06.09.2013 Views

Glasschuim evenaart productie in steenwol - Wageningen UR

Glasschuim evenaart productie in steenwol - Wageningen UR

Glasschuim evenaart productie in steenwol - Wageningen UR

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

nieuw<br />

medium<br />

Chris Blok experimenteert met nieuw substraat<br />

<strong>Glasschuim</strong> <strong>evenaart</strong> <strong>productie</strong><br />

<strong>in</strong> <strong>steenwol</strong><br />

Onderzoeker Chris Blok: “De waarde van dit materiaal moet je zoeken <strong>in</strong> duurzaamheid, omdat het wordt gemaakt van gerecycled glas.”<br />

<strong>Glasschuim</strong> zou <strong>in</strong> de toekomst wel eens serieuze concurrentie met <strong>steenwol</strong> aan kunnen gaan. Drie jaar lang hielden<br />

de onderzoekers van Wagen<strong>in</strong>gen <strong>UR</strong> Glastu<strong>in</strong>bouw hun kaken stijf op elkaar over dit nieuwe teeltmedium dat naast een<br />

goede <strong>productie</strong> ook andere gunstige teelteigenschappen bezit. Het wachten is nu op <strong>productie</strong>capaciteit, zodat het<br />

materiaal ook op de commerciële markt kan concurreren.<br />

T E K S T: P I E T E R N E L B O U W M A N -VA N V E L D E N B E E L D : H E N K B O U W M A N E N WAG E N I N G E N U R G L A S T U I N B O U W<br />

Soms laat een nieuwe ontwikkel<strong>in</strong>g <strong>in</strong><br />

de glastu<strong>in</strong>bouw zich schrijven als een<br />

jongensboek. Dat geldt zeker voor het<br />

nieuwe medium glasschuim. Na enkele<br />

jaren onderzoek bij Wagen<strong>in</strong>gen <strong>UR</strong><br />

glastu<strong>in</strong>bouw – gef<strong>in</strong>ancierd door het<br />

Productschap Tu<strong>in</strong>bouw – is dit nieuwe<br />

substraat klaar voor de praktijk.<br />

Een paar jaar geleden stopte een taxi voor<br />

het toenmalige proefstation <strong>in</strong> Naaldwijk,<br />

met daar<strong>in</strong> een man uit het land<br />

van cowboys en <strong>in</strong>dianen. Rijk geworden<br />

met granola-bars (een ontbijt- en snackbar)<br />

stortte hij zich op een nieuw en duurzaam<br />

project: het recyclen van glas tot<br />

glasschuim. Het aldus verkregen product<br />

verkocht hij als schuurblokjes, maar het<br />

zou ook wel eens geschikt kunnen zijn<br />

als groeimedium. Of dat eens kon worden<br />

onderzocht.<br />

Eerst <strong>in</strong> het laboratorium<br />

Chris Blok, onderzoeker wortelmedia en<br />

plantenvoed<strong>in</strong>g en zijn collega’s beoor-<br />

O n d e r g l a s n u m m e r 8 a u g u s t u s 2 0 0 9<br />

groeimedium<br />

GLASSCHUIM<br />

Vervolg op<br />

pag<strong>in</strong>a 6><br />

5<br />

SUBSTRAAT


GLASSCHUIM<br />

SUBSTRAAT<br />

Vervolg van<br />

pag<strong>in</strong>a 5><br />

6<br />

vochtopname<br />

materiaal<br />

bufferen<br />

<strong>Glasschuim</strong> <strong>evenaart</strong> <strong>productie</strong> <strong>in</strong><br />

Het droge glasschuim substraat gaf bij komkommers veel m<strong>in</strong>der Pythium dan <strong>steenwol</strong>.<br />

deelden de op puimsteen lijkende blokjes<br />

van 5 x 5 cm en adviseerden hem om er<br />

brokjes van te maken. Ze gaven de maten<br />

op van een goede teeltmat en een tijdje<br />

later arriveerden de gevulde zakken bij<br />

de onderzoekers.<br />

Allereerst onderwierpen zij het materiaal<br />

aan standaard testen. Zo werd het<br />

materiaal geanalyseerd op nutriënten<br />

en op fytotoxiteit. Vervolgens keken<br />

de onderzoekers naar de vochtopname<br />

van de brokjes die <strong>in</strong> grootte varieerden<br />

van 0,5 tot 5 cm. De maximale opname<br />

bleek 50% te zijn. Vervolgens bekeken<br />

ze hoe snel de brokjes water opnamen<br />

na uitdrog<strong>in</strong>g. Dat bleek behoorlijk<br />

snel te gaan. Maar liefst 50% <strong>in</strong> één<br />

m<strong>in</strong>uut, 80% <strong>in</strong> vier m<strong>in</strong>uten en 95%<br />

