Proef met kortgestraften Solo de diepte in Overlast spoelt weg

Naar eeN veiliger sameNleviNg augustus 2011
10
minuten
Even tijd voor
de reclassering
Proef met kortgestraften
Solo de diepte in
Overlast spoelt weg
Politiek
Rechters
Openbaar Ministerie
Gemeenten
Medewerkers reclassering
Wetenschappers
Hulpverleners
Advocatuur
Tbs-klinieken
Woningcorporaties
Jeugdzorg

eclasseriNg NederlaNd augustus 2011 | 2
10
minuten
Even tijd voor
de reclassering
3
5
7
9
11
13
15
17
19
21
Eindelijk de bulk te pakken
GPS in Caribisch jasje
Onvolgroeid brein vraagt een bijzondere aanpak
Juist die stok achter de deur
Effect van wereldwijde netwerk komt in kaart
Werkstraf echt uitdienen
Solo de diepte in
Vakmanschap meesterschap
Elektronische controle krijgt voet aan de grond
Rust achter de duinen
Zicht op zon
Twee miljoen toeristen. En nog meer dagjesmensen. Op zoek naar
bekende trekpleisters. In Amsterdam, Maastricht of Groningen.
Vakantie achter de duinen en tussen de dijken. Maar niet voor
Reclassering Nederland. Ook niet voor plegers van misdrijven
trouwens. Die moeten schoon schip maken. Om weer een plek te
veroveren in de samenleving. Met hulp van een heel leger betrokken
reclasseringsmedewerkers. Via een werkstraf, gedragstraining of ander
programma. Techniek helpt een handje. Elektronisch toezicht
bijvoorbeeld. Altijd bedoeld om veiligheid aan burgers te bieden. Plus
perspectief aan gestraften. Met een beetje goede wil breekt dan snel
de zon weer door. En blijven ook toeristen door stad en land stromen.

gedragstraiNiNg | 3
Proef met kortgestraften
Eindelijk de bulk te pakken
engeland weet van straffen. Iedereen kent de Tower, de Moeder
aller Gevangenissen. Meer modern is het uit Canada geïmporteerde
programma FOR. Een gedragstraining speciaal voor kortgestraften.
In Britse gevangenissen is deze succesvol. Nederland verkent nu ook de
mogelijkheden. Penitentiaire Inrichting Ter Apel is het proefterrein.
Marijke Verkroost, manager Gedragsinterventies bij Reclassering Nederland,
spreekt van een spannende testfase.
Een succesvolle pilot brengt de meerderheid van de gevangenen
in het bereik van trainers. In de jaren 2005-2009 zat gemiddeld ruim
71 procent minder dan een jaar vast. Driekwart van die groep zelfs
een halfjaar of korter.
‘Zich helemaal veranderen kan niemand,
zich verbeteren kan iedereen.’
Baron Ernst von Feuchtersleben (1806-1849),
Oostenrijks dichter en filosoof
Gevangeniswezen
Politiek
Medewerkers reclassering
Gemeenten

eclasseriNg NederlaNd augustus 2011 | 4
Mensen op gang helpen. Als gedragstraining werkt voor langgestraften,
waarom dan niet voor kortzittenden? De vraag stellen is hem beantwoorden,
vindt Marijke Verkroost. ‘We denken nog na over de vraag bij
welke strafmaat we de grens precies leggen. Waarschijnlijk richten we
ons op daders die tot zeven maanden moeten zitten. Dan heb je de bulk
van de gevangenispopulatie wel te pakken. Bovendien krijgen daders die
langer moeten zitten vaak al andere gedragstrainingen.’ Het programma
duurt in totaal vier maanden. Er zijn twee etappes. Eerst een groepstraining
van vier weken. ‘Die bereidt daders grondig voor op terugkeer in de
samenleving. We leren hen eerst te denken en dan pas te doen. In gemiddeld
drie sessies per week van tweeënhalf uur krijgen ze een andere kijk
op zichzelf en op hun gedrag.’ In dit stadium bevindt de dader zich nog
tussen de gevangenismuren. Na de uitgezeten straf, begint de tweede
helft van het parcours: een individueel begeleidingstraject van drie
maanden. ‘Daarin brengen we mensen vooral praktische zaken bij: hoe je
werk en huisvesting kunt vinden, bijvoorbeeld. We helpen bij afspraken
met de gemeente, woningcorporaties en arbeidsbureaus.’
Uit eigen beweging. Bijzonder aan FOR is het vrijwillige karakter.
‘Natuurlijk kijken we eerst of daders voor het programma in aanmerking
komen. Daarbij gebruiken we de Recidive Inschattingsschalen.’ Het
effect van gedragstrainingen blijkt het grootst bij deelnemers met een
gemiddeld tot laag risico op herhaling. ‘En het werkt natuurlijk pas als
daders het traject echt volledig weten te doorlopen.’ Daarbij draait het
niet alleen om inzet van individuele deelnemers, zo bleek in Ter Apel.
Het is ook een kwestie van passen en meten door de reclassering. ‘Een
logistieke nachtmerrie, waar veel rekenwerk bij komt kijken. Het blijkt
ontzettend moeilijk een groep te vinden die de hele training kan afmaken.
Dat komt doordat iedere individuele detentie weer anders verloopt.
Om een voorbeeld te noemen: soms wordt een voorarrest opgeheven, in
andere gevallen wordt het juist verlengd. Natuurlijk is de gevangenis
geen duiventil, maar ze vliegen wel in en uit.’
Met volle overtuiging. Na de pilot in Groningen buigt de
Erkenningscommissie Gedragsinterventies Justitie zich over FOR. Die
kijkt of het programma aan de Nederlandse kwaliteitseisen voldoet.
‘We kopen het project uit Canada. We moeten theoretisch onderbouwen
waarom we denken dat het ook in Nederland zal slagen.
Natuurlijk maken we daarbij gebruik van de positieve ervaringen in
het buitenland. Bijvoorbeeld in Wales, waar men in de Parc­gevangenis
al jaren met het programma werkt. Maar ons strafrechtsysteem is
toch anders, net als de manier waarop we met mensen in het gevangeniswezen
omgaan. Dat maakt de pilot zo belangrijk: de praktijk
moet uitwijzen dat FOR ook hier aanslaat. Daarom hebben we zo lang
gezocht naar de juiste omstandigheden: een groep daders op één
locatie, allemaal min of meer even lang vast. Het heeft veel voorbereiding
gevergd. Maar nu begint het toch. Ik zei al: heel spannend.’
De basis voor de Nederlandse pilot is het Canadese programma
FOR a Change. FOR staat daarbij voor Focus On Reentry. Het werd
ontwikkeld door klinisch psycholoog Frank Porporino en criminologe
Elizabeth Fabiano.
10
minuten
Even tijd voor
de reclassering

