05.09.2013 Views

Brochure Geschiedenis in een boekenkast - SIOB

Brochure Geschiedenis in een boekenkast - SIOB

Brochure Geschiedenis in een boekenkast - SIOB

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

1<br />

GESCHIEDENIS<br />

IN EEN BOEKENKAST<br />

De cultuur-historische canon <strong>in</strong> 50 verhalen<br />

voor k<strong>in</strong>deren van 8-14 jaar


DE CANON VAN NEDERLAND<br />

De canon van Nederland is <strong>een</strong> onderdeel van het lees-<br />

bevorder<strong>in</strong>gsprogramma Kunst van Lezen dat wordt uitgevoerd<br />

door Sticht<strong>in</strong>g Lezen en het Sector<strong>in</strong>stituut Openbare<br />

Bibliotheken. Het programma wordt gef<strong>in</strong>ancierd door het<br />

m<strong>in</strong>isterie van OCW.<br />

Door leesboeken bij de canon-<br />

lessen komen leesbevorder<strong>in</strong>g<br />

en zaakvakken handig samen<br />

Vanaf september 2010 is de canon van Nederland opgenomen<br />

<strong>in</strong> de kerndoelen van het basisonderwijs en de onderbouw<br />

van het voortgezet onderwijs. Op alle Nederlandse<br />

scholen moet dan de canon aan de orde komen bij het behandelen<br />

van de tijdvakken. De centrale site van de canon<br />

is www.entoen.nu. Sticht<strong>in</strong>g Entoen.nu is verantwoordelijk<br />

voor de implementatie van de 50 vensters <strong>in</strong> het onderwijs.<br />

Kunst van Lezen heeft de 50 canonvensters vanuit <strong>een</strong> literair<br />

perspectief toegankelijk gemaakt voor het onderwijs: <strong>een</strong><br />

k<strong>in</strong>derboekenexpert heeft op basis van de <strong>in</strong> 2008 samengestelde<br />

titellijst bij de diverse vensters <strong>een</strong> def<strong>in</strong>itieve lijst<br />

van oorspronkelijk Nederlandstalige en vertaalde jeugdboe-<br />

ken vastgesteld. De def<strong>in</strong>itieve lijst is via www.entoen.nu<br />

ontsloten op www.leesple<strong>in</strong>.nl voor wat betreft titels en auteurs.<br />

De lijst telt momenteel ruim 300 titels. Kunst van Lezen<br />

maakt zich sterk dat titels (ten m<strong>in</strong>ste digitaal) leverbaar blijven<br />

zodat leerl<strong>in</strong>gen erover kunnen beschikken. Regelmatig<br />

worden nieuwe titels bij de vensters gevoegd.<br />

Door het gebruik van leesboeken bij de canonlessen komen<br />

leesbevorder<strong>in</strong>g en zaakvakken handig samen. Daarbij gaat<br />

de geschiedenis meer leven voor de leerl<strong>in</strong>gen, omdat ze zich<br />

door het (voor)lezen van verhalende boeken meer kunnen<br />

identificeren met de hoofdpersonen en de gebeurtenissen.<br />

De openbare bibliotheek zal vanaf het schooljaar 2010-2011<br />

<strong>een</strong> hoofdrol vervullen <strong>in</strong> de collectievorm<strong>in</strong>g en fysieke presentatie<br />

van de geselecteerde boeken. De bibliotheek zal de<br />

boeken van de lijst zo veel mogelijk <strong>in</strong> huis hebben. De boeken<br />

zullen per venster op <strong>een</strong> aantrekkelijke en herkenbare<br />

manier <strong>in</strong> de bibliotheek en b<strong>in</strong>nen de scholen gepresenteerd<br />

worden. Leerkrachten die <strong>een</strong> bepaald venster behandelen,<br />

kunnen <strong>een</strong> beroep doen op de bibliotheek voor het leveren<br />

van bijbehorende boeken en ondersteunende expertise.<br />

3


4<br />

COLOFON<br />

Samenstell<strong>in</strong>g en redactie: Wilma van der Pennen<br />

Vormgev<strong>in</strong>g: Lidewij Spitshuis ontwerpstudio<br />

Druk: Kon<strong>in</strong>klijke De Swart<br />

De brochure is ontwikkeld <strong>in</strong> opdracht van Sticht<strong>in</strong>g Lezen en het Sector<strong>in</strong>stituut Openbare Bibliotheken, met medewerk<strong>in</strong>g van Sticht<strong>in</strong>g<br />

entoen.nu. De canon van Nederland is programmaonderdeel van Kunst van Lezen en wordt gef<strong>in</strong>ancierd door het m<strong>in</strong>isterie van OCW.<br />

www.kunstvanlezen.nl


GESCHIEDENIS IN EEN BOEKENKAST<br />

De cultuur-historische canon <strong>in</strong> 50 verhalen<br />

voor k<strong>in</strong>deren van 8-14 jaar<br />

‘Stel je voor dat de geschiedenis <strong>in</strong> <strong>een</strong> grote kast zat. Als<br />

die kast g<strong>een</strong> planken of laden had, zou alles op <strong>een</strong> hoop<br />

liggen. Daarom wordt de geschiedenis <strong>in</strong> ons hoofd op<br />

planken en <strong>in</strong> laden gelegd.’ Dat schrijft Joke van Leeuwen<br />

<strong>in</strong> haar boek over de geschiedenis en ontwikkel<strong>in</strong>g van de<br />

Nederlandse taal, Waarom <strong>een</strong> buitenboordmotor <strong>een</strong>zaam<br />

is. De cultuur-historische canon van Nederland kan gezien<br />

worden als <strong>een</strong> grote kast, met keurige planken en handige<br />

laden. Een kast waar<strong>in</strong> maar liefst 50 onderwerpen <strong>een</strong> plek<br />

hebben gekregen. En bij die onderwerpen horen verhalen.<br />

Verhalen die de geschiedenis <strong>in</strong>kleuren, verlevendigen en<br />

voor de jonge lezers aantrekkelijk maken. Verhalen die hen<br />

m<strong>een</strong>emen naar het verleden en hun even het gevoel<br />

geven <strong>in</strong> de beschreven periode rond te dwalen. Deze 50<br />

k<strong>in</strong>der- en jeugdboeken zijn <strong>een</strong> bron van <strong>in</strong>spiratie voor<br />

pabostudenten, basisschoolleerkrachten en bibliotheekmedewerkers.<br />

Voor deze brochure zijn bij alle 50 vensters van de canon<br />

k<strong>in</strong>der- en jeugdboeken gezocht.*) Bij sommige vensters<br />

wordt <strong>een</strong> non-fictieboek genoemd. Vaker gaat het om <strong>een</strong><br />

verhaal, gebaseerd op historische feiten, en soms – bijvoor-<br />

beeld als geschiedkundige ondersteun<strong>in</strong>g ontbreekt – om<br />

verhalen die beschrijven hoe het vroeger gegaan kán zijn.<br />

‘Schrijven is de waarheid liegen’, zei ooit jeugdboekenauteur<br />

Henri van Daele. Dat wil zeggen dat <strong>in</strong> <strong>een</strong> verhaal<br />

<strong>een</strong> beetje gesjoemeld mag en kan worden met de feiten.<br />

‘De werkelijkheid is de werkelijkheid, <strong>een</strong> boek blijft <strong>een</strong> boek.’<br />

Maar of het nu gaat om feiten of om fictie, doel van deze<br />

brochure is op <strong>een</strong> aansprekende manier over het verre of<br />

meer recente verleden te vertellen. Want, zoals Dolf Verroen<br />

het verwoordde <strong>in</strong> Slaaf k<strong>in</strong>dje slaaf: ‘<strong>Geschiedenis</strong> leert je<br />

waar je vandaan komt en, als het goed is, waar je h<strong>een</strong> wilt.’<br />

Wilma van der Pennen<br />

*) Er is gezocht naar <strong>in</strong> de boekhandel verkrijgbare titels. Een aantal titels<br />

is te bestellen via de website van de uitgevende <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g. In <strong>een</strong> enkel<br />

geval is <strong>een</strong> boek niet meer te koop; het is dan nog wel te l<strong>een</strong> bij de<br />

openbare bibliotheek.<br />

5


INHOUDSOPGAVE<br />

1.<br />

2.<br />

3.<br />

4.<br />

5.<br />

6.<br />

7.<br />

8.<br />

Hunebedden: vroege landbouwers<br />

Akan van het hunebed / Peter Schaap<br />

De Rome<strong>in</strong>se Limes: op de grens van de Rome<strong>in</strong>se wereld<br />

De rode wolf / Simone van der Vlugt<br />

Willibrord: verbreid<strong>in</strong>g van het christendom<br />

‘Willibrord, Bonifatius en Liudger’ uit Lang geleden… / Arend van Dam<br />

Karel de Grote: keizer van het Avondland<br />

Elegast / Agave Kruijssen<br />

Hebban olla vogala: het Nederlands op schrift<br />

Waarom <strong>een</strong> buitenboordmotor <strong>een</strong>zaam is / Joke van Leeuwen<br />

Floris V: <strong>een</strong> Hollandse graaf en ontevreden edelen<br />

Floris / Agave Kruijssen<br />

De Hanze: handelssteden <strong>in</strong> de Lage Landen<br />

Gekaapt! / Thea Beckman<br />

Erasmus: <strong>een</strong> <strong>in</strong>ternationaal humanist<br />

Het geheim van Erasmus / Maurits Tompot en Ines van Bokhoven<br />

12<br />

14<br />

16<br />

18<br />

20<br />

22<br />

24<br />

26


9.<br />

Karel V: de Nederlanden als bestuurlijke <strong>een</strong>heid<br />

‘Karel V’ uit Lang geleden… / Arend van Dam<br />

10. De Beeldenstorm: godsdienststrijd<br />

Scherven <strong>in</strong> de kerk / Greetje Vagevuur<br />

11. Willem van Oranje: van rebelse edelman tot ‘vader des vaderlands’<br />

Vals beschuldigd / Joyce Pool<br />

12. De Republiek: <strong>een</strong> staatkundig unicum<br />

Het geheime kistje / Theo en Marianne Hoogstraaten<br />

13. De Verenigde Oost<strong>in</strong>dische Compagnie: overzeese expansie<br />

Bloedgeld / Simone van der Vlugt<br />

14. De Beemster: Nederland en het water<br />

De strijd om de Beemster / Peter Smit<br />

15. De grachtengordel: stadsuitbreid<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> de zeventiende eeuw<br />

Het poppenhuis / Christa Carbo<br />

16. Hugo de Groot: pionier van het moderne volkenrecht<br />

Zo groot als Hugo / Marion Bloem<br />

kleurcoder<strong>in</strong>g leeftijdscategorie:<br />

: 6 +<br />

: 8 +<br />

: 9 +<br />

: 10 +<br />

: 11 +<br />

: 12 +<br />

: 13 +<br />

: 14 +<br />

28<br />

30<br />

32<br />

34<br />

36<br />

38<br />

40<br />

42


17. De Statenbijbel: het boek der boeken<br />

De k<strong>in</strong>derbijbel van Nico ter L<strong>in</strong>den<br />

18. Rembrandt: de grote schilders<br />

Het meisje van De Nachtwacht / Claire Felicie en Chris Bos<br />

19. De Atlas Major van Blaeu: de wereld <strong>in</strong> kaart<br />

Heibel om <strong>een</strong> zeekaart / Peter Smit<br />

20. Michiel de Ruyter: zeehelden en de brede armslag van de Republiek<br />

Koers pal noord / John Brosens<br />

21. Christiaan Huygens: wetenschap <strong>in</strong> de Gouden Eeuw<br />

Opgesloten / Lizette de Kon<strong>in</strong>g<br />

22. Sp<strong>in</strong>oza: op zoek naar de waarheid<br />

De wereld van Sofie / Joste<strong>in</strong> Gaarder<br />

23. Slavernij: mensenhandel en gedwongen arbeid <strong>in</strong> de Nieuwe Wereld<br />

Slaaf k<strong>in</strong>dje slaaf / Dolf Verroen<br />

24. Buitenhuizen: rijk wonen buiten de stad<br />

Spiegelspreuk / Lida Dijkstra<br />

25. Eise Eis<strong>in</strong>ga: de Verlicht<strong>in</strong>g <strong>in</strong> Nederland<br />

Hallo aarde, hier Maan / Syl van Duyn<br />

44<br />

46<br />

48<br />

50<br />

52<br />

54<br />

56<br />

58<br />

60


26. De patriotten: crisis <strong>in</strong> de Republiek<br />

‘Otto’ uit K<strong>in</strong>deren van Amsterdam / Jan Paul Schutten<br />

27. Napoleon Bonaparte: de Franse tijd<br />

Betsy en Napoleon / Staton Rab<strong>in</strong><br />

28. Kon<strong>in</strong>g Willem I: het kon<strong>in</strong>krijk van Nederland en België<br />

De Oranjes: van Willem van Oranje tot erfpr<strong>in</strong>ses Amalia / Han van Bree en Piet Lekkerkerk<br />

29. De eerste spoorlijn: de versnell<strong>in</strong>g<br />

Complot op het spoor / Arend van Dam<br />

30. De Grondwet: de belangrijkste wet van <strong>een</strong> staat<br />

Het boek van Opa Politiek / Hans Daalder<br />

31. Max Havelaar: aanklacht tegen wantoestanden <strong>in</strong> Indië<br />

De strijd van Dasar / Peter Vervloed<br />

32. Verzet tegen k<strong>in</strong>derarbeid: de werkplaats uit, de school <strong>in</strong><br />

Zwarte sneeuw / Simone van der Vlugt<br />

33. V<strong>in</strong>cent van Gogh: de moderne kunstenaar<br />

V<strong>in</strong>cent van Gogh: <strong>een</strong> leven <strong>in</strong> schilderijen / Frank Groothof en Marjet Huiberts<br />

kleurcoder<strong>in</strong>g leeftijdscategorie:<br />

: 6 +<br />

: 8 +<br />

: 9 +<br />

: 10 +<br />

: 11 +<br />

: 12 +<br />

: 13 +<br />

: 14 +<br />

62<br />

64<br />

66<br />

68<br />

70<br />

72<br />

74<br />

76


34. Aletta Jacobs: vrouwenemancipatie<br />

‘Francien en het geheim van het gele l<strong>in</strong>tje’ uit Helden! / Janny van der Molen<br />

35. De Eerste Wereldoorlog: oorlog en neutraliteit<br />

Voetballen of vechten / Herman van Campenhout<br />

36. De Stijl: revolutie <strong>in</strong> vormgev<strong>in</strong>g<br />

Wat<strong>een</strong>Kunst: twaalf toppers uit de moderne kunst / Klaas de Jong<br />

37. De crisisjaren: samenlev<strong>in</strong>g <strong>in</strong> depressie<br />

Negen Open Armen / Benny L<strong>in</strong>delauf<br />

38. De Tweede Wereldoorlog: bezett<strong>in</strong>g en vrijheid<br />

Opgejaagd / Lydia Rood<br />

39. Anne Frank: Jodenvervolg<strong>in</strong>g<br />

Het verhaal van Anne Frank / Menno Metselaar en Ruud van der Rol<br />

40. Indonesië: <strong>een</strong> kolonie vecht zich vrij<br />

Strijd <strong>in</strong> het regenwoud / Rob<strong>in</strong> Raven<br />

41. Willem Drees: de verzorg<strong>in</strong>gsstaat<br />

Een foto <strong>in</strong> de sneeuw / Marlies Verhelst<br />

42. De watersnood: de dreig<strong>in</strong>g van het water<br />

Oosterschelde: w<strong>in</strong>dkracht 10 / Jan Terlouw<br />

78<br />

80<br />

82<br />

84<br />

86<br />

88<br />

90<br />

92<br />

94


43. De televisie: de doorbraak van <strong>een</strong> massamedium<br />

De televisie komt! / Wilma Degel<strong>in</strong>g<br />

44. Haven van Rotterdam: poort naar de wereld<br />

Vluchtroute New York / Mart<strong>in</strong>e Letterie<br />

45. Annie M.G. Schmidt: tegendraads <strong>in</strong> <strong>een</strong> burgerlijk land<br />

Otje / Annie M.G. Schmidt<br />

46. Sur<strong>in</strong>ame en de Nederlandse Antillen: dekolonisatie van de West<br />

Een bezoek aan… Aruba, Bonaire, Curaçao, Saba, S<strong>in</strong>t Eustatius en S<strong>in</strong>t Maarten / Martijn Reeser<br />

47. Srebrenica: de dilemma’s van vredeshandhav<strong>in</strong>g<br />

Mijn vader is g<strong>een</strong> moordenaar / Margriet Breet<br />

48. Veelkleurig Nederland: de multiculturele maatschappij<br />

Polleke / Guus Kuijer<br />

49. De gasbel: <strong>een</strong> e<strong>in</strong>dige schat<br />

‘De rijkste boer van Nederland’ uit Overal en ergens… / Arend van Dam<br />

50. Europa: Nederlanders en Europeanen<br />

Spreken we <strong>in</strong> Europa straks allemaal Europees? / Bas van Lier<br />

kleurcoder<strong>in</strong>g leeftijdscategorie:<br />

: 6 +<br />

: 8 +<br />

: 9 +<br />

: 10 +<br />

: 11 +<br />

: 12 +<br />

: 13 +<br />

: 14 +<br />

96<br />

98<br />

100<br />

102<br />

104<br />

106<br />

108<br />

110


12<br />

Hunebedden: vroege landbouwers, ca. 3000 voor Christus<br />

Akan van het hunebed<br />

Peter Schaap; illustraties Danja Schaap<br />

2009 Het Drentse boek (11+)<br />

Akan is de zoon van Sibbe de hunebedbouwer. Hij is dertien jaar<br />

en zal b<strong>in</strong>nenkort worden <strong>in</strong>gewijd. Dan hoort hij bij de volwassen<br />

jagers. Op <strong>een</strong> dag, als de mannen afwezig zijn, wordt het dorp<br />

door wolfmensen overvallen. Ze richten grote verwoest<strong>in</strong>gen aan.<br />

Akan valt <strong>in</strong> handen van de bende. Hij wordt <strong>een</strong> grote donkere<br />

ruimte <strong>in</strong>geduwd die afgesloten wordt met <strong>een</strong> enorme st<strong>een</strong>.<br />

Akan beseft dat hij <strong>in</strong> <strong>een</strong> graf zit: hij is levend begraven. En hij<br />

niet all<strong>een</strong>. Ook Nylde, de kruidenvrouw en Akans grootmoeder,<br />

zit opgesloten <strong>in</strong> de ruimte onder de stenen.<br />

Over de makers van de hunebedden en hun leefwijze is we<strong>in</strong>ig<br />

bekend. Rond de grafkamers zijn we<strong>in</strong>ig archeologische vondsten<br />

gedaan; wel zijn er werktuigen en wapens gevonden, waaronder<br />

grote bijlen. G<strong>een</strong> sporen van huizen, godenbeeldjes, kunst of resten<br />

van kled<strong>in</strong>g. In zijn nawoord vertelt de auteur dat hij niet beschrijft<br />

hoe het geweest is, maar hoe het geweest zou kunnen zijn.


