Brochure Geschiedenis in een boekenkast - SIOB
Brochure Geschiedenis in een boekenkast - SIOB
Brochure Geschiedenis in een boekenkast - SIOB
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
1<br />
GESCHIEDENIS<br />
IN EEN BOEKENKAST<br />
De cultuur-historische canon <strong>in</strong> 50 verhalen<br />
voor k<strong>in</strong>deren van 8-14 jaar
DE CANON VAN NEDERLAND<br />
De canon van Nederland is <strong>een</strong> onderdeel van het lees-<br />
bevorder<strong>in</strong>gsprogramma Kunst van Lezen dat wordt uitgevoerd<br />
door Sticht<strong>in</strong>g Lezen en het Sector<strong>in</strong>stituut Openbare<br />
Bibliotheken. Het programma wordt gef<strong>in</strong>ancierd door het<br />
m<strong>in</strong>isterie van OCW.<br />
Door leesboeken bij de canon-<br />
lessen komen leesbevorder<strong>in</strong>g<br />
en zaakvakken handig samen<br />
Vanaf september 2010 is de canon van Nederland opgenomen<br />
<strong>in</strong> de kerndoelen van het basisonderwijs en de onderbouw<br />
van het voortgezet onderwijs. Op alle Nederlandse<br />
scholen moet dan de canon aan de orde komen bij het behandelen<br />
van de tijdvakken. De centrale site van de canon<br />
is www.entoen.nu. Sticht<strong>in</strong>g Entoen.nu is verantwoordelijk<br />
voor de implementatie van de 50 vensters <strong>in</strong> het onderwijs.<br />
Kunst van Lezen heeft de 50 canonvensters vanuit <strong>een</strong> literair<br />
perspectief toegankelijk gemaakt voor het onderwijs: <strong>een</strong><br />
k<strong>in</strong>derboekenexpert heeft op basis van de <strong>in</strong> 2008 samengestelde<br />
titellijst bij de diverse vensters <strong>een</strong> def<strong>in</strong>itieve lijst<br />
van oorspronkelijk Nederlandstalige en vertaalde jeugdboe-<br />
ken vastgesteld. De def<strong>in</strong>itieve lijst is via www.entoen.nu<br />
ontsloten op www.leesple<strong>in</strong>.nl voor wat betreft titels en auteurs.<br />
De lijst telt momenteel ruim 300 titels. Kunst van Lezen<br />
maakt zich sterk dat titels (ten m<strong>in</strong>ste digitaal) leverbaar blijven<br />
zodat leerl<strong>in</strong>gen erover kunnen beschikken. Regelmatig<br />
worden nieuwe titels bij de vensters gevoegd.<br />
Door het gebruik van leesboeken bij de canonlessen komen<br />
leesbevorder<strong>in</strong>g en zaakvakken handig samen. Daarbij gaat<br />
de geschiedenis meer leven voor de leerl<strong>in</strong>gen, omdat ze zich<br />
door het (voor)lezen van verhalende boeken meer kunnen<br />
identificeren met de hoofdpersonen en de gebeurtenissen.<br />
De openbare bibliotheek zal vanaf het schooljaar 2010-2011<br />
<strong>een</strong> hoofdrol vervullen <strong>in</strong> de collectievorm<strong>in</strong>g en fysieke presentatie<br />
van de geselecteerde boeken. De bibliotheek zal de<br />
boeken van de lijst zo veel mogelijk <strong>in</strong> huis hebben. De boeken<br />
zullen per venster op <strong>een</strong> aantrekkelijke en herkenbare<br />
manier <strong>in</strong> de bibliotheek en b<strong>in</strong>nen de scholen gepresenteerd<br />
worden. Leerkrachten die <strong>een</strong> bepaald venster behandelen,<br />
kunnen <strong>een</strong> beroep doen op de bibliotheek voor het leveren<br />
van bijbehorende boeken en ondersteunende expertise.<br />
3
4<br />
COLOFON<br />
Samenstell<strong>in</strong>g en redactie: Wilma van der Pennen<br />
Vormgev<strong>in</strong>g: Lidewij Spitshuis ontwerpstudio<br />
Druk: Kon<strong>in</strong>klijke De Swart<br />
De brochure is ontwikkeld <strong>in</strong> opdracht van Sticht<strong>in</strong>g Lezen en het Sector<strong>in</strong>stituut Openbare Bibliotheken, met medewerk<strong>in</strong>g van Sticht<strong>in</strong>g<br />
entoen.nu. De canon van Nederland is programmaonderdeel van Kunst van Lezen en wordt gef<strong>in</strong>ancierd door het m<strong>in</strong>isterie van OCW.<br />
www.kunstvanlezen.nl
GESCHIEDENIS IN EEN BOEKENKAST<br />
De cultuur-historische canon <strong>in</strong> 50 verhalen<br />
voor k<strong>in</strong>deren van 8-14 jaar<br />
‘Stel je voor dat de geschiedenis <strong>in</strong> <strong>een</strong> grote kast zat. Als<br />
die kast g<strong>een</strong> planken of laden had, zou alles op <strong>een</strong> hoop<br />
liggen. Daarom wordt de geschiedenis <strong>in</strong> ons hoofd op<br />
planken en <strong>in</strong> laden gelegd.’ Dat schrijft Joke van Leeuwen<br />
<strong>in</strong> haar boek over de geschiedenis en ontwikkel<strong>in</strong>g van de<br />
Nederlandse taal, Waarom <strong>een</strong> buitenboordmotor <strong>een</strong>zaam<br />
is. De cultuur-historische canon van Nederland kan gezien<br />
worden als <strong>een</strong> grote kast, met keurige planken en handige<br />
laden. Een kast waar<strong>in</strong> maar liefst 50 onderwerpen <strong>een</strong> plek<br />
hebben gekregen. En bij die onderwerpen horen verhalen.<br />
Verhalen die de geschiedenis <strong>in</strong>kleuren, verlevendigen en<br />
voor de jonge lezers aantrekkelijk maken. Verhalen die hen<br />
m<strong>een</strong>emen naar het verleden en hun even het gevoel<br />
geven <strong>in</strong> de beschreven periode rond te dwalen. Deze 50<br />
k<strong>in</strong>der- en jeugdboeken zijn <strong>een</strong> bron van <strong>in</strong>spiratie voor<br />
pabostudenten, basisschoolleerkrachten en bibliotheekmedewerkers.<br />
Voor deze brochure zijn bij alle 50 vensters van de canon<br />
k<strong>in</strong>der- en jeugdboeken gezocht.*) Bij sommige vensters<br />
wordt <strong>een</strong> non-fictieboek genoemd. Vaker gaat het om <strong>een</strong><br />
verhaal, gebaseerd op historische feiten, en soms – bijvoor-<br />
beeld als geschiedkundige ondersteun<strong>in</strong>g ontbreekt – om<br />
verhalen die beschrijven hoe het vroeger gegaan kán zijn.<br />
‘Schrijven is de waarheid liegen’, zei ooit jeugdboekenauteur<br />
Henri van Daele. Dat wil zeggen dat <strong>in</strong> <strong>een</strong> verhaal<br />
<strong>een</strong> beetje gesjoemeld mag en kan worden met de feiten.<br />
‘De werkelijkheid is de werkelijkheid, <strong>een</strong> boek blijft <strong>een</strong> boek.’<br />
Maar of het nu gaat om feiten of om fictie, doel van deze<br />
brochure is op <strong>een</strong> aansprekende manier over het verre of<br />
meer recente verleden te vertellen. Want, zoals Dolf Verroen<br />
het verwoordde <strong>in</strong> Slaaf k<strong>in</strong>dje slaaf: ‘<strong>Geschiedenis</strong> leert je<br />
waar je vandaan komt en, als het goed is, waar je h<strong>een</strong> wilt.’<br />
Wilma van der Pennen<br />
*) Er is gezocht naar <strong>in</strong> de boekhandel verkrijgbare titels. Een aantal titels<br />
is te bestellen via de website van de uitgevende <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g. In <strong>een</strong> enkel<br />
geval is <strong>een</strong> boek niet meer te koop; het is dan nog wel te l<strong>een</strong> bij de<br />
openbare bibliotheek.<br />
5
INHOUDSOPGAVE<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
4.<br />
5.<br />
6.<br />
7.<br />
8.<br />
Hunebedden: vroege landbouwers<br />
Akan van het hunebed / Peter Schaap<br />
De Rome<strong>in</strong>se Limes: op de grens van de Rome<strong>in</strong>se wereld<br />
De rode wolf / Simone van der Vlugt<br />
Willibrord: verbreid<strong>in</strong>g van het christendom<br />
‘Willibrord, Bonifatius en Liudger’ uit Lang geleden… / Arend van Dam<br />
Karel de Grote: keizer van het Avondland<br />
Elegast / Agave Kruijssen<br />
Hebban olla vogala: het Nederlands op schrift<br />
Waarom <strong>een</strong> buitenboordmotor <strong>een</strong>zaam is / Joke van Leeuwen<br />
Floris V: <strong>een</strong> Hollandse graaf en ontevreden edelen<br />
Floris / Agave Kruijssen<br />
De Hanze: handelssteden <strong>in</strong> de Lage Landen<br />
Gekaapt! / Thea Beckman<br />
Erasmus: <strong>een</strong> <strong>in</strong>ternationaal humanist<br />
Het geheim van Erasmus / Maurits Tompot en Ines van Bokhoven<br />
12<br />
14<br />
16<br />
18<br />
20<br />
22<br />
24<br />
26
9.<br />
Karel V: de Nederlanden als bestuurlijke <strong>een</strong>heid<br />
‘Karel V’ uit Lang geleden… / Arend van Dam<br />
10. De Beeldenstorm: godsdienststrijd<br />
Scherven <strong>in</strong> de kerk / Greetje Vagevuur<br />
11. Willem van Oranje: van rebelse edelman tot ‘vader des vaderlands’<br />
Vals beschuldigd / Joyce Pool<br />
12. De Republiek: <strong>een</strong> staatkundig unicum<br />
Het geheime kistje / Theo en Marianne Hoogstraaten<br />
13. De Verenigde Oost<strong>in</strong>dische Compagnie: overzeese expansie<br />
Bloedgeld / Simone van der Vlugt<br />
14. De Beemster: Nederland en het water<br />
De strijd om de Beemster / Peter Smit<br />
15. De grachtengordel: stadsuitbreid<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> de zeventiende eeuw<br />
Het poppenhuis / Christa Carbo<br />
16. Hugo de Groot: pionier van het moderne volkenrecht<br />
Zo groot als Hugo / Marion Bloem<br />
kleurcoder<strong>in</strong>g leeftijdscategorie:<br />
: 6 +<br />
: 8 +<br />
: 9 +<br />
: 10 +<br />
: 11 +<br />
: 12 +<br />
: 13 +<br />
: 14 +<br />
28<br />
30<br />
32<br />
34<br />
36<br />
38<br />
40<br />
42
17. De Statenbijbel: het boek der boeken<br />
De k<strong>in</strong>derbijbel van Nico ter L<strong>in</strong>den<br />
18. Rembrandt: de grote schilders<br />
Het meisje van De Nachtwacht / Claire Felicie en Chris Bos<br />
19. De Atlas Major van Blaeu: de wereld <strong>in</strong> kaart<br />
Heibel om <strong>een</strong> zeekaart / Peter Smit<br />
20. Michiel de Ruyter: zeehelden en de brede armslag van de Republiek<br />
Koers pal noord / John Brosens<br />
21. Christiaan Huygens: wetenschap <strong>in</strong> de Gouden Eeuw<br />
Opgesloten / Lizette de Kon<strong>in</strong>g<br />
22. Sp<strong>in</strong>oza: op zoek naar de waarheid<br />
De wereld van Sofie / Joste<strong>in</strong> Gaarder<br />
23. Slavernij: mensenhandel en gedwongen arbeid <strong>in</strong> de Nieuwe Wereld<br />
Slaaf k<strong>in</strong>dje slaaf / Dolf Verroen<br />
24. Buitenhuizen: rijk wonen buiten de stad<br />
Spiegelspreuk / Lida Dijkstra<br />
25. Eise Eis<strong>in</strong>ga: de Verlicht<strong>in</strong>g <strong>in</strong> Nederland<br />
Hallo aarde, hier Maan / Syl van Duyn<br />
44<br />
46<br />
48<br />
50<br />
52<br />
54<br />
56<br />
58<br />
60
26. De patriotten: crisis <strong>in</strong> de Republiek<br />
‘Otto’ uit K<strong>in</strong>deren van Amsterdam / Jan Paul Schutten<br />
27. Napoleon Bonaparte: de Franse tijd<br />
Betsy en Napoleon / Staton Rab<strong>in</strong><br />
28. Kon<strong>in</strong>g Willem I: het kon<strong>in</strong>krijk van Nederland en België<br />
De Oranjes: van Willem van Oranje tot erfpr<strong>in</strong>ses Amalia / Han van Bree en Piet Lekkerkerk<br />
29. De eerste spoorlijn: de versnell<strong>in</strong>g<br />
Complot op het spoor / Arend van Dam<br />
30. De Grondwet: de belangrijkste wet van <strong>een</strong> staat<br />
Het boek van Opa Politiek / Hans Daalder<br />
31. Max Havelaar: aanklacht tegen wantoestanden <strong>in</strong> Indië<br />
De strijd van Dasar / Peter Vervloed<br />
32. Verzet tegen k<strong>in</strong>derarbeid: de werkplaats uit, de school <strong>in</strong><br />
Zwarte sneeuw / Simone van der Vlugt<br />
33. V<strong>in</strong>cent van Gogh: de moderne kunstenaar<br />
V<strong>in</strong>cent van Gogh: <strong>een</strong> leven <strong>in</strong> schilderijen / Frank Groothof en Marjet Huiberts<br />
kleurcoder<strong>in</strong>g leeftijdscategorie:<br />
: 6 +<br />
: 8 +<br />
: 9 +<br />
: 10 +<br />
: 11 +<br />
: 12 +<br />
: 13 +<br />
: 14 +<br />
62<br />
64<br />
66<br />
68<br />
70<br />
72<br />
74<br />
76
34. Aletta Jacobs: vrouwenemancipatie<br />
‘Francien en het geheim van het gele l<strong>in</strong>tje’ uit Helden! / Janny van der Molen<br />
35. De Eerste Wereldoorlog: oorlog en neutraliteit<br />
Voetballen of vechten / Herman van Campenhout<br />
36. De Stijl: revolutie <strong>in</strong> vormgev<strong>in</strong>g<br />
Wat<strong>een</strong>Kunst: twaalf toppers uit de moderne kunst / Klaas de Jong<br />
37. De crisisjaren: samenlev<strong>in</strong>g <strong>in</strong> depressie<br />
Negen Open Armen / Benny L<strong>in</strong>delauf<br />
38. De Tweede Wereldoorlog: bezett<strong>in</strong>g en vrijheid<br />
Opgejaagd / Lydia Rood<br />
39. Anne Frank: Jodenvervolg<strong>in</strong>g<br />
Het verhaal van Anne Frank / Menno Metselaar en Ruud van der Rol<br />
40. Indonesië: <strong>een</strong> kolonie vecht zich vrij<br />
Strijd <strong>in</strong> het regenwoud / Rob<strong>in</strong> Raven<br />
41. Willem Drees: de verzorg<strong>in</strong>gsstaat<br />
Een foto <strong>in</strong> de sneeuw / Marlies Verhelst<br />
42. De watersnood: de dreig<strong>in</strong>g van het water<br />
Oosterschelde: w<strong>in</strong>dkracht 10 / Jan Terlouw<br />
78<br />
80<br />
82<br />
84<br />
86<br />
88<br />
90<br />
92<br />
94
43. De televisie: de doorbraak van <strong>een</strong> massamedium<br />
De televisie komt! / Wilma Degel<strong>in</strong>g<br />
44. Haven van Rotterdam: poort naar de wereld<br />
Vluchtroute New York / Mart<strong>in</strong>e Letterie<br />
45. Annie M.G. Schmidt: tegendraads <strong>in</strong> <strong>een</strong> burgerlijk land<br />
Otje / Annie M.G. Schmidt<br />
46. Sur<strong>in</strong>ame en de Nederlandse Antillen: dekolonisatie van de West<br />
Een bezoek aan… Aruba, Bonaire, Curaçao, Saba, S<strong>in</strong>t Eustatius en S<strong>in</strong>t Maarten / Martijn Reeser<br />
47. Srebrenica: de dilemma’s van vredeshandhav<strong>in</strong>g<br />
Mijn vader is g<strong>een</strong> moordenaar / Margriet Breet<br />
48. Veelkleurig Nederland: de multiculturele maatschappij<br />
Polleke / Guus Kuijer<br />
49. De gasbel: <strong>een</strong> e<strong>in</strong>dige schat<br />
‘De rijkste boer van Nederland’ uit Overal en ergens… / Arend van Dam<br />
50. Europa: Nederlanders en Europeanen<br />
Spreken we <strong>in</strong> Europa straks allemaal Europees? / Bas van Lier<br />
kleurcoder<strong>in</strong>g leeftijdscategorie:<br />
: 6 +<br />
: 8 +<br />
: 9 +<br />
: 10 +<br />
: 11 +<br />
: 12 +<br />
: 13 +<br />
: 14 +<br />
96<br />
98<br />
100<br />
102<br />
104<br />
106<br />
108<br />
110
12<br />
Hunebedden: vroege landbouwers, ca. 3000 voor Christus<br />
Akan van het hunebed<br />
Peter Schaap; illustraties Danja Schaap<br />
2009 Het Drentse boek (11+)<br />
Akan is de zoon van Sibbe de hunebedbouwer. Hij is dertien jaar<br />
en zal b<strong>in</strong>nenkort worden <strong>in</strong>gewijd. Dan hoort hij bij de volwassen<br />
jagers. Op <strong>een</strong> dag, als de mannen afwezig zijn, wordt het dorp<br />
door wolfmensen overvallen. Ze richten grote verwoest<strong>in</strong>gen aan.<br />
Akan valt <strong>in</strong> handen van de bende. Hij wordt <strong>een</strong> grote donkere<br />
ruimte <strong>in</strong>geduwd die afgesloten wordt met <strong>een</strong> enorme st<strong>een</strong>.<br />
Akan beseft dat hij <strong>in</strong> <strong>een</strong> graf zit: hij is levend begraven. En hij<br />
niet all<strong>een</strong>. Ook Nylde, de kruidenvrouw en Akans grootmoeder,<br />
zit opgesloten <strong>in</strong> de ruimte onder de stenen.<br />
Over de makers van de hunebedden en hun leefwijze is we<strong>in</strong>ig<br />
bekend. Rond de grafkamers zijn we<strong>in</strong>ig archeologische vondsten<br />
gedaan; wel zijn er werktuigen en wapens gevonden, waaronder<br />
grote bijlen. G<strong>een</strong> sporen van huizen, godenbeeldjes, kunst of resten<br />
van kled<strong>in</strong>g. In zijn nawoord vertelt de auteur dat hij niet beschrijft<br />
hoe het geweest is, maar hoe het geweest zou kunnen zijn.
