorm gaven. Zo mijmerde
bijvoorbeeld Ruisdael in zijn landschapsschilderingen over leven &
dood op een bespiegelende toon. In die natuurvoorstellingen verwerkte
hij religieuze boodschappen op een manier die veel subtieler
was dan in de meer uitdrukkelijke bijbelse schilderkunst. In
een viertal colleges bekijken wij de verscheidene genres en de verschillende
manieren waarop Nederlandse schilders vorm gaven aan
het geloof. Vervolgens sluiten we de cursus af met een rondleiding
door de tentoonstelling ‘Geloof en kunst in de Gouden Eeuw’ in
het Utrechtse Catharijneconvent.
Dhr. T.L. Chan, MA is cultuurhistoricus. Naast de cursussen die
hij in het kader van Hovo geeft, verzorgt hij ook rondleidingen
en workshops in Museum Boijmans van Beuningen, het Nederlands
Fotomuseum in Rotterdam, en Huis Marseille/Museum
voor Fotografie in Amsterdam.
128 129
1024GLZ
Data
10 februari t/m 10 maart
2010
Dag en tijd
donderdag,
10.30 - 13.00 uur
Locatie
Hogeschool Zeeland,
Vlissingen
Kosten
€125 (Hovo-plusprijs
€155) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes,
exclusief vervoer en entree
Aantal bijeenkomsten
vier colleges van 2,5 uur
en één excursie
Bijzonderheden
Catharijneconvent, Lange
Nieuwstraat 38, Utrecht
Tweede semester Zeeland

Tweede semester Zeeland
1024HLZ
Data
3 februari t/m 10 maart
2011
Dag en tijd
donderdag,
14.00 - 16.30 uur
Locatie
Hogeschool Zeeland,
Vlissingen
Kosten
€145 (Hovo-plusprijs
€175) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
zes colleges van 2,5 uur
►Hoorcolleges
Cultuurgeschiedenis
Leergang Westerse Cultuurgeschiedenis
I: de Klassieke Oudheid
Tin Lok Chan, MA
Het oude Griekenland is de bakermat van onze Westerse cultuur.
Zo zijn veel filosofische ideeën en kunstzinnige vormen uit de Antieke
tijd nog steeds aanwezig in onze hedendaagse maatschappij,
literaire werken en theaterprodukties. De Klassieke invloed in
onze leefwereld ligt verspreid over verschillende culturele vlakken.
In de cultuurgeschiedenis beschouwen we die verschillende kunstvormen
als een organisch geheel. Maar in hoeverre kunnen we
een gezamelijke cultuur-’mind’ van de Oudheid reconstrueren aan
de hand van de kunsten? Zo zijn bijvoorbeeld de oudste Griekse
muziekstukken die nog bestaan, afkomstig uit een periode waarin
bijvoorbeeld de beeldende kunsten echter alweer honderden jaren
lang wél bekend zijn. Ondanks gebrek aan synchrone informatie
tussen de verscheidene kunsten is het toch mogelijk om parallellen
te zien en een gemeenschappelijk gedeelde cultuurgeest tussen de
kunsten te ontdekken.
In deze cursus verdiepen we ons in de kunsten uit de Oudheid om
te begrijpen wat mensen indertijd bezighield. Welke kijk op en
beleving van leven, geloof & kunst hadden zij? Vanzelfsprekend
verdiepen we ons ook in de cultuur van de Romeinen. Wanneer
zij op gegeven moment aan de macht kwamen en daarmee de
Grieken achter zich lieten, kopiërden zij in hun kunstuitingen de
beeldentaal van hun Griekse voorgangers. In hoeverre hadden de
Romeinen eigen artistieke vindingen? Is originaliteit behalve in de
Romeinse kunst ook in de muziekkunst en in de letteren een item?
In een zestal colleges proberen we de verbanden te ontdekken tussen
de verschillende kunstvormen uit de Klassieke Oudheid.
Dhr. T.L. Chan, MA is cultuurhistoricus. Naast de cursussen die
hij in het kader van Hovo geeft, verzorgt hij ook rondleidingen
en workshops in Museum Boijmans van Beuningen, het Nederlands
Fotomuseum in Rotterdam, en Huis Marseille/Museum
voor Fotografie in Amsterdam.
►Cursus
Muziekwetenschap en
godsdienstwetenschap
Bach en Luther: luistercursus vanuit
theologie, muziek en pastoraat
Annemiek Vogels, MA
Groot was de invloed van Luther op Bach: in veel composities klinken
Lutherse koralen en is zijn theologie van zonde en genade te
vinden. Het invoeren van het Duits als geloofstaal is één van Luthers
belangrijkste verdiensten.
In Bach’s tijd was het Latijn echter nog niet uit de kerk verdwenen.
In deze taal schreef hij tussen 1735 en 1744 vier Lutherse missen
(BWV 233-236), composities voor de liturgie naar voorbeeld
van de Rooms-Katholieke mis, met alleen de delen Kyrie en Gloria,
daarom ook wel bekend als Missae Breves. In deze cursus komt
hun achtergrond aan bod: de cantates waarvan Bach sommige delen
hergebruikte. Ook bespreken we de katholieke en de Lutherse
liturgietraditie.
Vanwege de taal combineren we deze missen met het Magnificat,
de beroemde en revolutionaire lofzang die Maria uitspreekt als ze
haar zwangere nicht Elisabeth bezoekt. Ze heeft dan net zelf van
aartsengel Gabriël vernomen dat ze de moeder zal worden van
Jezus, Zoon van de Allerhoogste (Lucas 1, 46-55).
Volgorde van het programma:
Missa BWV 233 in F majeur
Missa BWV 234 in A majeur
Magnificat in D majeur BWV 243
Missa BWV 235 in g mineur
Missa BWV 236 in G majeur
Deze vijf composities zullen qua tekst en muziek worden geanalyseerd
en tot slot in zijn geheel beluisterd.
Mw. J.M.J. Vogels, MA studeerde Christendom en Cultuur aan de
Universiteit Tilburg. Ook voltooide zij het Brabants Conservatorium
Tilburg en Theologie/Levensbeschouwing 2e en 1e graad
aan de Fontys Hogeschool Tilburg, en behaalde een diploma Pastoraal
Werk. In luistercursussen en bezinningswerk besteedt zij
aandacht aan de theologische, muzikale en pastorale aspecten
van Bach’s oeuvre.
130 131
1024JCZ
Data
3 maart t/m 31 maart
2011
Dag en tijd
donderdag,
14.30 - 17.00 uur
Locatie
Hogeschool Zeeland,
Vlissingen
Kosten
€135 (Hovo-plusprijs
€165) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes,
exclusief literatuur
Aantal bijeenkomsten
vijf colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 30
Literatuur
Syllabus
Tweede semester Zeeland

Tweede semester Zeeland
1024KCZ
Data
3 maart t/m 31 maart
2011
Dag en tijd
donderdag,
14.30 - 17.00 uur
Locatie
Hogeschool Zeeland,
Vlissingen
Kosten
€135 (Hovo-plusprijs
€165) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
vijf colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 25
Literatuur
Om volledig te kunnen
genieten van de colleges,
is het goed het betreffende
boek vooraf te
lezen. Tijdens de colleges
worden onderdelen voor
uw syllabus uitgereikt.
►Cursus
Letteren
Helden en heldinnen in de letteren in
breder perspectief
Dra. Ina A. Tanahatoe-Siepman
Zoekend, veraf en dichtbij, vinden we vormen van verbeelding die
ons enig inzicht verschaffen in het raadsel dat leven heet.
Dat het begrip Heldendom zeer rekbaar is, moge blijken uit de
keuze van onderstaande romans. Als er een literair eerbetoon
wordt geschreven (Gijsen), mòet er een heldin aanwezig zijn. Als
een vrouw, in alle eerlijkheid, haar leven onder woorden durft te
brengen (Helman), kan er sprake zijn van een heldin. Is de roem en
eer voor Claudius Claudianus (Haasse) wel terecht? Wie is eigenlijk
de held in het gelijknamige boek van De Coster en kan Julia gezien
worden als de heldin in het leven van Chris Dudok?
We komen, met de auteurs, in verschillende landen, in verschillende
levens, in verschillende situaties. We zoeken naar meer inzicht
en beseffen steeds opnieuw dat het lezen van Literatuur het, als het
ware, mogelijk maakt meer levens te leven.
1e college Klaaglied om Agnes (1951) van Marnix Gijsen
2e college De laaiende stilte (1952) van Albert Helman
3e college Een nieuwer testament (1966) van Hella S. Haasse
4e college Held (2007) van Saskia de Coster
5e college Julia (2008) van Otto de Kat
Dra. I.A. Tanahatoe-Siepman studeerde Nederlandsche Taal- en
Letterkunde aan de Katholieke Universiteit te Nijmegen (heden:
Radboud Universiteit Nijmegen).
Zij heeft vele jaren les gegeven aan middelbare- en hogescholen
en in september 2003 richtte zij de Academie voor Neerlandistiek
Primrose op.
►Cursus
Letteren
Facetten van Shakespeare
Prof. mr. dr. Jeanne Gaakeer
In de bekende aanprijzing dat Shakespeare ‘not of an age, but of all
time’ is, ligt de oproep besloten om kennis te nemen van de veelzijdigheid
van Shakespeare’s werk. Deze korte cursus biedt daartoe
een aanzet. En wel voor iedereen, want het is met het werk van The
Bard precies zoals John Heming en Henry Condell schreven in het
voorwoord bij de First Folio editie uit 1623, het richt zich ‘To the
great variety of readers, from the most able, to him that can but
read. There you are number’d’.
In drie bijeenkomsten van ieder drie uur zal aan de hand van de
poezië en een groot aantal toneelstukken aandacht worden besteed
aan de taal van Shakespeare (daaronder begrepen specifiek
taalgebruik, liederen, en vertalingen), alsmede aan de historische
setting van zijn leven en werk. Tevens worden filosofische, theologische,
juridische en politieke thema’s belicht. De lezingen zullen
geïllustreerd worden met behulp van verfilmingen van Shakespeare’s
werk, opnames van bekende Shakespeare vertolkers, de
muziek van zijn tijd en de voordracht van zijn poezie.
Van deelnemers wordt geen specifieke voorkennis verwacht, maar
wel de bereidheid veel Shakespeare te lezen als voorbereiding op
de bijeenkomsten. Voorafgaand aan de eerste bijeenkomst zal aan
deelnemers tijdig een lijst worden verstrekt met thema’s per bijeenkomst
en de bijbehorende lectuur.
Prof.mr.dr. Jeanne Gaakeer is bijzonder hoogleraar Rechtstheorie
aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid, Erasmus Universiteit
Rotterdam, met als specialisatie de interdisciplinaire Law and
Literature beweging die zich richt op de band tussen recht, taal
en literatuur.
132 133
1025ECZ
Data
7, 14 en 21 januari 2011
Dag en tijd
vrijdag,
13.30 - 17.00 uur
Locatie
Hogeschool Zeeland,
Vlissingen
Kosten
€115 (Hovo-plusprijs
€145) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
drie colleges van 3,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 30
Literatuur
(verplicht) Een (bij voorkeur
Engelstalige) editie
van The Complete Works
of William Shakespeare; in
de ramsj aanschaffen (bijvoorbeeld
bij De Slegte) is
het goedkoopst want het
behoeft geen wetenschappelijke
editie te zijn (mag
wel).
Tweede semester Zeeland

Tweede semester Zeeland
1025FCZ
Data
4 februari t/m 18 maart
2011 (geen college op 25
februari)
Dag en tijd
vrijdag, 14.30 - 17.00 uur
Locatie
Hogeschool Zeeland,
Vlissingen
Kosten
€165 (Hovo-plusprijs
€195) inclusief koffie en
thee tijdens de pauzes
Aantal bijeenkomsten
zes colleges van 2,5 uur
Aantal deelnemers
maximaal 30
Literatuur
Wordt bij het eerste college
bekendgemaakt.
►Cursus
Filosofie
De macht van het noodlot
Drs. Harmen Eijzenga
Vanouds heeft de mens geprobeerd zich met de onvoorspelbaarheid
van het bestaan te verzoenen.
De oude Grieken hebben het als ‘noodlot’ aanvaard, als een onontkoombaar
deel van het menselijk bestaan. Die aanvaarding
maakt de Griek echter niet fatalistisch – integendeel: het getuigt
van waardigheid de strijd met het onontkoombare aan te gaan in
de wetenschap het niet te kunnen veranderen.
Aristoteles ontmaskert het noodlot als toeval: het als noodlottig
ervarene gebeurt toevallig, het is een noodlottige samenloop van
omstandigheden waarvan het menselijk handelen deel uitmaakt en
waarin de mens zijn eigen verantwoordelijkheid heeft. Hij ziet de
Griekse tragedies als een weerspiegeling daarvan.
Voor de religieuze mens is dat te weinig, want als alles toeval is,
wat is dan nog de zin van het menselijk bestaan? Hij ziet noodlot
en onvoorspelbaarheid als ‘de Voorzienigheid Gods’: hoewel wij
onze toekomst niet kennen, is die door God wel voorzien.
De Verlichting brengt de Rede aan de macht, en daarmee het geloof
in de ‘maakbaarheid’ van mens en wereld.
Het ‘postmoderne’ denken heeft het geloof in de autonomie van
de Rede, die de mens tot een uitzonderlijk schepsel maakte, opgezegd.
De mens is, als alle schepselen, overgeleverd aan de grillen
van zowel de uiterlijke als de innerlijke natuur. Waarmee opnieuw
het noodlot op het toneel verschenen lijkt te zijn. Is de cirkel daarmee
rond, of toch niet?
De antwoorden die hier in de loop der tijden op zijn gegeven, verschillen
echter in hoge mate. In zes colleges maakt u kennis met vijf
uiteenlopende filosofische visies op het noodlot en toeval.
Drs. H. Eijzenga was docent wijsbegeerte aan de Technische Hogeschool
Rijswijk en de universiteiten van Utrecht en Delft. Hij is
nu freelance docent aan diverse instellingen en hij werkt daarnaast
aan een promotieonderzoek.
►Cursus
Geologie
De vormen van het Zeeuwse landschap:
ontstaansgeschiedenis en
interactie tussen mens en natuur
Drs. Anke van der Geest
Het Zeeuwse landschap heeft een rijke geologische ontstaansgeschiedenis
en diverse vormen (geomorfologie). De huidige grenzen
van Zeeland zijn in duizenden jaren ontstaan door de werking van
natuurlijke processen, maar zeker ook door ingrepen van de mens.
Zeeland bestaat door een interactie tussen natuur en mens.
Deze cursus zal een beeld geven van de geologische processen die
tot Zeeland hebben geleid vanaf het einde van de laatste ijstijd
(10.000 jaar geleden). De acties van de mens en de ‘reactie’ zullen
aan bod komen in verschillende tijden gedurende de afgelopen
duizenden jaren.
Aanvankelijk zocht de mens droge plekken voor bewoning en vee
op de strandwallen, hogere zandgronden en kreekruggen. Moerassen
verhinderden dat mensen zich op meer plekken konden vestigen.
Geleidelijk begon de mens zijn/haar omgeving te beïnvloeden om
meer ruimte te creëren voor zichzelf en de activiteiten die voedsel
moesten genereren. Maar deze ingrepen in het landschap hadden
(soms dramatische) gevolgen, waarbij de invloed van het water
weer overhand kreeg. Zo begon een wisselwerking.
Ook de huidige vormen en begrenzingen van de ‘eilanden’ van
Zeeland zijn sinds ± het jaar 1000 door natuurlijke processen én
ingrepen van de mens bepaald.
Tijdens deze cursus ontwikkelt u een andere blik op het Zeeuwe
landschap, mede door de vele voorbeelden van de geschiedenis
van het Zeeuwse landschap die in het huidige landschap nog te
zien zijn. Na afloop van de cursus zult u zelf al wandelend en fietsend
meer gaat zien en begrijpen.
De vijf colleges aan de Hogeschool Zeeland worden ondersteund
door foto- en kaartmateriaal en een powerpoint presentatie. De
zesde bijeenkomst is een excursie in Aardkundig Monument Oranjezon,
waar duidelijk verschillende stadia van kustgroei nog in het
landschap te zien zijn.
Drs A. van der Geest studeerde fysische geografie aan de Universiteit
Utrecht en is werkzaam binnen haar haar eigen advies- en
onderzoeksbureau aangaande geomorfologie en aardkunde.
Daarnaast verzorgt ze cursussen voor Hovo Zeeland, geeft ze
lezingen, schrijft artikelen en begeleidt ze wandelreizen in Europa.
134 135
1025GCZ
Data
4 februari t/m 11 maart
2011
Dag en tijd
vrijdag,
14.30 - 17.00 uur
Locatie
Hogeschool Zeeland,
Vlissingen
Kosten
€165 (Hovo-plusprijs
€195) inclusief koffie en
thee tijdens de collegepauzes
Aantal bijeenkomsten
vijf colleges van 2,5 uur en
een excursie
Aantal deelnemers
maximaal 30
Bijzonderheden
Excursie naar Aardkundig
Monument Oranjezon,
nadere informatie volgt
tijdens de cursus
Tweede semester Zeeland