Verder lezen<br />

‘Ik ben benieuwd of we resten van de eerste<br />

bewoners zullen v<strong>in</strong>den’, zegt de oude vrouw.<br />

‘Je wist het misschien niet, jongen, maar dit is ons<br />

oudste hunebed, van kort nadat de oude goden<br />

bij de opgaande zon <strong>in</strong> het oosten zijn verslagen.’<br />

• Jan Heerze, Sporen <strong>in</strong> het moeras (De Fonte<strong>in</strong>)<br />

• He<strong>in</strong> Klompmaker, De wereld van Oek, k<strong>in</strong>d van hunebed-<br />

bouwers (Noordboek)<br />

• Tijl Rood, Het offer: de tijd van jagers en boeren (Delubas)<br />

• Jan Paul Schutten, ‘Elva’ <strong>in</strong>: K<strong>in</strong>deren van Nederland,<br />

blz. 13 t/m 28 (Nieuw Amsterdam)<br />

• Roelof Wijtsma en Frans Le Roux, Ar<strong>in</strong> en het volk van<br />

de Hunebedbouwers (Edu’Actief, reeks stripboeken)<br />

13


14<br />

De rode wolf<br />

Simone van der Vlugt<br />

2009 Lemniscaat (11+)<br />

Het leger van Julius Caesar moet de Germaanse<br />

stammen onderwerpen. Maar dat gaat m<strong>in</strong>der<br />

makkelijk dan de Rome<strong>in</strong>en gedacht hadden. Rufus<br />

wordt als verkenner vooruit gestuurd. Hij verdwaalt<br />

en belandt <strong>in</strong> handen van <strong>een</strong> Germaanse stam.<br />

Gelukkig spreekt hij Germaans, dankzij zijn vriendschap<br />

met de Germaanse slaaf van zijn vader, en zo<br />

w<strong>in</strong>t hij het vertrouwen van de stam. Zijn adviezen<br />

voorkomen dat Caesar na Gallië<br />

ook de Germanen overw<strong>in</strong>t.<br />

Het verhaal speelt <strong>in</strong> het jaar 55 voor Christus. Julius<br />

Caesar is de opperbevelhebber van het Rome<strong>in</strong>se<br />

leger, dat al jaren oorlog voert met de volkeren aan<br />

de andere kant van de Alpen. Nu heeft hij zijn oog<br />

op Germania laten vallen. Maar dan moet het leger<br />

eerst nog de Rijn oversteken.<br />

Verder lezen<br />

• Thijs Goverde, Het bloed van de verraders<br />

(Holland)<br />

De Rome<strong>in</strong>se Limes: op de grens<br />

van de Rome<strong>in</strong>se wereld, 47-ca. 400<br />

• Anneriek van Heugten, De vondst <strong>in</strong> het<br />

kasteelbos (Clavis)<br />

•<br />

Mart<strong>in</strong>e Letterie, Keizer aan zee (Delubas)<br />

•<br />

Jan Ploeger, Het lage huis (Clavis)<br />

•<br />

Joyce Pool, Een meesterlijk plan: de Friese<br />

opstand tegen de Rome<strong>in</strong>en (Niño)<br />

•<br />

Jan Paul Schutten, ‘Claudius’ <strong>in</strong>: K<strong>in</strong>deren<br />

van Nederland, blz. 29 t/m 44 (Nieuw<br />

Amsterdam)<br />

• Simone van der Vlugt, De slavenr<strong>in</strong>g<br />

(Lemniscaat)


Op dat moment kl<strong>in</strong>kt <strong>een</strong> huiver<strong>in</strong>gwekkend,<br />

rauw gehuil uit de bossen aan de overkant van<br />

de rivier. Geschrokken kijken ze op. ‘Bij Hades,<br />

wat was dat?’, fluistert Fabius. Rufus luistert<br />

naar de bijna onaardse roep die over de Rijn<br />

galmt. Het kl<strong>in</strong>kt als weeklagen, maar met<br />

onmiskenbare dreig<strong>in</strong>g. Het is de barditus;<br />

de schildzang van de Germanen, die ze aanheffen<br />

als ze <strong>een</strong> volk de oorlog verklaren.<br />

15


16<br />

Lang geleden…<br />

Arend van Dam; illustraties Alex de Wolf<br />

2007 Van Holkema & Warendorf (8+)<br />

Willibrord kwam uit Engeland, waar hij opgroeide <strong>in</strong> <strong>een</strong><br />

klooster. Hij was het die <strong>in</strong> Nederland de eerste kerk liet<br />

bouwen, al was dat nog maar <strong>een</strong> kle<strong>in</strong>tje, <strong>in</strong> Utrecht. Op<br />

<strong>een</strong> dag bood <strong>een</strong> andere prediker Willibrord zijn hulp<br />

aan: Bonifatius. Met hem liep het slecht af. Bij Dokkum<br />

trok <strong>een</strong> Fries, die niet gediend was van de verhalen over<br />

die ene God, zijn zwaard. Dat g<strong>in</strong>g dwars door de bijbel<br />

h<strong>een</strong>, die Bonifatius ter bescherm<strong>in</strong>g voor zijn gezicht<br />

hield. De prediker viel dood neer. Na hem zette de monnik<br />

Liudger zijn werk voort. Hij begon <strong>een</strong> school voor mannen<br />

die prediker wilden worden.<br />

Het verhaal ‘Willibrord, Bonifatius en Liudger’ staat te<br />

lezen <strong>in</strong> de verhalenbundel Lang geleden…: de geschiedenis<br />

van Nederland <strong>in</strong> vijftig voorleesverhalen (blz. 22 t/m<br />

24). Willibrord en zijn collega’s wilden zich <strong>in</strong>zetten voor<br />

de verspreid<strong>in</strong>g van het christendom <strong>in</strong> het land van de<br />

Friezen, die <strong>in</strong> de zevende eeuw de kuststrook van de<br />

Westerschelde tot bij Dokkum bewoonden. Het kerkje<br />

dat Willibrord bouwde, stond op de plaats waar nu de<br />

Utrechtse Domtoren staat.<br />

Willibrord: verbreid<strong>in</strong>g van het christendom, 658-739


Tegen ieder<strong>een</strong> die het maar<br />

wilde horen, vertelde hij: ‘Jullie<br />

hoeven niet bang te zijn. Er<br />

is maar één God. En die God<br />

houdt van jullie.’ De mensen<br />

luisterden verbaasd. Wie was<br />

die God die van hen hield?<br />

Zij kenden all<strong>een</strong> maar boze<br />

goden. Willibrord vertelde de<br />

mensen over zijn God, de God<br />

van de liefde.<br />

Verder lezen<br />

• Theo Hoogstraaten, ‘Radboud en Willibrord’ <strong>in</strong>: Grote Nederlanders<br />

voor de jeugd [van 9-99 jaar], blz. 22 t/m 25 (V<strong>een</strong>)<br />

• Peter Smit, Een moeilijke missie (Delubas)<br />

17


18<br />

‘Gegroet, mijn heer,’ antwoordt Eggerik en maakt<br />

<strong>een</strong> lichte buig<strong>in</strong>g. Hij voelt of zijn steekzwaard<br />

nog op zijn plek zit. ‘Eggerik, ik ben je heer niet<br />

meer,’ roept Karel dan. Eggerik schrikt wakker<br />

als uit <strong>een</strong> droom. ‘Wat zegt u? Hoe bedoelt u?’<br />

‘Je hebt tegen mij samengezworen. Je hebt<br />

samen met andere zogenaamde heren <strong>een</strong><br />

plan beraamd om mij te vermoorden!’<br />

Verder lezen<br />

• Agave Kruijssen, Razende Roeland: Een ware held / De olifant (Lannoo)<br />

• Agave Kruijssen, ’t Ros Beiaard (Lannoo)<br />

• Brigitte Rask<strong>in</strong>, De gestolen pr<strong>in</strong>ses (Davidsfonds/Infodok)<br />

• Joke Reijnders, Problemen op de palts (Delubas)<br />

• Gerard Sonnemans, Een olifant voor de keizer (Delubas)


Elegast<br />

Agave Kruijssen; illustraties Fiel van der V<strong>een</strong><br />

2005 Lannoo (10+)<br />

Waarom heeft de keizer hem verbannen? Dat vraagt<br />

hertog Elegast zich af als hij met zijn mannen <strong>in</strong> <strong>een</strong><br />

verlaten woud de nacht doorbrengt. Heeft Berthe er<br />

iets mee te maken – ‘dat rotwijf’? Of zou het Eggerik<br />

zijn? Al zijn land is hij kwijt, zijn burcht en zijn<br />

boerderijen. Er zit niets anders op dan roofridder<br />

te worden. Dat gaat hem goed af, maar toch zou<br />

Elegast liever zien dat het anders was. Dat hij terug<br />

mocht keren naar het hof om de keizer te dienen.<br />

En weer bij Berthe kon zijn, de mooie zuster van<br />

keizer Karel, op wie Elegast heimelijk verliefd is.<br />

Maar zij is <strong>in</strong>middels met Eggerik getrouwd.<br />

Karel de Grote wist zijn rijk steeds verder uit te breiden.<br />

In 800 werd hij door de paus tot keizer van het<br />

Westen gekroond. Omdat hij het enorme land, dat<br />

bijna net zo groot was als Europa nu, niet all<strong>een</strong> kon<br />

besturen, stelde hij zogeheten l<strong>een</strong>heren aan. Deze<br />

vazallen moesten hem raad geven. In ruil voor hun<br />

diensten kregen ze grote stukken land. Maar waren<br />

die l<strong>een</strong>heren wel altijd te vertrouwen?<br />

Karel de Grote: keizer van het Avondland, 742-814<br />

19


20<br />

Waarom <strong>een</strong> buitenboordmotor<br />

<strong>een</strong>zaam is<br />

Joke van Leeuwen; illustraties van de auteur<br />

2004 Sticht<strong>in</strong>g Ons Erfdeel (10+)<br />

De ondertitel van dit speels geïllustreerde boek, ‘… en<br />

waarom je Jansen heet als je Jansen heet en waarom<br />

eieren vroeger g<strong>een</strong> eieren waren en waarom we g<strong>een</strong><br />

zeventigduizend letters hebben en nog veel meer over de<br />

taal die je nu leest’, geeft goed aan waarover het gaat. Er<br />

wordt verteld hoe de taal ontstond en hoe uit de oertaal<br />

het Nederlands is ontstaan. En over de ontwikkel<strong>in</strong>g van<br />

het schrift, vanaf ‘het beroemdste oude krabbeltje <strong>in</strong> het<br />

Nederlands’: ‘Hebban olla vogala nestas hagunnen<br />

h<strong>in</strong>ase hic enda thu’.<br />

De auteur gebruikt veel orig<strong>in</strong>eel gevonden taal- en<br />

woordgrapjes en onderstreept met haar teken<strong>in</strong>gen haar<br />

humoristische betoog. Zo wordt <strong>een</strong> serieus onderwerp<br />

als de ontwikkel<strong>in</strong>g van de taal niet m<strong>in</strong>der serieus, maar<br />

wel veel leuker om te lezen.<br />

Hebban olla vogala: het Nederlands op schrift, ca. 1100<br />

Verder lezen<br />

• Wim Daniëls, Over Nederlands gesproken.<br />

Het verhaal van onze taal (Kluitman)<br />

• Ludo Jongen, Het raadsel van Veldeke (Clavis)<br />

• Charlie May, Re<strong>in</strong>aert de vos… gerapt (Holland)<br />

• Kathar<strong>in</strong>a Smeyers, Schapenvellen en ganzen-<br />

veren. Het verhaal van het middeleeuwse boek<br />

(Davidsfonds/Infodok)


Het Nederlands dat tussen 700 en 1150 werd gesproken, noemen we nu Oudnederlands.<br />

De mensen uit die tijd zeiden natuurlijk niet dat ze Oudnederlands spraken, want toen was<br />

er nog niets ouds aan. Alle boeken werden met de hand geschreven. Dat deden monniken.<br />

De meeste mensen hadden toen nog niet de kans om te leren lezen en schrijven. De monniken<br />

gebruikten <strong>een</strong> vogelveer als pen. Ze sneden er <strong>een</strong> scherpe punt aan en doopten die <strong>in</strong> <strong>in</strong>kt.<br />

Toch was het misschien g<strong>een</strong> monnik, maar <strong>een</strong> vrouw, die het beroemdste oude krabbeltje<br />

<strong>in</strong> het Nederlands schreef, omdat ze zo graag <strong>een</strong> gez<strong>in</strong>netje wilde beg<strong>in</strong>nen.<br />

21


22<br />

Floris V: <strong>een</strong> Hollandse graaf en ontevreden edelen, 1254-1296<br />

Floris<br />

Agave Kruijssen; illustraties Fiel van der V<strong>een</strong><br />

2006 Lannoo (11+)<br />

Graaf Floris V van Holland heeft <strong>een</strong> belangrijke missie:<br />

hij wil de dood van zijn vader wreken, die tijdens <strong>een</strong><br />

expeditie <strong>in</strong> West-Friesland werd gedood. Maar het volk<br />

komt tegen hem <strong>in</strong> opstand en Floris weet niet meer wie<br />

hij vertrouwen kan. Hij sluit e<strong>in</strong>delijk vrede, maar toch<br />

loopt alles anders af dan voorzien: de Hollandse edelen<br />

spannen tegen hem samen en Floris wordt gevangengezet<br />

op het Muiderslot.<br />

Floris leert van hertog Jan van Brabant het strategisch<br />

spel <strong>in</strong> <strong>een</strong> wereld van eer, wraak, trouw en verraad. De<br />

graaf wordt als mens neergezet: zijn jeugd, zijn huwelijk,<br />

zijn gevangennem<strong>in</strong>g en zijn dood. Daartoe legde de<br />

schrijfster, die zich uitstekend heeft gedocumenteerd,<br />

verbanden tussen de politiek-historische feiten uit het<br />

privéleven van de graaf.


Floris moest denken aan hun gesprek, lang geleden, nadat Jan hem tot ridder geslagen had. Hij<br />

had hem uitgelegd hoe het leven van <strong>een</strong> vorst <strong>in</strong> elkaar stak, dat ridderlijkheid iets was voor <strong>in</strong><br />

je vrije tijd, dat de praktijk keihard was. Jan was te vertrouwen, ze stonden aan dezelfde kant.<br />

Verder lezen<br />

• Arend van Dam, Ridderfeest op het Muiderslot (Leopold)<br />

• Theo en Marianne Hoogstraaten, De honden van graaf Floris (Delubas)<br />

• Herman Pleij, Zwemmen er haaien <strong>in</strong> de slotgracht? en andere vragen<br />

van k<strong>in</strong>deren aan het Muiderslot (Nieuw Amsterdam)<br />

• Gerard Sonnemans, Ridders (Van Goor)<br />

23


24<br />

Gekaapt!<br />

Thea Beckman<br />

2003 Lemniscaat (10+)<br />

De Kampense koopmanszoon Gerlof Eekhout gaat<br />

samen met zijn oom Josef mee op <strong>een</strong> handelsreis. Het<br />

schip wordt echter gekaapt door de bende van Godeke<br />

Michaels en Claus Stortebeker, de beruchtste piraten van<br />

de Westerzee. Nadat het thuisfront losgeld heeft betaald,<br />

wordt Gerlof vrijgelaten. Hij neemt wraak op de piraten<br />

door zich aan te sluiten bij de oorlogsvloot die op strafexpeditie<br />

gaat.<br />

Door deze reis moet Gerlof de havens en markten<br />

van het Hanzeverbond leren kennen. Hij zal later het<br />

handelshuis van zijn vader overnemen en moet leren<br />

om contracten af te sluiten, wissels te trekken, <strong>in</strong>- en<br />

verkopen te doen. De De reis zal zal hem naar Brugge brengen,<br />

daarna gaat hij naar Londen en vandaar naar Schonen,<br />

<strong>in</strong> Zweden.<br />

Het verhaal geeft <strong>een</strong> levendig beeld van de veertiendeeeuwse<br />

Hanzestad Kampen. Voor en achter <strong>in</strong> het boek<br />

staat <strong>een</strong> kaart van Noordwest Europa, met daarop <strong>een</strong><br />

groot aantal handelsposten. Gerlof is niet langer geïnteresseerd<br />

<strong>in</strong> die steden. Hij z<strong>in</strong>t all<strong>een</strong> nog maar op wraak.<br />

De Hanze: handelssteden <strong>in</strong> de Lage Landen,<br />

1356-ca. 1450


‘We gaan e<strong>in</strong>delijk die Likedeelers <strong>een</strong>s<br />

stevig aanpakken! Met <strong>een</strong> hele vloot<br />

onder leid<strong>in</strong>g van de Lübeckers en<br />

Hamburgers zullen we die vervloekte<br />

piraten <strong>een</strong> lesje gaan leren.’<br />

Gerlof kon zijn oren niet geloven.<br />

Er g<strong>in</strong>g e<strong>in</strong>delijk iets gebeuren! Hij<br />

moest wel <strong>in</strong>wendig gr<strong>in</strong>niken om dat<br />

‘we’: nog nooit eerder had hij zijn vader<br />

zulke krijgshaftige taal horen uitslaan.<br />

Verder lezen<br />

• Thea Beckman, Het wonder van Frieswijck (Lemniscaat)<br />

• Ines van Bokhoven, Verraad!: de wraak van de graaf (Mozaïek Junior)<br />

• Anneriek van Heugten, De valse koopman (Delubas)<br />

• Mart<strong>in</strong>e Letterie, Focke en de belegerde stad (Leopold)<br />

• Nico Voskamp, De ivoren dolk (De Fonte<strong>in</strong>)<br />

25


26<br />

Verder lezen<br />

•<br />

•<br />

‘Ik zou het u ook niet vertellen<br />

als u daarnet niet naar Erasmus<br />

had gevraagd. Want het is mijn<br />

vermoeden dat er ergens <strong>een</strong><br />

werk van Erasmus bestaat, goed<br />

verborgen en door we<strong>in</strong>igen ooit<br />

<strong>in</strong>gezien.’ Hij zag hoe de glasschilder<br />

enigsz<strong>in</strong>s wit wegtrok en<br />

de handen voor de mond sloeg.<br />

(…) ‘De titel van het boek dat ik<br />

zoek,’ begon Crabeth,<br />

‘is Corpus Vitrearum.’<br />

Arend van Dam, ‘Een grote geleerde: Erasmus<br />

van Rotterdam’ <strong>in</strong>: Lang geleden…, blz. 42 t/m 43<br />

(Van Holkema & Warendorf)<br />

Els Launspach, ‘Desiderius Erasmus van Rotterdam’<br />

<strong>in</strong>: Grote Nederlanders voor de jeugd [van 9-99 jaar],<br />

blz. 36 t/m 38 (V<strong>een</strong>)


Het geheim van Erasmus<br />

Maurits Tompot en Ines van Bokhoven<br />

2006 Mozaïek (12+)<br />

Erasmus: <strong>een</strong> <strong>in</strong>ternationaal humanist, 1469?-1536<br />

In 1552 brandde de St. Janskerk <strong>in</strong> Gouda helemaal uit. Glazenier Dirck Crabeth krijgt de opdracht om nieuwe ramen<br />

voor de kerk te maken. Hij is van plan taferelen uit het Oude Testament en het Nieuwe Testament tegenover elkaar<br />

te plaatsen. Hij wil daarbij gebruikmaken van het door <strong>een</strong> monnik teruggevonden boekje van Erasmus, Corpus<br />

Vitrearum. Dit plan is niet ongevaarlijk. Het is de tijd van de Inquisitie, die jacht maakte op mensen met ketterse<br />

ideeën: gelovigen werden immers niet verondersteld over hun geloof na te denken.<br />

Erasmus is beroemd om zijn boek Lof der Zotheid waar<strong>in</strong> hij zich kritisch uitlaat over de kerkelijke en politieke macht-<br />

hebbers. Ook Dirck Crabeth heeft echt bestaan. Samen met zijn broer Wouter Crabeth heeft hij <strong>een</strong> aantal gebrandschilderde<br />

ramen <strong>in</strong> de St. Janskerk gemaakt.<br />

27


28<br />

Er waren <strong>in</strong> die tijd mensen die helemaal niet meer naar de kerk g<strong>in</strong>gen. Ze luisterden naar<br />

predikers die gewoon buiten, <strong>in</strong> de openlucht, hun verhalen vertelden. Tussen heggen en struiken<br />

vertelden die reizende predikers over God en Jezus <strong>in</strong> de taal van de gewone mensen. En dat was<br />

heel anders dan <strong>in</strong> de kerk, want daar werd Latijn gesproken en gezongen. Keizer Karel wilde dat<br />

al die brutale predikers en monniken werden gestraft.<br />

Karel V: de Nederlanden als bestuurlijke <strong>een</strong>heid, 1500-1558<br />

Verder lezen<br />

• Gerda van Cleemput, Kathar<strong>in</strong>a (Averbode)


Lang geleden…<br />

Arend van Dam; illustraties Alex de Wolf<br />

2007 Van Holkema & Warendorf (8+)<br />

Karel V brengt op <strong>een</strong> dag <strong>een</strong> bezoek aan <strong>een</strong> monnik<br />

<strong>in</strong> Worms. De monnik, Maarten Luther, gehoorzaamt niet<br />

aan de wil van de keizer en gaat zijn eigen gang, zonder<br />

zich veel van de katholieke kerk aan te trekken. Karel<br />

verbiedt hem nog langer te prediken. Toch kan Karel niet<br />

voorkomen dat de kritiek op de katholieke kerk sterker<br />

wordt. Zijn zoon, Filips, is fel gekant tegen de nieuwe geluiden.<br />

Volgens hem is zijn vader lang niet streng genoeg.<br />

Het verhaal ‘Karel V’ staat <strong>in</strong> de bundel Lang geleden…<br />

op blz. 44 t/m 46. Keizer Karel had <strong>in</strong> zijn reger<strong>in</strong>gsperiode<br />

te maken met veranderende opvatt<strong>in</strong>gen ten<br />

aanzien van het geloof. Zo dachten sommigen dat<br />

mensen best zonder God konden. Dat g<strong>in</strong>g Luther te ver.<br />

Hij had g<strong>een</strong> bezwaren tegen het geloof, maar tegen de<br />

kerk. Hij streefde naar godsdienstvrijheid. De keizer had<br />

moeite met al deze conflicten. Hij deed <strong>in</strong> 1555 afstand<br />

van de troon.<br />

29


30<br />

De Beeldenstorm: godsdienststrijd,<br />

1566<br />

Scherven <strong>in</strong> de kerk<br />

Greetje Vagevuur; illustraties Bob Brobbel<br />

2008 Delubas (6+)<br />

Simon is klaar met zijn werk <strong>in</strong> de bakkerij. E<strong>in</strong>delijk kan hij gaan spelen<br />

met zijn vriend Pieter. Die blijkt zijn gloednieuwe tol kwijt te zijn. Simon<br />

stelt voor de hulp <strong>in</strong> te roepen van de Heilige Antonius. Maar Pieter<br />

mag van zijn vader de kerk van Simon niet <strong>in</strong>. Pieters vader houdt niet<br />

van beelden; de aanbidd<strong>in</strong>g van beelden v<strong>in</strong>dt hij afgoderij. ’s Nachts<br />

kan Simon niet slapen; klopt het wat anderen zeggen over zijn geloof?<br />

Die nacht worden de beelden <strong>in</strong> de kerk verwoest. Heeft de familie van<br />

Pieter daar iets mee te maken?<br />

Het verhaal van dit prentenboek speelt zich af <strong>in</strong> 1566. Steeds meer<br />

mensen keerden zich van de katholieke kerk af. Ook de ouders van<br />

Pieter behoorden tot deze protestanten. De katholieken noemden hen<br />

‘ketters’. In de zomer van dat jaar bestormden en plunderden protestanten<br />

kerken en kloosters en daarbij sloegen zij onder meer de heiligenbeelden<br />

kapot. Dat g<strong>in</strong>g de geschiedenis <strong>in</strong> als de Beeldenstorm.