Verder lezen<br />
‘Ik ben benieuwd of we resten van de eerste<br />
bewoners zullen v<strong>in</strong>den’, zegt de oude vrouw.<br />
‘Je wist het misschien niet, jongen, maar dit is ons<br />
oudste hunebed, van kort nadat de oude goden<br />
bij de opgaande zon <strong>in</strong> het oosten zijn verslagen.’<br />
• Jan Heerze, Sporen <strong>in</strong> het moeras (De Fonte<strong>in</strong>)<br />
• He<strong>in</strong> Klompmaker, De wereld van Oek, k<strong>in</strong>d van hunebed-<br />
bouwers (Noordboek)<br />
• Tijl Rood, Het offer: de tijd van jagers en boeren (Delubas)<br />
• Jan Paul Schutten, ‘Elva’ <strong>in</strong>: K<strong>in</strong>deren van Nederland,<br />
blz. 13 t/m 28 (Nieuw Amsterdam)<br />
• Roelof Wijtsma en Frans Le Roux, Ar<strong>in</strong> en het volk van<br />
de Hunebedbouwers (Edu’Actief, reeks stripboeken)<br />
13
14<br />
De rode wolf<br />
Simone van der Vlugt<br />
2009 Lemniscaat (11+)<br />
Het leger van Julius Caesar moet de Germaanse<br />
stammen onderwerpen. Maar dat gaat m<strong>in</strong>der<br />
makkelijk dan de Rome<strong>in</strong>en gedacht hadden. Rufus<br />
wordt als verkenner vooruit gestuurd. Hij verdwaalt<br />
en belandt <strong>in</strong> handen van <strong>een</strong> Germaanse stam.<br />
Gelukkig spreekt hij Germaans, dankzij zijn vriendschap<br />
met de Germaanse slaaf van zijn vader, en zo<br />
w<strong>in</strong>t hij het vertrouwen van de stam. Zijn adviezen<br />
voorkomen dat Caesar na Gallië<br />
ook de Germanen overw<strong>in</strong>t.<br />
Het verhaal speelt <strong>in</strong> het jaar 55 voor Christus. Julius<br />
Caesar is de opperbevelhebber van het Rome<strong>in</strong>se<br />
leger, dat al jaren oorlog voert met de volkeren aan<br />
de andere kant van de Alpen. Nu heeft hij zijn oog<br />
op Germania laten vallen. Maar dan moet het leger<br />
eerst nog de Rijn oversteken.<br />
Verder lezen<br />
• Thijs Goverde, Het bloed van de verraders<br />
(Holland)<br />
De Rome<strong>in</strong>se Limes: op de grens<br />
van de Rome<strong>in</strong>se wereld, 47-ca. 400<br />
• Anneriek van Heugten, De vondst <strong>in</strong> het<br />
kasteelbos (Clavis)<br />
•<br />
Mart<strong>in</strong>e Letterie, Keizer aan zee (Delubas)<br />
•<br />
Jan Ploeger, Het lage huis (Clavis)<br />
•<br />
Joyce Pool, Een meesterlijk plan: de Friese<br />
opstand tegen de Rome<strong>in</strong>en (Niño)<br />
•<br />
Jan Paul Schutten, ‘Claudius’ <strong>in</strong>: K<strong>in</strong>deren<br />
van Nederland, blz. 29 t/m 44 (Nieuw<br />
Amsterdam)<br />
• Simone van der Vlugt, De slavenr<strong>in</strong>g<br />
(Lemniscaat)
Op dat moment kl<strong>in</strong>kt <strong>een</strong> huiver<strong>in</strong>gwekkend,<br />
rauw gehuil uit de bossen aan de overkant van<br />
de rivier. Geschrokken kijken ze op. ‘Bij Hades,<br />
wat was dat?’, fluistert Fabius. Rufus luistert<br />
naar de bijna onaardse roep die over de Rijn<br />
galmt. Het kl<strong>in</strong>kt als weeklagen, maar met<br />
onmiskenbare dreig<strong>in</strong>g. Het is de barditus;<br />
de schildzang van de Germanen, die ze aanheffen<br />
als ze <strong>een</strong> volk de oorlog verklaren.<br />
15
16<br />
Lang geleden…<br />
Arend van Dam; illustraties Alex de Wolf<br />
2007 Van Holkema & Warendorf (8+)<br />
Willibrord kwam uit Engeland, waar hij opgroeide <strong>in</strong> <strong>een</strong><br />
klooster. Hij was het die <strong>in</strong> Nederland de eerste kerk liet<br />
bouwen, al was dat nog maar <strong>een</strong> kle<strong>in</strong>tje, <strong>in</strong> Utrecht. Op<br />
<strong>een</strong> dag bood <strong>een</strong> andere prediker Willibrord zijn hulp<br />
aan: Bonifatius. Met hem liep het slecht af. Bij Dokkum<br />
trok <strong>een</strong> Fries, die niet gediend was van de verhalen over<br />
die ene God, zijn zwaard. Dat g<strong>in</strong>g dwars door de bijbel<br />
h<strong>een</strong>, die Bonifatius ter bescherm<strong>in</strong>g voor zijn gezicht<br />
hield. De prediker viel dood neer. Na hem zette de monnik<br />
Liudger zijn werk voort. Hij begon <strong>een</strong> school voor mannen<br />
die prediker wilden worden.<br />
Het verhaal ‘Willibrord, Bonifatius en Liudger’ staat te<br />
lezen <strong>in</strong> de verhalenbundel Lang geleden…: de geschiedenis<br />
van Nederland <strong>in</strong> vijftig voorleesverhalen (blz. 22 t/m<br />
24). Willibrord en zijn collega’s wilden zich <strong>in</strong>zetten voor<br />
de verspreid<strong>in</strong>g van het christendom <strong>in</strong> het land van de<br />
Friezen, die <strong>in</strong> de zevende eeuw de kuststrook van de<br />
Westerschelde tot bij Dokkum bewoonden. Het kerkje<br />
dat Willibrord bouwde, stond op de plaats waar nu de<br />
Utrechtse Domtoren staat.<br />
Willibrord: verbreid<strong>in</strong>g van het christendom, 658-739
Tegen ieder<strong>een</strong> die het maar<br />
wilde horen, vertelde hij: ‘Jullie<br />
hoeven niet bang te zijn. Er<br />
is maar één God. En die God<br />
houdt van jullie.’ De mensen<br />
luisterden verbaasd. Wie was<br />
die God die van hen hield?<br />
Zij kenden all<strong>een</strong> maar boze<br />
goden. Willibrord vertelde de<br />
mensen over zijn God, de God<br />
van de liefde.<br />
Verder lezen<br />
• Theo Hoogstraaten, ‘Radboud en Willibrord’ <strong>in</strong>: Grote Nederlanders<br />
voor de jeugd [van 9-99 jaar], blz. 22 t/m 25 (V<strong>een</strong>)<br />
• Peter Smit, Een moeilijke missie (Delubas)<br />
17
18<br />
‘Gegroet, mijn heer,’ antwoordt Eggerik en maakt<br />
<strong>een</strong> lichte buig<strong>in</strong>g. Hij voelt of zijn steekzwaard<br />
nog op zijn plek zit. ‘Eggerik, ik ben je heer niet<br />
meer,’ roept Karel dan. Eggerik schrikt wakker<br />
als uit <strong>een</strong> droom. ‘Wat zegt u? Hoe bedoelt u?’<br />
‘Je hebt tegen mij samengezworen. Je hebt<br />
samen met andere zogenaamde heren <strong>een</strong><br />
plan beraamd om mij te vermoorden!’<br />
Verder lezen<br />
• Agave Kruijssen, Razende Roeland: Een ware held / De olifant (Lannoo)<br />
• Agave Kruijssen, ’t Ros Beiaard (Lannoo)<br />
• Brigitte Rask<strong>in</strong>, De gestolen pr<strong>in</strong>ses (Davidsfonds/Infodok)<br />
• Joke Reijnders, Problemen op de palts (Delubas)<br />
• Gerard Sonnemans, Een olifant voor de keizer (Delubas)
Elegast<br />
Agave Kruijssen; illustraties Fiel van der V<strong>een</strong><br />
2005 Lannoo (10+)<br />
Waarom heeft de keizer hem verbannen? Dat vraagt<br />
hertog Elegast zich af als hij met zijn mannen <strong>in</strong> <strong>een</strong><br />
verlaten woud de nacht doorbrengt. Heeft Berthe er<br />
iets mee te maken – ‘dat rotwijf’? Of zou het Eggerik<br />
zijn? Al zijn land is hij kwijt, zijn burcht en zijn<br />
boerderijen. Er zit niets anders op dan roofridder<br />
te worden. Dat gaat hem goed af, maar toch zou<br />
Elegast liever zien dat het anders was. Dat hij terug<br />
mocht keren naar het hof om de keizer te dienen.<br />
En weer bij Berthe kon zijn, de mooie zuster van<br />
keizer Karel, op wie Elegast heimelijk verliefd is.<br />
Maar zij is <strong>in</strong>middels met Eggerik getrouwd.<br />
Karel de Grote wist zijn rijk steeds verder uit te breiden.<br />
In 800 werd hij door de paus tot keizer van het<br />
Westen gekroond. Omdat hij het enorme land, dat<br />
bijna net zo groot was als Europa nu, niet all<strong>een</strong> kon<br />
besturen, stelde hij zogeheten l<strong>een</strong>heren aan. Deze<br />
vazallen moesten hem raad geven. In ruil voor hun<br />
diensten kregen ze grote stukken land. Maar waren<br />
die l<strong>een</strong>heren wel altijd te vertrouwen?<br />
Karel de Grote: keizer van het Avondland, 742-814<br />
19
20<br />
Waarom <strong>een</strong> buitenboordmotor<br />
<strong>een</strong>zaam is<br />
Joke van Leeuwen; illustraties van de auteur<br />
2004 Sticht<strong>in</strong>g Ons Erfdeel (10+)<br />
De ondertitel van dit speels geïllustreerde boek, ‘… en<br />
waarom je Jansen heet als je Jansen heet en waarom<br />
eieren vroeger g<strong>een</strong> eieren waren en waarom we g<strong>een</strong><br />
zeventigduizend letters hebben en nog veel meer over de<br />
taal die je nu leest’, geeft goed aan waarover het gaat. Er<br />
wordt verteld hoe de taal ontstond en hoe uit de oertaal<br />
het Nederlands is ontstaan. En over de ontwikkel<strong>in</strong>g van<br />
het schrift, vanaf ‘het beroemdste oude krabbeltje <strong>in</strong> het<br />
Nederlands’: ‘Hebban olla vogala nestas hagunnen<br />
h<strong>in</strong>ase hic enda thu’.<br />
De auteur gebruikt veel orig<strong>in</strong>eel gevonden taal- en<br />
woordgrapjes en onderstreept met haar teken<strong>in</strong>gen haar<br />
humoristische betoog. Zo wordt <strong>een</strong> serieus onderwerp<br />
als de ontwikkel<strong>in</strong>g van de taal niet m<strong>in</strong>der serieus, maar<br />
wel veel leuker om te lezen.<br />
Hebban olla vogala: het Nederlands op schrift, ca. 1100<br />
Verder lezen<br />
• Wim Daniëls, Over Nederlands gesproken.<br />
Het verhaal van onze taal (Kluitman)<br />
• Ludo Jongen, Het raadsel van Veldeke (Clavis)<br />
• Charlie May, Re<strong>in</strong>aert de vos… gerapt (Holland)<br />
• Kathar<strong>in</strong>a Smeyers, Schapenvellen en ganzen-<br />
veren. Het verhaal van het middeleeuwse boek<br />
(Davidsfonds/Infodok)
Het Nederlands dat tussen 700 en 1150 werd gesproken, noemen we nu Oudnederlands.<br />
De mensen uit die tijd zeiden natuurlijk niet dat ze Oudnederlands spraken, want toen was<br />
er nog niets ouds aan. Alle boeken werden met de hand geschreven. Dat deden monniken.<br />
De meeste mensen hadden toen nog niet de kans om te leren lezen en schrijven. De monniken<br />
gebruikten <strong>een</strong> vogelveer als pen. Ze sneden er <strong>een</strong> scherpe punt aan en doopten die <strong>in</strong> <strong>in</strong>kt.<br />
Toch was het misschien g<strong>een</strong> monnik, maar <strong>een</strong> vrouw, die het beroemdste oude krabbeltje<br />
<strong>in</strong> het Nederlands schreef, omdat ze zo graag <strong>een</strong> gez<strong>in</strong>netje wilde beg<strong>in</strong>nen.<br />
21
22<br />
Floris V: <strong>een</strong> Hollandse graaf en ontevreden edelen, 1254-1296<br />
Floris<br />
Agave Kruijssen; illustraties Fiel van der V<strong>een</strong><br />
2006 Lannoo (11+)<br />
Graaf Floris V van Holland heeft <strong>een</strong> belangrijke missie:<br />
hij wil de dood van zijn vader wreken, die tijdens <strong>een</strong><br />
expeditie <strong>in</strong> West-Friesland werd gedood. Maar het volk<br />
komt tegen hem <strong>in</strong> opstand en Floris weet niet meer wie<br />
hij vertrouwen kan. Hij sluit e<strong>in</strong>delijk vrede, maar toch<br />
loopt alles anders af dan voorzien: de Hollandse edelen<br />
spannen tegen hem samen en Floris wordt gevangengezet<br />
op het Muiderslot.<br />
Floris leert van hertog Jan van Brabant het strategisch<br />
spel <strong>in</strong> <strong>een</strong> wereld van eer, wraak, trouw en verraad. De<br />
graaf wordt als mens neergezet: zijn jeugd, zijn huwelijk,<br />
zijn gevangennem<strong>in</strong>g en zijn dood. Daartoe legde de<br />
schrijfster, die zich uitstekend heeft gedocumenteerd,<br />
verbanden tussen de politiek-historische feiten uit het<br />
privéleven van de graaf.
Floris moest denken aan hun gesprek, lang geleden, nadat Jan hem tot ridder geslagen had. Hij<br />
had hem uitgelegd hoe het leven van <strong>een</strong> vorst <strong>in</strong> elkaar stak, dat ridderlijkheid iets was voor <strong>in</strong><br />
je vrije tijd, dat de praktijk keihard was. Jan was te vertrouwen, ze stonden aan dezelfde kant.<br />
Verder lezen<br />
• Arend van Dam, Ridderfeest op het Muiderslot (Leopold)<br />
• Theo en Marianne Hoogstraaten, De honden van graaf Floris (Delubas)<br />
• Herman Pleij, Zwemmen er haaien <strong>in</strong> de slotgracht? en andere vragen<br />
van k<strong>in</strong>deren aan het Muiderslot (Nieuw Amsterdam)<br />
• Gerard Sonnemans, Ridders (Van Goor)<br />
23
24<br />
Gekaapt!<br />
Thea Beckman<br />
2003 Lemniscaat (10+)<br />
De Kampense koopmanszoon Gerlof Eekhout gaat<br />
samen met zijn oom Josef mee op <strong>een</strong> handelsreis. Het<br />
schip wordt echter gekaapt door de bende van Godeke<br />
Michaels en Claus Stortebeker, de beruchtste piraten van<br />
de Westerzee. Nadat het thuisfront losgeld heeft betaald,<br />
wordt Gerlof vrijgelaten. Hij neemt wraak op de piraten<br />
door zich aan te sluiten bij de oorlogsvloot die op strafexpeditie<br />
gaat.<br />
Door deze reis moet Gerlof de havens en markten<br />
van het Hanzeverbond leren kennen. Hij zal later het<br />
handelshuis van zijn vader overnemen en moet leren<br />
om contracten af te sluiten, wissels te trekken, <strong>in</strong>- en<br />
verkopen te doen. De De reis zal zal hem naar Brugge brengen,<br />
daarna gaat hij naar Londen en vandaar naar Schonen,<br />
<strong>in</strong> Zweden.<br />
Het verhaal geeft <strong>een</strong> levendig beeld van de veertiendeeeuwse<br />
Hanzestad Kampen. Voor en achter <strong>in</strong> het boek<br />
staat <strong>een</strong> kaart van Noordwest Europa, met daarop <strong>een</strong><br />
groot aantal handelsposten. Gerlof is niet langer geïnteresseerd<br />
<strong>in</strong> die steden. Hij z<strong>in</strong>t all<strong>een</strong> nog maar op wraak.<br />
De Hanze: handelssteden <strong>in</strong> de Lage Landen,<br />
1356-ca. 1450
‘We gaan e<strong>in</strong>delijk die Likedeelers <strong>een</strong>s<br />
stevig aanpakken! Met <strong>een</strong> hele vloot<br />
onder leid<strong>in</strong>g van de Lübeckers en<br />
Hamburgers zullen we die vervloekte<br />
piraten <strong>een</strong> lesje gaan leren.’<br />
Gerlof kon zijn oren niet geloven.<br />
Er g<strong>in</strong>g e<strong>in</strong>delijk iets gebeuren! Hij<br />
moest wel <strong>in</strong>wendig gr<strong>in</strong>niken om dat<br />
‘we’: nog nooit eerder had hij zijn vader<br />
zulke krijgshaftige taal horen uitslaan.<br />
Verder lezen<br />
• Thea Beckman, Het wonder van Frieswijck (Lemniscaat)<br />
• Ines van Bokhoven, Verraad!: de wraak van de graaf (Mozaïek Junior)<br />
• Anneriek van Heugten, De valse koopman (Delubas)<br />
• Mart<strong>in</strong>e Letterie, Focke en de belegerde stad (Leopold)<br />
• Nico Voskamp, De ivoren dolk (De Fonte<strong>in</strong>)<br />
25
26<br />
Verder lezen<br />
•<br />
•<br />
‘Ik zou het u ook niet vertellen<br />
als u daarnet niet naar Erasmus<br />
had gevraagd. Want het is mijn<br />
vermoeden dat er ergens <strong>een</strong><br />
werk van Erasmus bestaat, goed<br />
verborgen en door we<strong>in</strong>igen ooit<br />
<strong>in</strong>gezien.’ Hij zag hoe de glasschilder<br />
enigsz<strong>in</strong>s wit wegtrok en<br />
de handen voor de mond sloeg.<br />
(…) ‘De titel van het boek dat ik<br />
zoek,’ begon Crabeth,<br />
‘is Corpus Vitrearum.’<br />
Arend van Dam, ‘Een grote geleerde: Erasmus<br />
van Rotterdam’ <strong>in</strong>: Lang geleden…, blz. 42 t/m 43<br />
(Van Holkema & Warendorf)<br />
Els Launspach, ‘Desiderius Erasmus van Rotterdam’<br />
<strong>in</strong>: Grote Nederlanders voor de jeugd [van 9-99 jaar],<br />
blz. 36 t/m 38 (V<strong>een</strong>)
Het geheim van Erasmus<br />
Maurits Tompot en Ines van Bokhoven<br />
2006 Mozaïek (12+)<br />
Erasmus: <strong>een</strong> <strong>in</strong>ternationaal humanist, 1469?-1536<br />
In 1552 brandde de St. Janskerk <strong>in</strong> Gouda helemaal uit. Glazenier Dirck Crabeth krijgt de opdracht om nieuwe ramen<br />
voor de kerk te maken. Hij is van plan taferelen uit het Oude Testament en het Nieuwe Testament tegenover elkaar<br />
te plaatsen. Hij wil daarbij gebruikmaken van het door <strong>een</strong> monnik teruggevonden boekje van Erasmus, Corpus<br />
Vitrearum. Dit plan is niet ongevaarlijk. Het is de tijd van de Inquisitie, die jacht maakte op mensen met ketterse<br />
ideeën: gelovigen werden immers niet verondersteld over hun geloof na te denken.<br />
Erasmus is beroemd om zijn boek Lof der Zotheid waar<strong>in</strong> hij zich kritisch uitlaat over de kerkelijke en politieke macht-<br />
hebbers. Ook Dirck Crabeth heeft echt bestaan. Samen met zijn broer Wouter Crabeth heeft hij <strong>een</strong> aantal gebrandschilderde<br />
ramen <strong>in</strong> de St. Janskerk gemaakt.<br />
27
28<br />
Er waren <strong>in</strong> die tijd mensen die helemaal niet meer naar de kerk g<strong>in</strong>gen. Ze luisterden naar<br />
predikers die gewoon buiten, <strong>in</strong> de openlucht, hun verhalen vertelden. Tussen heggen en struiken<br />
vertelden die reizende predikers over God en Jezus <strong>in</strong> de taal van de gewone mensen. En dat was<br />
heel anders dan <strong>in</strong> de kerk, want daar werd Latijn gesproken en gezongen. Keizer Karel wilde dat<br />
al die brutale predikers en monniken werden gestraft.<br />
Karel V: de Nederlanden als bestuurlijke <strong>een</strong>heid, 1500-1558<br />
Verder lezen<br />
• Gerda van Cleemput, Kathar<strong>in</strong>a (Averbode)
Lang geleden…<br />
Arend van Dam; illustraties Alex de Wolf<br />
2007 Van Holkema & Warendorf (8+)<br />
Karel V brengt op <strong>een</strong> dag <strong>een</strong> bezoek aan <strong>een</strong> monnik<br />
<strong>in</strong> Worms. De monnik, Maarten Luther, gehoorzaamt niet<br />
aan de wil van de keizer en gaat zijn eigen gang, zonder<br />
zich veel van de katholieke kerk aan te trekken. Karel<br />
verbiedt hem nog langer te prediken. Toch kan Karel niet<br />
voorkomen dat de kritiek op de katholieke kerk sterker<br />
wordt. Zijn zoon, Filips, is fel gekant tegen de nieuwe geluiden.<br />
Volgens hem is zijn vader lang niet streng genoeg.<br />
Het verhaal ‘Karel V’ staat <strong>in</strong> de bundel Lang geleden…<br />
op blz. 44 t/m 46. Keizer Karel had <strong>in</strong> zijn reger<strong>in</strong>gsperiode<br />
te maken met veranderende opvatt<strong>in</strong>gen ten<br />
aanzien van het geloof. Zo dachten sommigen dat<br />
mensen best zonder God konden. Dat g<strong>in</strong>g Luther te ver.<br />
Hij had g<strong>een</strong> bezwaren tegen het geloof, maar tegen de<br />
kerk. Hij streefde naar godsdienstvrijheid. De keizer had<br />
moeite met al deze conflicten. Hij deed <strong>in</strong> 1555 afstand<br />
van de troon.<br />
29
30<br />
De Beeldenstorm: godsdienststrijd,<br />
1566<br />
Scherven <strong>in</strong> de kerk<br />
Greetje Vagevuur; illustraties Bob Brobbel<br />
2008 Delubas (6+)<br />
Simon is klaar met zijn werk <strong>in</strong> de bakkerij. E<strong>in</strong>delijk kan hij gaan spelen<br />
met zijn vriend Pieter. Die blijkt zijn gloednieuwe tol kwijt te zijn. Simon<br />
stelt voor de hulp <strong>in</strong> te roepen van de Heilige Antonius. Maar Pieter<br />
mag van zijn vader de kerk van Simon niet <strong>in</strong>. Pieters vader houdt niet<br />
van beelden; de aanbidd<strong>in</strong>g van beelden v<strong>in</strong>dt hij afgoderij. ’s Nachts<br />
kan Simon niet slapen; klopt het wat anderen zeggen over zijn geloof?<br />
Die nacht worden de beelden <strong>in</strong> de kerk verwoest. Heeft de familie van<br />
Pieter daar iets mee te maken?<br />
Het verhaal van dit prentenboek speelt zich af <strong>in</strong> 1566. Steeds meer<br />
mensen keerden zich van de katholieke kerk af. Ook de ouders van<br />
Pieter behoorden tot deze protestanten. De katholieken noemden hen<br />
‘ketters’. In de zomer van dat jaar bestormden en plunderden protestanten<br />
kerken en kloosters en daarbij sloegen zij onder meer de heiligenbeelden<br />
kapot. Dat g<strong>in</strong>g de geschiedenis <strong>in</strong> als de Beeldenstorm.