0136
Algemene Informatie
0137

Algemene Algemene informatie
informatie
712AL
Data
29 januari t/m 19 maart
2009
Tijd
donderdag,
13.30-16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
(Hovo-plusprijs )
Aantal bijeenkomsten
acht hoorcolleges van
twee uur
Maximum aantal
deelnemers
40
Literatuur
Duurzame ontwikkeling en
bevolkingsgroei als mondiaal
probleem, Civis Mundi
2/3, 2008
Inschrijving en betaling
Lezingencyclus
Inschrijving
Sociale Wetenschappen
Aanmelden voor een Hovo-programma uit het eerste en tweede
semester geschiedt via het inschrijfformulier. U vindt twee inschrijf-
formulieren in deze studiegids (pag. 159 en 161) of u kunt het
Duurzame ontwikkeling en bevolkingsgroei
als mondiaal probleem
downloaden van onze website, www.hovorotterdam.nl. Hier kunt
u zich ook online inschrijven. Plaatsing voor een cursus of hoorcollegereeks
gebeurt op volgorde van binnenkomst van de formu-
Prof.dr. Wim Couwenberg (kerndocent) e.a.
lieren.
Inschrijfformulieren volledig ingevuld zenden aan:
Duurzame Erasmus Academie ontwikkeling afd. Hovo dreigt Rotterdam een cliché te worden voor alles wat
goed kamer is. M5-13 Het wordt te pas en te onpas gebruikt. Het is daarom zaak
duidelijk Postbus 1738 te onderscheiden tussen echte en onechte duurzaamheid.
De 3000 gangbare DR Rotterdam nationale en internationale discussie over duurzaamheid
kenmerkt zich nog steeds door een beperkte bandbreedte.
Wat Bevestiging ontbreekt is de samenhang ervan met het wereldarmoede
vraagstuk Na het insturen en de migratieproblematiek van het inschrijfformulier evenals ontvangt de problematiek u binnen van ca.
de drie snelgroeiende weken bericht wereldbevolking. of u geplaatst bent. Er is dringend behoefte aan
verbreding Uw bevestiging en verdieping is tevens van bewijs de van duurzaamheidsdiscussie. toegang. In uw bevestiging Dat de
ecologische worden tijd en voetafdruk locatie (alleen in het het rijke gebouw) Westen van vele het malen programma groter is dan ver-
het meld. evenredige Indien u uw aandeel e-mail op adres ruimte, op lucht, het inschrijfformulier water en aardse vermeldt, rijkdommen
ontvangt waarop u uw dat post Westen van Hovo recht heeft, zoveel wordt mogelijk nog per onvoldoende e-mail, tenzij in
zijn u expliciet consequenties aangeeft beseft. dit niet te willen. Indien u geen e-mail adres
De invult bedoeling ontvangt van u uw deze post cyclus per is brief. de duurzaamheidproblematiek verder
Indien uit u te zich diepen via de en website daarbij nadrukkelijk www.hovorotterdam.nl ook de problematiek inschrijft, ont- van
de vangt groeiende u onmiddellijk wereldbevolking na verzending te betrekken. van uw inschrijving De tweedeling een tussen auto-
Noord matisch en aangemaakte Zuid in demografisch bevestiging opzicht van ontvangst. komt daarbij Als uiteraard u deze niet ook
aan ontvangt, de orde, is uw evenals inschrijving de consequenties niet door Hovo daarvan. Rotterdam Zoals ontvangen duurzame
ontwikkeling en dient u uw niet inschrijving langer een nogmaals links thema te versturen. is, kan het bevolkingsvraagstuk
niet langer als een rechts item genegeerd worden.
Betaling
De Betaling cyclus vindt wordt plaats ingeleid via automatische door prof.dr. incasso. S.W. Couwenberg, U dient op het Emeinritusschrijfformulier hoogleraar te staats- tekenen en voor bestuursrecht automatische en incasso directeur/hoofdre- van de curdacteursusgelden.
Civis Het Mundi te incasseren en nader bedrag uitgewerkt wordt door circa drs. vier P. weken Gerbrands voor
(historicus aanvang van en het oprichter/voorzitter programma afgeschreven van de Club door van Erasmus 10 Miljoen), Acade-
prof. mie BV B. Goudzwaard van de door u (emeritus op het inschrijfformulier hoogleraar economische opgegeven politiek, reke-
Vrije ning, Universiteit), voor programma’s drs. J. in Juffermans het tweede (senior semester medewerker niet eerder educa- dan
tie vanaf en half innovatie januari van in verband De Kleine met Aarde), de kerstsluiting, prof. H. Lyklema of, als u zich (emeri- kort
tus voor hoogleraar de start van fysische het programma chemie, Wageningen inschrijft, voor Universiteit), aanvang van dr. het M.
van programma. Hulten (oud Afschrijving staatssecretaris vindt dan Verkeer plaats rond en Waterstaat), de eerste maandag dr. E.C.
Nieuwenhuys van de maand. (universitair Indien u geen docent toestemming departement wenst te metajuridica, geven voor
Universiteit automatische Leiden) incasso, en dan prof. stuurt P. de Hovo Waart Rotterdam (emeritus u tegen hoogleraar extra
Volkenrecht, betaling van €7,50 Vrije Universiteit).
administratiekosten een factuur.
Literatuur, readers, syllabi
Hovo-studenten dienen zelf de verplichte literatuur aan te schaffen.
Readers en syllabi zijn doorgaans verplicht en worden door Hovo
Rotterdam verstrekt. Voor het materiaal dat door Hovo Rotterdam
138
Jaarthema
Lezingencyclus
wordt verstrekt dient u bij ontvangst van het materiaal te tekenen
voor automatische incasso. Hovo streeft naar een kostenlimiet voor
aan te schaffen studiemateriaal van €30. Readers zijn doorgaans
duurder dan syllabi vanwege de kosten voor de reprorechten.
Interdisciplinair Mogelijkheden en
Wachtlijst
grenzen van voorspelbaarheid
Als u niet geplaatst kunt worden in het programma van uw keuze,
wordt u automatisch op de wachtlijst geplaatst en ingeschreven
Prof.dr. Harm Bart en prof.dr. Koo van der Wal
voor uw alternatieve keuze(s). Het is raadzaam om op het inschrijfformulier
een alternatieve keuze op te geven. Plaatsing op de
wachtlijst betekent niet dat u bij een herhaling van de cursus in een
Deze nieuw cyclus studiejaar past voorrang in het jaarthema heeft bij ‘Maakbaarheid’. inschrijving. Mocht De een mogelijk- plaats
heid vrijkomen, om onze dan leefwereld wordt u effectief benaderd te door beïnvloeden het Hovo-bureau hangt immers met ten de
nauwste vraag of samen u alsnog met aan de het mogelijkheid programma om van effectieve uw eerste voorspellingen keuze wilt
te deelnemen. doen. Voor Uw de inschrijving wat verder voor weg uw gelegen alternatieve toekomst keuze ligt voorspel- kan dan
len desgewenst moeilijk. komen Over het te aloude vervallen. streven van de mens om aan de hier
gelegen beperkingen te ontkomen gaat het in deze lezingenserie.
In Annuleringsvoorwaarden
het verder terug gelegen verleden zocht men als regel contact
met Deze de annuleringsvoorwaarden bovennatuurlijke machten zijn die gebaseerd geacht werden op de de algemene toekomst
te voorwaarden overzien en van daarop Erasmus directe Academie invloed BV. uit Kijk te voor oefenen. de volledige Een benaverderingswijzesie van de algemene in de sfeer voorwaarden van het magische op www.hovorotterdam.nl of religieuze. Met de of
opkomst www.erasmusacademie.nl. van de moderne (natuur)wetenschap De algemene voorwaarden kwam het zijn voorspelgedelenponeerd – inclusief bij de het Kamer daarmee van verbonden Koophandel beïnvloeden te Rotterdam van onder de loop num- der
dingen mer 24263757. – meer in Voor de rationele Hovo Rotterdam sfeer te liggen. geldt een Op aangepast bepaalde gebie- artikel
den in verband zijn de met mogelijkheden annulering van om de adequate opleiding. voorspellingen te doen
langs die weg vergroot. Anderzijds zijn in de afgelopen decennia
– 1. juist Annulering vanuit de van exacte een wetenschappen programma door – een fundamentele deelnemer beperkin- is alleen
gen mogelijk van voorspelbaarheid na schriftelijke in opzegging zicht gekomen, bij het zoals secretariaat in systemen van Hovo met
zogeheten Rotterdam. chaotisch gedrag. Onder die systemen zijn er die voor
de mens van het grootste praktische belang zijn.
2. Grenzen Bij annulering van voorspelbaarheid worden de volgende dienen kosten zich ook in rekening aan daar gebracht: waar het
nieuwe, tot 8 het dagen onverwachte voor aanvang en creatieve van de zich Opleiding meldt. is Hieraan Deelnemer, zal in het in-
bijzonder dien zijn aandacht deelname worden door Hovo besteed Rotterdam in de (drie) schriftelijk lezingen is bevestigd, van prof.
Van 10% der Wal. van de overeengekomen prijs als administratiekosten verschuldigd
met een minimum van €25. Na het verstrijken van de
Bij annuleringstermijn dit onderwerp spelen is Deelnemer, diepe achtergrondkwesties, tenzij sprake is van, waaronder door Deel- de
vraag nemer naar aan de te mate tonen, waarin zwaarwegende de toekomst omstandigheden, überhaupt ‘open’ waarbij is – of
niet de alles zwaarwegendheid op voorhand vast van ligt. de Een omstandigheden en ander confronteert ter beoordeling ons met
het van spanningsveld Hovo Rotterdam tussen is, wat het (kunnen) volledige weten cursusgeld en wat verschuldigd.
voor ons verborgen
Het aantal blijft, tussen dagen wat tussen wij de kunnen aanvang beïnvloeden van Programma en wat zich en de – welanlichtnulering zelfs principieel wordt berekend – aan onze vanaf sturing de dag onttrekt. dat de schriftelijke annulering
door Hovo Rotterdam is ontvangen. Deze voorwaarden
Prof.dr. gelden H. ook Bart indien en prof.dr. u kort G.A. voor van aanvang der Wal inschrijft. zijn, respectievelijk,
emeritus hoogleraar wiskunde en emeritus hoogleraar wijsbe-
3. geerte Bij verhindering aan de Erasmus van een Universiteit deelnemer Rotterdam. kan een vervanger worden
aangewezen, mits dit vooraf schriftelijk aan Hovo Rotterdam is
meegedeeld. In geval er toelatingseisen worden gesteld voor
deelname aan een programma dient de vervanger afzonderlijk
door Hovo Rotterdam te worden toegelaten.
139
713FD
Data
27 januari t/m 31 maart
2009
Tijd
dinsdag, 11.30-12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
(Hovo-plusprijs )
Aantal bijeenkomsten
tien bijeenkomsten van
één uur
Maximum aantal
deelnemers
40
Literatuur
Uitgebreide samenvattingen
(ca. 4 pagina’s per
zitting, dus totaal ca. 40
pagina’s).
Bijzonderheden
Deze cyclus is een bewerking
van de in het cursusjaar
2004-2005 gegeven
lezingenreeks ‘Voorspellen,
van glazenbol tot
chaostheorie’. Evenals
toen wordt bij het opzetten
van de lezingencyclus
gestreefd naar algemene
toegankelijkheid, ook
voor bij die onderwerpen
waar een bèta-aspect aan
verbonden is.
Algemene Algemene informatie