Stiekem sluipt Simon door <strong>een</strong><br />

kle<strong>in</strong> zijdeurtje naar b<strong>in</strong>nen.<br />

Verward loopt hij door het middenpad<br />

en kijkt om zich h<strong>een</strong>.<br />

Alles is stuk. Het gruis knarst<br />

onder zijn voeten.<br />

Waar is de Heilige Maria?<br />

Waar is de Heilige Antonius?<br />

Al wat er van de beelden over is,<br />

zijn brokstukken en scherven.<br />

Verder lezen<br />

• Thea Beckman, De val van de Vredeborch (Lemniscaat)<br />

• Bies van Ede, De meester van het scherpe zwaard (Van Goor)<br />

• Theo en Marianne Hoogstraaten, Spion op de toren (Sjaloom)<br />

• Rob Ruggenberg, Het verraad van Waterdunen (Querido)<br />

• Simone van der Vlugt, De bastaard van Brussel (Lemniscaat)<br />

31


32<br />

Vals beschuldigd<br />

Joyce Pool<br />

2000 Lemniscaat (12+)<br />

Job Lukasz is pas naar Delft verhuisd, <strong>in</strong> afwacht<strong>in</strong>g van de<br />

komst van de pr<strong>in</strong>s, voor wie hij en zijn vader als stalknecht<br />

en stalmeester werken. Hij komt al snel <strong>in</strong> conflict met de<br />

zoon van <strong>een</strong> van de schepenen. En dan wordt de machtigste<br />

edelman van de Nederlanden, pr<strong>in</strong>s Willem van Oranje,<br />

vermoord door Balthazar Gerards. Job wordt verdacht<br />

van medeplichtigheid en het hele stadsbestuur keert zich<br />

tegen hem.<br />

In <strong>een</strong> woord vooraf schetst de auteur de historische context.<br />

Willem was de leider van het verzet tegen de Spaanse<br />

vorst Filips II, die s<strong>in</strong>ds 1555 heer van de Nederlanden was.<br />

De katholieke vorst treedt hard op tegen de protestanten,<br />

wat leidt tot <strong>een</strong> opstand onder het volk. Maar ook de<br />

Spaanse soldaten morren: de Spaanse schatkist raakt leeg<br />

en de soldaten krijgen g<strong>een</strong> loon. Willem maakt gebruik<br />

van de onrust en mobiliseert <strong>een</strong> leger om de soldaten aan<br />

te pakken. Voor Filips is dat aanleid<strong>in</strong>g <strong>een</strong> belon<strong>in</strong>g op<br />

het hoofd van de opstandige pr<strong>in</strong>s te zetten. Het verhaal<br />

van Job speelt zich af tussen oktober 1583 en juli 1584.<br />

Hij maakt de spannende tijd van nabij mee.<br />

Willem van Oranje: van rebelse edelman<br />

tot ‘vader des vaderlands’, 1533-1584


‘Ze zeggen dat zijn naam is<br />

genoemd door de moordenaar.’<br />

Het nieuws van Jobs<br />

aanwezigheid <strong>in</strong> de kerker<br />

g<strong>in</strong>g als <strong>een</strong> lopend vuurtje<br />

door de menigte voor het<br />

stadhuis. ‘Een paap is het,<br />

net als Gerards. En hij spioneerde<br />

<strong>in</strong> Het Pr<strong>in</strong>senhof.<br />

Nou vraag ik je! In Het Pr<strong>in</strong>senhof<br />

nota bene, onder de<br />

ogen van de lijfwachten.’<br />

Verder lezen<br />

• Henri van Daele, Tijl Uilenspiegel (Manteau)<br />

• Arend van Dam, Onder vuur (Leopold)<br />

• Jaap ter Haar, Willem van Oranje (Omniboek)<br />

• Joke Reijnders, Een moordplan (Delubas)<br />

• Jan Paul Schutten, ‘Willem’ <strong>in</strong>: K<strong>in</strong>deren van Nederland,<br />

blz. 47 t/m 77 (Nieuw Amsterdam)<br />

33


34<br />

De Republiek: <strong>een</strong> staatkundig<br />

unicum, 1588-1795<br />

Het geheime kistje<br />

Theo en Marianne Hoogstraaten; illustraties Jack Staller<br />

2010 Delubas (8+)<br />

Martijn en Willemijn zijn straatarm, maar tegelijk heel rijk.<br />

Ze hebben <strong>een</strong> goed verstopt schatkistje, waar<strong>in</strong> ze geld<br />

bewaren. Geld waar <strong>een</strong> luchtje aan zit. De k<strong>in</strong>deren werken<br />

namelijk als zakkenrollers <strong>in</strong> Den Haag. Thuis weten ze van<br />

niets en het zijn nu <strong>een</strong>maal barre tijden. De Republiek is<br />

<strong>in</strong> oorlog, met vier staten tegelijk. En het leger is <strong>een</strong> pu<strong>in</strong>hoop.<br />

De mensen beg<strong>in</strong>nen genoeg te krijgen van Lange Jan.<br />

Dat is de bijnaam van Johan de Witt, de machtigste man<br />

<strong>in</strong> de Republiek, die op dat moment uit zeven gewesten<br />

bestaat. Vertegenwoordigers van die zeven gewesten<br />

vormen samen de Staten-Generaal. Het gewest Holland,<br />

waarvan De Witt Witt raadpensionaris raadpensionaris is, is, is het rijkste, en heeft<br />

<strong>in</strong> de Staten-Generaal het meeste te vertellen. Op straat straat<br />

worden er leuzen geroepen: ‘Oranje boven, De Witten<br />

onder’ en ‘Dood aan de de De Witten.’ Uite<strong>in</strong>delijk worden<br />

de gebroeders De De Witt op wrede wijze vermoord.<br />

Willem III wordt de nieuwe stadhouder.


Verder lezen<br />

•<br />

Mensen beg<strong>in</strong>nen daarover te morren.<br />

En als er iets te klagen valt, moet er<br />

ook iemand de schuld krijgen. Lange<br />

Jan dus, en ook gelijk maar zijn broer<br />

Cornelis. Van het ene op het andere<br />

moment kunnen de broers De Witt<br />

niets meer goed doen. Het is hún<br />

schuld dat er oorlog is met Engeland.<br />

En het is hún schuld dat het leger zo<br />

zwak is. Daardoor kunnen de troepen<br />

van de Franse kon<strong>in</strong>g Lodewijk steeds<br />

dichterbij komen.<br />

Arend van Dam, ‘Het turfschip’ en ‘De vrede van Munster’<br />

<strong>in</strong>: Lang geleden…, blz. 63 t/m 65 en blz. 90 t/m 91<br />

(Van Holkema & Warendorf)<br />

• Arend van Dam, Onder vuur (Leopold)<br />

• Siebe Huiz<strong>in</strong>ga, Het verraad van Holland (De Fonte<strong>in</strong>)<br />

35


36<br />

Bloedgeld<br />

Simone van der Vlugt<br />

2009 Lemniscaat (12+)<br />

Re<strong>in</strong>out mag het rasphuis verlaten op voorwaarde<br />

dat hij aanmonstert op <strong>een</strong> koopvaardijschip van<br />

de Verenigde Oost<strong>in</strong>dische Compagnie. Het leven<br />

aan boord van de Hollandia is zwaar: er is niet genoeg<br />

vers water en eten is schaars. Een deel van de<br />

bemann<strong>in</strong>g sterft aan scheurbuik. De rest besluit <strong>in</strong><br />

opstand te komen tegen de kapite<strong>in</strong>. Muiterij!<br />

Met kennis van zaken wordt verteld over het harde<br />

leven aan boord van zo’n koopvaardijschip. Veel van<br />

de bemann<strong>in</strong>gsleden zijn geronseld <strong>in</strong> herbergen,<br />

weeshuizen en, zoals <strong>in</strong> het geval van Re<strong>in</strong>out, <strong>in</strong><br />

tuchthuizen. De geschiedenis van Re<strong>in</strong>out wordt<br />

aangevuld met die van Lutske, <strong>een</strong> jong weesmeisje<br />

dat door armoede gedreven op het slechte pad is<br />

geraakt en <strong>in</strong> het sp<strong>in</strong>huis is beland. Het verhaal gaat<br />

daarom ook over de onderkant van de samenlev<strong>in</strong>g,<br />

<strong>in</strong> het Amsterdam van de zeventiende eeuw.


‘Het is algem<strong>een</strong> bekend dat de vrije vaart<br />

ontaardt <strong>in</strong> onchristelijk, bandeloos gedrag,’<br />

zegt schepen Van Loon scherp. ‘Het enteren<br />

van schepen verloopt over het algem<strong>een</strong> niet<br />

zonder bloedvergieten, en dus moord. Volgens<br />

het gebod “gij zult niet doden of andermans<br />

leven <strong>in</strong> de waagschaal stellen” bent u<br />

dus schuldig aan moord.’<br />

‘Zoals de Verenigde Oost<strong>in</strong>dische Compagnie<br />

schuldig is aan de dood van driekwart van de<br />

bemann<strong>in</strong>g bij iedere expeditie,’ zegt Re<strong>in</strong>out.<br />

De schepenen kijken ontstemd.<br />

Verder lezen<br />

De Verenigde Oost<strong>in</strong>dische Compagnie: overzeese expansie, 1602-1799<br />

• Johan Fabricius, De scheepsjongens van Bontekoe (Leopold)<br />

• Mariska Hammerste<strong>in</strong>, Achter de rode zon (Pennenstreek)<br />

• Rebecca Noldus, Zeekoorts (Van Holkema & Warendorf)<br />

• André Nuyens, De gestrande Meerm<strong>in</strong> of de opstand van <strong>een</strong> slavenschip van de VOC (Christofoor)<br />

• Jan Paul Schutten, ‘Hermen’ <strong>in</strong>: K<strong>in</strong>deren van Nederland, blz. 78 t/m 97 (Nieuw Amsterdam)<br />

37


38<br />

De strijd om de Beemster<br />

Peter Smit<br />

2009 Holland (11+)<br />

Jan Janse woont <strong>in</strong> het Noord-Hollandse dorpje De Rijp,<br />

gelegen op <strong>een</strong> eiland <strong>in</strong> het Beemstermeer. Hij wil later<br />

visser worden, net als veel andere mannen <strong>in</strong> het dorp.<br />

Hij schrikt dan ook erg als hij hoort dat er plannen zijn<br />

om het meer droog te leggen. Samen met veel dorpsgenoten<br />

komt hij <strong>in</strong> opstand tegen de drooglegg<strong>in</strong>g.<br />

Maar er heerst verdeeldheid, want het water verzwelgt<br />

ook stukken land: hele dorpen zijn al verdwenen. Zo gaat<br />

het niet langer, v<strong>in</strong>den de voorstanders van de <strong>in</strong>polder<strong>in</strong>g.<br />

Visvangst versus veiligheid…<br />

De strijd om de Beemster heeft ook echt plaatsgevonden.<br />

Het meer is <strong>in</strong> 1612 drooggelegd en dat had grote consequenties<br />

voor de eilandbewoners. In <strong>een</strong> nawoord vertelt<br />

de auteur dat de drooglegg<strong>in</strong>g is gebeurd zoals hij het <strong>in</strong><br />

dit boek heeft beschreven. Een kaart voor <strong>in</strong> het boek laat<br />

zien hoe de situatie was voor de <strong>in</strong>polder<strong>in</strong>g.<br />

De Beemster: Nederland en het water, 1612<br />

Verder lezen<br />

• Arend van Dam, ‘De Beemster’ <strong>in</strong>: Overal en ergens…,<br />

blz. 85 t/m 87 (Van Holkema & Warendorf)<br />

• Jan Ploeger, Verdacht (Delubas)


‘Maar hoe wil je dat dan aanpakken,<br />

Leeghwater? Vertel dat <strong>een</strong>s. Heb je <strong>een</strong><br />

plan, of sta je maar wat te raaskallen?’<br />

Jan hoorde papier knisperen.<br />

‘Kijk, Pieter, ik ben de hele week aan het<br />

peilen geweest en het Beemstermeer<br />

mag dan wel groot zijn maar het is lang<br />

zo diep niet als de vissers beweren.<br />

Troggen en kolken waar<strong>in</strong> zoetwatermonsters<br />

huizen en waar g<strong>een</strong> peillood<br />

de bodem raakt! Laat me toch niet<br />

lachen! Zeven voet diep is het, hier en<br />

daar tien en nergens dieper dan twaalf.<br />

En kijk <strong>een</strong>s hoe nauw de doorgangen<br />

zijn. Hier, bij het Spijkerboorse Gat, bij<br />

Purmerend en daar, bij Schermerhorn.<br />

Als we die doorgangen afsluiten en hier<br />

de bestaande dijken verhogen, dan hoeven<br />

we all<strong>een</strong> op deze stukken nieuwe<br />

dijken aan te leggen.’<br />

39


40<br />

De grachtengordel: stadsuitbreid<strong>in</strong>gen<br />

<strong>in</strong> de zeventiende eeuw, 1613-1662<br />

Het poppenhuis<br />

Christa Carbo<br />

2008 Nieuw Amsterdam (12+)<br />

Petronella Oortman was <strong>een</strong> schatrijke dame uit de<br />

zeventiende eeuw. Ze liet door <strong>een</strong> meubelmaker <strong>een</strong><br />

kab<strong>in</strong>et maken voor haar poppenhuis: <strong>een</strong> kast die is<br />

<strong>in</strong>gedeeld <strong>in</strong> kamers, net als <strong>een</strong> huis. Ze richtte dat <strong>in</strong><br />

met alles wat <strong>in</strong> die tijd <strong>in</strong> <strong>een</strong> echt huis thuishoorde. Het<br />

moest <strong>een</strong> kijkkast worden die heel precies haar wereld<br />

liet zien. De wereld van <strong>een</strong> chique Amsterdamse koopmansvrouw<br />

uit de zeventiende eeuw.<br />

Petronella’s poppenhuis is grotendeels bewaard gebleven<br />

en staat <strong>in</strong> het Rijksmuseum <strong>in</strong> Amsterdam. Voor dit<br />

boek zijn foto’s gemaakt van de verschillende ruimtes:<br />

de keuken en de tapijtkamer <strong>in</strong> het souterra<strong>in</strong>, de zaal en<br />

de kraamkamer op de benedenverdiep<strong>in</strong>g, en op zolder<br />

de turf- en provisiekamer en <strong>een</strong> k<strong>in</strong>derkamer. Zelfs aan<br />

het kle<strong>in</strong>ste kamertje is gedacht. Petronella heeft tw<strong>in</strong>tig<br />

jaar gewerkt aan de <strong>in</strong>richt<strong>in</strong>g van het poppenhuis en<br />

besteedde er tussen de tw<strong>in</strong>tig- en dertigduizend gulden<br />

aan. Genoeg om <strong>een</strong> echt huis te kopen.


Verder lezen<br />

• Arend van Dam, ‘De Gouden<br />

Bocht’ <strong>in</strong>: Overal en ergens…,<br />

blz. 91 t/m 93 (Van Holkema<br />

& Warendorf)<br />

• Philip Steele, Zomaar <strong>een</strong> stad<br />

door de eeuwen h<strong>een</strong> (Gottmer)<br />

In andere zeventiende-eeuwse poppenhuizen staan zilveren<br />

m<strong>in</strong>iatuurtjes van allerlei huisraad. Daar neemt ze g<strong>een</strong> genoegen<br />

mee: <strong>een</strong> bezem is <strong>in</strong> het echt niet van zilver, dus wil Petronella ook<br />

g<strong>een</strong> zilveren bezempjes <strong>in</strong> haar poppenhuis. Die laat ze maken<br />

van hout en varkenshaar. Sommige zijn zelfs <strong>een</strong> beetje schu<strong>in</strong><br />

afgesleten, alsof ze al vaak gebruikt zijn.<br />

41


42<br />

Verder lezen<br />

‘Wat geloofde Hugo de Groot dan?’<br />

‘Hugo de Groot vond dat de kerken g<strong>een</strong> ruzie<br />

moesten maken. Hij wilde <strong>een</strong>heid <strong>in</strong> de kerk. Hij<br />

steunde Oldenbarnevelt, die staatshoofd was.<br />

Oldenbarnevelt m<strong>een</strong>de dat Pr<strong>in</strong>s Maurits als<br />

legeraanvoerder onpartijdig moest blijven. Maar<br />

Maurits koos voor het geloof <strong>in</strong> predest<strong>in</strong>atie.’<br />

• Lizzy van Pelt, G<strong>een</strong> licht en g<strong>een</strong> lucht: de ontsnapp<strong>in</strong>g<br />

van Hugo de Groot (Niño)<br />

• Dick Walda, ‘Hugo de Groot’ <strong>in</strong>: Grote Nederlanders<br />

voor de jeugd [van 9-99 jaar], blz. 48 t/m 51(V<strong>een</strong>)


Hugo de Groot: pionier van<br />

het moderne volkenrecht, 1583-1645<br />

Zo groot als Hugo<br />

Marion Bloem<br />

2005 Pictures Publishers (8+)<br />

Lucie wordt door haar oom rondgeleid op Slot Loeveste<strong>in</strong>, het kasteel waar Hugo de Groot meer dan vierhonderd jaar<br />

geleden gevangenzat. Daar werd hem telkens <strong>een</strong> kist met boeken gebracht, want Hugo was dol op lezen. En met die<br />

kist wist hij uit Loeveste<strong>in</strong> te ontsnappen. Als politiek vluchtel<strong>in</strong>g was hij vogelvrij en kon hij niet meer naar zijn land<br />

terugkeren. Net zo m<strong>in</strong> als Lucies ouders dat konden: zij streden <strong>in</strong> hun land voor de rechten van de mens en moesten<br />

uite<strong>in</strong>delijk vluchten. Lucie herkent zich wel <strong>in</strong> die Hugo.<br />

Hugo de Groot had de woede van legeraanvoerder pr<strong>in</strong>s Maurits over zich afgeroepen door zijn standpunt over het<br />

geloof. Hij koos de zijde van Johan van Oldenbarnevelt, iets wat de verstandhoud<strong>in</strong>g met de pr<strong>in</strong>s niet ten goede<br />

kwam. Die gaf zijn soldaten opdracht Hugo gevangen te nemen. Van Oldenbarnevelt liet hij onthoofden.<br />

De ontsnapp<strong>in</strong>g wordt <strong>in</strong> het verhaal over Lucie <strong>in</strong> <strong>een</strong> apart stripverhaal beschreven.<br />

43


44<br />

De k<strong>in</strong>derbijbel van Nico ter L<strong>in</strong>den<br />

Nico ter L<strong>in</strong>den; illustraties Ceseli Josephus Jitta<br />

2008 Balans (11+)<br />

Kon<strong>in</strong>g op <strong>een</strong> ezel heet het boek met verhalen uit het Nieuwe Testament. Dat<br />

maakt nieuwsgierig: welke kon<strong>in</strong>g gaat er nu op <strong>een</strong> ezel zitten? In het boek<br />

staan nog meer verhalen die k<strong>in</strong>deren zullen smaken: ‘Vijf wijze en vijf dwaze<br />

meisjes’ en ‘Door <strong>een</strong> gat <strong>in</strong> het dak’. En ieder verhaal is voorzien van krachtige<br />

illustraties <strong>in</strong> kleur en zwart-wit. Zo zijn er <strong>in</strong> de drie delen van deze k<strong>in</strong>derbijbel<br />

de prachtige paradijsverhalen terug te v<strong>in</strong>den, maar ook het verhaal<br />

van de zondvloed en vertell<strong>in</strong>gen over bekende Bijbelfiguren als Mozes, de<br />

barmhartige Samaritaan en Maria Magdalena.<br />

Tot <strong>in</strong> de zeventiende eeuw waren de katholieken van men<strong>in</strong>g dat de Bijbel<br />

niet bedoeld was om door gewone mensen gelezen te worden. All<strong>een</strong> geeste-<br />

lijken mochten de Bijbel lezen, die volgens hen dan ook all<strong>een</strong> <strong>in</strong> het Latijn<br />

beschikbaar hoefde te zijn. De protestanten dachten daar anders over; hun<br />

predikanten wilden samen met de gelovigen de Bijbel lezen en uitleggen. In<br />

1637 versch<strong>een</strong> de eerste echte Bijbelvertal<strong>in</strong>g <strong>in</strong> het Nederlands, gebaseerd<br />

op de oude handschriften. Deze vertal<strong>in</strong>g wordt de Statenbijbel genoemd.<br />

De k<strong>in</strong>derbijbel van Nico ter L<strong>in</strong>den bevat twee boeken met verhalen uit<br />

het Oude Testament (Het land onder de regenboog en De profeet <strong>in</strong> de vis), en<br />

Kon<strong>in</strong>g op <strong>een</strong> ezel, waar<strong>in</strong> <strong>een</strong> keuze is gemaakt uit het Nieuwe Testament.<br />

Hiermee kunnen k<strong>in</strong>deren van nu kennismaken met de Bijbel, <strong>in</strong> hun eigen<br />

taal en op hun eigen niveau.<br />

Ik mag graag fantaseren<br />

dat de vier evangelisten<br />

over het randje van de<br />

hemel naar beneden kijken.<br />

‘Had jij dat kunnen<br />

denken,’ zeggen ze tegen<br />

elkaar, ‘dat onze verhalen<br />

<strong>in</strong> alle talen van de wereld<br />

zijn vertaald en dat ze al<br />

eeuwenlang iedere dag<br />

door miljoenen worden<br />

gelezen en doorverteld,<br />

<strong>in</strong> grote kathedralen en<br />

<strong>in</strong> kle<strong>in</strong>e kapelletjes, <strong>in</strong><br />

paleizen en schamele<br />

hutten?’


