downloaden - Amstelveen - Gemeente Amstelveen

Ruimtelijk Kwaliteitskader
Amstelveen
7 november 2012

Inhoud
Voorwoord
Samenvatting
3
1. Inleiding 5
1.1 Aanleiding 8
1.2 Doel 8
1.3 Werkwijze 8
1.4 Leeswijzer 9
2. Wat is ruimtelijke kwaliteit? 10
2.1 Ruimtelijke kwaliteit 10
2.2 Het belang van ruimtelijke kwaliteit 10
3. Ruimtelijke kwaliteit in Amstelveen 12
3.1 De Amstelveense identiteit 12
3.2 Huidig beleidskader en beleidspraktijk 17
3.3 Vraagstukken en opgaven 20
4. Ruimtelijk kwaliteitskader 26
4.1 Routes, wijken en oriëntatiepunten 27
4.2 Randvoorwaarden voor ontwikkeling 30
4.3 Duurzaam ruimtegebruik 35
5. Uitvoering 37
5.1 Ruimtelijke initiatieven/ ontwikkelingen 37
5.2 Ingrepen in de openbare ruimte 37
5.3 Opstellen van bestemmingsplannen 37
5.4 Opstellen van beeldkwaliteitplannen 38
5.5 Wijzigen prioritering bestemmingsplannen 38
Bijlage 1 Toelichting cultuurhistorie 40
Bijlage 2 Gebiedsbeschrijvingen 43
Bijlage 3 Beleidskader 71
Bijlage 4 Inspraak 76
3

4
4

Voorwoord
5
De ruimtelijke kwaliteit van Amstelveen behouden en waar mogelijk versterken. Tegelijkertijd een basis
bieden voor vrijheid op het gebied van ruimtelijke ordening waar dit kan. Dat is het doel van dit Ruimtelijk
Kwaliteitskader.
Ruimtelijke kwaliteit draagt bij aan een prettige, duurzame leefomgeving en het wooncomfort van mensen.
Ruimtelijke kwaliteit heeft een economisch, sociaal, ecologisch en cultureel belang. Een positieve
belevingswaarde, gebruikswaarde en toekomstwaarde is gunstig voor het investeringsklimaat en voor de
waarde van onroerend goed.
Daarnaast vertegenwoordigt ruimtelijke kwaliteit een culturele waarde. Zo vormt cultuurhistorie een
boodschapper uit het verleden, geeft het identiteit aan de plek en oefent het aantrekking uit op bewoners en
bezoekers.
De ruimtelijke kwaliteit in Amstelveen wordt bepaald door een aantal zaken. Met name op het gebied van
belevingswaarde en identiteit zijn er elementen in Amstelveen die extra bescherming en aandacht verdienen.
Het betreft het versterken van routes en structuren, behoud en versterking van diversiteit in en tussen wijken,
het toevoegen van oriëntatiepunten en aandacht voor behoud van cultuurhistorie. Daarnaast is er aandacht
voor duurzaam ruimtegebruik, zoals meervoudig ruimtegebruik, functiemenging en flexibiliteit en vrijheid
binnen bestemmingen.
Ruimtelijke kwaliteit is één van de factoren die bepaalt hoe inwoners hun stad beleven, nu en in de toekomst.
De ruimtelijke kwaliteit van een stad als Amstelveen wordt in een complex speelveld bepaald en gemaakt. De
gemeente, maar ook projectontwikkelaars, architecten, corporaties, ondernemers en inwoners zelf, maken
samen de stad tot de stad die zij is. De gemeente doet dit vooral vanuit haar rol als beheerder van de
openbare ruimte en kadersteller bij ruimtelijke ontwikkelingen.
Ruimtelijke kwaliteit ontstaat niet vanzelf. Sterker: als je niets doet verdwijnt het.
Het kost inspanning om bestaande ruimtelijke kwaliteit te behouden. Minstens zo moeilijk is het om bij
nieuwbouw een nieuwe, kwalitatieve omgeving te creëren.
Dit Ruimtelijk Kwaliteitskader geeft voor de toekomst de richting aan voor afwegingen op het gebied van
ruimtelijke kwaliteit in Amstelveen.
John Levie, wethouder Ruimtelijke Ordening
November 2012
5

6
6

Samenvatting
Het Ruimtelijk Kwaliteitskader Amstelveen biedt het kader om de ruimtelijke kwaliteit van Amstelveen
te behouden en te versterken. Het is een sturingsinstrument en toetsingskader bij het opstellen
van bestemmingsplannen, beeldkwaliteitplannen, uitvoering en begeleiding van ruimtelijke projecten en
inrichting van openbare ruimte. Naast sturing geeft het kader ook een basis voor vrijheid en deregulering
op het gebied van ruimtelijke ordening, waar dit in de gemeente toelaatbaar is.
7
De ruimtelijke kwaliteit in Amstelveen wordt bepaald door een aantal zaken. Met name op het gebied van
belevingswaarde en identiteit zijn er elementen in Amstelveen die extra bescherming en aandacht verdienen.
Het betreft het versterken van routes en structuren, behoud en versterking van diversiteit in en tussen wijken,
het toevoegen van oriëntatiepunten en meer aandacht voor behoud van cultuurhistorie. Daarnaast is er
aandacht voor duurzaam ruimtegebruik, zoals meervoudig ruimtegebruik, functiemenging en flexibiliteit.
Het Ruimtelijk Kwaliteitskader geeft voor de toekomst de richting aan voor afwegingen op het gebied van
ruimtelijke kwaliteit. Het kader anticipeert hierbij op een aantal (landelijke) ontwikkelingen en trends op het
gebied van welstand, bestemmingsplannen en toekomstige wetgeving (Omgevingswet). Bijvoorbeeld
deregulering van welstand, het toepassen van globalere en flexibelere bestemmingsplannen en het op termijn
mogelijk vervangen van bestemmingsplannen door verordeningen en integrale omgevingskaders voor
plantoetsing.
7

1. Inleiding
1.1 Aanleiding
8
Ruimtelijke kwaliteit is één van de factoren die bepaalt hoe inwoners hun stad beleven. De ruimtelijke kwaliteit
van een stad als Amstelveen wordt echter in een complex speelveld bepaald en gemaakt. De gemeente,
maar ook projectontwikkelaars, architecten, corporaties, ondernemers en de inwoners zelf, maken samen de
stad tot de stad die zij is. De gemeente doet dit vooral vanuit haar rol als beheerder van de openbare ruimte
en kadersteller bij ruimtelijke ontwikkelingen.
Het laatste decennium wordt steeds kritischer gekeken naar de rol van de gemeente in de ruimtelijke
inrichting van ons land. Aan de ene kant worden hogere eisen gesteld aan de uitstraling, identiteit en beleving
van steden en landschappen. Aan de andere kant is er een roep om deregulering en snellere procedures.
Deze zaken kunnen niet los van elkaar worden gezien.
In de structuurvisie Amstelveen 2025+ is mede daarom geconstateerd dat er behoefte is aan een kader
waarin uitgangspunten worden geformuleerd voor het beter benutten van de bestaande stad en waarin
tegelijk waarborgen worden ingebouwd voor het zoveel mogelijk behouden van het ruime en groene karakter
van Amstelveen. Bepaald dient te worden welke elementen de ruimtelijke kwaliteit van Amstelveen bepalen
en hoe deze behouden en versterkt kunnen worden. Hierbij wordt gezocht naar een evenwicht tussen ruimte
bieden voor vrijheid en ontwikkelingen, maar ook kaders stellen waar dit van belang is voor de ruimtelijke
kwaliteit van Amstelveen.
Tegelijkertijd is er een aantal (landelijke) ontwikkelingen en trends op het gebied van welstand en
bestemmingsplannen, waaronder deregulering van welstand en het toepassen van globalere en flexibelere
bestemmingsplannen. Het ruimtelijk kwaliteitskader geeft de richting aan voor de in de toekomst op te stellen
bestemmingsplannen.
1.2 Doel
Dit Ruimtelijk Kwaliteitskader biedt een kader voor het zoveel mogelijk behouden en waar mogelijk versterken
van de ruimtelijke kwaliteit van Amstelveen enerzijds en anderzijds vrijheid bieden waar dit kan. Dit dient
uiteindelijk zijn beslag te krijgen in de beleidsuitvoering, zoals het opstellen van bestemmingsplannen, de
uitvoering en begeleiding van ruimtelijke projecten en de inrichting van de openbare ruimte.
Dit Ruimtelijk Kwaliteitskader beschrijft derhalve de huidige ruimtelijk kwaliteit van Amstelveen op
hoofdlijnen,het maakt helder voor welke nieuwe opgaven we staan, welke bestuurlijke keuzes daaruit
voortvloeien en welke stappen er moeten worden genomen om tot uitvoering te komen.
1.3 Werkwijze
Bij het opstellen van het Ruimtelijk Kwaliteitskader heeft naast inbreng van gemeentelijke vakafdelingen,
consultatie van belanghebbenden plaatsgevonden, waaronder de commissie Ruimtelijke kwaliteit.
Het concept Ruimtelijk Kwaliteitskader heeft van 28 maart 2012 tot en met 16 mei 2012 in het kader van de
inspraak ter inzage gelegen. De inspraakreacties en beantwoording zijn in bijlage 4 opgenomen. De reacties
hebben niet geleid tot aanpassing van het Ruimtelijk Kwaliteitskader.
8

1.4 Leeswijzer
9
Na dit hoofdstuk wordt in hoofdstuk 2 omschreven wat ruimtelijke kwaliteit is en wordt het belang ervan
aangegeven. Hoofdstuk 3 beschrijft de huidige ruimtelijk kwaliteit van Amstelveen op hoofdlijnen, geeft de
huidige beleidskaders weer en vertaalt dit in de nieuwe opgaven waar we voor staan. Hoofdstuk 4 is het
ruimtelijk kwaliteitskader, hierin worden de bestuurlijke keuzes tot behoud en versterking van de ruimtelijke
kwaliteit weergegeven. Tenslotte wordt in hoofdstuk 5 aangegeven welke stappen er moeten worden
genomen om tot uitvoering te komen.
9

2. Wat is ruimtelijke kwaliteit?
2.1 Ruimtelijke kwaliteit
10
Het is niet eenvoudig een definitie te geven van “ruimtelijke kwaliteit”. Algemeen geaccepteerd is dat
ruimtelijke kwaliteit een optelsom is van de begrippen belevingswaarde, gebruikswaarde en toekomstwaarde.
Belevingswaarde zegt iets over de manier waarop mensen hun omgeving beleven en waarderen. Hier
spelen kwaliteitsaspecten als diversiteit, identiteit, herkenbaarheid, attractiviteit en schoonheid. Deze hebben
hun weerslag binnen stedenbouwkundige en cultuurhistorische structuren, groen- en waterstructuren,
verkeerstructuren, architectuur en kunst.
Gebruikswaarde zegt iets over de manier waarop mensen hun omgeving (kunnen) gebruiken. Hier spelen
kwaliteitsaspecten als functionaliteit, efficiëntie, doelmatigheid, samenhang en bereikbaarheid. Deze hebben
hun weerslag binnen stedenbouwkundige principes als meervoudig ruimtegebruik en functiemenging.
Toekomstwaarde zegt iets over in hoeverre de omgeving gericht is op toekomstig gebruik en beleving. Hier
spelen kwaliteitsaspecten als duurzaamheid, doelmatigheid in tijd, aanpasbaarheid, uitbreidbaarheid en
flexibiliteit. Deze hebben hun weerslag binnen stedenbouwkundige principes als flexibel/aanpasbaar bouwen,
duurzaam bouwen, functiemenging en globale en flexibele planvorming.
2.2 Het belang van ruimtelijke kwaliteit
Ruimtelijke kwaliteit heeft een economisch, sociaal, ecologisch en cultureel belang. Een grote
belevingswaarde, gebruikswaarde en toekomstwaarde is gunstig voor het investeringsklimaat en voor de
waarde van het onroerend goed. De levensduur van vastgoed neemt evenredig toe met de mate van
kwaliteit! Ruimtelijke kwaliteit draagt bij aan een prettige leefomgeving en het wooncomfort van mensen.
Aantrekkelijk vormgegeven, flexibele levensloopbestendige woningen zijn duurzamer. En tenslotte
vertegenwoordigt ruimtelijke kwaliteit een culturele waarde. Cultuurhistorie is een boodschapper uit het
verleden, geeft identiteit aan de plek en oefent aantrekking uit op bewoners en bezoekers. Ruimtelijke
kwaliteit zorgt voor duurzaamheid, zodat ook toekomstige generaties daarvan gebruik kunnen maken en
kunnen genieten.
Ruimtelijke kwaliteit ontstaat niet vanzelf. Sterker nog: als je niets doet verdwijnt het vanzelf. Het kost
inspanning om bestaande ruimtelijke kwaliteit te behouden. Zonder zorg verwatert de kwaliteit van de ruimte.
Minstens zo moeilijk is het om een nieuwe, kwalitatieve omgeving te creëren. Het vraagt om een goed
samenspel tussen opdrachtgevers, overheid, bekwame ontwerpers en deskundige en inspirerende adviseurs.
Het vraagt van de lokale overheid - van bestuurders en ambtenaren - een actieve en ambitieuze houding;
zowel bij de invulling van haar rol als opdrachtgever, als in haar verantwoordelijkheid van hoeder van de
kwaliteit van de publieke ruimte en opsteller van ambities en randvoorwaarden daartoe.
10

11
11

3. Ruimtelijke kwaliteit in Amstelveen
12
Met de structuurvisie Amstelveen 2025+ zijn de belangrijkste (ruimtelijke) kwaliteiten van Amstelveen
vastgesteld. Een uitstekend woonklimaat, aantrekkelijk internationaal vestigingsklimaat, hoog
voorzieningenniveau en een meer dan gemiddelde bereikbaarheid. Met name de combinatie van het ruime en
groene karakter van Amstelveen, de ligging tussen Amsterdamse Bos en Amstelscheg en de nabijheid van
Amsterdam, draagt bij aan de attractiviteit van de gemeente.
Woonmilieus in Amstelveen variëren van stedelijk via suburbaan en dorps wonen in het groen tot landelijk
wonen. Goed herkenbaar is de opeenvolging van wijken waarin de verschillende tijdsbeelden zijn verankerd
in de stedenbouwkundige structuur en architectuur. Binnen de wijken is in meer of mindere mate sprake van
een herhaling van patronen en typologieën. Van Amstelveen als geheel kan gezegd worden dat de uitstraling
redelijk consistent is, echter weinig uitbundig of specifiek. Een “ingetogen beschaafdheid” is dominant en
maakt dat Amstelveen voor velen een goed vestigingsklimaat biedt.
3.1 De Amstelveense identiteit
Identiteit vanuit cultuurhistorie
Amstelveen is ontstaan te midden van veenmoeras. Dit is bepalend geweest voor de inrichting van het
landschap. De eerste bewoning vond plaats aan de oevers van de veenstromen. Vanaf de middeleeuwen tot
begin 20 ste eeuw was turfwinning de belangrijkste inkomstenbron. Dit is terug te zien aan het
verkavelingpatroon, de grote plassen en de aanleg van kaden, dijken, sluizen, en bruggen.
De polders, windmolens, dijken, ringvaarten en hoogteverschillen tussen boven- en benedenland zijn het
resultaat van vier eeuwen droogmalen van veenmoeras. Na inpoldering werden de polders ingericht met
boerderijen, graslanden (veeteelt) en nieuwe infrastructuur. Op het bovenland langs de Amstel werden
voorname buitenplaatsen aangelegd door de gegoede burgerij uit de stad.
De historische dorpskernen Ouderkerk aan de
Amstel,Nes aan de Amstel, Bovenkerk en Nieuwer-
Amstel (het ‘oude dorp’) zijn ontstaan op kruispunten
van (water)wegen. Deze kernen werden verbonden
door hoger gelegen verbindingswegen (veelal
dijklichamen), waarop bebouwingslinten ontstonden.
Zowel de lintbebouwing als de oude dorpskernen
kennen een grote verscheidenheid in
bebouwingstypologie. Op de kaart ‘Cultuurhistorie’
staan de belangrijkste cultuurhistorische elementen
aangegeven.
Bebouwingslint aan de Amsteldijk-Zuid
Amstelveen is trots op haar erfgoed en cultuurhistorie en zet dit in ter verrijking van haar ruimtelijke
kwaliteiten het uitdragen van haar identiteit. Monumentale en beeldbepalende panden en straatwanden,
historische structuren, parken, bruggen en waterwerken markeren het stadsbeeld en fungeren veelal als
oriëntatiepunten. De typerende bouwstijl, constructiewijze en materiaalgebruik, de afleesbaarheid van de
(voormalige) functie en afstemming met de (groene) omgeving, zorgen voor een boeiende en prettige
leefomgeving waarbij de historie voelbaar en zichtbaar is. Vaak is sprake van een esthetische meerwaarde
door de aanwezige bebouwing en hun groepering, hoogte- en straathoekaccenten, de aanwezige zichtlijnen
en/of contrastwerking.
12

13
13

Een omgeving met een eigen
(historisch) gezicht is doorgaans
prettig om te verblijven, trekt
bewoners, bedrijven, bezoekers en
recreanten, zorgt voor een positief
welvaartseffect en is dus economisch
interessant. De historische kernen en
linten met hun horeca en
gezichtbepalende architectuur, zoals
Bovenkerk, Buurt over Ouderkerk en
het Oude Dorp, zijn hier goede
voorbeelden van.
14
Gezicht op historische straatwand in Buurt over Ouderkerk
Een voorbeeld van inpassing van cultuurhistorische elementen bij ruimtelijke ontwikkelingen is de
reconstructie van “Post 12”, onderdeel van de Linie van Krayenhoff. Dit verdedigingswerk was ooit onderdeel
van de Stelling van Amsterdam, en ligt nu te midden van kantorenpark Commerce park. De hoogteverschillen
in het landschap en het geplaatste kanon geven aanleiding tot verdieping in de geschiedenis van de locatie.
Met informatieborden wordt uitleg gegeven over de historie van de locatie. Het is een aangename plek om,
binnen een cultuurhistorische setting, van de lunch en buitenlucht te genieten.
Veel historische (monumentale) panden in Amstelveen hebben hun oorspronkelijke functie verloren. Om
verval te voorkomen is herbestemming dan een goede oplossing. Een historische setting biedt een geliefd
vestigingsklimaat, vanwege het karakteristieke pand, het cultuurhistorisch verhaal en de uitgedragen
identiteit. Zo is de Rijksmonumentale voormalige kruitfabriek aan de Amstel in gebruik als
bedrijfsverzamelgebouw, is de Rijksmonumentale molen ‘de Jonge Dikkert’ een restaurant en kan men in de
oude fietsenwinkel en - werkplaats aan de Dorpsstraat tegenwoordig genieten van een lunch.
Identiteit door verscheidenheid van wijken
Vanaf ca. 1920 vindt verstedelijking in rap tempo plaats. Er worden uitbreidingswijken, infrastructuur en
bedrijventerreinen in de drooggemaakte polders gerealiseerd. Amstelveen kent, naast de oorspronkelijke
dorpskernen en historische linten, wijken uit de jaren twintig met een tuindorpkarakter, voorname woonwijken
uit de jaren dertig, wederopbouwwijken uit de jaren vijftig en zestig, woonerfwijken uit de jaren zeventig en
tachtig en hedendaagse wijken zoals Westwijk. Typerend is ook de opkomst van kantoorparken,
bedrijventerreinen en clustering van voorzieningen als scholen, medische centra en winkelcentra. Elk van
deze gebieden heeft haar eigen kenmerken die de identiteit bepalen van het gebied. In een aantal
beleidsdocumenten zijn deze gebieden geanalyseerd en beschreven, zoals in de Woonvisie, de
Welstandsnota en het Groenstructuurplan. De te onderscheiden wijken staan aangegeven op de kaart
‘Wijkindeling’.
De verstedelijking van Amstelveen is vanaf het begin samen gegaan met veel aandacht voor een groene
woonomgeving. De vele (heem)parken, plantsoenen, groene singels, het Amsterdamse Bos en Amstelscheg
getuigen hiervan.
Identiteit door routes en structuren
Op stadsniveau is een aantal belangrijke beeldbepalende (cultuurhistorische) stedenbouwkundige-, groen/
water- en verkeersstructuren te onderscheiden. Deze structuren vormen het raamwerk waarbinnen de wijken
van Amstelveen verschillende invullingen hebben gekregen. De kracht en kwaliteit van dit raamwerk is dat de
stad leesbaar en overzichtelijk is en blijft, ondanks de verschillende signaturen van de wijken en de later
toegevoegde ruimtelijke ontwikkelingen. Behoud van deze structuren is daarom van levensbelang voor de
ruimtelijke kwaliteit van Amstelveen.
In een aantal beleidsdocumenten zijn deze structuren geanalyseerd en vastgelegd, zoals in het
Groenstructuurplan, het Stedelijk waterplan, de Welstandsnota, de Monumentennota en de archeologische
verwachtingskaart.
14

15
De openbare ruimte is in hoge mate bepalend voor de ruimtelijke kwaliteit. Deze is in Amstelveen over het
algemeen van hoge kwaliteit en behoeft blijvende aandacht bij nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen en beheer.
Voor het beheer van de openbare ruimte is in 2011 een stadsbreed beeldkwaliteitplan vastgesteld. De
continuïteit in het beeld van belangrijke routes is een aandachtspunt.
Identiteit door gebouwen en elementen
Historische gebouwen en elementen herinneren ons aan de
ontstaansgeschiedenis van Amstelveen.
Voormalige molens aan de Amsteldijk en Ringdijk verwijzen naar
de drooggemalen polders, kerktorens en beeldbepalende
pandennaar de oude dorpskernen, buitenplaatsen naar de
vroege ontwikkeling langs de Amstel en stationnetjes naar de
tramlijn van Amsterdam naar Uithoorn.
In de ondergrond is bovendien sprake van archeologische resten.
Om ons te herinneren aan de historie en het ontstaan van
Amstelveen, en de inwoners van Amstelveen haar identiteit te
laten beleven, is het van belang deze gebouwen en elementen te
behouden voor de toekomst.
Het stationsgebouw in het Oude Dorp
Op de kaart ‘Cultuurhistorie’ zijn gebouwen en elementen geïnventariseerd en in kaart gebracht, vanuit
cultuurhistorisch oogpunt. Een deel van de objecten geniet een monumentale status (op gemeentelijk of
nationaal niveau). Daarnaast zijn er gebieden aangewezen als een beschermd stads- of dorpsgezicht (tevens
op gemeentelijk of nationaal niveau). Andere beeldbepalende gebouwen en elementen genieten geen
bescherming, maar dat betekent niet dat ze niet behoudenswaardig zijn. Deze verdienen extra aandacht en
zijn daarom opgenomen op de kaart ‘Cultuurhistorie’.
Naast historische gebouwen zijn ook beeldbepalende, modernere gebouwen in Amstelveen
behoudenswaardig. Voorbeelden zijn: het Cobramuseum (architect Quist), centrale bibliotheek (architect
Ruyssenaars) en de “cultuurstrip” aan het Stadsplein (architect Crouwel).
Identiteit door architectuur en kunst
De impact van architectuur op de ruimtelijke kwaliteit is groot. Amstelveen kent, door de verschillende
bouwperioden, veel verschillende architectuurstijlen, Met name het contrast tussen vooroorlogse bebouwing
en bebouwing uit de wederopbouwperiode is groot. De vooroorlogse architectuur is bijzonder en
monumentaal (bijvoorbeeld Amsterdamse school buurtjes in Randwijck). De wederopbouwarchitectuur is
sober en zonder aansprekende details.
15

Amsterdamse school Wederopbouw
Daarnaast heeft Amstelveen een aantal
spraakmakende gebouwen. Voorbeelden
van beeldbepalende panden zijn het
oude en nieuwe KPMG hoofdkantoor,
bebouwing rond het Stadsplein, de
brandweerkazerne, de Meandertorens
en het Raadhuis. Deze gebouwen
voegen met name wat aan de stad toe
wanneer zij zijn gelegen op een plek
binnen de stad die betekenis heeft. De
architectuur van het gebouw
ondersteunt het bijzondere van de plek
of de bijzondere functie die het gebouw
heeft. Zo vormt het KPMG-gebouw een
duidelijke entree van de stad en geeft de
architectuur rond het Stadsplein deze
plek een bijzondere uitstraling. KPMG-gebouw fungeert als entree naar de stad
16
Hetzelfde kan, op kleine schaal, bereikt worden met kunst in de openbare ruimte. Kunstwerken kunnen een
plek herkenbaar maken, identiteit verlenen en betekenis geven. Amstelveen kent een groot aantal openbare
kunstwerken in de buitenruimte, vaak gesitueerd in groenstructuren.
16

3.2 Huidig beleidskader en beleidspraktijk
17
Voor dit Ruimtelijk Kwaliteitskader is een aantal vigerende beleidskaders van belang. Er is namelijk al veel
beleid in Amstelveen dat ingaat op behoud en bevordering van ruimtelijke kwaliteit. De huidige ruimtelijke
kwaliteiten zijn er niet vanzelf gekomen. Daarom worden de meest relevante kaders hieronder kort toegelicht.
Een meer uitgebreide beschrijving is te vinden in bijlage 3.
Structuurvisie Amstelveen 2025+ (2011)
De structuurvisie ‘Amstelveen 2025+’ is de integrale en globale ruimtelijke visie voor geheel Amstelveen.
De structuurvisie zet in op versterking van bestaande kwaliteiten en toevoeging van nieuwe kwaliteiten, om zo
een bijdrage te leveren aan de concurrentiepositie van de Metropoolregio.
Ook met betrekking tot ruimtelijke kwaliteit zijn ambities en voornemens vastgesteld. Zo is slim en duurzaam
ruimtegebruik uitgangspunt in de structuurvisie. Om grootschalige woningbouw in het buitengebied te
voorkomen, maar tegelijk tegemoet te komen aan de vraag naar woningen, is het zaak bestaand stedelijk
gebied optimaal te benutten. Hierbij staat kwaliteit voorop en dient ongewenste verdichting te worden
voorkomen.
Daarnaast is in de structuurvisie
geconstateerd dat er behoefte is aan
een kader waarin uitgangspunten
worden geformuleerd voor het beter
benutten van de bestaande stad en
tegelijk waarborgen worden
ingebouwd voor het zoveel mogelijk
behouden van het ruime en groene
karakter van Amstelveen. Er dient te
worden bepaald welke elementen de
ruimtelijke kwaliteit van Amstelveen
bepalen en hoe deze behouden en
versterkt kunnen worden. Hierbij
wordt gezocht naar een evenwicht
tussen ruimte bieden voor vrijheid en
ontwikkelingen, maar ook kaders
stellen waar dit van belang is voor de
ruimtelijke kwaliteit van Amstelveen.
Fonds kwaliteitsverbeteringen openbare ruimte
Het groen in Amstelveen is bepalend voor ruimtelijke kwaliteit
Met de vaststelling van de structuurvisie Amstelveen 2025+ is tevens een “fonds kwaliteitsverbeteringen
openbare ruimte” ingesteld. Dit fonds biedt de gemeente de mogelijkheid investeringen in de kwaliteit van de
openbare ruimte te delen met initiatiefnemers van ruimtelijke ontwikkelingen. Dit fonds kan in de loop van de
tijd worden gevuld.
Groenstructuurplan Amstelveen 2008 - 2018
Het Groenstructuurplan geeft de ambitie ten aanzien van de ontwikkeling van de Amstelveense
groenstructuur aan. Het heeft als doelstellingen het behouden en waar mogelijk versterken van het groen,
zowel in de bebouwde kom als in het buitengebied, in omvang en/of in kwaliteit door het vaststellen van
structuur en beeldbepalende delen van het Amstelveense groen.
De bijzondere karakteristiek en de functionele betekenis van de groenstructuur wordt aangegeven en er
wordteen kader geboden op basis waarvan bij ruimtelijke ingrepen goed afgewogen keuzes kunnen worden
gemaakt. Afwegingen op het gebied van ruimtelijke ordening worden getoetst aan het Groenstructuurplan.
17

Bomenplan 2008
18
Boombeplanting en de groene structuren zijn beeldbepalend voor de groene inrichting van de stad. Bomen
zijn stedenbouwkundig gezien een structurerend en verbindend element. Zij dragen bij tot de gewenste
buurtkarakteristiek, zorgen voor een groene soms parkachtige inrichting en dragen bij tot de gewenste
inrichting van de buitenruimte. Het Bomenplan geeft de gemeente een uitwerking voor het bomenbeheer,
waarbij het groenstructuurplan als kader dient. Uitgangspunt is dat de vastgestelde bomenstructuur behouden
blijft en daar waar nodig wordt versterkt. Tevens biedt het bomenplan handvatten hoe om te gaan met bomen
bij ingrepen in de openbare buitenruimte.
Welstandsbeleid
De Amstelveense welstandsnota maakt deel uit van het ruimtelijk kwaliteitsbeleid, gericht op het tot stand
brengen van een betekenisvolle fysieke omgeving. Het heeft betrekking op alle aspecten daarvan: de
esthetische en functionele kwaliteit, de duurzaamheid en de cultuurhistorische betekenis.
De welstandsnota bestaat uit algemene welstandscriteria en gebiedsspecifieke gebiedsbrochures.
Omgevingsvergunningaanvragen worden door de commissie Ruimtelijke Kwaliteit getoetst aan de
welstandsnota.
Monumenten- en cultuurhistorisch beleid
De beschrijving van de cultuurhistorische opbouw van Amstelveen met haar wijken en bebouwing, alsmede
de omgang met cultuurhistorie, beschermde gezichten en monumenten in de gemeente Amstelveen is
beschreven in de Monumentennota. Het beleid met betrekking tot advisering, vergunningaanvragen en
onderhouds- en restauratiewerkzaamheden is opgenomen in de Erfgoedverordening gemeente Amstelveen.
Daarnaast heeft de gemeente archeologiebeleid vastgesteld, met als onderdeel daarvan de archeologische
verwachtingenkaart. Omgevingsvergunningaanvragen worden door de commissie Ruimtelijke Kwaliteit
getoetst aan het Monumenten- en cultuurhistorisch beleid. De archeologische verwachtingenkaart wordt in
bestemmingsplannen vertaald in een juridische regeling.
Commissie Ruimtelijke Kwaliteit
De gemeente Amstelveen beschikt sinds 1 januari 2012 over een commissie Ruimtelijke Kwaliteit, die bestaat
uit een delegatie van leden van de voormalige welstands- en monumentencommissie. Het werk dat de
commissie verricht komt voort uit de verplichtingen in de woningwet en de monumentenwet. De commissie
Ruimtelijke Kwaliteit is samengesteld uit een team van onafhankelijk deskundigen, aangesteld door het
college van B en W voor een periode van drie jaar.
De commissie toetst alle vergunningplichtige bouwwerken aan de door de gemeenteraad vastgestelde
criteria, zoals opgenomen in de welstandsnota.
Kunst en cultuur
In de Actualisatie cultuurbeleid (2009) zet de gemeente Amstelveen in op een integrale inbreng van
(nieuwe)kunst en vormgeving en eigenzinniger kunstuitingen in de publieke buitenruimte.
Er vindt een verschuiving plaats van het geïsoleerd plaatsen van beelden naar gemeenschaps-, autonome-
en virtuele kunst als onderdeel van een integrale aanpak van de openbare ruimte. Selectief toegepast op
plekken, bijvoorbeeld bij straatmeubilair, straatpatronen bij pleinen en gevelkunst bij gebouwen.
Amstelveense culturele instellingen kunnen hierbij een nadrukkelijke rol vervullen.
Bestemmingsplannen
Het bestemmingsplan is het ruimtelijk ordeningsplan dat gebruiks- en bebouwingsmogelijkheden van gronden
binnen de gemeente juridisch vastlegt. Spreekt de welstandsnota zich uit over de uiterlijke
verschijningsvorm,het bestemmingsplan regelt het bouwvolume (o.a. hoogte, oppervlakte) en functie.
Zowel de welstandsnota als de bestemmingsplannen zijn met name bepalend voor de ruimtelijke kwaliteit van
Amstelveen. Amstelveen werkt momenteel aan de actualisatie van haar bestemmingsplannen, mede
vanwege de wettelijke verplichting dat in 2013 alle bestemmingsplannen niet ouder dan 10 jaar mogen zijn.
Bij het opstellen van bestemmingsplannen zijn diverse gradaties mogelijk, van globaal tot gedetailleerd. Hoe
globaler een plan, des te minder rechtszekerheid voor belanghebbenden en moeilijker de verantwoording en
sturingskracht voor de gemeente, maar des te meer flexibiliteit er bestaat voor de ontwikkelaar en of
eigenaar.
18