cONtrOle | 5
BES-eilanden gebruiken Nederlandse controlekamer
GPS in Caribisch jasje
de wereld wordt een dorp. Een boef op Bonaire weet zich binnenkort
gevolgd vanuit een meldkamer in Capelle aan de IJssel. Net als de voor waardelijk
vrijgelaten raddraaier uit Rotterdam. Een enkelband, een onderzeese
glaskabel en een handvol satellieten zorgen daarvoor. Reclassering Neder land
is druk bezig te weg te plaveien voor elektronische controle in het Caribisch
deel van Nederland. Jos ter Voert is daarbij verkenner, pleit be zorger en
voorbereider in één. ‘We kijken goed naar de omstandigheden ter plekke.
We reiken mogelijkheden aan. En de autoriteiten daar zien de voordelen.
Vanaf 10-10-’10 zijn de BES-eilanden, Bonaire, Sint Eustatius en Saba,
bijzondere Nederlandse gemeenten. Het ministerie van Veiligheid en
Justitie is verantwoordelijk voor de rechtshandhaving. Daartoe moet het
wel de instrumenten aanreiken. Satellieten zwermen al genoeg rond.
‘Vriendschap geeft ogen aan de afstand
en een stem aan de stilte.’
Johan Daisne, Vlaams schrijver
Politiek
Medewerkers reclassering

eclasseriNg NederlaNd augustus 2011 | 6
Veel verandert. Curaçao herbergt nog steeds tientallen gevangenen van
Bonaire. Het laatste deel van hun straf mogen ze op het eigen eiland
ondergaan. Verlof, heet dat wat al te vriendelijk, want ze zitten aan
de enkelband. Meldkamer Strongroom in de beruchte Bon Futurogevangenis
op Curaçao houdt in de gaten of ze ’s nachts ook thuis
doorbrengen. Caribisch Nederland kan deze taak nu zelfstandig gaan
uitvoeren met satelliettoezicht. Dat biedt ruimere mogelijkheden. Jos ter
Voert: ‘Kijk alleen al naar de jeugdigen. Als zij in de fout gaan, kun je hen
natuurlijk opsluiten, tot het vonnis tussen doorgewinterde criminelen
laten zitten en dan eventueel nog een extra gevangenisdouw geven.
Maar daar worden ze niet beter van. Het is slimmer hen met de enkelband
te dwingen structuur te accepteren: school of werk. Met eventueel
nog een gebiedsverbod. Dat is al gauw beter dan in de bak zitten of
thuis rondhangen, zeker als de buurt criminele broeinesten heeft.’
Veel blijft hetzelfde. Technisch is er geen vuiltje aan de lucht. De
GPS­techniek is niet anders dan in Nederland. Een enkelband met een
daarmee verbonden mobiele telefoon zorgt voor een voortdurend
signaal. Satellieten pikken dit op. Er zijn er drie om de verblijfplaats te
bepalen, maar tijdens een praktijkproef begin juli blijken soms wel elf
hemelzwervers paraat. Manager Paul Verbruggen van ADT, het bedrijf
dat voor de techniek tekent, kijkt er niet van op: ‘Het is een beproefde
techniek. We passen die vanuit Nederland ook toe in bijvoorbeeld
Duitsland en Zwitserland. Caribisch Nederland kent kleine eilanden
met weinig obstakels. Het mobiele telefoonnetwerk en de satellietontvangst
deugen. De plaatselijke autoriteiten krijgen een laptop met
beveiligde verbinding naar Nederland. Via glaskabel. Voordelig, snel. Zo
nodig weten ze van minuut tot minuut waar hun enkelbandklanten
zijn; tot op een paar meter nauwkeurig. Prima, want de in Nederland
vaak gebruikte straal van vijf kilometer aan verboden gebied werkt
daar niet. Dan sta je al gauw midden in zee op een koraalrif.’
Veel is mogelijk. Reclassering Nederland heeft op de BES­eilanden open
overleg gevoerd. Met het OM, de rechterlijke macht, de politie, de gevangenisdirecteur,
de reclassering. Zij hebben oog voor voordelen, kansen
en besparingen. Het strafklimaat is stevig. De gevangenis op Bonaire is
met 48 plekken snel gevuld. Saba en St. Eustatius hebben geen gevangenis
en liggen zo’n duizend kilometer verderop. Rechters, reclasseringswerker
en officieren van justitie moeten vaak pendelen om de rechtsgang
op de drie eilanden te kunnen waarborgen. Jos ter Voert: ‘Toezicht
op afstand helpt. We leggen ons systeem niet op. Maar de autoriteiten
kunnen meeliften op onze kennis en kunde. En bovendien voordelig
onze voorzieningen gebruiken. Toezicht met satellieten is in Nederland
per definitie voor zware toezichten. Dat kan daar best anders uitpakken.
In elk geval moet je kijken naar wat burgers acceptabel vinden. Als een
misdaad de samenleving schokt, volgt opsluiting. En gevaarlijke of
vluchtgevaarlijke misdadigers horen achter de tralies. Hier en daar.’
■ elektronische controle met gebruik van GPS
■ inzetbaar bij alle voorwaardelijke beslissingen en straffen
■ technische regie vanuit Nederland
■ inspelen op plaatselijke omstandigheden
■ draagvlak van partners in strafrechtketen op de BES­eilanden
10
minuten
Even tijd voor
de reclassering