De Statenbijbel: het boek der boeken, 1637<br />

Verder lezen<br />

• D.A. Cramer-Schaap, Bijbelse verhalen voor k<strong>in</strong>deren. Nieuwe<br />

Testament (Ploegsma)<br />

• Hanna van Dorssen (red.), Het Hoogste Woord (De Fonte<strong>in</strong>)<br />

• Karel Eykman, Met open ogen: 100 bijbelse gedichten (De Fonte<strong>in</strong>)<br />

• Bob Hartman, Vertelbijbel (Ark Media)<br />

• Frans van Houwel<strong>in</strong>gen, Een boek vol boeken (Nederlands Bijbel-<br />

genootschap)<br />

45


46<br />

Het meisje van De Nachtwacht<br />

Claire Felicie en Chris Bos;<br />

illustraties Claire Felicie<br />

2007 Leopold (9+)<br />

Toen ze <strong>in</strong> 1642 werd geschilderd door de beroemde<br />

schilder Rembrandt van Rijn had ze<br />

er nog g<strong>een</strong> idee van dat ze zo beroemd zou<br />

worden: het meisje van ‘De Nachtwacht’. Dat<br />

schilderij hangt <strong>in</strong> het Rijksmuseum, en op <strong>een</strong><br />

nacht gebeurt daar iets opmerkelijks. Het meisje<br />

maakt zich los van het schilderij en gaat op zoek<br />

naar Rembrandt en haar eigen herkomst. Op<br />

haar tocht ontmoet ze kunstenaar Jan Wolkers.<br />

Samen praten ze over de grote schilder.<br />

Het meisje vertelt over haar tocht langs de schilderijen<br />

van de meester. In het boek staan details<br />

van afbeeld<strong>in</strong>gen daarvan, maar ook foto’s<br />

van het meisje dat door Amsterdam loopt, <strong>een</strong><br />

bezoek brengt aan het Rembrandthuis, <strong>in</strong> Den<br />

Haag naar het Mauritshuis gaat en <strong>in</strong> Leiden het<br />

Rembrandtmonument bezoekt. Veel wijzer keert<br />

ze terug naar het schilderij.<br />

Verder lezen<br />

• Bert van der Meij, Het geheime<br />

schilderij van Rembrandt (Sherpa;<br />

stripverhaal)<br />

• Bert Natter, Rembrandt, mijn vader.<br />

Verteld door Titus van Rijn (Rap)<br />

• Joyce Pool, Anna en het meesterstuk<br />

(Delubas)<br />

• Dick Walda, Het mysterie van<br />

de Nachtwacht (De Fonte<strong>in</strong>)<br />

• Jan Wolkers, De spiegel van<br />

Rembrandt (Waanders)


‘De Nachtwacht! Dat is <strong>een</strong> machtig mooi schilderij. Zoals die kerels uit het donker<br />

te voorschijn komen, dat zijn mensen die je zo <strong>een</strong> hand zou kunnen geven, zo<br />

lévend zijn ze. Maar je ziet ook het straatrumoer, je hoort de trom. Weergaloos.’<br />

‘En ik? Waarom heeft hij mij zo anders geschilderd dan de anderen?’<br />

Jan gr<strong>in</strong>nikt en kijkt me vertederd aan.<br />

‘Jij? Jij bent de ster <strong>in</strong> de nacht, jij zorgt voor het licht op dat schitterende doek.’<br />

Rembrandt: de grote schilders, 1606?-1669<br />

47


48<br />

De Atlas Major van Blaeu:<br />

de wereld <strong>in</strong> kaart, 1662<br />

Heibel om <strong>een</strong> zeekaart<br />

Peter Smit; illustraties Fiel van der V<strong>een</strong><br />

2008 Delubas (8+)<br />

Matthijs werkt <strong>in</strong> de Amsterdamse w<strong>in</strong>kel ‘De Gouden Zonnewijzer’ van kaartenmaker meester Blaeu. Hij merkt dat<br />

zijn meester ongeduldig wacht op schipper Willem Schouten. Hij wordt zelfs naar de kade gestuurd om te kijken of<br />

diens schip gearriveerd is. Daar ontdekt Matthijs dat de schipper al is opgehaald door meester Janssonius, <strong>een</strong> andere<br />

kaartenmaker. Wat is het toch, waar ieder<strong>een</strong> zo naar uitkijkt?<br />

Willem Schouten was ontdekk<strong>in</strong>gsreiziger. Samen met Jacob Lemaire ontdekte hij <strong>een</strong> nieuwe vaarweg langs het<br />

zuidelijkste punt van Zuid-Amerika. Willem Jansz. Blaeu maakte <strong>een</strong> boek over Schoutens zeereizen, waarvan enkele<br />

exemplaren bewaard zijn gebleven. Maar het belangrijkste werk van het bedrijf van Blaeu en zijn zoon was de Atlas<br />

Major uit 1662, de eerste vrijwel complete wereldatlas die ooit werd gemaakt.


Verder lezen<br />

‘Zoals u weet, was het doel van<br />

onze reis <strong>een</strong> nieuwe doortocht te<br />

zoeken onder Zuid-Amerika. De<br />

zeestraat die naar Magelhaes is<br />

genoemd, is namelijk all<strong>een</strong> vrij<br />

toegankelijk voor schepen van de<br />

Oost-Indische Compagnie. Alle<br />

andere Hollandse schepen moeten<br />

aan die compagnie toestemm<strong>in</strong>g<br />

vragen om erdoor te varen.<br />

Kapite<strong>in</strong> Lemaire was daarom<br />

van plan te proberen <strong>een</strong> andere<br />

weg te v<strong>in</strong>den. Hij wilde samen<br />

met zijn vader <strong>een</strong> eigen compagnie<br />

beg<strong>in</strong>nen en de naam had<br />

hij al bedacht: de Australische<br />

Compagnie.’<br />

• Arend van Dam, ‘Willem en Joan Blaeu’ <strong>in</strong>: Overal en ergens…,<br />

blz. 94 t/m 96 (Van Holkema & Warendorf)<br />

• Lieneke Dijkzeul, Bevroren tijd (Lemniscaat)<br />

• Lizette de Kon<strong>in</strong>g, Thijs en de geheime VOC-kaart (Kit Publishers)<br />

49


50<br />

Koers pal noord<br />

John Brosens<br />

2006 De Fonte<strong>in</strong> (11+)<br />

Michiel de Ruyter is zestien jaar als hij aanmonstert<br />

op <strong>een</strong> koopvaardijschip. Het is 1623, de<br />

tijd van de Spaanse overheers<strong>in</strong>g. Ondanks zijn<br />

jonge leeftijd is hij het die de leid<strong>in</strong>g neemt bij<br />

<strong>een</strong> ontsnapp<strong>in</strong>gspog<strong>in</strong>g, nadat de volledige<br />

bemann<strong>in</strong>g van het schip gevangen is genomen<br />

door de Spanjaarden. Het lukt hem met<br />

drie anderen weg te komen. En dan gaat hij te<br />

voet van van het het zuiden zuiden van Frankrijk, langs de kust,<br />

terug naar Vliss<strong>in</strong>gen.<br />

Dit verhaal is gebaseerd op <strong>een</strong> biografie van<br />

de beroemde zeeheld uit 1687. In het nawoord<br />

vertelt de auteur over de totstandkom<strong>in</strong>g van<br />

zijn verhaal. Hij heeft de route die De Ruyter<br />

aflegde gedeeltelijk zelf gelopen. Zijn ervar<strong>in</strong>gen<br />

en kennis nemen de lezer mee naar de<br />

zeventiende eeuw en geven <strong>een</strong> goed beeld<br />

van die tijd.<br />

Michiel de Ruyter: zeehelden en de brede<br />

armslag van de Republiek, 1607-1676


Michiel zoog gretig de buitenlucht <strong>in</strong> zijn longen.<br />

Hij nam de tijd om op adem te komen en keek om<br />

zich h<strong>een</strong>. Vlakbij doemde de contouren van <strong>een</strong><br />

galjoen op. De tunnel kwam <strong>in</strong> het water van de<br />

haven uit! Zijn gewonde arm deed vreselijk pijn.<br />

Voorzichtig zwom hij naar <strong>een</strong> gemetselde trap<br />

en wachtte af. Zouden de anderen het ook halen?<br />

Verder lezen<br />

• Peter van Beek, Mail uit Barbarije (Maretak)<br />

• K. Norel, Michiel Adriaanszoon de Ruyter:<br />

Bestevaer (Callenbach)<br />

• Jack Staller en Graddy Boven, De Admiraal:<br />

Michiel Adriaenszoon de Ruyter (Aprilis)<br />

• Marc Verhaegen & Jan Kragt, Het geheim van<br />

Michiel de Ruyter (Eureducation, stripboek)<br />

• Arne Zuidhoek, Goud en roem: wapenjongen<br />

van zeerover Laurens de Graaf (Niño)<br />

51


52<br />

Opgesloten!<br />

Lizette de Kon<strong>in</strong>g<br />

2009 Leopold (10+)<br />

Tijdens <strong>een</strong> schoolreisje naar het Mauritshuis raakt Joris<br />

opgesloten <strong>in</strong> het toilet. Het duurt even voordat hij bevrijd<br />

wordt. Tot zijn verbaz<strong>in</strong>g blijkt zijn redder <strong>een</strong> jongen te<br />

zijn van <strong>een</strong> schilderij van Frans Hals. ’s Nachts kan hij het<br />

schilderij verlaten en door het museum dwalen. En hij<br />

is niet de enige. Joris stapt <strong>een</strong> van de schilderijen <strong>in</strong> en<br />

belandt <strong>in</strong> het zeventiende-eeuwse Delft. Daar ontmoet hij<br />

Thonis Philipszoon die <strong>een</strong> w<strong>in</strong>kel heeft <strong>in</strong> l<strong>in</strong>nen en garen,<br />

op de hoek van de Leeuwenpoort. Thonis van de Leeuwenhoek,<br />

ofwel: Anthonie van Leeuwenhoek, die <strong>in</strong> 1673 de<br />

microscoop uitvond.<br />

Van Leeuwenhoek was <strong>een</strong> van de wetenschappers uit de<br />

Gouden Eeuw die belangrijke ontdekk<strong>in</strong>gen deden. Hij<br />

was <strong>een</strong> tijdgenoot van Christiaan Huygens, die <strong>in</strong> 1656<br />

<strong>een</strong> sl<strong>in</strong>geruurwerk ontwierp en samen met zijn broer<br />

Constantijn sterrenkijkers maakte. Met zo’n kijker<br />

ontdekte Christiaan de r<strong>in</strong>g rond Saturnus. Christiaan<br />

woonde niet zo ver van Delft, waar het verhaal van Joris<br />

speelt. Hem heeft Joris niet ontmoet, wel Constantijn,<br />

die even <strong>in</strong> het Mauritshuis opduikt.<br />

Cornelia boog zich over het houten<br />

apparaat en keek door het glazen<br />

lensje. Ze slaakte <strong>een</strong> ijselijke gil.<br />

‘Wat is dat?! Thonis, wat is dat voor<br />

monster?!’<br />

‘Mooi hè?’ glunderde Thonis. In<strong>een</strong>s<br />

kreeg hij Joris <strong>in</strong> het oog. Joris de<strong>in</strong>sde<br />

terug, maar dat was niet nodig.<br />

‘Kom jij ook maar hier.’<br />

Schoorvoetend schuifelde Joris naar<br />

de tafel. Hij probeerde elke seconde <strong>in</strong><br />

zich op te nemen. Dit was <strong>een</strong> historisch<br />

ogenblik.’


Christiaan Huygens: wetenschap<br />

<strong>in</strong> de Gouden Eeuw, 1629-1695<br />

Verder lezen<br />

• Bill Bryson, Een heel kle<strong>in</strong>e geschiedenis van bijna alles (Atlas)<br />

•<br />

Arend van Dam, ‘De verrekijker van Christiaan Huygens’ <strong>in</strong>:<br />

Lang geleden…, blz. 96 t/m 98 (Van Holkema & Warendorf)<br />

• Ad Maas, Newton <strong>in</strong> Nederland (Epsilon Uitgaven; stripverhaal)<br />

• Ella Snoep, Vl<strong>in</strong>ders vangen <strong>in</strong> de tropen (Waanders)<br />

53


54<br />

Sp<strong>in</strong>oza: op zoek naar de waarheid, 1632-1677<br />

De wereld van Sofie<br />

Joste<strong>in</strong> Gaarder<br />

2007 Houtekiet (14+)<br />

Op <strong>een</strong> dag ligt er <strong>een</strong> envelop voor Sofie <strong>in</strong> de<br />

brievenbus, zonder afzender, zonder postzegel.<br />

Er zit <strong>een</strong> brief <strong>in</strong> met <strong>een</strong> vraag: ‘wie ben jij?’ En<br />

er komt nog zo’n geheimz<strong>in</strong>nige brief. De vraag<br />

luidt nu: ‘waar komt de wereld vandaan?’ Dat zet<br />

Sofie aan het denken en ze is dan ook blij als ze <strong>een</strong><br />

paar dagen later ongevraagd <strong>een</strong> filosofiecursus<br />

ontvangt. Dat is het beg<strong>in</strong> van Sofies reis langs <strong>een</strong><br />

aantal belangrijke filosofen, waarbij ze ook kennismaakt<br />

met Sp<strong>in</strong>oza.<br />

Sofie wordt rondgeleid door de filosofieleraar<br />

Alberto Knox. Hij vertelt haar wie Sp<strong>in</strong>oza was en<br />

tegen welke achtergrond hij zijn ideeën ontwikkelde.<br />

De ideeën van de zeventiende-eeuwse filosoof<br />

zijn niet <strong>een</strong>voudig, maar de leergierige Sofie stelt<br />

veel vragen en Knox is <strong>een</strong> geduldige leraar. Hij<br />

vertelt aan Sofie dat Sp<strong>in</strong>oza bespot en vervolgd<br />

werd en dat dat alles te maken had met het feit<br />

dat hij de officiële godsdienst bekritiseerde.


Verder lezen<br />

‘Hij vond dat het christendom en het jodendom all<strong>een</strong><br />

dankzij verstarde dogma’s en holle rituelen bleven<br />

voortbestaan. Zelf was hij de eerste die de bijbel op<br />

<strong>een</strong> zogenaamde historisch-kritische wijze opvatte.’<br />

‘Leg <strong>een</strong>s uit.’<br />

‘Hij verwierp het idee dat de bijbel tot en met de kle<strong>in</strong>ste<br />

letter door God was geïnspireerd. Als wij de bijbel<br />

lezen, moeten we er ons de hele tijd van bewust zijn<br />

<strong>in</strong> welke tijd die geschreven is.’<br />

• Margreet de Heer, Filosofie <strong>in</strong> beeld (Me<strong>in</strong>ema; stripverhaal)<br />

• Henk van Kerkwijk, ‘Benedictus Sp<strong>in</strong>oza’ <strong>in</strong>: Grote Nederlanders<br />

voor de jeugd [van 9-99 jaar], blz. 56 t/m 59 (V<strong>een</strong>)<br />

• Henk van Kerkwijk, Het rampjaar (Zwijsen)<br />

55


56<br />

Slaaf k<strong>in</strong>dje slaaf<br />

Dolf Verroen; illustraties Veronica Nahmias<br />

2006 Guijs (10+)<br />

Er wordt ter ere van Maria’s twaalfde verjaardag feestgevierd.<br />

Met champagne en heerlijk eten. Het cadeau van<br />

haar vader wordt met veel aplomb op <strong>een</strong> zilveren schaal<br />

b<strong>in</strong>nengebracht. Onder het deksel blijkt <strong>een</strong> kle<strong>in</strong>e zwarte<br />

jongen te zitten: Koko, Maria’s eerste eigen slaaf. Slavernij<br />

hoort bij Maria’s leven. Ze staat er niet bij stil en handelt<br />

net zoals de volwassenen om haar h<strong>een</strong>: slaven zijn<br />

gebruiksvoorwerpen.<br />

Maria doet verslag van de gebeurtenissen, zonder commentaar,<br />

zonder emotie. En juist dat maakt het verhaal<br />

aangrijpend. De schetsmatige illustraties <strong>in</strong> zwart-wit<br />

onderstrepen wat er tussen de regels verteld wordt:<br />

all<strong>een</strong> de slaven hebben ‘echte gezichten’ gekregen,<br />

terwijl die van de domhoofdige blanken ‘leeg’ zijn gebleven.<br />

Dit <strong>een</strong>voudige verhaal laat diepe sporen na. Want,<br />

zoals de auteur het toelicht: ‘alle mensen <strong>in</strong> dit verhaal<br />

zijn verzonnen, toch is alles echt gebeurd.’<br />

Slavernij: mensenhandel en gedwongen<br />

arbeid <strong>in</strong> de Nieuwe Wereld, ca. 1637-1863


Dit is Koko, zei papa.<br />

Een slaafje voor onze Maria.<br />

Van tante Elisabeth kreeg ik <strong>een</strong> zweepje.<br />

Het paste net niet <strong>in</strong> de tas.<br />

Jammer.<br />

Verder lezen<br />

• Bené Alfonso, Medicijnmeester (Lemniscaat)<br />

• Miep Diekmann, Marijn bij de Lorredraaiers (Leopold)<br />

• Joyce Pool, Sisa (Lemniscaat)<br />

• Lydia Rood, Dans om het zwarte goud (Leopold)<br />

• Rob Ruggenberg, Slavenhaler (Querido)<br />

• Kathl<strong>een</strong> Vereecken, Lara & Rebecca: <strong>in</strong> de schaduw<br />

van het gele huis (Querido)<br />

57


58<br />

Spiegelspreuk<br />

Lida Dijkstra;<br />

illustraties Roelof van der Schans<br />

2007 Aed Levwerd (11+)<br />

Willem, nog maar net negen jaar, is van huis weggelopen.<br />

Waarom weet hij zelf niet zo precies. Het<br />

is achteraf <strong>een</strong> stom plan. Toch gaat hij verder,<br />

op weg naar Leeuwarden, naar het Pr<strong>in</strong>cessehof.<br />

Daar woont Willems oma. Want deze weggelopen<br />

knaap blijkt niemand anders dan Willem van<br />

Oranje, de erfstadhouder en admiraal-generaal<br />

van de Verenigde Nederlanden. Hij heeft genoeg<br />

van het leven aan het Haagse stadhouderlijk hof.<br />

Hij wil g<strong>een</strong> poederpruik op en kled<strong>in</strong>g aan met<br />

rare kanten frutsels aan de mouwen. Willem wil<br />

g<strong>een</strong> stadhouder worden.<br />

Het verhaal speelt <strong>in</strong> 1757. De lezer loopt met<br />

Willem door het achttiende-eeuwse Leeuwarden<br />

en neemt <strong>een</strong> kijkje aan het hof van Willems oma,<br />

Marijke Meu, ofwel Maria Louise van Hessen-Kassel.<br />

Het Pr<strong>in</strong>cessehof is nu <strong>een</strong> museum. Lodelakei, die<br />

Willems vriend wordt <strong>in</strong> het verhaal, waart daar<br />

nog steeds rond.


Buitenhuizen: rijk wonen buiten de stad, 17e en 18e eeuw<br />

Door de Grote Kerkstraat liepen<br />

mensen. Mannen met driehoekige<br />

steken. Vrouwen met manden aan<br />

hun arm die boodschappen g<strong>in</strong>gen<br />

doen. Af en toe ratelde <strong>een</strong> koets<br />

voorbij, soms zelfs met <strong>een</strong> palfrenier<br />

aan de achterkant.<br />

Willem keek naar het leven op straat<br />

als naar beelden uit <strong>een</strong> prentenboek.<br />

Mooi en kleurig, maar hij<br />

maakte er g<strong>een</strong> deel van uit.<br />

Verder lezen<br />

• Arend van Dam, ‘Zomer op Aardenburg’ <strong>in</strong>: Overal en<br />

ergens…, blz. 82 t/m 84 (Van Holkema & Warendorf)<br />

• Joke Reijnders, Het spook van Vechtvliet (Delubas)<br />

59


60<br />

Eise Eis<strong>in</strong>ga: de Verlicht<strong>in</strong>g<br />

<strong>in</strong> Nederland, 1744-1828<br />

Hallo aarde, hier Maan<br />

Syl van Duyn; illustraties Sandra Klaassen<br />

2000 Van Goor (9+)<br />

‘VERHUIZEN IS STOM’. Maan kan het niet luid genoeg<br />

laten horen. Samen met zijn moeder is hij naar de grote<br />

stad verhuisd en nu moet hij naar <strong>een</strong> nieuwe school.<br />

Gelukkig is daar Sproet, met wie hij zijn belangstell<strong>in</strong>g<br />

voor sterren en planeten kan delen. Sproet mag mee<br />

naar de plaatselijke sterrenwacht. Samen met zijn oom<br />

Ge gaat Maan naar het planetarium van Eise Eis<strong>in</strong>ga <strong>in</strong><br />

Franeker. Oom Ge belooft hem te helpen om thuis <strong>in</strong><br />

zijn kamertje <strong>een</strong> heelal aan het plafond te bouwen.<br />

Sproet is daarbij ook van de partij.<br />

Eise Eis<strong>in</strong>ga was al jong geïnteresseerd <strong>in</strong> sterrenkunde<br />

en wiskunde. Hij bouwde <strong>in</strong> zijn huis <strong>in</strong> Franeker <strong>een</strong><br />

model van het zonnestelsel. Aan de bouw besteedde<br />

hij zeven jaar, en zijn planetarium, dat <strong>in</strong> 1781 gereed<br />

kwam, werkt nog steeds. Hij bevestigde het aan het plafond<br />

van zijn huiskamer, waar het nu nog te bezichtigen<br />

is. Maan wilde er altijd al naar toe. Hij is diep onder de<br />

<strong>in</strong>druk als hij het oude planetarium b<strong>in</strong>nengaat.