19
In het algemeen is in Amstelveen een gedetailleerde
bestemmingsplanregeling uitgangspunt voor bestaande
stedelijke gebieden, waar de dynamiek minder groot is en
ontwikkelingen zich beperken tot aanpassingen van
bestaande bebouwing, dan wel beperkte nieuwbouw
ontwikkelingen op perceelsniveau. Dit mede gelet op de
beperkingen en financiële consequenties die globale
regelingen vanuit milieu- regelgeving en planschade met
zich mee kunnen brengen. Een specifieke afweging
binnen bestaande stedelijke gebieden waar de teugels
strakker moeten en waar deze kunnen vieren wordt tot nu
toe niet gemaakt. Bestaande rechten uit oude plannen
worden in verband met mogelijke planschadeclaims
overgenomen in de nieuwe plannen. Dit leidt op sommige
plekken tot, ruimtelijk gezien, ongewenste situaties. De
hoofdgroen- en waterstructuur wordt altijd positief bestemd
en daarmee beschermd.
Voor grotere ontwikkelgebieden worden ruimtelijke kaders
vastgesteld en vertaald in een globale bestemmingsplan-
regeling, gelet op de gewenste flexibiliteit.
Beeldkwaliteitplannen
Een beeldkwaliteitplan is gericht op een goede vormkwaliteit van de (on)gebouwde omgeving en geeft in
woord en beeld en voor verschillende schaalniveaus uitgangspunten voor het stedenbouwkundig,
landschappelijk en architectonisch ontwerp. Het kan gaan om behoud en versterking van een bestaande
identiteit of het realiseren van een nieuwe. Een beeldkwaliteitplan fungeert hierbij als referentiekader voor
architectonische en landschappelijke vormgeving en vormt een schakel tussen stedenbouwkundige
uitgangspunten en feitelijke invulling. Een beeldkwaliteitplan heeft een wettelijke, juridische status. Na
vaststelling door de raad is er sprake van een beleidsregel met doorvertaling in de welstandsnota.
Stimulering
Het benutten van de mogelijkheden van
het bestemmingsplan leidt soms tot
ongewenste situaties.
Naast de formele instrumenten zet de gemeente in op stimulering van realisatie van ruimtelijke kwaliteit.
Voorbeelden zijn (steden)bouwkundige advisering, begeleiding en toetsing bij (her) ontwikkeling door de
gemeente en de commissie Ruimtelijke Kwaliteit.
Ook door het verstrekken van subsidies voor duurzaam (ver)bouwen en de integratie en stimulering van
kunsten cultuur(historie) bij ruimtelijke (her)ontwikkeling en het uitschrijven van prijsvragen bij
gebiedsontwikkeling, stimuleert de gemeente het tot stand brengen van ruimtelijke kwaliteit.
19

3.3 Vraagstukken en opgaven
Opgaven vanuit de Structuurvisie
20
De gemeente Amstelveen heeft in 2011 een structuurvisie vastgesteld voor geheel haar grondgebied. De
uitgangspunten uit deze structuurvisie gaan over de belevingswaarde, toekomstwaarde en met name
gebruikswaarde van de stad. Daarom wordt allereerst teruggekeken naar de uitgangspunten uit de
structuurvisie. Deze uitgangspunten worden hier herhaald, en verder uitgewerkt in het vervolg van dit kader.
Functiemenging
Op wijk- en buurtniveau komt, zeker in de
wijkengebouwd tot en met de jaren ’70,
functiemenging voor in Amstelveen. Dit is
grotendeels planmatig opgezet. Daarnaast is op
veel plekken in de plint van middelhoogbouw
ruimte voor andere functies dan wonen. In de
historische bebouwing, bijvoorbeeld de
lintbebouwing, komt van oudsher veel
functiemenging voor.
In de jaren ’80 en ’90 (Middenhoven en
Westwijk) vindt er geen functiemenging meer
plaats op blok, straat en buurtniveau. Alleen op
wijkniveau.
Functiemenging
Functiemenging draagt bij aan een vitale, veilige en duurzame stad. Een toenemende diversiteit aan functies
binnen dezelfde buurt en/of straat zorgt voor levendigheid. Bovendien leidt het mengen van diverse functies
tot terugdringing van verplaatsingsafstanden, omdat bewoners minder vaak en minder ver naar een bepaalde
functie/ voorziening hoeven te reizen.
Functiemenging vereist flexibiliteit en vrijheid binnen bestemmingsplannen voor die gebieden en
bouwblokkenwaar dit mogelijk en gewenst is. Bijvoorbeeld het opnemen van gemengde bestemmingen
waarbinnen meer functies zijn toegestaan. Uiteraard passend binnen milieuregelgeving en voorwaarden
vanuit verkeer en parkeren. Maar daarentegen ook een afgebakende, gedetailleerde bestemmingsregeling
voor die gebieden en bouwblokken waar dit nodig is.
Meervoudig ruimtegebruik
De druk op de ruimte en op het landelijk gebied neemt toe. Om grootschalige woningbouw in het open
landschap te voorkomen maar toch tegelijkertijd tegemoet te komen aan de vraag naar nieuwe woningen, is
het zaak meervoudig ruimtegebruik te stimuleren.
Meervoudig ruimtegebruik wil zeggen: het optimaal benutten van schaarse ruimte, door functies fysiek boven
elkaar te plaatsen, bijvoorbeeld (half)ondergronds parkeren of gestapelde bouw. Of gebouwen en
voorzieningen ook in de tijd efficiënt en intensief te benutten. Bijvoorbeeld dubbel gebruik van een
parkeerterrein bij kantoren voor bezoekers van aangrenzende sportverenigingen. Hiermee worden functies
aan de stad toegevoegd en wordt tegelijkertijd aantasting van waardevolle openbare ruimte en groen, zowel
in de stad als in het buitengebied, voorkomen. Ook hierbij staat kwaliteit voorop en dient verdichting op
ongewenste plaatsen te worden voorkomen.
20

21
Rond (HOV) vervoersknooppunten liggen kansen voor
het bouwen in hogere dichtheden, waaronder gestapelde
bouw. Nader onderzoek kan verdieping geven in de zones,
condities en voorwaarden waaronder hoogbouw wenselijk
en mogelijk is.
Bestemmingsplannen kunnen meervoudig ruimtegebruik,
waar mogelijk en gewenst, als uitgangspunt nemen.
Tegelijkertijd bieden bestemmingsplannen bescherming van
open en groene gebieden en waardevolle structuren binnen
de woonomgeving, waar nodig strikter dan nu het geval is.
(Collectief) Particulier Opdrachtgeverschap
Ondergronds parkeren meervoudig
ruimtegebrek
De uiteindelijke bewoner van een nieuwe woning komt normaal vaak pas aan het eind van het
ontwikkelingsproces in zicht. Particulier opdrachtgeverschap garandeert directe invloed aan de eerste
gebruiker. Hierbij is niet winstmaximalisatie uitgangspunt, maar het creëren van een fijne woning in een
prettige leefomgeving naar eigen wensen en eisen. Het idee is dat dit leidt tot sociaal en fysiek duurzamere
woonvormen.
In Amstelveen is particulier opdrachtgeverschap op beperkte schaal al mogelijk, in de vorm van “vrije
kavels”.Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (CPO) is het samen met anderen ontwikkelen van een
eigen woning. Nieuwbouw of een bestaand pand dat moet worden gerenoveerd. Het idee achter CPO is dat
met een groep particulieren bouwgrond wordt verworven en een gezamenlijke opdracht wordt gegeven tot
(ver)bouw. De groep is hierbij verenigd in een stichting of vereniging. De woningen zijn bedoeld voor eigen
gebruik en worden zonder winstoogmerk gebouwd. Met CPO is het ook mogelijk gezamenlijke voorzieningen
te realiseren, zoals atelierruimten, zorgvoorzieningen en luxe voorzieningen. Dit verhoogt het woonplezier en
levert ook vaak meer sociaal betrokken buurten op.
CPO is met name interessant voor starters en bijzondere groepen. Starters in verband met de hoge
woningprijzen, bijzondere groepen (zorgbehoevenden of luxezoekers) hebben vaak specifieke woonwensen.
CPO kan voor deze groepen uitkomst bieden.
Collectief Opdrachtgeverschap is tevens geschikt voor verbetering/herstructurering van een bestaande buurt
met betrokken bewoners. Doordat "op maat" wordt ontwikkeld kunnen ook kwetsbare groepen voorzien in
hun huisvestingswensen. CPO kan ook geschikt zijn voor de lagere inkomens, zeker in samenwerking met
woningbouwcorporaties.
Amstelveen geeft ruimte aan (collectief) particulier opdrachtgeverschap, allereerst in plangebied
“Middenwaard” en indien succesvol op termijn op andere locaties, waaronder “De Scheg”, ten zuiden van
Westwijk. Ook de provincie Noord-Holland ondersteunt CPO, via subsidiëring van particulieren die zich
verenigen en gemeenten voor het opstellen van een visie op CPO of het uitvoeren van een
haalbaarheidsonderzoek voor een concrete locatie.
Essentieel voor het slagen van CPO projecten is het formeren van kansrijke groepen (initiatieven) en
(proces)ondersteuning met kennis, projectpromotie en ruimtelijke verkenningen/begeleiding. Verzoeken van
bewoners dienen op haalbaarheid te worden getoetst om teleurstellingen en verloren energie, zowel van
initiatiefnemers als gemeentelijke organisatie, te voorkomen.
21

Opgaven vanuit trends
22
Naast de opgaven vanuit de structuurvisie zijn er landelijk en in Amstelveen een aantal trends te bespeuren
die zorgen voor een aantal opgaven. Het Ruimtelijk Kwaliteitskader biedt de gelegenheid hierop te
anticiperen.
Deregulering
Op het beleidsterrein van de fysieke leefomgeving is een aantal (landelijke) trends en ontwikkelingen, gericht
op het terugdringen/ stroomlijnen, flexibiliseren en decentraliseren van wet- en regelgeving.
Voorbeelden zijn de wens vanuit ministeries en bedrijfsleven om welstand verder te dereguleren. Maar ook de
nieuwe Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte, waarin ruimtelijke kwaliteit als beleidsdoel is verdwenen en
verantwoordelijkheden zijn overgedragen aan provincies en gemeenten. Deregulering op het gebied van
monumentenzorg (onderhoud waarbij het uiterlijk van het rijksmonument niet wijzigt, inpandige wijzigingen
aan onderdelen zonder monumentale waarde is per 1 januari 2012 vergunningsvrij en een uitbreiding van
vergunningvrij bouwen aan de achterzijde in beschermde stads- en dorpsgezichten) en de voorgenomen
bundeling en vereenvoudiging van zestig verschillende wetten met relevantie voor de fysieke leefomgeving in
één Omgevingswet.
In de nieuwe Omgevingswet worden alle overbodige regels en tegenstrijdigheden afgeschaft en zullen geen
strengere eisen bovenop de (milieu)normen vanuit Europa komen. In de beleidsbrief “Eenvoudig Beter” (28
juni 2011) heeft de minister een voorschot genomen: het bestemmingsplan zal verdwijnen. Reden is dat het
huidige karakter van het bestemmingsplan niet langer aansluit op de ontwikkelingsgerichte praktijk. Gedacht
wordt aan een model waar in plaats van het bestemmingsplan een (simpel vast te stellen) gemeentelijke
verordening de status quo van het gebruik vastlegt, gedetailleerd dan wel globaal. Wie iets wil realiseren in
afwijking van de status quo krijgt altijd toestemming, tenzij de ruimtelijke kwaliteit verslechtert of andere
expliciete lokale beleidsdoelen worden geschonden. Hierbij zal de gemeentelijke afwegingsruimte worden
vergroot, waarbij voorgenomen ontwikkelingen worden beoordeeld op implicaties voor de totale
omgevingskwaliteit, zowel ruimtelijk als milieutechnisch.
Het beoordelen van projecten op implicaties voor de omgevingskwaliteit zal om een “omgevingsvisie” vragen,
waarin bestaande kwaliteiten zijn geïnventariseerd en ambities voor de toekomst zijn benoemd.
In het verleden werden grote gebieden in Amstelveen ontwikkeld op basis van een van te voren vastgesteld
eindresultaat. De toekomstige stedenbouw zal meer gebaseerd zijn op kleinschalige, organische groei. Dit
vereist een andere manier van ontwikkelen en ontwerpen. Van belang hierbij is wel dat eindkwaliteiten als
randvoorwaarde bij de ontwikkeling worden gesteld. De mate waarin door de gemeente stedenbouwkundige
en architectonische kwaliteitseisen worden gesteld hangt af van de locatie. Zo zullen bij projecten binnen
bestaand stedelijk weefsel verdergaande eisen worden gesteld dan op uitleglocaties.
Vooruitlopend op de invoering van de nieuwe Omgevingswet dient het bestemmingsplan centraler en eerder
in het planproces te staan. Tegelijkertijd moet het bestemmingsplan bestand zijn tegen wijzigingen in het
(woningbouw)programma. Dit betekent dat er, afhankelijk van de aard van de locatie, globalere/ flexibelere
bestemmingsplannen ontwikkeld moeten worden.
22

Omgaan met veranderende samenleving
23
De toegenomen individualisering in de samenleving heeft ook op het ruimtelijk vlak een aantal effecten.
Burgers zijn mondiger en zelfbewuster geworden. Burgers komen daardoor eerder op voor hun belang en
maken meer gebruik van hun rechten. Dit leidt onder andere tot een veel bewuster gebruik van het
bestemmingsplan door de burger omwille van het individueel wooncomfort; dit manifesteert zich in het
maximaal uitbreiden van woningen tot aan de uiterste grenzen van het bestemmingsplan. Voorbeelden zijn
aanbouwen tot aan de perceelsgrens, forse dakopbouwen en bergingen. Met name in open gebieden zoals
langs de Amsteldijk doet het “maximum bouwen” afbreuk aan de kleinschaligheid en variëteit die de hoog
gewaardeerde ruimtelijke kwaliteit van Amstelveen typeert. Bij de totstandkoming van het bestemmingsplan
en van het welstandelijke kader zal daarom secuurder moeten worden nagedacht over de wenselijkheid van
kwalitatieve mogelijkheden, ook in relatie tot de eerder omschreven extra mogelijkheden, zoals
vergunningsvrij bouwen. “Minder regels” dwingt om het accent te leggen op kernwaarden.
Opgaven vanuit de identiteit van Amstelveen
Amstelveen is opgebouwd uit duidelijk herkenbare
wijken en buurten. Deze wijken en buurten worden van
elkaar gescheiden door groenstructuren,
verkeersstructuren of combinaties van beiden. De
identiteit van een wijk of buurt wordt bepaald door de
voorkomende verkavelingprincipes, bebouwingssoorten
en architectuurkenmerken. Over het algemeen wordt de
herkenbaarheid van structuren en van wijken en buurten
als ruimtelijke kwaliteit aangemerkt.
Drie voorbeelden van duidelijk herkenbare buurten
Stap één bij het behouden van ruimtelijke kwaliteit is dan ook het behouden van de bestaande
(hoofd)structuren van de stad. Aandachtspunt hierbij is het beter herkenbaar maken van structurerende
routes door de stad. Hiermee wordt bedoeld dat de herkenbaarheid van doorgaande routes door of tussen
wijken beter zou kunnen. Dit kan door het profiel van en de beplanting langs zo’n route eenduidig vorm te
geven. Op dit moment gebeurt dat onvoldoende; er wordt per her in te richten deel van de route een eigen
afweging gemaakt over de vorm en uitstraling van het profiel.
Stap twee bij het behouden van ruimtelijke kwaliteit is dat nieuwe ontwikkelingen aansluiten bij de bestaande
verkavelingprincipes, bebouwingssoort en architectuurkenmerken van de buurt. Dit zorgt voor behoud van de
stedenbouwkundige structuur en het tijdsbeeld van een bepaalde buurt. Daarmee is herkenbaarheid als
ruimtelijke kwaliteit gewaarborgd.
23

24
Ten derde kan de vraag naar ruimtelijke kwaliteit worden beantwoord door meer zichtbaarheid op de
bestaande ruimtelijke kwaliteit te bieden. Zichtbaar maken kan op twee manieren. In Amstelveen wordt de
woonomgeving gekenmerkt door veel groen. Dit groen heeft vaak een “kijk” functie, maar werkt in sommige
gevallen te afschermend. Het prachtige maar hoge en dichte groen ontneemt op strategische plekken het
zicht op de andere ruimtelijke kwaliteiten die Amstelveen kent. Eén manier om ruimtelijke kwaliteit zichtbaar
te maken is door weloverwogen doorzichten door het groen.
De andere manier om ruimtelijke kwaliteit zichtbaar te maken is door het aantal herkenningspunten in de stad
te vergroten. Deze herkenningspunten dienen uiteraard vanuit de structuur van de stad betekenisvolle
plekken te zijn. Aan of op deze plekken kan iets worden toegevoegd, bijvoorbeeld beter zicht op de stad, een
object of (in uitzonderlijke gevallen) een gebouw.
24

25
25

4. Ruimtelijk kwaliteitskader
26
Zoals hiervoor geschetst is er al veel beleid in Amstelveen dat ingaat op behoud en bevordering van
ruimtelijke kwaliteit. De huidige ruimtelijke kwaliteiten zijn er niet vanzelf gekomen. In zijn algemeenheid
kunnen we echter constateren dat de focus van de gemeente Amstelveen niet het gehele spectrum van
ruimtelijke kwaliteit bestrijkt. De focus ontstond vanuit diverse sectoren of vanuit één specifiek onderdeel van
ruimtelijke kwaliteit.
In hoofdstuk 2 is aangegeven dat het begrip ruimtelijke kwaliteit bestaat uit de optelsom van
belevingswaarde, gebruikswaarde en toekomstwaarde.
Gebruikswaarde gaat vooral over functionaliteit en bereikbaarheid. De gemeentelijke strategie om deze
kwaliteiten te behouden en te verbeteren is vastgelegd in de structuurvisie en in diverse sectorale nota’s.
Bovendien wordt bij het vaststellen van een bestemmingsplan of het regisseren van een ruimtelijke
ontwikkeling met name op deze waarden getoetst.
Toekomstwaarde gaat vooral over duurzaamheid en flexibiliteit. De gemeente stimuleert dit al door haar
woonbeleid, maar ook door haar focus op duurzaam bouwen. Ook de bescherming van aardkundige,
monumentale en archeologische waarden voor toekomstige generaties dragen bij aan de toekomstwaarde
van een gebied. Bij de vertaling van de beleidsvoornemens in bestemmingsplannen is het van belang om de
gebruiker voldoende vrijheid te geven, om flexibiliteit in de zin van toekomstwaarde te waarborgen.
De grootste hiaten in het Amstelveense beleid zijn vooral op het gebied van belevingswaarde te vinden. Er is
een welstandsnota, maar die gaat vooral in op de verschijningsvorm op gebouwniveau. Er is een
monumentennota, maar dit beschrijft alleen summier de uiterlijke verschijningsvorm van de wijken en panden
met een beschermde status. Er is een groenstructuurplan, maar dit bestrijkt maar één onderdeel van de
structuren die Amstelveen identiteit geven. Er worden beeldkwaliteitplannen en stedenbouwkundige plannen
gemaakt, maar deze worden alleen gemaakt voor nieuwe ontwikkelingen. Een kader dat ingaat op de
identiteit en beleving van de bestaande stad in ruimtelijke zin ontbreekt. In dit Ruimtelijk Kwaliteitskader ligt
daarom de focus met name op dat onderdeel.
Hiervoor worden drie bestuurlijke uitgangspunten voorgelegd:
Versterking van routes en structuren;
Behoud en versterking van diversiteit van wijken;
Toevoeging van oriëntatiepunten.
Deze bestuurlijke uitgangspunten worden in de volgende paragraaf nader uitgewerkt.
In de structuurvisie is het begrip ‘slim en duurzaam ruimtegebruik’ opgenomen. Ook dit begrip is substantieel
onderdeel van beleid voor ruimtelijke kwaliteit. Het behoeft echter wel nadere uitwerking. Dit gebeurt in de
tweede paragraaf van dit hoofdstuk.
26

4.1 Routes, wijken en oriëntatiepunten
Op basis van het voorgaande kunnen de volgende bestuurlijke keuzen worden geformuleerd:
Routes en structuren
27
Amstelveen behoudt cultuurhistorisch waardevolle structuren, hetgeen zorgt voor continuïteit en
herkenbaarheid. De bij dit kwaliteitskader behorende kaarten “Cultuurhistorie” en “Ruimtelijk Kwaliteitskader”
vormen hierbij de onderlegger.
Amstelveen behoudt en versterkt
waar mogelijk belangrijke
historische, groene of
doorgaande routes. In de kaart
“Ruimtelijk Kwaliteitskader” zijn
de bestaande waardevolle
routes gethematiseerd.
Historische routes zijn de oudste
dragers van de stad en het
buitengebied. De aangegeven
historische routes zijn meestal
dijken en worden gekenmerkt
door laanbeplanting met
landschappelijke soorten. In het
buitengebied en in Westwijk
De Amsterdamse weg als historische en doorgaande route
zijn naast historische routes ook (oude) polderwegen in het landschap te herkennen. Deze zijn in Westwijk
gebruikt als “kapstok” voor de wijk. De polderwegen kenmerken zich door lengte en rechtlijnigheid. Ze bieden
zicht op het landschap. Verder hebben de polderwegen over het algemeen een eenvoudig, agrarisch
karakter, zijn van beperkte breedte en hebben alleen een rijbaan (geen stoepen of fietspaden). In sommige
gevallen hebben polderwegen begeleidende laanbeplanting. Naast deze historische routes zijn in de stad
groene routes aanwezig.
Deze groene routes hebben
wegbegeleidende groenstroken
van gevarieerde breedte en
inrichting. Er kunnen ook
waterpartijen bijhoren. Behalve
de groenzones zijn er ook
bomenlanen en accenten van
bomenrijen in de stad.
Bomenlanen staan vooral langs
buurtontsluitingswegen. Ze
hebben niet zo’n strak karakter
en bestaan vaak uit onderbroken
rijtjes bomen. De boomaccenten
zijn met name Italiaanse
Populieren op plekken waar
hoofdwegen de stad
binnenkomen. Tenslotte zijn op
de kaart de belangrijkste routes
op stads en wijkniveau aangegeven. De Beneluxbaan is een groene en doorgaande route
Bij toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen worden bovengenoemde routes als uitgangspunt meegenomen in
stedenbouwkundig en landschappelijke ontwerp. Daarnaast wordt aandacht gevraagd voor een consistente
ruimtelijke kwaliteit door middel van een consequente inrichting van de bovengenoemde routes.
27

Diversiteit van wijken
28
Amstelveen behoudt cultuurhistorisch waardevolle gebieden, hetgeen zorgt voor continuïteit en
herkenbaarheid. De bij dit kwaliteitskader behorende kaart “Cultuurhistorie” vormt hierbij de onderlegger.
De diversiteit van de verschillende, in tijd opeenvolgende wijken in Amstelveen wordt behouden en waar
mogelijk versterkt. Behoud en versterk de diversiteit in woonmilieus, de herkenbare stedenbouwkundige
structuren en architectonische invullingen van Amstelveen. Uitgebreide gebiedsbeschrijvingen zijn
opgenomen in bijlage 2.
De herkenbaarheid en identiteit van de verschillende wijken, met verschillende tijdsbeelden verankerd in de
stedenbouw en architectuur, wordt behouden en waar mogelijk versterkt.
Nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen sluiten of naadloos aan op de bestaande omgeving, of onderscheiden
zichin stedenbouwkundig en/of architectonisch oogpunt bewust van de omgeving. Daarbij wordt getoetst aan
de randvoorwaarden zoals opgenomen in de volgende paragrafen.
Oriëntatiepunten
Historische gebouwen en elementen die refereren aan de ontstaansgeschiedenis van Amstelveen blijven
behouden, alsmede beeldbepalende en architectonisch waardevolle vroegmoderne en moderne gebouwen.
Bij gebouwen die hun functie verloren hebben wordt leegstand tegengegaan en zal de gemeente zich
welwillend opstellen om een passende nieuwe functie te vinden en mogelijk te maken, zonder dat daarbij de
behoudenswaardige karakteristieken verloren gaan. Bij ruimtelijke ontwikkelingen worden historische
gebouwen en elementen waar mogelijk behouden, herbestemd en/of ingepast in het
stedenbouwkundig/architectonisch ontwerp.
Realisatie van enkele aansprekende, spraakmakende gebouwen op bijzondere plekken wordt
gestimuleerd.Een of meerdere iconen, die mede het stadsbeeld bepalen. En die daarmee tegelijkertijd een
impuls voor decity marketing en locale economie geven. Amstelveen ook architectonisch op de kaart!
Op strategische plekken wordt de groeninrichting aangepast ter bevordering van de herkenbaarheid van de
plek in de stad.
De kaart “Ruimtelijk Kwaliteitskader” geeft vanuit de structuur van de stad logische plekken aan voor
oriëntatiepunten.
28

29
29

4.2 Randvoorwaarden voor ontwikkeling
Randwijck
30
Het onderscheid tussen oude en nieuwe buurtjes is duidelijk zichtbaar in blokgrootte en –vorm,
hoekaccentueringen (zowel gebouwd als voor wat betreft kavelgrenzen) en architectuur. Dit onderscheid is
waardevol en dient gerespecteerd te worden. Bij nieuwbouw maat, schaal, architectuurstijl, materiaal en kleur
afstemmen op het blok waartoe een pand behoort. Kavelgrenzen in de oudere delen die leiden tot
hoekaccenten worden behouden. Nokverdraaiingen, gootverhogingen en andere verbijzonderingen zijn
voorbehouden aan straathoeken in de oude delen, behorend bij de daar aanwezige architectuur. In de
nieuwere delen van de wijk overheerst eenvormigheid, in de positieve zin van het woord. De eenvormigheid
van de vrijwel identieke woningrijen in rooilijnen, hoogten, gevelindeling en dakopbouwen vormen het
broodnodige kader voor de veelheid aan kleuren en materialen in de voorgevels. Dit kader dient dan ook bij
ontwikkelingen behouden - of vergelijkbaar - te blijven. Bij ontwikkelingen speelt de hedendaagse
parkeernorm direct een grote rol.
Uilenstede/ Kronenburg
Uilenstede wordt momenteel gedeeltelijk geherstructureerd. Toekomstige ontwikkelingen dienen plaats te
vinden binnen de gestelde kaders uit het gemeentelijke PvE Uilenstede uit 2009.
In Kronenburg dienen bij wijzigingen, aanbouwen of nieuwbouw de volgende aspecten gehandhaafd te
blijven: groot gebouw op grote kavel, op hoek straat of groen/waterstructuur, richting gevel wordt bepaald
door richting aangrenzende straat. Wegprofielen ruim gedimensioneerd met brede stoepen en veel ruimte
voor bomen en andere groen inrichting. Water- en groenstructuur blijven intact.
Patrimonium
Bebouwing niet hoger dan twee lagen met kap, ook langs de Amsterdamseweg.
Bij eventuele ontwikkelingen nieuwe panden goed inpassen qua architectuur in de bestaande gebouwde
omgeving en binnen de bestaande rooilijnen. Aanwezige voortuinen handhaven. Grootschalige nieuwbouw
doet afbreuk aan het dorpse karakter en moet worden vermeden.
De toegangen naar de heemparken, met name het Thijssepark, zijn slecht herkenbaar en verdienen meer
aandacht.
Elsrijk
Mogelijke ontwikkelingen doen geen afbreuk aan de stedenbouwkundige principes per wijkdeel of de
hoofdwater- en groenstructuur. Differentiatie in straatbeeld en –profiel (hoofdontsluiting, buurtontsluiting,
woonstraat) blijft gehandhaafd. De verschillende noord-zuid lopende zones in de wijk (langs de van Heuven
Goedhartlaan, langs Tulpenburg, Rembrandtweg en de tussenliggende zones met voornamelijk woningbouw)
blijven herkenbaar. Bij eventuele ontwikkelingen wordt het totaalbeeld per zone bekeken.
Bij ontwikkelingen in de woonbuurtjes ten westen van Tulpenburg blijft de nadruk op de kleine ensembles, de
korte niet identieke rijtjes in semigesloten bouwblokken, behouden. Bij (her)ontwikkeling van gestapelde bouw
aan de hoofdontsluitingen van het westelijk deel van de wijk dient eventuele nieuwbouw qua architectuur,
materiaal en uitstraling aan te sluiten bij het overwegend statige karakter van deze straten.
Bij ontwikkelingen in de openbare ruimte wordt gekeken of de situering/plantvakken van straatbomen in
woonstraatjes kan worden verbeterd. In woonstraten stimuleren van aanleg van groene voor- en zijtuinen en
heggen.
Bankras/ Kostverloren
Voor de oorspronkelijke wijk geldt dat verkeersstructuur, groenstructuur, “stempelstedenbouw” en
voorzieningenscheggen typerend zijn en intact dienen te blijven. Het woningaanbod is gedifferentieerd, maar
zeer gestructureerd in rijen en clusters opgebouwd. Laagbouw moet blijven passen binnen de geregisseerde
differentiatie. Gestapelde bouw komt alleen langs de wijkranden (aan de oostzijde betreft dit de voormalige
wijkrand) en in de voorzieningenscheggen voor in een groene setting. Afwijking van dit principe doet afbreuk
aan de hoofdkenmerken van de wijk. Architectuur is typisch jaren ’60 nieuwe zakelijkheid (vrij sober, veel
horizontale geleding, traditionele materialen) met per blok nuanceverschillen.
30