Algemene Algemene informatie
informatie
712AL
Data
29 januari t/m 19 maart
2009
Tijd
donderdag,
13.30-16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
(Hovo-plusprijs )
Aantal bijeenkomsten
acht hoorcolleges van
twee uur
Maximum aantal
deelnemers
40
Literatuur
Duurzame ontwikkeling en
bevolkingsgroei als mondiaal
probleem, Civis Mundi
2/3, 2008
Lezingencyclus
Sociale Wetenschappen
4. In het geval de omstandigheden hiertoe nopen of het aantal
aanmeldingen voor een programma onvoldoende is, behoudt
Hovo Rotterdam zich het recht voor het programma te annuleren.
Zij informeert deelnemers hieromtrent zo spoedig mogelijk.
In geval van annulering worden reeds betaalde cursusgelden vol-
Duurzame ontwikkeling en bevolledig
en zo spoedig mogelijk gerestitueerd. Annulering van een
kingsgroei studiereis door Hovo als Rotterdam mondiaal geeft geen probleem
recht op kosteloze
annulering van de bijbehorende hoorcolleges of cursus.
Prof.dr. Wim Couwenberg (kerndocent) e.a.
5. Hovo Rotterdam is gerechtigd bij het organiseren van een programma
af te wijken van de aankondiging, indien redelijkerwijs
Duurzame van haar ontwikkeling niet gevergd dreigt kan worden een cliché dat zij te het worden programma voor alles onver- wat
goed kort is. uitvoert Het wordt zoals te aangekondigd.
pas en te onpas gebruikt. Het is daarom zaak
duidelijk te onderscheiden tussen echte en onechte duurzaamheid.
De 6. Gehele gangbare of nationale gedeeltelijke en internationale terugbetaling discussie van het betaalde over duurzaamcursusheidgeld kenmerkt vindt alleen zich plaats nog steeds indien door het programma een beperkte wegens bandbreedte. bijzon-
Wat dere ontbreekt omstandigheden is de samenhang niet doorgaat. ervan met het wereldarmoede
vraagstuk en de migratieproblematiek evenals de problematiek van
7. de Als snelgroeiende een docent door wereldbevolking. overmacht niet Er optreedt, is dringend zal Hovo behoefte een ver- aan
verbreding vangende en bijeenkomst verdieping van organiseren. de duurzaamheidsdiscussie. Als een cursist op die Dat dag de
ecologische verhinderd voetafdruk is, zal geen in geld het rijke worden Westen gerestitueerd. vele malen groter is dan
het evenredige aandeel op ruimte, lucht, water en aardse rijkdom-
NB. men Inschrijving waarop dat voor Westen de reizen recht geschiedt heeft, wordt via aparte nog onvoldoende inschrijfformuin
lieren, zijn consequenties die u in het reisinformatieboekje beseft.
vindt. Voor de reizen gelden
andere De bedoeling annuleringsvoorwaarden.
van deze cyclus is de duurzaamheidproblematiek verder
uit te diepen en daarbij nadrukkelijk ook de problematiek van
Inkomensafhankelijke de groeiende wereldbevolking korting te betrekken. De tweedeling tussen
Dankzij Noord en een Zuid subsidie in demografisch van de gemeente opzicht komt Rotterdam daarbij en uiteraard in voorko- ook
mende aan de gevallen orde, evenals dankzij de bijdragen consequenties uit het daarvan. Steunfonds Zoals Hovo duurzame Rotterdam
ontwikkeling (zie pag.151) niet langer is het een mogelijk links thema op de is, prijzen kan het van bevolkings- cursussen
en vraagstuk lezingencycli niet langer een van als een het rechts inkomen item afhankelijke genegeerd worden. korting toe te
passen. Het beleid op dit punt wordt bepaald door een speciale
commissie De cyclus wordt van SPES ingeleid (zie pag. door 150). prof.dr. De administratieve S.W. Couwenberg, verwerking Eme-
verloopt ritus hoogleraar ook via SPES. staats- Bij een en bestuursrecht bruto gezinsinkomen en directeur/hoofdre-
per jaar:
– dacteur lager dan Civis of Mundi gelijk aan en €14.741 nader uitgewerkt bedraagt de door korting drs. P. 50% Gerbrands van de
in (historicus de gids genoemde en oprichter/voorzitter prijs; van de Club van 10 Miljoen),
– prof. hoger B. Goudzwaard dan €14.741 maar (emeritus lager hoogleraar of gelijk aan economische €16.953 bedraagt politiek, de
korting Vrije Universiteit), 30% van de drs. in de J. Juffermans gids genoemde (senior prijs. medewerker educa-
Per tie en semester innovatie wordt van voor De Kleine ten hoogste Aarde), één prof. cursus H. Lyklema en één hoorcol(emerilegereeks,tus hoogleraar of voor fysische twee hoorcollegereeksen chemie, Wageningen korting Universiteit), verstrekt. dr. M.
Om van in Hulten aanmerking (oud staatssecretaris te komen voor Verkeer korting en op Waterstaat), het cursusgeld dr. E.C. van
Hovo Nieuwenhuys dient men (universitair een zogenaamde docent blanco departement ‘inkomensverklaring’ metajuridica, aan
het Universiteit Hovo-bureau Leiden) te vragen. en prof. Het P. bureau de Waart zendt (emeritus u dan deze hoogleraar blanco inkomensverklaring
Volkenrecht, Vrije toe. Universiteit). U kunt de inkomensverklaring ook downloaden
van onze website www.hovorotterdam.nl. U vult dit formulier
volledig in (vergeet niet uw bankrekeningnummer te vermelden)
en stuurt dit tegelijk met een kopie van het inschrijvingsbewijs van
Hovo toe aan de Commissie Reductiefonds p/a. dhr. F. Hugenholtz.
Het adres staat onder aan de inkomensverklaring en in de studiegids.
140
Jaarthema
Lezingencyclus
U betaalt eerst het totaal verschuldigde cursusgeld aan Hovo, waarna
u van de Reductiecommissie de korting ontvangt. Het streven is
dit voor aanvang van het programma over te maken, het is echter
mogelijk dat vergoeding enige tijd op zich laat wachten.
Elk kalenderjaar (dus van 1 januari t/m 31 december) moet u een
Interdisciplinair Mogelijkheden en
inkomensverklaring inzenden. Doet u mee aan een cursus van de
Hovo-zomeracademie grenzen van of voorspelbaarheid
aan Hovo-activiteiten in het eerste semester,
terwijl u al in het tweede semester van het voorgaande stu-
Prof.dr. Harm Bart en prof.dr. Koo van der Wal
diejaar een verklaring heeft ingezonden, dan kunt u de verklaring
achterwege laten.
De Deze inkomensverklaring cyclus past in het stuurt jaarthema u ingevuld ‘Maakbaarheid’. aan de penningmeester
De mogelijk-
van heid de om Commissie onze leefwereld Reductiefonds effectief van te beïnvloeden SPES, met een hangt kopie immers van ten het
bewijs nauwste van samen plaatsing met de (de mogelijkheid bevestigingsbrief). om effectieve Deze voorspellingen
regeling geldt
vooralsnog te doen. Voor alleen de wat voor verder deelnemers weg gelegen aan de Hovo-cursussen toekomst ligt voorspel- en collegeslen
moeilijk. in Rotterdam. Over het Aan aloude de mogelijkheid streven van de om mens ook deelnemers om aan de hier aan
Hovo gelegen in Zeeland beperkingen in aanmerking te ontkomen te laten gaat komen het in deze voor reductie lezingenserie. wordt
gewerkt. In het verder terug gelegen verleden zocht men als regel contact
met de bovennatuurlijke machten die geacht werden de toekomst
Contact te overzien en daarop directe invloed uit te oefenen. Een bena-
SPES deringswijze Reductiefonds in de sfeer van het magische of religieuze. Met de
t.a.v. opkomst dhr. van F. Hugenholtz de moderne (natuur)wetenschap kwam het voorspel-
Prinses len – inclusief Beatrixplantsoen het daarmee 7-bverbonden
beïnvloeden van de loop der
3055 dingen PT – Rotterdam meer in de rationele sfeer te liggen. Op bepaalde gebie-
Tel: den 010-4661055
zijn de mogelijkheden om adequate voorspellingen te doen
e-mail: langs die fhugenholtz@sipkema.net
weg vergroot. Anderzijds zijn in de afgelopen decennia
– juist vanuit de exacte wetenschappen – fundamentele beperkingen
van voorspelbaarheid in zicht gekomen, zoals in systemen met
zogeheten chaotisch gedrag. Onder die systemen zijn er die voor
de mens van het grootste praktische belang zijn.
Grenzen van voorspelbaarheid dienen zich ook aan daar waar het
nieuwe, het onverwachte en creatieve zich meldt. Hieraan zal in het
bijzonder aandacht worden besteed in de (drie) lezingen van prof.
Van der Wal.
Bij dit onderwerp spelen diepe achtergrondkwesties, waaronder de
vraag naar de mate waarin de toekomst überhaupt ‘open’ is – of
niet alles op voorhand vast ligt. Een en ander confronteert ons met
het spanningsveld tussen wat (kunnen) weten en wat voor ons verborgen
blijft, tussen wat wij kunnen beïnvloeden en wat zich – wellicht
zelfs principieel – aan onze sturing onttrekt.
Prof.dr. H. Bart en prof.dr. G.A. van der Wal zijn, respectievelijk,
emeritus hoogleraar wiskunde en emeritus hoogleraar wijsbegeerte
aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
141
713FD
Data
27 januari t/m 31 maart
2009
Tijd
dinsdag, 11.30-12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
(Hovo-plusprijs )
Aantal bijeenkomsten
tien bijeenkomsten van
één uur
Maximum aantal
deelnemers
40
Literatuur
Uitgebreide samenvattingen
(ca. 4 pagina’s per
zitting, dus totaal ca. 40
pagina’s).
Bijzonderheden
Deze cyclus is een bewerking
van de in het cursusjaar
2004-2005 gegeven
lezingenreeks ‘Voorspellen,
van glazenbol tot
chaostheorie’. Evenals
toen wordt bij het opzetten
van de lezingencyclus
gestreefd naar algemene
toegankelijkheid, ook
voor bij die onderwerpen
waar een bèta-aspect aan
verbonden is.
Algemene Algemene informatie

Algemene Algemene informatie
informatie
712AL
Data
29 januari t/m 19 maart
2009
Tijd
donderdag,
13.30-16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
(Hovo-plusprijs )
Aantal bijeenkomsten
acht hoorcolleges van
twee uur
Maximum aantal
deelnemers
40
Literatuur
Duurzame ontwikkeling en
bevolkingsgroei als mondiaal
probleem, Civis Mundi
2/3, 2008
Lezingencyclus
Faciliteiten voor Hovo-deelnemers
Hovo-studentenkaart
Iedere deelnemer aan Hovo ontvangt een Hovo-studentenkaart.
Sociale Deze dient gedurende Wetenschappen
het studiejaar als toegangsbewijs tot de
Erasmus Universiteit.
Duurzame ontwikkeling en bevol-
Met deze kaart kunt u beroep doen op de volgende faciliteiten:
kingsgroei De kaart is een lenerspas als waarmee mondiaal u automatisch probleem lid bent van de
universiteitsbibliotheek (UB) gedurende het studiejaar (1 september
Prof.dr. Wim Couwenberg (kerndocent) e.a.
2010 tot en met 31 augustus 2011)
U heeft toegang tot het in de UB gevestigde talenpracticum.
U kunt gebruik maken van het speciaal voor Hovo-deelnemers ont-
Duurzame wikkelde sportprogramma.
ontwikkeling dreigt een cliché te worden voor alles wat
goed U ontvangt is. Het wordt via het te Centraal pas en te Bureau onpas gebruikt. Inschrijving Het van is daarom de Erasmus zaak
duidelijk Universiteit te onderscheiden een e-mail adres tussen en internetaccount echte en onechte (zie duurzaamheid.
hieronder).
De Met gangbare uw e-mail nationale adres heeft en u internationale toegang tot Blackboard discussie over (zie duurzaam- pag. 143).
heid Als u kenmerkt van plan bent zich alleen nog steeds aan het door tweede een semester beperkte deel bandbreedte. te nemen,
Wat is het ontbreekt raadzaam is het de inschrijfformulier samenhang ervan toch met zo het snel wereldarmoede
mogelijk in te
vraagstuk sturen. U kunt en de dan migratieproblematiek direct gebruikmaken evenals van de voordelen problematiek van van de
de Hovo-studentenkaart. snelgroeiende wereldbevolking. De Hovo-studentenkaart Er is dringend is overigens behoefte beslist aan
verbreding niet identiek en aan verdieping de reguliere van studentenkaart.
de duurzaamheidsdiscussie. Dat de
ecologische voetafdruk in het rijke Westen vele malen groter is dan
het Als evenredige u reeds in het aandeel bezit op bent ruimte, van lucht, een Hovo-studentenkaart water en aardse rijkdomontmenvangt waarop u automatisch dat Westen de bevestiging recht heeft, van wordt inschrijving nog onvoldoende van het Cenin
zijn traal consequenties Bureau Inschrijving beseft. van de Erasmus Universiteit Rotterdam. De
De Hovo-studentenkaart bedoeling van deze is cyclus gratis is en de dient duurzaamheidproblematiek u ook na afloop van ver- het
der studiejaar uit te diepen te bewaren. en daarbij Deze kaart nadrukkelijk zal iedere ook keer de als problematiek u zich inschrijft van
de worden groeiende geactiveerd wereldbevolking voor het nieuwe te betrekken. studiejaar. De tweedeling tussen
Noord Nieuwe en cursisten Zuid in demografisch ontvangen na opzicht inschrijving komt automatisch daarbij uiteraard een aan- ook
aan vraagformulier de orde, evenals voor een de Hovo-studentenkaart consequenties daarvan. en ontvangen Zoals duurzame deze
ontwikkeling dan separaat niet van langer het Centraal een links Bureau thema Inschrijving. is, kan het U bevolkings- dient uw
vraagstuk Hovo-studentenkaartnummer niet langer als een rechts zelf door item genegeerd te geven aan worden. het Hovobureau,
zodat Blackboard voor u geactiveerd kan worden.
De cyclus wordt ingeleid door prof.dr. S.W. Couwenberg, Emeritus
Sporthoogleraar
staats- en bestuursrecht en directeur/hoofdredacteur
De Stichting Civis Studentenvoorzieningen Mundi en nader uitgewerkt Rotterdam door heeft drs. P. een Gerbrands speciaal
(historicus voor Hovo-studenten en oprichter/voorzitter ontwikkeld, van afwisselend de Club sportprogramma.
van 10 Miljoen),
prof. Dit vindt B. Goudzwaard plaats in het (emeritus sportcentrum hoogleraar op het economische complex Woudestein. politiek,
Vrije Kleed- Universiteit), en douchemogelijkheden drs. J. Juffermans zijn (senior ruim voorhanden medewerker en educa- een
tie dorstlessend en innovatie drankje van De na afloop Kleine Aarde), is mogelijk prof. in H. de Lyklema Etappe van (emeri- het
tus sportcentrum. hoogleraar Op fysische vertoon chemie, van Wageningen uw Hovo-studentenkaart Universiteit), kunt dr. M. u
van een sportkaart Hulten (oud aanschaffen staatssecretaris voor €25,00 Verkeer (+ en €5 Waterstaat), borg). U kunt dr. voor E.C.
Nieuwenhuys verdere informatie (universitair de website docent www.erasmussport.nl departement metajuridica,
raadplegen of
Universiteit bellen met het Leiden) sportcentrum: en prof. tel. P. de 010 Waart - 4081875. (emeritus hoogleraar
Volkenrecht, Vrije Universiteit).
E-mail en internet
Als student bij Hovo Rotterdam heeft u recht op één gratis emailadres,
maximaal 25MB mailopslag en internet-toegang (tegen
lokaal telefoontarief; ook buiten Rotterdam). U ontvangt automatisch
uw e-mail en internet accountnaam van het Centraal Bureau
142
Jaarthema
Hovo.
Lezingencyclus
Inschrijving van de Erasmus Universiteit. Deze gratis voorziening is
alleen van toepassing in het studiejaar dat u ingeschreven staat bij
Via de verkooppunten voor softwaremedia Erasmus Shop (Woudestein:
C-gebouw, terreinverdieping) en de internetwinkel www.
Interdisciplinair Mogelijkheden en
surfspot.nl kunt u de media van de licentiesoftware voor een gun-
grenzen stige prijs aanschaffen van die voorspelbaarheid
u tijdens uw deelnemerschap mag gebruiken
(bijvoorbeeld Windows, Word, etcetera).
Prof.dr. Harm Bart en prof.dr. Koo van der Wal
Voor problemen met inloggen op het EUR-netwerk en/of e-mailboxen
kunt u contact opnemen met de helpdesk via: telefoon
010-4081663, fax 010-4089150 of e-mail servicedesk@ict.eur.nl.
Deze U kunt cyclus hiervoor past niet in in het persoon jaarthema terecht ‘Maakbaarheid’. bij de helpdesk. De mogelijkheid
Alleen om voor onze het leefwereld verkrijgen effectief van zoek te geraakte beïnvloeden inlognamen hangt immers of wacht- ten
nauwste woorden samen dient u met zich de in mogelijkheid persoon melden om effectieve aan de balie voorspellingen in gebouw
te H, doen. kamer Voor H1-13. de U wat dient verder in dit weg geval gelegen een geldig toekomst legitimatiebewijs
ligt voorspellen
te overleggen. moeilijk. Over het aloude streven van de mens om aan de hier
gelegen beperkingen te ontkomen gaat het in deze lezingenserie.
In Blackboard het verder terug gelegen verleden zocht men als regel contact
met Blackboard de bovennatuurlijke is de digitale leeromgeving machten die geacht van de werden Erasmus de Universiteit toekomst
te Rotterdam. overzien Deze en daarop is ook directe toegankelijk invloed voor uit deelnemers te oefenen. aan Een het benaHoderingswijzevo-onderwijs. in Voor de de sfeer meeste van het programma’s magische binnen of religieuze. Hovo wordt Met op de
opkomst Internet een van soort de moderne homepage (natuur)wetenschap ingericht waarop kwam u informatie het voorspel- over
len uw – programma inclusief het kunt daarmee vinden. verbonden Hovo plaatst beïnvloeden hier materiaal van de dat loop wordt der
dingen uitgedeeld – meer tijdens in de rationele betreffende sfeer cursus te liggen. of lezingenreeks, Op bepaalde bijvoorgebiedenbeeld zijn studieopdrachten de mogelijkheden of samenvattingen, om adequate voorspellingen maar biedt met te Black- doen
langs board die tevens weg de vergroot. gelegenheid Anderzijds extra zijn informatie in de afgelopen ter beschikking decennia te
– stellen juist vanuit aan degenen de exacte die wetenschappen toegang hebben – fundamentele tot Internet. Dit beperkin- kunnen
gen bijvoorbeeld van voorspelbaarheid powerpointpresentaties in zicht gekomen, zijn, literatuurverwijzingen zoals in systemen met of
zogeheten schema’s. chaotisch gedrag. Onder die systemen zijn er die voor
de Let mens wel: het van gaat het grootste in dat geval praktische om niet belang verplicht, zijn. aanvullend studie-
Grenzen materiaal. van Omdat voorspelbaarheid het hier een aanvulling dienen zich betreft ook aan op daar het verplichte waar het
nieuwe, studiemateriaal, het onverwachte wordt dit en in creatieve principe zich niet meldt. op andere Hieraan wijze zal ter in het be-
bijzonder schikking gesteld. aandacht worden besteed in de (drie) lezingen van prof.
Van Blackboard der Wal. is toegankelijk via de eigen website van de EUR:
www.myeur.nl. Op pag. 152 vindt u een uitgebreide instructie voor
Bij gebruik. dit onderwerp spelen diepe achtergrondkwesties, waaronder de
vraag naar de mate waarin de toekomst überhaupt ‘open’ is – of
niet Hovo alles Cultuur op voorhand vast ligt. Een en ander confronteert ons met
het Met spanningsveld een aantal culturele tussen wat instellingen (kunnen) in weten Rotterdam en wat en voor omstreken ons verborgen
heeft Hovo blijft, Rotterdam tussen wat een wij samenwerkingsverband. kunnen beïnvloeden en wat Hovo-studen- zich – wellichtten
kunnen zelfs principieel dan tegen – aan gereduceerd onze sturing tarief onttrekt. naar bepaalde voorstellingen.
De informatie hierover wordt tijdens de cursussen uitge-
Prof.dr. deeld en H. op Bart de website en prof.dr. van G.A. Hovo van Rotterdam der Wal geplaatst. zijn, respectievelijk, Ook in de
emeritus Hovo Nieuwsbrief hoogleraar worden wiskunde af en toe en aanbiedingen emeritus hoogleraar gedaan. wijsbegeerte
aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
Hovo Nieuwsbrief
Hovo Rotterdam heeft sinds april 2009 een eigen digitale nieuwsbrief.
Deze verschijnt enkele malen per jaar met het laatste nieuws
over Hovo, SPES, speciale aanbiedingen voor Hovo-studenten en
143
713FD
Data
27 januari t/m 31 maart
2009
Tijd
dinsdag, 11.30-12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
(Hovo-plusprijs )
Aantal bijeenkomsten
tien bijeenkomsten van
één uur
Maximum aantal
deelnemers
40
Literatuur
Uitgebreide samenvattingen
(ca. 4 pagina’s per
zitting, dus totaal ca. 40
pagina’s).
Bijzonderheden
Deze cyclus is een bewerking
van de in het cursusjaar
2004-2005 gegeven
lezingenreeks ‘Voorspellen,
van glazenbol tot
chaostheorie’. Evenals
toen wordt bij het opzetten
van de lezingencyclus
gestreefd naar algemene
toegankelijkheid, ook
voor bij die onderwerpen
waar een bèta-aspect aan
verbonden is.
Algemene Algemene informatie