Verder lezen<br />

•<br />

Hij streek met zijn v<strong>in</strong>ger langs de<br />

deurpost, haalde diep adem en stapte<br />

voorzichtig de kamer <strong>in</strong>. Zijn ogen moesten<br />

even wennen aan de schemer<strong>in</strong>g.<br />

Het was <strong>een</strong> blauwe kamer. Blauw met<br />

goud. Blauw zoals de aarde was op de<br />

foto’s vanuit <strong>een</strong> satelliet. Goud zoals de<br />

zon straalde als hij hoog aan de hemel<br />

stond. De geur van de kamer prikkelde<br />

<strong>in</strong> zijn neus. Het rook er naar boenwas<br />

en naar iets van lang geleden, naar<br />

iets van vroeger wat hij niet thuis kon<br />

brengen. Misschien was de geur van het<br />

heelal stiekem de kamer b<strong>in</strong>nengeglipt.<br />

Arend van Dam, ‘Eise Eis<strong>in</strong>ga’ <strong>in</strong>:<br />

Overal en ergens…, blz. 17 t/m 19<br />

(Van Holkema & Warendorf)<br />

• Piet van der Waal, Tienduizend<br />

spijkers en <strong>een</strong> sl<strong>in</strong>ger (Delubas)<br />

61


62<br />

Otto is wat boeken betreft <strong>in</strong> de verkeerde<br />

tijd geboren. Er zijn weliswaar<br />

voor het eerst echte k<strong>in</strong>derboeken die<br />

speciaal voor k<strong>in</strong>deren zoals hij zijn<br />

geschreven. En er komen telkens weer<br />

nieuwe boeken bij. Maar of hij daar<br />

nu blij mee moet zijn… Bijna al die<br />

boeken gaan over brave k<strong>in</strong>deren die<br />

goed hun best doen op school, veel<br />

lezen en altijd naar hun ouders luisteren.<br />

De verhalen zitten vol ‘belangrijke’<br />

lessen voor k<strong>in</strong>deren.<br />

Verder lezen<br />

• Frank Herzen, Opstand <strong>in</strong> de stad (Zwijsen)<br />

• Theo Hoogstraten, De verdwenen grenadier (Sjaloom)<br />

• Jan Ploeger, Oproer <strong>in</strong> Utrecht (Delubas)


K<strong>in</strong>deren van Nederland<br />

Jan Paul Schutten; illustraties Paul Teng<br />

2008 Nieuw Amsterdam (11+)<br />

Otto van Eck is 11 jaar en hij houdt <strong>een</strong> dagboek bij. Niet<br />

omdat hij dat zelf wil, maar omdat hij dat moet van zijn<br />

ouders. Zij voeden hun zoon bewust op met de gedachte<br />

dat als je gehoorzaam bent en goed leert, je later <strong>een</strong><br />

gelukkige volwassene wordt met <strong>een</strong> goede baan. Otto<br />

moet dan ook niet <strong>in</strong> zijn dagboek schrijven wat hij<br />

gedaan heeft, maar welke lessen hij leert uit de boeken<br />

die hij leest en hoe hij zich die dag heeft gedragen. Otto’s<br />

ouders zijn mensen van de ‘nieuwe tijd’, de Verlicht<strong>in</strong>g.<br />

Het verhaal ‘Otto’ is te v<strong>in</strong>den <strong>in</strong> K<strong>in</strong>deren van Nederland,<br />

op blz. 98 t/m 111. De ouders van Otto steunen de patriotten,<br />

de mensen die tegen de machthebbers zijn. Volgens<br />

hen hebben de nakomel<strong>in</strong>gen van Willem van Oranje lang<br />

genoeg de macht <strong>in</strong> handen gehad en is het tijd voor <strong>een</strong><br />

nieuw geluid. Otto’s oom, Pieter Paulus, is de belangrijkste<br />

leider van de patriotten. Otto heeft ruim zes jaar <strong>in</strong> zijn<br />

dagboek geschreven, tussen 1791 en 1797. Een jaar later<br />

overleed hij, op zijn achttiende. Dankzij dit egodocument<br />

krijgt de lezer <strong>een</strong> kijkje <strong>in</strong> het leven van <strong>een</strong> jongen uit<br />

de betere kr<strong>in</strong>gen aan het e<strong>in</strong>d van de achttiende eeuw.<br />

De patriotten: crisis <strong>in</strong> de Republiek, 1780-1795<br />

63


64<br />

Napoleon Bonaparte: de Franse tijd, 1769-1821<br />

‘Ik breng u <strong>een</strong> boodschap van mijn moeder, meneer.’<br />

‘Nou?’<br />

‘Ze wil weten of u vandaag met ons wilt mee-eten.’<br />

Hij barstte <strong>in</strong> lachen uit. Nogal onbeleefd, v<strong>in</strong>d ik,<br />

maar ik deed alsof ik het niet merkte.<br />

‘Dus we kunnen u verwachten?’<br />

Napoleon moest nog harder lachen. Verward keek ik<br />

naar Marchand.<br />

‘De keizer d<strong>in</strong>eert niet met anderen, mademoiselle,’<br />

legde Marchand vriendelijk uit. ‘Ze d<strong>in</strong>eren met hem.<br />

En all<strong>een</strong> op uitnodig<strong>in</strong>g van Zijne Majesteit.’<br />

Verder lezen<br />

• Arend van Dam, ‘De vergeten kon<strong>in</strong>g’ <strong>in</strong>: Lang geleden…,<br />

blz. 106 t/m 108 (Van Holkema & Warendorf)<br />

• Pascal Davoz, Napoleon Bonaparte (Casterman; stripverhaal)<br />

•<br />

Han van der Horst, ‘Eerst de kon<strong>in</strong>g, toen de keizer’ <strong>in</strong>:<br />

Avontuur van Nederland, blz. 76 t/m 79 (Scriptum)


Betsy en Napoleon<br />

Staton Rab<strong>in</strong><br />

2005 Van Goor (12+)<br />

Het is herfst 1815. Een Brits schip nadert de kust van<br />

S<strong>in</strong>t-Helena met aan boord voormalig keizer Napoleon.<br />

Tijdens de eerste maanden van zijn verbann<strong>in</strong>g woont<br />

Napoleon Bonaparte op het landgoed van de ouders<br />

van Betsy Balcombe, die zelf net is teruggekeerd van<br />

<strong>een</strong> Engelse kostschool. De vrijgevochten Betsy en<br />

de bannel<strong>in</strong>g raken bevriend. Een vriendschap die<br />

de familie Balcombe duur komt te staan.<br />

Betsy vertelt haar verhaal achteraf, als Napoleon al<br />

lang niet meer leeft en zij samen met haar familie S<strong>in</strong>t-<br />

Helena heeft moeten verlaten. Het verhaal is gebaseerd<br />

op werkelijke gebeurtenissen, die achter <strong>in</strong> het boek<br />

worden toegelicht. In 1844 publiceerde de echte Betsy<br />

<strong>een</strong> autobiografie, waar<strong>in</strong> ze haar her<strong>in</strong>ner<strong>in</strong>gen aan<br />

de drie jaar dat ze met de keizer bevriend was aan het<br />

papier toevertrouwde.<br />

65


66<br />

De Oranjes: van Willem van Oranje<br />

tot erfpr<strong>in</strong>ses Amalia<br />

Han van Bree en Piet Lekkerkerk<br />

2006 Rijksmuseum / Nieuw Amsterdam (13+)<br />

Eerst kende Nederland <strong>een</strong> aantal stadhouders, die allemaal Willem<br />

heetten. Na het <strong>in</strong>storten van het rijk van Napoleon keerde erfpr<strong>in</strong>s<br />

Willem Frederik <strong>in</strong> 1813 terug <strong>in</strong> Nederland: zou hij stadhouder<br />

Willem VI worden? In maart 1814 werd hij <strong>in</strong> de Nieuwe Kerk <strong>in</strong><br />

Amsterdam officieel <strong>in</strong>gehuldigd als soevere<strong>in</strong> vorst. Na de slag bij<br />

Waterloo noemde hij zichzelf kon<strong>in</strong>g van het Verenigd Kon<strong>in</strong>krijk:<br />

kon<strong>in</strong>g Willem I was de eerste kon<strong>in</strong>g die de nieuwe monarchie<br />

vorm gaf. Een van zijn bijnamen luidde ‘Kon<strong>in</strong>g Koopman’.<br />

In dit <strong>in</strong>formatieve boek passeren alle voorvaderen van Willem I de<br />

revue en komen ook de nazaten aan bod: van Willem II en III via de<br />

kon<strong>in</strong>g<strong>in</strong>nen Wilhelm<strong>in</strong>a, Juliana en Beatrix tot en met erfpr<strong>in</strong>ses<br />

Amalia. Het boek is voorzien van geschilderde portretten, details<br />

uit schilderijen en foto’s, onder meer van het praalgraf van Willem<br />

van Oranje <strong>in</strong> de Nieuwe Kerk <strong>in</strong> Delft. Het brengt de geschiedenis<br />

van het Nederlandse vorstenhuis Oranje-Nassau van 1544 tot nu<br />

op <strong>een</strong> aantrekkelijke manier <strong>in</strong> beeld.


Willem I zette zich volop <strong>in</strong> om van ‘zijn’ Verenigd<br />

Kon<strong>in</strong>krijk <strong>een</strong> politiek en economisch succes te maken.<br />

Hij bevorderde handel en nijverheid onder meer met<br />

grote <strong>in</strong>frastructurele werken. De nieuw opgerichte<br />

Nederlandsche Handel Maatschappij en de exploitatie<br />

van Nederlands-Indië door middel van het cultuurstelsel<br />

werden de kurk waarop economisch Nederland dreef.<br />

Verder lezen<br />

• Arend van Dam, ‘Frederiksoord’ <strong>in</strong>: Overal en ergens…,<br />

•<br />

•<br />

blz. 31 t/m 33 (Van Holkema & Warendorf)<br />

Arend van Dam, ‘De kon<strong>in</strong>g die graag koopman wilde zijn’ <strong>in</strong>:<br />

Lang geleden…, blz. 109 t/m 111 (Van Holkema & Warendorf)<br />

Han van der Horst, ‘De kon<strong>in</strong>g zoekt het zelf wel uit’ <strong>in</strong>:<br />

Avontuur van Nederland, blz. 80 t/m 83 (Scriptum)<br />

• Mart<strong>in</strong>e Letterie, Ver van huis (Leopold)<br />

• Greetje Vagevuur, Het Oranjemysterie (Delubas)<br />

Kon<strong>in</strong>g Willem I: het kon<strong>in</strong>krijk van<br />

Nederland en België, 1772-1843<br />

67


68<br />

De eerste spoorlijn: de versnell<strong>in</strong>g, 1839<br />

Complot op het spoor<br />

Arend van Dam<br />

2005 Leopold (9+)<br />

Op het station van Utrecht staat de tre<strong>in</strong> naar Parijs<br />

op het punt te vertrekken. Plotsel<strong>in</strong>g is er onrust: er<br />

is <strong>een</strong> kist gevonden met daar<strong>in</strong> niet all<strong>een</strong> juwelen<br />

en waardevolle papieren, maar maar ook <strong>een</strong> levende man! man!<br />

Alle <strong>in</strong>zittenden <strong>in</strong>zittenden van de gereedstaande tre<strong>in</strong> worden worden<br />

ondervraagd. Amalia zat ook <strong>in</strong> die tre<strong>in</strong>. tre<strong>in</strong>. Ze vertrouwt<br />

het niet en gaat samen samen met Jaap, de zoon zoon van de<br />

stoker, op onderzoek onderzoek uit.<br />

Het verhaal speelt <strong>in</strong> 1887, zo’n vijftig jaar nadat de<br />

eerste spoorlijn <strong>in</strong> Nederland werd geopend. Inmiddels<br />

was er sprake van grote concurrentie: welke<br />

maatschappij slaagde er<strong>in</strong> de meeste meeste spoorlijnen aan<br />

te leggen? Welke maatschappij kreeg kreeg de stations stations <strong>in</strong><br />

handen? De auteur licht <strong>in</strong> <strong>in</strong> <strong>een</strong> nawoord de toenmalige<br />

situatie op het spoor toe. De geschiedenis met de<br />

koffer is echt echt gebeurd; het verhaal is gevonden <strong>in</strong> het<br />

archief van het Spoorwegmuseum.<br />

Spoorwegmuseum.


‘Je weet dat er <strong>een</strong> man <strong>in</strong> de kist lag.<br />

Ken je die?’<br />

Ze wist niet wat ze hoorde. Hoe kon<br />

zij de man <strong>in</strong> de kist kennen?<br />

‘Na zijn aanhoud<strong>in</strong>g weigerde hij<br />

zijn naam te noemen. Hij mompelde<br />

<strong>een</strong> paar woorden <strong>in</strong> het Frans. Dat<br />

is vreemd. In de kist zaten ook <strong>een</strong><br />

tas en <strong>een</strong> koffertje. En weet je wat<br />

daar<strong>in</strong> zat?’<br />

Ze schudde haar hoofd, hoewel Jaap<br />

het haar had verteld.<br />

Verder lezen<br />

• Anneriek van Heugten, De vuurdraak (Delubas)<br />

• Col<strong>in</strong> Hynson, De geschiedenis van spoorwegen<br />

en tre<strong>in</strong>en (Corona)<br />

• Gerard Sonnemans, Groene stroom: avonturen<br />

langs het Duitse lijntje (Sjaloom)<br />

69


70<br />

Het boek van Opa Politiek<br />

Hans Daalder;<br />

illustraties Boem van Ravenswaaij<br />

2006 Bakker (10+)<br />

De opa van Elsemieke, Nathalie, Emilie en David<br />

is ‘professor <strong>in</strong> de politiek’. Zij stellen hem vragen<br />

over hoe de Nederlandse politiek <strong>in</strong> elkaar zit: ‘Is<br />

de kon<strong>in</strong>g<strong>in</strong> de baas <strong>in</strong> Nederland?’, ‘Wat is het<br />

parlement?’ en ‘Wie kiest wie?’ Ook het ontstaan<br />

van de grondwet wordt besproken, want als opa<br />

heeft uitgelegd wat de kon<strong>in</strong>g<strong>in</strong> wel en wat ze niet<br />

mag, wat de m<strong>in</strong>isters doen en welke macht het<br />

parlement heeft, willen de k<strong>in</strong>deren weten waar<br />

dat allemaal is geregeld. Ook daar weet opa het<br />

antwoord op.<br />

In 1848 werd de grondwet <strong>in</strong>grijpend gewijzigd.<br />

De toenmalige kon<strong>in</strong>g, Willem II, stemde ermee <strong>in</strong><br />

dat hij m<strong>in</strong>der macht kreeg en het volk meer. De<br />

grondwet van 1848 is opgesteld door <strong>een</strong> commissie<br />

onder leid<strong>in</strong>g van de staatsrechtgeleerde<br />

Thorbecke en wordt gezien als het beg<strong>in</strong> van de<br />

parlementaire democratie.<br />

De Grondwet: de belangrijkste wet van <strong>een</strong> staat, 1848


De grondwet? Dat is de belangrijkste wet <strong>in</strong><br />

Nederland. Die hebben we al bijna tweehonderd<br />

jaar. Die is wel af en toe veranderd,<br />

en niet zo lang geleden, <strong>in</strong> 1983, bijna<br />

helemaal herschreven.<br />

Verder lezen<br />

• Arend van Dam, ‘Kon<strong>in</strong>g Willem II’ <strong>in</strong>: Lang geleden…,<br />

blz. 112 t/m 113 (Van Holkema & Warendorf)<br />

• Arend van Dam, ‘De Speelplaatsenpartij’ <strong>in</strong>: Overal en<br />

ergens…, blz. 107 t/m 109 (Van Holkema & Warendorf)<br />

• Peter Hoogenboom (red.), Wetboek voor jongeren<br />

(Lenthe Publishers)<br />

71


72<br />

Max Havelaar: aanklacht tegen<br />

wantoestanden <strong>in</strong> Indië, 1860<br />

De strijd van Dasar<br />

Peter Vervloed; illustraties John Rabou<br />

2009 Delubas (8+)<br />

Op last van het Nederlands bestuur moet de <strong>in</strong>landse bevolk<strong>in</strong>g <strong>een</strong><br />

weg aanleggen door de onherbergzame natuur van Indië. Alle mannen<br />

worden <strong>in</strong>gezet, met gevolg dat ze niet <strong>in</strong> staat zijn hun land te<br />

bewerken en de oogsten dreigen te mislukken. Op <strong>een</strong> dag gebeurt<br />

er <strong>een</strong> ernstig ongeluk: er komt <strong>een</strong> law<strong>in</strong>e van rotsblokken naar<br />

beneden, waarbij de vader van Dasar om het leven komt. Als de jongen<br />

gedwongen wordt de plaats van zijn vader <strong>in</strong> te nemen, gaat hij<br />

verhaal halen bij de sultan en bij meneer De Kock. Dit zet <strong>een</strong> reeks<br />

van gewelddadigheden <strong>in</strong> gang.<br />

‘Mag ik me even voorstellen?’ Zo wendt de schrijver van het verhaal<br />

over Dasar zich tot de lezer, net als <strong>in</strong> 1860 Batavus Droogstoppel dat<br />

deed <strong>in</strong> Max Havelaar, of de koffieveil<strong>in</strong>gen der Nederlandsche Handel-<br />

Maatschappij. Hij heeft namelijk ook <strong>een</strong> pak papier gevonden. In<br />

het huis van zijn schoonvader, die <strong>in</strong> Indië heeft gewoond. En net<br />

als <strong>in</strong> dat beroemde verhaal wordt de schrijnende geschiedenis van<br />

de onderdrukk<strong>in</strong>g van de <strong>in</strong>landse bevolk<strong>in</strong>g onderbroken door<br />

<strong>een</strong> Indisch sprookje, vergelijkbaar met het verhaal over Saïdjah<br />

en Ad<strong>in</strong>da. Achter <strong>in</strong> het boek is extra <strong>in</strong>formatie te v<strong>in</strong>den over<br />

Multatuli en de situatie die hij <strong>in</strong> zijn Max Havelaar bekritiseerde.


‘Wat nu?’ vraagt <strong>een</strong> van de boeren. ‘We gaan de andere arbeiders halen,’ antwoordt<br />

Soeng. ‘Dan gaan we met z’n allen naar het huis van De Kock. We zullen die Hollandse<br />

meneer <strong>een</strong>s even duidelijk maken dat we boeren zijn en g<strong>een</strong> slaven!’<br />

Verder lezen<br />

• Arend van Dam, ‘Eduard Douwes Dekker’ <strong>in</strong>: Lang geleden…,<br />

blz. 114 t/m 115 (Van Holkema & Warendorf)<br />

• Theo Engelen, ‘Eduard Douwes Dekker’ <strong>in</strong>: Grote Nederlanders<br />

voor de jeugd [van 9-99], blz. 84 t/m 86 (V<strong>een</strong>)<br />

• Multatuli, Saïdjah en Ad<strong>in</strong>da (Eenvoudig Communiceren)<br />

• Multatuli, Woutertje Pieterse (Hoogland & van Klaveren)<br />

73


74<br />

Zwarte sneeuw<br />

Simone van der Vlugt<br />

2007 Lemniscaat (11+)<br />

Wie de pacht niet kan betalen, wordt onverbiddelijk op straat gezet.<br />

Emma en haar familie – vader Sjeng, de hoogzwangere moeder Annekatrien<br />

en hun vijf k<strong>in</strong>deren – beproeven na hun uitzett<strong>in</strong>g hun geluk<br />

<strong>in</strong> Kerkrade. Daar kunnen vader, Emma en twee broers <strong>in</strong> de mijn werken.<br />

Emma is pas veertien jaar en hoe vaak ze ook bidt tot de Heilige Cathar<strong>in</strong>a,<br />

<strong>een</strong> ongeluk is niet te voorkomen. Als de jongste k<strong>in</strong>deren diep <strong>in</strong> de mijn<br />

verborgen worden tijdens <strong>een</strong> bezoek van de <strong>in</strong>spectie, wil Emma laten<br />

zien hoe het er <strong>in</strong> de mijn écht aan toegaat. En dan stort <strong>een</strong> deel van<br />

<strong>een</strong> mijnschacht <strong>in</strong>. Samen met Rudolf, de zoon van de landeigenaar,<br />

zit ze opgesloten <strong>in</strong> de mijn.<br />

Het verhaal speelt <strong>in</strong> 1845. Emma en haar broers vormden g<strong>een</strong> uitzonder<strong>in</strong>g:<br />

alle k<strong>in</strong>deren uit arme gez<strong>in</strong>nen moesten meewerken om de kost<br />

te verdienen. De werkomstandigheden waren slecht, en langzaam maar<br />

zeker kwamen er protesten: artsen en onderwijzers benadrukten dat<br />

het werk vaak ongezond was en dat k<strong>in</strong>deren naar school moesten. De<br />

K<strong>in</strong>derwet van Van Houten uit 1874 verbood de arbeid van k<strong>in</strong>deren tot<br />

twaalf jaar <strong>in</strong> werkplaatsen en fabrieken. In 1900 werd de Leerplichtwet<br />

<strong>in</strong>gesteld. Emma hoeft na het ongeluk niet meer de mijn <strong>in</strong>. Ze kan dienstmeisje<br />