31
Materiaal is overwegend baksteen in geel en bruintinten. Nieuwe ontwikkelingen nemen de hoofdkenmerken
van de bestaande architectuur over om het tijdbeeld te behouden.
Straten zijn duidelijk vormgegeven naar functie:
doorgaande verkeersfunctie (rondwegen): breed profiel, geasfalteerd, fietsstroken, aan de buitenzijde van de
wijk middelhoogbouw in groene zone, aan de binnenzijde laanbeplanting, groenstrook en soms
langsparkeren, met daarachter stoep, voortuinen en laagbouwwoningen;
“inprikkers”/woonstraatjes: rijbaan klinkers, dwarsparkeren tussen groenvakken, een zijde stoep, beide zijden
voorkanten woningen maar ook kopgevels (consequent afgeplant);
groen pleintje: parkeren zoveel mogelijk aan de woningzijde; inrichting met gazon, struiken, bomen en
eventueel speelplek; zicht op en in drie kwart van de gevallen ook directe verbinding met de centrale
parkstrook.
Consequente inrichting van de verschillende typen straten dient ook bij ontwikkelingen het uitgangspunt te
blijven. Een meer solide en samenhangende begeleiding door bomen aan de rondwegen in de wijk zou meer
ondersteunend kunnen werken voor de herkenbaarheid van deze rondwegen.
Stadshart
Bij eventuele bouwopgaven goed analyseren tot welk buurtje de bebouwing behoort en welke bouwvorm,
architectuur en uitstraling daar past. Hierbij uitgaan van behoud van identiteit van het betreffende gebied, dat
wil zeggen bouwen in dezelfde stijl. Deze stijl kan in een buurtje per functie verschillen (bv grondgebonden
woningen met kap maar appartementen juist plat). Bij ontwikkelingen in oudere woongebieden rekening
houden met de beperkte beschikbaarheid van openbare ruimte in relatie tot parkeren.
Bij ontwikkelingen in het winkelgebied aandacht voor nette oplossingen aan de achterzijdes van de
winkels/voorzieningen en het vrij houden van stoepen, dat wil zeggen dat eventuele containers, rekken etc.
inpandig worden gestald tot het moment van transport. Het openbaar groen in de straten rondom (grenzend
aan) winkelcentrum Stadshart is van groot belang om de stenige achterkant van de winkels te compenseren.
Groene invulling van de openbare ruimte aan de winkelcentrumzijde waar technisch mogelijk: doen!
Bij wijzigingen in de structuur, bijvoorbeeld door verbreding van de A9, kan de stadsentree Keizer Karelweg
(vanaf het zuiden) worden verbeterd voor wat betreft zowel de uitstraling van de openbare ruimte als de
uitstraling van het busstation.
Bij grootschalige vernieuwing de noord-zuid lopende groen- en waterstructuur aan de oostzijde van het
Buitenplein door laten lopen door het toevoegen van groen.
Bebouwingstoevoegingen winkelgebied bij voorkeur in baksteen. De overige huidige gebruikte materialen
(met name pleisterwerk en ceramische tegels) vragen veel onderhoud en zien er na een paar jaar vuil en
armetierig uit.
Oude Dorp en Handweg
Bij vernieuwingen in het dorp wordt gestreefd naar een traditioneel dorpse uitstraling. Panden dienen
individueel vormgegeven te worden. Grote clusters bebouwing zijn niet meer gewenst en bouwhoogtes blijven
beperkt tot maximaal twee lagen met kap. Bij vernieuwing van rijtjes woningen blijven de rijtjes kort en de
architectuur dorps.
Het lint langs de westzijde van de Handweg behoudt zijn karakter met individueel vormgegeven bebouwing of
kleine ensembles op passende kavels met diepe voortuinen en brede zijtuinen. De bebouwing bestaat uit een
of twee lagen met kap en kent een diversiteit aan verschijningsvormen. Het contrast met de overzijde
(oostzijde lint) blijft behouden. Eventuele bebouwing achter het lint is lager, bescheidener en duidelijk anders
van karakter en architectuur dan de bebouwing in het lint.
31

Keizer Karelpark
32
Nieuwe ontwikkelingen dienen te passen binnen het betreffende buurtje qua maat, schaal, architectuur,
materiaal en kleurgebruik. Behoud van verschillen in identiteit tussen de buurtjes is uitgangspunt.
Tevens is behoud van groene omzoming van een deel van de buurtjes en van afscheiding van buurtjes van
elkaar door middel van flats in combinatie met groen van belang.
Behoud woningdifferentiatie voor wat betreft woninggrootte en –typen, dat wil zeggen: behoud van
verschillende afmetingen voor verschillende doelgroepen en behoud van afwisseling grondgebonden en
gestapeld, behoud van verschillende soorten gestapelde bouw (appartementen, maisonnettes, bebo’s).
Bijzondere plekken in de wijk op kruisingen van hoofdstructuren en zichtbaar vanaf twee of meer zichtlijnen,
kunnen verbijzonderd worden door het toevoegen van een groenaccent of - in het geval van vervanging van
bestaande bebouwing - van een bijzonder gebouw.
Het behouden en versterken van de continuïteit van doorlopende structuren als buurtwegen, singels,
waterpartijen en hoofd groenstructuur zijn randvoorwaarden, waar mogelijk het creëren van meer zicht (en
langere zichtlijnen) op het bestaande groen door afgeplante doorzichten wat opener te maken.
Aandachtspunt vormt het parkeren in verband met de beperkte openbare ruimte bij het voldoen aan de
huidige parkeernormen. Voor functionele afwegingen is reeds een wijkvisie vastgesteld.
Groenelaan
Verkeersstructuur, groenstructuur en “stempelstedenbouw” zijn typerend voor de wijk en dienen intact te
blijven. Het woningaanbod is zeer gedifferentieerd, maar zeer gestructureerd in rijen en clusters opgebouwd.
Laagbouw moet blijven passen binnen de geregisseerde differentiatie. Gestapelde bouw komt alleen in
reeksen voor, geen solitairen, in daarvoor bedachte zones: langs de Groenelaan, Sportlaan, Mont Blanc en
de zuidrand van de wijk (Middenwaard). Afwijking van dit principe doet afbreuk aan de hoofdkenmerken van
de wijk. Architectuur is typisch jaren ’60 nieuwe zakelijkheid (vrij sober, veel horizontale geleding, traditionele
materialen) maar per blok anders. Nieuwe ontwikkelingen nemen de hoofdkenmerken van de bestaande
architectuur over om het tijdbeeld te behouden.
Straten zijn duidelijk vormgegeven naar functie:
doorgaande verkeersfunctie: breed profiel met groene randen, geasfalteerd, fietsstroken, geen entrees van
woningen, voornamelijk balkonzijdes flats;
rondweg: rijbaan klinkers, langsparkeren, weerszijden stoep, straatbomen, beide zijden voorkanten
woningenof entrees flats, kopgevels;
woonhofje: sierbestrating zonder stoep, parkeervakken, straatbomen met paaltjes, voorkanten woningen.
Consequente inrichting van de verschillende typen straten dient ook bij ontwikkelingen het uitgangspunt te
blijven. De boomstructuur dient hierbij te worden verbeterd, omdat die in de huidige inrichting niet voldoende
bijdraagt aan de herkenbaarheid van de verschillende typen straten.
Bij nieuwe ontwikkelingen valt te verwachten dat parkeren direct een groter ruimtebeslag krijgt dan in de
huidige situatie. Dit is niet zomaar inpasbaar en moet goed overwogen opgelost worden.
Bovenkerk
Bij ontwikkelingen in de lintbebouwing de nieuwbouw oriënteren op de dijk. Individuele vormgeving per kavel
is voorwaarde en zo ook het waarborgen van differentiatie van het bebouwingsbeeld door niet twee dezelfde
woningen naast elkaar te bouwen (tenzij het een tweekapper betreft). Voorgevelrooilijn afstemmen op het
hele lint en de kavel, maar voorgevelrooilijnen hoeven niet kaarsrecht in één lijn te liggen. Maat en schaal van
bebouwing passend in het lint. Van oudsher heeft de bebouwing aan de ene zijde van het lint niet dezelfde
uitstraling als de overzijde in maat, schaal, verschijningsvorm of positionering op de kavel. Ook deze
diversiteit dient in stand gehouden te worden, wat betekent dat aan weerszijden van de dijk geen gelijkende
panden tegenover elkaar mogen worden gebouwd.
In Bovenkerk Centrum valt de hoek Noorddammerlaan-Legmeerdijk op in stenige uitstraling. Een groene rand
langs het terras van Silversant zou hier beter op zijn plaats zijn en de bebouwing beter tot zijn recht doen
komen. Ook enkele bomen zouden deze hoek mooi kunnen benadrukken.
Bovenkerk West is vrij homogeen als buurtje. Ontwikkelingen dienen binnen het bestaande beeld en
vormgeving te passen. Dit betekent dat toevoegingen of vernieuwingen kunnen worden gebouwd in twee
lagen met kap, in een vrij eenvoudige architectuur.
Bovenkerk Oost kent een afwisselend beeld met verschillende gevelbeelden per straat. De architectuur is
dorps. Vernieuwingen of toevoegingen dienen zorgvuldig te worden ingepast in dit beeld. Nieuwe
ontwikkelingen kunnen gebruik maken van de diversiteit door een eigen interpretatie van de tuindorp
32

33
architectuur te ontwikkelen. Van belang is de vormgeving van gebouwen op straathoeken: deze bebouwing
volgt zoveel mogelijk beide richtingen van beide aanliggende straten. Dat gebeurt bij voorkeur door beide
richtingen in de hoofdmassa terug te laten komen, maar minimaal door een aanbouw in de richting van de
zijstraat. Daarnaast blijft op iedere straathoek voldoende ruimte behouden voor openbaar groen (bomen) in
kopgevelstroken. De Vierlingsbeeklaan en daaraan grenzende openbare ruimte, groen, sloot en historische
spoortalud blijven behouden.
In Bovenkerk Zuid kent iedere bebouwingszone zijn eigen bebouwingssoort met eigen uitstraling.
Vernieuwingen of toevoegingen dienen qua uitstraling, materiaal, kleur en schaal te passen bij de zone
waarin ze plaatsvinden, met uitzondering van de zone langs de Noorddammerweg die bij eventuele
veranderingen apart dient te worden vormgegeven.
Bestaande water- en groenstructuur en inrichtingsprincipes blijven in heel Bovenkerk gehandhaafd en worden
waar kan versterkt. Aandachtspunten hierbij zijn laanbeplantingen langs de historische linten en het relatief
tekort aan oppervlaktewater.
Middenhoven
Kleinschaligheid is een hoofdkenmerk en uitgangspunt voor eventuele ontwikkelingen. Verschijningsvorm van
de bebouwing in de wijk is overwegend twee lagen met kap, waarbij de kap vaak aan een zijde op de eerste
bouwlaag begint (asymmetrisch zadeldak). Dit geeft een eenduidig beeld en dient behouden te blijven. Met
als uitzondering de zones waar hoogbouw en grotere bouwblokken nu al voorkomen. Bij ontwikkelingen in of
aangrenzend aan die zones kan gestapelde bouw overwogen worden.
Materiaal en kleurgebruik is in de hele wijk vrij eenduidig: lichte baksteen. De onderlinge verschillen in
baksteenkleur zijn beperkt. Bij ontwikkelingen is het raadzaam uit het bestaande kleurenpalet te kiezen om
dissonantie te voorkomen. Alleen in hoogbouwzones waar voor andere kleuren of materialen is gekozen, kan
daarop aangesloten worden.
De openbare ruimte oogt rommelig en inefficiënt, onduidelijke situaties leiden tot paaltjes. De ooit met opzet
bedachte kleinschalige en rommelige openbare ruimte voldoet niet meer aan de eisen van deze tijd.
Voortschrijdend inzicht leidt tot de volgende aanbevelingen. Bij ontwikkelingen, nieuwe riolering of
herbestrating kunnen asverspringingen en hoekverdraaiingen worden beperkt om te komen tot een rustiger
en eenduidiger straatbeeld, meer ruimte voor groen, minder “opvulhoekjes” met parkeervakken, minder
paaltjes. Streven naar samenvoegen van parkeren, voorkomen van “reststrookjes” met een of enkele
parkeervakken. De kleinschalige opzet van de wijk leidt gemakkelijk tot een zeer gefragmenteerde invulling
van het groen. Dit kan rommeligheid in de hand werken. Het is daarom aan te bevelen om bij de invulling van
het openbaar groen het aantal gebruikte soorten te beperken. Kijken of snippertjes groen kunnen worden
samengevoegd (of aaneensluitend gemaakt) tot meer betekenisvol groen, bijvoorbeeld meer aansluitend bij
bebouwingspatronen. De openbare ruimte kent nu een bedachte rommeligheid in een toch al rommelige
stedenbouwkundige setting die de uitstraling van de woongebieden niet ten goede komt. Door meer
aansluiting te zoeken bij de bebouwingsstructuur, kunnen de woonerfjes en woonstraatjes een beter
passende, minder gekunstelde en prettigere openbare ruimte krijgen.
33

Waardhuizen
34
Kleinschaligheid is een hoofdkenmerk en uitgangspunt voor eventuele ontwikkelingen.
Verschijningsvorm van de bebouwing in de wijk is overwegend twee lagen met kap. Dit geeft een eenduidig
beeld en dient behouden te blijven. Met als uitzondering het winkelcentrum, waar in geval van ontwikkeling
ook iets anders zou mogen. Dit bevordert de herkenbaarheid van het winkelcentrum.
Overigens dient bij eventuele ontwikkeling wel rekening te worden gehouden met de bestaande woningen
rondom het winkelcentrum.
Materiaal en kleurgebruik is in de hele wijk vrij eenduidig, de onderlinge verschillen in baksteen kleur zijn niet
groot. Bij ontwikkelingen is het raadzaam uit het bestaande kleurenpalet te kiezen om dissonantie te
voorkomen. Alleen in het centrumgebied kan hier van afgeweken worden, in verband met gewenste
herkenbaarheid.
De openbare ruimte oogt rommelig en inefficiënt, onduidelijke situaties leiden tot paaltjes. Bij ontwikkelingen,
nieuwe riolering of herbestrating kiezen voor duidelijkere en efficiëntere inrichting, tegengaan van noodzaak
van paaltjes. De kleinschalige opzet van de wijk leidt gemakkelijk tot een zeer gefragmenteerde invulling van
het groen. Dit kan rommeligheid in de hand werken. Het is daarom aan te bevelen om bij de invulling van het
openbaar groen het aantal gebruikte soorten te beperken. Wel kan de herkenbaarheid van de woonhofjes
versterkt worden door per hofje een hoofdboomsoort te kiezen. Kijken of snippertjes groen kunnen worden
samengevoegd (of aaneensluitend gemaakt) tot meer betekenisvol groen, bijvoorbeeld meer aansluitend bij
bebouwingspatronen. De openbare ruimte kent nu een bedachte rommeligheid die niets toevoegt aan de
stedenbouwkundige structuur of uitstraling van de woongebieden. Door meer aansluiting te zoeken bij de
bebouwingsstructuur, kunnen de woonerfjes en woonstraatjes een beter passende, minder gekunstelde en
prettigere openbare ruimte krijgen.
Confrontaties voor- achterkanten: achterkanten en kopgevels zijn vaak ingepakt in openbaar groen. Dit
bevordert de uitstraling en kwaliteit van de openbare ruimte. Waar mogelijk nog niet ingepakte achterkanten
en koppen inpakken. Behouden van de groene buffers rond achterkanten en koppen. Geen
bebouwingsuitbreiding of uitbreiding verharding ten koste van deze groene buffers. Straten met aan de ene
zijde voorkanten en aan de andere achterkanten zo open mogelijk houden, eventueel kijken of afscherming
van de achterkanten mogelijk is.
Westwijk
Eventuele ontwikkelingen passen binnen de principes van de wijk, de buurt en het bouwblok waartoe de
ontwikkeling behoort. De identiteit van de oudere delen blijft behouden door vorm, architectuur, materiaal en
kleur af te stemmen op het bestaande in de directe omgeving. Voor de oudere delen betekent dit dat
laagbouwwoningen met of zonder kap kunnen worden vormgegeven. Gestapelde bouw is plat afgedekt, maar
kan oplopende terrassen hebben. Voor Westwijk Zuidoost en Zuidwest geldt dat de uitstraling van
ontwikkelingen passend binnen de nieuwe identiteit van die buurten moet zijn. Er is wat meer variatie in
materiaalkleur mogelijk. Laagbouwwoningen bestaan altijd uit twee lagen met kap. Platte afdekking komt
alleen voor bij gestapelde bouw. In alle gevallen wordt er passend binnen de bestaande strokenverkaveling
dan wel aansluitend hierop gebouwd.
34

4.3 Duurzaam ruimtegebruik
35
Slim en duurzaam ruimtegebruik is één van de uitgangspunten in de ontwerp structuurvisie Amstelveen
2025+. Bij toepassing van duurzaam ruimtegebruik bij gebiedsontwikkelingen in Amstelveen wordt ingezet op
behoud en waar mogelijk versterking van het ruime en groene karakter van Amstelveen en de cultuur-
historische waardevolle gebieden, structuren, gebouwen en elementen.
Uitgangspunten
Meervoudig ruimtegebruik
Bij nieuwbouwprojecten wordt een gebouwde parkeeroplossing ((half) ondergronds) nagestreefd. In de
invloedssfeer van haltes en stations van hoogwaardig openbaar vervoer (sneltram/ metro/ zuid- tangent)
wordt in een substantieel hogere bebouwingsintensiteit gebouwd dan elders in de stad.
Hoogbouw is alleen toelaatbaar indien het een functie heeft in de leesbaarheid van de stad. Voorkeur hebben
die locaties welke op strategische zichtlocaties en binnen zichtlijnen zijn gelegen, waar stedelijke dynamiek
aanwezig is en waar deze gelegen zijn in de invloedssfeer van hoogwaardig openbaar vervoer.
Functiemenging
Gewenste verdichting en meervoudig ruimtegebrek
Het combineren van verschillende functies op buurt-, wijk-, blok- en gebouwniveau is uitgangspunt, mits
ruimtelijk- functioneel en milieutechnisch toelaatbaar en gewenst.
Flexibiliteit/ adaptief vermogen
Flexibiliteit bij invulling en bestemming van gebouwen en bouwblokken heeft de voorkeur, waarbij gebouwen
niet worden ontworpen en bestemd voor één specifieke functie en/of doelgroep, maar duurzaam kunnen
worden gebruikt en hergebruikt. Mits ruimtelijk- functioneel en milieu- technisch toelaatbaar en gewenst.
Niet alles uit het verleden kan worden behouden. De uitdaging is om zorgvuldig met het verleden om te gaan
en toch ruimte te bieden aan nieuwe ontwikkelingen (“behoud door ontwikkeling”).
Toepassing van deze uitgangspunten verhoogt de belevingswaarde van de openbare en bebouwde ruimte.
Het beleefbaar maken van de waardevolle Amstelveense stedenbouwkundige, cultuurhistorische en groen-
35

36
structuren, gebieden en gebouwen/ elementen wordt gestimuleerd. Ook de beleving van contrasten tussen
openheid (open polderlandschap buitengebied, groene en open gebieden binnen de bestaande stad zoals
sportterreinen) en geslotenheid van bebouwing, per gebied en locatie bovendien in bebouwingsintensiteit
variërend, dient behouden en beleefbaar te blijven. Functiemenging leidt tot levendige buurten en vergroot de
sociale veiligheid.
Hoogbouw of andere herkenningspunten op strategische, beeldbepalende plekken vergroot de
oriëntatiemogelijkheden, herkenbaarheid en identiteit van de stad.
De toekomstwaarde van de bebouwde omgeving vergroot met meervoudig ruimtegebruik, functiemening en
flexibel/ aanpasbaar bouwen. Wijken zijn toekomstbestendiger met het herbergen van verschillende functies
(wonen, werken, voorzieningen) binnen hun grenzen. In een en hetzelfde gebouw kan zowel worden
gewoond, gewerkt als gebruik worden gemaakt van voorzieningen, hetzij tegelijkertijd, hetzij opeenvolgend in
de tijd. “Groene” en duurzame gebouwen zijn toekomstbestendig.
De gebruikswaarde van openbare ruimte, gebouwen en voorzieningen neemt toe bij het combineren van
functies en bij meervoudig ruimtegebruik. Er maken simpelweg meer mensen gebruik van dezelfde
oppervlakte aan grond, gebouwen dan wel voorzieningen (o.a. openbaar vervoer), hetgeen ook financieel
voordelen kent in de exploitatie ervan.
Om alle hiervoor beschreven wensen en voorstellen tot verbetering daadwerkelijk tot uitvoering te laten
komen, zullen er acties moeten worden opgepakt en uitgevoerd. In het volgende, en laatste, hoofdstuk
worden deze acties expliciet benoemd en uitgewerkt.
36

5. Uitvoering
5.1 Ruimtelijke initiatieven/ ontwikkelingen
37
Het ‘Ruimtelijk Kwaliteitskader’ wordt gehanteerd als sturingsinstrument en toetsingskader bij ruimtelijke
initiatieven/ ontwikkelingen.
In quick scans, projectplannen, PVE’s en bestemmingsplannen worden de randvoorwaarden voor
ontwikkeling die geformuleerd zijn voor de afzonderlijke wijken opgenomen.
De uitvoering hiervan brengt geen extra kosten met zich mee. De verwachting is zelfs dat het op bepaalde
momenten meer handvatten biedt en daardoor minder tijd kost.
5.2 Ingrepen in de openbare ruimte
Het ‘Ruimtelijk Kwaliteitskader’ zal gehanteerd worden als sturingsinstrument bij ingrepen in de openbare
ruimte met als doel het behouden van de bestaande kwaliteiten en waar mogelijk het verbeteren ervan.
Daarvoor zullen de uitvoerende afdelingen actief op de hoogte gebracht worden van de inhoud van dit stuk en
het belang van de toepassing ervan.
5.3 Opstellen van bestemmingsplannen
Bij het opstellen van bestemmingsplannen wordt vooraf een zorgvuldiger afweging gemaakt in hoeverre de
regeling aangepast en aangescherpt wordt vanwege de bescherming van bestaande ruimtelijke kwaliteit dan
wel verruimd wordt waar dit toelaatbaar is. Hierbij worden de mogelijkheden tot meervoudig ruimtegebruik, de
gebruiksmogelijkheden en de mate van flexibiliteit in bestemmingen en bouwmogelijkheden expliciet
meegenomen in de afweging.
Deze afweging wordt gemaakt op basis van een gedegen gebiedsinventarisatie. Bij deze inventarisatie wordt
een aantal waarden die zeer bepalend is voor de ruimtelijke kwaliteit van een gebied meegenomen, te weten
cultuurhistorie, architectuur, functies en stedenbouw. De resultaten worden vertaald naar een passende
juridische regeling.
Dit kan dus leiden tot aanscherping of juist verruiming van de huidige systematiek in bouw- en/of
gebruiksmogelijkheden. Uitgangspunt hierbij is dat aanpassing van de regeling (in principe) geen planschade
tot gevolg mag hebben. De resultaten van de inventarisatie worden opgenomen in de toelichting van het
bestemmingsplan, waarin de uitgangspunten van het bestemmingsplan worden toegelicht.
Voor het grondgebied van Amstelveen gelden 10 grote bestemmingsplannen. Bestemmingsplannen mogen
niet ouder zijn dan 10 jaar. Dat betekent dat per jaar één groot bestemmingsplan voor bestaand gebied wordt
voorbereid. De opgave die voortvloeit uit het Ruimtelijk Kwaliteitskader wordt in een tijdsbestek van 10 jaar
vertaald in de bestemmingsplannen.
37

5.4 Opstellen van beeldkwaliteitplannen
38
Voor nieuwe ontwikkelingen of voor gebieden die extra bescherming verdienen worden beeldkwaliteitplannen
opgesteld en vastgesteld als bijlage bij de welstandsnota. De kosten van beeldkwaliteitplannen voor nieuwe
ontwikkelingen worden gedekt uit de projectexploitatie.
In algemene zin biedt de huidige welstandsnota voldoende handvatten om ongewenste ontwikkelingen in de
gebouwde omgeving te kunnen tegenhouden. Voor extra bescherming van specifieke gebieden wordt een
afzonderlijke afweging gemaakt. Voor de bebouwing aan de Amsteldijk (Noord- en Zuid) geldt dat door een te
ruim welstandsregime objecten worden gebouwd die als onwenselijk of ‘lelijk’ worden ervaren. Hier wordt een
aanvullend welstandsregime opgesteld in de vorm van een beeldkwaliteitplan, waarbij rekening wordt
gehouden met een bedrag van circa € 25.000,-. De kosten van beeldkwaliteitplannen voor nieuwe
ontwikkelingen worden gedekt uit de grondexploitatie van die ontwikkelingen.
5.5 Wijzigen prioritering bestemmingsplannen
Op dit moment werkt Amstelveen met een langetermijnplanning voor de actualisering van
bestemmingsplannen. Hier valt niet zomaar in te schuiven. Er is ambtelijke capaciteit om één
bestemmingsplan per jaar in het kader van de actualisatie op te stellen. Bovendien dienen
bestemmingsplannen actueel te zijn, ze mogen maximaal 10 jaar oud zijn. Mochten bestemmingsplannen niet
actueel zijn, dan vervalt (vanaf 1 juli 2013) het recht op het heffen van leges bij omgevingsvergunningen.
Wanneer er tussen bestemmingsplannen geschoven wordt, ontstaat het risico dat de planning niet gehaald
wordt en de gemeente Amstelveen legesinkomsten misloopt.
De geplande volgorde voor de bestemmingsplan- actualisatie is als volgt:
Nr. Bestemmingsplannaam Wijken Jaar
12 Amstelveen Zuid-West Bovenkerk – Westwijk – Bedrijventerreinen 2013
13 Amstelveen Zuid-Oost Groenelaan – Middenhoven – Waardhuizen 2014
14 Wester Amstel Buitengebied ten noorden van de A9 2015
15 Amsterdamse Bos Amsterdamse Bos 2016
16 Amstelveen Noord-West Elsrijk – Patrimonium – Randwijck 2017
17 Amstelveen Midden-West Keizer Karelpark – Oude Dorp 2018
18 Stadshart Stadshart 2019
19 Landelijk Gebied Buitengebied bezuiden A9, ten westen
2020
Bovenkerkerweg
20 Amstelveen Noord-Oost Bankras/Kostverloren – Uilenstede 2021
21 Legmeerpolder Kassengebied en Bedrijventerreinen Zuid 2022
Overigens worden voor 1 juli 2013 (voor de nieuwe actualisatie- ronde) de volgende bestemmingsplannen
geactualiseerd: Landelijk Gebied Zuid, Legmeerpolder, Legmeerpolder Zuid en Amstelveen Noord Oost
(Bankras/Kostverloren/Kronenburg). Dit om ook op korte termijn te voldoen aan de plicht dat
bestemmingsplannen niet ouder mogen zijn dan 10 jaar.
Het uitvoeren van het ruimtelijk kwaliteitskader in de nieuwe ronde van bestemmingsplan- actualisaties kost
10 jaar. Het kan zijn dat er, vanuit de urgentie om de bestaande ruimtelijke kwaliteit in een bepaald gebied te
behouden, de wens bestaat een bepaald bestemmingsplan in de tijd vooruit te trekken. Dit heeft financiële
consequenties. Voor elk vooruit te trekken bestemmingsplan dient rekening gehouden te worden met een
bedrag van circa € 80.000,-.
38