Algemene Algemene informatie
informatie
712AL
Data
29 januari t/m 19 maart
2009
Tijd
donderdag,
13.30-16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
(Hovo-plusprijs )
Aantal bijeenkomsten
acht hoorcolleges van
twee uur
Maximum aantal
deelnemers
40
Literatuur
Duurzame ontwikkeling en
bevolkingsgroei als mondiaal
probleem, Civis Mundi
2/3, 2008
Lezingencyclus
Sociale Wetenschappen
-geïnteresseerden of interessant nieuws van de Erasmus Universiteit
Rotterdam. U kunt zich voor de Hovo Nieuwsbrief aanmelden via
onze website www.hovorotterdam.nl. Wie op zijn/haar inschrijfformulier
aangeeft post per e-mail te willen ontvangen, ontvangt
automatisch de digitale nieuwsbrief. Mocht u hier geen prijs op
Duurzame ontwikkeling en bevol-
stellen, dan kunt u zich eenvoudig afmelden. U kunt de digitale
nieuwsbrief kingsgroei ook sturen als naar mondiaal een bekende. Dit probleem
kan via de website
www.hovorotterdam/nieuwsbrief.
Prof.dr. Wim Couwenberg (kerndocent) e.a.
Hovo Kennisbon
Onder de naam Hovo Kennisbon brengt Hovo Rotterdam waardebonnen
Duurzame uit ontwikkeling waarmee u vrienden, dreigt een familie, cliché te buren worden en kennissen voor alles kunt wat
verrassen goed is. Het met wordt een te origineel pas en cadeau: te onpas een gebruikt. kennisbon Het is om daarom een colle- zaak
ges duidelijk te volgen te onderscheiden bij Hovo Rotterdam. tussen echte De Hovo en onechte Kennisbon duurzaamheid. is verkrijgbaar
De gangbare in coupures nationale van €12,50. en internationale U kunt de bonnen discussie aanvragen over duurzaam- via het
formulier heid kenmerkt achter zich in deze nog steeds gids (zie door pag. een 137) beperkte of downloaden bandbreedte. van
onze Wat ontbreekt website, www.hovorotterdam.nl. is de samenhang ervan Betaling met het geschiedt wereldarmoede middels
een vraagstuk eenmalige en de automatische migratieproblematiek incasso. U evenals kunt ook de problematiek Hovo Kennisbon- van
nen de snelgroeiende bij het Hovo-bureau wereldbevolking. aanschaffen. Er is dringend behoefte aan
verbreding en verdieping van de duurzaamheidsdiscussie. Dat de
Hoe ecologische werkt de voetafdruk kennisbon? in het rijke Westen vele malen groter is dan
De het ontvanger evenredige van aandeel de Hovo op ruimte, Kennisbon lucht, stuurt water de en bon aardse mee met rijkdom- zijn/
haar men inschrijving. waarop dat De Westen waarde recht van heeft, de Hovo wordt Kennisbon nog onvoldoende wordt in minin
dering zijn consequenties gebracht op beseft. het verschuldigde cursusgeld. De bon geeft
geen De bedoeling garantie van op plaatsing. deze cyclus Mocht is de een duurzaamheidproblematiek programma vol zijn of geanvernuleerdder uit te worden, diepen dan en daarbij kan een nadrukkelijk alternatieve ook keuze de worden problematiek gemaakt. van
De de groeiende Hovo Kennisbon wereldbevolking is onbeperkt te geldig. betrekken. Restitutie De tweedeling is niet mogelijk. tussen
Eventuele Noord en Zuid overwaarde in demografisch wordt niet opzicht uitgekeerd. komt De daarbij bon uiteraard is geldig voor ook
alle aan programma’s de orde, evenals uit de de studiegids consequenties van Hovo daarvan. Rotterdam, Zoals duurzame uitgezonderd
ontwikkeling studiereizen, niet excursies langer een en links voorstellingen. thema is, kan het bevolkingsvraagstuk
niet langer als een rechts item genegeerd worden.
Zelf een Hovo Kennisbon ontvangen?
U De ontvangt cyclus wordt zelf een ingeleid Hovo Kennisbon door prof.dr. ter waarde S.W. Couwenberg, van €12,50 indien Eme-
u ritus een hoogleraar Hovo studiegids staats- laat en sturen bestuursrecht naar een en bekende directeur/hoofdre-
en deze zich
inschrijft dacteur Civis voor een Mundi van en de nader programma’s uitgewerkt van Hovo door drs. Rotterdam. P. Gerbrands Voorwaarde
(historicus is dat en de oprichter/voorzitter nieuwe cursist zich nog van niet de Club eerder van voor 10 een Miljoen), Hovoprogramma
prof. B. Goudzwaard heeft ingeschreven. (emeritus Zie hoogleraar de bon voor economische het laten versturen politiek,
van Vrije een Universiteit), studiegids achterin drs. J. Juffermans deze gids (pag. (senior 157). medewerker educatie
en innovatie van De Kleine Aarde), prof. H. Lyklema (emeritus
hoogleraar fysische chemie, Wageningen Universiteit), dr. M.
van Hulten (oud staatssecretaris Verkeer en Waterstaat), dr. E.C.
Nieuwenhuys (universitair docent departement metajuridica,
Universiteit Leiden) en prof. P. de Waart (emeritus hoogleraar
Volkenrecht, Vrije Universiteit).
144
Jaarthema
Boekhandel
Lezingencyclus
Faciliteiten van de Erasmus Universiteit Rotterdam
Op campus Woudestein is in de onderste gang van het gebouw C
een filiaal van boekhandel Selexyz Donner gevestigd. U kunt ook
telefonisch een exemplaar bestellen of reserveren, telefoon 010-
4081150. Tevens kunt u boeken bestellen via de website www.
Interdisciplinair Mogelijkheden en
grenzen selexyz.nl of via bijvoorbeeld van voorspelbaarheid
www.bol.com.
Prof.dr. Harm Bart en prof.dr. Koo van der Wal
Rotterdamsch Leeskabinet
In de Universiteitsbibliotheek bevindt zich het Rotterdamsch Leeskabinet.
Deze privé-vereniging werkt nauw samen met de Univer-
Deze siteit en cyclus heeft past een in ruime het jaarthema bibliotheek ‘Maakbaarheid’. met name op het De terrein mogelijk- van
heid romans, om geschiedenis, onze leefwereld kunstgeschiedenis effectief te beïnvloeden en theologie. hangt De immers 250.000 ten
nauwste banden staan samen ter met beschikking de mogelijkheid van de om leden effectieve van de voorspellingen
vereniging en
te van doen. de medewerkers Voor de wat en verder studenten weg gelegen van de EUR. toekomst Elke Hovo-student
ligt voorspellen
krijgt moeilijk. een eenmalige Over het speciale aloude streven korting. van Een de normaal mens om individueel aan de hier lid-
gelegen maatschap beperkingen kost €30 per te ontkomen jaar. Elke Hovo-student gaat het in deze kan lezingenserie.
eenmalig een
In kennismakingslidmaatschap het verder terug gelegen sluiten verleden voor zocht slechts men €9,00. als regel Zie: contact www.
met leeskabinet.nl, de bovennatuurlijke of mail: kabinet@ubib.eur.nl machten die geacht of werden tel. 010-4081195. de toekomst
te overzien en daarop directe invloed uit te oefenen. Een benaderingswijze
Eten en drinken in de - Eetgelegenheden sfeer van het magische op Woudestein:
of religieuze. Met de
opkomst Restaurant van Caroussel de moderne in gebouw (natuur)wetenschap L kwam het voorspellen
(geopend – inclusief van het 9.00-19.30 daarmee uur, verbonden vrijdag tot beïnvloeden 15.00 uur) van de loop der
dingen The Company – meer in de Gebouw rationele T, 4e sfeer verdieping te liggen. Op bepaalde gebieden
(geopend zijn de van mogelijkheden 10.00-14.30 uur) om adequate voorspellingen te doen
langs De Etude die weg in Gebouw vergroot. H Anderzijds zijn in de afgelopen decennia
– (geopend juist vanuit van de 9.00-16.00 exacte wetenschappen uur) – fundamentele beperkingen
Bar-Ristorante van voorspelbaarheid Siena (bar in en zicht á la gekomen, carte restaurant), zoals in systemen H-gebouw met
zogeheten (geopend bar chaotisch 10.00-18.00 gedrag. uur Onder en restaurant die systemen 12.00-14.00 zijn er die uur) voor
de Maria’s mens Cantina, van het grootste zelfbedieningsrestaurant, praktische belang zijn. J-gebouw
Grenzen (geopend van voorspelbaarheid 08.30-16.00 uur) dienen zich ook aan daar waar het
nieuwe, Philéas, het broodjes- onverwachte en koffiebar, en creatieve L-gebouw zich meldt. Hieraan zal in het
bijzonder (geopend aandacht van 08.30 worden tot 18.00 besteed uur) in de (drie) lezingen van prof.
Van DE-café der Wal. in C-hal op de begane grond
(8.30-19.00 uur)
Bij en dit in het onderwerp T-gebouw spelen op diepe de 4e achtergrondkwesties, verdieping waaronder de
vraag (8-30-16.00 naar de uur), mate vrijdag waarin tot de 15.30 toekomst uur überhaupt ‘open’ is – of
niet alles op voorhand vast ligt. Een en ander confronteert ons met
het In Gebouw spanningsveld M, het tussen Erasmus wat Expo- (kunnen) en weten Congrescentrum, en wat voor waar ons ver- de
borgen meeste blijft, colleges tussen plaatsvinden, wat wij kunnen is in de beïnvloeden pauzes gelegenheid en wat zich tot – wel- het
licht drinken zelfs van principieel koffie op – aan de eerste onze sturing verdieping. onttrekt. Koffie en thee zijn bij
vrijwel alle colleges en cursussen inbegrepen in de cursusprijs.
Prof.dr. H. Bart en prof.dr. G.A. van der Wal zijn, respectievelijk,
emeritus hoogleraar wiskunde en emeritus hoogleraar wijsbegeerte
aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
145
713FD
Data
27 januari t/m 31 maart
2009
Tijd
dinsdag, 11.30-12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
(Hovo-plusprijs )
Aantal bijeenkomsten
tien bijeenkomsten van
één uur
Maximum aantal
deelnemers
40
Literatuur
Uitgebreide samenvattingen
(ca. 4 pagina’s per
zitting, dus totaal ca. 40
pagina’s).
Bijzonderheden
Deze cyclus is een bewerking
van de in het cursusjaar
2004-2005 gegeven
lezingenreeks ‘Voorspellen,
van glazenbol tot
chaostheorie’. Evenals
toen wordt bij het opzetten
van de lezingencyclus
gestreefd naar algemene
toegankelijkheid, ook
voor bij die onderwerpen
waar een bèta-aspect aan
verbonden is.
Algemene Algemene informatie