<strong>in</strong> Maastricht worden. Daar komt ze <strong>in</strong> contact met mensen die de<br />

misstanden <strong>in</strong> de mijnen aan de kaak stellen.<br />

Verzet tegen k<strong>in</strong>derarbeid: de werk-<br />

plaats uit, de school <strong>in</strong>, 19e eeuw


Af en toe kijkt ze over haar schouder en<br />

dan ziet ze Rudolf verbijsterd om zich h<strong>een</strong><br />

kijken. Naar de k<strong>in</strong>deren die, verbl<strong>in</strong>d door<br />

het zweet, op handen en voeten de overvolle<br />

manden kolen achter zich aanslepen. Naar<br />

het magere, zwarte gezichtje van het meisje<br />

dat de luchtdeur achter hen sluit.<br />

Verder lezen<br />

• Mart<strong>in</strong>e Letterie, Broer <strong>in</strong> de fabriek (Zwijsen)<br />

• Mart<strong>in</strong>e Letterie, Opa Sigaar (Clavis)<br />

• Jan Paul Schutten, ‘Neeltje Doff’ <strong>in</strong>: K<strong>in</strong>deren van Nederland,<br />

blz. 114 t/m 128 (Nieuw Amsterdam)<br />

• Jacques Vriens, Weg uit de Peel (Van Holkema & Warendorf)<br />

75


76<br />

V<strong>in</strong>cent van Gogh: <strong>een</strong> leven <strong>in</strong> schilderijen<br />

Frank Groothof en Marjet Huiberts; illustraties Irma Braat<br />

2008 Nieuw Amsterdam (10+)<br />

‘Van Gogh is <strong>een</strong> wereldster’, schrijft jeugdboekenauteur Jan Paul<br />

Schutten <strong>in</strong> de <strong>in</strong>leid<strong>in</strong>g. En dat terwijl hij volgens sommigen voor hij<br />

stierf maar één schilderij heeft verkocht. Hij werd onderhouden door<br />

zijn broer Theo, met wie hij zijn leven lang <strong>een</strong> uitgebreide briefwissel<strong>in</strong>g<br />

voerde. Die brieven zijn bewaard gebleven en vertellen het<br />

levensverhaal van de twee broers. In dit boek zijn gesprekken tussen<br />

Theo en V<strong>in</strong>cent en hun gedachten verwoord: ‘O, wat <strong>een</strong> ramp. Vader<br />

is razend op V<strong>in</strong>cent…’ beg<strong>in</strong>t Theo het verhaal. V<strong>in</strong>cent moet als hij<br />

elf jaar is naar <strong>een</strong> kostschool <strong>in</strong> Zevenbergen en dat is de eerste keer<br />

dat de broers voor langere tijd van elkaar gescheiden worden. Op de<br />

bijbehorende cd is de gehele vertell<strong>in</strong>g te horen, ondersteund door<br />

muziek van componisten uit de tijd van Van Gogh.<br />

Ruim <strong>een</strong> eeuw na zijn zelfgekozen dood is V<strong>in</strong>cent van Gogh beroemder<br />

dan <strong>in</strong> de jaren dat hij werkte aan zijn schilderijen. Hij behoorde<br />

tot de impressionisten. We<strong>in</strong>ig mensen konden deze stijl <strong>in</strong> die tijd –<br />

e<strong>in</strong>d negentiende eeuw – waarderen. Ook andere impressionistische<br />

schilders, zoals Degas, Gaugu<strong>in</strong> en Monet, kregen pas later bekendheid.<br />

Theo is altijd <strong>in</strong> het talent van zijn broer blijven geloven en heeft<br />

hem zijn leven lang gestimuleerd.<br />

Verder lezen<br />

• Ceciel de Bie, Een brief van V<strong>in</strong>cent van Gogh<br />

(Van Gogh Museum)<br />

• Ceciel de Bie, Mijn broer V<strong>in</strong>cent van Gogh<br />

(Waanders)<br />

• Ceciel de Bie, V<strong>in</strong>cent van Gogh en de kleuren<br />

van de nacht (Van Gogh Museum)<br />

• Frank Groothof, V<strong>in</strong>cent en Theo, broeders<br />

<strong>in</strong> de kunst (Waanders)<br />

• Jos de Valk, Het schildersmenneke (Delubas)


Hij woont nu vlak bij <strong>een</strong> neef van ons, Mauve, die al <strong>een</strong> bekende schilder<br />

is. ‘V<strong>in</strong>cent, laten we afspreken dat je bij Mauve schilderlessen gaat nemen,<br />

dan zal ik je elke maand wat geld sturen voor eten en verf. Totdat je<br />

schilderijen goed genoeg zijn om te verkopen. Wat v<strong>in</strong>d je daarvan?’<br />

V<strong>in</strong>cent van Gogh: de moderne kunstenaar, 1853-1890<br />

77


78<br />

Helden!<br />

Janny van der Molen; illustraties Els van Egeraat<br />

2009 Ploegsma (10+)<br />

Uit <strong>een</strong> gesprek tussen twee dienstmeisjes maakt Francien op dat<br />

er b<strong>in</strong>nenkort <strong>een</strong> demonstratie georganiseerd wordt voor vrouwenkiesrecht.<br />

Hoewel ze er niet veel van begrijpt, is haar nieuwsgierigheid<br />

gewekt. Ook de dames die op theevisite komen bij haar<br />

moeder praten er – zij het met afschuw – over. Vrouwenkiesrecht:<br />

wat <strong>een</strong> onz<strong>in</strong>! All<strong>een</strong> freule Frisia blijkt <strong>een</strong> voorstander te zijn en<br />

zegt dat ze mee gaat doen aan de demonstratie. Ook Jette, het<br />

dienstmeisje wil meedoen. Maar dan wel <strong>in</strong> het diepste geheim,<br />

want het zou haar haar baan kunnen kosten. Op de grote dag glipt<br />

Francien stiekem het huis uit. Ze wil deze bijzondere bij<strong>een</strong>komst<br />

voor g<strong>een</strong> goud missen.<br />

Aletta Jacobs vond dat vrouwen en mannen voor de grondwet<br />

gelijk moesten zijn. De demonstratie waar Francien bij aanwezig<br />

was, werd georganiseerd op 16 juni 1916 <strong>in</strong> Amsterdam. In het verhaal<br />

(op blz. 52 t/m 81) ontmoet Francien mevrouw Jacobs,<br />

die haar <strong>een</strong> geel l<strong>in</strong>t geeft, het symbool dat alle demonstranten<br />

met zich meedragen.<br />

Aletta Jacobs: vrouwenemancipatie, 1854-1929


Als ze rond het middaguur onderweg zijn<br />

naar huis, zien ze <strong>een</strong> aantal agenten te<br />

paard. ‘Wat is dat nu?’ vraagt moeder.<br />

‘Op zondagmiddag?’ Vader glimlacht.<br />

‘Ach ja. Die vrouwen, hè. De politie is zeker<br />

bang dat ze elkaar <strong>in</strong> de haren vliegen.’<br />

‘Dat is waar ook,’ zegt moeder. ‘De demonstratie,<br />

die is vanmiddag. Worden daar dan<br />

zo veel vrouwen verwacht?’<br />

‘Nee, natuurlijk niet. Die dwaasheid.<br />

Een storm <strong>in</strong> <strong>een</strong> glas water,’ bromt vader.<br />

Verder lezen<br />

• Arend van Dam & Alex Wolf, ‘Aletta Jacobs’ <strong>in</strong>: Lang<br />

geleden…, blz. 123 t/m 124 (Van Holkema & Warendorf)<br />

• Els Launspach, ‘Aletta Jacobs’ <strong>in</strong>: Grote Nederlanders voor<br />

de jeugd [van 9-99 jaar], blz. 96 t/m 98 (V<strong>een</strong>)<br />

• Kaye Stearman, Fem<strong>in</strong>isme (Corona)<br />

79


80<br />

De Eerste Wereldoorlog: oorlog<br />

en neutraliteit, 1914-1918<br />

Voetballen of vechten<br />

Herman van Campenhout<br />

2006 Davidsfonds/Infodok (13+)<br />

Tijdens Kerstmis besluiten de Duitse en de geallieerde<br />

soldaten tot <strong>een</strong> <strong>in</strong>formeel staakt-het-vuren. Een aantal<br />

dagen praten vriend en vijand met elkaar <strong>in</strong> het niemandsland<br />

tussen de loopgraven, wisselen cadeautjes uit<br />

en eten met elkaar. En ze spelen <strong>een</strong> partijtje voetbal.<br />

Daardoor gaat soldaat Frank Sumption nadenken over<br />

de waanz<strong>in</strong> van de oorlog. Hij wil zijn legeronderdeel<br />

verlaten om <strong>in</strong> Londen te verklaren dat deze oorlog<br />

door niemand gewenst is. Stiekem verlaat hij zijn post,<br />

maar hij wordt neergeschoten en belandt <strong>in</strong> <strong>een</strong> militair<br />

hospitaal. Daar wordt zijn vlucht uitgelegd als desertie<br />

en landverraad.<br />

In <strong>een</strong> nawoord licht de auteur de historische achtergronden<br />

toe. De verbroeder<strong>in</strong>g rond Kerstmis 1914 heeft<br />

<strong>in</strong> werkelijkheid plaatsgevonden. Ook Adolf Hitler – die<br />

optreedt <strong>in</strong> het verhaal – maakte de kerstvrede mee,<br />

maar distantieerde zich ervan.


‘Kunnen we niet beter <strong>een</strong> echte<br />

wedstrijd met twee ploegen<br />

spelen, twee capta<strong>in</strong>s, twee<br />

doelen en <strong>een</strong> scheidsrechter?<br />

Groot-Brittannië - Duitsland?’<br />

Enthousiast begonnen de Britten<br />

te roepen. Ook de Duitsers hadden<br />

niet veel uitleg nodig om te<br />

snappen wat de bedoel<strong>in</strong>g was.<br />

Verder lezen<br />

• André Boesberg, Tunnelkoorts (Lannoo)<br />

• Wim Chielens, De kijkkast van Kobe:<br />

<strong>een</strong> blik op de Eerste Wereldoorlog (Clavis)<br />

• L. Granfield, In Flanders fields (De Vries-Brouwers)<br />

• Michael Morpurgo, Soldaat Peaceful (Facet)<br />

• Hedwig van de Velde, Een lied voor Lore<br />

(Davidsfonds/Infodok)<br />

81


82<br />

Dat de stoel <strong>een</strong> succes<br />

werd is nooit de bedoel<strong>in</strong>g<br />

geweest. In <strong>een</strong> brief aan<br />

<strong>een</strong> collega vroeg Rietveld<br />

zich af ‘of het niet beter<br />

is dergelijke d<strong>in</strong>gen als<br />

studies te beschouwen…’<br />

Hij is dus gemaakt als <strong>een</strong><br />

soort oefen<strong>in</strong>g.<br />

Verder lezen<br />

•<br />

Arend van Dam, ‘Zwart-wit’ <strong>in</strong>:<br />

Overal en ergens…, blz. 74 t/m 76<br />

(Van Holkema & Warendorf)<br />

• Jackie Gaff, Design 1920-1940 (Corona)<br />

• Rian Visser, Een stoel van niks? (Delubas)


Wat<strong>een</strong>Kunst!: twaalf toppers<br />

uit de moderne kunst<br />

Klaas de Jong<br />

2001 Gottmer (12+)<br />

De Rood Blauwe stoel van de Utrechtse meubelmaker en architect<br />

Gerrit Rietveld is niet all<strong>een</strong> gemaakt om op te zitten, maar ook om<br />

naar te kijken. De stoel vertelt iets over Rietvelds ideeën en over<br />

de tijd waar<strong>in</strong> de stoel werd gemaakt. Er bestaat <strong>een</strong> foto uit 1917<br />

waarop de werkplaats van Rietveld te zien is. Zelf zit de meubelmaker<br />

op <strong>een</strong> stoel die veel weg heeft van de latere Rood Blauwe<br />

stoel, die <strong>in</strong> 1923 zijn def<strong>in</strong>itieve uiterlijk kreeg.<br />

Rietveld raakte geïnspireerd door de architect He<strong>in</strong> Berlage.<br />

Eerlijkheid was <strong>in</strong> die tijd het uitgangspunt: de manier waarop<br />

iets gemaakt werd, moest zichtbaar blijven en niet verborgen<br />

worden achter overdadige versier<strong>in</strong>g. Hij werd opgenomen <strong>in</strong> de<br />

kunstenaarsgroep De Stijl, die zich ook afzette tegen de overdaad<br />

aan versier<strong>in</strong>g <strong>in</strong> de kunst en de architectuur.<br />

In In zijn <strong>in</strong>leid<strong>in</strong>g licht de auteur van dit boek over over moderne kunst zijn<br />

werkwijze toe: toe: aan de hand van twaalf hoogtepunten uit de geschie- geschie--<br />

denis van de moderne kunst schetst hij <strong>in</strong> grote lijnen de ontwik-<br />

kel<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> de tw<strong>in</strong>tigste-eeuwse kunst. En de Rood Blauwe stoel is<br />

één van die hoogtepunten. De <strong>in</strong>formatie daarover is te v<strong>in</strong>den op<br />

blz. 20 t/m 23.<br />

De Stijl: revolutie <strong>in</strong> vormgev<strong>in</strong>g, 1917-1931<br />

83


84<br />

Negen Open Armen<br />

Benny L<strong>in</strong>delauf<br />

2004 Querido (12+)<br />

Het is 1937: voor het grote Limburgse gez<strong>in</strong>, waarvan de vader<br />

(‘de Pap’) <strong>een</strong> onpraktische dromer is, is het niet <strong>een</strong>voudig<br />

rond te komen. Hun laatste verhuiz<strong>in</strong>g brengt het gez<strong>in</strong> naar<br />

<strong>een</strong> afgelegen huis buiten de stadsmuren, dat zij de naam<br />

‘Negen Open Armen’ geven. Aan het huis blijkt <strong>een</strong> geheimz<strong>in</strong>nige<br />

geschiedenis verbonden te zijn, die stukje bij beetje<br />

verteld wordt.<br />

De zusjes F<strong>in</strong>g, Muulke en Jes en hun vier broers groeien op<br />

<strong>in</strong> armoede. In het nieuwe huis gaat de Pap <strong>een</strong> eigen zaak<br />

opzetten: hij gaat sigaren maken. Het dreigt zijn zoveelste<br />

mislukk<strong>in</strong>g te worden. Zijn meest geliefde uitspraak is ‘het<br />

tegendeel van zorgen’, waarmee hij mogelijk onheil probeert<br />

te bezweren.<br />

Negen Open Armen geeft <strong>een</strong> goed beeld van de tijd, de<br />

crisisjaren. Dat zit vooral <strong>in</strong> de kle<strong>in</strong>e, typerende details, en<br />

<strong>in</strong> de vele verhalen die de <strong>in</strong>wonende oma Mei aan de meisjes<br />

vertelt en die de geschiedenis kleur geven. Er versch<strong>een</strong> <strong>een</strong><br />

vervolg, dat zich afspeelt tussen 1938 en 1943: De hemel van<br />

Heivisj.


De crisisjaren: samenlev<strong>in</strong>g <strong>in</strong> depressie, 1929-1940<br />

’s Ochtends arriveerde het tegendeel van zorgen op<br />

de slagkar van Nol Rutten. Drie zware balen verpakt<br />

<strong>in</strong> biezen matten en vijf op elkaar gestapelde kisten.<br />

‘Dit is voor het b<strong>in</strong>nenwerk,’ zei Nol terwijl hij naar<br />

de matten wees. ‘Het b<strong>in</strong>nenwerk,’ zei de Pap. ‘En <strong>in</strong><br />

die kisten zitten de dekbladen.’ De Pap keek van de<br />

matten naar de kisten en herhaalde losjes wat Nol<br />

zei, maar <strong>in</strong> zijn ogen blonken lichtjes.<br />

Verder lezen<br />

• Miek Dorreste<strong>in</strong>, Aardappels met lawaaisaus (Ploegsma)<br />

• Ineke Mahieu, De reis van Sjaak Lemère (Van Holkema & Warendorf)<br />

• Al<strong>in</strong>e Sax, Wij, twee jongen / Schaduwleven (Clavis)<br />

• Jos de Valk, Het schrift van Siem (Delubas)<br />

85


86<br />

De Tweede Wereldoorlog: bezett<strong>in</strong>g en vrijheid,<br />

1940-1945<br />

Opgejaagd<br />

Lydia Rood<br />

2009 Leopold (11+)<br />

Dat de Duitsers het <strong>in</strong> de Tweede Wereldoorlog vooral<br />

op joodse mensen hadden gemunt, is algem<strong>een</strong> bekend.<br />

Maar voor de nazi’s waren S<strong>in</strong>ti en Roma, twee nomadenstammen<br />

die ook wel zigeuners genoemd worden, ook<br />

‘Untermenschen’.<br />

Maira komt uit <strong>een</strong> familie van S<strong>in</strong>ti. Tijdens <strong>een</strong> razzia<br />

wordt ze samen met haar moeder, broers en zusjes<br />

opgepakt en naar Westerbork gebracht. Haar vader weet<br />

te ontsnappen. Vanuit kamp Westerbork zal het gez<strong>in</strong><br />

op de tre<strong>in</strong> gezet worden naar Auschwitz. Maira verstopt<br />

zich en moet toezien hoe haar familie wordt afgevoerd<br />

met het zogenoemde zigeunertransport van 19 mei<br />

1944. Moedig beg<strong>in</strong>t ze aan haar lange zoektocht naar<br />

haar vader.<br />

Opgejaagd maakt deel uit van de serie ‘Vergeten oorlog’,<br />

waar<strong>in</strong> verschillende auteurs vertellen over m<strong>in</strong>der<br />

bekende gebeurtenissen die zich afspeelden <strong>in</strong> de jaren<br />

1940-1945. Lydia Rood verdiepte zich <strong>in</strong> het leven van de<br />

S<strong>in</strong>ti. Achter <strong>in</strong> het boek is extra <strong>in</strong>formatie opgenomen,<br />

die het verhaal van Maira <strong>in</strong> <strong>een</strong> bredere context plaatst.


Ze had <strong>in</strong> die tre<strong>in</strong> moeten zitten. Wat kon haar<br />

Polen schelen, als ze bij haar familie was? Ze voelde<br />

zich als <strong>een</strong> pasgeboren muis, naakt en bl<strong>in</strong>d.<br />

Een vroege hommel vloog waggelend voorbij.<br />

Maira stak haar hand uit; misschien kon ze hem<br />

aaien. Maar deze vloog verder.<br />

Ze had <strong>in</strong> die tre<strong>in</strong> moeten zitten! Ze zou het niet erg<br />

v<strong>in</strong>den als haar moeder haar op haar kop gaf. Aan<br />

Elmo zou ze zich niet ergeren. En ze verlangde zelfs<br />

naar het jammeren van Kersja.<br />

Verder lezen<br />

Boeken uit de serie ‘Vergeten oorlog’ (Leopold):<br />

• Arend van Dam, Werken voor de vijand<br />

• Diverse auteurs, Vergeten oorlog<br />

• Theo Engelen, Oorlog <strong>in</strong> de klas<br />

• Mart<strong>in</strong>e Letterie, Bommen op ons huis<br />

• Joyce Pool, Kamp <strong>in</strong> de jungle<br />

Website<br />

•<br />

www.vergetenoorlog.nl<br />

87


88<br />

Anne Frank: Jodenvervolg<strong>in</strong>g,<br />

1929-1945<br />

Het verhaal van Anne Frank<br />

Menno Metselaar en Ruud van der Rol<br />

2004 Anne Frank Sticht<strong>in</strong>g / Van Holkema & Warendorf (12+)<br />

Voor haar dertiende verjaardag op 12 juni 1942 kreeg Anne Frank naast<br />

andere cadeautjes <strong>een</strong> dagboek. Ze is van plan om alles wat ze belangrijk<br />

v<strong>in</strong>dt <strong>in</strong> het roodgeruite boekje te schrijven. Ze noemt haar dagboek Kitty.<br />

Nog g<strong>een</strong> maand later moet de joodse familie Frank onderduiken. Anne<br />

stopt het dagboek <strong>in</strong> haar schooltas als ze op 9 juli 1942 naar hun schuilplaats<br />

gaan. Tot vlak voor het moment waarop de onderduikers <strong>in</strong> het<br />

achterhuis worden opgepakt (4 augustus 1944), vertrouwt Anne haar<br />

gevoelens toe aan haar ‘vriend<strong>in</strong>’ Kitty. Haar laatste aanteken<strong>in</strong>gen zijn<br />

geschreven op 1 augustus. Na de oorlog geeft <strong>een</strong> van de helpsters van<br />

de onderduikers het dagboek en Annes schriften aan haar vader, Otto<br />

Frank, de enige overlevende van het gez<strong>in</strong>. Die besluit het te publiceren.<br />

In Het verhaal van Anne Frank wordt de geschiedenis van Anne en haar<br />

familie verteld. Het boek bevat veel foto’s, die vaak niet eerder werden gepubliceerd.<br />

Van Margot, Annes oudere zus, van Anne, pas geboren, op de<br />

arm van haar moeder, op <strong>een</strong> fietsje, twee jaar oud. Er zijn fotoseries van<br />

het achterhuis na de oorlog, de andere onderduikers en de helpers en van<br />

de concentratiekampen. Elk hoofdstuk bevat citaten uit Annes dagboek<br />

en beschrijft <strong>een</strong> periode uit haar leven. In het kort wordt aangeduid wat<br />

er na haar dood gebeurde.