39
39

Bijlage 1 Toelichting cultuurhistorie
Polders, ontvening, dijken en molens
40
Zoals de naam al zegt bestaat Amstelveen overwegend uit veengebied. Veenwinning is lange tijd een van de
belangrijkste bronnen van inkomsten geweest. Om het natte veengebied bewoon- en bewerkbaar te maken,
is het ontwaterd met behulp van molens, afwateringssloten en dijklichamen. Deze structuren in de polder zijn
karakteristiek voor het voormalige veen- en huidige polderlandschap van Amstelveen. Het niveauverschil
tussen het onverveende bovenland en ontveende polders, maar ook enkele nog bestaande molens aan de
Ringdijk en Amsteldijk, herinneren aan deze ontwikkeling.
Buitenplaatsen en boerderijen
Van oudsher was de Amstel de belangrijkste verbinding met de stad Amsterdam. Op het bovenland, het niet
ontveende hoger gelegen gebied langs de Amstel, ontstonden in de 16e, 17e en 18de eeuw buitenplaatsen
van hoofdzakelijk gegoede Amsterdammers. Ook zijn langs de Amstel boerderijen te vinden die uit deze
periode stammen. In de loop der tijd is de bebouwingsstructuur langs de Amstel verdicht met architectuur uit
verschillende perioden, maar de buitenplaatsen en boerderijen herinneren aan vroegere perioden.
Posten Linie van Krayenhoff
Eind 19de eeuw werd op 15 tot 20 kilometer afstand van de hoofdstad en buiten de huidige gemeentegrens
van Amstelveen een kring van verdedigingswerken aangelegd: de Stelling van Amsterdam. Sinds 1996 staat
deze Stelling op de Lijst van het Werelderfgoed van UNESCO. In de Stelling werden delen opgenomen van
oudere verdedigingswerken, zoals een oude Amsterdamse linie uit 1787. Deze linie was aan het begin van de
19de eeuw door luitenant-generaal C.R.T. baron Krayenhoff gemoderniseerd. De linie bestond uit ‘posten’,
eenvoudige aarden wallen bewapend met één of meerdere kannonen. De posten 11, 12, 13 en 14 bevonden
zich op het huidige grondgebied van Amstelveen.
Infrastructuur
De grote doorgaande routes door Amstelveen zijn structurerend voor de ruimtelijke ontwikkeling. Amstelveen
is de grootste gemeente van Nederland zonder treinstation. Wel liep er vroeger een tramlijntje door
Amstelveen, van Amsterdam naar Uithoorn met een aftakking naar Aalsmeer (1912-1915). Inmiddels rijdt het
‘museumtreintje’ nog maar sporadisch, maar de tramrails en stationnetjes, die nu in gebruik zijn als woningen,
geven kennis van dit traject. Ook het recentere sneltramtracé (1990) over de Beneluxbaan en de daarbij
behorende haltes heeft invloed op de ruimtelijke structuur van Amstelveen.
De A9 (1976), die Amstelveen doorsnijdt, heeft zo mogelijk een nog grotere ruimtelijke invloed. Langs deze
snelweg hebben zich sinds de aanleg verschillende (hoofd)kantoren gevestigd. Voor KPMG, Esprit,
Zwitserleven, ABN Amro en KLM zijn markante en herkenbare gebouwen gerealiseerd.
Groen en parken
Amstelveen is één van de groenste gemeenten van Nederland en staat bekend om zijn vele heemparken en
heemgroen. Bij de besluitvorming van het Amstelveense uitbreidingsplan in 1926 is door de gemeente
Amsterdam als voorwaarde gesteld dat het Amstelveense gemeentebestuur medewerking zou verlenen aan
het creëren van groenvoorzieningen voor de toekomstige agglomeratie Groot-Amsterdam. Geheel in de lijn
van de concentrische stedenbouw in de jaren 20 werd de creatie van twee grote radiale groengebieden, het
Amsterdamse Bos en de Amsteloevers, van cruciaal belang geacht voor de toekomst van Amsterdam.
Tegelijkertijd werd noordelijk van het oude dorp in 1928 het Broersepark aangelegd, een fraai wandelpark dat
forensen warm moest maken zich in Amstelveen te vestigen. In de jaren ’40 werden enkele heemparken
aangelegd onder leiding van C. Broerse. In 2011 zijn twee Amstelveense heemparken, park De Braak en het
J.P. Thijssepark, geplaatst op de Rijksmonumentenlijst.
Daarnaast is Amstelveen toonaangevend geweest bij de implementatie van groen in de stedenbouw tijdens
de wederopbouw. Zo is de Beneluxbaan het eerste voorbeeld van grootschalige natuurtechnische milieubouw
in Europa en heeft internationaal als voorbeeld gediend. Ook parken als Bankras en de Meander zijn
40

41
toonaangevende voorbeelden gebleken en illustreren de intensieve samenhang tussen groenvoorzieningen
en bebouwing die kenmerkend is voor de visie op stedenbouw in de jaren ’50 en jaren ’60.
Wijkopbouw
Historische kernen en linten
De gemeente Amstelveen is opgebouwd uit verschillende historische dorpskernen, zoals Buurt over
Ouderkerk, Nes, Nieuwer- Amstel en Bovenkerk. Vaak ontstaan op een kruispunt van wegen. Deze
dorpskernen zijn veelal met elkaar verbonden door wegen, gesitueerd op de hoger gelegen dijklichamen.
Langs deze verbindingswegen vond in een vroeg stadium ontwikkeling plaats. Voorbeelden zijn de
Amsteldijk, Amstelzijde, Ringdijk, Amsterdamseweg, Legmeerdijk, Handweg en de Bovenkerkerweg.
Typerend voor historische kernen en linten is dat er veelal pand voor pand is gebouwd. Bebouwing dateert uit
verschillende tijden en verschilt in vorm, massa, stijl en dakcontour. Het kunnen boerderijen, arbeiders- of
middenstandswoningen, winkels en kleine bedrijfjes zijn. Functiemenging en diversiteit zijn kenmerkend. Op
kleine schaal komt seriebebouwing voor, vooral uit eind 19de, begin 20ste eeuw.
De historische dorpskernen en linten zijn veelal opgenomen te midden van latere uitbreidingen en
onderscheiden zich qua maat, schaal en historie van hun omgeving. Sommige panden binnen de historische
kernen en linten genieten een monumentale bescherming en liggen binnen een beschermd dorpsgezicht.
Daarnaast zijn er een groot aantal beeldbepalende panden.
Tuindorpen (ca. 1910 – 1930)
Tussen ca. 1910 en 1930 voltrok de Amsterdamse stadsuitbreiding zich voor een aanzienlijk deel in de vorm
van tuindorpen: arbeiderswoningbouw met een min of meer dorpse stedenbouwkundige structuur en relatief
veel groen. In Amstelveen zijn in de jaren ‘20 kleine gebieden bebouwd aan de hand van de
tuindorpgedachte. Deze liggen in Randwijck (buurt ten noorden van de Graaf Florislaan), Patrimonium (west)
en Bovenkerk (ten zuiden van de Noorddammerlaan). Omdat de relatief kleine en eenvoudige woningen niet
meer voldoen aan de huidige woonwensen is het overgrote deel inmiddels vervangen door modernere
bebouwing. Wel is in sommige gebieden (Bovenkerk, Patrimonium) de footprint van de oudere
tuindorpbebouwing gebruikt als uitgangspunt voor het nieuwe stedenbouwkundig ontwerp.
Amsterdamse school / jaren ‘30 bebouwing
Karakteristiek voor architectuur uit de jaren ‘30 is de samenhang tussen de hiërarchische, bloksgewijze
stedenbouwkundige structuur, de architectuur van de straatwanden en de aandacht voor het sculpturale
detail. De hoofdstraten zijn recht en meer monumentaal vormgegeven dan de geknikte of gebogen
secundaire zijstraten. De hoofdstraten zijn vaak een of twee bouwlagen hoger dan de zijstraten, breder en
van een grote uniformiteit. De beslotenheid van de woongebieden komt tot uitdrukking in sfeervolle pleintjes.
Het stedenbouwkundig plan is opgebouwd uit gesloten bouwblokken, waarbij één blok kan bestaan uit een of
meer architectuureenheden. Die kunnen een heel bouwblok betreffen, een straatwand of een groot aantal
aaneengeregen huizen die samen een lange straatwand vormen.
De architectonische kenmerken van de Amsterdamse School zijn typerend voor veel bebouwing uit de jaren
‘30. Daarbij ligt de nadruk niet meer op het individuele pand, zoals in de 19de-eeuwse bebouwing, maar op
het straatbeeld als geheel. Ook individuele, vaak vrijstaande, gebouwen zoals kerken, scholen en badhuizen
worden gebruikt om het totaalbeeld te versterken. Detaillering, materiaal- en kleurgebruik spelen een grote rol
in het straatbeeld. Het bouwmateriaal is baksteen in diverse kleuren en metselverbanden. Siermetselwerk,
beeldhouwwerk en een opvallend rijke detaillering versterken het architectonisch ontwerp.
Met name de noordelijk gelegen wijken in Amstelveen zijn in de jaren ’30 verrezen. Voorbeelden zijn de buurt
rond het Veenendaalplein en de Bovenkerkerkade in het Keizer Karelpark, de westkant van Elsrijk, het
Catharina van Clevepark in Randwijck en de Amsterdamseweg en Emmakade in Patrimonium.
41

Wederopbouw (ca. 1950 - 1970)
42
In de wederopbouwgebieden bestaat de stedenbouwkundige structuur uit een gelaagde compositie van
verkeerswegen, groen- en waterstructuur en bebouwing. Er is een sterke samenhang tussen openbare
ruimte, bebouwing en groen. Het ruim gedimensioneerde groen en water zijn geen restruimte, maar een
belangrijk structurerend stedenbouwkundig element. De verschillend uitgewerkte bebouwingsvelden in open
verkaveling vormen de bouwstenen voor de evenwichtige totaalcompositie van de woonwijken. De bebouwing
bestaat uit stroken, haken en hoven van verschillende hoogte en vormgeving. De gebouwen zijn rondom
zichtbaar waardoor hiërarchie in de gevels ontbreekt. Wel zijn de langsgevels vaak anders vormgegeven dan
de kopse gevels. De gevels krijgen hun ritme door repeterende gevelopeningen, balkons, schoorstenen,
trappenhuizen, hijsbalken e.d.
De oorspronkelijke architectuur is meestal sober en terughoudend vormgegeven. De bebouwing heeft een
heldere hoofdvorm en vrij vlakke gevels, die hun geleding en ritme krijgen door een verweving van steeds
herhaalde horizontale architectonische elementen als galerijen, loggia's en balkons, en verticale als
trappenhuizen. Een architectuureenheid is gebouwd naar hetzelfde ontwerp; meestal is de vormgeving van
een reeks gebouwen identiek. Voorbeelden van wijken en buurten uit de wederopbouwperiode zijn het Keizer
Karelpark (buurt Kersenlanen), Patrimonium, (Prinsessenbuurt, buurt bij Broerse Park), Stadshart (Elsrijk-
zuid, Mr. Aalberselaan, Gerard Doulaan, Meander), Elsrijk (Elsrijk- oost, ten oosten van De Ruyschlaan),
Randwijck (ten zuiden van Graaf Florislaan, C.v.Clevepark zuid, Hoeksewaard).
Woonerven (ca. 1970 – 1985)
De stedenbouwkundige structuur van woonerven wordt bepaald door wijkontsluitingswegen voor het
doorgaand verkeer en een vertakte plattegrond in de wijk zelf. De structuur van straten, paden en erven is
met name ingericht op het langzaam verkeer. De niet- doorlopende straten eindigen vaak in autoluwe
woonerven. De bouwblokken hebben geen duidelijke voor- of achterkant. De bebouwing is kleinschalig en
bestaat uit een combinatie van middelhoogbouw en laagbouw. Per buurt zijn de blokken opgebouwd uit
grotere architectuureenheden.
De middelhoogbouw bestaat uit portieketagewoningen in meanderende, of halfopen, rond een hof gelegen
blokken. De laagbouw uit rijtjes woningen, geschakelde of vrijstaande woningen. In de woonerven en
meanders komen grotere architectuureenheden voor. Plasticiteit van de gevels is voor dit soort bebouwing
van groot belang. Bindende en ritmerende elementen geven de bebouwing samenhang, waardoor de
architectuureenheid één geheel vormt. Per architectonische eenheid zijn vaak dezelfde materialen en kleuren
toegepast.
Met name aan de zuid en oostzijde van Amstelveen zijn in de jaren ’70 en ’80 grote wijken in de
woonerfgedachte gebouwd; Waardhuizen, Middenhoven, Kostverloren en de zuidzijde van Groenelaan.
Woongebieden na 1985
Het ruimtelijk systeem van woongebieden van na 1985 vormt een reactie op de onoverzichtelijkheid,
kleinschaligheid en versnippering van de woonerven en meanders uit de jaren zeventig van de vorige eeuw.
Het gaat voornamelijk om woonwijken met een “klassiek” stratenpatroon of een variant daarop. Kenmerkend
zijn de duidelijke oriëntatiepunten en het heldere onderscheid tussen privé en openbaar. Het
stedenbouwkundig ontwerp, de architectonische invulling ervan en de inrichting van de openbare ruimte
hangen nauw met elkaar samen. De bebouwing bestaat vooral uit rijen eengezinswoningen, daarnaast uit
gestapelde woningen, vrijstaande woonhuizen of hoogbouwaccenten. De grotere wijken worden hiërarchisch
opgebouwd met primaire en secundaire assen, samen met een straten- en blokverkaveling. De kleinere
plannen zijn minder hiërarchisch: de belangrijkste ontsluiting vindt plaats via bestaande wegen aan de
randen, daarbinnen ligt een min of meer besloten woongebied. Samenhang wordt verkregen door de
compositie van de architectuureenheden. De bebouwing bestaat uit grotere architectuureenheden, die in
samenhang met elkaar en met de omgeving zijn ontworpen.
Voorbeelden binnen Amstelveen van woongebieden van na 1985 zijn Westwijk, gebieden rond het Stadshart
(o.a. het voormalige Bietenveld) en het voormalig A3-trace.
42

Bijlage 2 Gebiedsbeschrijvingen
43
43

Gebiedsbeschrijving Randwijck
Bouwperiode
44
Door de annexatie van een deel van Nieuwer-Amstel door Amsterdam in 1921 kwam de grens tussen beide
gemeenten bij de Kalfjeslaan te liggen. Nadat de bebouwingsmogelijkheden aan weerzijden van de
Amsterdamseweg benut waren, richtten de bouwactiviteiten zich op de polder ten oosten van de
Amsterdamseweg: de huidige wijk Randwijck. Een deel van de huidige wijk Randwijck behoort tot de eerste
uitbreiding van de gemeente Nieuwer-Amstel, zoals deze vanaf 1924 is vormgegeven.
De oudste bebouwing staat langs de Amsterdamseweg en aan de voet van de ringvaart. De
Amsterdamseweg is van oudsher de route van Amsterdam naar Leiden, waarlangs al in de 17 de eeuw
boerderijen en enkele buitenplaatsen stonden. Van de oorspronkelijke bebouwing langs deze route is echter
niets bewaard gebleven. Het bovenland is ten noorden van de Graaf Florislaan in de jaren ‘20 als eerste
project bebouwd, en in de polder de gevarieerde huizenbouw langs de Margaretha van Borsselenlaan. Ook
de bebouwing langs de Keizer Karelweg is van voor de oorlog. Daarna kwam in de polder het project Cath. v.
Clevepark en omgeving, en na de oorlog het oostelijke deel tot aan de Beneluxbaan, het zuidelijke deel langs
de Rembrandtweg, en het deel tussen de Graaf Florislaan en de Laan Walcheren.
Landschap
Het gedeelte ten westen van de Rentmeesterslaan/ Flevolaan, met de oorspronkelijke ringvaart, ligt op het
venige bovenland, ten oosten hiervan is Middelpolder, ongeveer 2,5 meter lager met een kleibodem. De
verkavelingopzet van de hele wijk is gebaseerd op de vroegere richting van de verkaveling van de polder. De
noordrand van de wijk wordt gevormd door de Kalfjeslaan, die een belangrijke route is voor langzaamverkeer
van oost naar west. Aan de oostzijde grenst de wijk aan de met groen begeleide Beneluxbaan. In het westen
ligt het Amsterdamse Bos. Tussen het bos en de achtertuinen van de woningen aan de Amsterdamseweg ligt
een spoordijk. De ruimtelijke relatie tussen de westrand van Randwijk en het Bos is hierdoor zeer beperkt.
Randwijck Historische kaart Randwijck (1894-1923)
Bebouwingstypen
De oudere bebouwing bestaat uit grondgebonden rijtjes eengezinswoningen in gesloten bouwblokken met
een rijke architectuur, waaronder Amsterdamse School. Ten noorden van het Catharine van Clevepark staan
diverse blokken met zogenaamde duplexwoningen. In de jongste delen aan de zuid- en oostkant van de wijk
is de bebouwing een menging van laagbouw en gestapelde bouw, en zijn de bouwblokken niet meer
gesloten, de architectuur is zakelijker en strakker. Ruimtelijk sluiten deze delen aan bij de bebouwing in het
oosten van de wijk Elsrijk. De gestapelde bouw is overwegend vier lagen hoog.
44

45
Alleen aan het Goereesepad, de Bos-en Vaartlaan-oost, aan de Tiengemeten en in de bocht van de
Rembrandtweg staat hoogbouw van circa tien lagen. Aan de bocht in de Rembrandtweg ligt een
buurtwinkelcentrum met een grote parkeerplaats. Met uitzicht op de Rembrandtweg staan lange galerijflats in
vier lagen.
Architectuurkenmerken
Zie Welstandsnota
Ruimtelijke opzet
De hoofdstructuur wordt bepaald door de Amsterdamseweg/Keizer Karelweg, de ringvaart langs de Bos-en
Vaartlaan/Rentmeesterslaan/Flevolaan/Laan Walcheren, het Cath. v. Clevepark, de Graaf Florislaan/Laan
Rozenburg, de Beneluxbaan als oostgrens en de Rembrandtweg als zuidoostgrens en route naar het
Stadshart. Het Cath. v. Clevepark is bijzonder door de waterpartij in het midden van het profiel, die
halverwege gekruist wordt door de Eikenrodelaan.
De Bos- en Vaartlaan en de Rentmeesterslaan liggen langs de voormalige polderringvaart met bijbehorende
dijkhelling, en hebben daarmee een belangrijk aandeel in de groene aankleding van de wijk. Ruim opgezette
groenvoorzieningen liggen langs de Rembrandtweg, en achter de bungalows ten noorden van de Laan
Rozenburg ligt een besloten langgerekte vijver met groene oevers en een doorgaand wandelpad. Langs de
Beneluxbaan zorgt een brede groenstrook met een vijverpartij voor een belangrijke ruimtelijke buffer tussen
de weg en de woonbuurt.
De oudere woongebieden bestaan uit laagbouwblokken van een of twee lagen met prominente kap met
traditionele straatprofielen en vrij diepe voortuinen met veelal gebouwde erfscheidingen. Er wordt vrijwel
uitsluitend langsgeparkeerd. In de meeste straten staan straatbomen (op het bovenland vooral berken), die
samen met de voortuinen zorgen voor een vriendelijke groene sfeer. Op het bovenland zijn veel straten vrij
kort, in de polder zijn veel straten juist vrij lang, maar er zijn ook korte, soms doodlopende, zijstraatjes. De
naoorlogse bouw is zakelijker, de straten zijn breder met meer haaksparkeren en veel minder straatbomen.
Het gedeelte ten zuiden van de Graaf Florislaan ligt weliswaar op het bovenland maar sluit qua opzet aan bij
de naoorlogse bouw in de polder. De laagbouw uit de jaren ’60 is in twee bouwlagen neergezet. Inmiddels is
op veel woningen een derde laag gebouwd waarvan altijd twee zijden onder een hoek van 60 graden.
Gebiedsbeschrijving Kronenburg Uilenstede
Bouwperiode
In het door de gemeenteraad in januari 1960 aanvaarde structuurplan van de Stadsrandcommissie werd
gestreefd naar een zo evenwichtig mogelijke verdeling van de werkgebieden in de regio. Gezien de gunstige
ligging ten opzichte van bestaande en geplande verkeersvoorzieningen, werd Kronenburg aangewezen als
locatie voor werkgebied en bijzondere voorzieningen. Kronenburg is in de jaren ’70 gebouwd als kantoorwijk.
Vanaf de jaren ’90 zijn er kantoren vernieuwd en bijgekomen, o.a. door uitbreiding van de kantoorwijk richting
het oosten.
Uilenstede is hoofdzakelijk in de jaren ’60-’70 gebouwd, met toevoegingen uit de jaren ’80 en ’90, als
studenten campus voor (oorspronkelijk) de VU. Inmiddels is herstructurering gestart en zijn de eerste sloopnieuwbouw
projecten in het oosten van de buurt in 2011 opgeleverd.
Landschap
Kronenburg/Uilenstede ligt in de Amstelveense Middelpolder. De bodem is van klei. In het noorden grenst de
wijk aan de Kalfjeslaan, aan de westzijde aan de Beneluxbaan, aan de zuidzijde aan de wijk Kostverloren en
aan de oostzijde ligt het buitengebied van de polder met daarin het sportcomplex Het Loopveld. De
bebouwingsrichting is deels gebaseerd op de oorspronkelijke polderverkaveling, deels op de richting van de
Saskia van Uylenburgweg.
45

Kronenburg Historisch kaart Kronenburg (1894-1923)
Bebouwingstypen
46
De bebouwingshoogte van de woningen varieert van 3 tot 14 bouwlagen. De woonbebouwing bestaat
voornamelijk uit studentenkamers, samengevoegd tot kleine en grote complexen. In de jaren ’90 zijn enkele
appartementen gebouwen toegevoegd. Naast woonbebouwing zijn er ook voorzieningen in Uilenstede. Die
zijn in twee clusters gebouwd. De sportvoorzieningen vormen het ene cluster. Culturele-, maatschappelijke-,
administratieve- en horeca voorzieningen vormen het andere cluster. Het tweede cluster bestaat uit een groot
gebouw van twee lagen met half besloten binnenruimte ongeveer in het midden van Uilenstede.
In Kronenburg zijn diverse kantoorpanden gebouwd. Ieder gebouw heeft zijn eigen vormgeving en uitstraling
en de ruimte zich te presenteren. De bouwhoogte varieert van enkele bouwlagen tot ongeveer 15
bouwlagen.Daarnaast zijn er enkele parkeergarages, bestaande uit meerdere verdiepingen. Langs de
Beneluxbaan ligt een tankstation.
Architectuurkenmerken
Zie Welstandsnota.
Ruimtelijke opzet
Uilenstede is gebouwd als studentencampus met groepen studentenwoningen in een groene setting. De
buurt ligt tegen de gemeentegrens met Amsterdam en wordt begrensd door de Kalfjeslaan in het noorden, de
Beneluxbaan in het westen, gedeeltelijk de straat Uilenstede in het zuiden en de Laan van Kronenburg.
Ontsluiting van de buurt vindt plaats via de straat Uilenstede.
De verschillende gebouwen op Uilenstede staan min of meer lukraak over de campus verspreid. Alleen de
hoogbouw staat altijd in dezelfde richting, met de studentenkamers op het oosten en westen gericht. Ondanks
een flink aantal grote bouwvolumes, kent met name de westkant van de campus een zekere mate van
kleinschaligheid. Het voorzieningencluster in het midden van Uilenstede vormt met het gesloten volume een
uitzondering op het overwegend open karakter van de buurt. In de toekomst zal dit gebied anders worden
vormgegeven zodat ook hier meer openheid ontstaat en de oost- en westkant van de campus beter op elkaar
aansluiten.
Het deel ten zuiden van de straat Uilenstede is kleiner van omvang en bevat geen laagbouw met
studentenkamers, maar enkel hoogbouw. In de jaren ’90 zijn er twee appartementenblokjes in drie lagen
tussengevoegd.
De openbare ruimte op de campus heeft een overwegend groen en autoluw karakter. Het overgrote deel
bestaat uit gazon met bomen en hagen. De oorspronkelijke overvloedige heesterbeplanting is in de jaren ’90
voor een groot deel verwijderd ter verbetering van de sociale controle. De groene ruimte is bepalend voor het
karakter van de campus, en biedt ruimte voor spel en recreatie. Het parkeren is geconcentreerd op enkele
grotere parkeerclusters aan de randen van het gebied en langs de straat Uilenstede. Alleen het
centrumgebied heeft een stedelijk, steniger karakter. De straat Uilenstede wordt begeleid door een vijver en
bomenrijen, voornamelijk essen en wilgen.
De dijk langs de ringvaart is beplant met een gevarieerd sortiment aan soms zeldzame boomsoorten, als
overblijfsel van het vroegere arboretum van de VU.
Kronenburg is het kantoren deel van de wijk ten zuiden van Uilenstede. Alle kantoren zijn vrij grote,
zelfstandige elementen in een ruim opgezette verkaveling met veel (semi) openbare ruimte rondom en ruime
46

47
straatprofielen. De straten hebben een laankarakter met lindebomen in bermen met gazon. Langs de wegen
wordt veel geparkeerd, wat het beeld sterk domineert, tenminste tijdens kantooruren. Ieder kantoor staat op
een “hoekkavel” ten opzichte van de verkeersstructuur of groen-/waterstructuur. De richting van de straat
bepaalt de richting van het gebouw. In het midden van de wijk ligt een groen- en waterstructuur, in het
verlengde van de centrale groenstructuur van de zuidelijk liggende woonwijk Bankras-Kostverloren, en die
vormt daarmee een koppeling tussen woonwijk en kantorenwijk.
De Saskia van Uylenburgweg heeft een zeer ruim en groen profiel, dat oorspronkelijk was bemeten op een
belangrijke verkeersfunctie. De weg zou namelijk een schakel zijn tussen de vroeger geplande A3 en de
Beneluxbaan, en doorlopen naar de Europaboulevard in Buitenveldert.
Gebiedsbeschrijving Patrimonium
Bouwperiode
De wijk Patrimonium ontleent zijn naam aan de Christelijke Werkliedenvereniging Patrimonium die begin
jaren twintig een tuindorpje bouwde ten westen van de Amsterdamseweg. Dit oorspronkelijke Patrimonium
bestaande uit 186 woningen naar ontwerp van ir. A. Ingwersen werd tussen 1921 en 1924 gebouwd en de
andere helft eind jaren ’30.
In de bebouwingsstructuur van het gebied tussen de voormalige spoorbaan, de Molenweg, de
Amsterdamseweg en het kantorencomplex Van Leer, is een duidelijk onderscheid te zien in tijdstip van
ontstaan. Langs de Amsterdamseweg, de Molenweg en aan beide kanten van de Nieuwe Karselaan is de
bebouwing overwegend in de jaren ’30 gebouwd. De bebouwing uit de tussenliggende gebieden
(Patrimoniumlaan, Vijverlaan, Spoorlaan, st. Josephlaan en Amstellandlaan) is in de eerste helft van de jaren
’50 gerealiseerd.
De historische routes door Patrimonium zijn de Amsterdamseweg en de Oude Karselaan. De
Amsterdamseweg is van oudsher de route van Amsterdam naar Leiden, waarlangs al in de 17 de eeuw
boerderijen en enkele buitenplaatsen stonden. Van de oorspronkelijke bebouwing langs beide routes is echter
niets bewaard gebleven. De oudste huidige bebouwing in Patrimonium is op z’n vroegst van rond 1915,
behalve molen “De Dikkert” die in 1896 op de hoek van de Molenweg is herbouwd. In de jaren ’20 en ‘30 is
langs de Amsterdamseweg, de Oude Karselaan, de Nieuwe Karselaan en de Molenweg gebouwd. In 1925
werd de Van Speykschool gebouwd aan de Amsterdamseweg. Ook werd een start gemaakt met de bouw van
het buurtje tussen de Amsterdamseweg en de Emmakade. Eind jaren ’20 werd ook het eerste park van
Amstelveen aangelegd: het Wandelpark, tegenwoordig beter bekend als het Broersepark (naar de eerste
directeur Plantsoenen en Begraafplaats) werd geopend in 1927. De gedachte achter de aanleg van het park
was dat het park de aantrekkingskracht van Amstelveen voor welgestelde Amsterdammers zou vergroten.
Wonen in een groene en rustige omgeving moest een aantrekkelijk alternatief zijn voor het wonen in de
drukke en vuile hoofdstad. Voor de ontwikkeling van Amstelveen was dat na de grote annexatie van het
noorden van de gemeente door Amsterdam in 1918 zeer noodzakelijk. Ook de Annakerk en naastgelegen
school verrezen in die tijd. Eind jaren ’30 verschenen de eerste woningen ten zuiden van het park aan de
Parklaan en een schoolgebouw aan de Dr. Schaepmanlaan. Voor de oorlog is nog de zuidzijde van de Da
Costalaan gebouwd. Na de oorlog volgde de noordzijde en in de jaren ’50 de straten tussen de Nieuwe
Karselaan en de Molenweg.
In de jaren ’50 werd de eerste villawijk van Amstelveen gebouwd in de noordwest hoek van Patrimonium. Een
groot deel van de oorspronkelijke villa’s is inmiddels vervangen door nieuwbouw.
In daarop volgende decennia werden nog vier grotere gebieden ontwikkeld: Het kantoorgebouw met tuin van
Van Leer eind jaren ’50, het KLM hoofdgebouw eind jaren ’60 en een complex voor ouderen aan de
Smeenklaan in de jaren ’70. In de jaren ’80 en ’90 is het oorspronkelijke tuindorp Patrimonium, op enkele
rijtjes woningen na, gesloopt en herbouwd vanwege de slechte bouwkundige staat. Hierbij is de verkaveling
intact gelaten, maar de architectuur aangepast.en in schaal en maatvoering gerefereerd aan de oude
bebouwing om de sfeer van de buurt te behouden.
Na de oorlog is begonnen met de aanleg van het park De Braak op de voor bebouwing te slechte grond rond
de voormalige dijkdoorbraak in de bocht van de Amsterdamseweg, en in samenhang met de tuin rond het
kantoorgebouw van Van Leer. Vanwege de beperkingen door de natte venige bodem is hier gekozen voor
een park in de geest van Dr. Jac. P. Thijsse met inheemse beplanting. Op dezelfde leest geschoeid, maar
met nog meer nadruk op referenties uit de Nederlandse flora is daarna in fases het Thijssepark ontwikkeld
langs de noordelijke en westelijke rand van de villawijk. Ook behorende tot dit ensemble van heemparken is
het kleinere Mauritsplantsoen, gelegen tussen de Mauritslaan en de Amsterdamseweg, later omgedoopt tot
het Dr. Koos Landwehrplantsoen.
47