JONgvOlWasseNeN | 7
Zonnige belofte door speciale units
Onvolgroeid brein vraagt
een bijzondere aanpak
Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst. Een tegeltjeswijsheid. Met een
grond van waarheid. De juiste grens trekken is de kunst. Met achttien mag
iemand stemmen, autorijden en zelf beslissen om te trouwen. Achttien staat
voor volgroeid, volwassen. Het brein denkt daar anders over. Hersen wetenschappers
hebben dat vastgesteld. De strafwet kent nu speciale aandacht voor
jongvolwassenen, de 18­tot 25­jarigen. Reclassering Nederland heeft al vaker
gepleit voor een overgangsgebied: straf en reclasseren op individuele maat.
Speciale jongvolwassenenunits zetten zoden aan de dijk.
Het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving
heeft onderzoek gedaan naar reclasseringstoezicht bij jongvolwassenen.
De conclusie: speciale aandacht voor de typische problematiek van deze
groep is onontbeerlijk.
‘Moedig zijn betekent: de ene na de andere mislukking,
maar zonder je enthousiasme te verliezen’
Winston Churchill, Brits staatsman (1874-1965)
Politie
Openbaar Ministerie
Rechters
Politiek

eclasseriNg NederlaNd augustus 2011 | 8
Groot, maar niet volgroeid. Impulsief. Niet bezig met de toekomst.
Geen idee wat de gevolgen zijn van hun handelen. Dat beeld hebben
veel reclasseringswerkers van jongvolwassen daders, zo constateert
het studiecentrum. De neurobiologie beaamt dat. Het brein is eenvoudigweg
nog niet uitontwikkeld. Daarbij is het moeilijk om ver vooruit
te kijken als er zo veel in je leven verandert: van school af, het huis uit,
plotseling moeten werken, de eerste serieuze relaties. Miriam Doeser,
unitmanager van de pas opgerichte jongvolwassenenafdeling in de
regio Utrecht­Arnhem: ‘Onze mensen gáán echt voor de jongeren. Ze
weten wat er speelt. Niet alleen bij de dader zelf, maar ook in zijn
omgeving. Wij kennen de sociale kaart, zoals dat heet. Daardoor weten
we hoe je iemand naar een leer­werktraject begeleidt. Hoe je iemand
weer op school krijgt. Ons motto is: geen jongvolwassene meer thuis
op de bank. Dat vergt niet alleen een lange adem, maar ook bijzondere
kennis. Bijvoorbeeld over mensen met een licht verstandelijke beperking.
Daar hebben we nu eenmaal relatief veel mee te maken.’
Mogelijkheden, geen moeilijkheden. Veel kennis komt voort uit
ervaring. Soms van anderen. Zoals van de Rotterdamse werkcoach
Hans van der Hart. In Utrecht deelt hij de afgelopen tijd zijn expertise
met de nieuwe unit. ‘Het viel me op dat reclasseringswerkers af en
toe geneigd zijn om vooral in problemen te denken. Maar je wil die
jongeren zelfredzaamheid bijbrengen. Daarvoor hebben ze eerst zelfvertrouwen
nodig. En dat krijgen ze alleen als je hen mogelijkheden
voorhoudt. Moeilijkheden zien ze al genoeg. Het is voor reclasseringswerkers
belangrijk enthousiast te zijn en te blijven ­ en dat vuur over
te dragen.’ Onder leiding van de door de wol geverfde Rotterdammer
heeft het team een groep van zeventig jongvolwassen daders onder
handen genomen. Het resultaat: binnen enkele weken zit de helft
weer op school, of is aan het werk. Daar kan het team trots op zijn,
zegt de coach. ‘Want dat zag ik ook: de reclasseringswerkers waren
ontzettend gemotiveerd, echte aanpakkers.’
Niet lullen maar poetsen. Het is soms gewoon een kwestie van
anders kijken. Hans van der Hart heeft samen met Miriam Doeser en
haar collega’s ook een jonge Utrechtse dader begeleid. ‘Die was zo
enthousiast, hij wilde zo graag… Die jongen was binnen no­time weer
aan de slag. Maar daarmee was nog niet het hele probleem opgelost.
Hij wilde dolgraag dat we ook zijn vriendin hielpen.’ Een meisje
met een licht verstandelijke beperking. Ze wilde het liefst schoonheidsspecialiste
worden, maar kon geen stageplek vinden. Hans van
der Hart: ‘Ik vroeg haar of ze dicht bij het station woonde? Het bleek
tien minuten lopen te zijn. Dus zei ik dat ze binnen een straal van
twintig minuten met de trein nog vijf à zes gemeentes had waar ze
kon zoeken.’ Het lukte in Amersfoort. ‘Dat is denken in mogelijkheden,
in oplossingen. Doorzetten. Die twee hebben hun leven weer op de rit.
Mooi. Daar krijg ik dus kippenvel van.’
Veel jeugdige misdadigers
■ jaarlijks ruim 200.000 verdachten
■ een kwart van hen is 16 tot 22 jaar
■ de piek ligt bij 19 jaar
10
minuten
Even tijd voor
de reclassering

BeeldvOrmiNg | 9
Op alle fronten sleutelen aan realistisch beeld
Juist die stok achter de deur
een smakelijk hapje. Dat blijkt Reclassering Nederland steeds vaker voor
de media. De organisatie duikt op in kranten, bladen, blogs en tv­registraties.
Met citaten, meningen en analyses. Over de veilige samenleving. Over toezicht
en straf als middelen en gedragsverandering als doel. Sinds kort is er ook nog
een eigen film. Drama als drager voor een beter beeld.
De publieke opinie is vaak hardleers. De reclassering is een club van
geitenwollen sokken. Boeven moet je met strenge straffen breken. Opsluiten.
Doodschieten desnoods. Voor Reclassering Nederland alle reden om er
stelselmatig juiste beelden tegenover te stellen: drang en dwang zetten aan
tot ander gedrag. Steeds is er de kracht van een stok achter de deur.
‘Ik ben een fan van Amerikaanse politieseries met actie.
Die sfeer zit ook in de speelfilm van Reclassering Nederland.
Al heb ik er wel een Nederlands tintje aan gegeven.’
Nick Jongerius, producent
Politiek
Medewerkers reclassering
Werkstrafbedrijven
Ketenpartners