Al ben ik pas veertien, ik weet toch heel goed wat ik wil, ik weet wie gelijk en ongelijk heeft,<br />

ik heb m’n men<strong>in</strong>g, m’n opvatt<strong>in</strong>g en m’n pr<strong>in</strong>cipes en al kl<strong>in</strong>kt het misschien gek voor <strong>een</strong><br />

bakvis, maar ik voel me meer mens, veel meer dan k<strong>in</strong>d, ik voel me helemaal onafhankelijk<br />

van welke andere ziel ook. (17 maart 1944)<br />

Verder lezen<br />

• Anne Frank: haar leven <strong>in</strong> brieven (Anne Frank Sticht<strong>in</strong>g)<br />

• Mies Bouhuys, Anne Frank is niet van gisteren (Bakker)<br />

• Anne Frank, Het Achterhuis: dagboekbrieven<br />

12 juni 1942-1 augustus 1944 (Bakker)<br />

• Herm<strong>in</strong>e Gies-Santrouschitz en Alison Leslie Gold,<br />

Her<strong>in</strong>ner<strong>in</strong>gen aan Anne Frank (Bakker)<br />

• Jacquel<strong>in</strong>e van Maarsen, Ik heet Anne, zei ze, Anne Frank<br />

(Just Publishers)<br />

89


90<br />

Strijd <strong>in</strong> het regenwoud<br />

Rob<strong>in</strong> Raven<br />

2007 Van Goor (10+)<br />

Rubens vader is eigenaar van <strong>een</strong> plantage waar<br />

<strong>in</strong>landers werken. De dood van Rubens moeder, die<br />

gestorven is <strong>in</strong> <strong>een</strong> jappenkamp, heeft van hem <strong>een</strong><br />

stugge, ontoegankelijke man gemaakt. Hij verbiedt<br />

zijn zoon om met de <strong>in</strong>landse jongen Karto om te<br />

gaan, maar Ruben ziet zijn vriend stiekem toch.<br />

Langzaam dr<strong>in</strong>gt het tot Ruben door dat het oorlog<br />

is. En hij weet niet aan wiens kant hij moet staan.<br />

Het is 1947, de tijd van de Indonesische vrijheidsstrijd.<br />

De auteur schreef eerder <strong>een</strong> verhaal over de<br />

politionele acties: De vloek van Pak (2006). Daar<strong>in</strong><br />

beschrijft hij de strijd vanuit de aanvallers. In dit<br />

tweede verhaal verplaatst hij zich <strong>in</strong> de belev<strong>in</strong>g van<br />

de slachtoffers. Het zijn allebei spannende verhalen<br />

waarbij haast terloops veel <strong>in</strong>formatie gegeven<br />

wordt over de Indische historie en cultuur.<br />

Indonesië: <strong>een</strong> kolonie vecht zich vrij, 1945-1949


Naar school kon ik niet meer. De juffen waren<br />

vertrokken naar Makassar, waar het veilig was,<br />

of zelfs naar Holland. Het schoolgebouw werd<br />

gebruikt door soldaten. Als ik wel <strong>een</strong>s vroeg of<br />

ik niet naar school moest, zei mijn vader dat ik<br />

me g<strong>een</strong> zorgen hoefde te maken.<br />

‘In Holland spijkeren ze je wel weer bij.’<br />

Verder lezen<br />

• Wieteke van Dort, K<strong>in</strong>d <strong>in</strong> Surabaja: Indische her<strong>in</strong>ner<strong>in</strong>gen (De Fonte<strong>in</strong>)<br />

• Theo Engelen, De Indische vlieger (Sjaloom)<br />

• Vivian den Hollander, All<strong>een</strong> Beer mocht mee (Van Holkema & Warendorf)<br />

• Joke de Jonge, Strijd overzee: soldaat <strong>in</strong> Nederlands-Indië (Niño)<br />

• Gerry Velema, Eruit jij! (Callenbach)<br />

91


92<br />

Een foto <strong>in</strong> de sneeuw<br />

Marlies Verhelst; illustraties Ivan en Ila<br />

2009 Delubas (8+)<br />

Willem Drees:<br />

de verzorg<strong>in</strong>gsstaat,1886-1988<br />

R<strong>in</strong>us moet iedere maandagmorgen zijn moeder helpen. Maandag is wasdag, en dan wordt hij naar de waterstokerij<br />

gestuurd om twee emmers met heet water te halen. Het is 1956, de tijd dat k<strong>in</strong>deren sigarenbandjes spaarden, dat bij<br />

repen chocola van Kwatta bonnetjes voor speelgoedsoldaatjes zaten en dat bijna ieder<strong>een</strong> nog schaatste op ‘klompjes’<br />

of ‘Friese doorlopers’. En het was de tijd van Vadertje Drees, die ervoor zorgde dat opa’s en oma’s ‘van Drees konden<br />

trekken’. R<strong>in</strong>us komt letterlijk <strong>in</strong> bots<strong>in</strong>g met meneer Drees.<br />

Tien jaar lang, van 1948 tot en met 1958, was de sociaaldemocraat Willem Drees m<strong>in</strong>ister-president. In zijn reger<strong>in</strong>gsperiode<br />

is de verzorg<strong>in</strong>gsstaat opgebouwd: mensen die niet <strong>in</strong> staat waren zelf <strong>in</strong> hun onderhoud te voorzien, werden<br />

geholpen door de overheid. Zo werd onder meer de AOW <strong>in</strong>gesteld. Drees was ook bij niet-partijgenoten geliefd, en<br />

dat wilde wat zeggen <strong>in</strong> het verzuilde Nederland van de jaren vijftig. Achter <strong>in</strong> het boek over R<strong>in</strong>us wordt extra <strong>in</strong>formatie<br />

gegeven over de tijd van Drees en zijn afbeeld<strong>in</strong>gen te zien van de d<strong>in</strong>gen die voor R<strong>in</strong>us heel gewoon waren:<br />

<strong>een</strong> wasbord, <strong>een</strong> kolenkit en het speelgoed waar toen mee gespeeld werd.


‘Waar hebben wij deze eer aan te<br />

danken, excellentie?’ vraagt opa.<br />

‘Dat zal ik u vertellen,’ zegt meneer<br />

Drees. ‘Deze jongeman hier botste<br />

zo-even tegen mijn fiets.’ R<strong>in</strong>us kijkt<br />

beschaamd naar beneden. ‘Wat<br />

zegt u?’ Moeder hapt naar adem.<br />

‘R<strong>in</strong>us!’ Haar stem slaat ervan over.<br />

‘Nee, nee,’ vervolgt meneer Drees<br />

zijn verhaal. ‘Ik heb g<strong>een</strong> schade,<br />

maakt u zich g<strong>een</strong> zorgen. Hij deed<br />

het niet expres, dat weet ik zeker.’<br />

Verder lezen<br />

• Theo Engelen, ‘Willem Drees <strong>in</strong>: Grote Nederlanders<br />

voor de jeugd [van 9-99 jaar], blz. 109 t/m 112 (V<strong>een</strong>)<br />

93


94<br />

[Anne] is er al lang niet<br />

meer zeker van dat de<br />

Oosterschelde dicht moet.<br />

Die storm, <strong>in</strong> december en<br />

de discussies die er weer op<br />

zijn gevolgd… De jongens<br />

hadden gelijk. Als men na<br />

de ramp tw<strong>in</strong>tig jaar lang<br />

de dijken er zo miserabel<br />

bij heeft laten liggen, dan<br />

valt het blijkbaar nogal<br />

mee met de angst.<br />

Verder lezen<br />

• Anneriek van Heugten, Drijven op <strong>een</strong> dak (Delubas)<br />

• Wim Hofman, De stoorworm (Querido)<br />

• Jack van der Male, Mijn boekentas: <strong>een</strong><br />

verslag van de Watersnoodramp 1953 (Servo)<br />

• Hennie Molenaar, Na de storm (Zwijsen)


Oosterschelde: w<strong>in</strong>dkracht 10<br />

Jan Terlouw<br />

2008 Lemniscaat (12+)<br />

De Zeeuwse familie Strijen bestaat uit vader en moeder, hun k<strong>in</strong>deren Anne, Hennie en Piet, en Opoe, die bij hen<br />

<strong>in</strong>woont. Anne is getrouwd met Henk en hoogzwanger als op 31 januari 1953 <strong>een</strong> waarschuw<strong>in</strong>g wordt afgegeven: het<br />

water staat bij eb al heel hoog. Hoe moet dat als de storm blijft voortrazen en het vloed wordt? Bij de watersnoodramp<br />

die dan volgt raakt de familie de boerderij kwijt en komen Piet en Opoe om het leven. Jaren later zorgt de zoon van<br />

Anne en Henk voor tweespalt <strong>in</strong> de familie. Als mosselvisser wil hij dat de Oosterschelde niet wordt afgesloten.<br />

De rest van de familie staat lijnrecht tegenover hem: zij hebben immers de ramp meegemaakt.<br />

In het eerste deel van het verhaal (‘Vloed’) wordt <strong>een</strong> beeld geschetst van de watersnoodramp, die het zuidwesten<br />

van Nederland <strong>in</strong> 1953 trof. Het tweede deel (‘Eb’) speelt tw<strong>in</strong>tig jaar later en laat zien hoe de nieuwe generatie denkt<br />

over het afsluiten van de Oosterschelde. De mensen die de ramp meegemaakt hebben, zijn veelal vóór<br />

afsluit<strong>in</strong>g; jongeren laten de gevolgen van de Deltawerken meewegen en zijn tegen de afsluit<strong>in</strong>g.<br />

Door de reger<strong>in</strong>g wordt <strong>in</strong> 1974 besloten <strong>een</strong> stormvloedker<strong>in</strong>g te maken.<br />

De watersnood: de dreig<strong>in</strong>g van het water, 1 februari 1953<br />

95


96<br />

De televisie: de doorbraak van<br />

<strong>een</strong> massamedium, vanaf 1948<br />

Verder lezen<br />

• Arend van Dam, ‘Een scheerapparaat op wielen’ <strong>in</strong>: Overal<br />

•<br />

en ergens…, blz. 113 t/m 115 (Van Holkema & Warendorf)<br />

Han van der Horst, ‘Langzaam bouwt Nederland alles weer<br />

op’ <strong>in</strong>: Avontuur van Nederland, blz. 112 t/m 117 (Scriptum)<br />

• Brecht van Hulten en Jean Paul Schutten, Het NOS Jeugd-<br />

journaal (Van Goor)<br />

De televisie komt!<br />

Wilma Degel<strong>in</strong>g; illustraties Veronica Nahmias<br />

2008 Delubas (6+)<br />

Het is moeilijk voor te stellen dat er zo’n zestig jaar geleden<br />

nog nauwelijks televisies waren. Bij Saartje thuis zijn ze <strong>een</strong><br />

van de eersten waar <strong>een</strong> tv <strong>in</strong> huis komt. Alle k<strong>in</strong>deren mogen<br />

komen kijken. Ze boffen dat het donderdag is, want dan is<br />

er altijd <strong>een</strong> k<strong>in</strong>derprogramma. Het dreigt nog bijna mis te<br />

gaan als de man die de antenne <strong>in</strong>stalleert van het dak glijdt<br />

en er <strong>een</strong> vechtpartij losbarst. Voor de bovenmeester is dat<br />

<strong>een</strong> reden om <strong>een</strong> donderpreek te houden over de verderfelijke<br />

<strong>in</strong>vloed van die nieuwerwetse uitv<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g.<br />

De televisie komt! is verschenen <strong>in</strong> <strong>een</strong> serie prentenboeken<br />

rond de tijdvakken van de geschiedeniscanon. De kleurige<br />

illustraties geven <strong>een</strong> goed beeld van de jaren vijftig van<br />

de vorige eeuw. Achter <strong>in</strong> het boek is extra <strong>in</strong>formatie<br />

opgenomen over de komst van de televisie. De eerste tvuitzend<strong>in</strong>g<br />

was <strong>in</strong> Nederland <strong>in</strong> 1951. Een aantal foto’s <strong>in</strong><br />

zwart-wit toont beelden uit die tijd: <strong>een</strong> kijkje <strong>in</strong> de regiekamer,<br />

foto’s van het decor van Dappere Dodo (waar Saartje<br />

en haar vrienden en buurtgenoten <strong>in</strong> het verhaal naar kijken)<br />

en <strong>een</strong> foto van de televisieserie over de vreemde uitv<strong>in</strong>der<br />

en zijn assistente: De avonturen van Okkie Trooy.


Saartjes vader drukt de grote<br />

knop van de televisie <strong>in</strong>. Langzaam<br />

licht het scherm op. Er<br />

verschijnt <strong>een</strong> cirkel met allemaal<br />

zwarte, witte en grijze<br />

vlakjes. Dat is het testbeeld.<br />

Klaas en Saartje ploffen op de<br />

grond bij de andere k<strong>in</strong>deren.<br />

Er komt <strong>een</strong> klok <strong>in</strong> beeld.<br />

Nog twee m<strong>in</strong>uten. Het wordt<br />

steeds stiller <strong>in</strong> de kamer. De<br />

k<strong>in</strong>deren kruipen bijna <strong>in</strong> het<br />

toestel. ‘Jongens en meisjes,<br />

hier is speciaal voor jullie:<br />

Dappere Dodo!’<br />

97


98<br />

Vluchtroute New York<br />

Mart<strong>in</strong>e Letterie<br />

2007 Leopold (10+)<br />

Omdat haar vader werk heeft gekregen op<br />

de Holland Amerika Lijn, is Lies pas naar het<br />

roerige Rotterdam verhuisd. Daar leert ze de<br />

Roem<strong>een</strong>se Hanna kennen, die vanwege <strong>een</strong><br />

oogziekte niet samen met haar familie de overtocht<br />

naar Amerika mag maken. Lies probeert er<br />

alles aan te doen om te voorkomen dat Hanna<br />

teruggestuurd wordt naar haar land.<br />

Het verhaal geeft <strong>een</strong> goed beeld van de<br />

beg<strong>in</strong>jaren van de tw<strong>in</strong>tigste eeuw, toen veel<br />

vluchtel<strong>in</strong>gen naar Amerika werden verscheept.<br />

Op de voorste schutbladen staat <strong>een</strong> afbeeld<strong>in</strong>g<br />

van de toenmalige Wilhelm<strong>in</strong>akade <strong>in</strong> Rotterdam<br />

(waar nu hotel New York staat). In <strong>een</strong><br />

nawoord vertelt de auteur dat er tussen 1880 en<br />

1925 duizenden landverhuizers naar Amerika<br />

vertrokken, via de haven van Rotterdam.


Van het kle<strong>in</strong>e brave meisje dat ze <strong>in</strong> Delft was, naar <strong>een</strong> volwassen stoere meid <strong>in</strong> Rotterdam.<br />

Hier is alles anders. Dit is <strong>een</strong> wereldstad! De rivier is <strong>een</strong> weg naar de rest van de wereld.<br />

Vanaf hier varen grote stoomschepen naar Noord- en Zuid-Amerika.<br />

Verder lezen<br />

• Arend van Dam, ‘Vroeger’ <strong>in</strong>: Overal en ergens…,<br />

blz. 101 t/m 103 (Van Holkema & Warendorf)<br />

• Wilma Degel<strong>in</strong>g, Leeuwen op zee (Delubas)<br />

Haven van Rotterdam: poort naar de wereld, vanaf ca. 1880<br />

99


100<br />

Otje<br />

Annie M.G. Schmidt; illustraties Fiep Westendorp<br />

2006 Querido (8+)<br />

Het zijn de knellende maatschappelijke voorschriften die het<br />

Otjes vader onmogelijk maken zonder papieren <strong>een</strong> baan als<br />

kok te krijgen. Otje en haar vader zwerven rond <strong>in</strong> hun bestelwagentje<br />

s<strong>in</strong>ds vader Tos ontslagen is bij Hotel De Koperwiek<br />

vanwege bezu<strong>in</strong>ig<strong>in</strong>gen. Ooit zijn zijn papieren zoekgeraakt <strong>in</strong><br />

de ‘kompjoeter’. En hoewel de dieren proberen te helpen, blijft<br />

het gemis aan papieren <strong>een</strong> probleem. Na <strong>een</strong> zoveelste driftbui<br />

omdat de <strong>in</strong>stanties hem dwarszitten, belandt Tos <strong>in</strong> rusthuis<br />

Vredelief. Het is meneer Pijpetoon van de antiekw<strong>in</strong>kel die het<br />

tweetal weer herenigt. En met die papieren komt het uite<strong>in</strong>delijk<br />

toch nog goed.<br />

Annie M.G. Schmidt weet <strong>in</strong> dit verhaal de tijdgeest goed te treffen.<br />

Zij wordt wel getypeerd als <strong>een</strong> van de meest <strong>in</strong>vloedrijke<br />

en tegelijk zachtaardigste critici van het brave, burgerlijke en<br />

verzuilde Nederland. Haar boeken, liedjes, toneelstukken, musicals<br />

en hoorspelen getuigen vaak van tegendraadsheid. Of het<br />

nu gaat om de radioserie De familie Doorsnee of om de lekker<br />

dwarse verhaalfiguren Otje, Pluk en M<strong>in</strong>oes.<br />

Annie M.G. Schmidt: tegendraads<br />

<strong>in</strong> <strong>een</strong> burgerlijk land, 1911-1995


‘Zie je dat hoge gebouw daar? Dat is het<br />

kompjoetergebouw. Daar moest ik twee<br />

jaar geleden mijn papieren afgeven aan<br />

het loket. Voor “eventjes”, zeiden ze.’<br />

‘En toen?’ vroeg Otje.<br />

‘Toen liep de meneer van het loket ermee<br />

weg. Er kwam <strong>een</strong> andere meneer. Die wist<br />

van niets. Ik heb gewacht en gewacht en<br />

gepraat en gesmeekt en e<strong>in</strong>delijk…’<br />

‘E<strong>in</strong>delijk ben je driftig geworden, pappa?’<br />

Tos knikte. ‘Ze hebben me buiten de deur<br />

gezet,’ zei hij. ‘Zonder papieren.’<br />

Verder lezen<br />

• Margriet Breet, Niet meer all<strong>een</strong> (Delubas)<br />

• Joyce Pool, ‘Annie M.G. Schmidt’ <strong>in</strong>: Grote Nederlanders<br />

voor de jeugd [van 9-99 jaar], blz. 113 t/m 116 (V<strong>een</strong>)<br />

Website<br />

• Een overzicht van k<strong>in</strong>derboeken (<strong>in</strong>clusief luisterversies en<br />

films) is te v<strong>in</strong>den op www.leesple<strong>in</strong>.nl (zoek op Laten lezen><br />

Schrijvers en illustratoren > Schmidt).<br />

101


102<br />

Sur<strong>in</strong>ame en de Nederlandse<br />

Antillen: dekolonisatie van de West,<br />

vanaf 1945<br />

Een bezoek aan… Aruba, Bonaire, Curaçao,<br />

Saba, S<strong>in</strong>t Eustatius en S<strong>in</strong>t Maarten<br />

Martijn Reeser<br />

2007 KIT Publishers (11+)<br />

Hoe komt het dat je <strong>in</strong> Oranjestad op Aruba <strong>een</strong> oer-Hollands draaiorgel<br />

kunt tegenkomen? En doet de naam Oranjestad niet erg Nederlands aan?<br />

Aruba is <strong>een</strong> van de Antilliaanse eilanden die <strong>in</strong> dit boek worden voorgesteld.<br />

Naast aardrijkskundige <strong>in</strong>formatie komt ook de geschiedenis van<br />

de eilanden aan bod: hoe de Nederlanders vanaf het e<strong>in</strong>d van de zeventiende<br />

eeuw de eilanden veroverden om er handel te drijven, hoe eilandbewoners<br />

hebben meegevochten voor de bevrijd<strong>in</strong>g van Nederland, het<br />

‘moederland’, <strong>in</strong> de Tweede Wereldoorlog en welke ontwikkel<strong>in</strong>gen zich<br />

na de oorlog voltrokken.<br />

De zes Antilliaanse eilanden en Sur<strong>in</strong>ame waren lang koloniën van Nederland.<br />

Na 1950 kwam er verander<strong>in</strong>g <strong>in</strong> de onderl<strong>in</strong>ge verhoud<strong>in</strong>gen: de<br />

bewoners van ‘de West’ kregen stemrecht en mochten voortaan zelf over<br />

hun land regeren. De nieuwe verhoud<strong>in</strong>gen werden <strong>in</strong> 1954 vastgelegd<br />

<strong>in</strong> het ‘Statuut voor het Kon<strong>in</strong>krijk der Nederlanden’, <strong>een</strong> soort grondwet<br />

voor <strong>een</strong> transatlantisch kon<strong>in</strong>krijk met autonome rijksdelen. Voor<br />

Sur<strong>in</strong>ame was dat niet genoeg; daar wilde men zelfstandig worden. Dat<br />

gebeurde <strong>in</strong> 1975. Aruba kreeg <strong>in</strong> 1986 de ‘status aparte’ en is vanaf 1996<br />

<strong>een</strong> zelfstandig land b<strong>in</strong>nen het Kon<strong>in</strong>krijk. De andere eilanden praten<br />

s<strong>in</strong>ds 2005 over nieuwe staatkundige verhoud<strong>in</strong>gen.