Algemene Algemene informatie
informatie
712AL
Data
29 januari t/m 19 maart
2009
Tijd
donderdag,
13.30-16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
(Hovo-plusprijs )
Aantal bijeenkomsten
acht hoorcolleges van
twee uur
Maximum aantal
deelnemers
40
Literatuur
Duurzame ontwikkeling en
bevolkingsgroei als mondiaal
probleem, Civis Mundi
2/3, 2008
Geld
Lezingencyclus
Sociale Wetenschappen
Op de Woudestein-campus zijn vier geldautomaten, waar met een
bankpas (ook buiten de openingstijden van de vestiging) geld kan
worden opgenomen. Er bevinden zich twee geldautomaten bij het
Tinbergenplaza, tussen het T- en het L-gebouw. Verder zijn er twee
Duurzame ontwikkeling en bevol-
geldautomaten in de gang tussen het C- en het H-gebouw, naast
de kingsgroei ingang van het bankfiliaal. als mondiaal Eén daarvan biedt probleem
tevens de mogelijkheid
om geld te storten. Tevens zijn er Chip-knip opladers aan-
Prof.dr. Wim Couwenberg (kerndocent) e.a.
wezig.
Garderobe
Duurzame In veel zalen ontwikkeling van het M-gebouw dreigt een cliché (Woudestein) te worden zijn voor kapstokken alles wat
goed geplaatst. is. Het Hovo, wordt i.c. te de pas Erasmus en te onpas Universiteit gebruikt. Rotterdam, Het is daarom kan zaak niet
duidelijk aansprakelijk te onderscheiden worden gesteld tussen voor echte vermissing en onechte van persoonlijke duurzaamheid. goe-
De deren gangbare tijdens nationale de door het en internationale Hovo Rotterdam discussie georganiseerde over duurzaamactiviheidteiten. kenmerkt zich nog steeds door een beperkte bandbreedte.
Wat ontbreekt is de samenhang ervan met het wereldarmoede
vraagstuk Toegankelijkheid en de migratieproblematiek gehandicapten evenals de problematiek van
de De snelgroeiende collegezalen zijn wereldbevolking. ook toegankelijk Er voor is dringend personen behoefte die minder aan
verbreding goed ter been en verdieping zijn of gebruikmaken van de duurzaamheidsdiscussie. van een rolstoel. In de Dat col- de
ecologische legezalen met voetafdruk een capaciteit in het van rijke 60 Westen personen vele of malen meer groter is standaard is dan
het geluidsversterking evenredige aandeel aanwezig. op ruimte, lucht, water en aardse rijkdommen
waarop dat Westen recht heeft, wordt nog onvoldoende in
zijn Parkeren consequenties Woudenstein beseft.
De Voor bedoeling bezoekers van geldt deze voor cyclus het is hele de duurzaamheidproblematiek Woudestein-terrein betaald parverderkeren. uit Het te diepen tarief bedraagt en daarbij €1,– nadrukkelijk per 45 minuten ook de met problematiek een maximum van
de van groeiende €10,– per wereldbevolking dag. Er staan drie te parkeer-betaalautomaten: betrekken. De tweedeling voor tussen het
Noord M-gebouw, en Zuid achter in demografisch het L-gebouw opzicht en bij komt de UB-luchtbrug. daarbij uiteraard U kunt ook
aan betalen de orde, met chipknip, evenals de creditcard, consequenties of contant. daarvan. Hovo-deelnemers Zoals duurzame die
ontwikkeling in het bezit zijn niet van langer een geldige een links invalidenparkeerkaart thema is, kan het kunnen bevolkingsgevraagstukbruik maken niet van langer de gereserveerde als een rechts parkeerplaatsen.
item genegeerd worden.
De Openbaar cyclus wordt vervoer ingeleid naar Woudestein
door prof.dr. S.W. Couwenberg, Emeritus
Woudestein hoogleraar is het staats- makkelijkst en bestuursrecht bereikbaar met en tram directeur/hoofdre-
7 richting Woudacteurdestein
of Civis Burg. Mundi Oudlaan en nader (uitstappen uitgewerkt bij eindhalte) door drs. of P. met Gerbrands tram 21
(historicus richting De Esch en oprichter/voorzitter (uitstappen halte Woudestein, van de Club ca. van 5 minuten 10 Miljoen), lopen
prof. naar M-gebouw).
B. Goudzwaard (emeritus hoogleraar economische politiek,
Vrije Vanaf Universiteit), de metro (halte drs. Kralingse J. Juffermans Zoom) (senior is het ca. medewerker 15 minuten educa- lopen
tie naar en het innovatie M-gebouw, van De waar Kleine de meeste Aarde), colleges prof. H. op Lyklema campus (emeriWoutusdestein hoogleraar plaatsvinden. fysische Zie chemie, ook de kaart Wageningen op pag.135. Universiteit), Meer informatie dr. M.
van vindt Hulten u ook via (oud www.ret.nl. staatssecretaris of www.9292ov.nl.
Verkeer en Waterstaat), dr. E.C.
Nieuwenhuys (universitair docent departement metajuridica,
Universiteit Leiden) en prof. P. de Waart (emeritus hoogleraar
Volkenrecht, Vrije Universiteit).
146
Hovo Zeeland
Jaarthema
Lezingencyclus
Voorwaarden voor inschrijving, wijze van inschrijving en annuleringsvoorwaarden
voor alle programma’s die onder de noemer
Hovo Zeeland worden gegeven, zijn identiek aan de voorwaarden
zoals die gelden voor Hovo Rotterdam. Deelnemers aan Hovo Zee-
Interdisciplinair Mogelijkheden en
land kunnen gebruikmaken van de faciliteiten van de Erasmus Universiteit
grenzen Rotterdam: van zij krijgen voorspelbaarheid
een Hovo-studentenkaart, en daarmee
hebben zij toegang tot Blackboard (zie pag. xx) en andere
Prof.dr. Harm Bart en prof.dr. Koo van der Wal
faciliteiten van de Erasmus Universiteit Rotterdam.
Locatie Hogeschool Zeeland
Hogeschool Deze cyclus Zeeland past in het jaarthema ‘Maakbaarheid’. De mogelijk-
Edisonweg heid om onze 4 leefwereld effectief te beïnvloeden hangt immers ten
4382 nauwste NW samen Vlissingen met de mogelijkheid om effectieve voorspellingen
te doen. Voor de wat verder weg gelegen toekomst ligt voorspel-
De len lokalen moeilijk. staan Over nog het aloude niet in streven de studiegids van de mens vermeld. om U aan ontvangt de hier
hierover gelegen beperkingen voor aanvang te nadere ontkomen informatie. gaat het in deze lezingenserie.
In het verder terug gelegen verleden zocht men als regel contact
Faciliteiten met de bovennatuurlijke aan de Hogeschool machten Zeeland die geacht werden de toekomst
U te kunt overzien uiteraard en daarop gebruik directe maken invloed van de restauratieve uit te oefenen. voorzieningen Een bena-
van deringswijze het Atrium. in Koffie de sfeer en thee van zijn het bij magische de cursusprijs of religieuze. inbegrepen Met voor de
zover opkomst deze van zich de afspeelt moderne op (natuur)wetenschap de Hogeschool Zeeland kwam (tijdens het voorspel- excursies
zijn len – consumpties inclusief het niet daarmee inbegrepen, verbonden tenzij beïnvloeden anders vermeld). van de Er loop is een der
Mediatheek, dingen – meer waar in de u ter rationele plaatse sfeer kosteloos te liggen. gebruik Op van bepaalde kunt maken. gebieden
zijn de mogelijkheden om adequate voorspellingen te doen
Informatie langs die weg vergroot. Anderzijds zijn in de afgelopen decennia
Voor – juist informatie vanuit de exacte over locatie-specifieke wetenschappen – zaken fundamentele kunt u telefonisch beperkin-
contact gen van opnemen voorspelbaarheid met de receptie in zicht gekomen, van de Hogeschool zoals in systemen Zeeland, met tel.
0118-489000.Alle zogeheten chaotisch overige gedrag. vragen Onder kunt die u systemen richten aan zijn het er Hovo-bu- die voor
reau de mens in Rotterdam van het grootste (info@hovozeeland.nl praktische belang of 010-4082465). zijn. Veelgestelde
Grenzen vragen van voorspelbaarheid vindt u ook op de dienen website zich www.hovozeeland.nl.
ook aan daar waar het
De nieuwe, samenwerking het onverwachte tussen Hovo en creatieve Rotterdam zich en meldt. de voormalig Hieraan zal Zeeuw- in het
se bijzonder Seniorenacademie aandacht worden wordt nog besteed verder in uitgewerkt. de (drie) lezingen De meest van actu- prof.
ele Van informatie der Wal. is te vinden op de website www.hovorotterdam.nl.
Bereikbaarheid
Bij dit onderwerp spelen diepe achtergrondkwesties, waaronder de
De vraag Hogeschool naar de mate Zeeland waarin ligt de gunstig toekomst ten überhaupt opzichte van ‘open’ NS-Station is – of
Vlissingen. niet alles op Buslijn voorhand 56 stopt vast ligt. voor Een de en deur ander en heeft confronteert een aansluitga- ons met
rantie het spanningsveld op de trein. De tussen Hogeschool wat (kunnen) Zeeland weten is goed en wat toegankelijk voor ons voor ver-
minder borgen blijft, validen. tussen Er is wat parkeergelegenheid, wij kunnen beïnvloeden maar houdt en wat er zich rekening – wel-
mee licht zelfs dat na principieel 9.00 uur – het aan aantal onze vrije sturing plaatsen onttrekt. zeer beperkt is.
Prof.dr. H. Bart en prof.dr. G.A. van der Wal zijn, respectievelijk,
emeritus hoogleraar wiskunde en emeritus hoogleraar wijsbegeerte
aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
147
713FD
Data
27 januari t/m 31 maart
2009
Tijd
dinsdag, 11.30-12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
(Hovo-plusprijs )
Aantal bijeenkomsten
tien bijeenkomsten van
één uur
Maximum aantal
deelnemers
40
Literatuur
Uitgebreide samenvattingen
(ca. 4 pagina’s per
zitting, dus totaal ca. 40
pagina’s).
Bijzonderheden
Deze cyclus is een bewerking
van de in het cursusjaar
2004-2005 gegeven
lezingenreeks ‘Voorspellen,
van glazenbol tot
chaostheorie’. Evenals
toen wordt bij het opzetten
van de lezingencyclus
gestreefd naar algemene
toegankelijkheid, ook
voor bij die onderwerpen
waar een bèta-aspect aan
verbonden is.
Algemene Algemene informatie

Algemene Algemene informatie
informatie
712AL
Data
29 januari t/m 19 maart
2009
Tijd
donderdag,
13.30-16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
(Hovo-plusprijs )
Aantal bijeenkomsten
acht hoorcolleges van
twee uur
Maximum aantal
deelnemers
40
Literatuur
Duurzame ontwikkeling en
bevolkingsgroei als mondiaal
probleem, Civis Mundi
2/3, 2008
Organisaties rond Hovo Rotterdam
Lezingencyclus
Commissie Hovo
Sociale Wetenschappen
De Commissie Hovo bestaat uit negen vertegenwoordigers van
de faculteiten van de EUR, een vertegenwoordiger van de deel-
Duurzame ontwikkeling en bevolnemers
en een vertegenwoordiger van de gemeente Rotterdam.
kingsgroei Deze door het College als van mondiaal Bestuur benoemde probleem
commissie ondersteunt
de projectleider Hovo wat betreft de samenstelling van het
Prof.dr. Wim Couwenberg (kerndocent) e.a.
Hovo-programma en is verantwoordelijk voor de certificering van
het onderwijsaanbod.
Duurzame Leden van ontwikkeling de commissie: dreigt een cliché te worden voor alles wat
goed Prof. is. dr. Het H. Bart wordt te pas en te onpas gebruikt. Het is daarom zaak
duidelijk Hovo Rotterdam, te onderscheiden voorzittertussen
echte en onechte duurzaamheid.
De Dr. gangbare Ph. van Engeldorp nationale en Gastelaars internationale discussie over duurzaamheid
Faculteit kenmerkt der Bedrijfskunde zich nog steeds door een beperkte bandbreedte.
Wat Prof. ontbreekt dr. B. van is der de Knaap samenhang ervan met het wereldarmoede
vraagstuk Faculteit der en Economische de migratieproblematiek Wetenschappen evenals de problematiek van
de Prof. snelgroeiende dr. J.H.P. Wilson wereldbevolking. Er is dringend behoefte aan
verbreding Faculteit der en Geneeskunde verdieping van en Gezondheidswetenschappen
de duurzaamheidsdiscussie. Dat de
ecologische Prof. dr. A.M. voetafdruk Bevers in het rijke Westen vele malen groter is dan
het Faculteit evenredige der Historische aandeel op en ruimte, Kunstwetenschappen
lucht, water en aardse rijkdommen
Mr. H.F.T. waarop Pennarts dat Westen recht heeft, wordt nog onvoldoende in
zijn Faculteit consequenties der Rechtsgeleerdheid
beseft.
De Prof. bedoeling dr. R. Veenhoven van deze cyclus is de duurzaamheidproblematiek verder
Faculteit uit te der diepen Sociale en Wetenschappen
daarbij nadrukkelijk ook de problematiek van
de Prof. groeiende dr. G.A. wereldbevolking van der Wal te betrekken. De tweedeling tussen
Noord Faculteit en der Zuid Wijsbegeerte in demografisch opzicht komt daarbij uiteraard ook
aan Mw. de drs. orde, H. Machielsen evenals de consequenties daarvan. Zoals duurzame
ontwikkeling Instituut Beleid niet en langer Management een links Gezondheidszorg
thema is, kan het bevolkingsvraagstuk
vacature niet langer als een rechts item genegeerd worden.
Stichting Permanente Educatie Senioren
De Dhr. cyclus L.W.J. wordt van Atten ingeleid door prof.dr. S.W. Couwenberg, Emeritus
Lid op hoogleraar voordracht staats- van de gemeente en bestuursrecht en directeur/hoofdredacteur
Drs. Harmen Civis Eijzenga Mundi en nader uitgewerkt door drs. P. Gerbrands
(historicus Vertegenwoordiger en oprichter/voorzitter Hovo Zeeland van de Club van 10 Miljoen),
prof. B. Goudzwaard (emeritus hoogleraar economische politiek,
Vrije Universiteit), drs. J. Juffermans (senior medewerker educatie
en innovatie van De Kleine Aarde), prof. H. Lyklema (emeritus
hoogleraar fysische chemie, Wageningen Universiteit), dr. M.
van Hulten (oud staatssecretaris Verkeer en Waterstaat), dr. E.C.
Nieuwenhuys (universitair docent departement metajuridica,
Universiteit Leiden) en prof. P. de Waart (emeritus hoogleraar
Volkenrecht, Vrije Universiteit).
148
HOVO Nederland
Jaarthema
Lezingencyclus
HOVO Nederland is de landelijke vereniging van alle
HOVO-instellingen en heeft tot doel de ondersteuning
van die HOVO-instellingen om het hoger onderwijs
van ouderen in Nederland te bevorderen.
Interdisciplinair Mogelijkheden en
grenzen van voorspelbaarheid
Voor informatie over alle HOVO-instellingen in Nederland:
HOVO Nederland verhuist m.i.v. 1 juni naar Leiden. Het exacte
Prof.dr. Harm Bart en prof.dr. Koo van der Wal
adres, postbus en telefoonummer zijn op het moment dat deze
gids ter pers gaat nog niet bekend, maar worden via de website
van HOVO Nederland bekendgemaakt zodra mogelijk.
Deze cyclus past in het jaarthema ‘Maakbaarheid’. De mogelijkheid
SPES om organisatie onze leefwereld van Hovo-deelnemers effectief te beïnvloeden Rotterdam hangt immers ten
nauwste Stichting samen Permanente met de Educatie mogelijkheid Senioren om SPES effectieve is een voorspellingen
stichting met
te als doen. doelstelling: Voor de het wat behartigen verder weg van gelegen de belangen toekomst van Hovo-deelne-
ligt voorspellenmers.
moeilijk. Dat krijgt Over op het verschillende aloude streven wijze van vorm. de mens om aan de hier
gelegen beperkingen te ontkomen gaat het in deze lezingenserie.
In Cursusbegeleiders
het verder terug gelegen verleden zocht men als regel contact
met Een belangrijke de bovennatuurlijke taak van machten SPES is iedere die geacht cursus werden en hoorcollegeserie
de toekomst
te voorzien overzien en van daarop twee cursusbegeleiders. directe invloed uit Deze te oefenen. worden Een geworven benaderingswijze
onder de deelnemers; in de sfeer ze van krijgen het een magische taak in of de religieuze. praktische Met organi- de
opkomst satie en vormen van de moderne een schakel (natuur)wetenschap tussen cursisten, kwam docenten het en voorspelHovolenbureau. – inclusief Bij hen het kunnen daarmee de deelnemers verbonden beïnvloeden terecht met van hun de wensen loop der en
dingen opmerkingen – meer betreffende in de rationele het verloop sfeer te van liggen. de cursus Op bepaalde of hoorcollegebiedengeserie. zijn De de cursusbegeleiders mogelijkheden om bespreken adequate die voorspellingen zonodig met docenten te doen
langs en Hovo-bureau. die weg vergroot. Zij stellen Anderzijds zich aan zijn het in begin de afgelopen van een decennia semester
– voor juist aan vanuit de deelnemers de exacte wetenschappen en zijn voor en – na fundamentele ieder college beperkinbeschikgenbaar van voor voorspelbaarheid opmerkingen en in vragen. zicht gekomen, Bij problemen zoals kunnen in systemen deze met tij-
zogeheten dig worden chaotisch aangekaart gedrag. bij de Onder juiste die persoon systemen en zo zijn mogelijk er die voor snel
de opgelost. mens van Ook het tijdens grootste de evaluatiebijeenkomst praktische belang zijn. met de begeleiders,
Grenzen de Commissie van voorspelbaarheid cursusbegeleiding dienen en het zich Hovo-bureau ook aan daar worden waar het de
nieuwe, verzamelde het opmerkingen onverwachte en besproken creatieve en zich eventueel meldt. Hieraan suggesties zal in voor het
bijzonder verbetering aandacht gedaan. worden besteed in de (drie) lezingen van prof.
Van der Wal.
SPES Speciaal
Bij SPES dit is onderwerp uitgeefster spelen van de diepe nieuwsbrief achtergrondkwesties, Spes Speciaal, waaronder waarin u te- de
vraag rugvindt naar wat de er mate in de waarin wereld de van toekomst Hovo gebeurt. überhaupt Verhalen ‘open’ over is – le- of
niet zingen, alles colleges op voorhand en werkgroepen, vast ligt. Een door en ander deelnemers confronteert en docenten ons met
het geschreven. spanningsveld En over tussen de reizen wat (kunnen) die Hovo-deelnemers weten en wat voor gezamenlijk ons verborgen
maken. blijft, Zo krijgt tussen u suggesties wat wij kunnen over beïnvloeden wat u in een en volgend wat zich semes- – wellichtter
zou zelfs kunnen principieel volgen. – aan In het onze blad sturing staan onttrekt. verder berichten over de
Hovo-organisatie en over SPES zelf. Het blad krijgt u als SPES-lid
Prof.dr. gratis in H. de Bart bus. en prof.dr. G.A. van der Wal zijn, respectievelijk,
emeritus hoogleraar wiskunde en emeritus hoogleraar wijsbegeerte
Speciale aan activiteiten
de Erasmus Universiteit Rotterdam.
Af en toe organiseert SPES een activiteit die alleen voor SPES-donateurs
toegankelijk is. Meer achter de schermen werkt SPES samen
met de directie van Hovo Rotterdam en de Commissie Hovo, waardoor
uw suggesties met de nodige argumenten op de juiste plaats
149
713FD
Data
27 januari t/m 31 maart
2009
Tijd
dinsdag, 11.30-12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
(Hovo-plusprijs )
Aantal bijeenkomsten
tien bijeenkomsten van
één uur
Maximum aantal
deelnemers
40
Literatuur
Uitgebreide samenvattingen
(ca. 4 pagina’s per
zitting, dus totaal ca. 40
pagina’s).
Bijzonderheden
Deze cyclus is een bewerking
van de in het cursusjaar
2004-2005 gegeven
lezingenreeks ‘Voorspellen,
van glazenbol tot
chaostheorie’. Evenals
toen wordt bij het opzetten
van de lezingencyclus
gestreefd naar algemene
toegankelijkheid, ook
voor bij die onderwerpen
waar een bèta-aspect aan
verbonden is.
Algemene Algemene informatie