Stiekem sluipt Simon door <strong>een</strong><br />
kle<strong>in</strong> zijdeurtje naar b<strong>in</strong>nen.<br />
Verward loopt hij door het middenpad<br />
en kijkt om zich h<strong>een</strong>.<br />
Alles is stuk. Het gruis knarst<br />
onder zijn voeten.<br />
Waar is de Heilige Maria?<br />
Waar is de Heilige Antonius?<br />
Al wat er van de beelden over is,<br />
zijn brokstukken en scherven.<br />
Verder lezen<br />
• Thea Beckman, De val van de Vredeborch (Lemniscaat)<br />
• Bies van Ede, De meester van het scherpe zwaard (Van Goor)<br />
• Theo en Marianne Hoogstraaten, Spion op de toren (Sjaloom)<br />
• Rob Ruggenberg, Het verraad van Waterdunen (Querido)<br />
• Simone van der Vlugt, De bastaard van Brussel (Lemniscaat)<br />
31
32<br />
Vals beschuldigd<br />
Joyce Pool<br />
2000 Lemniscaat (12+)<br />
Job Lukasz is pas naar Delft verhuisd, <strong>in</strong> afwacht<strong>in</strong>g van de<br />
komst van de pr<strong>in</strong>s, voor wie hij en zijn vader als stalknecht<br />
en stalmeester werken. Hij komt al snel <strong>in</strong> conflict met de<br />
zoon van <strong>een</strong> van de schepenen. En dan wordt de machtigste<br />
edelman van de Nederlanden, pr<strong>in</strong>s Willem van Oranje,<br />
vermoord door Balthazar Gerards. Job wordt verdacht<br />
van medeplichtigheid en het hele stadsbestuur keert zich<br />
tegen hem.<br />
In <strong>een</strong> woord vooraf schetst de auteur de historische context.<br />
Willem was de leider van het verzet tegen de Spaanse<br />
vorst Filips II, die s<strong>in</strong>ds 1555 heer van de Nederlanden was.<br />
De katholieke vorst treedt hard op tegen de protestanten,<br />
wat leidt tot <strong>een</strong> opstand onder het volk. Maar ook de<br />
Spaanse soldaten morren: de Spaanse schatkist raakt leeg<br />
en de soldaten krijgen g<strong>een</strong> loon. Willem maakt gebruik<br />
van de onrust en mobiliseert <strong>een</strong> leger om de soldaten aan<br />
te pakken. Voor Filips is dat aanleid<strong>in</strong>g <strong>een</strong> belon<strong>in</strong>g op<br />
het hoofd van de opstandige pr<strong>in</strong>s te zetten. Het verhaal<br />
van Job speelt zich af tussen oktober 1583 en juli 1584.<br />
Hij maakt de spannende tijd van nabij mee.<br />
Willem van Oranje: van rebelse edelman<br />
tot ‘vader des vaderlands’, 1533-1584
‘Ze zeggen dat zijn naam is<br />
genoemd door de moordenaar.’<br />
Het nieuws van Jobs<br />
aanwezigheid <strong>in</strong> de kerker<br />
g<strong>in</strong>g als <strong>een</strong> lopend vuurtje<br />
door de menigte voor het<br />
stadhuis. ‘Een paap is het,<br />
net als Gerards. En hij spioneerde<br />
<strong>in</strong> Het Pr<strong>in</strong>senhof.<br />
Nou vraag ik je! In Het Pr<strong>in</strong>senhof<br />
nota bene, onder de<br />
ogen van de lijfwachten.’<br />
Verder lezen<br />
• Henri van Daele, Tijl Uilenspiegel (Manteau)<br />
• Arend van Dam, Onder vuur (Leopold)<br />
• Jaap ter Haar, Willem van Oranje (Omniboek)<br />
• Joke Reijnders, Een moordplan (Delubas)<br />
• Jan Paul Schutten, ‘Willem’ <strong>in</strong>: K<strong>in</strong>deren van Nederland,<br />
blz. 47 t/m 77 (Nieuw Amsterdam)<br />
33
34<br />
De Republiek: <strong>een</strong> staatkundig<br />
unicum, 1588-1795<br />
Het geheime kistje<br />
Theo en Marianne Hoogstraaten; illustraties Jack Staller<br />
2010 Delubas (8+)<br />
Martijn en Willemijn zijn straatarm, maar tegelijk heel rijk.<br />
Ze hebben <strong>een</strong> goed verstopt schatkistje, waar<strong>in</strong> ze geld<br />
bewaren. Geld waar <strong>een</strong> luchtje aan zit. De k<strong>in</strong>deren werken<br />
namelijk als zakkenrollers <strong>in</strong> Den Haag. Thuis weten ze van<br />
niets en het zijn nu <strong>een</strong>maal barre tijden. De Republiek is<br />
<strong>in</strong> oorlog, met vier staten tegelijk. En het leger is <strong>een</strong> pu<strong>in</strong>hoop.<br />
De mensen beg<strong>in</strong>nen genoeg te krijgen van Lange Jan.<br />
Dat is de bijnaam van Johan de Witt, de machtigste man<br />
<strong>in</strong> de Republiek, die op dat moment uit zeven gewesten<br />
bestaat. Vertegenwoordigers van die zeven gewesten<br />
vormen samen de Staten-Generaal. Het gewest Holland,<br />
waarvan De Witt Witt raadpensionaris raadpensionaris is, is, is het rijkste, en heeft<br />
<strong>in</strong> de Staten-Generaal het meeste te vertellen. Op straat straat<br />
worden er leuzen geroepen: ‘Oranje boven, De Witten<br />
onder’ en ‘Dood aan de de De Witten.’ Uite<strong>in</strong>delijk worden<br />
de gebroeders De De Witt op wrede wijze vermoord.<br />
Willem III wordt de nieuwe stadhouder.
Verder lezen<br />
•<br />
Mensen beg<strong>in</strong>nen daarover te morren.<br />
En als er iets te klagen valt, moet er<br />
ook iemand de schuld krijgen. Lange<br />
Jan dus, en ook gelijk maar zijn broer<br />
Cornelis. Van het ene op het andere<br />
moment kunnen de broers De Witt<br />
niets meer goed doen. Het is hún<br />
schuld dat er oorlog is met Engeland.<br />
En het is hún schuld dat het leger zo<br />
zwak is. Daardoor kunnen de troepen<br />
van de Franse kon<strong>in</strong>g Lodewijk steeds<br />
dichterbij komen.<br />
Arend van Dam, ‘Het turfschip’ en ‘De vrede van Munster’<br />
<strong>in</strong>: Lang geleden…, blz. 63 t/m 65 en blz. 90 t/m 91<br />
(Van Holkema & Warendorf)<br />
• Arend van Dam, Onder vuur (Leopold)<br />
• Siebe Huiz<strong>in</strong>ga, Het verraad van Holland (De Fonte<strong>in</strong>)<br />
35
36<br />
Bloedgeld<br />
Simone van der Vlugt<br />
2009 Lemniscaat (12+)<br />
Re<strong>in</strong>out mag het rasphuis verlaten op voorwaarde<br />
dat hij aanmonstert op <strong>een</strong> koopvaardijschip van<br />
de Verenigde Oost<strong>in</strong>dische Compagnie. Het leven<br />
aan boord van de Hollandia is zwaar: er is niet genoeg<br />
vers water en eten is schaars. Een deel van de<br />
bemann<strong>in</strong>g sterft aan scheurbuik. De rest besluit <strong>in</strong><br />
opstand te komen tegen de kapite<strong>in</strong>. Muiterij!<br />
Met kennis van zaken wordt verteld over het harde<br />
leven aan boord van zo’n koopvaardijschip. Veel van<br />
de bemann<strong>in</strong>gsleden zijn geronseld <strong>in</strong> herbergen,<br />
weeshuizen en, zoals <strong>in</strong> het geval van Re<strong>in</strong>out, <strong>in</strong><br />
tuchthuizen. De geschiedenis van Re<strong>in</strong>out wordt<br />
aangevuld met die van Lutske, <strong>een</strong> jong weesmeisje<br />
dat door armoede gedreven op het slechte pad is<br />
geraakt en <strong>in</strong> het sp<strong>in</strong>huis is beland. Het verhaal gaat<br />
daarom ook over de onderkant van de samenlev<strong>in</strong>g,<br />
<strong>in</strong> het Amsterdam van de zeventiende eeuw.
‘Het is algem<strong>een</strong> bekend dat de vrije vaart<br />
ontaardt <strong>in</strong> onchristelijk, bandeloos gedrag,’<br />
zegt schepen Van Loon scherp. ‘Het enteren<br />
van schepen verloopt over het algem<strong>een</strong> niet<br />
zonder bloedvergieten, en dus moord. Volgens<br />
het gebod “gij zult niet doden of andermans<br />
leven <strong>in</strong> de waagschaal stellen” bent u<br />
dus schuldig aan moord.’<br />
‘Zoals de Verenigde Oost<strong>in</strong>dische Compagnie<br />
schuldig is aan de dood van driekwart van de<br />
bemann<strong>in</strong>g bij iedere expeditie,’ zegt Re<strong>in</strong>out.<br />
De schepenen kijken ontstemd.<br />
Verder lezen<br />
De Verenigde Oost<strong>in</strong>dische Compagnie: overzeese expansie, 1602-1799<br />
• Johan Fabricius, De scheepsjongens van Bontekoe (Leopold)<br />
• Mariska Hammerste<strong>in</strong>, Achter de rode zon (Pennenstreek)<br />
• Rebecca Noldus, Zeekoorts (Van Holkema & Warendorf)<br />
• André Nuyens, De gestrande Meerm<strong>in</strong> of de opstand van <strong>een</strong> slavenschip van de VOC (Christofoor)<br />
• Jan Paul Schutten, ‘Hermen’ <strong>in</strong>: K<strong>in</strong>deren van Nederland, blz. 78 t/m 97 (Nieuw Amsterdam)<br />
37
38<br />
De strijd om de Beemster<br />
Peter Smit<br />
2009 Holland (11+)<br />
Jan Janse woont <strong>in</strong> het Noord-Hollandse dorpje De Rijp,<br />
gelegen op <strong>een</strong> eiland <strong>in</strong> het Beemstermeer. Hij wil later<br />
visser worden, net als veel andere mannen <strong>in</strong> het dorp.<br />
Hij schrikt dan ook erg als hij hoort dat er plannen zijn<br />
om het meer droog te leggen. Samen met veel dorpsgenoten<br />
komt hij <strong>in</strong> opstand tegen de drooglegg<strong>in</strong>g.<br />
Maar er heerst verdeeldheid, want het water verzwelgt<br />
ook stukken land: hele dorpen zijn al verdwenen. Zo gaat<br />
het niet langer, v<strong>in</strong>den de voorstanders van de <strong>in</strong>polder<strong>in</strong>g.<br />
Visvangst versus veiligheid…<br />
De strijd om de Beemster heeft ook echt plaatsgevonden.<br />
Het meer is <strong>in</strong> 1612 drooggelegd en dat had grote consequenties<br />
voor de eilandbewoners. In <strong>een</strong> nawoord vertelt<br />
de auteur dat de drooglegg<strong>in</strong>g is gebeurd zoals hij het <strong>in</strong><br />
dit boek heeft beschreven. Een kaart voor <strong>in</strong> het boek laat<br />
zien hoe de situatie was voor de <strong>in</strong>polder<strong>in</strong>g.<br />
De Beemster: Nederland en het water, 1612<br />
Verder lezen<br />
• Arend van Dam, ‘De Beemster’ <strong>in</strong>: Overal en ergens…,<br />
blz. 85 t/m 87 (Van Holkema & Warendorf)<br />
• Jan Ploeger, Verdacht (Delubas)
‘Maar hoe wil je dat dan aanpakken,<br />
Leeghwater? Vertel dat <strong>een</strong>s. Heb je <strong>een</strong><br />
plan, of sta je maar wat te raaskallen?’<br />
Jan hoorde papier knisperen.<br />
‘Kijk, Pieter, ik ben de hele week aan het<br />
peilen geweest en het Beemstermeer<br />
mag dan wel groot zijn maar het is lang<br />
zo diep niet als de vissers beweren.<br />
Troggen en kolken waar<strong>in</strong> zoetwatermonsters<br />
huizen en waar g<strong>een</strong> peillood<br />
de bodem raakt! Laat me toch niet<br />
lachen! Zeven voet diep is het, hier en<br />
daar tien en nergens dieper dan twaalf.<br />
En kijk <strong>een</strong>s hoe nauw de doorgangen<br />
zijn. Hier, bij het Spijkerboorse Gat, bij<br />
Purmerend en daar, bij Schermerhorn.<br />
Als we die doorgangen afsluiten en hier<br />
de bestaande dijken verhogen, dan hoeven<br />
we all<strong>een</strong> op deze stukken nieuwe<br />
dijken aan te leggen.’<br />
39
40<br />
De grachtengordel: stadsuitbreid<strong>in</strong>gen<br />
<strong>in</strong> de zeventiende eeuw, 1613-1662<br />
Het poppenhuis<br />
Christa Carbo<br />
2008 Nieuw Amsterdam (12+)<br />
Petronella Oortman was <strong>een</strong> schatrijke dame uit de<br />
zeventiende eeuw. Ze liet door <strong>een</strong> meubelmaker <strong>een</strong><br />
kab<strong>in</strong>et maken voor haar poppenhuis: <strong>een</strong> kast die is<br />
<strong>in</strong>gedeeld <strong>in</strong> kamers, net als <strong>een</strong> huis. Ze richtte dat <strong>in</strong><br />
met alles wat <strong>in</strong> die tijd <strong>in</strong> <strong>een</strong> echt huis thuishoorde. Het<br />
moest <strong>een</strong> kijkkast worden die heel precies haar wereld<br />
liet zien. De wereld van <strong>een</strong> chique Amsterdamse koopmansvrouw<br />
uit de zeventiende eeuw.<br />
Petronella’s poppenhuis is grotendeels bewaard gebleven<br />
en staat <strong>in</strong> het Rijksmuseum <strong>in</strong> Amsterdam. Voor dit<br />
boek zijn foto’s gemaakt van de verschillende ruimtes:<br />
de keuken en de tapijtkamer <strong>in</strong> het souterra<strong>in</strong>, de zaal en<br />
de kraamkamer op de benedenverdiep<strong>in</strong>g, en op zolder<br />
de turf- en provisiekamer en <strong>een</strong> k<strong>in</strong>derkamer. Zelfs aan<br />
het kle<strong>in</strong>ste kamertje is gedacht. Petronella heeft tw<strong>in</strong>tig<br />
jaar gewerkt aan de <strong>in</strong>richt<strong>in</strong>g van het poppenhuis en<br />
besteedde er tussen de tw<strong>in</strong>tig- en dertigduizend gulden<br />
aan. Genoeg om <strong>een</strong> echt huis te kopen.
Verder lezen<br />
• Arend van Dam, ‘De Gouden<br />
Bocht’ <strong>in</strong>: Overal en ergens…,<br />
blz. 91 t/m 93 (Van Holkema<br />
& Warendorf)<br />
• Philip Steele, Zomaar <strong>een</strong> stad<br />
door de eeuwen h<strong>een</strong> (Gottmer)<br />
In andere zeventiende-eeuwse poppenhuizen staan zilveren<br />
m<strong>in</strong>iatuurtjes van allerlei huisraad. Daar neemt ze g<strong>een</strong> genoegen<br />
mee: <strong>een</strong> bezem is <strong>in</strong> het echt niet van zilver, dus wil Petronella ook<br />
g<strong>een</strong> zilveren bezempjes <strong>in</strong> haar poppenhuis. Die laat ze maken<br />
van hout en varkenshaar. Sommige zijn zelfs <strong>een</strong> beetje schu<strong>in</strong><br />
afgesleten, alsof ze al vaak gebruikt zijn.<br />
41
42<br />
Verder lezen<br />
‘Wat geloofde Hugo de Groot dan?’<br />
‘Hugo de Groot vond dat de kerken g<strong>een</strong> ruzie<br />
moesten maken. Hij wilde <strong>een</strong>heid <strong>in</strong> de kerk. Hij<br />
steunde Oldenbarnevelt, die staatshoofd was.<br />
Oldenbarnevelt m<strong>een</strong>de dat Pr<strong>in</strong>s Maurits als<br />
legeraanvoerder onpartijdig moest blijven. Maar<br />
Maurits koos voor het geloof <strong>in</strong> predest<strong>in</strong>atie.’<br />
• Lizzy van Pelt, G<strong>een</strong> licht en g<strong>een</strong> lucht: de ontsnapp<strong>in</strong>g<br />
van Hugo de Groot (Niño)<br />
• Dick Walda, ‘Hugo de Groot’ <strong>in</strong>: Grote Nederlanders<br />
voor de jeugd [van 9-99 jaar], blz. 48 t/m 51(V<strong>een</strong>)
Hugo de Groot: pionier van<br />
het moderne volkenrecht, 1583-1645<br />
Zo groot als Hugo<br />
Marion Bloem<br />
2005 Pictures Publishers (8+)<br />
Lucie wordt door haar oom rondgeleid op Slot Loeveste<strong>in</strong>, het kasteel waar Hugo de Groot meer dan vierhonderd jaar<br />
geleden gevangenzat. Daar werd hem telkens <strong>een</strong> kist met boeken gebracht, want Hugo was dol op lezen. En met die<br />
kist wist hij uit Loeveste<strong>in</strong> te ontsnappen. Als politiek vluchtel<strong>in</strong>g was hij vogelvrij en kon hij niet meer naar zijn land<br />
terugkeren. Net zo m<strong>in</strong> als Lucies ouders dat konden: zij streden <strong>in</strong> hun land voor de rechten van de mens en moesten<br />
uite<strong>in</strong>delijk vluchten. Lucie herkent zich wel <strong>in</strong> die Hugo.<br />
Hugo de Groot had de woede van legeraanvoerder pr<strong>in</strong>s Maurits over zich afgeroepen door zijn standpunt over het<br />
geloof. Hij koos de zijde van Johan van Oldenbarnevelt, iets wat de verstandhoud<strong>in</strong>g met de pr<strong>in</strong>s niet ten goede<br />
kwam. Die gaf zijn soldaten opdracht Hugo gevangen te nemen. Van Oldenbarnevelt liet hij onthoofden.<br />
De ontsnapp<strong>in</strong>g wordt <strong>in</strong> het verhaal over Lucie <strong>in</strong> <strong>een</strong> apart stripverhaal beschreven.<br />
43
44<br />
De k<strong>in</strong>derbijbel van Nico ter L<strong>in</strong>den<br />
Nico ter L<strong>in</strong>den; illustraties Ceseli Josephus Jitta<br />
2008 Balans (11+)<br />
Kon<strong>in</strong>g op <strong>een</strong> ezel heet het boek met verhalen uit het Nieuwe Testament. Dat<br />
maakt nieuwsgierig: welke kon<strong>in</strong>g gaat er nu op <strong>een</strong> ezel zitten? In het boek<br />
staan nog meer verhalen die k<strong>in</strong>deren zullen smaken: ‘Vijf wijze en vijf dwaze<br />
meisjes’ en ‘Door <strong>een</strong> gat <strong>in</strong> het dak’. En ieder verhaal is voorzien van krachtige<br />
illustraties <strong>in</strong> kleur en zwart-wit. Zo zijn er <strong>in</strong> de drie delen van deze k<strong>in</strong>derbijbel<br />
de prachtige paradijsverhalen terug te v<strong>in</strong>den, maar ook het verhaal<br />
van de zondvloed en vertell<strong>in</strong>gen over bekende Bijbelfiguren als Mozes, de<br />
barmhartige Samaritaan en Maria Magdalena.<br />
Tot <strong>in</strong> de zeventiende eeuw waren de katholieken van men<strong>in</strong>g dat de Bijbel<br />
niet bedoeld was om door gewone mensen gelezen te worden. All<strong>een</strong> geeste-<br />
lijken mochten de Bijbel lezen, die volgens hen dan ook all<strong>een</strong> <strong>in</strong> het Latijn<br />
beschikbaar hoefde te zijn. De protestanten dachten daar anders over; hun<br />
predikanten wilden samen met de gelovigen de Bijbel lezen en uitleggen. In<br />
1637 versch<strong>een</strong> de eerste echte Bijbelvertal<strong>in</strong>g <strong>in</strong> het Nederlands, gebaseerd<br />
op de oude handschriften. Deze vertal<strong>in</strong>g wordt de Statenbijbel genoemd.<br />
De k<strong>in</strong>derbijbel van Nico ter L<strong>in</strong>den bevat twee boeken met verhalen uit<br />
het Oude Testament (Het land onder de regenboog en De profeet <strong>in</strong> de vis), en<br />
Kon<strong>in</strong>g op <strong>een</strong> ezel, waar<strong>in</strong> <strong>een</strong> keuze is gemaakt uit het Nieuwe Testament.<br />
Hiermee kunnen k<strong>in</strong>deren van nu kennismaken met de Bijbel, <strong>in</strong> hun eigen<br />
taal en op hun eigen niveau.<br />
Ik mag graag fantaseren<br />
dat de vier evangelisten<br />
over het randje van de<br />
hemel naar beneden kijken.<br />
‘Had jij dat kunnen<br />
denken,’ zeggen ze tegen<br />
elkaar, ‘dat onze verhalen<br />
<strong>in</strong> alle talen van de wereld<br />
zijn vertaald en dat ze al<br />
eeuwenlang iedere dag<br />
door miljoenen worden<br />
gelezen en doorverteld,<br />
<strong>in</strong> grote kathedralen en<br />
<strong>in</strong> kle<strong>in</strong>e kapelletjes, <strong>in</strong><br />
paleizen en schamele<br />
hutten?’