Landschap
48
De huidige wijk Patrimonium beslaat het bovenland aan weerszijden van de Amsterdamseweg en wordt
omsloten door de A9 aan de zuidzijde, de Landscheidingsvaart aan de westzijde, de Hoornsloot aan west- en
noordzijde en de spoorlijn met Ringsloot aan de oostzijde. Patrimonium is een wijk op het bovenland, met dus
een bodem van veen en een nadrukkelijker koppeling met de oorspronkelijke verkaveling. Er zijn nog
duidelijke restanten van het oude slotenpatroon te herkennen. De Amsterdamseweg is al te zien op
middeleeuwse kaarten en was deel van de historische route van Amsterdam naar Leiden. Het was
oorspronkelijk een smalle veenkade met aan weerszijden sloten en bomenrijen. De randen van de wijk
worden gevormd door de ringsloten waarachter de verveningen begonnen. De spoorlijn langs de oostgrens is
aangelegd tussen 1912 en 1915.
Patrimonium Historische kaart Patrimonium (1894-1923)
Bebouwingstypen
Patrimonium bestaat overwegend uit woningen in een of twee lagen met kap. De woningen zijn veelal
gebouwd in korte rijtjes, maar er komen ook tweekappers en individueel vormgegeven panden voor, zowel
vrijstaand als geschakeld. Het aantal appartementen is beperkt en bevindt zich vaak boven voorzieningen.
Een uitzondering hierop is het appartementencomplex in de bocht van de Amsterdamseweg uit 2006 (vm.
Leger des Heils locatie). Daarnaast kent Patrimonium een groot aantal voorzieningen, zoals winkels,
kantoren, dienstverlening, scholen, zorg, sport. Behalve de kantoren zijn ook de voorzieningen meestal
gevestigd in panden van een of twee lagen met kap, waarbij de bovenverdieping(en) dan vaak een
woonfunctie hebben.
Architectuurkenmerken
Zie welstandsnota
Ruimtelijke opzet
Patrimonium bestaat uit een oud lint met daar achter en dwars erop verschillende invullingen. De invullingen
bestaan vooral uit woonbuurtjes, afgewisseld met parken. De parken zijn verder onder te verdelen in sierpark,
heempark, sportpark en kantorenpark. De uitstraling van Patrimonium vanaf de doorgaande routes wordt
echter vooral bepaald door de woningbouw. De parken liggen vooral verscholen achter de gebouwen. Wel
hebben de parken entrees aan de Amsterdamseweg. Die van het Broersepark is duidelijk vormgegeven, de
entrees van de heemparken zijn niet vormgegeven.
Patrimonium heeft een dorpse uitstraling, door de gevarieerde bebouwing, de beperkte bouwhoogtes en
prominente kappen. Het ruimtelijk beeld wordt verder bepaald door het ruime straatprofiel van de
Amsterdamseweg en Molenweg enerzijds, en de veel kleiner gedimensioneerde woonstraatjes anderzijds. De
Amsterdamseweg en Molenweg zijn breed en vrij stenig door de aaneengesloten verharding met een brede
48

49
rijbaan, aan weerszijden langsparkeren, vrijliggende fietspaden en stoepen. De stoep van de Molenweg gaat
meestal over in voortuinen, maar aan de zuidzijde ligt een strookje sierplantsoen waar oorspronkelijk een
bermsloot lag. Aan de Amsterdamseweg zijn niet overal voortuinen en loopt de stoep vaker tot aan de gevel
van de bebouwing. De beeldbepalende laanbeplanting met gekandelaberde platanen langs de
Amsterdamseweg staat in de stoep, en langs de Molenweg staan lindebomen tussen de langsparkeervakken.
Typerend voor de Amsterdamseweg zijn de pleintjes en plantsoentjes die er langs liggen. Deze vormen
meestal de entree naar de achtergelegen woonbuurtjes. In de woonstraatjes is meestal niet veel plek voor
openbaar groen. Een groene uitstraling van de straat wordt voor een groot deel bepaalt door de inrichting van
de voortuinen, en soms door de beplanting langs oude sloten, zoals langs de Vijverlaan. Andere oude sloten
liggen vaak in de achtergebieden en zijn daardoor nauwelijks zichtbaar vanaf de straat. Verder zijn de
straatprofielen smal en wordt er aan weerszijden langsgeparkeerd. Eventuele straatbomen (overwegend
berken) staan tussen de parkeervakken of langs de stoep, en hier en daar zijn straathoeken ingericht met een
plantvak. Uitzondering op deze indeling en uitstraling zijn de Prinsessenbuurt en de Smeenklaan. In de
Prinsessenbuurt staan de woningen redelijk verscholen in het groen en zijn de straatprofielen asymmetrisch.
Het groene karakter staat wel onder druk vanwege de voortdurende vervangende nieuwbouw, waarbij elk
nieuw pand groter lijkt te worden dan het voorgaande. Aan de Smeenklaan is een buurtje gebouwd met
appartementen en geschakelde bungalows voor ouderen. Alle woningen hebben uitzicht op groen en een
entree aan een hofje. In de hofjes loopt de verharding van gevel tot gevel. Dit geeft een erg saai en stenig
beeld. De langs de randen gemaakte parkeerplaatsen staan vrijwel leeg omdat de meeste bewoners hun auto
in de hofjes parkeren.
Gebiedsbeschrijving Elsrijk
Bouwperiode
Via het inmiddels verdwenen Karnemelksegat drong water van het Haarlemmermeer ver in Amstelveen door.
Aan een veenplas die uiteindelijk van de doorbraak overbleef, werd in het begin van de 17 de eeuw een
buitenplaats, genaamd Elsrijk, opgericht. Naar deze voormalige buitenplaats is de wijk vernoemd. De
westelijke helft van de wijk Elsrijk, globaal tot aan de Ruyschlaan, is van voor de oorlog en grotendeels eind
jaren ’30 gebouwd. Een van de oudste straten is de Heemraadschapslaan, die destijds net als in Randwijk de
Margaretha van Borsselenlaan, is bebouwd als een landelijk weggetje met een sloot langs de noordzijde, op
een kavel die in de verder nog lege polder stak. De bebouwing ten noorden ervan is daarna als een groot
bouwproject ontwikkeld volgens een duidelijk stedenbouwkundig plan, net als de bebouwing ten zuiden van
de Heemraadschapslaan. De oostelijke delen van Elsrijk zijn in de jaren ’50 en ’60 gebouwd. Het laatst werd
de strook tussen van de Van Heuven-Goedhartlaan en de Beneluxbaan bebouwd.
Landschap
De wijk ligt geheel in de Amstelveense Middelpolder. De bodem is van klei. De westelijke rand wordt gevormd
door de ringdijk, waarop de spoorlijn is aangelegd. De zuidelijke grens wordt gevormd door de De Savornin-
Lohmanlaan/Groen van Prinstererlaan/Oranjebaan. De oostelijke grens is de Beneluxbaan, en in het noorden
wordt de grens met Randwijk gevormd door de Rembrandtweg en de Laan Walcheren/Bella Donna. De
verkaveling van de wijk volgt in grote lijnen de oorspronkelijke kavelrichting van de polder. De belangrijke
afwateringssloot langs de voormalige Machineweg is opgenomen in het stedenbouwkundig plan, maar de
ligging en de vormgeving zijn wel aangepast.
49

Elsrijk Historische kaart Elsrijk (1894-1923)
Bebouwingstypen
50
De vooroorlogse delen bestaan vrijwel geheel uit laagbouw in twee lagen met kap. Bijzondere elementen
daarin zijn enkele kerken (onder andere de Pauluskerk en de naoorlogse Kruiskerk). De naoorlogse delen
bestaan uit overwegend laagbouw in twee lagen, met en zonder kap, met daarin verspreid enkele
hoogbouwelementen en overwegend gestapelde bouw tussen de Van Heuven-Goedhartlaan en de
Beneluxbaan. Deze gestapelde bouw bestaat voor een groot deel uit woningbouw maar er zijn ook enkele
grote kantoorgebouwen. Op verschillende plekken is appartementenbouw tot vier bouwlagen te vinden, zoals
langs de Zonnestein, de Rembrandtweg en Van Heuven-Goedhartlaan. De laagbouw is voor een deel
geschakeld en voor een deel vrijstaand. Ook komen soms zogenaamde ‘duplexwoningen’ voor, zoals aan de
Rembrandtweg. Aan de Van Heuven-Goedhartlaan liggen een tweetal zijstraatjes met enkele winkels met
bovenwoningen. Dit is, naast enkele winkels in de knik van de Rembrandtweg en halverwege aan de
Rembrandtweg, de enige detailhandel in de wijk.
Architectuurkenmerken
Zie Welstandsnota
Ruimtelijke opzet
De belangrijkste weg in de wijk is de Keizer Karelweg. Deze ligt ongeveer op de plek van de middeleeuwse
‘Oude Wech’ die vanaf de knik in de Amsterdamseweg naar het zuiden toe doorliep naar de ‘Kercklaan’
(Ouderkerkerlaan). De Keizer Karelweg is naast de Beneluxbaan de belangrijkste verbindingsweg van en
naar Amsterdam. Het profiel is zeer karakteristiek en is een zeer herkenbaar beeldkenmerk voor Amstelveen.
In het midden van de weg ligt een groene middenberm met gazons en sierbeplanting, enkele bomen en
beelden. Zeer beeldbepalend zijn de hoge Italiaanse populieren aan weerszijden van delen van de weg en in
de middenberm ter hoogte van de Laan Walcheren. Deze bomen zijn destijds door de gemeentelijke
tuinarchitect C.P. Broerse bedoeld als een ‘welkomstgroet’ aan de reiziger die vanuit Amsterdam Amstelveen
binnenkwam. De woonbebouwing langs de weg heeft overwegend een voornaam karakter door kleurgebruik,
grote dakvlakken, benadrukking van de vrij korte rijen woningen met hoekaccenten, erkers, overstekken, etc.
Andere belangrijke wegen zijn de Rembrandtweg en de Van Heuven-Goedhartlaan, die vanuit het noorden
naar het stadshart leiden. Daarnaast wordt de ruimtelijke structuur bepaald door enkele doorgaande groen-
en watersingels, namelijk de Graaf Aelbrechtlaan/Lucas van Leydenweg/Rozenoord, de Charlotte van
Montpensierlaan met het parkje rond de Kruiskerk, de De Ruyschlaan en de Tulpenburg. De waterpartijen
vormen het hart van de groenvoorzieningen in de wijk. De strook tussen de Beneluxbaan en de Van Heuven-
Goedhartlaan is afwijkend vanwege de hoogbouw en de daarbij horende parkeervelden en grote groene
ruimtes. Deze groene omgeving is een waardevol tegenwicht voor de invloed van het verkeer op de
Beneluxbaan, en biedt plaats aan speelvoorzieningen en speelweides.
Het vooroorlogse deel van de wijk kent een heldere, vrij formele en min of meer symmetrische opzet met hier
en daar zelfs een monumentaal karakter. Vooral de Charl. van Montpensierlaan is door zijn symmetrische
50

51
opzet met uitzicht op de in de as van het profiel geplaatste Kruiskerk een fraai en herkenbaar element. De
hoofdas in deze opzet is de Keizer Karelweg, en haaks daarop staan dwarsassen als de Charl. van
Montpensierlaan en de Graaf Aelbrechtlaan. Daar weer haaks op staat als een kleinere dwarsas de Jan
Benninghstraat. Een bijzonder element in de verkaveling is ook de Van IJsselsteinlaan met zijn groene
middenberm. De heldere ruimtelijke karakteristiek van dit deel van Elsrijk heeft later geïnspireerd tot de
verkavelingopzet van delen van Westwijk.
De vooroorlogse bebouwing bestaat overwegend uit korte rijtjes eengezinswoningen, die in semi-gesloten
bouwblokken staan. De woonstraten zijn vrij smal en het beeld wordt behoorlijk gedomineerd door
geparkeerde auto’s. Tuinmuurtjes, heggen en groene voortuinen geven de woonstraten een prettige
uitstraling. Voor straatbomen is in dit soort straatjes weinig plaats. De woonstraatjes komen altijd uit op een
bredere straat of laan met een middenberm, singel of langs de hoofdgroenstructuur.
Het naoorlogse deel van de wijk tussen de De Ruyschlaan en de Rembrandtweg is een overgang van het
oudere deel naar de bebouwing ten oosten van de Rembrandtweg. Deze laatste wordt vooral gekenmerkt
door overwegend noordzuid lopende straten en huizenblokken. De richting van de verkaveling is voor een
deel hetzelfde als het oudere deel en wordt voor een deel bepaald door de ligging van de Beneluxbaan. De
knikken in de Beneluxbaan werken helemaal door tot in de ligging van Tulpenburg en de daar langs lopende
groen- en water structuur. Aangrenzend hieraan ligt een zone die overwegend is ingevuld met bijzondere
bebouwing: kantoren, scholen, appartementengebouwen en villa’s. Overige bijzondere gebouwcomplexen
liggen voornamelijk langs de Rembrandtweg, zoals Nieuw Vredeveld en Cortille.
De inrichting van de vijvers en groensingels is in dit deel van de wijk heel anders dan in het oudere deel. Hier
geen strakke symmetrische opzet maar juist een wisselend beeld met verspringingen, verbredingen en
versmallingen. Dit verschil tussen de vooroorlogse en naoorlogse ontwerpopvatting vinden we ook in andere
delen van de stad, zoals in het Keizer Karelpark.
De meeste laagbouwwoningen ten oosten van Tulpenburg zijn plat afgedekt, terwijl alle laagbouw ten westen
daarvan een kap heeft. Ook is het aantal aaneengesloten woningen in een rij in het oosten van de wijk
gemiddeld groter dan in het westen. De vormgeving per rij woningen is echter minder sprekend bij de
oostelijke doorzonwoningen. Het straatbeeld in de woonstraten in het oostelijke deel is hierdoor wel anders: in
plaats van de nadruk op ensembles van woningen ligt de nadruk meer op de individuele voorgevel. Dit komt
de kleinschalige uitstraling van de van oorsprong wat eenvoudige architectuur in het westelijk deel ten goede.
De inrichting van de meeste woonstraten is traditioneel een rijweg met aan beide zijden een stoep met
straatbomen, waarlangs geparkeerd wordt. Het groene karakter wordt vooral bepaald door het particuliere
groen in de tuinen, tenzij de straat aan een groensingel ligt. In Elsrijk zijn voor het eerst ook specifieke
speelruimtes ingericht, zoals enkele kleuterspeelplekken en speelplekken voor grotere kinderen als de
rolschaatsbaan aan de Burg. Haspelslaan en aangrenzend een speelplek met badje. Vanaf de jaren ’60
werden speelvoorzieningen steeds meer een normaal onderdeel van de uitbreidingsplannen.
Gebiedsbeschrijving Bankras Kostverloren
Bouwperiode
De wijk Bankras Kostverloren is ontworpen en gebouwd in de jaren ‘60. Het is het eerste uitbreidingsplan dat
werd vastgesteld als uitwerking van het door de Stadsrandcommissie opgestelde structuurplan. De naam van
de noordelijke buurt is ontleend aan de Kostverlorenbocht in de Amstel. De zuidelijke buurt werd vernoemd
naar het Bankrasmeer, dat even ten oosten van deze buurt heeft gelegen.
In de jaren ’90 is het ten oosten van de wijk liggende A3 tracé bij de wijk betrokken en ontwikkeld ten
behoeve van woningbouw.
Landschap
De wijk ligt in de Amstelveense Middelpolder, drooggelegd in 1885. De bodem bestaat uit klei. Aan de
noordzijde grenst de wijk aan Kronenburg, aan de westzijde aan de Beneluxbaan, aan de oostzijde aan het
buitengebied in de polder en aan de zuidzijde aan de A9. De verkaveling van de wijk is gebaseerd op de
richting van de Beneluxbaan. De middelste twee kwadranten hebben daarmee een richting die erg dicht
aansluit bij de oorspronkelijke kavelrichting van de polder, de andere twee kwadranten wijken af. Alleen de
nieuwbouw op het voormalige A3-tracé is gebouwd in de kavelrichting van de polder. Binnen de wijk zijn
vrijwel geen elementen uit het oorspronkelijke landschap terug te vinden. Enkele populieren die vroeger langs
de middenweg van de polder stonden zijn bij de aanleg van de wijk gehandhaafd, maar inmiddels zijn ook die
verdwenen.
51

Bankras/ Kostverloren Historische kaart Bankras/Kostverloren
(1894-1923)
Bebouwingstypen
52
De wijk bestaat uit een menging van laagbouw en gestapelde bouw. De gestapelde bouw komt in
verschillende vormen voor. Er zijn galerijgebouwen van 4 lagen hoog, maar ook van meer dan 10 lagen, en er
zijn meer dan 15 lagen hoge appartementengebouwen rond een centraal stijgpunt. Ook de laagbouw kent
diverse verschijningsvormen en varieert van 1 tot 3 bouwlagen, plat en met kap, vrijstaand, geschakeld en in
rijtjes. Behalve woningen zijn er relatief veel gebieden met voorzieningen in de wijk, zoals scholen, kerken en
winkelcentra, met hun eigen bebouwingstypen.
Architectuurkenmerken
Zie Welstandsnota.
Ruimtelijke opzet
De oorspronkelijke wijk bestaat uit vier “gestempelde” woonbuurten met daartussen wigvormige
voorzieningengebieden. De woonbuurten worden ontsloten middels een rondweg, waaraan langs de
buitenrand de (middel)hoogbouw is gesitueerd. Vanaf de rondwegen prikken woonstraatjes de woonbuurt in,
veelal uitkomend op een groen pleintje. Midden tussen de woonbuurten loopt de hoofd groen- en
waterstructuur van noord naar zuid door de hele wijk. De centrale groenstructuur is ingericht als sierpark met
wandelpaden, karakteristiek vormgegeven vijvers, bruggetjes en bankjes, en met insteken in de woonbuurten
eindigend met een speelplek. De woonbuurten lopen van buiten naar binnen in hoogte af: langs de ringwegen
middelhoogbouw, via gestempelde rijtjes drive-in woningen en eengezinswoningen tot eenlaags geschakelde
en vrijstaande bungalows aan de centrale groenstructuur. Deze bungalows staan daarmee in het park en
hebben slechts een beperkte eigen buitenruimte. De hoogbouwflats staan als repeterende elementen langs
de (oorspronkelijke) wijkranden aan de oost-, zuid- en westkant. Aan de oostkant is in de jaren ’90 op het
tracé van de nooit gerealiseerd snelweg A3 een woongebied toegevoegd. Bij de vormgeving van deze nieuwe
buurt is gekozen de oorspronkelijke stadsrand (met de hoogbouw elementen) niet aan te tasten door vooral
laagbouwwoningen toe te voegen.
De drie in de wijk oost-west lopende voorzieningengebieden hebben een duidelijk andere vormgeving dan de
gestempelde woonbuurtjes. In de voorzieningenscheggen is de bebouwing grootschaliger, maar compact, en
staat als losse elementen in een zoveel mogelijk groene omgeving. Het groen loopt hiermee als het ware van
52

53
de polder de stad in, tot waar in de scheggen de winkelcentra zijn gebouwd. Hier worden de scheggen
steniger en het gebruik (inherent aan de functie) intensiever. Beide winkelcentra, Bankrashof en
Kostverlorenhof, zijn introvert met de bevoorrading aan de buitenkant. In beide gevallen is de bevoorrading
gecombineerd met parkeerterrein en is de bebouwing op de winkelcentra beduidend hoger en intensiever dan
in de rest van de wijk. Hierdoor worden beide winkelcentra duidelijk gemarkeerd. De middelste scheg tussen
de woonbuurten heeft geen winkelfunctie maar een parkfunctie. Deze scheg loopt daarmee van oost naar
west van het buitengebied door de hele wijk tot aan de Beneluxbaan.
Zuid-, west- en (oorspronkelijke)oostrand van de wijk zijn duidelijk gemarkeerd door hoogbouwelementen
maar ook afgeschermd van respectievelijk A9, Beneluxbaan en niet gerealiseerde A3 door brede stroken met
opgaand groen. Later is de oostzijde opener gemaakt naar de nieuwbouw op het A3-tracé. Bij de opzet van
de nieuwbouw op het A3-tracé is aansluiting gezocht bij het buitengebied, door de kavelrichting over te
nemen en paden vanuit het buitengebied op te nemen in de wijk. Tussen de nieuwbouw en de vroegere
stadrand is het voormalige afschermende groen omgevormd tot een wandelpark met nadruk op natuurlijk
groen en waterpartijen. Langs de Beneluxbaan is rondom de gestapelde bouw relatief veel groene ruimte
aanwezig. De bebouwing heeft uitzicht naar de Beneluxbaan en het ruime groen rondom de flats geeft de
bewoners een tegenwicht voor de overlast van het drukke verkeer.
De rondwegen in de wijk worden begeleid door groenstroken en boombeplanting. Deze boombeplanting is
gevarieerd van karakter. Een meer solide en samenhangende begeleiding door bomen zou meer
ondersteunend kunnen werken voor de herkenbaarheid van deze rondwegen.
Kenmerkend voor de woonstraten is de opzet van haaks parkeren onderbroken door herhaalde groenvakjes.
In deze groenvakjes staan bomen met een wisselend sortiment. Meestal wel een hoofdsoort per straatje.
Centraal in de westzijde van de wijk ligt een buurtpark met siergroen en wandelpaden op een voormalige
vuilstort. Hieraan zijn twee kerken gesitueerd.
Gebiedsbeschrijving Stadshart
Bouwperiode
Een aantal van de woonbuurtjes in de wijk Stadshart stamt al uit de jaren ’50. Aan de Rembrandtweg zijn in
1955 ongeveer 30 winkels geopend. Het overgrote deel van de wijk is in de jaren ’60 gebouwd. Hiervan is het
winkelcentrum (in de breedste zin) in de jaren ’90 verbouwd en uitgebreid. Ook is toen het Bietenveld
bebouwd, het Handelsplein en de bebouwing op de voormalige korfbalvelden tussen de Haspelslaan en de
Van Heuven-Goedhartlaan. De laatste toevoegingen, met name aan de oostzijde, zijn van rond 2010.
Landschap
Het Stadshart ligt in de zuidwesthoek van de Amstelveense Middelpolder, en grenst aan de westzijde aan de
ringsloot met spoordijk, aan de zuidzijde aan de A9, aan de oostzijde aan de Beneluxbaan en aan de
noordzijde aan de Groen van Prinstererlaan/De Savornin Lohmanlaan. De bodem is van klei. Van de
oorspronkelijke verkaveling is niets meer terug te vinden. Ook de kavelrichting is losgelaten.
53

54
Stadshart Historische kaart Stadshart (1894-1923)
Bebouwingstypen
De wijk kent een grote variatie aan bebouwingstypen, waaronder villa’s, geschakelde-, rijtjes eengezins- en
benedenbovenwoningen, kleine en grote appartementencomplexen, middelhoge en hoogbouw (woontorens),
galerijbouw en portieken, winkels aan een straat en winkels in een groot overwegend overdekt complex,
kantoren, scholen en parkeergarages. De grondgebonden woonbebouwing is veelal vormgegeven met kap.
De appartementen hebben gedeeltelijk kappen en zijn gedeeltelijk plat afgedekt. De verschillende
voorzieningen komen in alle vormen en maten voor.
Architectuurkenmerken
Zie Welstandsnota.
Ruimtelijk beeld
In de wijk komen een aantal hoofdwegen bij elkaar: de A9, de Keizer-Karelweg en de Beneluxbaan. Tevens
loopt de Rembrandtweg vanuit de noordelijke wijken door tot in het centrum van de wijk. De
Oranjebaan/Groen van Prinstererlaan/ De Savornin Lohmanlaan was oorspronkelijk bedoeld als een rondweg
rond het centrum, maar de verkeersfunctie van de De Savornin Lohmanlaan is beperkt gebleven tot een
buurtweg, hoewel het brede profiel nog blijk geeft van de oorspronkelijk grotere bedoelingen.
De wijk Stadshart is opgebouwd uit verschillende clusters en buurtjes met min of meer gelijke bebouwing en
ieder een eigen identiteit. Van west naar oost zijn achtereenvolgens te onderscheiden:
Het meest westelijke buurtje van de wijk tussen de De Savornin Lohmanlaan, de Keizer Karelweg en de A9.
Hoewel deze woonbuurt tot het Stadshart wordt gerekend vormt de Keizer Karelweg een ruimtelijke scheiding
tussen de buurt en de rest van de wijk. Dit in de jaren ’50 gebouwde buurtje bestaat uit rijtjes woningen met
verschillende verschijningsvormen en woningtypen. Het merendeel van de woningen bestaat uit
eengezinswoningen van twee lagen met kap, maar er zijn ook benedenbovenwoningen met kap, woningen
met halve kap en terras op de tweede etage en tweekappers. Verder staat er een schoolgebouw in het
buurtje, midden tussen de woonbebouwing. Ook de school is vormgegeven in twee bouwlagen met kap. De
straatjes zijn smal, maar ogen door de ruime, groene voor- en zijtuinen en afgeplante kopgevels behoorlijk
groen. Door de smalle profielen is in een aantal woonstraten eenrichtingverkeer ingesteld. Parkeren vindt een
of tweezijdig langs de straat plaats, bij gebrek aan ruimte veelal half op de stoep. Waar mogelijk staan in de
parkeerstroken straatbomen in plantvakken.
In het buurtje tussen de Van Karnebeeklaan, Lelyplantsoen en Groen van Prinstererlaan staan vrijstaande,
geschakelde en rijtjes woningen. De geschakelde woningen midden in het buurtje, op het voormalige
Bietenveld, zijn een invulling uit de jaren ’90. Deze woningen hebben een moderne uitstraling en bestaan per
woning uit een hoofdmassa van twee bouwlagen, een halve derde bouwlaag en een aangebouwde garage
van een laag, alles platgedekt. De overige laagbouw stamt uit de jaren ’50 en bestaat meestal uit
tweebouwlagen met kap. De noordrand van het buurtje wordt getypeerd door een brede groenzone met
daarin schoolgebouwen, oorspronkelijk uit de jaren ’50 en in 2012 vernieuwd, en een appartementengebouw
54

55
uit de jaren ‘90. De straatprofielen in dit buurtje zijn ruim opgezet en asymmetrisch. Er is veel ruimte voor
openbaargroen langs de straten.
Hoewel de Rembrandtweg een aanloopstraat naar het winkelcentrum is, heeft het door zijn vormgeving een
duidelijk eigen uitstraling. Het straatprofiel is breed en ingericht met brede stoepen langs de winkels,
fietspaden en langsparkeren. De laanbeplanting staat aan weerszijden van de straat tussen de
parkeervakken. Het bijzondere aan dit profiel zit voornamelijk in de vormgeving en materialisering. De
bebouwing langs de Rembrandtweg bestaat hier uit winkels met luifel en appartementen, in twee lagen met
kap, in rijen aan weerszijden van de straat. De statige laanbeplanting en de kleur en materialisering van
zowel de bebouwing als de bestrating dragen bij aan de chique uitstraling van de Rembrandtweg. De
Rembrandtweg is de enige winkelstraat in het centrumgebied die toegankelijk is voor alle soorten verkeer.
Het volgende gebied met eigen identiteit is het winkelgebied Stadhart. Dit winkelcentrum bestaat uit
verschillende clusters van gebouwen met pleinen, straten en binnenstraten en strekt zich uit van de Keizer
Karelweg in het westen tot de Van Heuven Goedhartlaan in het oosten. Uiterst west wordt het winkelgebied
gemarkeerd door het busstation met parkeergarage daarboven, de markant vormgegeven achterzijde van de
bibliotheek die tegelijk de entree naar de ondergrondse parkeergarage is en het achter de Rembrandthof
liggende Cobramuseum. Aangezien langs deze zijde de Keizer Karelweg loopt, een van twee directe
aansluitingen van Amstelveen op de A9, is dit een gebied met extreem veel verkeer.
Het winkelgebied stamt oorspronkelijk uit de jaren ’60 en is eind jaren ’90 grondig verbouwd en vergroot.
Zowel de oorspronkelijke vorm als de toevoegingen gaan uit van een introvert winkelgebied met bevoorrading
aan de randen. Van de oorspronkelijke gevels zijn alleen die aan de zuidzijde en een deel van de noordzijde
van de Binnenhof zichtbaar. Hierbij gaat het om tweelaagse winkelbebouwing met daarop tweelaags
maisonnettes. Het winkelcentrum is in oostwest richting erg langgerekt. De hoofdmoot van de winkels bevindt
zich in twee overdekte delen aan weerszijden van het Stadsplein: Binnenhof en Rembrandthof. De
binnenzijde van de overdekte delen van het winkelcentrum (binnenstraten) worden hier verder niet
beschreven. Op de overdekte delen van het winkelcentrum staan zowel oorspronkelijke als nieuwe woningen,
voornamelijk appartementen. Ten zuiden en westen van het Stadsplein bevinden zich een aantal culturele
instellingen: openbare bibliotheek, poppodium, schouwburg, volksuniversiteit en muziekschool. De laatste vier
huizen in één gebouw dat in zijn geheel de zuidelijke wand (vier bouwlagen) van het Stadsplein vormt. In de
avonduren biedt de schouwburg enige levendigheid, maar overdag is het gebruik van deze wand op maaiveld
tamelijk beperkt. Voor een deel van deze wand staan bomen die inmiddels wat volume krijgen, waardoor de
monotone wand wat meer dimensie krijgt. De overige wanden van het Stadsplein zijn 6 a 7 bouwlagen hoog
en bestaan uit horeca in een tweelaagse plint met daarboven appartementen. Aan de oostzijde van het plein
staat een hoogte accent in de vorm van een ranke appartemententoren van 15 bouwlagen. Het Stadsplein
zelf is royaal bemeten en vrij leeg. Onder vrijwel het hele plein ligt een dubbellaagse parkeerkelder. Samen
met het gebruik van het plein voor de wekelijkse markt zijn hierdoor de inrichtingsmogelijkheden beperkt. In
2012 is een visie vastgesteld door de gemeenteraad, met als doel de inrichting van dit plein te verlevendigen.
Het Buitenplein is een niet overdekt winkeldeel tussen Binnenhof en het V&D pand. De in de jaren ’90
toegevoegde bebouwing leidt de bezoeker van de V&D naar de twee ingangen van het overdekte winkeldeel.
Ten oosten van V&D ligt het Handelsplein met ten zuiden daarvan een strook winkels en kantoren en een
ondergrondse/ inpandige parkeergarage. Aan de noordzijde van de winkelgebouwen lopen de Galerij en
Pieter Lastmanweg diagonaal ten opzichte van de omliggende stedenbouwkundige structuur. De aanliggende
bebouwing loopt veelal getand langs die diagonalen. Aan beide straten zijn verschillenden laad- en loszones
en parkeerterreinen ingericht, gebruikmakend van de driehoekige openbare ruimte (tussen diagonale straat
en getande bebouwing). Verder is de openbare ruimte in gebruik voor allerlei technische voorzieningen en
zijn waar mogelijk bomen geplant. Aan de zuidzijde van het winkelcentrum is dit heel anders. Hier loopt de
straat Meander parallel aan en vrij dicht langs de achterzijde van de winkelbebouwing. Aan de zijde van de
winkels bestaat de openbare ruimte uit verharding: stoep en laad- en losstroken. Alleen ter hoogte van de
parkeergarage Handelsplein en van het Buitenplein bij de bushalte staan bomen aan de noordzijde van de
Meander. Zowel aan de noord als aan de zuidzijde van het winkelcentrum wordt de stenige uitstraling van het
winkelcentrum gecompenseerd door openbaar groen aan de overzijde van de straat. Dit openbaar groen is
hierdoor zeer van waarde.
Ten noorden van het winkelcentrum liggen (ten oosten van de Rembrandtweg) nog twee te onderscheiden
gebieden. Allereerst het woonbuurtje tussen de Pieter Lastmanweg en Groen van Prinstererlaan. Dit in
stroken verkavelde buurtje bestaat uit grondgebonden woningen van twee lagen met kap,
benedenbovenwoningen in twee lagen met kap en langs de noordrand appartementen in drie lagen met
kap.De woonstraatjes hebben verspringende profielen waarbij in de brede delen de toegenomen breedte is
gebruikt voor openbaar groen. Daarnaast zorgen de diepe voortuinen en afgeplante kopgevels voor een
groene uitstraling. Wel is door de relatief hoge woningdichtheid de parkeerdruk hoog. Aan de oostzijde wordt
deze buurt begrensd door de groen- en waterstructuur die vanuit het noordelijker Elsrijk langs Tulpenburg en
55