Algemene Algemene informatie
informatie
712AL
Data
29 januari t/m 19 maart
2009
Tijd
donderdag,
13.30-16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
(Hovo-plusprijs )
Aantal bijeenkomsten
acht hoorcolleges van
twee uur
Maximum aantal
deelnemers
40
Literatuur
Duurzame ontwikkeling en
bevolkingsgroei als mondiaal
probleem, Civis Mundi
2/3, 2008
wensen Lezingencyclus
van de Hovo-studenten.
Reductiefonds Sociale Wetenschappen
komen en de Hovo-organisatie een goed zicht blijft houden op de
Duurzame ontwikkeling en bevolkingsgroei
als mondiaal probleem
Elders in deze gids kunt u lezen over de inkomensafhankelijke korting
op de in de gids vermelde prijs van cursussen en lezingencycli.
Het beleid op dit punt wordt bepaald door de Commissie Reductiefonds,
welke bestaat uit bestuursleden van SPES. Zie voor meer
Prof.dr. Wim Couwenberg (kerndocent) e.a.
informatie pag. 140 van deze studiegids.
Kosten
SPES Duurzame is voor ontwikkeling Hovo-deelnemers dreigt een vergelijkbaar cliché te worden met een voor faculteitsver- alles wat
eniging goed is. voor Het wordt reguliere te pas studenten. en te onpas Het enige gebruikt. wat Het SPES is van daarom u vraagt, zaak
is duidelijk haar activiteiten te onderscheiden te ondersteunen tussen echte met en een onechte donateurschap. duurzaamheid. Dat
kost De gangbare €12 per nationale jaar. Het lidmaatschap en internationale vanaf discussie het verschijnen over duurzaam- van de
studiegids heid kenmerkt tot 1 zich januari nog daaropvolgend steeds door een bedraagt beperkte €6. bandbreedte.
Met dit bescheiden
Wat ontbreekt bedrag is draagt de samenhang u bij aan de ervan completering met het van wereldarmoede
Hovo. Want
Hovo vraagstuk doet en veel de - migratieproblematiek SPES zorgt voor de rest. evenals de problematiek van
de snelgroeiende wereldbevolking. Er is dringend behoefte aan
Meer verbreding informatie en verdieping van de duurzaamheidsdiscussie. Dat de
Wilt ecologische u nog iets voetafdruk meer weten in het voordat rijke Westen u intekent, vele malen neem groter dan contact is dan
op het met evenredige een bestuurslid. aandeel op Een ruimte, kaartje lucht, om water u aan en te aardse melden rijkdom- vindt u
achter men waarop in deze dat gids. Westen U kunt recht zich heeft, ook direct wordt aanmelden nog onvoldoende via het cur- in
susinschrijfformulier.
zijn consequenties beseft.
De bedoeling van deze cyclus is de duurzaamheidproblematiek ver-
Bestuur der uit te diepen en daarbij nadrukkelijk ook de problematiek van
Voorzitter de groeiende wereldbevolking te betrekken. De tweedeling tussen
tevens Noord en lid Commissie Zuid in demografisch Hovo, vacature opzicht komt daarbij uiteraard ook
Trees aan de Snelders orde, evenals de consequenties daarvan. Zoals duurzame
secretaris, ontwikkeling 010-422 niet langer 22 74, een trees.snelders@kpnplanet.nl
links thema is, kan het bevolkings-
Frank vraagstuk Hugenholtz niet langer als een rechts item genegeerd worden.
penningmeester, 010 466 055, fhugenholz@sipkema.net
Marijke De cyclus Peppelenbosch
wordt ingeleid door prof.dr. S.W. Couwenberg, Eme-
ledenadministratie, ritus hoogleraar staats- 010-288 en 07 bestuursrecht 70, pepbosch@planet.nl
en directeur/hoofdre-
Carla dacteur Bierlaagh Civis Mundi en nader uitgewerkt door drs. P. Gerbrands
commissie (historicus cursusbegeleiders, en oprichter/voorzitter 0182 395 van 395, de Club van 10 Miljoen),
carla.bierlaagh@worldonline.nl
prof. B. Goudzwaard (emeritus hoogleraar economische politiek,
Henk Vrije Universiteit), Verbruggen drs. J. Juffermans (senior medewerker educa-
voorzitter tie en innovatie LVV Hovo, van Lid De Hovo Kleine Nederland Aarde), prof. H. Lyklema (emeri-
015-369 tus hoogleraar 40 15, fysische henri.verbruggen@planet.nl
chemie, Wageningen Universiteit), dr. M.
Jannes van Hulten Mulder (oud staatssecretaris Verkeer en Waterstaat), dr. E.C.
lid Nieuwenhuys steunfonds, 010 (universitair 418 1590, docent uhlenbeck@wxs.nl
departement metajuridica,
Universiteit Leiden) en prof. P. de Waart (emeritus hoogleraar
Volkenrecht, Vrije Universiteit).
150
Jaarthema
Lezingencyclus
Stichting Steunfonds Hovo Rotterdam
Hovo Rotterdam kan rekenen op de sympathie van vele cursisten,
ook in financieel opzicht. De in 2006 ingevoerde Hovo-Plusprijs
heeft vele Hovo-studenten ertoe bewogen een extra financiële bij-
drage te schenken aan Hovo Rotterdam.
Interdisciplinair Mogelijkheden en
grenzen van voorspelbaarheid
Ook het College van Bestuur van de Erasmus Universiteit draagt
Hovo Rotterdam een warm hart toe. Dat komt tot uiting in de struc-
Prof.dr. Harm Bart en prof.dr. Koo van der Wal
turele bijdrage die Hovo Rotterdam jaarlijks ontvangt om de exploitatie
sluitend te maken. Aan deze bijdrage zit uiteraard een grens.
Om haar betrokkenheid extra te onderstrepen, heeft het College
Deze van Bestuur cyclus van past de in Erasmus het jaarthema Universiteit ‘Maakbaarheid’. bewilligd in de De oprichting mogelijkheid
van de om Stichting onze leefwereld Steunfonds effectief Hovo te Rotterdam-EUR.
beïnvloeden hangt immers ten
nauwste samen met de mogelijkheid om effectieve voorspellingen
te De doen. Stichting Voor Steunfonds de wat verder Hovo weg Rotterdam-EUR gelegen toekomst streeft ligt er voorspel- naar, als
len verbijzondering moeilijk. Over van het het aloude algemene streven doel van Hovo de mens te bevorderen, om aan de Hovo hier
gelegen toegankelijk beperkingen te houden te voor ontkomen alle deelnemers gaat het in en deze innovatie lezingenserie. te bevor-
In deren het van verder het terug Hovo-onderwijs gelegen verleden (bijvoorbeeld zocht men aanschaf als regel apparatuur contact
met en ontwikkeling de bovennatuurlijke van nieuwe machten programma’s). die geacht U werden draagt de hier toekomst met uw
te zeer overzien gewaardeerde en daarop eventuele directe bijdrage invloed toe uit bij. te oefenen. Een benaderingswijze
Stichting Steunfonds in de sfeer Hovo van Rotterdam-EUR het magische is als of stichting religieuze. ingeschre- Met de
opkomst ven bij de van Kamer de moderne van Koophandel (natuur)wetenschap onder nummer kwam 24414409. het voorspel- Voor
len meer – inclusief informatie het kunt daarmee u contact verbonden opnemen beïnvloeden met het Hovo-bureau.
van de loop der
dingen – meer in de rationele sfeer te liggen. Op bepaalde gebieden
Schenkingen, zijn de mogelijkheden legaten en donateurschap
om adequate voorspellingen te doen
langs Stichting die Steunfonds weg vergroot. Hovo Anderzijds Rotterdam-EUR zijn in de is afgelopen door de Belasting- decennia
– dienst juist aangemerkt vanuit de exacte als organisatie wetenschappen met een – fundamentele ‘ideëel doel’ (een beperkinzogegennoemde van voorspelbaarheid ANBI – Algemeen in Nut zicht Beogende gekomen, Instelling). zoals in systemen Dat betekent met
zogeheten dat het doen chaotisch van giften gedrag. fiscaal Onder aantrekkelijk die systemen is voor zijn zowel er die schen- voor
de ker mens als ontvanger. van het grootste Voor de praktische gever komt belang de gift zijn. in aanmerking voor
Grenzen aftrek van van de voorspelbaarheid belasting en de stichting dienen zich hoeft ook op aan haar daar beurt waar geen het
nieuwe, schenkingsrecht het onverwachte te betalen. en creatieve Daarmee zich komt meldt. een Hieraan gift geheel zal in het ten
bijzonder goede aan aandacht de stichting. worden besteed in de (drie) lezingen van prof.
Van Een der gift Wal. in de vorm een schenking of overmaken naar bankrekeningnummer
56.71.84.218 ten name van Erasmus Universiteit/
Bij Steunfonds dit onderwerp Hovo spelen te Rotterdam. diepe achtergrondkwesties, Bij voorbaat hartelijk waaronder dank voor de
vraag een mogelijke naar de bijdrage mate waarin van uw de toekomst kant. überhaupt ‘open’ is – of
niet alles op voorhand vast ligt. Een en ander confronteert ons met
het Hovo-plusprijs
spanningsveld tussen wat (kunnen) weten en wat voor ons verborgen
De fiscaal blijft, gunstige tussen regeling wat wij kunnen geldt ook beïnvloeden voor de Hovo-plusprijs. en wat zich – Deze wellicht
wordt zelfs bij iedere principieel cursus – aan vermeld. onze sturing De Hovo-plusprijs onttrekt. komt ten goede
aan het Steunfonds Hovo Rotterdam-EUR. U kunt op uw inschrijf-
Prof.dr. formulier H. aangeven Bart en prof.dr. of u deze G.A. vrijwillige van der extra Wal bijdrage zijn, respectievelijk,
van € 30 per
emeritus cursus wilt hoogleraar betalen. Deze wiskunde bijdrage en wordt emeritus door Stichting hoogleraar Steunfonds wijsbegeerte
Hovo Rotterdam-EUR aan de Erasmus afgeschreven Universiteit van Rotterdam. uw rekening (N.B. dit geschiedt
om administratieve redenen niet per se gelijktijdig met de
afschrijving van de cursusgelden).
151
713FD
Data
27 januari t/m 31 maart
2009
Tijd
dinsdag, 11.30-12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
(Hovo-plusprijs )
Aantal bijeenkomsten
tien bijeenkomsten van
één uur
Maximum aantal
deelnemers
40
Literatuur
Uitgebreide samenvattingen
(ca. 4 pagina’s per
zitting, dus totaal ca. 40
pagina’s).
Bijzonderheden
Deze cyclus is een bewerking
van de in het cursusjaar
2004-2005 gegeven
lezingenreeks ‘Voorspellen,
van glazenbol tot
chaostheorie’. Evenals
toen wordt bij het opzetten
van de lezingencyclus
gestreefd naar algemene
toegankelijkheid, ook
voor bij die onderwerpen
waar een bèta-aspect aan
verbonden is.
Algemene Algemene informatie