De Statenbijbel: het boek der boeken, 1637<br />
Verder lezen<br />
• D.A. Cramer-Schaap, Bijbelse verhalen voor k<strong>in</strong>deren. Nieuwe<br />
Testament (Ploegsma)<br />
• Hanna van Dorssen (red.), Het Hoogste Woord (De Fonte<strong>in</strong>)<br />
• Karel Eykman, Met open ogen: 100 bijbelse gedichten (De Fonte<strong>in</strong>)<br />
• Bob Hartman, Vertelbijbel (Ark Media)<br />
• Frans van Houwel<strong>in</strong>gen, Een boek vol boeken (Nederlands Bijbel-<br />
genootschap)<br />
45
46<br />
Het meisje van De Nachtwacht<br />
Claire Felicie en Chris Bos;<br />
illustraties Claire Felicie<br />
2007 Leopold (9+)<br />
Toen ze <strong>in</strong> 1642 werd geschilderd door de beroemde<br />
schilder Rembrandt van Rijn had ze<br />
er nog g<strong>een</strong> idee van dat ze zo beroemd zou<br />
worden: het meisje van ‘De Nachtwacht’. Dat<br />
schilderij hangt <strong>in</strong> het Rijksmuseum, en op <strong>een</strong><br />
nacht gebeurt daar iets opmerkelijks. Het meisje<br />
maakt zich los van het schilderij en gaat op zoek<br />
naar Rembrandt en haar eigen herkomst. Op<br />
haar tocht ontmoet ze kunstenaar Jan Wolkers.<br />
Samen praten ze over de grote schilder.<br />
Het meisje vertelt over haar tocht langs de schilderijen<br />
van de meester. In het boek staan details<br />
van afbeeld<strong>in</strong>gen daarvan, maar ook foto’s<br />
van het meisje dat door Amsterdam loopt, <strong>een</strong><br />
bezoek brengt aan het Rembrandthuis, <strong>in</strong> Den<br />
Haag naar het Mauritshuis gaat en <strong>in</strong> Leiden het<br />
Rembrandtmonument bezoekt. Veel wijzer keert<br />
ze terug naar het schilderij.<br />
Verder lezen<br />
• Bert van der Meij, Het geheime<br />
schilderij van Rembrandt (Sherpa;<br />
stripverhaal)<br />
• Bert Natter, Rembrandt, mijn vader.<br />
Verteld door Titus van Rijn (Rap)<br />
• Joyce Pool, Anna en het meesterstuk<br />
(Delubas)<br />
• Dick Walda, Het mysterie van<br />
de Nachtwacht (De Fonte<strong>in</strong>)<br />
• Jan Wolkers, De spiegel van<br />
Rembrandt (Waanders)
‘De Nachtwacht! Dat is <strong>een</strong> machtig mooi schilderij. Zoals die kerels uit het donker<br />
te voorschijn komen, dat zijn mensen die je zo <strong>een</strong> hand zou kunnen geven, zo<br />
lévend zijn ze. Maar je ziet ook het straatrumoer, je hoort de trom. Weergaloos.’<br />
‘En ik? Waarom heeft hij mij zo anders geschilderd dan de anderen?’<br />
Jan gr<strong>in</strong>nikt en kijkt me vertederd aan.<br />
‘Jij? Jij bent de ster <strong>in</strong> de nacht, jij zorgt voor het licht op dat schitterende doek.’<br />
Rembrandt: de grote schilders, 1606?-1669<br />
47
48<br />
De Atlas Major van Blaeu:<br />
de wereld <strong>in</strong> kaart, 1662<br />
Heibel om <strong>een</strong> zeekaart<br />
Peter Smit; illustraties Fiel van der V<strong>een</strong><br />
2008 Delubas (8+)<br />
Matthijs werkt <strong>in</strong> de Amsterdamse w<strong>in</strong>kel ‘De Gouden Zonnewijzer’ van kaartenmaker meester Blaeu. Hij merkt dat<br />
zijn meester ongeduldig wacht op schipper Willem Schouten. Hij wordt zelfs naar de kade gestuurd om te kijken of<br />
diens schip gearriveerd is. Daar ontdekt Matthijs dat de schipper al is opgehaald door meester Janssonius, <strong>een</strong> andere<br />
kaartenmaker. Wat is het toch, waar ieder<strong>een</strong> zo naar uitkijkt?<br />
Willem Schouten was ontdekk<strong>in</strong>gsreiziger. Samen met Jacob Lemaire ontdekte hij <strong>een</strong> nieuwe vaarweg langs het<br />
zuidelijkste punt van Zuid-Amerika. Willem Jansz. Blaeu maakte <strong>een</strong> boek over Schoutens zeereizen, waarvan enkele<br />
exemplaren bewaard zijn gebleven. Maar het belangrijkste werk van het bedrijf van Blaeu en zijn zoon was de Atlas<br />
Major uit 1662, de eerste vrijwel complete wereldatlas die ooit werd gemaakt.
Verder lezen<br />
‘Zoals u weet, was het doel van<br />
onze reis <strong>een</strong> nieuwe doortocht te<br />
zoeken onder Zuid-Amerika. De<br />
zeestraat die naar Magelhaes is<br />
genoemd, is namelijk all<strong>een</strong> vrij<br />
toegankelijk voor schepen van de<br />
Oost-Indische Compagnie. Alle<br />
andere Hollandse schepen moeten<br />
aan die compagnie toestemm<strong>in</strong>g<br />
vragen om erdoor te varen.<br />
Kapite<strong>in</strong> Lemaire was daarom<br />
van plan te proberen <strong>een</strong> andere<br />
weg te v<strong>in</strong>den. Hij wilde samen<br />
met zijn vader <strong>een</strong> eigen compagnie<br />
beg<strong>in</strong>nen en de naam had<br />
hij al bedacht: de Australische<br />
Compagnie.’<br />
• Arend van Dam, ‘Willem en Joan Blaeu’ <strong>in</strong>: Overal en ergens…,<br />
blz. 94 t/m 96 (Van Holkema & Warendorf)<br />
• Lieneke Dijkzeul, Bevroren tijd (Lemniscaat)<br />
• Lizette de Kon<strong>in</strong>g, Thijs en de geheime VOC-kaart (Kit Publishers)<br />
49
50<br />
Koers pal noord<br />
John Brosens<br />
2006 De Fonte<strong>in</strong> (11+)<br />
Michiel de Ruyter is zestien jaar als hij aanmonstert<br />
op <strong>een</strong> koopvaardijschip. Het is 1623, de<br />
tijd van de Spaanse overheers<strong>in</strong>g. Ondanks zijn<br />
jonge leeftijd is hij het die de leid<strong>in</strong>g neemt bij<br />
<strong>een</strong> ontsnapp<strong>in</strong>gspog<strong>in</strong>g, nadat de volledige<br />
bemann<strong>in</strong>g van het schip gevangen is genomen<br />
door de Spanjaarden. Het lukt hem met<br />
drie anderen weg te komen. En dan gaat hij te<br />
voet van van het het zuiden zuiden van Frankrijk, langs de kust,<br />
terug naar Vliss<strong>in</strong>gen.<br />
Dit verhaal is gebaseerd op <strong>een</strong> biografie van<br />
de beroemde zeeheld uit 1687. In het nawoord<br />
vertelt de auteur over de totstandkom<strong>in</strong>g van<br />
zijn verhaal. Hij heeft de route die De Ruyter<br />
aflegde gedeeltelijk zelf gelopen. Zijn ervar<strong>in</strong>gen<br />
en kennis nemen de lezer mee naar de<br />
zeventiende eeuw en geven <strong>een</strong> goed beeld<br />
van die tijd.<br />
Michiel de Ruyter: zeehelden en de brede<br />
armslag van de Republiek, 1607-1676
Michiel zoog gretig de buitenlucht <strong>in</strong> zijn longen.<br />
Hij nam de tijd om op adem te komen en keek om<br />
zich h<strong>een</strong>. Vlakbij doemde de contouren van <strong>een</strong><br />
galjoen op. De tunnel kwam <strong>in</strong> het water van de<br />
haven uit! Zijn gewonde arm deed vreselijk pijn.<br />
Voorzichtig zwom hij naar <strong>een</strong> gemetselde trap<br />
en wachtte af. Zouden de anderen het ook halen?<br />
Verder lezen<br />
• Peter van Beek, Mail uit Barbarije (Maretak)<br />
• K. Norel, Michiel Adriaanszoon de Ruyter:<br />
Bestevaer (Callenbach)<br />
• Jack Staller en Graddy Boven, De Admiraal:<br />
Michiel Adriaenszoon de Ruyter (Aprilis)<br />
• Marc Verhaegen & Jan Kragt, Het geheim van<br />
Michiel de Ruyter (Eureducation, stripboek)<br />
• Arne Zuidhoek, Goud en roem: wapenjongen<br />
van zeerover Laurens de Graaf (Niño)<br />
51
52<br />
Opgesloten!<br />
Lizette de Kon<strong>in</strong>g<br />
2009 Leopold (10+)<br />
Tijdens <strong>een</strong> schoolreisje naar het Mauritshuis raakt Joris<br />
opgesloten <strong>in</strong> het toilet. Het duurt even voordat hij bevrijd<br />
wordt. Tot zijn verbaz<strong>in</strong>g blijkt zijn redder <strong>een</strong> jongen te<br />
zijn van <strong>een</strong> schilderij van Frans Hals. ’s Nachts kan hij het<br />
schilderij verlaten en door het museum dwalen. En hij<br />
is niet de enige. Joris stapt <strong>een</strong> van de schilderijen <strong>in</strong> en<br />
belandt <strong>in</strong> het zeventiende-eeuwse Delft. Daar ontmoet hij<br />
Thonis Philipszoon die <strong>een</strong> w<strong>in</strong>kel heeft <strong>in</strong> l<strong>in</strong>nen en garen,<br />
op de hoek van de Leeuwenpoort. Thonis van de Leeuwenhoek,<br />
ofwel: Anthonie van Leeuwenhoek, die <strong>in</strong> 1673 de<br />
microscoop uitvond.<br />
Van Leeuwenhoek was <strong>een</strong> van de wetenschappers uit de<br />
Gouden Eeuw die belangrijke ontdekk<strong>in</strong>gen deden. Hij<br />
was <strong>een</strong> tijdgenoot van Christiaan Huygens, die <strong>in</strong> 1656<br />
<strong>een</strong> sl<strong>in</strong>geruurwerk ontwierp en samen met zijn broer<br />
Constantijn sterrenkijkers maakte. Met zo’n kijker<br />
ontdekte Christiaan de r<strong>in</strong>g rond Saturnus. Christiaan<br />
woonde niet zo ver van Delft, waar het verhaal van Joris<br />
speelt. Hem heeft Joris niet ontmoet, wel Constantijn,<br />
die even <strong>in</strong> het Mauritshuis opduikt.<br />
Cornelia boog zich over het houten<br />
apparaat en keek door het glazen<br />
lensje. Ze slaakte <strong>een</strong> ijselijke gil.<br />
‘Wat is dat?! Thonis, wat is dat voor<br />
monster?!’<br />
‘Mooi hè?’ glunderde Thonis. In<strong>een</strong>s<br />
kreeg hij Joris <strong>in</strong> het oog. Joris de<strong>in</strong>sde<br />
terug, maar dat was niet nodig.<br />
‘Kom jij ook maar hier.’<br />
Schoorvoetend schuifelde Joris naar<br />
de tafel. Hij probeerde elke seconde <strong>in</strong><br />
zich op te nemen. Dit was <strong>een</strong> historisch<br />
ogenblik.’
Christiaan Huygens: wetenschap<br />
<strong>in</strong> de Gouden Eeuw, 1629-1695<br />
Verder lezen<br />
• Bill Bryson, Een heel kle<strong>in</strong>e geschiedenis van bijna alles (Atlas)<br />
•<br />
Arend van Dam, ‘De verrekijker van Christiaan Huygens’ <strong>in</strong>:<br />
Lang geleden…, blz. 96 t/m 98 (Van Holkema & Warendorf)<br />
• Ad Maas, Newton <strong>in</strong> Nederland (Epsilon Uitgaven; stripverhaal)<br />
• Ella Snoep, Vl<strong>in</strong>ders vangen <strong>in</strong> de tropen (Waanders)<br />
53
54<br />
Sp<strong>in</strong>oza: op zoek naar de waarheid, 1632-1677<br />
De wereld van Sofie<br />
Joste<strong>in</strong> Gaarder<br />
2007 Houtekiet (14+)<br />
Op <strong>een</strong> dag ligt er <strong>een</strong> envelop voor Sofie <strong>in</strong> de<br />
brievenbus, zonder afzender, zonder postzegel.<br />
Er zit <strong>een</strong> brief <strong>in</strong> met <strong>een</strong> vraag: ‘wie ben jij?’ En<br />
er komt nog zo’n geheimz<strong>in</strong>nige brief. De vraag<br />
luidt nu: ‘waar komt de wereld vandaan?’ Dat zet<br />
Sofie aan het denken en ze is dan ook blij als ze <strong>een</strong><br />
paar dagen later ongevraagd <strong>een</strong> filosofiecursus<br />
ontvangt. Dat is het beg<strong>in</strong> van Sofies reis langs <strong>een</strong><br />
aantal belangrijke filosofen, waarbij ze ook kennismaakt<br />
met Sp<strong>in</strong>oza.<br />
Sofie wordt rondgeleid door de filosofieleraar<br />
Alberto Knox. Hij vertelt haar wie Sp<strong>in</strong>oza was en<br />
tegen welke achtergrond hij zijn ideeën ontwikkelde.<br />
De ideeën van de zeventiende-eeuwse filosoof<br />
zijn niet <strong>een</strong>voudig, maar de leergierige Sofie stelt<br />
veel vragen en Knox is <strong>een</strong> geduldige leraar. Hij<br />
vertelt aan Sofie dat Sp<strong>in</strong>oza bespot en vervolgd<br />
werd en dat dat alles te maken had met het feit<br />
dat hij de officiële godsdienst bekritiseerde.
Verder lezen<br />
‘Hij vond dat het christendom en het jodendom all<strong>een</strong><br />
dankzij verstarde dogma’s en holle rituelen bleven<br />
voortbestaan. Zelf was hij de eerste die de bijbel op<br />
<strong>een</strong> zogenaamde historisch-kritische wijze opvatte.’<br />
‘Leg <strong>een</strong>s uit.’<br />
‘Hij verwierp het idee dat de bijbel tot en met de kle<strong>in</strong>ste<br />
letter door God was geïnspireerd. Als wij de bijbel<br />
lezen, moeten we er ons de hele tijd van bewust zijn<br />
<strong>in</strong> welke tijd die geschreven is.’<br />
• Margreet de Heer, Filosofie <strong>in</strong> beeld (Me<strong>in</strong>ema; stripverhaal)<br />
• Henk van Kerkwijk, ‘Benedictus Sp<strong>in</strong>oza’ <strong>in</strong>: Grote Nederlanders<br />
voor de jeugd [van 9-99 jaar], blz. 56 t/m 59 (V<strong>een</strong>)<br />
• Henk van Kerkwijk, Het rampjaar (Zwijsen)<br />
55
56<br />
Slaaf k<strong>in</strong>dje slaaf<br />
Dolf Verroen; illustraties Veronica Nahmias<br />
2006 Guijs (10+)<br />
Er wordt ter ere van Maria’s twaalfde verjaardag feestgevierd.<br />
Met champagne en heerlijk eten. Het cadeau van<br />
haar vader wordt met veel aplomb op <strong>een</strong> zilveren schaal<br />
b<strong>in</strong>nengebracht. Onder het deksel blijkt <strong>een</strong> kle<strong>in</strong>e zwarte<br />
jongen te zitten: Koko, Maria’s eerste eigen slaaf. Slavernij<br />
hoort bij Maria’s leven. Ze staat er niet bij stil en handelt<br />
net zoals de volwassenen om haar h<strong>een</strong>: slaven zijn<br />
gebruiksvoorwerpen.<br />
Maria doet verslag van de gebeurtenissen, zonder commentaar,<br />
zonder emotie. En juist dat maakt het verhaal<br />
aangrijpend. De schetsmatige illustraties <strong>in</strong> zwart-wit<br />
onderstrepen wat er tussen de regels verteld wordt:<br />
all<strong>een</strong> de slaven hebben ‘echte gezichten’ gekregen,<br />
terwijl die van de domhoofdige blanken ‘leeg’ zijn gebleven.<br />
Dit <strong>een</strong>voudige verhaal laat diepe sporen na. Want,<br />
zoals de auteur het toelicht: ‘alle mensen <strong>in</strong> dit verhaal<br />
zijn verzonnen, toch is alles echt gebeurd.’<br />
Slavernij: mensenhandel en gedwongen<br />
arbeid <strong>in</strong> de Nieuwe Wereld, ca. 1637-1863
Dit is Koko, zei papa.<br />
Een slaafje voor onze Maria.<br />
Van tante Elisabeth kreeg ik <strong>een</strong> zweepje.<br />
Het paste net niet <strong>in</strong> de tas.<br />
Jammer.<br />
Verder lezen<br />
• Bené Alfonso, Medicijnmeester (Lemniscaat)<br />
• Miep Diekmann, Marijn bij de Lorredraaiers (Leopold)<br />
• Joyce Pool, Sisa (Lemniscaat)<br />
• Lydia Rood, Dans om het zwarte goud (Leopold)<br />
• Rob Ruggenberg, Slavenhaler (Querido)<br />
• Kathl<strong>een</strong> Vereecken, Lara & Rebecca: <strong>in</strong> de schaduw<br />
van het gele huis (Querido)<br />
57
58<br />
Spiegelspreuk<br />
Lida Dijkstra;<br />
illustraties Roelof van der Schans<br />
2007 Aed Levwerd (11+)<br />
Willem, nog maar net negen jaar, is van huis weggelopen.<br />
Waarom weet hij zelf niet zo precies. Het<br />
is achteraf <strong>een</strong> stom plan. Toch gaat hij verder,<br />
op weg naar Leeuwarden, naar het Pr<strong>in</strong>cessehof.<br />
Daar woont Willems oma. Want deze weggelopen<br />
knaap blijkt niemand anders dan Willem van<br />
Oranje, de erfstadhouder en admiraal-generaal<br />
van de Verenigde Nederlanden. Hij heeft genoeg<br />
van het leven aan het Haagse stadhouderlijk hof.<br />
Hij wil g<strong>een</strong> poederpruik op en kled<strong>in</strong>g aan met<br />
rare kanten frutsels aan de mouwen. Willem wil<br />
g<strong>een</strong> stadhouder worden.<br />
Het verhaal speelt <strong>in</strong> 1757. De lezer loopt met<br />
Willem door het achttiende-eeuwse Leeuwarden<br />
en neemt <strong>een</strong> kijkje aan het hof van Willems oma,<br />
Marijke Meu, ofwel Maria Louise van Hessen-Kassel.<br />
Het Pr<strong>in</strong>cessehof is nu <strong>een</strong> museum. Lodelakei, die<br />
Willems vriend wordt <strong>in</strong> het verhaal, waart daar<br />
nog steeds rond.
Buitenhuizen: rijk wonen buiten de stad, 17e en 18e eeuw<br />
Door de Grote Kerkstraat liepen<br />
mensen. Mannen met driehoekige<br />
steken. Vrouwen met manden aan<br />
hun arm die boodschappen g<strong>in</strong>gen<br />
doen. Af en toe ratelde <strong>een</strong> koets<br />
voorbij, soms zelfs met <strong>een</strong> palfrenier<br />
aan de achterkant.<br />
Willem keek naar het leven op straat<br />
als naar beelden uit <strong>een</strong> prentenboek.<br />
Mooi en kleurig, maar hij<br />
maakte er g<strong>een</strong> deel van uit.<br />
Verder lezen<br />
• Arend van Dam, ‘Zomer op Aardenburg’ <strong>in</strong>: Overal en<br />
ergens…, blz. 82 t/m 84 (Van Holkema & Warendorf)<br />
• Joke Reijnders, Het spook van Vechtvliet (Delubas)<br />
59
60<br />
Eise Eis<strong>in</strong>ga: de Verlicht<strong>in</strong>g<br />
<strong>in</strong> Nederland, 1744-1828<br />
Hallo aarde, hier Maan<br />
Syl van Duyn; illustraties Sandra Klaassen<br />
2000 Van Goor (9+)<br />
‘VERHUIZEN IS STOM’. Maan kan het niet luid genoeg<br />
laten horen. Samen met zijn moeder is hij naar de grote<br />
stad verhuisd en nu moet hij naar <strong>een</strong> nieuwe school.<br />
Gelukkig is daar Sproet, met wie hij zijn belangstell<strong>in</strong>g<br />
voor sterren en planeten kan delen. Sproet mag mee<br />
naar de plaatselijke sterrenwacht. Samen met zijn oom<br />
Ge gaat Maan naar het planetarium van Eise Eis<strong>in</strong>ga <strong>in</strong><br />
Franeker. Oom Ge belooft hem te helpen om thuis <strong>in</strong><br />
zijn kamertje <strong>een</strong> heelal aan het plafond te bouwen.<br />
Sproet is daarbij ook van de partij.<br />
Eise Eis<strong>in</strong>ga was al jong geïnteresseerd <strong>in</strong> sterrenkunde<br />
en wiskunde. Hij bouwde <strong>in</strong> zijn huis <strong>in</strong> Franeker <strong>een</strong><br />
model van het zonnestelsel. Aan de bouw besteedde<br />
hij zeven jaar, en zijn planetarium, dat <strong>in</strong> 1781 gereed<br />
kwam, werkt nog steeds. Hij bevestigde het aan het plafond<br />
van zijn huiskamer, waar het nu nog te bezichtigen<br />
is. Maan wilde er altijd al naar toe. Hij is diep onder de<br />
<strong>in</strong>druk als hij het oude planetarium b<strong>in</strong>nengaat.