56
Judith Leijsterweg doorloopt tot aan het Buitenplein in het stadscentrum. De overdadige beplanting geeft deze
strook een parkbosachtige uitstraling.
Het laatste te onderscheiden gebied ten noorden van het winkelcentrum ligt tussen Handelsweg/
Handelsplein, Beneluxbaan, Groen van Prinstererlaan en voornoemde hoofdgroenstructuur. In dit gebied
staan kantoren en appartementen en liggen de Stadstuinen. De gebouwen variëren in hoogte van 5 tot 13
bouwlagen en zijn groepsgewijs tussen de jaren ’60 en 2010 neergezet. De bebouwing is rechthoekig en
duidelijk horizontaal en/of verticaal geleed en plat afgedekt. De enige uitzondering in schaal, maat, vorm en
materiaalgebruik is het ovale, voornamelijk glazen “paviljoen” met kap in de Stadstuinen. Deze afwijking in
vormentaal komt gezien ligging en gebruik van het gebouw goed tot zijn recht. De Stadstuinen zijn een
groene verblijfsplek in het oostelijke deel van het Stadhart en zijn een soort groene tegenhanger van het
Stadplein, dat de stedelijke centrale verblijfsruimte is in het westelijke deel van het Stadhart.
Ten zuiden van het gehele centrumgebied ligt de ongeveer 850m lange Meander. De aangrenzende
flatgebouwen uit de jaren ’60 bestaan uit vier haken (meanders) van 4 bouwlagen, afgewisseld met zes
torenflats van 13 bouwlagen. De haakvormige gebouwen bieden afwisselend openbare ruimte aan de noord-
en aan de zuidzijde. De openbare ruimte aan de noordzijde is steeds ingevuld met parkeren, die aan de
zuidzijde heeft een parkachtige inrichting. De parkachtige ruimtes aan de zuidzijde in de bebouwingshaken
lopen over in een brede groene zone met vijverpartijen: het Meanderpark. Dit park scheidt de wijk van de
snelweg, en is voor de woonkwaliteit van de Meanderwoningen essentieel. De inrichting van het park is
gericht op wandelen en natuurbeleving. Vooral in het deel langs de centrale vijverpartijen is veel
heembeplanting toegepast.
Gebiedsbeschrijving Oude Dorp en Handweg
Bouwperiode
Het Oude Dorp van Amstelveen is ontstaan op een kruising van routes: Amsterdamseweg-Dorpsstraat-
Handweg en Stationsstraat-Ouderkerkerlaan. De eerste kerk werd er gebouwd rond 1296, toen er blijkbaar
voldoende mensen woonden om een aparte kerk (of kapel) neer te zetten. De oorspronkelijke
dorpsbebouwing was van hout en is niet bewaard gebleven. Maar ook branden, oorlogen en vernieuwingen
hebben ertoe bijgedragen dat het huidige dorp totaal niet lijkt op wat er in voorgaande eeuwen gestaan moet
hebben. Tussen 1912 en 1915 is de spoorlijn van Amsterdam naar Uithoorn aangelegd, met een halte aan de
Stationsstraat. Hierdoor, en door annexatie van het noordelijk deel van de gemeente door Amsterdam,
kwamen meer ingrijpende veranderingen op gang en breidde het dorp zich uit. Zo zijn de huidige Dorpskerk
en voormalige Pastorie, een postkantoor, een belastingkantoor en een marechausseekazerne in de jaren ’20
gebouwd. Ook de winkelpanden en woonhuizen rond het dorpsplein zijn hoofdzakelijk gebouwd tussen 1910
en 1940, met een uitzondering uit 1799, en drie nieuwere panden uit de jaren ’70, ’80 en ’90 van de vorige
eeuw. De bebouwing rond Smedemanplein is van rond 1920, de arbeiderswoningen aan de
Roemerdorpstraat van 1915. Aan de Stationsstraat en Badlaan stamt de bebouwing uit de jaren ’20 met
toevoegingen uit de jaren ‘80, ’90 en 2000. Langs de Dorpsstraat staat afwisselend oudbouw, van rond 1910
en 1920, en nieuwbouw uit de jaren ’80 en ’90. In de tachtiger jaren is het dorp drastisch veranderd door
sloop en nieuwbouw en door de bouw van een nieuw gemeentehuis en het toevoegen van een nieuwe
verkeersstructuur: de Laan Nieuwer Amstel.
De Amsterdamseweg/Handweg is een historisch lint, de verbinding tussen Amsterdam en Leiden. De
Handweg is een dijk met aan de westzijde bovenland en aan de oostzijde de wijk Keizer Karelpark, die in de
Bovenkerkerpolder ligt. De bebouwing aan de oostzijde van de Handweg is geen historische bebouwing en
wordt beschreven in de Gebiedsbeschrijving Keizer Karelpark. De bebouwing aan de westzijde van de
Handweg is traditionele lintbebouwing, zij het dat de huidige panden van na 1900 stammen. Een deel de
woningen is gebouwd in de jaren ’30, een deel rond de jaren ’60, een beperkt aantal in de jaren ’70 en ’80 en
een deel is van na 1990. Eerdere bebouwing was veelal van hout en is in de loop van de jaren vervangen
door bakstenen nieuwbouw.
Landschap
Het Oude Dorp en Handweg zijn gebouwd op het bovenland, met dus een bodem van veen en een
nadrukkelijke koppeling met de oorspronkelijke verkaveling. Er zijn nog duidelijke restanten van het oude
slotenpatroon te herkennen. De Amsterdamseweg, Dorpsstraat en de Handweg zijn al te zien op
middeleeuwse kaarten. Het waren oorspronkelijk smalle veenkades met aan weerszijden sloten en
bomenrijen. De Ouderkerkerlaan was een belangrijke verbinding tussen het dorp en de Amstel. Langs de
56

57
oorspronkelijke trekvaart is een zogenaamd loopveld gespaard gebleven tijdens de verveningen. Deze strook
grond werd gebruikt om vee op te weiden. Na de aanleg van de spoorlijn is het gedeelte dat binnen het dorp
viel omgedoopt tot Stationsstraat. Aan de rand van het vroegere dorp zijn in 1787 als onderdeel van de
patriottische verdedigingslinie rond Amsterdam twee verdedigingsposten aangelegd met geschutsstellingen
aan de Ouderkerkerlaan en de Handweg. Deze stellingen (posten 13 en 14) zijn nu niet meer aanwezig. Het
haventje in het Oude Dorp is bij de aanleg van de spoorbaan gedempt met aarde van de stelling aan de
Ouderkerkerlaan (post 13).
Waar de kavels vanaf de Dorpsstraat vroeger doorliepen tot in het achtergebied is door de aanleg van de
spoorlijn en de Laan Nieuwer-Amstel dit contact met het landschap afgesneden. Het dorp heeft daardoor een
meer introvert karakter gekregen. De huidige begrenzingen van het Oude Dorp zijn de A9 aan de noordzijde,
de Laan Nieuwer Amstel aan de westzijde en het spoor aan de oostzijde.
Oude dorp en Handweg Historische kaart Oude Dorp en Handweg
Amstelveen (1894-1923)
Bebouwingstypen
Zowel in het dorp als langs de Handweg komt overwegend woon- en bedrijfsbebouwing voor in een of twee
lagen met kap. Traditioneel waren de panden individueel vormgegeven, al dan niet tegen elkaar
aangebouwd. Vanaf de jaren ’20 werden woningen in rijtjes ontwikkeld. Dorp en Handweg kennen een grote
variatie aan gevelbeelden, bouwhoogtes en kapvormen. De toevoegingen uit de jaren ’80 en ’90 zijn in
grotere eenheden neergezet en daardoor duidelijk aanwezig. Daarnaast is de bouwhoogte van een aantal
complexen uit de jaren ’80 en ’90 hoger dan die van de traditionele bebouwing. In de jaren tachtig is wel alles
met kap gebouwd, namelijk drie en vier lagen met kap. In de jaren ’90 is zonder kap gebouwd en bestaan de
gebouwen uit drie en vier lagen. Behalve woningen kent het Dorp een groot aantal voorzieningen. Vooral
horeca is goed vertegenwoordigd. Verder is er een museum en een divers aanbod aan winkeltjes,
dienstverleners en een tweetal grotere kantoren. Behalve het museum, dat in 1992 nieuwbouw heeft
gekregen, zitten de verschillende functies in de plint van panden die veelal daarboven woningen hebben. Ook
boven de kantoren zijn appartementen. Opvallend is daarnaast het raadhuis, dat in 1980 in gebruik is
genomen ter vervanging van het oude raadhuis (gebouwd in 1896) aan de Dorpsstraat en diverse panden
verspreid in het dorp waarin verschillende gemeentelijke diensten waren gehuisvest. Het raadhuis
onderstreept het belang van het dorp als historisch centrum van Amstelveen, maar staat enigszins achter het
dorp aan de Poel. Het is een relatief groot pand, oplopend tot 4 lagen met een plat dak.
Architectuurkenmerken
Zie Welstandsnota.
57

Ruimtelijk beeld
58
Het dorp bestaat uit een variëteit aan panden, overwegend gegroepeerd in rijen en clusters en gericht op de
openbare wegen. Daarnaast komen in het dorp semigesloten bouwblokken voor, met name bij de nieuwbouw
uit de jaren ‘80.
Langs de oudste straten staat nog een behoorlijk aantal individueel vormgegeven panden. De verschillende
bouwperioden zijn redelijk goed te onderscheiden. Met name de grote clusters van bebouwing uit de jaren ’80
en ’90 zijn beeldbepalend aan de zuidwestzijde van het dorp. Ook aan de oostzijde is achter de voormalige
pastorie een tweetal rijtjes woningen gebouwd in de jaren ’90, gericht op de spoorlijn. Schaal en maat van
deze toevoegingen ogen wat geforceerd ten opzichte van de oudere bebouwing. De Dorpsstraat en
Stationsstraat zijn vrij smal van profiel en daardoor vrij stenig. Er is weinig ruimte voor openbaar groen. Wel
staan er bomen: leilindes in de Dorpsstraat refereren aan het historische beeld van het dorp, en in de
Stationsstraat zijn ook straatbomen geplant. De nieuwbouw kantoren en woningen aan de Laan Nieuwer
Amstel zijn aan de achterzijde van de bebouwing langs de Dorpsstraat en dwars op de Badlaan gebouwd. De
Laan Nieuwer Amstel loopt daardoor “kronkelend” langs de westzijde van het dorp. Ten westen van de Laan
Nieuwer Amstel staan het gemeentehuis, een kantoor en een restaurant als losse objecten met daarachter
het lommerrijke groen van het Amsterdamse bos en het gebied rond de Poel. Dit gebied is van grote waarde
voor de beleving van het dorp en voor recreanten uit de hele gemeente.
Tussen de bebouwing langs de Dorpsstraat west en de bebouwing aan de Laan Nieuwer Amstel ligt het
Zetveld: een vrij grote openbare ruimte die is ingericht als parkeerterrein in “woonerfstijl”, gebouwd in de jaren
’80. Rondom grenst het Zetveld aan achterkanten. De vorm van de openbare ruimte is amorf waardoor het
een rommelige toestand is. Op het Zetveld staan bomen in verharding tussen parkeerplaatsen.
Rondom de kerk is het beeld dorpser en rustieker. Hier is meer ruimte voor beeldbepalend groen. Ook het
Smedemanplein, het eerste sociale woningbouwproject in Amstelveen, is ruim vormgegeven met een
plantsoen in het midden en heeft een heel eigen dorpse sfeer. Op het groene pleintje stond vroeger een
muziektent. De Roemerdorpsstraat met arbeiderswoningen ademt ook zijn eigen sfeer uit.
De Handweg heeft een ruim profiel en heeft een overwegend groene uitstraling. Dit komt door de
laanbeplanting van essen, maar ook door het groene dijktalud aan de oostzijde. De westzijde van de
Handweg is een lint van losse en geschakelde bebouwing dat contrasteert met de oostzijde. Halverwege is
het lint onderbroken en op een drietal plekken zijn de achterliggende terreinen zichtbaar grootschalig
bebouwd. Het gaat hierbij om twee tuincentra en een buitensportwinkel. De achterzijde van deze bebouwing
wordt begrenst door de spoorlijn. Deze spoorlijn is door het water van de Poel aangelegd waardoor een klein
deel van de oorspronkelijk Poel nu een waterrijk tussengebied vormt tussen een deel van de achtererven en
de spoorlijn. Dit is van grote waarde voor de betreffende woningen aan de Handweg. Ook zijn de
natuurwaarden van dit gebied hoog.
58

Gebiedsbeschrijving Keizer Karelpark
Bouwperiode
59
De opzet van de wijk is ontworpen in de jaren ’20 maar na de oorlog bijgesteld. De eerste vooroorlogse
woningen zijn in de noordwesthoek van de wijk gebouwd. Na de oorlog werden behalve eengezinswoningen
ook de eerste flats gebouwd, waaronder in 1957 de bijzondere hellingbaanflats aan de Dr. Plesmansingel. In
de jaren ’80 en ’90 zijn nog enkele appartementen complexen toegevoegd, waarvan de grootste aan de
Kastanjelaan en de hoogste op de hoek Van der Hooplaan- Sportlaan.
Landschap
Keizer Karelpark is aangelegd in de Bovenkerkerpolder en wordt begrensd door de A9 in het noorden, de
Beneluxbaan in het oosten en zuiden en de Handweg in het westen. De noord- en westrand van de polder
zijn als dijk te herkennen. Aan de noordrand ligt de Ouderkerkerlaan op de dijk met lintbebouwing aan de
noordzijde en ringvaart aan de zuidzijde. Aan de westrand is de dijk (Handweg) aan de zijde van het Keizer
Karelpark ingericht als brede groenstrook. Het oorspronkelijke verkavelingspatroon van de polder is bij de
ontwikkeling van de wijk geheel losgelaten. Alleen het sportveldengebied aan de Janselaan is gebaseerd op
de kavelrichting in de polder. Het Janselaantje zelf is nog gedeeltelijk herkenbaar in het gebied. Vroeger was
dit een klein weggetje in de polder, tussen de Bovenkerkerweg en de Middenweg.
Keizer Karelpark Historisch kaart Keizer Karelpark (1894-1923)
Bebouwingstypen
De eerste woningen van de wijk zijn eengezinswoningen in gesloten bouwblokken met een rijke architectuur.
Na de oorlog is in het noorden en westen van de wijk vooral laagbouw neergezet in rijen. Vanaf eind jaren ’50
zijn in het midden, zuiden en langs de noordoost-, oost- en westrand middelhoge gallerij- en portiekflats
gebouwd. De flats bestaan uit reeksen, meestal parallel aan of haaks op de hoofdverkeersstructuur,
waarachter weer laagbouw in rijtjes voorkomt. De vormgeving van de naoorlogse woningbouw is functioneel:
recht en hoekig, flats zijn plat afgedekt, de eengezinswoningen in het zuiden ook. Recente appartementen
complexen sluiten niet altijd aan bij de oorspronkelijke vormgeving van de wijk. Zo zijn de appartementen
langs de Kastanjelaan gegroepeerd in bogen en heeft het seniorencomplex aan de William Boothlaan een
volledig vrije vorm die niet correspondeert met de omgeving. Naast woningen zijn verschillende kleinschalige
winkelgebieden ontwikkeld op vijf plekken in de wijk. Daarnaast telde de wijk van oorsprong veel scholen,
waarvan een aantal inmiddels zijn gesloopt en de gebieden zijn of worden herontwikkeld.
59

Architectuurkenmerken
Zie Welstandsnota
Ruimtelijke opzet
60
De randen van de wijk kennen typerende bebouwingsvormen. De noordrand wordt gevormd door een
historisch bebouwingslint. Langs de oostrand liggen voornamelijk flats. Langs de zuidrand ligt een zone met
kantoorpanden. Langs de westrand liggen voornamelijk flats. De hoofdontsluitingen van de wijk takken aan
op Beneluxbaan en Handweg en zijn de Sportlaan, Van der Hooplaan en Keizer Karelweg. De hoofd groen-
en waterstructuur loopt als zelfstandig element (niet gekoppeld aan hoofdontsluitingen) door de wijk. Wel is in
de naoorlogse structuur van de wijk een duidelijk samenspel te zien tussen bebouwing en groen.
In het eerste deel van het Keizer Karelpark dat voor de oorlog is gebouwd, het ‘Witte dorp’, genoemd naar
detoenmalige aannemer, is gekozen voor een formele strakke opzet van de centrale waterpartij met
kademurenen bruggen rond het Veenendaalplein en de Ouderkerkerlaan. Deze is ontworpen door architect
Jan Wils (Olympisch stadion) in 1924 en is nu een gemeentelijk monument. Toen men na de oorlog verder
ging met de uitbreiding van de wijk was er bij ontwerpers (Broerse) een zekere afkeer van de strakke, formele
en monumentale lijn ontstaan. Vandaar dat de vormgeving van de vijvers ten zuiden van de Keizer Karelweg
een heel ander stijl hebben. Infomeel, asymmetrisch, meer affectie met natuur.
De verkeersontsluitingen en de groenstructuur delen de wijk op in kleine buurtjes, die ook als zodanig zijn
vormgegeven. De grote variatie aan ‘buurtjes’ met heel verschillende karakters is op zich niet gunstig voor de
samenhang binnen de wijk. Toch is de wijk wel te ervaren als een samenhangend geheel. Dit komt vooral
door de doorlopende structuren als buurtwegen (Lindenlaan bijv.) en singels en waterpartijen. Het behouden
en versterken van de continuïteit hiervan is dan ook niet onbelangrijk. Het groene karakter van de wijk wordt
in grote mate bepaald door de hoofdgroenelementen in de wijk, omdat die plek bieden voor groot
uitgegroeide bomen.
Ieder buurtje heeft een eigen verkavelingspatroon en identiteit. In de vooroorlogse buurtjes wordt de identiteit
bepaalt door de jaren ’30 architectuur van de woningen met prominente kappen, gesloten bouwblokken en
tuinmuurtjes. Voortuinen zijn behoorlijk diep en veelal groen ingericht, wat de groene uitstraling van de
straatjes ten goede komt. Openbaar groen beperkt zich tot straatbomen en een enkel plantsoentje op
pleintjes. De openbare ruimte is beperkt. Om voldoende parkeren te faciliteren aan weerszijden van de
woonstraatjes is veelal eenrichtingsverkeer ingesteld.
De naoorlogse laagbouw buurtjes zijn meer in stroken en stempeltjes verkaveld. Er zijn een heel aantal
buurtjes te onderscheiden. Zo is er een buurtje dat is opgebouwd uit een aantal ruit-vormige pleintjes, een
buurtje met voor de wijk relatief lange straten met lange kaarsrechte rijen laagbouwwoningen, een buurtje met
semi-gesloten bouwblokken, een buurtje met gebogen straatjes en verschillende clusters van laagbouw in
straatjes of hofjes van elkaar gescheiden door flatgebouwen.
De buurtjes in de noordelijke helft van de wijk zijn krapper van opzet dan in de zuidelijke helft. Met name de
buutjes aan weerszijden van de Van der Hooplaan tussen het Keizer Karelplein en de Plesmansingel bestaan
uit vrij kleine woningen op kleine kavels. De hier voorkomende straatjes zijn smal, straatbomen zijn slechts
door middel van kunstgrepen inpasbaar. De hier voorkomende ruitvormige pleintjes zijn een groene en ruime
uitzondering op de overwegend smalle en stenige straatjes. De oostelijk en meer zuidelijk liggende buurtjes
kennen over het algemeen een wat ruimere opzet met omzomend groen rond laagbouw in combinatie met
flatgebouwen. Voor het grootste deel bestaan de oostelijke en zuidoostelijke laagbouwwoningen uit twee
bouwlagen zonder kap. Dit in tegenstelling tot de overige laagbouw, die overwegend uit twee lagen met kap
zijn opgebouwd. Ook komen er seniorenwoningen voor van een bouwlaag en een bouwlaag met kap.
Winkelgebieden en scholen kwamen van oorsprong veel voor in de wijk. Mat name langs de Lindenlaan en
de Van der Hooplaan liggen veel van dit soort functies. Het aantal schoollocaties is inmiddels afgenomen en
herstructurering van schoollocaties is aan de gang. Winkelgebieden zijn niet allemaal even levensvatbaar.
Voor de dagelijkse boodschappen wordt winkelconcentratie voorgestaan langs de Van der Hooplaan. Overige
winkelgebieden zijn over het algemeen al meer gevuld met winkels voor de niet dagelijkse levensbehoeften.
Winkels zijn meestal ingepast in de plint van flatgebouwen met woningen op de bovenliggende lagen.
Gestapelde woningbouw staat met name langs de randen van de wijk, langs de belangrijkste
verkeersontsluitingen, rond het Augustinuspark en in het hellingbaanflatpark. De bouwhoogtes van de
gestapelde bouw zijn overwegend vier tot zes bouwlagen, maar er komen appartementengebouwen van
tussen de drie en dertien bouwlagen voor. Parkeren ten behoeve van gestapelde bouw vindt meestal
plaatslangs de langs de flat lopende straat.
Waar de groenstructuur en hoofdverkeersstructuur aan de woonbuurtjes grenzen zijn de profielen ruim en is
over het algemeen meer ruimte voor openbaar groen. De belangrijkste ontsluitingsstraten hebben
laanbeplanting in groenstroken of in de stoep. Meestal is hier ruimte voor aanliggende groenstroken en wordt
een deel van het profiel gebruikt voor parallel straatjes, bijvoorbeeld ter hoogte van winkels. Op kruisingen
60

61
van de verkeersstructuur met de groenstructuur is het karakter wel groen, maar ontbreekt het dikwijls aan
zichtassen door de groenstructuur. Dit ondanks het aanwezige water.
In het zuiden van de wijk ligt een behoorlijk areaal aan sportterreinen. In de loop van de jaren is dit gebied,
met name langs de ontsluitingswegen, steeds meer bebouwd. Voorkomende functies in dit gebied zijn
middelbare scholen, kinderopvang, sporthallen, een zwembad en een sportschool. De verschillende functies
zijn over het algemeen vormgegeven als solitairen. Recent heeft een herindeling en modernisatie van de
sportterreinen plaats gevonden.
Gebiedsbeschrijving Groenelaan
Bouwperiode
De wijk Groenelaan is ontworpen in de jaren ‘60 en gebouwd eind jaren ’60 en begin jaren ’70. “Groenelaan”
is de naam van de vroegere middenweg van de Bovenkerkpolder.
Landschap
De wijk ligt in de Bovenkerkerpolder. De bodem bestaat uit klei, en de grondwaterstand is relatief hoog. Aan
de noordzijde grenst de wijk aan de A9, aan de westzijde aan de Beneluxbaan, aan de oostzijde aan het
wegtracé van de voormalige A3 en aan de zuidzijde aan de Middenwaard, die bedoeld was een verbinding te
zijn tussen de Beneluxbaan en de A3. Aan de noordzijde van de wijk loopt de voormalige ringvaart van de
polder. Voor een deel is deze nog intact, evenals een deel van het dijktalud. Ten oosten van de wijk is langs
de Kruitmolen het oorspronkelijke profiel nog aanwezig. Het voormalige loopveld is gebruikt voor de aanleg
van een brede verkeersweg die aansluit op de A9, en voor de bouw van twee grote kantoorgebouwen langs
de A9. De verkaveling van de wijk is niet gebaseerd op de oorspronkelijke kavelrichting van de polder, maar
op de richting van de Beneluxbaan. Er zijn geen landschapselementen als sloten meer terug te vinden binnen
de wijk.
Groenelaan Historische kaart Groenelaan (1894-1923)
61

Bebouwingstypen
62
De wijk bestaat uit een menging van laagbouw en gestapelde bouw. De gestapelde bouw komt in diverse
vormen voor. Er zijn galerijgebouwen van 4 tot 7 lagen hoog, maar ook van meer dan 10 lagen, en er zijn
middelhoge appartementengebouwen rond een centraal stijgpunt. Ook de laagbouw kent diverse
verschijningsvormen en varieert van 1 tot 3 bouwlagen, plat en met kap, vrijstaand, geschakeld en in rijtjes.
Aan de noordzijde van de wijk ligt het gebied Langerhuize met zorgvoorzieningen (ziekenhuis,
verzorgingshuis, seniorenwoningen, verpleeginrichting) bestaande uit diverse grote gebouwen en diverse
bouwhoogten, variërend van paviljoen tot hoogbouw. Op het bovenland langs de A9 staan twee zeer grote
kantoorgebouwen.
Architectuurkenmerken
Zie Welstandsnota.
Ruimtelijke opzet
Het stedenbouwkundig principe is tegengesteld aan dat van de wijk Bankras/Kostverloren. Daar waar in deze
wijk de hoogbouw vooral langs de randen te vinden is gaat het in Groenelaan om een centrale hoofdweg (de
Groenelaan) waarlangs de hoogbouw gelegen is. De wijk heeft als het ware een piramidevorm: hoog in het
midden en laag langs de randen. Alleen langs de zuidrand is gestapelde bouw gesitueerd vanwege de ligging
aan de destijds verwachte verkeersweg over de Middenwaard. Er is een centraal gelegen
voorzieningengebied Het Groenhof met vooral hoogbouwflats rondom een overdekt winkelcentrum. Westelijk
hiervan sluit de Sportlaan aan als verbindingsweg op de Groenelaan vanaf de stadshoofdweg de
Beneluxbaan. Oostelijk van het Groenhof ligt een gebied met vooral sociaal maatschappelijke voorzieningen,
als scholen en ouderenzorg. Dit gebied bestaat uit een verzameling losse gebouwen in een openbare
omgeving. De centrale hoofdontsluiting, de Groenelaan, is goed herkenbaar door de wegbreedte en door de
langs de weg liggende waterpartij met groene oevers. Ook tussen de weg en de aangrenzende gestapelde
bouw liggen doorlopende groenstroken met gazons, siergroen en boomgroepen. Er is geen sprake van een
duidelijke wegbegeleidende laanbeplanting.Rond het centrale centrum liggen vier woonkwadranten. De
entrees van de vier kwadranten zijn duidelijk herkenbaar door hoogbouw die haaks tot vrij dicht op de
Groenelaan staat.
Elk kwadrant is opgebouwd uit een rondweg die aantakt op de Groenelaan, waar vanaf doodlopende
zijstraatjes eindigend in een hofje kleine woonbuurtjes ontsluiten. De woonbuurtjes bestaan, typerend voor de
jaren ’60, rond elkaar “gestempelde” rijtjes woningen. In het midden van de kwadranten komen geen auto’s
meer en liggen lage bungalows aan een centrale groene parkzone met speelplekken en wandelpaden
doorsiergroen en gazons.
De woonhofjes zijn eenvoudig van opzet. Het zijn woonstraatjes eindigend in een parkeerpleintje. Ze hebben
een verblijfskarakter, er is een sierbestrating en er zijn geen stoepen. De beplanting bestaat vrijwel uitsluitend
uit straatbomen. De woonbebouwing rond ieder hofje is gemêleerd: enkele geschakelde bungalows, een of
twee rijtjes eengezinshuizen van twee lagen met kap en een rijtje “drive-in” woningen van drie lagen. Alle
woningen hebben hun voordeur zoveel mogelijk aan het hofje. Het pleinachtige karakter van de hofjes is een
contrast met de groene parkachtige zone achter de woningen. Omdat de groene parkzones nauwelijks
grenzen aan de rondlopende buurtontsluitingen en woningen met hun achterkant naar de parkzones staan, is
de sfeer in de parkzones introvert. Rondom de woonhofjes loopt een rondweg, waaraan ook woonbebouwing
staat. Aan de binnenkant van de rondweg bestaat de bebouwing voornamelijk uit rijtjes eengezinswoningen.
Aan de buitenkant van de ringweg varieert de bebouwing tussen vrijstaande bungalows, vrijstaande woningen
van twee laag met kap, twee-onder-een-kappers zonder kap, rijtjes eengezinswoningen, rijtjes drive-in
woningen, galerijflats en torenflats. Alle aan de rondweg gelegen woningen hebben hun voordeur of
hoofdentree aan de rondweg. De groene aankleding van de rondwegen wordt alleen bepaald door de
aangrenzende voortuinen en de straatbomen.
De oostrand van de wijk is ontworpen als bufferzone tussen de destijds geplande rijksweg A3 en de
woonbebouwing, en wordt gevormd door een doorlopende groene zone met dichte beplanting en
wandelpaden. Langs deze oostelijke parkrand bestaat de bebouwing vrijwel alleen uit vrijstaande bungalows,
die met hun achtertuin in de parkstrook staan en de voorkant aan de rondweg. Het uitzicht vanuit de
bebouwing op het achterliggende landschap is beperkt. Vanuit de parkstrook geven een aantal openingen in
het groen wel mooi uitzicht op de polder. De parkstrook heeft verschillende waardevolle kwaliteiten. Voor de
gebruiker als groene wandel en speelzone, en als overgang naar het open polderlandschap. Ter verbetering
van deze kwaliteit zou een wandel verbinding tussen de parkstrook en de polder kunnen worden
aangelegd.Vanuit de polder vormt de parkstrook een groene buffer, waardoor bebouwing van Groenelaan
niet zichtbaar is. Dit komt de groene ruimtelijkheid van de polder ten goede.
62