Algemene Algemene informatie
informatie
712AL
Data
29 januari t/m 19 maart
2009
Tijd
donderdag,
13.30-16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
(Hovo-plusprijs )
Aantal bijeenkomsten
acht hoorcolleges van
twee uur
Maximum aantal
deelnemers
40
Literatuur
Duurzame ontwikkeling en
bevolkingsgroei als mondiaal
probleem, Civis Mundi
2/3, 2008
Lezingencyclus
Snelstarthandleiding Blackboard 9 voor Hovo-deelnemers
Met onderstaande handleiding van Blackboard kunt u gebruik
maken van de digitale leeromgeving van de Erasmus Universiteit
Sociale Rotterdam. Uw docent Wetenschappen
kan hierop extra informatie (laten) zetten,
bijvoorbeeld PowerPoint presentaties, adressen van websites of
Duurzame ontwikkeling en bevol-
literatuurtips. Verplichte literatuur wordt altijd tijdens de bijeenkingsgroeikomsten
uitgedeeld; als met Blackboard mondiaal creëren probleem
we de mogelijkheid
om u meer te bieden. Indien niet noodzakelijk voor het volgen van
Prof.dr. Wim Couwenberg (kerndocent) e.a.
een programma, zullen er geen kopieën door het Hovo-bureau verstrekt
worden. Dit geldt onder meer voor presentatiesheets welke
ter ondersteuning en verlevendiging van het verhaal van de docent
Duurzame dienen. ontwikkeling dreigt een cliché te worden voor alles wat
goed is. Het wordt te pas en te onpas gebruikt. Het is daarom zaak
duidelijk Hoe komt te u onderscheiden op Blackboard? tussen echte en onechte duurzaamheid.
De Om gangbare op Blackboard nationale te komen en internationale voert u de volgende discussie stappen over duurzaam- uit:
heid Type in kenmerkt de adresbalk zich nog www.myeur.nl steeds door een beperkte bandbreedte.
Wat U komt ontbreekt nu op de is op de de samenhang My EUR pagina. ervan met het wereldarmoede
vraagstuk a. Type onder en de Login migratieproblematiek uw ERNA Username evenals (dit is de uw problematiek eigen student- van
de nummer snelgroeiende en twee wereldbevolking. initialen gevolgd Er door is dringend @eur.nl). behoefte aan
verbreding b. Type vervolgens en verdieping uw Password van de in. duurzaamheidsdiscussie. Beide namen krijgt u Dat via het de
ecologische Centraal Bureau voetafdruk Inschrijving in het rijke wanneer Westen u vele voor malen de eerste groter keer is dan een
het Hovo-studentenkaart evenredige aandeel op ontvangt. ruimte, lucht, Indien water u dit jaar en aardse voor het rijkdom- eerst
men een waarop Hovo-studentenkaart dat Westen recht ontvangt, heeft, dient wordt u nog dit nummer onvoldoende zelf aan in
zijn het consequenties Hovo-bureau beseft. door te geven. Pas dan kan de toegang tot de
De cursusgegevens bedoeling van deze voor cyclus u geregeld is de duurzaamheidproblematiek worden. Mochten deze gegeverdervens uit te niet diepen meer en in uw daarbij bezit nadrukkelijk zijn, dan kunt ook u de deze problematiek op vertoon van
de een groeiende legitimatiebewijs wereldbevolking opvragen te betrekken. bij de Helpdesk, De tweedeling deze vindt tussen u op
Noord H1-13. en Zuid In verband in demografisch met privacybeleid opzicht worden komt daarbij deze gegevens uiteraard niet ook
aan telefonisch de orde, evenals verstrekt. de consequenties daarvan. Zoals duurzame
ontwikkeling c. Klik op Log-in. niet U langer bevindt een zich links nu op thema uw persoonlijke is, kan het bevolkings- pagina.
vraagstuk d. In het tabblad niet langer ‘My als courses’ een rechts of ‘Cursussen’ item genegeerd vindt u worden. de programma’s
waartoe u toegang heeft. Mocht dit niet het geval zijn,
De kunt cyclus u contact wordt ingeleid opnemen door met het prof.dr. Hovo-bureau. S.W. Couwenberg, Emeritus
hoogleraar staats- en bestuursrecht en directeur/hoofdredacteur
Mogelijke Civis problemen Mundi en nader uitgewerkt door drs. P. Gerbrands
(historicus Voor problemen en oprichter/voorzitter met inloggen op het van EUR-netwerk de Club van en/of 10 Miljoen), e-mail-
prof. boxen B. kunt Goudzwaard u contact opnemen (emeritus met hoogleraar de helpdesk economische via: telefoon politiek, 010-
Vrije 408 1663, Universiteit), fax: 010-408 drs. J. 3150 Juffermans of e-mail (senior helpdesk@dia.eur.nl. medewerker educa- Voor
tie alle en overige innovatie vragen van kunt De Kleine u contact Aarde), opnemen prof. H. met Lyklema Hovo: 010-408 (emeritus
2465. hoogleraar fysische chemie, Wageningen Universiteit), dr. M.
van Hulten (oud staatssecretaris Verkeer en Waterstaat), dr. E.C.
Nieuwenhuys Wat zijn de mogelijkheden (universitair docent van Blackboard departement 9? metajuridica,
Universiteit Voor Hovo-deelnemers Leiden) en zijn prof. de P. volgende de Waart knoppen (emeritus in gebruik, hoogleraar met
Volkenrecht, de volgende originele Vrije Universiteit). standaard naamgeving in het Cursus Menu/
Course menu. Mochten er meer functies tijdens een programma
gebruikt worden door de docent, dan zal de docent hierover uitleg
verschaffen.
152
Jaarthema
Lezingencyclus
Cursusinformatie/Course Information: hier vindt u informatie
over de cursus, bijvoorbeeld de studiegidstekst. U leest de informatie
in een bestand door te klikken op de onderstreepte tekst
(bijvoorbeeld op de tekst: Click here to open this document of op
de naam van het bestand om een document te openen.).
Interdisciplinair Mogelijkheden en
grenzen van voorspelbaarheid
Course Documents: hier vindt u de inhoudelijke documenten die
horen bij de cursus, zoals sheets, artikelen, samenvattingen en leesen
discussievragen. Ook deze documenten en folders zijn te openen
Prof.dr. Harm Bart en prof.dr. Koo van der Wal
door op de onderstreepte tekst te klikken. Deze informatie is alleen
voor deelnemers aan het betreffende programma toegankelijk.
Deze Waar cyclus vindt u past meer in het informatie jaarthema over ‘Maakbaarheid’. Blackboard 9? De mogelijkheid
Een uitgebreide om onze leefwereld handleiding effectief vindt te u beïnvloeden op Blackboard. hangt In immers het wel- ten
nauwste komstscherm samen staat met een de mogelijkheid pagina Blackboard om effectieve Manuals voorspellingen
for Students
te (English doen. & Voor Dutch). de wat Als verder u hierop weg klikt, gelegen vindt u toekomst de complete ligt voorspelhandleilending moeilijk. in het Nederlands. Over het aloude streven van de mens om aan de hier
gelegen beperkingen te ontkomen gaat het in deze lezingenserie.
In E-mail het verder terug gelegen verleden zocht men als regel contact
met Onder de het bovennatuurlijke kopje Communicatie machten vindt die geacht u de namenlijst. werden de Hierachter toekomst
te staat overzien het e-mail en daarop adres vermeld directe dat invloed u via uit de te EUR oefenen. heeft ontvangen. Een benaderingswijze
Indien u dit e-mail in de sfeer adres van niet het gebruikt, magische is het of mogelijk religieuze. eventuele Met de
opkomst post (bijvoorbeeld van de moderne van medecursisten) (natuur)wetenschap van dit e-mail kwam adres het voorspel- te laten
len doorsturen – inclusief naar het uw daarmee eigen e-mail verbonden adres. beïnvloeden Dit doet u door van in de te loop loggen der
dingen op de pagina – meer www.erna.nl. in de rationele Onder sfeer het te liggen. kopje Beheer Op bepaalde Account gebie- kunt
den u de zijn optie de E-mail mogelijkheden forward/autoreply om adequate instellen. voorspellingen Als u dit aanklikt, te doen
langs moet u die uw weg gebruikersnaam/username vergroot. Anderzijds zijn en in password/paswoord de afgelopen decennia (zie
– hierboven) juist vanuit invullen. de exacte Bij routering wetenschappen kunt u uw – fundamentele e-mail laten doorsturen beperkingen
naar van uw voorspelbaarheid eigen e-mail adres. in zicht Klik gekomen, op Verwerken zoals om in systemen dit te active- met
zogeheten ren. chaotisch gedrag. Onder die systemen zijn er die voor
de mens van het grootste praktische belang zijn.
Grenzen Wij wensen van u voorspelbaarheid veel succes met dienen Blackboard zich ook en hopen aan daar dat waar dit een het
nieuwe, meerwaarde het onverwachte biedt bij het en onderwijs creatieve dat zich u meldt. via Hovo Hieraan Rotterdam zal in het ge-
bijzonder niet. aandacht worden besteed in de (drie) lezingen van prof.
Van der Wal.
Goed om te weten
Bij – Bij dit nieuwe onderwerp deelnemers spelen diepe duurt achtergrondkwesties, het enkele weken voordat waaronder de de
vraag account naar geactiveerd de mate waarin is. de toekomst überhaupt ‘open’ is – of
niet – U alles dient op zelf voorhand uw studentenkaartnummer vast ligt. Een en ander aan confronteert het Hovo-bureau ons met
het door spanningsveld te geven. tussen wat (kunnen) weten en wat voor ons verborgen
– Als u blijft, niet kunt tussen inloggen wat wij op kunnen uw eigen beïnvloeden computer, en kan wat dit zich liggen – wellicht
aan zelfs de principieel cookie-instellingen. – aan onze sturing onttrekt.
Zie verder www.hovorotterdam.nl bij ‘veelgestelde vragen’.
Prof.dr. H. Bart en prof.dr. G.A. van der Wal zijn, respectievelijk,
emeritus hoogleraar wiskunde en emeritus hoogleraar wijsbegeerte
aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
153
713FD
Data
27 januari t/m 31 maart
2009
Tijd
dinsdag, 11.30-12.30 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
(Hovo-plusprijs )
Aantal bijeenkomsten
tien bijeenkomsten van
één uur
Maximum aantal
deelnemers
40
Literatuur
Uitgebreide samenvattingen
(ca. 4 pagina’s per
zitting, dus totaal ca. 40
pagina’s).
Bijzonderheden
Deze cyclus is een bewerking
van de in het cursusjaar
2004-2005 gegeven
lezingenreeks ‘Voorspellen,
van glazenbol tot
chaostheorie’. Evenals
toen wordt bij het opzetten
van de lezingencyclus
gestreefd naar algemene
toegankelijkheid, ook
voor bij die onderwerpen
waar een bèta-aspect aan
verbonden is.
Algemene Algemene informatie

Algemene Algemene informatie
informatie
712AL
Data
29 januari t/m 19 maart
2009
Tijd
donderdag,
13.30-16.00 uur
Locatie
Woudestein
Kosten
(Hovo-plusprijs )
Aantal bijeenkomsten
acht hoorcolleges van
twee uur
Maximum aantal
deelnemers
40
Literatuur
Duurzame ontwikkeling en
bevolkingsgroei als mondiaal
probleem, Civis Mundi
2/3, 2008
Assistentie onderzoek
Lezingencyclus
Sociale Wetenschappen
Naast het cursusaanbod wil Hovo ook andere vormen ontwikkelen
voor participatie in de wetenschap. Eén van die vormen is assistentie
bij wetenschappelijk onderzoek. Dat kan een zinvolle benutting
van tijd en kennis betekenen. Voor onderzoekers kan het een wel-
Duurzame ontwikkeling en bevolkome
ondersteuning zijn. In dat kader treft u hier informatie over
kingsgroei het project ‘World Database als mondiaal of Happiness’. Ook probleem
ontvangt Hovo af
en toe verzoeken om proefpersonen te mogen benaderen voor on-
Prof.dr. Wim Couwenberg (kerndocent) e.a.
derzoek. Graag vragen wij u aandacht voor het onderzoek ‘Levensstijl
en levensvoldoening in de derde levensfase’.
Duurzame Project World ontwikkeling Database dreigt of Happiness een cliché te worden voor alles wat
goed Het onderzoek is. Het wordt te pas en te onpas gebruikt. Het is daarom zaak
duidelijk Aan de Faculteit te onderscheiden der Sociale tussen Wetenschappen echte en onechte wordt duurzaamheid.
onderzoek ge-
De daan gangbare over ‘geluk’ nationale in de en zin internationale van levensvoldoening. discussie over Het duurzaam- onderzoek
heid wordt kenmerkt geleid door zich prof.dr. nog steeds Ruut Veenhoven door een beperkte en gaat over bandbreedte. de vraag
Wat in wat ontbreekt voor omstandigheden is de samenhang mensen ervan het meest met het gelukkig wereldarmoede zijn, en in
vraagstuk hoeverre condities en de migratieproblematiek voor geluk verschillen evenals naar land de problematiek en tijd. van
de In het snelgroeiende kader van dat wereldbevolking. onderzoek wordt Er een is groot dringend databestand behoefte bijge- aan
verbreding houden. De en bedoeling verdieping is dat van daarin de duurzaamheidsdiscussie. al het empirisch geluksonder- Dat de
ecologische zoek van de voetafdruk twintigste eeuw in het wordt rijke Westen samengebracht. vele malen Dat groter onderzoek is dan
het omvat evenredige inmiddels aandeel ruim 3000 op ruimte, studies lucht, van allerlei water aard en aardse en omvang. rijkdom- De
men resultaten waarop van dat die Westen studies worden recht heeft, kort beschreven wordt nog en onvoldoende geordend. in
zijn De collectie consequenties staat op beseft. het internet; het adres is:
De http://worlddatabaseofhappiness.eur.nl.
bedoeling van deze cyclus is de duurzaamheidproblematiek verder
Het uit project te diepen is zeer en arbeidsintensief. daarbij nadrukkelijk Hulp van ook gekwalificeerde de problematiek Hovo- van
de studenten groeiende is welkom. wereldbevolking te betrekken. De tweedeling tussen
Noord en Zuid in demografisch opzicht komt daarbij uiteraard ook
aan Hulp de bij orde, beschrijving evenals de onderzoek consequenties daarvan. Zoals duurzame
ontwikkeling Geselecteerde niet onderzoeksverslagen langer een links thema moeten is, nauwkeurig kan het bevolkings- worden
vraagstuk gelezen om niet de langer relevante als een resultaten rechts item er uit genegeerd te lichten. worden. Die resultaten
moeten dan vervolgens op gestandaardiseerde wijze worden be-
De schreven cyclus en wordt ingevoerd ingeleid op een door computer. prof.dr. S.W. Dit werk Couwenberg, vereist allereerst Emeritus
academisch hoogleraar niveau staats- en een en goede bestuursrecht talenkennis. en directeur/hoofdre-
Het vraagt ook afdacteurfiniteit
met Civis cijfers Mundi en bereidheid en nader uitgewerkt om zich in te door werken drs. in P. Gerbrands methodiek
(historicus en statistiek en van oprichter/voorzitter gedragswetenschappelijk van de onderzoek. Club van 10 Miljoen),
prof. B. Goudzwaard (emeritus hoogleraar economische politiek,
Vrije Hulp Universiteit), bij archivering drs. J. Juffermans (senior medewerker educatie
Dit en project innovatie brengt van veel De archiefwerk Kleine Aarde), met zich prof. mee H. Lyklema en ook daarbij (emeriis
tus hulp hoogleraar welkom. Dit fysische werk vereist chemie, een Wageningen goede kennis Universiteit), van de Engelse dr. taal M.
van en computervaardigheid.
Hulten (oud staatssecretaris Verkeer en Waterstaat), dr. E.C.
Nieuwenhuys (universitair docent departement metajuridica,
Universiteit Dit werk vraagt Leiden) van beide en prof. kanten P. de enige Waart investering. (emeritus Belangstellen-
hoogleraar
Volkenrecht, den dienen dan Vrije ook Universiteit). bereid te zijn er minimaal één dag per week in
te steken voor een periode van ten minste een jaar. Bij dit project is
al ruime ervaring met inzet van vrijwilligers. Er zijn goede voorzieningen
qua ruimte, apparatuur en begeleiding.
154
Inlichtingen
Prof. dr. Ruut Veenhoven, Faculteit der Sociale Wetenschappen,
Woudestein, kamer M 6-46, tel 010-4082102,
e-mail: veenhoven@fsw.eur.nl
Onderzoek Levensstijl en levensvoldoening
in de derde levensfase
Welke levensstijlen maken gelukkig bij mensen die de leeftijdsgrens
van vijftig zijn gepasseerd? Welke manieren van tijdsbesteding zijn
voor hen bevredigend?
Aan de Erasmus Universiteit Rotterdam doen we onderzoek dat
een bijdrage gaat leveren aan de wetenschap over levensgeluk
van mensen in de derde levensfase. Ten behoeve van dit onderzoek
is een nieuw onderzoeksinstrument ontwikkeld; Het Dagboek
van Gisteren. Deelnemers vullen gedurende vijf jaar eenmaal per
maand hun eigen Dagboek van Gisteren in. In dit dagboek geven
zij aan hoe de dag van gisteren eruit zag en hoe zij zich daarbij
voelden. De onderzoekers verwerken vervolgens de gegevens op
anonieme wijze tot een internationale publicatie naar de levensstijlen
van vijftig-plussers.
Wilt u meer informatie over het onderzoek en een demonstratie
zien van het Dagboek van Gisteren? Kijkt u dan op onze website:
http://www.risbo.org/levensstijl/info/
Wij verwelkomen graag nieuwe deelnemers voor ons onderzoek.
Belangrijk is dat de deelnemers de minimale leeftijd hebben van 50
jaar én beschikken over een e-mail adres en internetverbinding.
Wilt u meedoen? U kunt zich opgeven bij levensstijl@risbo.org
Na aanmelding krijgt u een e-mail waarin we verdere uitleg en instructie
geven over deelname aan dit onderzoek.
Hartelijke groet,
Prof.dr. Ruut Veenhoven
Drs. Wido Oerlemans
Drs. Sanne van Herpen
155