eclasseriNg NederlaNd augustus 2011 | 10
Toon het ware gezicht. Die opdracht krijgt filmproducent Nick
Jongerius. Op dat moment denkt hij nog dat Reclassering Nederland
een verlengstuk van het justitieapparaat is. ‘De grote onbekende. Of
een veredelde politiemacht, die alleen bestraffend optreedt. Inmiddels
heb ik er een heel andere kijk op. Werkstraffen hebben wel degelijk
iets om het lijf. En ook zware jongens moeten aan de bak om hun
gedrag te veranderen. Bij een derde lukt dat. Een mooie score.
Reclasseringswerkers zijn dan ook geen watjes, maar mensen die duidelijke
grenzen stellen. Daarop zoomt mijn film in. Op een spannende
manier. Bijna Amerikaans. Vol vaart, actie en een hoofdrolspeler die
echt is. Dé manier om kijkers een rolprent in te trekken. Hopelijk komt
de boodschap over en verdwijnen vooroordelen. Want reclasseren is
iets heel anders dan enkel straf uitdelen.'
Streng ingrijpen moet. Die roep klinkt vanuit de samenleving.
Maar met alleen straffen verander je schurken niet in makke schapen.
Misdaadverslaggever John van den Heuvel vindt de film daarom een
goede zet: ‘Bij RTL Boulevard hebben we die rolprent in de spotlights
gezet. Reclassering Nederland doet belangrijk werk. Vroeger was het
anders. Ik kom uit de politiewereld. We keken met afgrijzen naar die
jaren zeventig club. Pamperen en handjes vasthouden van misdadigers.
Nu nemen ze hun verantwoordelijkheid. De geur van vrijblijvendheid is
verdwenen. Dat sluit aan op het andere klimaat in Nederland. Misdaad is
een hot item. In het nieuws en op de politieke agenda. Rechters straffen
ook strenger. Bij bepaalde boeven zet dat zoden aan de dijk. Zoals drugsbaronnen.
Maar er is ook een ander type dader. Die is vanuit de zelfkant
van de samenleving in de problemen gekomen. Dan helpt straffen alleen
niet. Perspectief bieden wel. Daarmee kan geen mens problemen hebben.
Het zou dom zijn op dat budget te bezuinigen. Want je verdient het
dubbel en dwars terug. Je bespaart immers een hoop ellende.’
Het softe imago kan overboord. Reclassering Nederland is
absoluut geen truttige club meer. Dat vindt regisseur Jessica Villerius.
Voor de NCRV maakte zij de documentaire De Reclassering. Over het
wel en wee van medewerkers en daders. ‘Mensen schrokken van de
documentaire. Ik kreeg e­mails: Man, wat moet je hard aan die gasten
trekken. Komt dat ooit nog goed? Maar ook waren er lovende opmerkingen
voor de werkers. Je hoort vaak dat die voor een huis en werk
zorgen. Ik vroeg me af hoe dat in de praktijk ging. Vanuit mijn werk
weet ik dat daders en verdachten heel manipulatief kunnen zijn.
Medewerkers van de reclassering kunnen daar goed mee omgaan. Ze
wrijven de spelregels er grondig in: zo gaan we om met elkaar in de
samenleving. Echt niet, dat ze even een baantje voor je regelen. Zij wijzen
alleen de weg. Ik vind die harde aanpak prettig. Tegelijkertijd telt
voor reclasseringswerkers ook respect en gelijkwaardigheid. Bij daders
ontbreekt dat nog wel eens. En dat ze zelf verantwoordelijk zijn voor
hun daden en toekomst, daarop moet je blijven hameren.'
Reclassering in beeld
■ intensief toezicht op 15.000 voorwaardelijk gestraften
■ 1000 gedragsinterventies bij daders zwaardere misdrijven
■ zo’n 30.000 werkstraffen onder strenge voorwaarden
■ samenwerking met gemeenten om lokale veiligheid te vergroten
10
minuten
Even tijd voor
de reclassering

Bureau BuiteNlaNd | 11
Onderzoek naar invloed vrijwilligers
Effect van wereldwijde
netwerk komt in kaart
schrik is niet genoeg. Een verblijf in een buitenlandse cel gaat daders niet
in de kouwe kleren zitten. Toch vallen velen in herhaling. Een deel keert
echter de misdaad de rug toe. Voorgoed of voor een tijdje. Mogelijk mede
dankzij inspanningen van vrijwilligers van Reclassering Nederland in het
buitenland. Onderzoekers van Avans Hogeschool gaan dit uitpluizen.
Zij leggen het werk van Bureau Buitenland onder de loep: waarom, wat, hoe
en met welk resultaat? Naar verwachting rollen uit het onderzoek ook
suggesties voor toekomstig beleid en voor de activiteiten van de vrijwilligers.
Drs Ineke Heemskerk en dr. Bas Vogelvang zijn verbonden aan het lectoraat
Reclassering en Veiligheidsbeleid. Zij voeren het onderzoek uit, samen met
drs. Heinrich Althoff van Bureau Buitenland van Reclassering Nederland.
‘Niets is makkelijker dan bezig zijn -
en niets is moeilijker dan effectief zijn’.
R. Alec MacKenzie, auteur managementboeken
Vrijwilligers buitenland
Politici
Ministeries

eclasseriNg NederlaNd augustus 2011 | 12
Bij het begin beginnen. Het onderzoek wil eerst de fundamenten
van het buitenlandse werk van Reclassering Nederland blootleggen.
Detentieschade beperken. Alvast in het buitenland begeleiding bieden,
zou leiden tot een veiliger samenleving. Dat is de veronderstelling.
Maar – zo vragen de onderzoekers zich af – is reclasseren niet evenzeer
een kwestie van fatsoen? Van behoorlijke strafrechtspleging?
Behoort een dader niet te ervaren dat misdaad tot straf leidt, maar
dat er ook een weg terug is? Lector Bas Vogelvang: ‘We kijken niet
alleen naar de veiligheid, maar ook naar de daders. Hen hoop en een
realistisch perspectief bieden is nodig. We zoeken uit of de inzet van
vrijwilligers een goede manier is om daders op hun verantwoordelijkheid
aan te spreken. Misschien is het zelfs hun recht.’
Meten is weten. De veronderstelling is simpel: begeleiding tijdens en
na verblijf in een buitenlandse gevangenis versterkt de neiging om de
misdaad vaarwel te zeggen. Ondermeer omdat het de weg plaveit
voor een kansrijke terugkeer in de samenleving. De onderzoekers kennen
de individuele verhalen en de recidivecijfers. Onbekend is het
effect van vrijwilligersinzet. Het onderzoek kan hen helpen bij te dragen
aan het zelfinzicht van daders en aan hun motivatie iets beters
van het leven te maken. Bas Vogelvang: ‘De gevangenis bant misdaad
niet uit. De kans op recidive blijft groot. Na de buitenlandse cel zelfs
wat langer dan na de Nederlandse gevangenis. Dus is het extra
belangrijk dit gevaar in de kiem te smoren. Als vrijwilligers succesvol
aansporen tot ander gedrag, geven ze mensen meteen een groter stuk
van hun leven terug. We gaan onderzoeken of dat klopt.’
Er leiden meer wegen naar Rome. De onderzoekers gebruiken
verschillende aanvliegroutes: doorspitten van literatuur, analyseren
van wet­ en regelgeving, interviews en enquêtes. Met twintig naar
Nederland teruggekeerde ex­ gedetineerden kijken ze diepgravend
terug. De helft loopt inmiddels maatschappelijk weer in de pas. De
andere helft is alweer in de fout gegaan of moddert verder in bedenkelijke
milieus. Vervolgens komen actuele gevallen aan bod. Naar
verwachting zo’n tachtig. Veertig in Europa: Duitsland, Frankrijk en
Spanje. Veertig in Latijns­Amerika: Dominicaanse Republiek, Peru en
Brazilië. Allemaal drugsklanten, want qua Nederlanders zitten de
buitenlandse gevangenissen vooral daarmee vol. Allemaal hebben ze
hulp gehad van vrijwilligers. Daarnaast is er een controlegroep van
tachtig personen. Voor hen is er geen begeleiding door vrijwilligers
beschikbaar. Bas Vogelvang: ‘Quasi­experimenteel noemen we dit type
onderzoek. Je hebt te maken met menselijk materiaal, met omstandigheden
die je niet allemaal in de hand hebt. De conclusies zijn daardoor
niet altijd spijkerhard, maar wel richtinggevend. Zo kijken we goed naar
mogelijke verbanden tussen activiteiten van vrijwilligers en het latere
gedrag van gedetineerden. Er zijn vast waardevolle lessen te leren.’
Buitenlandse detentie
■ zo’n 2500 Nederlanders zitten in een buitenlandse cel
■ goeddeels voor misdaden met drugs
■ elk jaar keren er zo’n 800 terug naar Nederland
■ begeleiding door ruim 300 vrijwilligers in 53 landen
10
minuten
Even tijd voor
de reclassering