Verder lezen<br />
•<br />
Hij streek met zijn v<strong>in</strong>ger langs de<br />
deurpost, haalde diep adem en stapte<br />
voorzichtig de kamer <strong>in</strong>. Zijn ogen moesten<br />
even wennen aan de schemer<strong>in</strong>g.<br />
Het was <strong>een</strong> blauwe kamer. Blauw met<br />
goud. Blauw zoals de aarde was op de<br />
foto’s vanuit <strong>een</strong> satelliet. Goud zoals de<br />
zon straalde als hij hoog aan de hemel<br />
stond. De geur van de kamer prikkelde<br />
<strong>in</strong> zijn neus. Het rook er naar boenwas<br />
en naar iets van lang geleden, naar<br />
iets van vroeger wat hij niet thuis kon<br />
brengen. Misschien was de geur van het<br />
heelal stiekem de kamer b<strong>in</strong>nengeglipt.<br />
Arend van Dam, ‘Eise Eis<strong>in</strong>ga’ <strong>in</strong>:<br />
Overal en ergens…, blz. 17 t/m 19<br />
(Van Holkema & Warendorf)<br />
• Piet van der Waal, Tienduizend<br />
spijkers en <strong>een</strong> sl<strong>in</strong>ger (Delubas)<br />
61
62<br />
Otto is wat boeken betreft <strong>in</strong> de verkeerde<br />
tijd geboren. Er zijn weliswaar<br />
voor het eerst echte k<strong>in</strong>derboeken die<br />
speciaal voor k<strong>in</strong>deren zoals hij zijn<br />
geschreven. En er komen telkens weer<br />
nieuwe boeken bij. Maar of hij daar<br />
nu blij mee moet zijn… Bijna al die<br />
boeken gaan over brave k<strong>in</strong>deren die<br />
goed hun best doen op school, veel<br />
lezen en altijd naar hun ouders luisteren.<br />
De verhalen zitten vol ‘belangrijke’<br />
lessen voor k<strong>in</strong>deren.<br />
Verder lezen<br />
• Frank Herzen, Opstand <strong>in</strong> de stad (Zwijsen)<br />
• Theo Hoogstraten, De verdwenen grenadier (Sjaloom)<br />
• Jan Ploeger, Oproer <strong>in</strong> Utrecht (Delubas)
K<strong>in</strong>deren van Nederland<br />
Jan Paul Schutten; illustraties Paul Teng<br />
2008 Nieuw Amsterdam (11+)<br />
Otto van Eck is 11 jaar en hij houdt <strong>een</strong> dagboek bij. Niet<br />
omdat hij dat zelf wil, maar omdat hij dat moet van zijn<br />
ouders. Zij voeden hun zoon bewust op met de gedachte<br />
dat als je gehoorzaam bent en goed leert, je later <strong>een</strong><br />
gelukkige volwassene wordt met <strong>een</strong> goede baan. Otto<br />
moet dan ook niet <strong>in</strong> zijn dagboek schrijven wat hij<br />
gedaan heeft, maar welke lessen hij leert uit de boeken<br />
die hij leest en hoe hij zich die dag heeft gedragen. Otto’s<br />
ouders zijn mensen van de ‘nieuwe tijd’, de Verlicht<strong>in</strong>g.<br />
Het verhaal ‘Otto’ is te v<strong>in</strong>den <strong>in</strong> K<strong>in</strong>deren van Nederland,<br />
op blz. 98 t/m 111. De ouders van Otto steunen de patriotten,<br />
de mensen die tegen de machthebbers zijn. Volgens<br />
hen hebben de nakomel<strong>in</strong>gen van Willem van Oranje lang<br />
genoeg de macht <strong>in</strong> handen gehad en is het tijd voor <strong>een</strong><br />
nieuw geluid. Otto’s oom, Pieter Paulus, is de belangrijkste<br />
leider van de patriotten. Otto heeft ruim zes jaar <strong>in</strong> zijn<br />
dagboek geschreven, tussen 1791 en 1797. Een jaar later<br />
overleed hij, op zijn achttiende. Dankzij dit egodocument<br />
krijgt de lezer <strong>een</strong> kijkje <strong>in</strong> het leven van <strong>een</strong> jongen uit<br />
de betere kr<strong>in</strong>gen aan het e<strong>in</strong>d van de achttiende eeuw.<br />
De patriotten: crisis <strong>in</strong> de Republiek, 1780-1795<br />
63
64<br />
Napoleon Bonaparte: de Franse tijd, 1769-1821<br />
‘Ik breng u <strong>een</strong> boodschap van mijn moeder, meneer.’<br />
‘Nou?’<br />
‘Ze wil weten of u vandaag met ons wilt mee-eten.’<br />
Hij barstte <strong>in</strong> lachen uit. Nogal onbeleefd, v<strong>in</strong>d ik,<br />
maar ik deed alsof ik het niet merkte.<br />
‘Dus we kunnen u verwachten?’<br />
Napoleon moest nog harder lachen. Verward keek ik<br />
naar Marchand.<br />
‘De keizer d<strong>in</strong>eert niet met anderen, mademoiselle,’<br />
legde Marchand vriendelijk uit. ‘Ze d<strong>in</strong>eren met hem.<br />
En all<strong>een</strong> op uitnodig<strong>in</strong>g van Zijne Majesteit.’<br />
Verder lezen<br />
• Arend van Dam, ‘De vergeten kon<strong>in</strong>g’ <strong>in</strong>: Lang geleden…,<br />
blz. 106 t/m 108 (Van Holkema & Warendorf)<br />
• Pascal Davoz, Napoleon Bonaparte (Casterman; stripverhaal)<br />
•<br />
Han van der Horst, ‘Eerst de kon<strong>in</strong>g, toen de keizer’ <strong>in</strong>:<br />
Avontuur van Nederland, blz. 76 t/m 79 (Scriptum)
Betsy en Napoleon<br />
Staton Rab<strong>in</strong><br />
2005 Van Goor (12+)<br />
Het is herfst 1815. Een Brits schip nadert de kust van<br />
S<strong>in</strong>t-Helena met aan boord voormalig keizer Napoleon.<br />
Tijdens de eerste maanden van zijn verbann<strong>in</strong>g woont<br />
Napoleon Bonaparte op het landgoed van de ouders<br />
van Betsy Balcombe, die zelf net is teruggekeerd van<br />
<strong>een</strong> Engelse kostschool. De vrijgevochten Betsy en<br />
de bannel<strong>in</strong>g raken bevriend. Een vriendschap die<br />
de familie Balcombe duur komt te staan.<br />
Betsy vertelt haar verhaal achteraf, als Napoleon al<br />
lang niet meer leeft en zij samen met haar familie S<strong>in</strong>t-<br />
Helena heeft moeten verlaten. Het verhaal is gebaseerd<br />
op werkelijke gebeurtenissen, die achter <strong>in</strong> het boek<br />
worden toegelicht. In 1844 publiceerde de echte Betsy<br />
<strong>een</strong> autobiografie, waar<strong>in</strong> ze haar her<strong>in</strong>ner<strong>in</strong>gen aan<br />
de drie jaar dat ze met de keizer bevriend was aan het<br />
papier toevertrouwde.<br />
65
66<br />
De Oranjes: van Willem van Oranje<br />
tot erfpr<strong>in</strong>ses Amalia<br />
Han van Bree en Piet Lekkerkerk<br />
2006 Rijksmuseum / Nieuw Amsterdam (13+)<br />
Eerst kende Nederland <strong>een</strong> aantal stadhouders, die allemaal Willem<br />
heetten. Na het <strong>in</strong>storten van het rijk van Napoleon keerde erfpr<strong>in</strong>s<br />
Willem Frederik <strong>in</strong> 1813 terug <strong>in</strong> Nederland: zou hij stadhouder<br />
Willem VI worden? In maart 1814 werd hij <strong>in</strong> de Nieuwe Kerk <strong>in</strong><br />
Amsterdam officieel <strong>in</strong>gehuldigd als soevere<strong>in</strong> vorst. Na de slag bij<br />
Waterloo noemde hij zichzelf kon<strong>in</strong>g van het Verenigd Kon<strong>in</strong>krijk:<br />
kon<strong>in</strong>g Willem I was de eerste kon<strong>in</strong>g die de nieuwe monarchie<br />
vorm gaf. Een van zijn bijnamen luidde ‘Kon<strong>in</strong>g Koopman’.<br />
In dit <strong>in</strong>formatieve boek passeren alle voorvaderen van Willem I de<br />
revue en komen ook de nazaten aan bod: van Willem II en III via de<br />
kon<strong>in</strong>g<strong>in</strong>nen Wilhelm<strong>in</strong>a, Juliana en Beatrix tot en met erfpr<strong>in</strong>ses<br />
Amalia. Het boek is voorzien van geschilderde portretten, details<br />
uit schilderijen en foto’s, onder meer van het praalgraf van Willem<br />
van Oranje <strong>in</strong> de Nieuwe Kerk <strong>in</strong> Delft. Het brengt de geschiedenis<br />
van het Nederlandse vorstenhuis Oranje-Nassau van 1544 tot nu<br />
op <strong>een</strong> aantrekkelijke manier <strong>in</strong> beeld.
Willem I zette zich volop <strong>in</strong> om van ‘zijn’ Verenigd<br />
Kon<strong>in</strong>krijk <strong>een</strong> politiek en economisch succes te maken.<br />
Hij bevorderde handel en nijverheid onder meer met<br />
grote <strong>in</strong>frastructurele werken. De nieuw opgerichte<br />
Nederlandsche Handel Maatschappij en de exploitatie<br />
van Nederlands-Indië door middel van het cultuurstelsel<br />
werden de kurk waarop economisch Nederland dreef.<br />
Verder lezen<br />
• Arend van Dam, ‘Frederiksoord’ <strong>in</strong>: Overal en ergens…,<br />
•<br />
•<br />
blz. 31 t/m 33 (Van Holkema & Warendorf)<br />
Arend van Dam, ‘De kon<strong>in</strong>g die graag koopman wilde zijn’ <strong>in</strong>:<br />
Lang geleden…, blz. 109 t/m 111 (Van Holkema & Warendorf)<br />
Han van der Horst, ‘De kon<strong>in</strong>g zoekt het zelf wel uit’ <strong>in</strong>:<br />
Avontuur van Nederland, blz. 80 t/m 83 (Scriptum)<br />
• Mart<strong>in</strong>e Letterie, Ver van huis (Leopold)<br />
• Greetje Vagevuur, Het Oranjemysterie (Delubas)<br />
Kon<strong>in</strong>g Willem I: het kon<strong>in</strong>krijk van<br />
Nederland en België, 1772-1843<br />
67
68<br />
De eerste spoorlijn: de versnell<strong>in</strong>g, 1839<br />
Complot op het spoor<br />
Arend van Dam<br />
2005 Leopold (9+)<br />
Op het station van Utrecht staat de tre<strong>in</strong> naar Parijs<br />
op het punt te vertrekken. Plotsel<strong>in</strong>g is er onrust: er<br />
is <strong>een</strong> kist gevonden met daar<strong>in</strong> niet all<strong>een</strong> juwelen<br />
en waardevolle papieren, maar maar ook <strong>een</strong> levende man! man!<br />
Alle <strong>in</strong>zittenden <strong>in</strong>zittenden van de gereedstaande tre<strong>in</strong> worden worden<br />
ondervraagd. Amalia zat ook <strong>in</strong> die tre<strong>in</strong>. tre<strong>in</strong>. Ze vertrouwt<br />
het niet en gaat samen samen met Jaap, de zoon zoon van de<br />
stoker, op onderzoek onderzoek uit.<br />
Het verhaal speelt <strong>in</strong> 1887, zo’n vijftig jaar nadat de<br />
eerste spoorlijn <strong>in</strong> Nederland werd geopend. Inmiddels<br />
was er sprake van grote concurrentie: welke<br />
maatschappij slaagde er<strong>in</strong> de meeste meeste spoorlijnen aan<br />
te leggen? Welke maatschappij kreeg kreeg de stations stations <strong>in</strong><br />
handen? De auteur licht <strong>in</strong> <strong>in</strong> <strong>een</strong> nawoord de toenmalige<br />
situatie op het spoor toe. De geschiedenis met de<br />
koffer is echt echt gebeurd; het verhaal is gevonden <strong>in</strong> het<br />
archief van het Spoorwegmuseum.<br />
Spoorwegmuseum.
‘Je weet dat er <strong>een</strong> man <strong>in</strong> de kist lag.<br />
Ken je die?’<br />
Ze wist niet wat ze hoorde. Hoe kon<br />
zij de man <strong>in</strong> de kist kennen?<br />
‘Na zijn aanhoud<strong>in</strong>g weigerde hij<br />
zijn naam te noemen. Hij mompelde<br />
<strong>een</strong> paar woorden <strong>in</strong> het Frans. Dat<br />
is vreemd. In de kist zaten ook <strong>een</strong><br />
tas en <strong>een</strong> koffertje. En weet je wat<br />
daar<strong>in</strong> zat?’<br />
Ze schudde haar hoofd, hoewel Jaap<br />
het haar had verteld.<br />
Verder lezen<br />
• Anneriek van Heugten, De vuurdraak (Delubas)<br />
• Col<strong>in</strong> Hynson, De geschiedenis van spoorwegen<br />
en tre<strong>in</strong>en (Corona)<br />
• Gerard Sonnemans, Groene stroom: avonturen<br />
langs het Duitse lijntje (Sjaloom)<br />
69
70<br />
Het boek van Opa Politiek<br />
Hans Daalder;<br />
illustraties Boem van Ravenswaaij<br />
2006 Bakker (10+)<br />
De opa van Elsemieke, Nathalie, Emilie en David<br />
is ‘professor <strong>in</strong> de politiek’. Zij stellen hem vragen<br />
over hoe de Nederlandse politiek <strong>in</strong> elkaar zit: ‘Is<br />
de kon<strong>in</strong>g<strong>in</strong> de baas <strong>in</strong> Nederland?’, ‘Wat is het<br />
parlement?’ en ‘Wie kiest wie?’ Ook het ontstaan<br />
van de grondwet wordt besproken, want als opa<br />
heeft uitgelegd wat de kon<strong>in</strong>g<strong>in</strong> wel en wat ze niet<br />
mag, wat de m<strong>in</strong>isters doen en welke macht het<br />
parlement heeft, willen de k<strong>in</strong>deren weten waar<br />
dat allemaal is geregeld. Ook daar weet opa het<br />
antwoord op.<br />
In 1848 werd de grondwet <strong>in</strong>grijpend gewijzigd.<br />
De toenmalige kon<strong>in</strong>g, Willem II, stemde ermee <strong>in</strong><br />
dat hij m<strong>in</strong>der macht kreeg en het volk meer. De<br />
grondwet van 1848 is opgesteld door <strong>een</strong> commissie<br />
onder leid<strong>in</strong>g van de staatsrechtgeleerde<br />
Thorbecke en wordt gezien als het beg<strong>in</strong> van de<br />
parlementaire democratie.<br />
De Grondwet: de belangrijkste wet van <strong>een</strong> staat, 1848
De grondwet? Dat is de belangrijkste wet <strong>in</strong><br />
Nederland. Die hebben we al bijna tweehonderd<br />
jaar. Die is wel af en toe veranderd,<br />
en niet zo lang geleden, <strong>in</strong> 1983, bijna<br />
helemaal herschreven.<br />
Verder lezen<br />
• Arend van Dam, ‘Kon<strong>in</strong>g Willem II’ <strong>in</strong>: Lang geleden…,<br />
blz. 112 t/m 113 (Van Holkema & Warendorf)<br />
• Arend van Dam, ‘De Speelplaatsenpartij’ <strong>in</strong>: Overal en<br />
ergens…, blz. 107 t/m 109 (Van Holkema & Warendorf)<br />
• Peter Hoogenboom (red.), Wetboek voor jongeren<br />
(Lenthe Publishers)<br />
71
72<br />
Max Havelaar: aanklacht tegen<br />
wantoestanden <strong>in</strong> Indië, 1860<br />
De strijd van Dasar<br />
Peter Vervloed; illustraties John Rabou<br />
2009 Delubas (8+)<br />
Op last van het Nederlands bestuur moet de <strong>in</strong>landse bevolk<strong>in</strong>g <strong>een</strong><br />
weg aanleggen door de onherbergzame natuur van Indië. Alle mannen<br />
worden <strong>in</strong>gezet, met gevolg dat ze niet <strong>in</strong> staat zijn hun land te<br />
bewerken en de oogsten dreigen te mislukken. Op <strong>een</strong> dag gebeurt<br />
er <strong>een</strong> ernstig ongeluk: er komt <strong>een</strong> law<strong>in</strong>e van rotsblokken naar<br />
beneden, waarbij de vader van Dasar om het leven komt. Als de jongen<br />
gedwongen wordt de plaats van zijn vader <strong>in</strong> te nemen, gaat hij<br />
verhaal halen bij de sultan en bij meneer De Kock. Dit zet <strong>een</strong> reeks<br />
van gewelddadigheden <strong>in</strong> gang.<br />
‘Mag ik me even voorstellen?’ Zo wendt de schrijver van het verhaal<br />
over Dasar zich tot de lezer, net als <strong>in</strong> 1860 Batavus Droogstoppel dat<br />
deed <strong>in</strong> Max Havelaar, of de koffieveil<strong>in</strong>gen der Nederlandsche Handel-<br />
Maatschappij. Hij heeft namelijk ook <strong>een</strong> pak papier gevonden. In<br />
het huis van zijn schoonvader, die <strong>in</strong> Indië heeft gewoond. En net<br />
als <strong>in</strong> dat beroemde verhaal wordt de schrijnende geschiedenis van<br />
de onderdrukk<strong>in</strong>g van de <strong>in</strong>landse bevolk<strong>in</strong>g onderbroken door<br />
<strong>een</strong> Indisch sprookje, vergelijkbaar met het verhaal over Saïdjah<br />
en Ad<strong>in</strong>da. Achter <strong>in</strong> het boek is extra <strong>in</strong>formatie te v<strong>in</strong>den over<br />
Multatuli en de situatie die hij <strong>in</strong> zijn Max Havelaar bekritiseerde.