63
De westrand van de wijk wordt gevormd door een smalle strook groen met een wandelpad, tussen de
bermsloot van de Beneluxbaan en de achtertuinen van laagbouwwoningen. De overgang tussen het
woonmilieu en de verkeersweg is ten noorden van de Sportlaan erg smal. Ten zuiden van de Sportlaan is
meer ruimte door een brede groenstrook met water en een fietsroute, en langs de zuidoostzijde is zelfs een
beplante geluidswal aanwezig.
Gebiedsbeschrijving Bovenkerk
Bouwperiode
Tot 1854 is Bovenkerk een lintdorp langs de Noorddammerlaan en Legmeerdijk dat aan alle zijden is
omgeven door water, dat is ontstaan door afgravingen van het veen: de Poel en de Legmeer. Aan de
oostkant ligt de Hand naar Leiden (de huidige Handweg). Voor 1854 onderscheidde Bovenkerk zich niet
wezenlijk van de enkelzijdige (open) lintbebouwing langs de Handweg. Pas aan het einde van de tweede helft
van de 19 e eeuw ontwikkelt het zich tot een klein dorp. In 1883 wordt de Sint Urbanuskerk gebouwd. In deze
periode is ook de Noorddammerweg aangelegd en worden de Noorderlegmeerpolder en de Schinkelpolder
ingepolderd. Tussen 1912 en 1915 vindt de aanleg van de spoorlijn Uithoorn-Amsterdam (met een aftakking
naar Aalsmeer) plaats. Waarschijnlijk onder invloed van deze spoorlijn en de halte aan de Noorddammerlaan
vond er een verdichting plaats. In 1922 wordt in Bovenkerk Oost het sociale woningbouwproject St.
Urbanuspark gerealiseerd en de Sint Aloysiusschool gebouwd: de eerste echte uitbreiding buiten de
lintbebouwing. Nog voor de oorlog begint de aanleg van het Amsterdamse Bos. In de jaren vijftig wordt de
bouw van Bovenkerk Oost verder voltooid. In het “centrum” dempt men het water en wordt de Josefschool
gebouwd. Na 1960 verreist Bovenkerk West. In het centrum wordt de Mariaschool gebouwd. Ook het Roda
sportpark en bedrijventerrein Bovenkerk stammen uit de jaren ’60. De spoorlijnen raken buiten gebruik en
worden in de jaren ‘70 zelfs verwijderd en deels gebruikt voor de aanleg van de Startbaan. Aan het einde van
de 20 e eeuw wordt de woonwijk Westwijk gerealiseerd. Ook wordt het talud voor de doortrekking van de
Beneluxbaan opgeworpen. In 2004 begint de herontwikkeling van het centrumgebied van Bovenkerk, waarbij
oude schoolgebouwen plaatsmaken voor nieuwe appartementencomplexen. Van 2006 tot 2010 wordt
Bovenkerk Zuid gebouwd. In 2007 begon de sloop en nieuwbouw van Bovenkerk Oost. In 2012 is ook
Bovenkerk Oost vrijwel af.
Landschap
De wijk is gebouwd in de Noorder-Legmeerpolder. De middenweg door de polder is de Noorddammerweg en
die komt vlak bij de kerk uit op de Noorddammerlaan. De verkaveling van Bovenkerk volgt grotendeels de
kavelrichting van de polder, behalve in het oostelijk deel waar door de ruime bocht in de spoorlijn
aanpassingen nodig waren. Van de oorspronkelijke sloten is in de bebouwingsopzet niets meer terug te
vinden. Kenmerkend voor de landschapsontwikkeling is de commerciële en intensieve winning van turf. De
Poel en de Kleine Poel zijn hiervan nog herkenbare restanten. De Noorddammerlaan en Legmeerdijk zijn
dijken en vormen respectievelijk de noord en westgrens van de wijk. De Beneluxbaan is de zuidgrens en de
spoordijk de oostgrens van de woonwijk Bovenkerk. De nieuwbouw in Bovenkerk-zuid volgt niet de
oorspronkelijke kavelrichting maar is bepaald door de randen van de buurt. De grondsoort van de polder is
klei.
63

Bovenkerk Historisch kaart Bovenkerk (1894-1923)
Bebouwingstypen
64
Bovenkerk bestaat overwegend uit laagbouwwoningen. Aan de historische linten staan diverse soorten
vrijstaande, geschakelde en rijtjes woningen en bedrijfjes in een of twee lagen, vrijwel altijd met kap.
Gestapelde bouw komt vooral voor in bepaalde zones: in het centrum, aan de noordrand van Bovenkerk Zuid,
aan de zuidrand van zowel Bovenkerk Oost als Zuid. Daarnaast zijn er enkele kleine
appartementencomplexjes aan de Betje Wolflaan, de Poelslaan en de Pastoor Rozenlaan.
Naast woningen heeft Bovenkerk een behoorlijk aantal voorzieningengebouwen. Meest opvallend is de
Urbanuskerk in de knik van de Noorddammerlaan/Legmeerdijk. In het centrumgebied ten zuiden van de kerk
staan verschillende voorzieningen zoals het wijkcentrum Het Noorddamcentrum (een eenlaags gebouw),
eetcafé Silversant (verschillende gebouwdelen, elk een laag met kap), een kinderdagverblijf (twee lagen plat).
Voorzieningen komen verder vooral voor in het bebouwingslint langs de Noorddammerlaan. Deze
voorzieningen zijn veelal ingepast in voormalige woningen of aangepast aan de vormgeving van de overige
lintbebouwing (een of twee lagen met kap). In Bovenkerk Zuid tenslotte zijn voorzieningen aanwezig in de
vorm van een zorgcomplex en een basisschool. Het zorgcomplex is vormgegeven met kappen. De school is
vooruitlopend op de nieuwbouwplannen in 2004 neergezet in twee lagen.
Architectuurkenmerken
Zie welstandsnota.
Nieuwbouw Bovenkerk Zuid en Oost is een moderne interpretatie van een tuindorp: laagbouw in twee lagen
met kap, overwegend in rijtjes. Ook gestapelde bouw is vormgegeven met kappen. Er zijn traditionele
materialen gebruikt: de gevels bestaan hoofdzakelijk uit baksteen in sprekende kleuren.
Ruimtelijk beeld
De Noordammerlaan en Legmeerdijk zijn duidelijk herkenbaar als oude linten. Het profiel van de
Noorddammerlaan is vrij ruim. Vrijwel alle aanliggende panden hebben groen ingerichte voortuinen. Er is aan
weerszijden ruimte voor een stoep met daarin laanbeplanting, langsparkeren, fietsstroken en rijbaan. De
uitstraling van de Noorddammerlaan is redelijk groen, maar het verharde deel is wel breed en het
langsparkeren beeldbepalend. Versmallen van het rijbaan gedeelte is fysiek lastig omdat het een betonweg
op een veendijk betreft. Wel zijn recent op de betonnen rijbaan fietsstroken aangebracht, waardoor de rijbaan
optisch is versmald. Bij een eventuele toekomstige reconstructie is het raadzaam naar verandering van het
wegprofiel te kijken, waarbij wordt gedacht aan versmalling van de rijbaan ten gunste van stoep en groen.
Het profiel van de Legmeerdijk oogt smaller dan dat van de Noorddammerlaan. In tegenstelling tot de
Noorddammerlaan, waar het profiel consistent is met ongeveer 15m verkeersruimte en ongeveer 32m van
voorgevel tot voorgevel, heeft de Legmeerdijk een inconsistent profiel. Tussen de Noorddammerlaan en
Vierlingsbeeklaan is het wegprofiel van de Legmeerdijk ongeveer gelijk aan dat van de Noorddammerlaan,
maar is de ruimte van voorgevel tot voorgevel beperkter. In het profiel zijn hier geen bomen opgenomen,
waardoor de uitstraling steniger is. Daarnaast zijn in de jaren zestig seriematige woningbouwblokjes schuin
langs de zuidoostkant van de Legmeerdijk gebouwd. Deze woningen doen afbreuk aan het karakter
vanhethistorisch lint, dat van oudsher werd bepaald door vormgeving per pand en oriëntatie van de kavel
recht op de dijk. Tussen de Vierlingsbeeklaan en Beneluxlaan is de verkeersruimte op de Legmeer dijk smal:
64

65
10m. Dit komt mede doordat hier de bermsloot nog op dijk aanwezig is. In het talud van deze sloot staat nog
enige boombeplanting, wat de uitstraling van dit deel van de Legmeerdijk ten goede komt. De ruimte van
voorgevel tot voorgevel is hier juist groter dan in het hiervoor beschreven stuk Legmeerdijk, namelijk 30m. De
noordzijde van de Legmeerdijk is van oudsher bebouwd. De zuidzijde is sinds de bouw van Bovenkerk Zuid
inontwikkeling. Op termijn is hier hopelijk het lint aangeheeld met individueel vormgegeven vrijstaande
woningen. Het eerst ontstane beeld is eenvormiger dan de rest van het lint.
Bovenkerk Centrum bestaat uit een aantal losstaande gebouwen ten zuiden van de Urbanuskerk.
Oorspronkelijk was het gebied ingevuld met maatschappelijke functies, waarvan de kerk, wijkcentrum en café
nog over zijn. De andere functies (scholen) zijn vervangen door appartementengebouwen met onder andere
in de plint een kinderdagverblijf. De inrichting van de buitenruimte wordt gedomineerd door groen, met name
waar oude bomen zijn gehandhaafd, en gedeeltelijk door parkeren. De nieuwe appartementengebouwen zijn
deels gericht op de dijken en deels vrij gepositioneerd en vormgegeven. Aan de zuidkant is de parkachtige
inrichting met een speelplaats behouden. De knik in Noordammerlaan-Legmeerdijk, waar café Silversant
mooi uitkomt, oogt momenteel erg stenig door het gebrek aan bomen en de inrichting van het terras van
Silversant op deze plek tot aan de stoep. Bovenkerk West is zijn geheel in de jaren ’60 van de vorige eeuw
gebouwd. Hierbij is aansluiting gezocht bij het stratenpatroon van Bovenkerk Oost. Er is verkaveld in
strokenbouw, met op een aantal plaatsen vrij rücksichtslose situering van kopgevels naar belangrijke
(historische) straten, zoals de Legmeerdijk en de Noorddammerweg. De bebouwing bestaat uit rijtjes
woningen in twee lagen en in twee lagen met kap. Alle woningen hebben een voortuin aan de straat. Zolang
de tuinen groen blijven ingericht en afgeschermd, hebben de vrij smalle straatjes een behoorlijk groene
uitstraling. Er is vrijwel geen ruimte in het profiel voor openbaar groen. Bij een recente renovatie van de
buitenruimte is getracht aan te sluiten bij de inrichtingsprincipes van Bovenkerk Oost door op straathoeken
plantvakken aan te brengen ten behoeve van bomen.
Bovenkerk Oost bestaat uit een mengeling van woonbebouwing uit diverse perioden, maar het merendeel
van de woningen is tussen 2008 en 2012 gebouwd. De oorspronkelijke tuindorp verkaveling is in hoofdlijnen
gehandhaafd, met waar mogelijk verbeteringen en aanpassingen naar huidige maatstaven. Zo is waar
mogelijk het straatprofiel verbreed ten gunste van verkeer en parkeren. Ook zijn een aantal verspringende
straten in elkaars verlengde gelegd. Het verkavelingsprincipe is semi-gesloten bouwblokken en het gebruiken
van overmaat in de verkaveling ten behoeve van openbare ruimte. Zo zijn tussen de bouwblokken een aantal
gerend lopende straten en pleintjes ontstaan. Hierdoor is er relatief veel ruimte voor openbaar groen, wat het
dorpse karakter ten goede komt. Ook de asverdraaiingen in vrijwel alle straten geven Bovenkerk Oost een
dorpse uitstraling. Behalve op de wijder uitlopende pleintjes is er ruimte voor openbaar groen op alle
straathoeken in kopgevelstoken met karakteristieke iepengroepjes, en langs de hele zuidrand van de buurt
(Vierlingsbeeklaan) is het historisch spoortracé met sloten en groene taluds behouden en ingericht als een
groene wandelstrook. De woonstraten zijn traditioneel vormgegeven met voortuinen, stoepen en parkeren
langs de rijbaan. In de zuidelijke helft zijn de wigvormige pleintjes ook gebruikt voor dwarsparkeren. Langs de
Vierlingsbeeklaan is de bebouwing groter en bestaat uit appartementengebouwen in twee en drie lagen met
kap. Het straatbeeld van Bovenkerk Oost is vrij afwisselend, met nieuwbouw en oudbouw door elkaar. Maar
ook de wijze van afwisseling van gebouwontwerpen heeft hier mee te maken. Zo is de nieuwe laagbouw
ontworpen door twee verschillende architecten, als ook de gestapelde bouw. De ontwerpen staan door elkaar
heen zodat in de meeste straten het straatbeeld niet wordt gedomineerd door een bepaald ontwerp met
bijbehorende kleur. Tenslotte heeft het opnemen van een aantal bestaande bomen in de verkaveling
bijgedragen aan het volwassen gezicht van de buurt, ondanks de grote hoeveelheid nieuwbouw.
Bovenkerk Zuid is in zijn geheel gebouwd tussen 2006 en 2010. Bij de werkverdeling tussen de hier gekozen
drie architecten is gekozen voor een gebiedsgewijze verdeling. Eén architect heeft de appartementen aan de
noordrand ontworpen, één architect de appartementen aan de zuidrand en één architect de laagbouw. Alle
ontwerpen, ook de gestapelde bouw, hebben een kap en zijn uitgevoerd in traditionele materialen. Ieder
ontwerp heeft zijn eigen uitstraling en eigen (sprekende) kleur. Het straatbeeld in Bovenkerk Zuid is iets
eenvormiger dan in Bovenkerk Oost. De verkaveling van de laagbouw is ook hier in semigesloten
bouwblokken. De gestapelde bouw aan noord en zuidkant staat in het verlengde van de laagbouwblokken en
laat de zichtassen van de straten open waardoor er zicht is op de kerktoren van de St. Urbanus. Aan de
noordzijde lopen deze zichtassen door in de straten van Bovenkerk West. Ook in Bovenkerk Zuid zijn waar
mogelijk de restmaten in de verkaveling gebruikt voor openbare ruimte. Zo is er ruimte voor een speelplek
ontstaan. Door de loop van een hoge druk transportleiding in het noordelijk deel van Bovenkerk Zuid en de
daarbij horende technische randvoorwaarden staan de appartementen aan de noordrand wat op afstand
vande laagbouw. De openruimte is ingericht met gazon en wandelpad. Overig openbaar groen bevindt zich
met name langs de randen van Bovenkerk Zuid, in twee plantsoentjes, in plantvakken met bomen op
straathoeken, langs de onderzijde van de Legmeerdijk en langs het voetpad dat van oost naar west door de
wijk loopt. Daarnaast loopt er water om heel Bovenkerk Zuid.
65

Gebiedsbeschrijving Middenhoven
Bouwperiode
66
De naam van de wijk Middenhoven is ontleend aan een boerderij ten zuiden van de Nesserlaan met de
naam“Middenhoeve”. Middenhoven is vrijwel geheel gebouwd in de jaren ’80, in minder dan tien jaar tijd. Er is
begonnen in de noordoosthoek, daarna het noorden en zuidoosten, vervolgens het westen, zuiden en het
winkelcentrum.
Landschap
De wijk ligt geheel in de Bovenkerkerpolder. De bodem is van klei. Aan de westzijde grenst de wijk aan de
Bovenkerkerweg, die is aangelegd op de plek waar voorheen de ringdijk en de ringvaart van de polder lagen.
Middenhoven wordt ontsloten vanaf de Beneluxbaan in het noorden, de Bovenkerkerweg in het westen en de
Gondel in het oosten. Deze wegen vormen de randen van de wijk. Aan de zuidzijde grenst de wijk aan de
Bovenkerkpolder.
De hoofdrichting van de huidige bebouwing is voor een groot deel gebaseerd op de vroegere verkaveling van
de polder. Voor een deel van de wijk is gekozen voor een structuur die 45° op de polderstructuur staat. Er zijn
vrijwel geen landschapselementen van de polder meer te herkennen, behalve een waterpartij van noord
naarzuid die ligt op de plek van een voormalige hoofdwatergang in de polder.
Middenhoven Historisch kaart Middenhoven (1894-1923)
Bebouwingstypen
Het grootste deel van de bebouwing bestaat uit grondgebonden laagbouw. Rond het centrum en langs de
Willem Dreesweg en de Melkweg staat gestapelde bouw, waaronder een aantal torens van tien tot twaalf
lagen. In het zuidoostelijk deel staan aan de Jupiter appartementen in drie en vier lagen, evenals langs de
Boogschutter in het noordoosten. Langs de westelijke rand staan kantoorgebouwen in een groene setting
onderaan de dijk, die een buffer vormen tussen de woonwijk en het verkeer op de Bovenkerkerweg. Aan de
noordoostkant ligt een klein complex woonwagens. Er zijn twee voorzieningen clusters, in het midden en
oosten van de wijk: het wijkwinkelcentrum in het midden en de basisscholen, wijkcentrum en medische
voorzieningen aan de oostzijde.
Architectuurkenmerken
Zie Welstandsnota
Ruimtelijke opzet
Door de relatief korte bouwperiode is Middenhoven een tamelijk homogene wijk. Er zijn geen delen met een
uitgesproken verschillend karakter zoals in sommige oudere wijken.
66

67
Vanaf de randen takken enkele buurtontsluitingen (Willem Dreesweg, Melkweg, Poortwachter,
Noorderkroon)de wijk in tot aan het winkelcentrum in het hart van de wijk. Van oost naar west loopt een
tramtracé dwars door de wijk, gedeeltelijk gekoppeld aan de Melkweg, gedeeltelijk vrijliggend langs het
wijkpark. De buurtontsluitingen hebben een ruim profiel met doorgaande bomenrijen in een berm en daar
achter fietspaden. Alleen de Noorderkroon is smaller en mist vrijliggende fietspaden. De woningen staan met
hun voorkant naar de weg. Vanaf de buurtontsluitingen lopen zijstraten de woonbuurten in. Deze zijstraten
hebben het karakter van een woonerf maar lopen niet dood. Enerzijds zijn de woonerven bochtig met
plantvakken op hoeken, bij drempels en verspringingen. Soms zijn achterkanten naar de straat gekeerd en
vaak staan er bergingen aan de straat. Anderzijds zijn de woonerven meer doorgaand dan in Waardhuizen,
zijn de woningen uniformer, rustiger van kleur, is er minder detaillering in gevels, bestrating en beplanting.
Typerend in de woonerven is het gebruik van verschillende parkeervormen. Er is relatief veel parkeren op
eigen terrein, aangevuld met dwarsparkeren in straat of hofje en solitaire langsparkeervakken op schijnbare
“resthoekjes”. Er is relatief weinig beplanting in de straten gebruikt, en in sommige straten is het karakter zelfs
uitgesproken stenig. Het voorkomende groen bestaat vooral uit straatbomen. Het groen in de wijk is bewust
zoveel als mogelijk samengevoegd tot grotere eenheden, zoals langs de randen, de trambaan, de vijver met
groenstroken en wandelpaden van de noordrand via het centrum naar de zuidrand, maar vooral in het
wijkpark. Dit park is vrijwel geheel achter de bebouwing gelegen, gelijk aan bijvoorbeeld het Broersepark.
Alleen vanaf de zuidzijde is het directer zichtbaar vanaf de trambaan met fietsroute. Het heeft een introvert
karakter en biedt ruimte aan wandelaars en spelende kinderen, en biedt enige natuurbeleving.
De zuidelijke rand van de wijk ligt direct aan de open Bovenkerkerpolder. Omdat er over vrijwel de gehele
lengte van de zuidrand woningen staan die met hun achterzijde naar de polder zijn gekeerd, is die vanuit de
wijk gezien nauwelijks beleefbaar. Voor de woningen die het voorrecht hebben op de polder uit te kijken is dat
uitzicht wel zeer waardevol.
Aan de westzijde ligt een strook met kantoorgebouwen en langs de noordzijde ligt vanaf de
Bovenkerkerwegtot aan de Poortwachter een beplante geluidswal tussen de woningen en de Beneluxbaan.
Gebiedsbeschrijving Waardhuizen
Bouwperiode
Waardhuizen kende een relatief lange bouwperiode. Het noordelijke deel van Waardhuizen is gebouwd in de
jaren ’70, het zuidelijke deel is later afgemaakt in de jaren ’80. Pas eind jaren ’80 zijn de laatste woningen
gebouwd. De naam Waardhuizen is ontleend aan een boerderij aan de Amstel ter hoogte van deze wijk.
Landschap
De wijk ligt geheel in de Bovenkerkerpolder. De bodem is van klei. In de wijk zijn geen vroegere
landschapselementen terug te vinden. De overwegende richting van de bebouwing komt overeen met de
oorspronkelijke verkaveling in de polder. Aan de zuidzijde en de oostzijde grenst de wijk aan het open
landschap. De noordgrens wordt gevormd door Turfschip en de oostgrens door Gondel.
Waardhuizen Historische kaart Waardhuizen (1894-1923)
67

Bebouwingstypen
68
De wijk bestaat uit voornamelijk laagbouw, waaronder begrepen gestapelde bouw in twee, drie en vier
bouwlagen soms met kap. Aan de noordwestzijde staan enkele hoogbouwtorens. Deze zijn duidelijke
herkenningspunten.
Architectuurkenmerken
Zie Welstandsnota
Ruimtelijke opzet
Waardhuizen is gebouwd in een tijd waarin het woonerf zeer populair was. De opzet van het noordelijke deel
verschilt daarbij sterk met de opzet van het latere, zuidelijke deel.
Het noordelijke deel is een duidelijk voorbeeld van een zogenaamde “bloemkoolwijk”. Vanaf een
hoofdontsluiting langs de rand takken min of meer doodlopende buurtontsluitingen af de woonbuurten in.
Deze buurtontsluitingen hebben een zeer herkenbaar profiel met een licht slingerend verloop. Er staan geen
woningen met hun voordeur aan de buurtontsluitingen; de woningen staan vrijwel allemaal met de achterzijde
naar de buurtontsluitingen gekeerd. De achtertuinen zijn omzoomd met een groene haag en langs de weg
liggen gazons. Vanaf de buurtontsluitingen takken doodlopende zijstraatjes af die elk eindigen in een
woonhofje. Deze hofjes zijn ingericht als een erfje, met nadrukkelijke kleinschaligheid. De woonblokken zijn
relatief kort, verspringen veel, en hebben veelal bergingen aan de voorzijde. De inrichting van de openbare
ruimte is zo opgezet dat de overgang tussen openbaar en privé onscherp is. Er is veel versnipperd
kleinschalig groen, onregelmatig geplaatste parkeervakken, een grote diversiteit aan boomsoorten. De opzet
van het noordelijke deel is consequent en is daardoor duidelijk en herkenbaar.
Het zuidelijke, later gebouwde deel is niet volgens hetzelfde systeem opgezet. Wel is er een hoofdontsluiting
langs de rand, maar er zijn geen doodlopende hofjes aan het eindpunt van het verkeerssysteem. Er zijn drie
buurtjes te onderscheiden: direct ten zuiden van het buurtwinkelcentrum, zuidwest en zuidoost. Direct ten
zuiden van het buurtwinkelcentrum ligt een buurtje met vrijwel alleen zuidgerichte woningen. Voor- en
achterkanten grenzen steeds aan weerszijden aan dezelfde openbare ruimte. De openbare ruimte tussen de
woningen is om en om toegankelijk voor auto’s.
In het zuidwestelijke buurtje van Waardhuizen zijn de bouwblokken met woningen semi-gesloten en over het
algemeen wat minder verspringend dan in het noordelijk deel. De openbare ruimte tussen de bouwblokken is
ingericht met bijna elke 20 a 30 meter een asverspringing of hoekverdraaiing. De van de hoofdontsluiting
aftakkende buurtwegen hebben geen sterk onderscheidend profiel en de woonstraten zijn niet doodlopend. Er
is minder kleinschalig snippergroen tussen de parkeervakken, maar het beeld van verspringende
parkeerplekken met boompjes er tussen en het veelvuldig verspringen van de wegassen, de afwezigheid van
doorlopende trottoirs sluiten aan bij het streven naar een kleinschalig en woonerfachtig gebied. Tussen de
tuinen en de openbare weg is minder sprake van afschermend openbaar groen, waardoor de buurt een meer
stenig karakter heeft dan het noordelijke deel.
In het zuidoostelijke buurtje van Waardhuizen zijn de straten langer en rechter, komen gedeeltelijk weer
stoepen voor en zijn asverspringingen en hoekverdraaiingen achterwege gelaten. Hier is geen sprake van
woonhofjes, maar van woonstraatjes. De woningen staan langs de straten in vrij lange rijen. Kleinschaligheid
wordt gesuggereerd doordat deze rijen zijn opgedeeld in kortere blokjes met verspringende rooilijnen.
Het centrum van de wijk is gelegen aan het eindpunt van enkele buurtontsluitingen. Het is vanuit de
verschillende delen van de wijk bereikbaar langs de weg of over doorlopende fietspaden. Het is niet
onderscheidend door ruimtelijke opzet of architectuur en er zijn geen uitgebreide parkeervoorzieningen. Er is
bij de bouw niet gestreefd naar een herkenbaar centrumgebied maar naar een beeld dat aansluit bij de
kleinschaligheid die de hele wijk kenmerkt.
In Waardhuizen is niet, zoals in andere delen van Amstelveen, sprake van een herkenbare en aan
doorlopende waterpartijen gekoppelde groenstructuur. Alleen in het zuidoostelijke deel is een dergelijke
structuur aanwezig, maar die is niet gebaseerd op een landschappelijk gegeven. Er is geen park. Langs de
noord- en westzijde is een groene buffer aanwezig tussen de wijk en de omringende hoofdontsluiting, aan de
zuid- en oostzijde grenst de wijk direct aan het open landschap. Vooral aan de oostzijde is de overgang
scherp en beleefbaar. Aan de zuidzijde is de relatie minder direct door de ligging van de hoofdontsluiting
langs de rand, en ook deels door de ligging van woonwagens en bebouwingselementen in het landschap zelf.
Kenmerkend voor Waardhuizen is verder de (gedeeltelijke) scheiding van verkeerssoorten. Er lopen separate
fietsroutes door de wijk, veelal in combinatie met wandelpaden en openbaar groen.
68

Gebiedsbeschrijving Westwijk
Bouwperiode
69
De Westwijk is ontwikkeld vanaf halverwege de jaren ’80 en gebouwd tussen eind jaren ’80 en eind jaren ’90.
Er zijn daarna nog enkele ontwikkelingen aan toegevoegd, namelijk de invulling van de ‘Vlinderbuurt’ in de
hoek Van Hattumweg/Noorddammerweg in 2005 en twee grote uitbreidingen Westwijk zuidwest en Westwijk
zuidoost vanaf 2007.
Landschap
De wijk is gebouwd in de Noorder Legmeerpolder. Deze is drooggelegd in 1879, dus betrekkelijk kort
geleden. Het agrarisch grondgebruik bestond tot de bouw van de wijk vooral uit akkerbouw en glastuinbouw.
De bodem bestaat uit deels lichte en deels zware klei. De verkaveling van de wijk is nadrukkelijk gebaseerd
op de oude polderverkaveling. De kavelrichting is overgenomen en verschillende sloten zijn gehandhaafd en
vergroot tot vijverpartijen. De sloten langs de Noorddammerweg zijn overgenomen en de weg zelf is een
belangrijke hoofdas in de opzet van de wijk, en beplant met populieren. De wijk is daarmee aangehecht aan
zijn omgeving. In de groenopzet is langs hoofdstructuren gebruik gemaakt van landschappelijk sortiment. Met
dit alles is geprobeerd het karakter van de polder beleefbaar te laten zijn binnen de wijk. De randen van de
wijk bestaan uit de Beneluxbaan in het noorden, de Legmeerdijk in het westen, de J.C. van Hattumweg in het
zuiden en de Bovenkerkerweg en Hammarskjoldsingel in het oosten.
Westwijk Historische kaart Westwijk (1894-1923)
Bebouwingstypen
De woningbouw bestaat voor het overgrote deel uit grondgebonden laagbouw, veelal geschakelde
eengezinswoningen met tuin. Gestapelde bouw komt voor in het centrumgebied, in het noordelijke deel van
de wijk in twee zones dwars op Noorddammerweg, in Westwijk zuidwest in dezelfde richting als die zones
langs Westhove en in Westwijk zuidoost langs de Bovenkerkerweg en in de voorzieningenstrook. In het
“oude” zuidoostelijke kwadrant van Westwijk staan appartementen complexen: drie kleintjes aan de Anna
Blamanlaan en een grote aan de Bertha von Suttnerlaan. Het begin van een buurtweg wordt veelal
gemarkeerd met een groot appartementengebouw, bijvoorbeeld een terrasflat. Het centrumgebied bevat
winkels, scholen, voorzieningen als bibliotheek, muziekschool en een wijkcentrum. Het centrumgebied bevat
een relatief grote hoeveelheid woningen voor senioren.
Aan de oostkant van de wijk is in het kader van de ontwikkeling van de wijk het bestaande bedrijventerrein
Legmeer uitgebreid, en aan de westzijde langs de Legmeerdijk is een klein bedrijventerrein gebouwd met een
gemeenschappelijke architectuur.
69