WerKstraF | 13
Maatwerk in Midden-Limburg
Werkstraf echt uitdienen
in echt gebeurt het. Midden­Limburg zorgt dat alle werkstraffen
daadwerkelijk uitgevoerd worden. Volledig. Volwaardig. De gekozen vorm
voorkomt bovendien dat de straf een struikelblok is voor toekomstige
deelname aan de samenleving. Daders kunnen de straf parttime ondergaan.
Door in alle openheid te werken, betalen ze hun schuld aan de samenleving.
Maar ze kunnen ook hun zorgtaken in het gezin blijven vervullen. Evenmin
hoeven ze hun baan op de tocht te zetten. Nieuwe samenwerkingsafspraken
tussen gemeenten en Reclassering Nederland leggen de basis:
werkstraffen van halve dagen.
Werkstraffen vinden vaak in de openbare ruimte plaats. In wijken,
parken en plantsoenen. Een heel geregel met busjes en materialen.
Voor begeleiders en daders letterlijk een dagtaak. Voor wie dit niet paste,
werd een bezigheidje binnenhuis gezocht. Onbevredigend. Ook onnodig,
zo bewijst de nieuwe aanpak.
‘In sommige gevallen is de arbeid een beloning,
in andere een opvoedingsmiddel, nooit een straf.’
Ché Guevara, Zuid-Amerikaanse revolutionair, arts en schrijver.
Politiek
Gemeenten
Werkstrafbedrijven

eclasseriNg NederlaNd augustus 2011 | 14
Werkstraf moet. Elke ochtend om half negen melden zich zo’n veertig
gestraften bij een oude fabriekshal in Echt­Susteren. Hier zwaait
Wilbert Dericks, hoofd bedrijfsbureau van de werkstrafunit Roermond,
de scepter. Een deel van de groep stapt in de bus en gaat bijvoorbeeld
heggenknippen in Venlo. Of verlaten fietsen weghalen bij station
Venray. De hele dag klussen in het zicht van de samenleving. Een kleine
minderheid blijft achter: zij gaan in de hal aan de slag. Omdat ze
niet buiten kunnen werken. Door een te grote verstandelijke beperking
of een lichamelijke handicap. Maar er is een derde groep, en die
is nieuw in Echt. Zij vertrekken, meestal te voet, naar een project in de
buurt. Een vervuilde bioscoop. Een winkelcentrum waar het zwerfafval
tegen de puien waait. Een sloot vol kroos. Doorgaans niet het leukste
werk. Wilbert Dericks: ‘Een werkstraf is geen symbolische tik op de vingers.
De samenleving ziet dat daders iets teruggeven. Concreet.
Dat moet wat mij betreft ook van half negen tot één kunnen. Of
van half één tot vijf.’
Werkstraf werkt. Sjeng Lamers, unitmanager werkstraf in Roermond
is daarvan overtuigd. ‘Ik zie het iedere dag. Niet alleen parken en
plantsoenen knappen er van op. Ook daders zelf worden er beter van.
Een werkstraf is wel echt wat anders dan wezenloos voor je uitstaren
in een cel.’ Door de werkstraf een reguliere baan kwijtraken, kan
volgens Sjeng Lamers niet de bedoeling zijn. ‘Het gaat ook om reïntegreren.
Knap lastig als iemand plotseling geen betaalde baan meer
heeft. En toch loop je dat gevaar als je hele dagen achter elkaar elders
moet gaan buffelen.’ Ook voor daders met jonge kinderen zijn voldaagse
werkstraffen nauwelijks te realiseren. ‘Daarom de projecten
met halve dagen inzet. Er is natuurlijk altijd genoeg te doen. En
gemeenten worden er beter van, ook financieel.’
Werkstraf helpt. Het College van Burgemeester en Wethouders in
Echt­Susteren kiest van harte voor deelname. Tot grote voldoening van
Sjeng Lamers. ‘Er was geloof ik één gemeenteraadslid dat tegen stemde.
Een PVV’er. Nou ja.’ En niet alleen de gemeente is enthousiast.
‘Laat ik een voorbeeld geven. In de Baenje, een ouderenzorgcentrum
in Sittard, waren laatst een paar gestraften een halve dag aan het
werk. Schilderen, onkruid wieden: dat soort bezigheden.
Op een gegeven moment zat het erop; het was vijf uur geweest.
Er liepen nog wat ouderen met een rollator rond. Wat zeggen die
jongens, net klaar met hun werkdag?: ‘Zo kan er niemand door. Laten
we dat rollatorpaadje ook nog maar even wieden.’ Vrijwillig overwerk.
Voor niets. En dat zijn dan boeven! Kijk, dat bedoel ik nou, zonder te
romantiseren: werkstraf werkt. Je moet daders iets zinnigs te doen
geven. Gedwongen, maar toch…’
Werkstraf
■ de gemiddelde werkstraf: 68 uur
■ dagelijkse kosten per persoon: ongeveer 74 euro
■ kosten gevangenisstraf per dag: minstens 145 euro
10
minuten
Even tijd voor
de reclassering