‘Wat nu?’ vraagt <strong>een</strong> van de boeren. ‘We gaan de andere arbeiders halen,’ antwoordt<br />
Soeng. ‘Dan gaan we met z’n allen naar het huis van De Kock. We zullen die Hollandse<br />
meneer <strong>een</strong>s even duidelijk maken dat we boeren zijn en g<strong>een</strong> slaven!’<br />
Verder lezen<br />
• Arend van Dam, ‘Eduard Douwes Dekker’ <strong>in</strong>: Lang geleden…,<br />
blz. 114 t/m 115 (Van Holkema & Warendorf)<br />
• Theo Engelen, ‘Eduard Douwes Dekker’ <strong>in</strong>: Grote Nederlanders<br />
voor de jeugd [van 9-99], blz. 84 t/m 86 (V<strong>een</strong>)<br />
• Multatuli, Saïdjah en Ad<strong>in</strong>da (Eenvoudig Communiceren)<br />
• Multatuli, Woutertje Pieterse (Hoogland & van Klaveren)<br />
73
74<br />
Zwarte sneeuw<br />
Simone van der Vlugt<br />
2007 Lemniscaat (11+)<br />
Wie de pacht niet kan betalen, wordt onverbiddelijk op straat gezet.<br />
Emma en haar familie – vader Sjeng, de hoogzwangere moeder Annekatrien<br />
en hun vijf k<strong>in</strong>deren – beproeven na hun uitzett<strong>in</strong>g hun geluk<br />
<strong>in</strong> Kerkrade. Daar kunnen vader, Emma en twee broers <strong>in</strong> de mijn werken.<br />
Emma is pas veertien jaar en hoe vaak ze ook bidt tot de Heilige Cathar<strong>in</strong>a,<br />
<strong>een</strong> ongeluk is niet te voorkomen. Als de jongste k<strong>in</strong>deren diep <strong>in</strong> de mijn<br />
verborgen worden tijdens <strong>een</strong> bezoek van de <strong>in</strong>spectie, wil Emma laten<br />
zien hoe het er <strong>in</strong> de mijn écht aan toegaat. En dan stort <strong>een</strong> deel van<br />
<strong>een</strong> mijnschacht <strong>in</strong>. Samen met Rudolf, de zoon van de landeigenaar,<br />
zit ze opgesloten <strong>in</strong> de mijn.<br />
Het verhaal speelt <strong>in</strong> 1845. Emma en haar broers vormden g<strong>een</strong> uitzonder<strong>in</strong>g:<br />
alle k<strong>in</strong>deren uit arme gez<strong>in</strong>nen moesten meewerken om de kost<br />
te verdienen. De werkomstandigheden waren slecht, en langzaam maar<br />
zeker kwamen er protesten: artsen en onderwijzers benadrukten dat<br />
het werk vaak ongezond was en dat k<strong>in</strong>deren naar school moesten. De<br />
K<strong>in</strong>derwet van Van Houten uit 1874 verbood de arbeid van k<strong>in</strong>deren tot<br />
twaalf jaar <strong>in</strong> werkplaatsen en fabrieken. In 1900 werd de Leerplichtwet<br />
<strong>in</strong>gesteld. Emma hoeft na het ongeluk niet meer de mijn <strong>in</strong>. Ze kan dienstmeisje<br />
<strong>in</strong> Maastricht worden. Daar komt ze <strong>in</strong> contact met mensen die de<br />
misstanden <strong>in</strong> de mijnen aan de kaak stellen.<br />
Verzet tegen k<strong>in</strong>derarbeid: de werk-<br />
plaats uit, de school <strong>in</strong>, 19e eeuw
Af en toe kijkt ze over haar schouder en<br />
dan ziet ze Rudolf verbijsterd om zich h<strong>een</strong><br />
kijken. Naar de k<strong>in</strong>deren die, verbl<strong>in</strong>d door<br />
het zweet, op handen en voeten de overvolle<br />
manden kolen achter zich aanslepen. Naar<br />
het magere, zwarte gezichtje van het meisje<br />
dat de luchtdeur achter hen sluit.<br />
Verder lezen<br />
• Mart<strong>in</strong>e Letterie, Broer <strong>in</strong> de fabriek (Zwijsen)<br />
• Mart<strong>in</strong>e Letterie, Opa Sigaar (Clavis)<br />
• Jan Paul Schutten, ‘Neeltje Doff’ <strong>in</strong>: K<strong>in</strong>deren van Nederland,<br />
blz. 114 t/m 128 (Nieuw Amsterdam)<br />
• Jacques Vriens, Weg uit de Peel (Van Holkema & Warendorf)<br />
75
76<br />
V<strong>in</strong>cent van Gogh: <strong>een</strong> leven <strong>in</strong> schilderijen<br />
Frank Groothof en Marjet Huiberts; illustraties Irma Braat<br />
2008 Nieuw Amsterdam (10+)<br />
‘Van Gogh is <strong>een</strong> wereldster’, schrijft jeugdboekenauteur Jan Paul<br />
Schutten <strong>in</strong> de <strong>in</strong>leid<strong>in</strong>g. En dat terwijl hij volgens sommigen voor hij<br />
stierf maar één schilderij heeft verkocht. Hij werd onderhouden door<br />
zijn broer Theo, met wie hij zijn leven lang <strong>een</strong> uitgebreide briefwissel<strong>in</strong>g<br />
voerde. Die brieven zijn bewaard gebleven en vertellen het<br />
levensverhaal van de twee broers. In dit boek zijn gesprekken tussen<br />
Theo en V<strong>in</strong>cent en hun gedachten verwoord: ‘O, wat <strong>een</strong> ramp. Vader<br />
is razend op V<strong>in</strong>cent…’ beg<strong>in</strong>t Theo het verhaal. V<strong>in</strong>cent moet als hij<br />
elf jaar is naar <strong>een</strong> kostschool <strong>in</strong> Zevenbergen en dat is de eerste keer<br />
dat de broers voor langere tijd van elkaar gescheiden worden. Op de<br />
bijbehorende cd is de gehele vertell<strong>in</strong>g te horen, ondersteund door<br />
muziek van componisten uit de tijd van Van Gogh.<br />
Ruim <strong>een</strong> eeuw na zijn zelfgekozen dood is V<strong>in</strong>cent van Gogh beroemder<br />
dan <strong>in</strong> de jaren dat hij werkte aan zijn schilderijen. Hij behoorde<br />
tot de impressionisten. We<strong>in</strong>ig mensen konden deze stijl <strong>in</strong> die tijd –<br />
e<strong>in</strong>d negentiende eeuw – waarderen. Ook andere impressionistische<br />
schilders, zoals Degas, Gaugu<strong>in</strong> en Monet, kregen pas later bekendheid.<br />
Theo is altijd <strong>in</strong> het talent van zijn broer blijven geloven en heeft<br />
hem zijn leven lang gestimuleerd.<br />
Verder lezen<br />
• Ceciel de Bie, Een brief van V<strong>in</strong>cent van Gogh<br />
(Van Gogh Museum)<br />
• Ceciel de Bie, Mijn broer V<strong>in</strong>cent van Gogh<br />
(Waanders)<br />
• Ceciel de Bie, V<strong>in</strong>cent van Gogh en de kleuren<br />
van de nacht (Van Gogh Museum)<br />
• Frank Groothof, V<strong>in</strong>cent en Theo, broeders<br />
<strong>in</strong> de kunst (Waanders)<br />
• Jos de Valk, Het schildersmenneke (Delubas)
Hij woont nu vlak bij <strong>een</strong> neef van ons, Mauve, die al <strong>een</strong> bekende schilder<br />
is. ‘V<strong>in</strong>cent, laten we afspreken dat je bij Mauve schilderlessen gaat nemen,<br />
dan zal ik je elke maand wat geld sturen voor eten en verf. Totdat je<br />
schilderijen goed genoeg zijn om te verkopen. Wat v<strong>in</strong>d je daarvan?’<br />
V<strong>in</strong>cent van Gogh: de moderne kunstenaar, 1853-1890<br />
77
78<br />
Helden!<br />
Janny van der Molen; illustraties Els van Egeraat<br />
2009 Ploegsma (10+)<br />
Uit <strong>een</strong> gesprek tussen twee dienstmeisjes maakt Francien op dat<br />
er b<strong>in</strong>nenkort <strong>een</strong> demonstratie georganiseerd wordt voor vrouwenkiesrecht.<br />
Hoewel ze er niet veel van begrijpt, is haar nieuwsgierigheid<br />
gewekt. Ook de dames die op theevisite komen bij haar<br />
moeder praten er – zij het met afschuw – over. Vrouwenkiesrecht:<br />
wat <strong>een</strong> onz<strong>in</strong>! All<strong>een</strong> freule Frisia blijkt <strong>een</strong> voorstander te zijn en<br />
zegt dat ze mee gaat doen aan de demonstratie. Ook Jette, het<br />
dienstmeisje wil meedoen. Maar dan wel <strong>in</strong> het diepste geheim,<br />
want het zou haar haar baan kunnen kosten. Op de grote dag glipt<br />
Francien stiekem het huis uit. Ze wil deze bijzondere bij<strong>een</strong>komst<br />
voor g<strong>een</strong> goud missen.<br />
Aletta Jacobs vond dat vrouwen en mannen voor de grondwet<br />
gelijk moesten zijn. De demonstratie waar Francien bij aanwezig<br />
was, werd georganiseerd op 16 juni 1916 <strong>in</strong> Amsterdam. In het verhaal<br />
(op blz. 52 t/m 81) ontmoet Francien mevrouw Jacobs,<br />
die haar <strong>een</strong> geel l<strong>in</strong>t geeft, het symbool dat alle demonstranten<br />
met zich meedragen.<br />
Aletta Jacobs: vrouwenemancipatie, 1854-1929
Als ze rond het middaguur onderweg zijn<br />
naar huis, zien ze <strong>een</strong> aantal agenten te<br />
paard. ‘Wat is dat nu?’ vraagt moeder.<br />
‘Op zondagmiddag?’ Vader glimlacht.<br />
‘Ach ja. Die vrouwen, hè. De politie is zeker<br />
bang dat ze elkaar <strong>in</strong> de haren vliegen.’<br />
‘Dat is waar ook,’ zegt moeder. ‘De demonstratie,<br />
die is vanmiddag. Worden daar dan<br />
zo veel vrouwen verwacht?’<br />
‘Nee, natuurlijk niet. Die dwaasheid.<br />
Een storm <strong>in</strong> <strong>een</strong> glas water,’ bromt vader.<br />
Verder lezen<br />
• Arend van Dam & Alex Wolf, ‘Aletta Jacobs’ <strong>in</strong>: Lang<br />
geleden…, blz. 123 t/m 124 (Van Holkema & Warendorf)<br />
• Els Launspach, ‘Aletta Jacobs’ <strong>in</strong>: Grote Nederlanders voor<br />
de jeugd [van 9-99 jaar], blz. 96 t/m 98 (V<strong>een</strong>)<br />
• Kaye Stearman, Fem<strong>in</strong>isme (Corona)<br />
79
80<br />
De Eerste Wereldoorlog: oorlog<br />
en neutraliteit, 1914-1918<br />
Voetballen of vechten<br />
Herman van Campenhout<br />
2006 Davidsfonds/Infodok (13+)<br />
Tijdens Kerstmis besluiten de Duitse en de geallieerde<br />
soldaten tot <strong>een</strong> <strong>in</strong>formeel staakt-het-vuren. Een aantal<br />
dagen praten vriend en vijand met elkaar <strong>in</strong> het niemandsland<br />
tussen de loopgraven, wisselen cadeautjes uit<br />
en eten met elkaar. En ze spelen <strong>een</strong> partijtje voetbal.<br />
Daardoor gaat soldaat Frank Sumption nadenken over<br />
de waanz<strong>in</strong> van de oorlog. Hij wil zijn legeronderdeel<br />
verlaten om <strong>in</strong> Londen te verklaren dat deze oorlog<br />
door niemand gewenst is. Stiekem verlaat hij zijn post,<br />
maar hij wordt neergeschoten en belandt <strong>in</strong> <strong>een</strong> militair<br />
hospitaal. Daar wordt zijn vlucht uitgelegd als desertie<br />
en landverraad.<br />
In <strong>een</strong> nawoord licht de auteur de historische achtergronden<br />
toe. De verbroeder<strong>in</strong>g rond Kerstmis 1914 heeft<br />
<strong>in</strong> werkelijkheid plaatsgevonden. Ook Adolf Hitler – die<br />
optreedt <strong>in</strong> het verhaal – maakte de kerstvrede mee,<br />
maar distantieerde zich ervan.
‘Kunnen we niet beter <strong>een</strong> echte<br />
wedstrijd met twee ploegen<br />
spelen, twee capta<strong>in</strong>s, twee<br />
doelen en <strong>een</strong> scheidsrechter?<br />
Groot-Brittannië - Duitsland?’<br />
Enthousiast begonnen de Britten<br />
te roepen. Ook de Duitsers hadden<br />
niet veel uitleg nodig om te<br />
snappen wat de bedoel<strong>in</strong>g was.<br />
Verder lezen<br />
• André Boesberg, Tunnelkoorts (Lannoo)<br />
• Wim Chielens, De kijkkast van Kobe:<br />
<strong>een</strong> blik op de Eerste Wereldoorlog (Clavis)<br />
• L. Granfield, In Flanders fields (De Vries-Brouwers)<br />
• Michael Morpurgo, Soldaat Peaceful (Facet)<br />
• Hedwig van de Velde, Een lied voor Lore<br />
(Davidsfonds/Infodok)<br />
81
82<br />
Dat de stoel <strong>een</strong> succes<br />
werd is nooit de bedoel<strong>in</strong>g<br />
geweest. In <strong>een</strong> brief aan<br />
<strong>een</strong> collega vroeg Rietveld<br />
zich af ‘of het niet beter<br />
is dergelijke d<strong>in</strong>gen als<br />
studies te beschouwen…’<br />
Hij is dus gemaakt als <strong>een</strong><br />
soort oefen<strong>in</strong>g.<br />
Verder lezen<br />
•<br />
Arend van Dam, ‘Zwart-wit’ <strong>in</strong>:<br />
Overal en ergens…, blz. 74 t/m 76<br />
(Van Holkema & Warendorf)<br />
• Jackie Gaff, Design 1920-1940 (Corona)<br />
• Rian Visser, Een stoel van niks? (Delubas)
Wat<strong>een</strong>Kunst!: twaalf toppers<br />
uit de moderne kunst<br />
Klaas de Jong<br />
2001 Gottmer (12+)<br />
De Rood Blauwe stoel van de Utrechtse meubelmaker en architect<br />
Gerrit Rietveld is niet all<strong>een</strong> gemaakt om op te zitten, maar ook om<br />
naar te kijken. De stoel vertelt iets over Rietvelds ideeën en over<br />
de tijd waar<strong>in</strong> de stoel werd gemaakt. Er bestaat <strong>een</strong> foto uit 1917<br />
waarop de werkplaats van Rietveld te zien is. Zelf zit de meubelmaker<br />
op <strong>een</strong> stoel die veel weg heeft van de latere Rood Blauwe<br />
stoel, die <strong>in</strong> 1923 zijn def<strong>in</strong>itieve uiterlijk kreeg.<br />
Rietveld raakte geïnspireerd door de architect He<strong>in</strong> Berlage.<br />
Eerlijkheid was <strong>in</strong> die tijd het uitgangspunt: de manier waarop<br />
iets gemaakt werd, moest zichtbaar blijven en niet verborgen<br />
worden achter overdadige versier<strong>in</strong>g. Hij werd opgenomen <strong>in</strong> de<br />
kunstenaarsgroep De Stijl, die zich ook afzette tegen de overdaad<br />
aan versier<strong>in</strong>g <strong>in</strong> de kunst en de architectuur.<br />
In In zijn <strong>in</strong>leid<strong>in</strong>g licht de auteur van dit boek over over moderne kunst zijn<br />
werkwijze toe: toe: aan de hand van twaalf hoogtepunten uit de geschie- geschie--<br />
denis van de moderne kunst schetst hij <strong>in</strong> grote lijnen de ontwik-<br />
kel<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> de tw<strong>in</strong>tigste-eeuwse kunst. En de Rood Blauwe stoel is<br />
één van die hoogtepunten. De <strong>in</strong>formatie daarover is te v<strong>in</strong>den op<br />
blz. 20 t/m 23.<br />
De Stijl: revolutie <strong>in</strong> vormgev<strong>in</strong>g, 1917-1931<br />
83
84<br />
Negen Open Armen<br />
Benny L<strong>in</strong>delauf<br />
2004 Querido (12+)<br />
Het is 1937: voor het grote Limburgse gez<strong>in</strong>, waarvan de vader<br />
(‘de Pap’) <strong>een</strong> onpraktische dromer is, is het niet <strong>een</strong>voudig<br />
rond te komen. Hun laatste verhuiz<strong>in</strong>g brengt het gez<strong>in</strong> naar<br />
<strong>een</strong> afgelegen huis buiten de stadsmuren, dat zij de naam<br />
‘Negen Open Armen’ geven. Aan het huis blijkt <strong>een</strong> geheimz<strong>in</strong>nige<br />
geschiedenis verbonden te zijn, die stukje bij beetje<br />
verteld wordt.<br />
De zusjes F<strong>in</strong>g, Muulke en Jes en hun vier broers groeien op<br />
<strong>in</strong> armoede. In het nieuwe huis gaat de Pap <strong>een</strong> eigen zaak<br />
opzetten: hij gaat sigaren maken. Het dreigt zijn zoveelste<br />
mislukk<strong>in</strong>g te worden. Zijn meest geliefde uitspraak is ‘het<br />
tegendeel van zorgen’, waarmee hij mogelijk onheil probeert<br />
te bezweren.<br />
Negen Open Armen geeft <strong>een</strong> goed beeld van de tijd, de<br />
crisisjaren. Dat zit vooral <strong>in</strong> de kle<strong>in</strong>e, typerende details, en<br />
<strong>in</strong> de vele verhalen die de <strong>in</strong>wonende oma Mei aan de meisjes<br />
vertelt en die de geschiedenis kleur geven. Er versch<strong>een</strong> <strong>een</strong><br />
vervolg, dat zich afspeelt tussen 1938 en 1943: De hemel van<br />
Heivisj.
De crisisjaren: samenlev<strong>in</strong>g <strong>in</strong> depressie, 1929-1940<br />
’s Ochtends arriveerde het tegendeel van zorgen op<br />
de slagkar van Nol Rutten. Drie zware balen verpakt<br />
<strong>in</strong> biezen matten en vijf op elkaar gestapelde kisten.<br />
‘Dit is voor het b<strong>in</strong>nenwerk,’ zei Nol terwijl hij naar<br />
de matten wees. ‘Het b<strong>in</strong>nenwerk,’ zei de Pap. ‘En <strong>in</strong><br />
die kisten zitten de dekbladen.’ De Pap keek van de<br />
matten naar de kisten en herhaalde losjes wat Nol<br />
zei, maar <strong>in</strong> zijn ogen blonken lichtjes.<br />
Verder lezen<br />
• Miek Dorreste<strong>in</strong>, Aardappels met lawaaisaus (Ploegsma)<br />
• Ineke Mahieu, De reis van Sjaak Lemère (Van Holkema & Warendorf)<br />
• Al<strong>in</strong>e Sax, Wij, twee jongen / Schaduwleven (Clavis)<br />
• Jos de Valk, Het schrift van Siem (Delubas)<br />
85
86<br />
De Tweede Wereldoorlog: bezett<strong>in</strong>g en vrijheid,<br />
1940-1945<br />
Opgejaagd<br />
Lydia Rood<br />
2009 Leopold (11+)<br />
Dat de Duitsers het <strong>in</strong> de Tweede Wereldoorlog vooral<br />
op joodse mensen hadden gemunt, is algem<strong>een</strong> bekend.<br />
Maar voor de nazi’s waren S<strong>in</strong>ti en Roma, twee nomadenstammen<br />
die ook wel zigeuners genoemd worden, ook<br />
‘Untermenschen’.<br />
Maira komt uit <strong>een</strong> familie van S<strong>in</strong>ti. Tijdens <strong>een</strong> razzia<br />
wordt ze samen met haar moeder, broers en zusjes<br />
opgepakt en naar Westerbork gebracht. Haar vader weet<br />
te ontsnappen. Vanuit kamp Westerbork zal het gez<strong>in</strong><br />
op de tre<strong>in</strong> gezet worden naar Auschwitz. Maira verstopt<br />
zich en moet toezien hoe haar familie wordt afgevoerd<br />
met het zogenoemde zigeunertransport van 19 mei<br />
1944. Moedig beg<strong>in</strong>t ze aan haar lange zoektocht naar<br />
haar vader.<br />
Opgejaagd maakt deel uit van de serie ‘Vergeten oorlog’,<br />
waar<strong>in</strong> verschillende auteurs vertellen over m<strong>in</strong>der<br />
bekende gebeurtenissen die zich afspeelden <strong>in</strong> de jaren<br />
1940-1945. Lydia Rood verdiepte zich <strong>in</strong> het leven van de<br />
S<strong>in</strong>ti. Achter <strong>in</strong> het boek is extra <strong>in</strong>formatie opgenomen,<br />
die het verhaal van Maira <strong>in</strong> <strong>een</strong> bredere context plaatst.
Ze had <strong>in</strong> die tre<strong>in</strong> moeten zitten. Wat kon haar<br />
Polen schelen, als ze bij haar familie was? Ze voelde<br />
zich als <strong>een</strong> pasgeboren muis, naakt en bl<strong>in</strong>d.<br />
Een vroege hommel vloog waggelend voorbij.<br />
Maira stak haar hand uit; misschien kon ze hem<br />
aaien. Maar deze vloog verder.<br />
Ze had <strong>in</strong> die tre<strong>in</strong> moeten zitten! Ze zou het niet erg<br />
v<strong>in</strong>den als haar moeder haar op haar kop gaf. Aan<br />
Elmo zou ze zich niet ergeren. En ze verlangde zelfs<br />
naar het jammeren van Kersja.<br />
Verder lezen<br />
Boeken uit de serie ‘Vergeten oorlog’ (Leopold):<br />
• Arend van Dam, Werken voor de vijand<br />
• Diverse auteurs, Vergeten oorlog<br />
• Theo Engelen, Oorlog <strong>in</strong> de klas<br />
• Mart<strong>in</strong>e Letterie, Bommen op ons huis<br />
• Joyce Pool, Kamp <strong>in</strong> de jungle<br />
Website<br />
•<br />
www.vergetenoorlog.nl<br />
87
88<br />
Anne Frank: Jodenvervolg<strong>in</strong>g,<br />
1929-1945<br />
Het verhaal van Anne Frank<br />
Menno Metselaar en Ruud van der Rol<br />
2004 Anne Frank Sticht<strong>in</strong>g / Van Holkema & Warendorf (12+)<br />
Voor haar dertiende verjaardag op 12 juni 1942 kreeg Anne Frank naast<br />
andere cadeautjes <strong>een</strong> dagboek. Ze is van plan om alles wat ze belangrijk<br />
v<strong>in</strong>dt <strong>in</strong> het roodgeruite boekje te schrijven. Ze noemt haar dagboek Kitty.<br />
Nog g<strong>een</strong> maand later moet de joodse familie Frank onderduiken. Anne<br />
stopt het dagboek <strong>in</strong> haar schooltas als ze op 9 juli 1942 naar hun schuilplaats<br />
gaan. Tot vlak voor het moment waarop de onderduikers <strong>in</strong> het<br />
achterhuis worden opgepakt (4 augustus 1944), vertrouwt Anne haar<br />
gevoelens toe aan haar ‘vriend<strong>in</strong>’ Kitty. Haar laatste aanteken<strong>in</strong>gen zijn<br />
geschreven op 1 augustus. Na de oorlog geeft <strong>een</strong> van de helpsters van<br />
de onderduikers het dagboek en Annes schriften aan haar vader, Otto<br />
Frank, de enige overlevende van het gez<strong>in</strong>. Die besluit het te publiceren.<br />
In Het verhaal van Anne Frank wordt de geschiedenis van Anne en haar<br />
familie verteld. Het boek bevat veel foto’s, die vaak niet eerder werden gepubliceerd.<br />
Van Margot, Annes oudere zus, van Anne, pas geboren, op de<br />
arm van haar moeder, op <strong>een</strong> fietsje, twee jaar oud. Er zijn fotoseries van<br />
het achterhuis na de oorlog, de andere onderduikers en de helpers en van<br />
de concentratiekampen. Elk hoofdstuk bevat citaten uit Annes dagboek<br />
en beschrijft <strong>een</strong> periode uit haar leven. In het kort wordt aangeduid wat<br />
er na haar dood gebeurde.