Deze aparte status kreeg het eiland <strong>in</strong> 1986. Aruba kreeg hierdoor meer zelfstandigheid. Makkelijk<br />

was dat niet gegaan. Voor het zover was, kreeg het eiland te maken met ernstige ongeregeldheden,<br />

stak<strong>in</strong>gen en rellen; er waren voor- en tegenstanders van zelfstandigheid. Om de Status Aparte te<br />

verwerven heeft Aruba vijftien jaar lang met Nederland moeten onderhandelen.<br />

Verder lezen<br />

• Lieneke Dijkzeul, Eiland <strong>in</strong> de w<strong>in</strong>d (Lemniscaat)<br />

• Vivian den Hollander, Spekkie en Sproet en het<br />

verdwenen beeld (Zwijsen)<br />

• Diana Lebacs, Caim<strong>in</strong>s geheim (Leopold)<br />

• Joke van Leeuwen, Sontjeland (Zwijsen)<br />

103


104<br />

Srebrenica: de dilemma’s<br />

van vredeshandhav<strong>in</strong>g, 1995<br />

Mijn vader is g<strong>een</strong> moordenaar<br />

Margriet Breet; illustraties Peter-Paul Rauwerda<br />

2009 Delubas (8+)<br />

Als de vader van Nienke terugkeert uit Bosnië is hij erg veranderd.<br />

Vooral haar broertje Boris moet het ontgelden. Nienke is<br />

nog te jong om te begrijpen wat haar vader als militair <strong>in</strong> Bosnië<br />

heeft meegemaakt. De naam Srebrenica hoort ze voor het eerst<br />

als haar vriend<strong>in</strong>netje Radja vertelt over haar verleden. Radja<br />

komt uit de moslimenclave en verloor haar vader en haar broer.<br />

Als Radja’s moeder begrijpt dat Nienkes vader <strong>een</strong> Dutchbatmilitair<br />

was, mag Radja van haar niet meer met Nienke spelen.<br />

Nienkes vader, beweert Radja, is <strong>een</strong> moordenaar.<br />

Op 16 april 1993 wordt de Bosnische moslimenclave Srebrenica<br />

officieel uitgeroepen tot ‘safe area’. Aanvankelijk moeten de<br />

Canadese blauwhelmen zorgen voor de bescherm<strong>in</strong>g van de<br />

bevolk<strong>in</strong>g. In januari 1995 gaat het bevel over op Dutchbat III,<br />

dat de veiligheid van de <strong>in</strong>woners van Srebrenica moet garanderen.<br />

Dat loopt mis als de Servische generaal Mladic zonder<br />

veel tegenstand de macht <strong>in</strong> Srebrenica overneemt. Naar<br />

schatt<strong>in</strong>g werden m<strong>in</strong>stens 7.000 moslims daarbij vermoord.<br />

Een aantal Dutchbatters lijdt s<strong>in</strong>dsdien aan <strong>een</strong> posttraumatisch<br />

stresssyndroom. Net als de vader van Nienke.


Op<strong>een</strong>s sloeg hij zijn handen<br />

voor zijn ogen. Eerst leek het of<br />

hij kreunde. Daarna begon hij te<br />

huilen, met lange diepe uithalen.<br />

Snot uit zijn neus, tranen op tafel.<br />

Ik wist niet wat ik moest doen. Het<br />

enige wat ik kon bedenken was<br />

dat hij zakdoekjes nodig had en<br />

dat het water dat op de vloer lag,<br />

nodig opgedweild moest worden.<br />

Ik dweilde maar wat, wist niet<br />

precies hoe het moest. Toen mama<br />

e<strong>in</strong>delijk weer b<strong>in</strong>nenkwam zat<br />

papa nog steeds aan tafel.<br />

Verder lezen<br />

• Albert ten Cate, Ontsnapp<strong>in</strong>g uit Srebrenica (Callenbach)<br />

• Jan Simoen, Met mij gaat alles goed! & En met Anna? (Querido)<br />

105


106<br />

Polleke<br />

Guus Kuijer<br />

2009 Querido (11+)<br />

Polleke had verker<strong>in</strong>g met de Marokkaanse jongen Mimoen.<br />

Had, want hij maakte het uit omdat zij <strong>een</strong> dichter<br />

is. Hij stopt <strong>een</strong> briefje <strong>in</strong> haar hand: ‘Ik ga niet meer met<br />

jou, want dat mag geloof ik helemaal niet <strong>in</strong> mijn cultuur<br />

dat <strong>een</strong> vrouw dichter is…’. Polleke reageert op de manier<br />

die naar later blijkt heel goed bij haar past: ‘Rot jij maar<br />

op met je pokkecultuur!’ In de rest van het verhaal blijven<br />

Polleke en Mimoen elkaar aantrekken en afstoten, zelfs<br />

als zijn ouders de omgang met Polleke verbieden en haar<br />

vriend<strong>in</strong> Caro met Mimoen aan de haal lijkt te gaan.<br />

Vijf verhalen schreef Guus Kuijer over Polleke, die ook gebundeld<br />

zijn verschenen. Ze zit <strong>in</strong> <strong>een</strong> klas met k<strong>in</strong>deren<br />

uit verschillende culturen en daarover wordt vaak klassikaal<br />

gesproken. Polleke houdt er stevige men<strong>in</strong>gen op<br />

na, maar zal nooit iemand veroordelen uitsluitend om zijn<br />

afkomst. Daarvoor maakt ze zelf te veel mee, met haar verslaafde<br />

vader, haar moeder die verliefd is op de meester,<br />

en haar Mexicaanse vriend<strong>in</strong> Consuela.


Vandaag <strong>in</strong> de klas zei Chaima iets raars. Ze zei: ‘Nederlandse k<strong>in</strong>deren hebben g<strong>een</strong> respect<br />

voor hun ouders.’ Het was tijdens <strong>een</strong> kr<strong>in</strong>ggesprek.<br />

(…) ‘Ja, ja, dat is zo,’ hoorde ik andere k<strong>in</strong>deren roepen. ‘Die zijn hartstikke brutaal.’<br />

De meester keek naar mij en naar Caro, want wij zijn de enige Nederlandse k<strong>in</strong>deren <strong>in</strong> de klas.<br />

Verder lezen<br />

• Caja Cazemier, Lotte en Karima (Ploegsma)<br />

• Trude de Jong, Regenboog rap (Leopold)<br />

• Marieke Otten, Kebab en p<strong>in</strong>dakaas (Van Tricht)<br />

• Do van Ranst, Ravenhaar (Davidsfonds/Infodok)<br />

• Karlijn Stoffels, Marokko aan de plas (Querido)<br />

• Anke de Vries, Kladwerk (Lemniscaat)<br />

Veelkleurig Nederland: de multiculturele maatschappij, vanaf 1945<br />

107


108<br />

Verder lezen<br />

• Arend van Dam, ‘De Oranje-Nassaumijn <strong>in</strong> Heerlen’ <strong>in</strong>: Overal<br />

en ergens…, blz. 141 t/m 143 (Van Holkema & Warendorf)<br />

• Clive Gifford, Duurzame ontwikkel<strong>in</strong>g (Corona)<br />

• Neil Morris, Fossiele brandstoffen (Corona)<br />

• Neil Morris, Olie en aardgas (Corona)<br />

• Jacques Vriens, Tien torens diep (Van Holkema & Warendorf)


Overal en ergens…<br />

Arend van Dam;<br />

illustraties Alex de Wolf<br />

2009 Van Holkema & Warendorf (8+)<br />

Kees Boon uit Slochteren stond raar te<br />

kijken toen onder zijn land g<strong>een</strong> aardolie<br />

maar gas gevonden werd. En wel<br />

de grootste gasbel ter wereld, aldus de<br />

krantenberichten uit die tijd. Op het land<br />

van boer Boon moest <strong>een</strong> boortoren<br />

gebouwd worden, <strong>een</strong> lelijk d<strong>in</strong>g, maar<br />

de omwonenden wenden er snel aan.<br />

En de boer bleef zichzelf: hij g<strong>in</strong>g gewoon<br />

aan het werk op zijn land.<br />

Het verhaal ‘De rijkste boer van Nederland’<br />

is te v<strong>in</strong>den <strong>in</strong> de verhalenbundel<br />

Overal en ergens… Van de gasvondst is<br />

de boer niet rijk geworden. De grond<br />

was weliswaar van hem, maar wat er<strong>in</strong><br />

zat, was van de Nederlandse reger<strong>in</strong>g.<br />

Overal werden gasleid<strong>in</strong>gen aangelegd. Sluit de mijnen!<br />

Weg met de kolen! Waarom nog kolen stoken als er genoeg<br />

gas was om de hele wereld te verwarmen? De Nederlandse<br />

reger<strong>in</strong>g was dolgelukkig met de gasbel. Ze besloten <strong>een</strong><br />

deel van het gas te verkopen aan andere landen. Er werden<br />

lange pijpleid<strong>in</strong>gen aangelegd tot ver <strong>in</strong> Frankrijk. Het gas<br />

stroomde het land uit en het geld stroomde b<strong>in</strong>nen.<br />

De gasbel: <strong>een</strong> e<strong>in</strong>dige schat, 1959-2030?<br />

109


110<br />

Europa: Nederlanders en Europeanen<br />

Spreken we <strong>in</strong> Europa straks<br />

allemaal Europees?<br />

Bas van Lier; illustraties Irene Goede<br />

2007 Nieuw Amsterdam (9+)<br />

Welke landen horen bij de Europese Unie, kun je daar zomaar lid<br />

van worden en wie is de baas van Europa? En waarom moeten<br />

k<strong>in</strong>deren eigenlijk iets weten over de Europese Unie? Op deze en<br />

andere vragen van k<strong>in</strong>deren worden antwoorden gegeven, en om<br />

met de laatste vraag te beg<strong>in</strong>nen: zonder het te beseffen hebben<br />

Nederlandse k<strong>in</strong>deren met de EU te maken. Omdat er betaald<br />

wordt <strong>in</strong> euro’s, ook <strong>in</strong> de buurlanden, omdat ieder<strong>een</strong> die <strong>in</strong> <strong>een</strong><br />

van de aangesloten landen woont vrij door de EU-landen kan<br />

reizen, en omdat de EU heeft geregeld dat rond k<strong>in</strong>derprogramma’s<br />

niet te veel reclame mag worden uitgezonden.<br />

De samenwerk<strong>in</strong>g begon <strong>in</strong> 1951, toen zes Europese landen<br />

het Verdrag van Parijs ondertekenden en daarmee de Europese<br />

Gem<strong>een</strong>schap voor Kolen en Staal (EGKS) oprichtten. Nederland<br />

behoorde tot deze zes landen. In 1957 volgde de onderteken<strong>in</strong>g<br />

van het Verdrag van Rome en was de Europese Economische<br />

Gem<strong>een</strong>schap (EEG) <strong>een</strong> feit. De samenwerk<strong>in</strong>g was succesvol en<br />

ook andere Europese landen sloten zich aan. De EU bestaat s<strong>in</strong>ds<br />

2007 uit 27 lidstaten. En of er ooit overal Europees gesproken zal<br />

worden? Waarschijnlijk niet.


Verder lezen<br />

Op <strong>in</strong>ternet zijn soms heel gewelddadige<br />

d<strong>in</strong>gen te zien en er gebeurt van alles<br />

wat met seks te maken heeft. Niks voor<br />

k<strong>in</strong>deren, maar je kunt bij het surfen<br />

zomaar op zo’n site terechtkomen. Laten<br />

we daar wat aan doen, bedacht <strong>een</strong><br />

Frans lid van het Europees Parlement. Ze<br />

heeft voorgesteld dat websites die voor<br />

k<strong>in</strong>deren geschikt zijn, moeten e<strong>in</strong>digen<br />

op .kid. Dan weet je zeker dat je goed zit.<br />

• Bert De Craene, Een nieuw Europa (KIT Publishers)<br />

• Carol<strong>in</strong>e Ellerbeck, Ga je mee?: kriskras door Europa (Van Goor)<br />

• David Fl<strong>in</strong>t, Europa (Ars Scribendi)<br />

• Op bezoek <strong>in</strong>…(serie)<br />

(KIT Publishers)<br />

• Ingrid Rietveld (samenstell<strong>in</strong>g), Feestliedjes van ons allemaal (Ploegsma)<br />

111


BRONNEN<br />

Beckman, Thea. Gekaapt!. Rotterdam, Lemniscaat, 2003.<br />

Bloem, Marion. Zo groot als Hugo. Wijk en Aalburg,<br />

Pictures Publishers, 2005.<br />

Bree, Han van en Piet Lekkerkerk. De Oranjes: van Willem van<br />

Oranje tot erfpr<strong>in</strong>ses Amalia. Amsterdam, Rijksmuseum /<br />

Nieuw Amsterdam, 2006.<br />

Breet, Margriet. Mijn vader is g<strong>een</strong> moordenaar. Met illustraties<br />

van Peter-Paul Rauwerda. Drunen, Delubas, 2009.<br />

Brosens, John. Koers pal noord. Baarn, De Fonte<strong>in</strong>, 2006.<br />

Campenhout, Herman van. Voetballen of vechten.<br />

Leuven, Davidsfonds/Infodok, 2006.<br />

Carbo, Christa. Het poppenhuis. Amsterdam,<br />

Nieuw Amsterdam, 2008.<br />

Daalder, Hans. Het boek van Opa Politiek. Met illustraties van<br />

Boem van Ravenswaaij. Amsterdam, Bakker, 2006.<br />

Dam, Arend van. Complot op het spoor. Amsterdam, Leopold, 2005.<br />

Dam, Arend van. Lang geleden… Met illustraties van Alex de Wolf.<br />

112<br />

Houten, Van Holkema & Warendorf, 2009 (1e dr. 2007).<br />

Dam, Arend van. Overal en ergens… Met illustraties van Alex<br />

de Wolf. Houten, Van Holkema & Warendorf, 2009.<br />

Degel<strong>in</strong>g, Wilma. De televisie komt! Met illustraties van<br />

Veronica Nahmias. Drunen, Delubas, 2008.<br />

Dijkstra, Lida. Spiegelspreuk. Met illustraties van Roelof<br />

van der Schans. Leeuwarden, Aed Levwerd, 2007.<br />

Duyn, Syl van. Hallo aarde, hier Maan. Met illustraties van<br />

Sandra Klaassen. Amsterdam, Van Goor, 2000.<br />

Felicie, Claire en Chris Bos. Het meisje van De Nachtwacht.<br />

Met illustraties van Claire Felicie. Amsterdam, Leopold, 2007.<br />

Gaarder, Joste<strong>in</strong>. De wereld van Sofie. Antwerpen; Amsterdam,<br />

Houtekiet, 2007 (1e dr. 1994).<br />

Groothof, Frank en Marjet Huiberts. V<strong>in</strong>cent van Gogh:<br />

<strong>een</strong> leven <strong>in</strong> schilderijen. Met illustraties van Irma Braat.<br />

Amsterdam, Nieuw Amsterdam, 2008.<br />

Hoogstraaten, Theo en Marianne. Het geheime kistje.<br />

Drunen, Delubas, 2010.<br />

Jong, Klaas. Wat<strong>een</strong>Kunst!: twaalf toppers uit de moderne kunst.<br />

Haarlem, Gottmer, 2005 (2e, herz. dr.).<br />

Kon<strong>in</strong>g, Lizette de. Opgesloten! Amsterdam, Leopold, 2009.<br />

Kruijssen, Agave. Elegast. Met illustraties van Fiel van der V<strong>een</strong>.<br />

Tielt, Lannoo, 2005.<br />

Kruijssen, Agave. Floris. Met illustraties van Fiel van der V<strong>een</strong>.<br />

Tielt, Lannoo, 2006.<br />

Kuijer, Guus, Polleke. Amsterdam, Querido, 2009 (1e dr. 2003).<br />

Leeuwen, Joke van. Waarom <strong>een</strong> buitenboordmotor <strong>een</strong>zaam is.<br />

Met illustraties van de auteur. Rekkem, Sticht<strong>in</strong>g Ons Erfdeel, 2004.<br />

Letterie, Mart<strong>in</strong>e. Vluchtroute New York. Amsterdam, Leopold, 2007.<br />

Lier, Bas van. Spreken we <strong>in</strong> Europa straks allemaal Europees? Met<br />

illustraties van Irene Goede. Amsterdam, Nieuw Amsterdam, 2007.


L<strong>in</strong>delauf, Benny. Negen Open Armen. Amsterdam, Querido, 2004.<br />

L<strong>in</strong>den, Nico ter. De k<strong>in</strong>derbijbel van Nico ter L<strong>in</strong>den. Met illustraties<br />

van Ceseli Josephus Jitta. Amsterdam, Balans, 2008.<br />

Metselaar, Menno en Ruud van der Rol. Het verhaal van Anne Frank.<br />

Amsterdam, Anne Frank Sticht<strong>in</strong>g / Houten, Van Holkema & Warendorf,<br />

2004.<br />

Molen, Janny van der. Helden! Met illustraties van Els van Egeraat.<br />

Amsterdam, Ploegsma, 2009.<br />

Pool, Joyce. Vals beschuldigd. Rotterdam, Lemniscaat, 2000.<br />

Rab<strong>in</strong>, Staton. Betsy en Napoleon. Houten, Van Goor, 2005.<br />

Raven, Rob<strong>in</strong>. Strijd <strong>in</strong> het regenwoud. Houten, Van Goor, 2007.<br />

Reeser, Martijn. Een bezoek aan… Aruba, Bonaire, Curaçao, Saba,<br />

S<strong>in</strong>t Eustatius en S<strong>in</strong>t Maarten. Amsterdam, KIT Publishers, 2007.<br />

Rood, Lydia. Opgejaagd. Amsterdam, Leopold, 2009.<br />

Schaap, Peter. Akan van het hunebed. Met illustraties van Danja<br />

Schaap. Beilen, Het Drentse boek, 2009.<br />

Schmidt, Annie M.G. Otje. Amsterdam, Querido, 2006 (1e dr. 1980).<br />

Schutten, Jan Paul. K<strong>in</strong>deren van Nederland. Met illustraties van<br />

Paul Teng. Amsterdam, Nieuw Amsterdam, 2008.<br />

Smit, Peter. Heibel om <strong>een</strong> zeekaart. Met illustraties van Fiel van<br />

der V<strong>een</strong>. Drunen, Delubas, 2008.<br />

Smit, Peter, De strijd om de Beemster. Haarlem, Holland, 2009.<br />

Terlouw, Jan. Oosterschelde: w<strong>in</strong>dkracht 10. Rotterdam,<br />

Lemniscaat, 2008 (1e dr. 1976).<br />

Tompot, Maurits en Ines van Bokhoven, Het geheim van Erasmus.<br />

Zoetermeer, Mozaïek, 2006.<br />

Vagevuur, Greetje. Scherven <strong>in</strong> de kerk. Met illustraties van<br />

Bob Brobbel. Drunen, Delubas, 2008.<br />

Verhelst, Marlies. Een foto <strong>in</strong> de sneeuw. Met illustraties van<br />

Iva en Ila. Drunen, Delubas, 2009.<br />

Verroen, Dolf. Slaaf k<strong>in</strong>dje slaaf. Met illustraties van Veronica<br />

Nahmias. Rotterdam, Guijs, 2006.<br />

Vervloed, Peter. De strijd van Dasar. Met illustraties van John Rabou.<br />

Drunen, Delubas, 2009.<br />

Vlugt, Simone van der. Bloedgeld. Rotterdam, Lemniscaat,<br />

2009 (1e dr. 1996).<br />

Vlugt, Simone van der. De rode wolf. Rotterdam, Lemniscaat, 2009.<br />

Vlugt, Simone van der. Zwarte sneeuw. Rotterdam, Lemniscaat,<br />

2007 (1e dr. 2000).<br />

NASLAG<br />

De Bosatlas van de geschiedeniscanon. Gron<strong>in</strong>gen, Noordhoff, 2008.<br />

De canon van Nederland: de vijftig vensters voor k<strong>in</strong>deren: van Pluk<br />

tot Willem van Oranje. Samenstell<strong>in</strong>g Frits van Oostrom / Sticht<strong>in</strong>g<br />

entoen.nu. Amsterdam, Amsterdam University Press, 2009.<br />

Es, Gijsbert van. Verhalen van Nederland. Met illustraties van<br />

Marike Knapen. Rotterdam, NRC Boekenfonds / Utrecht,<br />

W<strong>in</strong>klerPr<strong>in</strong>s K<strong>in</strong>deruniversiteit, 2008.<br />

Horst, Han van der. Avontuur van Nederland: van baby-neushoorn<br />

tot hippie. Schiedam, Scriptum, 2004.<br />

113


Nederland van toen tot nu: geschiedenis <strong>in</strong> gewone taal.<br />

Commissie Ontwikkel<strong>in</strong>g Nederlandse Canon; ver<strong>een</strong>voudigde tekst<br />

van Frans van Duijn en Jérôme Jacquot. Amsterdam, Eenvoudig<br />

Communiceren, 2009.<br />

Toorn-Schutte, Jenny van der. Retour NL: de canon van de Nederlandse<br />

geschiedenis <strong>in</strong> vijftig verhalen. Amsterdam, Boom, 2007.<br />

Ulrich, Hans & Erik van der Walle. De geschiedenis van Nederland.<br />

Met illustraties van Elly Hees. Amsterdam, Van Goor, 2005.<br />

(Notendop junior)<br />

WEBSITE<br />

www.entoen.nu<br />

www.leesple<strong>in</strong>.nl<br />

FOTOVERANTWOORDING<br />

Blz 41 foto Afdel<strong>in</strong>g Beeld Rijksmuseum Amsterdam (uit: Het poppenhuis);<br />

blz. 46 foto Claire Felicie (uit: Het meisje van De Nachtwacht);<br />

blz. 66 foto Kon<strong>in</strong>g Willem I <strong>in</strong> zijn kron<strong>in</strong>gsgewaad; geschilderd<br />

114<br />

door Joseph Pael<strong>in</strong>ck (uit: De Oranjes: van Willem van Oranje tot erfpr<strong>in</strong>ses<br />

Amalia); blz. 89 foto Anne Frank Sticht<strong>in</strong>g (uit: Het verhaal van<br />

Anne Frank); blz. 98 kaart van de Wilhelm<strong>in</strong>akade <strong>in</strong> Rotterdam (uit:<br />

Vluchtroute New York); blz. 103 foto Martijn Reeser (uit: Een bezoek<br />

aan… Aruba, Bonaire, Curaçao, Saba, S<strong>in</strong>t Eustatius en S<strong>in</strong>t Maarten).


115


116<br />

GESCHIEDENIS<br />

IN EEN BOEKENKAST

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!