Architectuurkenmerken
Zie Welstandsnota
Ruimtelijke opzet
70
De wijk is, zoals hierboven al is gezegd, opgezet met als uitgangspunt dat de karakteristiek van de vroegere
polder daarin voelbaar moest blijven. De verkaveling heeft de richting van de oude agrarische verkaveling, de
Noorddammerweg is als centrale as in het plan opgenomen en loopt door het midden (van het centrum) van
de wijk. Er zit een duidelijke hiërarchie in de verkeersstructuur en de groenstructuur. Er is nadrukkelijk
gezocht naar lange zichtlijnen door de wijk heen, en voor de wijze van verkavelen is de oudere wijk Elsrijkwest
als voorbeeld genomen, met een duidelijke scheiding tussen openbaar en privé. Zijtuinen zijn bij
voorkeur voorzien van een gebouwde tuinafscheiding. De inrichting van de openbare ruimte is traditioneel
opgezet, en niet zoals in voorgaande wijken met woonerven. Er is gebruik gemaakt van straten met stoepen
en regelmatig geordende parkeervakken. Het straatprofiel in de woonstraten van de oudste delen van
Westwijk is vaak asymmetrisch: een zijde stoep en dwarsparkeren, overzijde stoep en parkeren in de
voortuin. In Westwijk Zuidoost en Zuidwest is dit principe verlaten en wordt overwegend op straat geparkeerd,
behalve bij woningen met garages. De woningen langs de straat hebben meestal een voortuintje. De oudste
delen van Westwijk hebben een consistent ruimtelijk beeld. Behalve kenmerkende straatprofielen spelen ook
de architectuurstijl en materiaalkleur van de woningen hier een grote rol bij.
De laagbouw in de oudste delen van Westwijk bestaat uit een variëteit van woningtypes in een of twee
bouwlagen met en zonder kap, uitgevoerd in lichte baksteen. Typerend voor de oudere delen is de
vormgeving van woningen per buurtje:meerdere bouwblokken die hetzelfde of duidelijk familie van elkaar zijn.
Ook hoekaccenten zijn een in het oogspringend thema in de oudere delen van Westwijk. Op bepaalde punten
in de verkaveling, meestal op belangrijke straathoeken maar soms juist bij hoekpanden langs
langzaamverkeerspaden, is gekozen om overeen en soms twee panden de gevel een verdieping op te
trekken. Meestal hebben de overige woningen in de rij een langskap zodat het hoekaccent goed contrasteert.
Soms gaat het juist om hoekaccenten die een extra bouwlaag hebben ten opzichte van naastliggende
woningen zonder kap.
In de nieuwere delen van Westwijk is meer variatie in gevelmateriaal, baksteenkleur en kapvormen te vinden.
Wel is vastgehouden aan lichtgekleurde gevels langs de hoofdstuctuur. Hoekaccenten komen wel voor, maar
als kapverdraaiing. Er zijn geen platafgedekte woningen. De verkavelingsprincipes (strokenbouw) en
verkavelingsrichting in de nieuwe delen zijn wel conform de oudere delen. Op het uiterste oosten van
Westwijk Zuidoost na, waar de richting van de Bovenkerkerweg is overgenomen als verkavelingsrichting.
Het belangrijkste groen is gekoppeld aan de waterlopen en de hoofdwegen, en sluit aan op het
landschappelijke groen buiten de wijk. Het groen langs de waterlopen in noordzuid-richting heeft een
stedelijke uitstraling met gazons en bomenrijen, de oostwest lopende singels hebben een ruimer en
gevarieerder profiel met een natuurlijker groeninrichting. Langs de belangrijkste wegen is een laanbeplanting
aangebracht in grasbermen. In de woonstraten staan veel straatbomen in de verharding. Er is een
regelmatige verdeling van kleuterspeelplekken over de wijk, en er zijn enkele plekken voor grotere kinderen,
onder andere in de twee buurtparkjes in het noordwesten en zuidoosten van de wijk. De provinciale
ecologische verbinding Groene AS loopt vanuit de Kleine Poel langs de wijk en sluit via de Burg. Wiegelweg
aan op de Bovenkerkerpolder.
Gebiedsbeschrijving Buurt over Ouderkerk
Een uitgebreide gebiedsbeschrijving van Buurt over Ouderkerk is te vinden in het vingerend
bestemmingsplan (o.a. toelichting paragraaf 3.2.2), in de aanwijzing van de buurt tot Beschermd
Dorpsgezicht (1990), in de Monumentennota en de Welstandsnota.
70

Bijlage 3 Beleidskader
Structuurvisie Amstelveen 2025+ (2011)
71
De structuurvisie ‘Amstelveen 2025+’ is een globale ruimtelijke visie voor geheel Amstelveen.
De structuurvisie zet in op versterking van bestaande kwaliteiten en toevoeging van nieuwe kwaliteiten, om zo
een bijdrage te leveren aan de concurrentiepositie van de Metropoolregio. Bestaande kwaliteiten zijn het
uitstekende woonklimaat, aantrekkelijk internationaal vestigingsklimaat, hoog voorzieningenniveau en meer
dan gemiddelde bereikbaarheid. Op een aantal beleidsvelden zijn ambities vastgesteld, zoals:
Groen en water in en om Amstelveen zijn uiterst waardevol, landschappelijk, maar ook in economische zin.
Groene en blauwe kwaliteiten kunnen beter worden benut, waaronder de toegankelijkheid.
Amstelveen zet in op verbetering van het verkeers- en vervoersnetwerk en het beter benutten van ruimtelijke
ontwikkelpotenties van vervoersknooppunten. Doorgaand (vracht)verkeer wordt hierbij zoveel mogelijk buiten
Amstelveen omgeleid.
Voor wonen gaat het vooral om toevoegen van kwaliteit aan de top van de woningmarkt. Daarnaast gaat het
om verduurzamen van de woningvoorraad en om het vergroten van zeggenschap van burgers, ondermeer
door stimulering van particulier opdrachtgeverschap. Woonwijken uit de jaren zestig en zeventig kunnen
kwaliteitsimpulsen gebruiken.
Wat betreft het werkklimaat is een passend aanbod van verschillende werklocaties van belang. Bestaande
terreinen en kantoren kunnen beter worden benut door herstructurering en terugdringen van leegstand. Dat
lukt alleen door uiterst terughoudend te zijn met toevoegen van nieuwe bedrijventerreinen en kantoren.
Door concurrentie en schaalvergroting is het nodig om stedelijke en regionale voorzieningen te versterken
(Stadshart) en wijkvoorzieningen te concentreren. Op wijkniveau zoveel mogelijk commercieel en nietcommercieel
te bundelen. Met de kwaliteit van sport, cultuur, onderwijs en zorg kan Amstelveen zich
onderscheiden.
Slim en duurzaam ruimtegebruik is uitgangspunt in de structuurvisie. Voldoende ruimte reserveren voor
duurzame (energie) oplossingen en vroegtijdig rekening houden met allerlei aspecten van duurzaamheid.
Om grootschalige woningbouw in het buitengebied te voorkomen, maar tegelijk tegemoet te komen aan de
vraag naar woningen, is het zaak bestaand stedelijk gebied optimaal te benutten. Hierbij staat kwaliteit voorop
en dient ongewenste verdichting te worden voorkomen. Slim door meervoudig ruimtegebruik, ontwikkeling
rond (OV)vervoersknooppunten, functiemenging en door waar dit kan de diepte (parkeren) of de hoogte
(hoogbouw) in te gaan. Hiermee wordt voorkomen dat waardevolle (groene) openbare ruimte en de kwaliteit
en diversiteit van de gebouwde omgeving afneemt. Bepaalde zones, zoals de A9 en de Beneluxbaan, zijn
geschikt om in hogere dichtheden te bouwen.
Fonds kwaliteitsverbeteringen openbare ruimte
Met de vaststelling van de structuurvisie Amstelveen 2025+ is tevens een “fonds kwaliteitsverbeteringen
openbare ruimte” ingesteld. Dit fonds biedt de gemeente de mogelijkheid investeringen in de kwaliteit van de
openbare ruimte te delen met initiatiefnemers van ruimtelijke ontwikkelingen.
Groenstructuurplan Amstelveen 2008 - 2018
Het Groenstructuurplan geeft de ambitie ten aanzien van de ontwikkeling van de Amstelveense
groenstructuur aan. Het heeft als doelstellingen het behouden en waar mogelijk versterken van het groen,
zowel in de bebouwde kom als in het buitengebied, in omvang en/of in kwaliteit door het vaststellen van
structuur en beeldbepalende delen van het Amstelveense groen.
De bijzondere karakteristiek en de functionele betekenis van de groenstructuur wordt aangegeven en er
wordteen kader geboden op basis waarvan bij ruimtelijke ingrepen goed afgewogen keuzes kunnen worden
gemaakt. Afwegingen op het gebied van ruimtelijke ordening worden getoetst aan het Groenstructuurplan.
71

Bomenplan 2008
72
Boombeplanting en de groene structuren zijn beeldbepalend voor de groene inrichting van de stad. Bomen
zijn stedenbouwkundig gezien een structurerend en verbindend element. Zij dragen bij tot de gewenste
buurtkarakteristiek, zorgen voor een groene soms parkachtige inrichting en dragen bij tot de gewenste
inrichting van de buitenruimte. Het Bomenplan geeft de gemeente een uitwerking voor het bomenbeheer,
waarbij het groenstructuurplan als kader dient. Uitgangspunt is dat de vastgestelde bomenstructuur behouden
blijft en daar waar nodig wordt versterkt. Tevens biedt het bomenplan handvatten hoe om te gaan met bomen
bij ingrepen in de openbare buitenruimte.
Welstandsbeleid
De Amstelveense welstandsnota maakt deel uit van het ruimtelijk kwaliteitsbeleid, gericht op het tot stand
brengen van een betekenisvolle fysieke omgeving. Het heeft betrekking op alle aspecten daarvan: de
esthetische en functionele kwaliteit, de duurzaamheid en de cultuurhistorische betekenis.
De nota biedt algemene welstandscriteria, welke zijn afgeleid van het basisinstrumentarium bij het
architectonische en stedenbouwkundige ontwerpproces. Daarnaast worden in de nota gebiedsgerichte
criteria ontleend aan de onderkende waarden in een gebied en de daarbij gekozen beleidsrichting. De
welstandsnota vormt het kader bij kleinschalige ruimtelijke ontwikkelingen in bestaand stedelijk gebied.
De nota bevat 17 gebiedsbrochures, waarin per gebied een korte beschrijving wordt gegeven van de
stedenbouwkundige structuur, de bebouwingskarakteristiek, de waardering, de ontwikkelingen, het beleid en
het welstandsregime.
Met de invoering van de Wet Algemene Bepalingen Omgevingsrecht (WABO) is een aantal (standaard)
ingrepen als vergunningsvrij, en daarmee welstandsvrij, aangemerkt. Hierbij gaat het om uitbreidingen binnen
bepaalde marges aan de achterzijde van een bouwwerk, mits deze niet gericht zijn naar openbaar
toegankelijk gebied.
Monumenten- en cultuurhistorisch beleid
De beschrijving van de cultuurhistorische opbouw van Amstelveen met haar wijken en bebouwing, alsmede
de omgang met cultuurhistorie, beschermde gezichten en monumenten in de gemeente Amstelveen is
beschreven in de Monumentennota. Het beleid met betrekking tot advisering, vergunningaanvragen en
onderhouds- en restauratiewerkzaamheden is opgenomen in de Erfgoedverordening gemeente Amstelveen.
Amstelveen kent momenteel 126 gemeentelijke monumenten, 38 rijksmonumenten, 1 rijksbeschermd
dorpsgezicht en 10 gemeentelijk beschermde stads- of dorpsgezichten. Voor alle panden met een
beschermde status geldt dat bij verbouwingen en restauraties altijd een omgevingsvergunning moet worden
aangevraagd, met uitzondering van werkzaamheden aan de achterzijde (niet grenzend aan openbaar gebied)
van gemeentelijke beschermde stads- of dorpsgezichten. Voor vergunningsaanvragen voor gemeentelijke
monumenten en panden binnen één van de beschermde stads- of dorpsgezichten geldt de reguliere
procedure; deze duurt 8 weken. Voor vergunningaanvragen voor rijksmonumenten geldt de uitgebreide
procedure van 26 weken.
Onderhoudswerkzaamheden aan gemeentelijke monumenten en beschermde gezichten is vergunningsvrij,
mits daarbij het uiterlijk aanzien onveranderd blijft (zoals schilderwerkzaamheden, vervangen dakbedekking
of herstellen voegwerk). Voor restauraties en onderhoudswerkzaamheden van gemeentelijke monumenten
kan subsidie worden aangevraagd. Voor woonhuizen en boerderijen zonder agrarische functie betreft dit 25%
van de kosten van de werkzaamheden tot een maximum van €10.000,- aan subsidie. Voor ‘grote’
monumenten zoals boerderijen met een agrarische functie, kastelen, buitenplaatsen, kerken, molens,
gemalen en overige monumenten betreft het subsidiepercentage tevens 25% van de totale kosten, maar tot
een maximum subsidiebedrag van € 20.000,-. Regelgeving en indieningvereisten staan vermeld in de
Subsidieverordening Monumenten gemeente Amstelveen (2011).
In 2008 is het archeologiebeleid voor Amstelveen vastgesteld, inclusief de archeologische verwachtingskaart.
Aan deze kaart, waarop gebieden van verschillende archeologische verwachtingswaarde staan
aangegeven,worden bouwplannen getoetst waarbij de bodem wordt geroerd.
Voor gebieden met een archeologische verwachtingswaarde is archeologisch onderzoek vereist.
Voor alle vereisten onderzoeken geldt dat in eerste instantie een inventariserend bureauonderzoek moet
worden ingediend. Als hierin vervolgonderzoek wordt aanbevolen, dan zal ook een rapport van
72

73
veldonderzoek door middel van proefboringen, proefsleuven, intensieve begeleiding of opgraving ingediend
moeten worden. Het beleid omtrent archeologie is tevens opgenomen in de erfgoedverordening gemeente
Amstelveen.
De Eerste Kamer heeft op 31 mei 2011 het wetsvoorstel Modernisering Monumentenzorg aangenomen.
Hierdoor is per 1 januari 2012 een en ander in het Besluit ruimtelijke ordening, de Wet algemene bepalingen
omgevingsrecht en het Besluit omgevingsrecht (de omgevingsvergunning) en de Monumentenwet 1988
gewijzigd. Door een wijziging van het Besluit ruimtelijke ordening (Bro) moeten cultuurhistorische waarden
voortaan vooraf in het proces van ruimtelijke ordening worden meegenomen, met name bij de voorbereiding
en vaststelling van bestemmingsplannen. Het Bro bevat eisen waaraan de voorbereiding van een
bestemmingsplan moet voldoen. Naast archeologische waarden zullen hiermee ook cultuurhistorische
waarden uitdrukkelijk moeten worden meegewogen bij de voorbereiding van bestemmingsplannen.
Vergelijkbaar met de huidige regelgeving voor beschermde stads- en dorpsgezichten dient in ieder
bestemmingsplan een afweging gemaakt te worden over de wijze waarop met de cultuurhistorische belangen
wordt omgegaan. Daarnaast is in het juridisch bindende deel van het bestemmingsplan (regels en
verbeelding) een analyse verplicht naar de aanwezige cultuurhistorische waarden en een beschrijving van de
wijze waarop hiermee is omgegaan. De regering wil hiermee bereiken dat aandacht voor cultuurhistorische
waarden voortaan in het planproces naar voren wordt gehaald. Doordat plannen nu nog na afloop van het
planproces worden getoetst aan de regelgeving van de monumentenzorg, wordt monumentenzorg dikwijls
ervaren als hindernis. In lijn met de Belvedere-gedachte en de beleidsbrief Modernisering van de
Monumentenzorg van 28 september 2009 wordt in de beleidsbrief aangegeven dat het belang van
cultuurhistorie vroegtijdig in het planproces moet worden ingebracht. Inzet is een meer generieke borging van
cultuurhistorie vooraf in het proces van de ruimtelijke ordening, waarmee vermindering van sectorale
regelgeving achteraf mogelijk is.
Commissie Ruimtelijke Kwaliteit
De gemeente Amstelveen beschikt sinds 1 januari 2012 over een commissie Ruimtelijke Kwaliteit, die bestaat
uit een delegatie van leden van de voormalige welstands- en monumentencommissie. Het werk dat de
commissie verricht komt voort uit de verplichtingen in de woningwet en de monumentenwet. De commissie
Ruimtelijke Kwaliteit is samengesteld uit een team van onafhankelijk deskundigen, aangesteld door het
college van B en W voor een periode van drie jaar.
De commissie toetst alle vergunningplichtige bouwwerken aan de door de gemeenteraad vastgestelde
criteria, zoals opgenomen in de welstandsnota. Hiervoor komt zij één maal per twee weken bijeen. Ook
vergunningaanvragen voor monumenten en objecten binnen een beschermd gezicht worden getoetst door de
commissie Ruimtelijke Kwaliteit. De objecten worden hierbij niet alleen objectgericht bekeken, maar ook
binnen hun cultuurhistorische setting. De commissieleden toetsen de plannen aan de monumentennota en de
erfgoedverordening, en eventueel aan het beeldkwaliteitplan.
Ook bestaat de mogelijkheid tot vooroverleg over bouwplannen waarvoor nog geen omgevingsvergunning is
aangevraagd. Als extra service bestaat in Amstelveen wekelijks de mogelijkheid om, bij voldoende
aanbod,eenvoudige plannen te laten beoordelen door een gedelegeerde van de commissie. De zogenaamde
standaardingrepen kunnen ambtelijk worden afgedaan door de secretaris die deze plannen toetst aan de
zogenaamde ‘loketcriteria’. Doel van de commissie is tevens gevraagd en ongevraagd te adviseren over
zaken die betrekking hebben op de ruimtelijke kwaliteit en de cultuurhistorie binnen Amstelveen.
73

Kunst en cultuur
74
In de Actualisatie cultuurbeleid (2009) zet de gemeente Amstelveen in op een integrale inbreng van (nieuwe)
kunst en vormgeving en eigenzinniger kunstuitingen in de publieke buitenruimte.
Er vindt een verschuiving plaats van het geïsoleerd plaatsen van beelden naar gemeenschaps-, autonome-
en virtuele kunst als onderdeel van een integrale aanpak van de openbare ruimte. Selectief toegepast op
plekken, bijvoorbeeld bij straatmeubilair, straatpatronen bij pleinen en gevelkunst bij gebouwen.
Amstelveense culturele instellingen kunnen hierbij een nadrukkelijke rol vervullen.
Bestemmingsplannen
Het bestemmingsplan is het ruimtelijk ordeningsplan dat gebruiks- en bebouwingsmogelijkheden van grond
en binnen de gemeente juridisch vastlegt. Spreekt de welstandsnota zich uit over de uiterlijke
verschijningsvorm,het bestemmingsplan regelt het bouwvolume (o.a. hoogte, oppervlakte) en functie.
Zowel de welstandsnota als de bestemmingsplannen zijn met name bepalend voor de ruimtelijke kwaliteit van
Amstelveen. Amstelveen werkt momenteel aan de actualisatie van haar bestemmingsplannen, mede
vanwege de wettelijke verplichting dat in 2013 alle bestemmingsplannen niet ouder dan 10 jaar mogen zijn.
Bij het opstellen van bestemmingsplannen zijn diverse gradaties mogelijk, van globaal tot gedetailleerd. Hoe
globaler een plan, des te minder rechtszekerheid voor belanghebbenden en moeilijker de verantwoording en
sturingskracht voor de gemeente, maar des te meer flexibiliteit er bestaat voor de ontwikkelaar en of
eigenaar.
In het algemeen is in Amstelveen een gedetailleerde bestemmingsplanregeling uitgangspunt voor bestaande
stedelijke gebieden, waar de dynamiek minder groot is en ontwikkelingen zich beperken tot aanpassingen
van bestaande bebouwing, dan wel beperkte nieuwbouwontwikkelingen op perceelsniveau. Dit mede gelet op
de beperkingen en financiële consequenties die globale regelingen vanuit milieu- regelgeving en planschade
met zich mee kunnen brengen. Een specifieke afweging binnen bestaande stedelijke gebieden waar de
teugels strakker moeten en waar deze kunnen vieren wordt tot nu toe niet gemaakt. Bestaande rechten uit
oude plannen worden in verband met mogelijke planschadeclaims overgenomen in de nieuwe plannen. Dit
leidt op sommige plekken tot, ruimtelijk gezien, ongewenste situaties. De hoofdgroen- en waterstructuur wordt
altijd positief bestemd en daarmee beschermd.
Voor grotere ontwikkelgebieden worden ruimtelijke kaders vastgesteld en vertaald in een globale
bestemmingsplanregeling, gelet op de gewenste flexibiliteit. Daarbij wordt uitgebreid onderzoek (milieu,
veiligheid, planschade) gedaan naar de mogelijke risico’s.
In Amstelveen worden (vergunningen voor) binnenplanse afwijkingen zondermeer verleend. Ongeacht de
stedenbouwkundige inpasbaarheid en gestelde nadere eisen. Uitwerkingsregels of wijzigingsbevoegdheden
worden met name gebruikt voor nieuwe ontwikkelingen. Het komt vaak voor dat gedurende het planproces
blijkt dat de ontwikkeling niet past binnen de uitwerkingsregels of wijzigingsbevoegdheid van het
oorspronkelijke bestemmingsplan, waardoor alsnog een nieuw bestemmingsplan moet worden opgesteld of
een omgevingsvergunning moet worden aangevraagd.
In Amstelveen worden particuliere initiatieven waar de gemeente mee instemt ook nader bekeken voor de
rest van de wijk of voor geheel Amstelveen. Dit betekent dat een incidentele uitbreidingsmogelijkheid, indien
ruimtelijk en functioneel gewenst, kan worden doorvertaald in een bestemmingsplan voor een wijk of voor
geheel Amstelveen. Voorbeelden zijn: hoeken van woningen in Elsrijk, ondergronds bouwen, aan- en
uitbouwen, erkers en entreeportalen. Daarnaast biedt het vergunningvrij bouwen ook relatief veel
uitbreidingsmogelijkheden.
74

Beeldkwaliteitplannen
75
Een beeldkwaliteitplan is gericht op een goede vormkwaliteit van de (on)gebouwde omgeving en geeft in
woord en beeld en voor verschillende schaalniveaus uitgangspunten voor het stedenbouwkundig,
landschappelijk en architectonisch ontwerp. Het kan gaan om behoud en versterking van een bestaande
identiteit of het realiseren van een nieuwe. Een beeldkwaliteitplan fungeert hierbij als referentiekader voor
architectonische en landschappelijke vormgeving en vormt een schakel tussen stedenbouwkundige
uitgangspunten en feitelijke invulling.
Een beeldkwaliteitplan heeft een wettelijke, juridische status. Na vaststelling door de raad is er sprake van
een beleidsregel met doorvertaling in de welstandsnota. Een beeldkwaliteitplan kan worden opgenomen in de
toelichting van een bestemmingsplan, maar krijgt pas rechtskracht op het moment dat de uitgangspunten van
het beeldkwaliteitplan zijn opgenomen in bestemmingsplanregels. Omdat dit een omslachtige werkwijze is,
gaat de voorkeur uit naar vaststelling van een beeldkwaliteitplan als bijlage bij de welstandnota (met name als
het gaat over vormgeving). Worden in het beeldkwaliteitplan ook uitbreidingen van volume van gebouwen
toegestaan, dan zou dit op de kaart of in de planregels van een bestemmingsplan meegenomen kunnen
worden.
De planvorm “beeldkwaliteitplan” is vrij en niet wettelijk vastgelegd. De uitvoering ervan kan om deze reden
sterk verschillen. In sommige gevallen kan de provincie een gemeente verplichten een beeldkwaliteitplan op
te stellen bij (ontheffingen/ afwijkingen van) bestemmingsplannen in het buitengebied.
Het beeldkwaliteitplan doet nu meer en meer zijn intrede in het buitengebied, waarbij ook sluipende nietgrootschalige
veranderingen (bijvoorbeeld verandering van functies) de beeldkwaliteit van het landschap
beïnvloeden. Voor het Amstelveens buitengebied is inmiddels, in het kader van de ontwikkelstrategie
Amstelscheg, een kwaliteitskader (Gebiedsperspectief & Beeldkwaliteit) vastgesteld.
Amstelveen heeft daarnaast een aantal beeldkwaliteitplannen opgesteld en in voorbereiding voor nieuwe
ontwikkellocaties, zoals bedrijventerrein De Loeten. Beeldkwaliteitparagrafen worden vaker opgesteld,
meestal in het kader van een programma van eisen, specifiek toegesneden op het project en de bijbehorende
specifieke “bouwenvelop”, om de bestaande kwaliteit van de buurt of wijk te minimaal te handhaven en - waar
mogelijk en wenselijk - te versterken. Zo is er bijvoorbeeld voor de woningbouwontwikkeling in Bovenkerk
een beeldkwaliteitparagraaf in het Programma van Eisen opgenomen.
De waarborging van kwaliteit, het handen en voeten geven aan een beeldkwaliteitplan, geschiedt door
stedenbouwkundige begeleiding/ supervisie van een (bouw)plan. De welstandscommissie toetst de
uiteindelijke bouwaanvraag hieraan.
Stimulering
Naast de formele instrumenten zet de gemeente in op stimulering van realisatie van ruimtelijke kwaliteit.
Voorbeelden zijn (steden)bouwkundige advisering, begeleiding en toetsing bij (her) ontwikkeling door de
gemeente en de commissie ruimtelijke kwaliteit.
Ook door het verstrekken van subsidies voor duurzaam (ver)bouwen en de integratie en stimulering van
kunsten cultuur(historie) bij ruimtelijke (her)ontwikkeling en het uitschrijven van prijsvragen bij
gebiedsontwikkeling,stimuleert de gemeente het tot stand brengen van ruimtelijke kwaliteit.
75

Bijlage 4 Inspraak
Reactie 1
Naam: A. Williams
Reactie: Ik mis in de wijkindeling "Buitengebied Amstel". Hier woon ik namelijk.
Beantwoording
76
Het Ruimtelijk kwaliteitskader richt zich met name op het stedelijk gebied. Vandaar dat in het kaartje
“Wijkindeling” het buitengebied niet apart is opgenomen. De kwaliteiten van het Buitengebied zijn specifiek
beschreven en vastgelegd in het recent vastgestelde “Gebiedsperspectief Amstelscheg” en bijbehorende
Beeldkwaliteitplannen voor de Amstelscheg.
Bovendien is in het Ruimtelijk Kwaliteitskader aangegeven dat er een beeldkwaliteitplan zal worden
opgesteldvoor de bebouwing langs de Amsteldijk Noord en – Zuid, met als doel de bestaande kwaliteiten te
behoudenen waar mogelijk te versterken. Dit beeldkwaliteitplan zal als toetsingskader gaan gelden voor
nieuwe bouwaanvragen. Het beeldkwaliteitplan Amsteldijk zal naar verwachting in het voorjaar van 2013
6 weken ter visie liggen. U kunt dan een inspraakreactie indienen.
Reactie 2
Naam: R. Crassee
Reactie: Met waardering heb ik kennis genomen van het concept ruimtelijk kwaliteitskader. Het eminente
belang voor de belevings-, gebruiks- en toekomstwaarde is te onderschrijven. Naast het genoemde
economisch, sociaal, ecologisch en cultureel belang zou ook en in het bijzonder mogen worden genoemd
natuurwaarde, recreatieve en esthetische waarde. Die laatste belangen lijken in de nota wat op de
achtergrond te zijn geraakt. Meer in het bijzonder mis ik expliciete aandacht voor het historisch
polderlandschap, het behoud van open ruimte en open lijnen in het landschap, natuurlijke diversiteit, het
tegengaan van ecologische versnippering. Daarbij kan tevens aandacht zijn voor de nauwelijks te
overschatten recreatieve functies voor Amstelveners en andere regiobewoners van het buitengebied. Ik neem
dit dagelijks waar.
“Op stadsniveau is een aantal belangrijke beeldbepalende (cultuurhistorische) stedenbouwkundige-,
groen/water- en verkeersstructuren te onderscheiden… Behoud van deze structuren is daarom van
levensbelang voor de ruimtelijke kwaliteit van Amstelveen.”(citaat uit de nota, pag.10). Ik onderschrijf dit
graag! Woonachtig in het buitengebied (nabij Bankrasweg en Oranjebaan) zie ik door de jaren heen
sluipende maar gestage afbraak van de natuur- waarden – in de breedste zin des woords- en recreatieve
betekenis van dit gebied. Met name als gevolg van verstening.
In de bijna 25 jaar dat ik in het buitengebied nabij de Amstel woon constateer ik sluipende toename van
bouwvolume en verhard oppervlak. Vaak zijn veranderingen heel geleidelijk, relatief kleinschalig daardoor
weinig opvallend, maar duidelijk en onomkeerbaar Ik heb zichtlijnen en ook faunapopulaties zien verdwijnen,
langzaam maar gestaag. Recent voorbeeld: door de nieuwbouw Park Meerlanden is de levendige
vleermuispopulatie én de zwaluwpopulatie in korte tijd geheel verdwenen. Ook visdiefje en tureluur hebben al
het veld geruimd.
Ik wijs hier op de monitor duurzaam Nederland, de gezamenlijke nota van de planbureaus CPB, CBS,
Planbureau voor de leefomgeving en SCP. Onze problemen met milieu, duurzaamheid, biodiversiteit,
waterberging vormen een ernstige bedreiging voor onze toekomstige welvaart.
Citaat: De grootste “negatieve trend” zit hem in de daling van wat “natuurlijk kapitaal” heet. (NRC 2-9-2011)
Graag bepleit ik in uw kwaliteitskader specifieke aandacht te besteden aan het integraal behoud van dit
voornoemde polderlandschap. De aaneengesloten gebieden aan weerszijde van Bankrasweg en Oranjebaan
verdienen naar mijn inzicht als een beeldbepalende structuur, een eigen plek in uw kwaliteitskader.
76

Beantwoording
77
Het Ruimtelijk kwaliteitskader richt zich met name op het stedelijk gebied. Vandaar dat het Buitengebied niet
apart is opgenomen. De landschappelijke kwaliteiten van het Buitengebied en de verbindingen met het
stedelijk gebied zijn specifiek beschreven en vastgelegd in het recent vastgestelde “Gebiedsperspectief
Amstelscheg” en bijbehorende Beeldkwaliteitplannen. In deze plannen is speciale aandacht voor behoud en
ontwikkeling van de ruimtelijke kwaliteit van het Buitengebied. De hierin opgenomen randvoorwaarden en
uitgangspunten krijgen waar mogelijk een plek in de lokale ruimtelijke ordening.
De gemeente Amstelveen onderschrijft daarnaast het belang van zorgvuldig omgaan met flora en fauna. Bij
ruimtelijke ontwikkeling vormt de bescherming van flora en fauna onderdeel van het afwegingskader. Soms is
echter een verandering van de natuurlijke omstandigheden niet te voorkomen. Negatieve gevolgen voor
beschermde soorten zullen altijd leiden tot mitigerende of compenserende maatregelen. Uiteraard geldt ook
de zorgplicht uit de Flora- en Faunawet voor alle soorten. Wij hebben met zijn allen de plicht om hier
zorgvuldig mee om te gaan.
Omdat de gemeente Amstelveen een goede omgang met flora en fauna bij ontwikkeling en beheer belangrijk
vindt, hebben wij een gedragscode Flora- en Faunawet opgesteld. De staatssecretaris heeft deze
gedragscode recentelijk goedgekeurd. In de gedragscode staan gedragsregels opgenomen over hoe wij flora
en fauna met zorg behandelen bij ontwikkeling en beheer.
77