Al ben ik pas veertien, ik weet toch heel goed wat ik wil, ik weet wie gelijk en ongelijk heeft,<br />
ik heb m’n men<strong>in</strong>g, m’n opvatt<strong>in</strong>g en m’n pr<strong>in</strong>cipes en al kl<strong>in</strong>kt het misschien gek voor <strong>een</strong><br />
bakvis, maar ik voel me meer mens, veel meer dan k<strong>in</strong>d, ik voel me helemaal onafhankelijk<br />
van welke andere ziel ook. (17 maart 1944)<br />
Verder lezen<br />
• Anne Frank: haar leven <strong>in</strong> brieven (Anne Frank Sticht<strong>in</strong>g)<br />
• Mies Bouhuys, Anne Frank is niet van gisteren (Bakker)<br />
• Anne Frank, Het Achterhuis: dagboekbrieven<br />
12 juni 1942-1 augustus 1944 (Bakker)<br />
• Herm<strong>in</strong>e Gies-Santrouschitz en Alison Leslie Gold,<br />
Her<strong>in</strong>ner<strong>in</strong>gen aan Anne Frank (Bakker)<br />
• Jacquel<strong>in</strong>e van Maarsen, Ik heet Anne, zei ze, Anne Frank<br />
(Just Publishers)<br />
89
90<br />
Strijd <strong>in</strong> het regenwoud<br />
Rob<strong>in</strong> Raven<br />
2007 Van Goor (10+)<br />
Rubens vader is eigenaar van <strong>een</strong> plantage waar<br />
<strong>in</strong>landers werken. De dood van Rubens moeder, die<br />
gestorven is <strong>in</strong> <strong>een</strong> jappenkamp, heeft van hem <strong>een</strong><br />
stugge, ontoegankelijke man gemaakt. Hij verbiedt<br />
zijn zoon om met de <strong>in</strong>landse jongen Karto om te<br />
gaan, maar Ruben ziet zijn vriend stiekem toch.<br />
Langzaam dr<strong>in</strong>gt het tot Ruben door dat het oorlog<br />
is. En hij weet niet aan wiens kant hij moet staan.<br />
Het is 1947, de tijd van de Indonesische vrijheidsstrijd.<br />
De auteur schreef eerder <strong>een</strong> verhaal over de<br />
politionele acties: De vloek van Pak (2006). Daar<strong>in</strong><br />
beschrijft hij de strijd vanuit de aanvallers. In dit<br />
tweede verhaal verplaatst hij zich <strong>in</strong> de belev<strong>in</strong>g van<br />
de slachtoffers. Het zijn allebei spannende verhalen<br />
waarbij haast terloops veel <strong>in</strong>formatie gegeven<br />
wordt over de Indische historie en cultuur.<br />
Indonesië: <strong>een</strong> kolonie vecht zich vrij, 1945-1949
Naar school kon ik niet meer. De juffen waren<br />
vertrokken naar Makassar, waar het veilig was,<br />
of zelfs naar Holland. Het schoolgebouw werd<br />
gebruikt door soldaten. Als ik wel <strong>een</strong>s vroeg of<br />
ik niet naar school moest, zei mijn vader dat ik<br />
me g<strong>een</strong> zorgen hoefde te maken.<br />
‘In Holland spijkeren ze je wel weer bij.’<br />
Verder lezen<br />
• Wieteke van Dort, K<strong>in</strong>d <strong>in</strong> Surabaja: Indische her<strong>in</strong>ner<strong>in</strong>gen (De Fonte<strong>in</strong>)<br />
• Theo Engelen, De Indische vlieger (Sjaloom)<br />
• Vivian den Hollander, All<strong>een</strong> Beer mocht mee (Van Holkema & Warendorf)<br />
• Joke de Jonge, Strijd overzee: soldaat <strong>in</strong> Nederlands-Indië (Niño)<br />
• Gerry Velema, Eruit jij! (Callenbach)<br />
91
92<br />
Een foto <strong>in</strong> de sneeuw<br />
Marlies Verhelst; illustraties Ivan en Ila<br />
2009 Delubas (8+)<br />
Willem Drees:<br />
de verzorg<strong>in</strong>gsstaat,1886-1988<br />
R<strong>in</strong>us moet iedere maandagmorgen zijn moeder helpen. Maandag is wasdag, en dan wordt hij naar de waterstokerij<br />
gestuurd om twee emmers met heet water te halen. Het is 1956, de tijd dat k<strong>in</strong>deren sigarenbandjes spaarden, dat bij<br />
repen chocola van Kwatta bonnetjes voor speelgoedsoldaatjes zaten en dat bijna ieder<strong>een</strong> nog schaatste op ‘klompjes’<br />
of ‘Friese doorlopers’. En het was de tijd van Vadertje Drees, die ervoor zorgde dat opa’s en oma’s ‘van Drees konden<br />
trekken’. R<strong>in</strong>us komt letterlijk <strong>in</strong> bots<strong>in</strong>g met meneer Drees.<br />
Tien jaar lang, van 1948 tot en met 1958, was de sociaaldemocraat Willem Drees m<strong>in</strong>ister-president. In zijn reger<strong>in</strong>gsperiode<br />
is de verzorg<strong>in</strong>gsstaat opgebouwd: mensen die niet <strong>in</strong> staat waren zelf <strong>in</strong> hun onderhoud te voorzien, werden<br />
geholpen door de overheid. Zo werd onder meer de AOW <strong>in</strong>gesteld. Drees was ook bij niet-partijgenoten geliefd, en<br />
dat wilde wat zeggen <strong>in</strong> het verzuilde Nederland van de jaren vijftig. Achter <strong>in</strong> het boek over R<strong>in</strong>us wordt extra <strong>in</strong>formatie<br />
gegeven over de tijd van Drees en zijn afbeeld<strong>in</strong>gen te zien van de d<strong>in</strong>gen die voor R<strong>in</strong>us heel gewoon waren:<br />
<strong>een</strong> wasbord, <strong>een</strong> kolenkit en het speelgoed waar toen mee gespeeld werd.
‘Waar hebben wij deze eer aan te<br />
danken, excellentie?’ vraagt opa.<br />
‘Dat zal ik u vertellen,’ zegt meneer<br />
Drees. ‘Deze jongeman hier botste<br />
zo-even tegen mijn fiets.’ R<strong>in</strong>us kijkt<br />
beschaamd naar beneden. ‘Wat<br />
zegt u?’ Moeder hapt naar adem.<br />
‘R<strong>in</strong>us!’ Haar stem slaat ervan over.<br />
‘Nee, nee,’ vervolgt meneer Drees<br />
zijn verhaal. ‘Ik heb g<strong>een</strong> schade,<br />
maakt u zich g<strong>een</strong> zorgen. Hij deed<br />
het niet expres, dat weet ik zeker.’<br />
Verder lezen<br />
• Theo Engelen, ‘Willem Drees <strong>in</strong>: Grote Nederlanders<br />
voor de jeugd [van 9-99 jaar], blz. 109 t/m 112 (V<strong>een</strong>)<br />
93
94<br />
[Anne] is er al lang niet<br />
meer zeker van dat de<br />
Oosterschelde dicht moet.<br />
Die storm, <strong>in</strong> december en<br />
de discussies die er weer op<br />
zijn gevolgd… De jongens<br />
hadden gelijk. Als men na<br />
de ramp tw<strong>in</strong>tig jaar lang<br />
de dijken er zo miserabel<br />
bij heeft laten liggen, dan<br />
valt het blijkbaar nogal<br />
mee met de angst.<br />
Verder lezen<br />
• Anneriek van Heugten, Drijven op <strong>een</strong> dak (Delubas)<br />
• Wim Hofman, De stoorworm (Querido)<br />
• Jack van der Male, Mijn boekentas: <strong>een</strong><br />
verslag van de Watersnoodramp 1953 (Servo)<br />
• Hennie Molenaar, Na de storm (Zwijsen)
Oosterschelde: w<strong>in</strong>dkracht 10<br />
Jan Terlouw<br />
2008 Lemniscaat (12+)<br />
De Zeeuwse familie Strijen bestaat uit vader en moeder, hun k<strong>in</strong>deren Anne, Hennie en Piet, en Opoe, die bij hen<br />
<strong>in</strong>woont. Anne is getrouwd met Henk en hoogzwanger als op 31 januari 1953 <strong>een</strong> waarschuw<strong>in</strong>g wordt afgegeven: het<br />
water staat bij eb al heel hoog. Hoe moet dat als de storm blijft voortrazen en het vloed wordt? Bij de watersnoodramp<br />
die dan volgt raakt de familie de boerderij kwijt en komen Piet en Opoe om het leven. Jaren later zorgt de zoon van<br />
Anne en Henk voor tweespalt <strong>in</strong> de familie. Als mosselvisser wil hij dat de Oosterschelde niet wordt afgesloten.<br />
De rest van de familie staat lijnrecht tegenover hem: zij hebben immers de ramp meegemaakt.<br />
In het eerste deel van het verhaal (‘Vloed’) wordt <strong>een</strong> beeld geschetst van de watersnoodramp, die het zuidwesten<br />
van Nederland <strong>in</strong> 1953 trof. Het tweede deel (‘Eb’) speelt tw<strong>in</strong>tig jaar later en laat zien hoe de nieuwe generatie denkt<br />
over het afsluiten van de Oosterschelde. De mensen die de ramp meegemaakt hebben, zijn veelal vóór<br />
afsluit<strong>in</strong>g; jongeren laten de gevolgen van de Deltawerken meewegen en zijn tegen de afsluit<strong>in</strong>g.<br />
Door de reger<strong>in</strong>g wordt <strong>in</strong> 1974 besloten <strong>een</strong> stormvloedker<strong>in</strong>g te maken.<br />
De watersnood: de dreig<strong>in</strong>g van het water, 1 februari 1953<br />
95
96<br />
De televisie: de doorbraak van<br />
<strong>een</strong> massamedium, vanaf 1948<br />
Verder lezen<br />
• Arend van Dam, ‘Een scheerapparaat op wielen’ <strong>in</strong>: Overal<br />
•<br />
en ergens…, blz. 113 t/m 115 (Van Holkema & Warendorf)<br />
Han van der Horst, ‘Langzaam bouwt Nederland alles weer<br />
op’ <strong>in</strong>: Avontuur van Nederland, blz. 112 t/m 117 (Scriptum)<br />
• Brecht van Hulten en Jean Paul Schutten, Het NOS Jeugd-<br />
journaal (Van Goor)<br />
De televisie komt!<br />
Wilma Degel<strong>in</strong>g; illustraties Veronica Nahmias<br />
2008 Delubas (6+)<br />
Het is moeilijk voor te stellen dat er zo’n zestig jaar geleden<br />
nog nauwelijks televisies waren. Bij Saartje thuis zijn ze <strong>een</strong><br />
van de eersten waar <strong>een</strong> tv <strong>in</strong> huis komt. Alle k<strong>in</strong>deren mogen<br />
komen kijken. Ze boffen dat het donderdag is, want dan is<br />
er altijd <strong>een</strong> k<strong>in</strong>derprogramma. Het dreigt nog bijna mis te<br />
gaan als de man die de antenne <strong>in</strong>stalleert van het dak glijdt<br />
en er <strong>een</strong> vechtpartij losbarst. Voor de bovenmeester is dat<br />
<strong>een</strong> reden om <strong>een</strong> donderpreek te houden over de verderfelijke<br />
<strong>in</strong>vloed van die nieuwerwetse uitv<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g.<br />
De televisie komt! is verschenen <strong>in</strong> <strong>een</strong> serie prentenboeken<br />
rond de tijdvakken van de geschiedeniscanon. De kleurige<br />
illustraties geven <strong>een</strong> goed beeld van de jaren vijftig van<br />
de vorige eeuw. Achter <strong>in</strong> het boek is extra <strong>in</strong>formatie<br />
opgenomen over de komst van de televisie. De eerste tvuitzend<strong>in</strong>g<br />
was <strong>in</strong> Nederland <strong>in</strong> 1951. Een aantal foto’s <strong>in</strong><br />
zwart-wit toont beelden uit die tijd: <strong>een</strong> kijkje <strong>in</strong> de regiekamer,<br />
foto’s van het decor van Dappere Dodo (waar Saartje<br />
en haar vrienden en buurtgenoten <strong>in</strong> het verhaal naar kijken)<br />
en <strong>een</strong> foto van de televisieserie over de vreemde uitv<strong>in</strong>der<br />
en zijn assistente: De avonturen van Okkie Trooy.
Saartjes vader drukt de grote<br />
knop van de televisie <strong>in</strong>. Langzaam<br />
licht het scherm op. Er<br />
verschijnt <strong>een</strong> cirkel met allemaal<br />
zwarte, witte en grijze<br />
vlakjes. Dat is het testbeeld.<br />
Klaas en Saartje ploffen op de<br />
grond bij de andere k<strong>in</strong>deren.<br />
Er komt <strong>een</strong> klok <strong>in</strong> beeld.<br />
Nog twee m<strong>in</strong>uten. Het wordt<br />
steeds stiller <strong>in</strong> de kamer. De<br />
k<strong>in</strong>deren kruipen bijna <strong>in</strong> het<br />
toestel. ‘Jongens en meisjes,<br />
hier is speciaal voor jullie:<br />
Dappere Dodo!’<br />
97
98<br />
Vluchtroute New York<br />
Mart<strong>in</strong>e Letterie<br />
2007 Leopold (10+)<br />
Omdat haar vader werk heeft gekregen op<br />
de Holland Amerika Lijn, is Lies pas naar het<br />
roerige Rotterdam verhuisd. Daar leert ze de<br />
Roem<strong>een</strong>se Hanna kennen, die vanwege <strong>een</strong><br />
oogziekte niet samen met haar familie de overtocht<br />
naar Amerika mag maken. Lies probeert er<br />
alles aan te doen om te voorkomen dat Hanna<br />
teruggestuurd wordt naar haar land.<br />
Het verhaal geeft <strong>een</strong> goed beeld van de<br />
beg<strong>in</strong>jaren van de tw<strong>in</strong>tigste eeuw, toen veel<br />
vluchtel<strong>in</strong>gen naar Amerika werden verscheept.<br />
Op de voorste schutbladen staat <strong>een</strong> afbeeld<strong>in</strong>g<br />
van de toenmalige Wilhelm<strong>in</strong>akade <strong>in</strong> Rotterdam<br />
(waar nu hotel New York staat). In <strong>een</strong><br />
nawoord vertelt de auteur dat er tussen 1880 en<br />
1925 duizenden landverhuizers naar Amerika<br />
vertrokken, via de haven van Rotterdam.
Van het kle<strong>in</strong>e brave meisje dat ze <strong>in</strong> Delft was, naar <strong>een</strong> volwassen stoere meid <strong>in</strong> Rotterdam.<br />
Hier is alles anders. Dit is <strong>een</strong> wereldstad! De rivier is <strong>een</strong> weg naar de rest van de wereld.<br />
Vanaf hier varen grote stoomschepen naar Noord- en Zuid-Amerika.<br />
Verder lezen<br />
• Arend van Dam, ‘Vroeger’ <strong>in</strong>: Overal en ergens…,<br />
blz. 101 t/m 103 (Van Holkema & Warendorf)<br />
• Wilma Degel<strong>in</strong>g, Leeuwen op zee (Delubas)<br />
Haven van Rotterdam: poort naar de wereld, vanaf ca. 1880<br />
99
100<br />
Otje<br />
Annie M.G. Schmidt; illustraties Fiep Westendorp<br />
2006 Querido (8+)<br />
Het zijn de knellende maatschappelijke voorschriften die het<br />
Otjes vader onmogelijk maken zonder papieren <strong>een</strong> baan als<br />
kok te krijgen. Otje en haar vader zwerven rond <strong>in</strong> hun bestelwagentje<br />
s<strong>in</strong>ds vader Tos ontslagen is bij Hotel De Koperwiek<br />
vanwege bezu<strong>in</strong>ig<strong>in</strong>gen. Ooit zijn zijn papieren zoekgeraakt <strong>in</strong><br />
de ‘kompjoeter’. En hoewel de dieren proberen te helpen, blijft<br />
het gemis aan papieren <strong>een</strong> probleem. Na <strong>een</strong> zoveelste driftbui<br />
omdat de <strong>in</strong>stanties hem dwarszitten, belandt Tos <strong>in</strong> rusthuis<br />
Vredelief. Het is meneer Pijpetoon van de antiekw<strong>in</strong>kel die het<br />
tweetal weer herenigt. En met die papieren komt het uite<strong>in</strong>delijk<br />
toch nog goed.<br />
Annie M.G. Schmidt weet <strong>in</strong> dit verhaal de tijdgeest goed te treffen.<br />
Zij wordt wel getypeerd als <strong>een</strong> van de meest <strong>in</strong>vloedrijke<br />
en tegelijk zachtaardigste critici van het brave, burgerlijke en<br />
verzuilde Nederland. Haar boeken, liedjes, toneelstukken, musicals<br />
en hoorspelen getuigen vaak van tegendraadsheid. Of het<br />
nu gaat om de radioserie De familie Doorsnee of om de lekker<br />
dwarse verhaalfiguren Otje, Pluk en M<strong>in</strong>oes.<br />
Annie M.G. Schmidt: tegendraads<br />
<strong>in</strong> <strong>een</strong> burgerlijk land, 1911-1995
‘Zie je dat hoge gebouw daar? Dat is het<br />
kompjoetergebouw. Daar moest ik twee<br />
jaar geleden mijn papieren afgeven aan<br />
het loket. Voor “eventjes”, zeiden ze.’<br />
‘En toen?’ vroeg Otje.<br />
‘Toen liep de meneer van het loket ermee<br />
weg. Er kwam <strong>een</strong> andere meneer. Die wist<br />
van niets. Ik heb gewacht en gewacht en<br />
gepraat en gesmeekt en e<strong>in</strong>delijk…’<br />
‘E<strong>in</strong>delijk ben je driftig geworden, pappa?’<br />
Tos knikte. ‘Ze hebben me buiten de deur<br />
gezet,’ zei hij. ‘Zonder papieren.’<br />
Verder lezen<br />
• Margriet Breet, Niet meer all<strong>een</strong> (Delubas)<br />
• Joyce Pool, ‘Annie M.G. Schmidt’ <strong>in</strong>: Grote Nederlanders<br />
voor de jeugd [van 9-99 jaar], blz. 113 t/m 116 (V<strong>een</strong>)<br />
Website<br />
• Een overzicht van k<strong>in</strong>derboeken (<strong>in</strong>clusief luisterversies en<br />
films) is te v<strong>in</strong>den op www.leesple<strong>in</strong>.nl (zoek op Laten lezen><br />
Schrijvers en illustratoren > Schmidt).<br />
101
102<br />
Sur<strong>in</strong>ame en de Nederlandse<br />
Antillen: dekolonisatie van de West,<br />
vanaf 1945<br />
Een bezoek aan… Aruba, Bonaire, Curaçao,<br />
Saba, S<strong>in</strong>t Eustatius en S<strong>in</strong>t Maarten<br />
Martijn Reeser<br />
2007 KIT Publishers (11+)<br />
Hoe komt het dat je <strong>in</strong> Oranjestad op Aruba <strong>een</strong> oer-Hollands draaiorgel<br />
kunt tegenkomen? En doet de naam Oranjestad niet erg Nederlands aan?<br />
Aruba is <strong>een</strong> van de Antilliaanse eilanden die <strong>in</strong> dit boek worden voorgesteld.<br />
Naast aardrijkskundige <strong>in</strong>formatie komt ook de geschiedenis van<br />
de eilanden aan bod: hoe de Nederlanders vanaf het e<strong>in</strong>d van de zeventiende<br />
eeuw de eilanden veroverden om er handel te drijven, hoe eilandbewoners<br />
hebben meegevochten voor de bevrijd<strong>in</strong>g van Nederland, het<br />
‘moederland’, <strong>in</strong> de Tweede Wereldoorlog en welke ontwikkel<strong>in</strong>gen zich<br />
na de oorlog voltrokken.<br />
De zes Antilliaanse eilanden en Sur<strong>in</strong>ame waren lang koloniën van Nederland.<br />
Na 1950 kwam er verander<strong>in</strong>g <strong>in</strong> de onderl<strong>in</strong>ge verhoud<strong>in</strong>gen: de<br />
bewoners van ‘de West’ kregen stemrecht en mochten voortaan zelf over<br />
hun land regeren. De nieuwe verhoud<strong>in</strong>gen werden <strong>in</strong> 1954 vastgelegd<br />
<strong>in</strong> het ‘Statuut voor het Kon<strong>in</strong>krijk der Nederlanden’, <strong>een</strong> soort grondwet<br />
voor <strong>een</strong> transatlantisch kon<strong>in</strong>krijk met autonome rijksdelen. Voor<br />
Sur<strong>in</strong>ame was dat niet genoeg; daar wilde men zelfstandig worden. Dat<br />
gebeurde <strong>in</strong> 1975. Aruba kreeg <strong>in</strong> 1986 de ‘status aparte’ en is vanaf 1996<br />
<strong>een</strong> zelfstandig land b<strong>in</strong>nen het Kon<strong>in</strong>krijk. De andere eilanden praten<br />
s<strong>in</strong>ds 2005 over nieuwe staatkundige verhoud<strong>in</strong>gen.