BON
BON
BON
Ik wil graag een studiegids laten sturen aan
Gegevens deelnemer (in blokletters invullen s.v.p.)
Titulatuur Achternaam M/V
Initialen Straat Postcode Plaats
Gegevens aanvrager (in blokletters invullen s.v.p.)
Achternaam Postcode
Telefoon Cursistenkaartnummer
Voor elke nieuwe Hovo-cursist die u zelf aanbrengt ontvangt u een Hovo Kennisbon ter waarde van €12,50.
Degene aan wie de gids wordt verstuurd hoeft alleen maar uw cursistenkaartnummer in te vullen op het
inschrijfformulier. U kunt uw aanvraag ook via de e-mail versturen: info@hovorotterdam.nl, onder vermelding
van bovengenoemde gegevens.
Ondergetekende meldt zich als donateur aan bij SPES Rotterdam
(in blokletters invullen s.v.p.)
Titulatuur Achternaam M/V
Initialen Straat Postcode Plaats
Telefoon
Voor de betaling van mijn jaarlijkse donateurschap wacht ik op een acceptgiro.
Aanvraagformulier Hovo Kennisbon (zie voor meer informatie pag. 144 van deze gids)
Gegevens aanvrager (in blokletters invullen s.v.p.)
Titulatuur Achternaam M/V
Initialen Straat Postcode Plaats
Telefoon E-mail
Aantal bonnen: …………… à €12,50 Totaal € …....
Voor de voorwaarden zie achterzijde.
157

ON
ON
ON
ERASMUS ACADEMIE
Hovo Rotterdam
Antwoordnummer 2791
3000 VB Rotterdam
Voorwaarden
U kunt de Hovo Kennisbon aanvragen door te
tekenen voor een eenmalige machtiging. Nadat
Hovo uw formulier heeft ontvangen, wordt het
totaalbedrag dat u hieronder heeft ingevuld van
uw rekeningnummer afgeschreven en ontvangt
u de kennisbon(nen) binnen twee weken. U
kunt de bon eventueel ook direct bij het Hovo
bureau afhalen na inlevering van dit formulier.
Rekeningnummer
Naam
SPES ROTTERDAM
p/a mw. M.A.L. Peppelenbosch
Willemsplein 554
3016 DR Rotterdam
Plaats Datum
Handtekening rekeninghouder
O Ik ga akkoord met bovengenoemde voorwaarden
en verleen hierbij een eenmalige machtiging
aan de Erasmus Academie afdeling Hovo
Rotterdam om het bedrag van €………….......
af te schrijven van mijn bankrekeningnummer.
Ingevuld formulier opsturen naar
Erasmus Academie - Hovo Rotterdam -
M5-13 Postbus 1738 DR Rotterdam
Hovo Rotterdam
Studiejaar 2010 / 2011
Inschrijfformulier 1
Gegevens deelnemer (in blokletters invullen s.v.p.)
Titulatuur Initialen Achternaam M/V
Straat
Postcode Plaats
Telefoon Mobiel
E-mail Hovo Studentenkaartnummer
Bankrekeningnr. Naam rekeninghouder
Geboortedatum Geboorteplaats
Hovo bericht u zoveel mogelijk per e-mail. Wilt u alleen papieren post? Kruis hier aan per post
Achtergrondinformatie (indien eerste aanmelding bij Hovo)
Hoogst genoten opleiding
Hoogst uitgeoefende functie of beroep
Hoe kent u Hovo?
NIET INVULLEN
NW
DL ... x WL ... x Info
Datum Par.
Ik schrijf mij in voor één of meer van de volgende programma(‘s)
Cursuscode (zie studiegids) Titel programma prijs
Plusprijs (hiermee
steunt u het Hovo
Steunfonds)
€ € 30,–
€ € 30,–
€ € 30,–
€ € 30,–
€ € 30,–
TOTAALBEDRAG € €
Alternatieve keuze
Plaatsing geschiedt automatisch indien het programma van uw voorkeur vol is. Als plaatsing voor uw 1 e voorkeur
alsnog mogelijk is, dan neemt Hovo contact op.
Cursuscode Titel programma Cursuscode Titel programma
[z.o.z]

Inschrijfformulier 1 (vervolg)
Hovo Rotterdam
Studiejaar 2010 / 2011
Afschrijving cursusgeld
Hierbij ga ik akkoord met de algemene voorwaarden, en verleen hierbij een eenmalige machtiging aan
de Erasmus Academie om het bedrag van €………. af te schrijven van mijn bankrekeningnummer (hierboven
in te vullen).
Afschrijving Hovo Plusprijs
Hierbij verleen ik een eenmalige machtiging aan het Steunfonds Hovo Rotterdam om het bedrag van
€……….. af te schrijven van mijn bankrekeningnummer (hierboven in te vullen). Zie pagina 151 of
www.hovorotterdam.nl.
Factuur
Ik geef geen toestemming voor automatische incasso en ontvang een factuur voor het verschuldigde
cursusgeld plus €7,50 administratiekosten.
Inschrijving en betaling
De cursusgelden van de programma’s worden ca. vier weken voor aanvang van het programma afgeschreven
- zie pag. 138 in de studiegids. De Hovo Plusprijs wordt afgeschreven door het Steunfonds
Hovo Rotterdam. De Hovo Plusprijs wordt alleen geïncasseerd voor die programma’s waarvan zeker is
dat ze doorgang vinden en vindt niet gelijktijdig met de afschrijving van de programma’s plaats.
Overig
Ja, stuur mij meer informatie over de studiereis met code
Ja, ik wil in principe als cursusbegeleider optreden (SPES neemt mogelijk contact met u op)
Ja, ik wil graag dat u een studiegids stuurt naar het volgende adres en ontvang bij een inschrijving
van een nieuwe cursist een Hovo Kennisbon t.w.v. €12,50 (www.hovorotterdam.nl).
naam van evt. nieuwe cursist
adres van evt. nieuwe cursist
Handtekening
Handtekening deelnemer
Stuur dit inschrijfformulier volledig
ingevuld en ondertekend naar
Hovo Roterdam, kamer M5-13
Postbus 1738, 3000 DR Rotterdam
of fax naar nummer 010-408 9101
Voor meer informatie bel 010-4082465.
U kunt zich ook online aanmelden via
www.hovorotterdam.nl
Hovo Rotterdam
Studiejaar 2010 / 2011
DL ... x WL ... x Info
Inschrijfformulier 2
Datum Par.
Gegevens deelnemer (in blokletters invullen s.v.p.)
Titulatuur Initialen Achternaam M/V
Straat
Postcode Plaats
Telefoon Mobiel
E-mail Hovo Studentenkaartnummer
Bankrekeningnr. Naam rekeninghouder
Geboortedatum Geboorteplaats
Hovo bericht u zoveel mogelijk per e-mail. Wilt u alleen papieren post? Kruis hier aan per post
Achtergrondinformatie (indien eerste aanmelding bij Hovo)
Hoogst genoten opleiding
Hoogst uitgeoefende functie of beroep
Hoe kent u Hovo?
NIET INVULLEN
Ik schrijf mij in voor één of meer van de volgende programma(‘s)
Cursuscode (zie studiegids) Titel programma prijs
NW
Plusprijs (hiermee
steunt u het Hovo
Steunfonds)
€ € 30,–
€ € 30,–
€ € 30,–
€ € 30,–
€ € 30,–
TOTAALBEDRAG € €
Alternatieve keuze
Plaatsing geschiedt automatisch indien het programma van uw voorkeur vol is. Als plaatsing voor uw 1 e voorkeur
alsnog mogelijk is, dan neemt Hovo contact op.
Cursuscode Titel programma Cursuscode Titel programma
[z.o.z]

Inschrijfformulier 2 (vervolg)
Hovo Rotterdam
Studiejaar 2010 / 2011
Afschrijving cursusgeld
Hierbij ga ik akkoord met de algemene voorwaarden, en verleen hierbij een eenmalige machtiging aan
de Erasmus Academie om het bedrag van €………. af te schrijven van mijn bankrekeningnummer (hierboven
in te vullen).
Afschrijving Hovo Plusprijs
Hierbij verleen ik een eenmalige machtiging aan het Steunfonds Hovo Rotterdam om het bedrag van
€……….. af te schrijven van mijn bankrekeningnummer (hierboven in te vullen). Zie pagina 151 of
www.hovorotterdam.nl.
Factuur
Ik geef geen toestemming voor automatische incasso en ontvang een factuur voor het verschuldigde
cursusgeld plus €7,50 administratiekosten.
Inschrijving en betaling
De cursusgelden van de programma’s worden ca. vier weken voor aanvang van het programma afgeschreven
- zie pag. 138 in de studiegids. De Hovo Plusprijs wordt afgeschreven door het Steunfonds
Hovo Rotterdam. De Hovo Plusprijs wordt alleen geïncasseerd voor die programma’s waarvan zeker is
dat ze doorgang vinden en vindt niet gelijktijdig met de afschrijving van de programma’s plaats.
Overig
Ja, stuur mij meer informatie over de studiereis met code
Ja, ik wil in principe als cursusbegeleider optreden (SPES neemt mogelijk contact met u op)
Ja, ik wil graag dat u een studiegids stuurt naar het volgende adres en ontvang bij een inschrijving
van een nieuwe cursist een Hovo Kennisbon t.w.v. €12,50 (www.hovorotterdam.nl).
naam van evt. nieuwe cursist
adres van evt. nieuwe cursist
Handtekening
Handtekening deelnemer
Stuur dit inschrijfformulier volledig
ingevuld en ondertekend naar
Hovo Roterdam, kamer M5-13
Postbus 1738, 3000 DR Rotterdam
of fax naar nummer 010-408 9101
Voor meer informatie bel 010-4082465.
U kunt zich ook online aanmelden via
www.hovorotterdam.nl

EUR Woudenstein Plattegrond
EUR Woudestein
INGANG /
ENTRANCE
BURG. OUDLAA N
INGANG /
ENTRANCE
TRAM
J
SINGELLAAN
A
W
P5 P6
HOGESCHOOLLAAN
P1
C
P
CARILLONLAAN
THOMAS MORELAA N
ABR. VAN RIJCKEVORSELWEG
164
COLLEGELAAN
M
H
INSTITUTENLAAN
L
P3
B
T
E
TINBERGEN
PLAZA
P2
N
FG
Q
S
W.U.B. WEG
P4
HOGESCHOOL
ROTTERDAM
RICHTING / DIRECTION A1 6
RICHTING / DIRECTION METR O
KRALINGSE ZOOM
SPORTLAAN
INGANG /
ENTRANCE
KRALINGSE ZOOM
LOOPINGANG /
PEDESTRIAN
ENTRANCE
BUSHALTE /
BUS STOP HE S
INGANG /
ENTRANCE
Contact
Openingstijden
Het Hovo-bureau is geopend van maandag t/m vrijdag
van 9.00 tot 17.00 uur.
Telefonische bereikbaarheid: 9.30-12.00 uur, 13.30-14.30 uur.
Medewerkers Hovo Rotterdam - EUR
Marlies Aaldijk webmarketing
drs. Carolien van Bergen programmamanager Hovo
drs. Ad Hofstede directeur Erasmus Academie BV
Jasmine Foullani programmacoördinator
Klara Jindrova programmacoördinator
Dave van Rutten administrateur
Bezoekadres
Erasmus Universiteit Rotterdam
Complex Woudestein
Burgemeester Oudlaan 50
Gebouw M, kamer M5-13
Post
Erasmus Academie BV afd. Hovo Rotterdam
Postbus 1738
3000 DR Rotterdam
Telefoon
010 - 408 2465
Fax
010 - 408 9101
E-mail
info@hovorotterdam.nl
Web
www.hovorotterdam.nl
Colofon
Teksten docenten en medewerkers van Hovo Rotterdam-EUR
Hovo-essay 2010 prof.dr. Arjo Klamer
Eindredactie Wendy van As en drs. Carolien van Bergen
Ontwerp Unit20, Rotterdam
Druk Thieme Media Services BV
Het auteursrecht van de programmaomschrijvingen in deze gids berust bij de betreffende
docent(en), en dat van het Hovo-essay bij prof.dr. Arjo Klamer. Het auteursrecht van de
overige teksten in deze studiegids berust bij Hovo Rotterdam. Niet alle rechthebbenden van
de illustraties konden worden achterhaald. Belanghebbenden worden verzocht contact op
te nemen met Hovo Rotterdam.
Aan de inhoud van deze studiegids kunnen geen rechten worden ontleend.
165
Contact

Hovo Rotterdam
Colleges, cursussen, studiereizen en excursies voor iedereen van 50+
Hovo Rotterdam
Vrijblijvend colleges volgen van
enthousiaste en deskundige
docenten aan de Erasmus
Universiteit Rotterdam? Dat
kan bij Hovo Rotterdam!
Bij Hovo Rotterdam kan
iedereen van 50 jaar en ouder
terecht voor cursussen en
hoorcolleges op academisch
niveau, een vooropleiding is
niet nodig. Hovo Rotterdam
biedt programma’s van de
beste kwaliteit over een breed
spectrum aan onderwerpen.
Bezoekadres
Erasmus Universiteit Rotterdam
Complex Woudestein
Burgemeester Oudlaan 50
Gebouw M, kamer M5-13
Telefoon
010 - 408 2465
Fax
010 - 408 9101
Korte en lange
programma’s
Hovo Rotterdam biedt
collegereeksen en cursussen
van 3 tot 11 bijeenkomsten.
Rotterdam en Vlissingen
De colleges vinden plaats
aan de Erasmus Universiteit
Rotterdam en aan de
Hogeschool Zeeland in
Vlissingen.
Enthousiaste docenten
Uw docenten zijn hoogleraren
en onderzoekers van de
Erasmus Universiteit Rotterdam
of de Hogeschool Zeeland, plus
uitstekende externe docenten.
Post
Erasmus Academie BV
afd. Hovo Rotterdam
Postbus 1738
3000 DR Rotterdam
E-mail
info@hovorotterdam.nl
Web
www.hovorotterdam.nl
Voor iedereen van
vijftig jaar en ouder
Of u een drukke baan
heeft en even wil bijtanken
in de collegebanken, of
met pensioen bent, Hovo
Rotterdam staat open voor
iedereen van vijftig jaar
en ouder, ongeacht uw
opleidingsniveau.