Inleiding

I n l e i d i n g
huis, 1979). In de daarop volgende decennia komen professionals ook onder
vuur te liggen van overheidswege. Er worden steeds meer eisen gesteld aan de
verantwoording van publieke middelen (accountability).
Eigen aan professionals is echter dat ze hoog zijn opgeleid, een beroep uitoefenen
gefundeerd op een eigen body of knowledge en dat ze gewend zijn aan handelingsvrijheid,
‘discretionaire ruimte’ (Freidson, 2001). Politieke inmenging
wordt door professionals dan ook als hinderlijk ervaren. Tegelijkertijd ligt deze
inmenging wel voor de hand, juist doordat instellingen van de maatschappelijke
dienstverlening niet alleen primaire en secundaire functies vervullen,
maar ook tertiaire. Aangezien het vaak om politiek-normatieve projecten gaat,
zoals de versterking van sociale cohesie in buurten, opvoedingsondersteuning,
leefbaarheid (zie hoofdstuk 7 van De Boer en Duyvendak), zijn instellingen
van maatschappelijke dienstverlening vaak ook echte instituties. Hun maatschappelijke
rol en de publieke financiering maken echter ook dat de politiek
op geringe afstand staat en dat mondige burgers zich met de instellingen en de
professionals willen bemoeien.
Bedreigende ontwikkelingen: individualisering
In veel hoofdstukken komt aan de orde dat de vernieuwingsnoodzaak van
instituties vaak wordt gemotiveerd onder verwijzing naar de individualisering
van de samenleving. Zo speelt individualisering een grote rol in actuele
debatten over de wijziging van het politieke stelsel, en dan vooral het kiesstelsel.
Hierbij wordt individualisering opgevat wordt als grotere mondigheid van
individuele burgers, die een directe band zouden willen met hun individuele
volksvertegenwoordigers (een argument voor de invoering van een districtenstelsel).
Maar wat is individualisering nu precies? Het valt nog niet mee om de recente
sociaalwetenschappelijke literatuur over individualisering samen te vatten.
Een eerste kenmerk dat we tegenkomen is decollectivisering; een andere Ik-Wijbalans
(om een term van Elias te gebruiken). Dit blijkt uit: een verminderde
greep op het individu van nabije verbanden als familie, buurt/buren en kerk;
minder (of kortstondiger en vrijblijvender) verbindingen van het individu met
allerhande groepen, en geringere relevantie van sociale categorieën zoals sekse,
leeftijd en klasse voor opvattingen en gedrag van het individu (Elias, 1991).
Er hebben zich in de afgelopen decennia onmiskenbaar verschuivingen in de
Wij-Ik-balans voorgedaan in de richting van het individu. Velen hebben enige
ruimte gekregen en afstand genomen van instituties als familie en kerk. Het is
echter de vraag of het in dit verband zinvol is om te spreken over individualisering
begrepen als eenduidig toegenomen onafhankelijkheid of verzelfstandiging.
Van afgenomen materiële afhankelijkheid van collectiviteiten is in ieder
33
6861_Sociale kaart.indd 33 1/15/07 8:45:39 AM