gedragstraiNiNg | 15
Groepjes van één
Solo de diepte in
Homohaat, racisme, discriminatie. Het veranderen van dit gedrag lukt
slecht in groepsverband. Sterker: gedragstrainingen blijken een geliefd
podium voor diepgewortelde vooroordelen. Eén deelnemer verpest het
dan luidruchtig voor de rest. De anderen slaan dicht of laten zich opjutten.
Een oplossing is de stokebrand er uit te pikken. En hem individueel aan te
pakken. Reclassering Nederland adopteert hiertoe een Brits trainingsprogramma
en snijdt het op Nederlandse maat.
Solo heet de Nederlandse variant van de individuele gedragstraining.
Zonder financiële hulplijnen van de rijksoverheid verkent Reclassering
Nederland de mogelijkheden: solo de diepte in. Renée Henskens,
beleidsmedewerker en gedragswetenschapper is enthousiast: ‘De aanpak
heeft het gewenste effect op de meest uiteenlopende daders.’
‘Verander niet de mensheid, maar verander de structuur van
je eigen geest en je eigen denkbeelden, en je verandert alles.’
Vachel Lindsay, Amerikaans dichter (1879-1931)
Rechterlijke macht
Politiek
Wetenschappers
Medewerkers reclassering

eclasseriNg NederlaNd augustus 2011 | 16
Het doel is duidelijk. Renée Henskens, beleidsmedewerker bij
Reclassering Nederland: ‘Sommige daders spuien bij de groepstraining
hun persoonlijke, discriminerende opvattingen. Dat levert gevaar voor
racistische besmetting op. Dat kan niet. We willen die manier van
zwart­witdenken immers juist doorbreken. Op zich al lastig genoeg
zonder dat afzonderlijke deelnemers steeds alle aandacht opeisen.
Voor die mensen is de Solo­pilot oorspronkelijk ontwikkeld.’ Wie
haat probeert te zaaien, krijgt nu individuele begeleiding. ‘Er wordt
gemorreld aan vastgeroeste overtuigingen. Speciaal opgeleide trainers
proberen horizonten te verbreden. Het doel is daders anders te leren
kijken, naar zichzelf en naar anderen.’
De praktijk is veelbelovend. Eén van die trainers is Jolanda Mooij.
‘Zo’n cognitieve vaardigheidstraining is soms net een schoolklasje.
Dan zit er bijvoorbeeld eentje bij die steeds stekende opmerkingen
naar de trainer maakt. Dat vindt de rest van de groep eerst misschien
wel grappig, maar uiteindelijk beginnen die babbels iedereen te irriteren.
Het omgekeerde komt ook voor: wie juist niet assertief genoeg
is, krijgt al gauw de hele groep over zich heen. Die wordt dan het pispaaltje.
In beide gevallen wil je verder de diepte in met een individuele
dader. En dat kan met Solo. Zo kun je iemand tussen de sessies door
oefeningen laten doen die de sociale weerbaarheid vergroten. Een
soort huiswerk, dat je vervolgens wel persoonlijk begeleidt. Of je probeert
er in één­op­ééngesprekken achter te komen wat nazi­sympathieën
de dader nu eigenlijk opleveren. Zo zet je iemand aan ‘t denken.’
De nood is groot. Daarom zet Reclassering Nederland door met
het ontwikkelen van Solo. Dat de individuele cognitieve training in
Groot­Brittannië, Zweden en Noorwegen officieel erkend is, maakt het
ministerie van Justitie niet scheutiger. Het wil eerst de bestaande
trainingsvarianten geëvalueerd zien. Renée Henskens: ’In Amsterdam
stonden we voor een acuut probleem: gewelddadige homohaat. We
hadden haast. We hebben zelf voor de financiering moeten zorgen.
Gelukkig vonden we elders steun.’ Voorlopige redder in nood is de
Nationale Reclasseringsaktie, een particulier fonds. Dit bleek gevoelig
voor de behoefte aan de één­op­één optie. Renée Henskens: ‘Dat het
politiek een beetje tegenzit, mag Reclassering Nederland niet weerhouden
er tijd en energie in te steken.’
Individuele gedragstraining
■ One­to­One heet het Britse trainingsprogramma
■ Solo is de Nederlandse variant
■ twaalf ontmoetingen tussen trainer en dader
■ een of twee keer per week
■ proef met twintig personen
10
minuten
Even tijd voor
de reclassering

OPleidiNgeN | 17
Opleidingshuis uit de steigers
Vakmanschap meesterschap
gOed gereedscHaP is Het Halve WerK. Dat weet ook Reclassering
Nederland. Jarenlang is geïnvesteerd in RecidiveInschattingsSchalen,
QuickScans, toezichtmodellen, trainingsprogramma’s. Goed gereedschap komt
echter pas tot leven in vakbekwame handen. Het vak van reclasserings werkers
heeft zich in een paar jaar tijd ontwikkeld tot een vol waardige discipline. Met
opleidingsvarianten op hogescholen en bege lei dend onderzoek. Daar is nu het
Opleidingshuis aan toegevoegd. De praktijk als leerschool. Met een knipoog
naar oude tijden: het gildemodel blijkt goed te passen.
Het Opleidingshuis wordt gedragen door Reclassering Nederland, de
Jeugdreclassering, Het Leger des Heils en de verslavingsreclassering.
Medewerkers krijgen er basistechnieken aangereikt, maar ook is er veel
aandacht voor zelfreflectie en persoonlijke ontwikkeling in het werk.
Beleidsmedewerker Vivanne Ranty: ‘We kweken vakmensen die weten wat
hun gereedschap vermag.’
De meester opent de deur.
Je moet zelf naar binnen lopen.
Chinees spreekwoord
Opleiders
Medewerkers reclassering
Politiek

