Inleiding

I n l e i d i n g
Organisaties kunnen dus meer of minder ‘institutioneel’ zijn – of worden. Ze
kunnen institutionaliseren wanneer ze grote zeggingskracht krijgen en gedrag
van mensen normatief gaan beïnvloeden. Maar dit betekent ook dat zich processen
van de-institutionalisering kunnen voordoen. Laten we opnieuw het koningshuis
als voorbeeld nemen. Begin jaren tachtig was sprake van een sociale
beweging – de kraakbeweging – die weinig ophad met het koningshuis. Onder
de leuze ‘Geen woning, geen kroning’ probeerden deze activisten de kroning
van Beatrix te verstoren. De institutie koningshuis had voor hen geen enkele
zeggingskracht (of louter een negatieve). Stel dat deze beweging zich had doorgezet
en iedereen schouderophalend aan de koningin voorbij zou gaan, dan
zou ze haar koninklijke mantel waarschijnlijk al snel aan de wilgen hangen.
Anders gezegd, louter vanwege de institutionele betekenis die het koningshuis
voor velen in Nederland nu heeft, en naar ieders verwachting voorlopig zal
houden, blijft de institutie koningshuis bestaan. Maar de-institutionalisering
blijft altijd mogelijk; republikeinen hopen daar van harte op.
Op het eerste gezicht lijkt het misschien tegenstrijdig dat instituties historische
zeggingskracht hebben én dat ze zich voortdurend moeten blijven waarmaken,
dat iedere dag opnieuw moet blijken dat mensen zich in hun gedrag iets van
deze institutie aantrekken. Het één volgt echter uit het ander. In normale omstandigheden
zullen instituties door hun historische zeggingskracht niet iedere
dag opnieuw ter discussie staan en erkennen we ze als vanzelfsprekend in
ons handelen. Maar als ze geen relevantie meer voor ons hebben dan kunnen
instellingen, ondanks hun lange geschiedenis, ophouden instituties voor ons te
zijn. Denk aan de omroeporganisaties: de vara, de kro, en de ncrv. Dat waren
ontzagwekkende instellingen waar letterlijk en figuurlijk naar geluisterd werd.
Maar vandaag zeggen velen in de politiek dat deze organisaties ‘gedateerd’ zijn
geraakt. Ze hebben veel van hun zeggingskracht verloren; niemand weet eigenlijk
meer waarvoor ze stonden, waartoe ze zijn opgericht. Laat staan dat we ons
nu nog veel laten vertellen door omroepbazen. Omroeporganisaties zijn dus
gede-institutionaliseerd geraakt.
Verandering in de mate van institutionalisering komt overigens niet alleen
door het eigen (dis)functioneren, instituties kunnen ook ter discussie komen te
staan omdat ze in verhouding tot andere instituties niet meer voldoen. Zo is er
nu al lange tijd discussie in Nederland over het nut van de Eerste Kamer. Gaat
de Eerste Kamer niet te veel op de stoel van de Tweede Kamer zitten? Wat is eigenlijk
het verschil tussen de inbreng van Eerste Kamerleden bij een behandeling
van een wet en bijvoorbeeld die van de Raad van State?
Ook het functioneren van het parlement, de Tweede Kamer, staat ter discussie.
Voert de Kamer haar taken wel goed uit? Zit ze de uitvoerende macht, de rege-
15
6861_Sociale kaart.indd 15 1/15/07 8:45:35 AM