Deze aparte status kreeg het eiland <strong>in</strong> 1986. Aruba kreeg hierdoor meer zelfstandigheid. Makkelijk<br />
was dat niet gegaan. Voor het zover was, kreeg het eiland te maken met ernstige ongeregeldheden,<br />
stak<strong>in</strong>gen en rellen; er waren voor- en tegenstanders van zelfstandigheid. Om de Status Aparte te<br />
verwerven heeft Aruba vijftien jaar lang met Nederland moeten onderhandelen.<br />
Verder lezen<br />
• Lieneke Dijkzeul, Eiland <strong>in</strong> de w<strong>in</strong>d (Lemniscaat)<br />
• Vivian den Hollander, Spekkie en Sproet en het<br />
verdwenen beeld (Zwijsen)<br />
• Diana Lebacs, Caim<strong>in</strong>s geheim (Leopold)<br />
• Joke van Leeuwen, Sontjeland (Zwijsen)<br />
103
104<br />
Srebrenica: de dilemma’s<br />
van vredeshandhav<strong>in</strong>g, 1995<br />
Mijn vader is g<strong>een</strong> moordenaar<br />
Margriet Breet; illustraties Peter-Paul Rauwerda<br />
2009 Delubas (8+)<br />
Als de vader van Nienke terugkeert uit Bosnië is hij erg veranderd.<br />
Vooral haar broertje Boris moet het ontgelden. Nienke is<br />
nog te jong om te begrijpen wat haar vader als militair <strong>in</strong> Bosnië<br />
heeft meegemaakt. De naam Srebrenica hoort ze voor het eerst<br />
als haar vriend<strong>in</strong>netje Radja vertelt over haar verleden. Radja<br />
komt uit de moslimenclave en verloor haar vader en haar broer.<br />
Als Radja’s moeder begrijpt dat Nienkes vader <strong>een</strong> Dutchbatmilitair<br />
was, mag Radja van haar niet meer met Nienke spelen.<br />
Nienkes vader, beweert Radja, is <strong>een</strong> moordenaar.<br />
Op 16 april 1993 wordt de Bosnische moslimenclave Srebrenica<br />
officieel uitgeroepen tot ‘safe area’. Aanvankelijk moeten de<br />
Canadese blauwhelmen zorgen voor de bescherm<strong>in</strong>g van de<br />
bevolk<strong>in</strong>g. In januari 1995 gaat het bevel over op Dutchbat III,<br />
dat de veiligheid van de <strong>in</strong>woners van Srebrenica moet garanderen.<br />
Dat loopt mis als de Servische generaal Mladic zonder<br />
veel tegenstand de macht <strong>in</strong> Srebrenica overneemt. Naar<br />
schatt<strong>in</strong>g werden m<strong>in</strong>stens 7.000 moslims daarbij vermoord.<br />
Een aantal Dutchbatters lijdt s<strong>in</strong>dsdien aan <strong>een</strong> posttraumatisch<br />
stresssyndroom. Net als de vader van Nienke.
Op<strong>een</strong>s sloeg hij zijn handen<br />
voor zijn ogen. Eerst leek het of<br />
hij kreunde. Daarna begon hij te<br />
huilen, met lange diepe uithalen.<br />
Snot uit zijn neus, tranen op tafel.<br />
Ik wist niet wat ik moest doen. Het<br />
enige wat ik kon bedenken was<br />
dat hij zakdoekjes nodig had en<br />
dat het water dat op de vloer lag,<br />
nodig opgedweild moest worden.<br />
Ik dweilde maar wat, wist niet<br />
precies hoe het moest. Toen mama<br />
e<strong>in</strong>delijk weer b<strong>in</strong>nenkwam zat<br />
papa nog steeds aan tafel.<br />
Verder lezen<br />
• Albert ten Cate, Ontsnapp<strong>in</strong>g uit Srebrenica (Callenbach)<br />
• Jan Simoen, Met mij gaat alles goed! & En met Anna? (Querido)<br />
105
106<br />
Polleke<br />
Guus Kuijer<br />
2009 Querido (11+)<br />
Polleke had verker<strong>in</strong>g met de Marokkaanse jongen Mimoen.<br />
Had, want hij maakte het uit omdat zij <strong>een</strong> dichter<br />
is. Hij stopt <strong>een</strong> briefje <strong>in</strong> haar hand: ‘Ik ga niet meer met<br />
jou, want dat mag geloof ik helemaal niet <strong>in</strong> mijn cultuur<br />
dat <strong>een</strong> vrouw dichter is…’. Polleke reageert op de manier<br />
die naar later blijkt heel goed bij haar past: ‘Rot jij maar<br />
op met je pokkecultuur!’ In de rest van het verhaal blijven<br />
Polleke en Mimoen elkaar aantrekken en afstoten, zelfs<br />
als zijn ouders de omgang met Polleke verbieden en haar<br />
vriend<strong>in</strong> Caro met Mimoen aan de haal lijkt te gaan.<br />
Vijf verhalen schreef Guus Kuijer over Polleke, die ook gebundeld<br />
zijn verschenen. Ze zit <strong>in</strong> <strong>een</strong> klas met k<strong>in</strong>deren<br />
uit verschillende culturen en daarover wordt vaak klassikaal<br />
gesproken. Polleke houdt er stevige men<strong>in</strong>gen op<br />
na, maar zal nooit iemand veroordelen uitsluitend om zijn<br />
afkomst. Daarvoor maakt ze zelf te veel mee, met haar verslaafde<br />
vader, haar moeder die verliefd is op de meester,<br />
en haar Mexicaanse vriend<strong>in</strong> Consuela.
Vandaag <strong>in</strong> de klas zei Chaima iets raars. Ze zei: ‘Nederlandse k<strong>in</strong>deren hebben g<strong>een</strong> respect<br />
voor hun ouders.’ Het was tijdens <strong>een</strong> kr<strong>in</strong>ggesprek.<br />
(…) ‘Ja, ja, dat is zo,’ hoorde ik andere k<strong>in</strong>deren roepen. ‘Die zijn hartstikke brutaal.’<br />
De meester keek naar mij en naar Caro, want wij zijn de enige Nederlandse k<strong>in</strong>deren <strong>in</strong> de klas.<br />
Verder lezen<br />
• Caja Cazemier, Lotte en Karima (Ploegsma)<br />
• Trude de Jong, Regenboog rap (Leopold)<br />
• Marieke Otten, Kebab en p<strong>in</strong>dakaas (Van Tricht)<br />
• Do van Ranst, Ravenhaar (Davidsfonds/Infodok)<br />
• Karlijn Stoffels, Marokko aan de plas (Querido)<br />
• Anke de Vries, Kladwerk (Lemniscaat)<br />
Veelkleurig Nederland: de multiculturele maatschappij, vanaf 1945<br />
107
108<br />
Verder lezen<br />
• Arend van Dam, ‘De Oranje-Nassaumijn <strong>in</strong> Heerlen’ <strong>in</strong>: Overal<br />
en ergens…, blz. 141 t/m 143 (Van Holkema & Warendorf)<br />
• Clive Gifford, Duurzame ontwikkel<strong>in</strong>g (Corona)<br />
• Neil Morris, Fossiele brandstoffen (Corona)<br />
• Neil Morris, Olie en aardgas (Corona)<br />
• Jacques Vriens, Tien torens diep (Van Holkema & Warendorf)
Overal en ergens…<br />
Arend van Dam;<br />
illustraties Alex de Wolf<br />
2009 Van Holkema & Warendorf (8+)<br />
Kees Boon uit Slochteren stond raar te<br />
kijken toen onder zijn land g<strong>een</strong> aardolie<br />
maar gas gevonden werd. En wel<br />
de grootste gasbel ter wereld, aldus de<br />
krantenberichten uit die tijd. Op het land<br />
van boer Boon moest <strong>een</strong> boortoren<br />
gebouwd worden, <strong>een</strong> lelijk d<strong>in</strong>g, maar<br />
de omwonenden wenden er snel aan.<br />
En de boer bleef zichzelf: hij g<strong>in</strong>g gewoon<br />
aan het werk op zijn land.<br />
Het verhaal ‘De rijkste boer van Nederland’<br />
is te v<strong>in</strong>den <strong>in</strong> de verhalenbundel<br />
Overal en ergens… Van de gasvondst is<br />
de boer niet rijk geworden. De grond<br />
was weliswaar van hem, maar wat er<strong>in</strong><br />
zat, was van de Nederlandse reger<strong>in</strong>g.<br />
Overal werden gasleid<strong>in</strong>gen aangelegd. Sluit de mijnen!<br />
Weg met de kolen! Waarom nog kolen stoken als er genoeg<br />
gas was om de hele wereld te verwarmen? De Nederlandse<br />
reger<strong>in</strong>g was dolgelukkig met de gasbel. Ze besloten <strong>een</strong><br />
deel van het gas te verkopen aan andere landen. Er werden<br />
lange pijpleid<strong>in</strong>gen aangelegd tot ver <strong>in</strong> Frankrijk. Het gas<br />
stroomde het land uit en het geld stroomde b<strong>in</strong>nen.<br />
De gasbel: <strong>een</strong> e<strong>in</strong>dige schat, 1959-2030?<br />
109
110<br />
Europa: Nederlanders en Europeanen<br />
Spreken we <strong>in</strong> Europa straks<br />
allemaal Europees?<br />
Bas van Lier; illustraties Irene Goede<br />
2007 Nieuw Amsterdam (9+)<br />
Welke landen horen bij de Europese Unie, kun je daar zomaar lid<br />
van worden en wie is de baas van Europa? En waarom moeten<br />
k<strong>in</strong>deren eigenlijk iets weten over de Europese Unie? Op deze en<br />
andere vragen van k<strong>in</strong>deren worden antwoorden gegeven, en om<br />
met de laatste vraag te beg<strong>in</strong>nen: zonder het te beseffen hebben<br />
Nederlandse k<strong>in</strong>deren met de EU te maken. Omdat er betaald<br />
wordt <strong>in</strong> euro’s, ook <strong>in</strong> de buurlanden, omdat ieder<strong>een</strong> die <strong>in</strong> <strong>een</strong><br />
van de aangesloten landen woont vrij door de EU-landen kan<br />
reizen, en omdat de EU heeft geregeld dat rond k<strong>in</strong>derprogramma’s<br />
niet te veel reclame mag worden uitgezonden.<br />
De samenwerk<strong>in</strong>g begon <strong>in</strong> 1951, toen zes Europese landen<br />
het Verdrag van Parijs ondertekenden en daarmee de Europese<br />
Gem<strong>een</strong>schap voor Kolen en Staal (EGKS) oprichtten. Nederland<br />
behoorde tot deze zes landen. In 1957 volgde de onderteken<strong>in</strong>g<br />
van het Verdrag van Rome en was de Europese Economische<br />
Gem<strong>een</strong>schap (EEG) <strong>een</strong> feit. De samenwerk<strong>in</strong>g was succesvol en<br />
ook andere Europese landen sloten zich aan. De EU bestaat s<strong>in</strong>ds<br />
2007 uit 27 lidstaten. En of er ooit overal Europees gesproken zal<br />
worden? Waarschijnlijk niet.
Verder lezen<br />
Op <strong>in</strong>ternet zijn soms heel gewelddadige<br />
d<strong>in</strong>gen te zien en er gebeurt van alles<br />
wat met seks te maken heeft. Niks voor<br />
k<strong>in</strong>deren, maar je kunt bij het surfen<br />
zomaar op zo’n site terechtkomen. Laten<br />
we daar wat aan doen, bedacht <strong>een</strong><br />
Frans lid van het Europees Parlement. Ze<br />
heeft voorgesteld dat websites die voor<br />
k<strong>in</strong>deren geschikt zijn, moeten e<strong>in</strong>digen<br />
op .kid. Dan weet je zeker dat je goed zit.<br />
• Bert De Craene, Een nieuw Europa (KIT Publishers)<br />
• Carol<strong>in</strong>e Ellerbeck, Ga je mee?: kriskras door Europa (Van Goor)<br />
• David Fl<strong>in</strong>t, Europa (Ars Scribendi)<br />
• Op bezoek <strong>in</strong>…(serie)<br />
(KIT Publishers)<br />
• Ingrid Rietveld (samenstell<strong>in</strong>g), Feestliedjes van ons allemaal (Ploegsma)<br />
111
BRONNEN<br />
Beckman, Thea. Gekaapt!. Rotterdam, Lemniscaat, 2003.<br />
Bloem, Marion. Zo groot als Hugo. Wijk en Aalburg,<br />
Pictures Publishers, 2005.<br />
Bree, Han van en Piet Lekkerkerk. De Oranjes: van Willem van<br />
Oranje tot erfpr<strong>in</strong>ses Amalia. Amsterdam, Rijksmuseum /<br />
Nieuw Amsterdam, 2006.<br />
Breet, Margriet. Mijn vader is g<strong>een</strong> moordenaar. Met illustraties<br />
van Peter-Paul Rauwerda. Drunen, Delubas, 2009.<br />
Brosens, John. Koers pal noord. Baarn, De Fonte<strong>in</strong>, 2006.<br />
Campenhout, Herman van. Voetballen of vechten.<br />
Leuven, Davidsfonds/Infodok, 2006.<br />
Carbo, Christa. Het poppenhuis. Amsterdam,<br />
Nieuw Amsterdam, 2008.<br />
Daalder, Hans. Het boek van Opa Politiek. Met illustraties van<br />
Boem van Ravenswaaij. Amsterdam, Bakker, 2006.<br />
Dam, Arend van. Complot op het spoor. Amsterdam, Leopold, 2005.<br />
Dam, Arend van. Lang geleden… Met illustraties van Alex de Wolf.<br />
112<br />
Houten, Van Holkema & Warendorf, 2009 (1e dr. 2007).<br />
Dam, Arend van. Overal en ergens… Met illustraties van Alex<br />
de Wolf. Houten, Van Holkema & Warendorf, 2009.<br />
Degel<strong>in</strong>g, Wilma. De televisie komt! Met illustraties van<br />
Veronica Nahmias. Drunen, Delubas, 2008.<br />
Dijkstra, Lida. Spiegelspreuk. Met illustraties van Roelof<br />
van der Schans. Leeuwarden, Aed Levwerd, 2007.<br />
Duyn, Syl van. Hallo aarde, hier Maan. Met illustraties van<br />
Sandra Klaassen. Amsterdam, Van Goor, 2000.<br />
Felicie, Claire en Chris Bos. Het meisje van De Nachtwacht.<br />
Met illustraties van Claire Felicie. Amsterdam, Leopold, 2007.<br />
Gaarder, Joste<strong>in</strong>. De wereld van Sofie. Antwerpen; Amsterdam,<br />
Houtekiet, 2007 (1e dr. 1994).<br />
Groothof, Frank en Marjet Huiberts. V<strong>in</strong>cent van Gogh:<br />
<strong>een</strong> leven <strong>in</strong> schilderijen. Met illustraties van Irma Braat.<br />
Amsterdam, Nieuw Amsterdam, 2008.<br />
Hoogstraaten, Theo en Marianne. Het geheime kistje.<br />
Drunen, Delubas, 2010.<br />
Jong, Klaas. Wat<strong>een</strong>Kunst!: twaalf toppers uit de moderne kunst.<br />
Haarlem, Gottmer, 2005 (2e, herz. dr.).<br />
Kon<strong>in</strong>g, Lizette de. Opgesloten! Amsterdam, Leopold, 2009.<br />
Kruijssen, Agave. Elegast. Met illustraties van Fiel van der V<strong>een</strong>.<br />
Tielt, Lannoo, 2005.<br />
Kruijssen, Agave. Floris. Met illustraties van Fiel van der V<strong>een</strong>.<br />
Tielt, Lannoo, 2006.<br />
Kuijer, Guus, Polleke. Amsterdam, Querido, 2009 (1e dr. 2003).<br />
Leeuwen, Joke van. Waarom <strong>een</strong> buitenboordmotor <strong>een</strong>zaam is.<br />
Met illustraties van de auteur. Rekkem, Sticht<strong>in</strong>g Ons Erfdeel, 2004.<br />
Letterie, Mart<strong>in</strong>e. Vluchtroute New York. Amsterdam, Leopold, 2007.<br />
Lier, Bas van. Spreken we <strong>in</strong> Europa straks allemaal Europees? Met<br />
illustraties van Irene Goede. Amsterdam, Nieuw Amsterdam, 2007.
L<strong>in</strong>delauf, Benny. Negen Open Armen. Amsterdam, Querido, 2004.<br />
L<strong>in</strong>den, Nico ter. De k<strong>in</strong>derbijbel van Nico ter L<strong>in</strong>den. Met illustraties<br />
van Ceseli Josephus Jitta. Amsterdam, Balans, 2008.<br />
Metselaar, Menno en Ruud van der Rol. Het verhaal van Anne Frank.<br />
Amsterdam, Anne Frank Sticht<strong>in</strong>g / Houten, Van Holkema & Warendorf,<br />
2004.<br />
Molen, Janny van der. Helden! Met illustraties van Els van Egeraat.<br />
Amsterdam, Ploegsma, 2009.<br />
Pool, Joyce. Vals beschuldigd. Rotterdam, Lemniscaat, 2000.<br />
Rab<strong>in</strong>, Staton. Betsy en Napoleon. Houten, Van Goor, 2005.<br />
Raven, Rob<strong>in</strong>. Strijd <strong>in</strong> het regenwoud. Houten, Van Goor, 2007.<br />
Reeser, Martijn. Een bezoek aan… Aruba, Bonaire, Curaçao, Saba,<br />
S<strong>in</strong>t Eustatius en S<strong>in</strong>t Maarten. Amsterdam, KIT Publishers, 2007.<br />
Rood, Lydia. Opgejaagd. Amsterdam, Leopold, 2009.<br />
Schaap, Peter. Akan van het hunebed. Met illustraties van Danja<br />
Schaap. Beilen, Het Drentse boek, 2009.<br />
Schmidt, Annie M.G. Otje. Amsterdam, Querido, 2006 (1e dr. 1980).<br />
Schutten, Jan Paul. K<strong>in</strong>deren van Nederland. Met illustraties van<br />
Paul Teng. Amsterdam, Nieuw Amsterdam, 2008.<br />
Smit, Peter. Heibel om <strong>een</strong> zeekaart. Met illustraties van Fiel van<br />
der V<strong>een</strong>. Drunen, Delubas, 2008.<br />
Smit, Peter, De strijd om de Beemster. Haarlem, Holland, 2009.<br />
Terlouw, Jan. Oosterschelde: w<strong>in</strong>dkracht 10. Rotterdam,<br />
Lemniscaat, 2008 (1e dr. 1976).<br />
Tompot, Maurits en Ines van Bokhoven, Het geheim van Erasmus.<br />
Zoetermeer, Mozaïek, 2006.<br />
Vagevuur, Greetje. Scherven <strong>in</strong> de kerk. Met illustraties van<br />
Bob Brobbel. Drunen, Delubas, 2008.<br />
Verhelst, Marlies. Een foto <strong>in</strong> de sneeuw. Met illustraties van<br />
Iva en Ila. Drunen, Delubas, 2009.<br />
Verroen, Dolf. Slaaf k<strong>in</strong>dje slaaf. Met illustraties van Veronica<br />
Nahmias. Rotterdam, Guijs, 2006.<br />
Vervloed, Peter. De strijd van Dasar. Met illustraties van John Rabou.<br />
Drunen, Delubas, 2009.<br />
Vlugt, Simone van der. Bloedgeld. Rotterdam, Lemniscaat,<br />
2009 (1e dr. 1996).<br />
Vlugt, Simone van der. De rode wolf. Rotterdam, Lemniscaat, 2009.<br />
Vlugt, Simone van der. Zwarte sneeuw. Rotterdam, Lemniscaat,<br />
2007 (1e dr. 2000).<br />
NASLAG<br />
De Bosatlas van de geschiedeniscanon. Gron<strong>in</strong>gen, Noordhoff, 2008.<br />
De canon van Nederland: de vijftig vensters voor k<strong>in</strong>deren: van Pluk<br />
tot Willem van Oranje. Samenstell<strong>in</strong>g Frits van Oostrom / Sticht<strong>in</strong>g<br />
entoen.nu. Amsterdam, Amsterdam University Press, 2009.<br />
Es, Gijsbert van. Verhalen van Nederland. Met illustraties van<br />
Marike Knapen. Rotterdam, NRC Boekenfonds / Utrecht,<br />
W<strong>in</strong>klerPr<strong>in</strong>s K<strong>in</strong>deruniversiteit, 2008.<br />
Horst, Han van der. Avontuur van Nederland: van baby-neushoorn<br />
tot hippie. Schiedam, Scriptum, 2004.<br />
113
Nederland van toen tot nu: geschiedenis <strong>in</strong> gewone taal.<br />
Commissie Ontwikkel<strong>in</strong>g Nederlandse Canon; ver<strong>een</strong>voudigde tekst<br />
van Frans van Duijn en Jérôme Jacquot. Amsterdam, Eenvoudig<br />
Communiceren, 2009.<br />
Toorn-Schutte, Jenny van der. Retour NL: de canon van de Nederlandse<br />
geschiedenis <strong>in</strong> vijftig verhalen. Amsterdam, Boom, 2007.<br />
Ulrich, Hans & Erik van der Walle. De geschiedenis van Nederland.<br />
Met illustraties van Elly Hees. Amsterdam, Van Goor, 2005.<br />
(Notendop junior)<br />
WEBSITE<br />
www.entoen.nu<br />
www.leesple<strong>in</strong>.nl<br />
FOTOVERANTWOORDING<br />
Blz 41 foto Afdel<strong>in</strong>g Beeld Rijksmuseum Amsterdam (uit: Het poppenhuis);<br />
blz. 46 foto Claire Felicie (uit: Het meisje van De Nachtwacht);<br />
blz. 66 foto Kon<strong>in</strong>g Willem I <strong>in</strong> zijn kron<strong>in</strong>gsgewaad; geschilderd<br />
114<br />
door Joseph Pael<strong>in</strong>ck (uit: De Oranjes: van Willem van Oranje tot erfpr<strong>in</strong>ses<br />
Amalia); blz. 89 foto Anne Frank Sticht<strong>in</strong>g (uit: Het verhaal van<br />
Anne Frank); blz. 98 kaart van de Wilhelm<strong>in</strong>akade <strong>in</strong> Rotterdam (uit:<br />
Vluchtroute New York); blz. 103 foto Martijn Reeser (uit: Een bezoek<br />
aan… Aruba, Bonaire, Curaçao, Saba, S<strong>in</strong>t Eustatius en S<strong>in</strong>t Maarten).
115
116<br />
GESCHIEDENIS<br />
IN EEN BOEKENKAST