eclasseriNg NederlaNd augustus 2011 | 18
De leerling. Vivanne Ranty: ‘Reclassering is een heel bijzonder en vaak
lastig vak. Het controleren en begeleiden van daders is in de eerste
plaats mensenwerk. De laatste jaren is de aandacht dan ook gaandeweg
verschoven van de vraag ‘wat werkt?’ naar ‘wie werkt?’
Met andere woorden: het gereedschap hebben we, nu gaat het om
vakbekwaamheid. In het Opleidingshuis kiezen we voor het gildemodel:
meester en gezel. Een door de wol geverfde mentor kijkt zes
maanden lang mee over de schouders van een nieuwe medewerker.
Neemt hem of haar mee naar gesprekken. Schuift zelf aan bij intakes.
Motiveert en stimuleert. Zo leert de nieuwe collega allengs de fijne
kneepjes van het vak.’
De gezel. ‘De eerste fase lijkt op een overlevingscursus in het reclasseringsvak.
Lastig genoeg, als je bedenkt wat voor stevige jongens ze
vaak tegenover zich vinden. De meeste nieuwe collega’s hebben een
opleiding als sociaal werker achter de rug. Ze zijn vaak van nature
geneigd bijzonder veel empathie aan de dag te leggen. Dat is een
goede zaak. Maar het is in dit werk van cruciaal belang om duidelijke
grenzen te stellen. Dat evenwicht vinden is moeilijk, maar het is te
leren. Aan de ene kant meelevend zijn en aan de andere kant kritisch,
doortastend en objectief optreden. In de tweede fase gaan de nieuwe
collega’s daar dieper op in. Ze leren nog beter zelf te beoordelen of
ze de regie in handen houden tijdens een gesprek. Of ze de juiste toon
te pakken hebben. Daarnaast komen de medewerkers veel meer
te weten over specifieke problematiek: hoe herken je psychische aandoeningen,
wat zijn de tekenen van huiselijk geweld?’
De meester. ‘Het is de bedoeling dat alle nieuwe medewerkers de
eerste twee fasen volbrengen. De eerste is zelfs verplicht. De derde
fase is echt voor mensen die zich willen specialiseren. Die bijvoorbeeld
tbs­taakspecialist willen worden, of leidinggevende op een afdeling.
Daarvoor volgen mensen nu nog een externe opleiding, vaak een post­
HBO of academische scholing. Het doel is om op termijn onze eigen
mensen binnen de reclassering te kunnen bijscholen. Het zou natuurlijk
het allermooist zijn als we dat kunnen afsluiten met een diploma.
Maar dat heeft nogal wat voeten in de aarde. Voorlopig is het een
geweldige stap dat we nu een echte, formele interne opleiding hebben
voor nieuwe collega’s. Met oog voor het ambachtelijk mensenwerk
dat reclassering heet.’
Het Opleidingshuis kent drie fasen.
■ inleiding op het reclasseringswerk, begeleiding door een mentor
■ zelfreflectie en vinden van balans tussen controle en begeleiding
■ verdere verdieping of specialisatie
10
minuten
Even tijd voor
de reclassering

eNKelBaNd | 19
Ketenpartners aan de ketting
Elektronische controle
krijgt voet aan de grond
techniek heeft de toekomst. Maar onbekend maakt onbemind. Daarom
wil Reclassering Nederland elektronische controle van gestraften meer in de
kijker spelen. Ze laat eigen medewerkers en ketenpartners kennis maken
met de enkelband. Plus satelliettoezicht. De vrijwilligers merken wat
mogelijk is. En ervaren hoe het voelt om de antennes van Big Brother
voortdurend op zich gericht te weten. Een weekje aan de enkelband moet
de verandering in gang zetten. Van schouderophalen naar bewust benutten.
Van pessimist naar pleitbezorger.
Een diplomatenklasje, dat is het eigenlijk. Beoogde ambassadeurs van
de enkelband. Het begin van een olievlek: doorvertellen dat elektronische
controle helpt bij toezicht op bepaalde bijzondere voorwaarden:
bij geboden en verboden om op een bepaalde plek te zijn.
Vertrouwen is goed, controle is beter.
Duits spreekwoord. Later ook aan Lenin toegedicht
Rechterlijke macht
Politiek
Medewerkers reclassering
Politie

eclasseriNg NederlaNd augustus 2011 | 20
Techniek maakt mogelijk. Er zijn twee soorten enkelbanden. De ene
controleert of iemand op een voorgeschreven plek is, de ander volgt de
gangen van de drager overal. Raadsonderzoeker bij de Raad voor de
Kinderbescherming Cor van Leeuwenstijn is overtuigd van nut en
noodzaak: ‘Vroeger moest je een huisarrest persoonlijk controleren.
Maar je had je hielen nog niet gelicht of de dader sloop weer naar
foute vrienden. Met elektronisch toezicht kan dat niet meer.‘ Rechter
Jonneke Oosting ziet vooral mogelijkheden voor de enkelband met
GPS: ‘Het is een mooi instrument, zeker bij zedendelinquenten. Als die
hun gebiedsverbod overtreden is dat meteen zichtbaar. Een goede
bescherming ook voor mogelijke slachtoffers.’
Techniek stelt grenzen. Elektronische controle is nadrukkelijk niet
bedoeld als strafmaatregel. Ze ondersteunt het toezicht. ‘Maar een
dader voelt zo’n band wel degelijk als een vrijheidsbeperking.’ Anna
Akollo kan ervan meepraten. Ze is medewerkster Diagnose en Advies
bij Reclassering Nederland. Gedurende zes enkelbanddagen is
Amsterdam voor haar verboden gebied. ‘Terwijl mijn hele familie daar
woont. En mijn vriend!’ Volgens haar heeft de reclassering er een goed
hulpmiddel bij gekregen. Ze ziet met name mogelijkheden bij jonge
daders. ‘Ik vind opleiding heel belangrijk. Als een jongere eerder vrijkomt
op voorwaarde dat hij terug naar school gaat, dan kan een enkelband
helpen. Onopgemerkt spijbelen is er niet meer bij. En dat geeft
zo’n knul dan net de noodzakelijke vastigheid in zijn leven.’
Techniek overtuigt. Het bieden van structuur is volgens de kersverse
ambassadeurs bijzonder aan de enkelband. In marketingtermen:
een unique selling point. Te gebruiken bij het aanbevelen van elektronische
controle aan collega’s. Rechter Jonneke Oosting is dat zeker
van plan. ‘Mensen zoals ik, met een vaste baan, leiden natuurlijk al
een regelmatig leven. Maar dat geldt uiteraard niet voor iedereen
die met de reclassering in aanraking komt.’ Ze is – net als de overige
deelnemers aan de enkelbandzesdaagse – uitgenodigd voor een
vervolgbijeenkomst in het najaar. Dan staat op de agenda hoe verdere
voorlichting van ketenparners het best gestalte kan krijgen. Bij onder
meer het Leger des Heils en Bureau Jeugdzorg staan, los daarvan,
informatiebijeenkomsten gepland. Raadsonderzoeker bij de kinderbescherming
Cor van Leeuwenstijn loopt zich ook al warm. ‘We
zien dat jongeren binnen de jeugdinrichting vaak gewoon weer
met criminele buurtgenoten optrekken. Daar worden ze alleen
maar slechter van. Ik denk dat je dat kunt voorkomen door hen
gewoon thuis onder elektronische controle te plaatsen. Dat is uiteindelijk
ook goed voor de veiligheid van de samenleving. Daar wil
ik mijn collega’s van overtuigen.’
Ook de groten der aarden krijgen soms een enkelband omgelegd.
Enkele recente voorbeelden:
■ Martha Stewart, Amerikaanse TV­persoonlijkheid
■ Lisa Nowak, Amerikaanse astronaute
■ Bernard Madoff, Wall Street­oplichter
■ Lindsay Lohan, actrice van o.a. Georgia Rule
■ Dominique Strauss­Kahn, ex­baas IMF
10
minuten
Even tijd voor
de reclassering

NieuWe metHOdieK | 21
Reclasseringswerkers breken groepsgeest relschoppers
Rust achter de duinen
‘Oh oh den Haag’. Het begin van de bekende ode aan de Hofstad. Maar
het is niet altijd pais en vree in de residentie. Zoals eind 2009. In de Haagse
wijk Rustenburg­Oostbroek slaat een groep jongens een vrouw in elkaar.
Zomaar. Het zoveelste hoofdstuk in een jarenlange reeks vernielingen,
bedreigingen en diefstal. Nu is de maat vol: een tijdelijk samenscholingsverbod.
Even keert de rust terug. Al gauw gaat het weer mis. Inmiddels
bestaat de bende niet meer. Reclasseringswerkers hebben haar onthoofd.
Door de leiders er één voor één uit te pikken en persoonlijk aan te pakken.
Tuig waartegen weinig kruid gewassen was. De jongeren verschuilen zich
achter elkaar. Dat hebben de politiemensen van Bureau Zuiderpark
jarenlang ervaren. Daarom steunen ze het project WOW actief.
Wijkgericht Outreachend Werken.
‘Als er een schaap over de dam is volgen er meer.’
Nederlands spreekwoord
Politie
Politiek
Gemeenten
Rechterlijke macht

eclasseriNg NederlaNd augustus 2011 | 22
Handige binnenkomer. ‘Wij kenden die jongens al. Ze hadden vrijwel
allemaal een strafblad en veel waren er op voorwaarden vrij. Dat was
onze ingang. Als ze met ons niet mee zouden werken, dan gingen ze
de bak in.’ Reclasseringswerker Willy Topcu vertelt. Hij is een van de
leden van het WOW­team. ‘Wij hebben ons gericht op de leiders van
de harde kern. Dat waren er drie. Gewoon op straat aangesproken,
waar iedereen bij was. Natuurlijk wel eerst even aan de politie verteld
waar we mee bezig waren.’ De sterke arm volgt het project niet alleen
met grote belangstelling, maar ondersteunt het ook van harte. Zo krijgen
Willy Topcu en zijn collega’s eigen werkplekken toegewezen op
bureau Zuiderpark. ‘Maar we namen geen agenten mee naar die
gesprekken. De jongens ontvingen ons al niet heel hartelijk, maar van
de politie wilden ze echt niets weten. Die kreeg alle denkbare ziektes
toegewenst. En dat zijn er in Den Haag nog wat meer dan elders.’
De volle breedte aanpakken. Het WOW­team combineert dwang
met beloning. Zo volgt een van de bendeleiders verplicht een cognitieve
vaardigheidstraining. De jongen vindt al snel een baan bij een aannemer.
Als hij vervolgens toch weer de fout in gaat – kleinigheidje, wat
agressie bij de snackbar – komt de reclassering in beeld. Ze haalt de
rechter over om de voorwaardelijke straf niet ten uitvoer te leggen.
Zo behoudt de jongen zijn dagbesteding. ‘Ook voerden we gesprekken
met het incassobureau van Justitie. Zijn schulden dreigden hem verder
in de problemen te brengen. We praatten met zijn ouders, want
die wisten van niets. Zijn moeder had geen flauw idee wat dat was,
een veelpleger.’ Op het werk gaat het dan bijna alsnog mis. ’De manier
waarop zijn baas opdrachten gaf, vatte hij vaak op als beledigend.
Dat liep uit op ruzie. Daar hebben we bij bemiddeld. Inmiddels werkt
de jongen bij de broer van de aannemer, in hetzelfde bedrijf, op een
andere locatie. Dat gaat al een hele tijd goed.’
Verdeel en heers. Om wat meer contact met de hele groep te krijgen,
verzint het WOW­team een vriendelijke list. ‘Die jongens willen
natuurlijk van alles. Een afdakje tegen de regen, een feest met Oud en
Nieuw. Dat afdakje mocht niet van de gemeente. Over dat feest zeiden
we, dat ze zelf uitnodigingen moesten gaan flyeren en dat wij dan
ook aan de gang zouden gaan. Voor zulk wisselgeld kwamen ze wel
in beweging. Ineens waren ze positief bezig.’ Toch heeft juist de individuele
aanpak de grootste impact op de groepsgeest. Als de ergste
raddraaiers er eenmaal uit zijn gehaald, valt de boel al snel uit elkaar.
Er ontstaat onderling onenigheid. ‘Dat sommigen met de reclassering
meewerkten, viel niet bij iedereen in goede aarde. Daar kwam ruzie
van. Gesprekken moesten alsjeblieft niet plaatsvinden waar de rest
bij was. Uiteindelijk bleven er van de vijfentwintig man maar nog een
stuk vijf over. De lol was er toen snel vanaf.’ Vanaf april van dit jaar
is er geen overlastgevende groep meer gesignaleerd. Het is rustig
in Rustenburg.
Wijkgericht Outreachend Werken
■ outreachend: ongevraagde ondersteuning en acties
■ het Haagse WOW­team: van start in september 2010
■ gericht op overlastgevende jongeren
■ aanspreken op straat, thuis, zo nodig op het werk
10
minuten
Even tijd voor
de reclassering

10 minuten nummer 12, augustus 2011
commentaar en suggesties: info@reclassering.nl
concept en tekst Het Kantoor, Utrecht
Fotografie Peter Oey, Jan Lankveld, Dreamstime
vormgeving Studio MM, Eck en Wiel
druk AltijdDrukWerk, Utrecht
Begeleiding afdeling Media & Communicatie
issn: 1877-0150

Naar eeN veiliger sameNleviNg
AAN DE SLAG MET DADERS EN VERDACHTEN
Postbus 8215 ■ 3503 RE Utrecht ■ www.reclassering.nl