<strong>in</strong> 15 m<strong>in</strong>uten. Blok was hierdoor aangenaam<br />

verrast: “Het maakt dit materiaal<br />

geschikt voor eb-vloedsystemen, maar<br />

ook als grondstof voor potgronden,<br />

zoals <strong>in</strong> de VS ook gebeurt. Daar krijgt<br />

het ook een bru<strong>in</strong>e kleur, zodat het niet<br />

opvalt.”<br />

Snelle vochtopname<br />

Het testmateriaal reageert <strong>in</strong> eerste<br />

<strong>in</strong>stantie met water, waardoor de pH<br />

oploopt tot 10,8. Op zichzelf veel te<br />

hoog voor welke teelt dan ook. Maar op<br />

basis van de resultaten werd een recept<br />

geschreven om het materiaal te bufferen.<br />

De onderzoekers constateerden dat de<br />

homogeniteit nog niet ideaal was. Ze<br />

O n d e r g l a s n u m m e r 8 a u g u s t u s 2 0 0 9<br />

waren wel blij met de grote brokken,<br />

maar m<strong>in</strong>der met het gruis dat er ook<br />

tussen zat. Dat zakt naar beneden <strong>in</strong> de<br />

matten. Optimistisch waren ze wel over<br />

de celstructuur. Hoewel het glasschuim<br />

kle<strong>in</strong>e belletjes heeft zijn de cellen zelf<br />

niet gesloten. Dat verklaart ook de snelle<br />

vochtopname.<br />

De verwacht<strong>in</strong>gen waren dus enigsz<strong>in</strong>s<br />

gespannen toen de eerste proeven<br />

met tomaten en komkommers werden<br />

aangelegd, waarbij <strong>steenwol</strong> als controle<br />

fungeerde.<br />

Sterker door silicium<br />

De komkommers op glasschuim (ras<br />

Shakira, teelt van 18 september tot<br />

12 december 2006) kwamen één tot<br />

twee dagen eerder <strong>in</strong> <strong>productie</strong> dan op<br />

<strong>steenwol</strong>. Die <strong>productie</strong> g<strong>in</strong>g gelijk op<br />

tot het e<strong>in</strong>de van de teelt. Heel opvallend<br />

was dat de planten op glasschuim veel<br />

m<strong>in</strong>der gevoelig waren voor Pythium<br />

Voorlopig nog te duur<br />

dan op <strong>steenwol</strong>. In de proef was maar één<br />

glasschuimplant aangetast, terwijl vijftien<br />

<strong>steenwol</strong>planten ziek werden. Blok<br />

verklaart dit door het drogere substraat,<br />

waar<strong>in</strong> we<strong>in</strong>ig vrij water aanwezig is<br />

waardoor de ziekte zich m<strong>in</strong>der gemakkelijk<br />

kan verspreiden.<br />

Glas is een siliciumverb<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g, waardoor<br />

<strong>in</strong> het schuimsubstraat steeds een<br />

niveau van 1,25 tot 1,6 mmol/l silicium<br />

aanwezig was. Daardoor veranderde de<br />

kleur van de vruchten en hadden ze een<br />

dikkere waslaag. Ook die verstevig<strong>in</strong>g van<br />

de celwandstructuur maakt de planten<br />

sterker tegen schimmelaantast<strong>in</strong>gen en<br />

misschien ook tegen plagen. De komkommers<br />

zagen er dus uit als vruchten van<br />

een grondteelt, waar van nature silicium<br />

aanwezig is.<br />

Dunnere stengels tomaat<br />

Ook bij tomaten (ras Mecano, teelt van<br />

15 maart tot 18 oktober 2007) was de<br />

<strong>productie</strong> van <strong>steenwol</strong> en glasschuim<br />

gelijk. Net zoals bij de komkommers gaf<br />

de teelt op glasschuim een generatieve<br />

groei te zien. De planten op glasschuim<br />

hadden een dunnere stengel dan op<br />

<strong>steenwol</strong>.<br />

Blok: “We zagen bij <strong>steenwol</strong> 15% meer<br />

stengelmassa bij een gelijke opbrengst.<br />

De planten op glasschuim hadden<br />

m<strong>in</strong>der bladoppervlak, maar wel iets<br />

meer wortelgroei. Optisch was er geen<br />

verschil tussen de vruchten van glasschuim<br />

en <strong>steenwol</strong>. Opvallend was wel<br />

dat de planten op glasschuim veel m<strong>in</strong>der<br />

neusrot vertoonden.”<br />

Na beide proeven concludeert de onderzoeker<br />

dat glasschuim een heel <strong>in</strong>teressant<br />

teeltmedium is, dat onder alle<br />

omstandigheden 40% lucht bevat. Gevolg<br />

daarvan is dat dit substraat een generatieve<br />

groei aanmoedigt.<br />

Het Amerikaanse bedrijf Earthstone brengt glasschuim op de markt onder de naam Growstone. In de Verenigde<br />

staten is het al <strong>in</strong> de handel als grondstof voor potgrondmengsels.<br />

In de Verenigde Staten worden ook proeven gedaan met het glasschuim. Telers lopen er warm voor en overwegen<br />

om te schakelen. Punt van discussie is uiteraard de kostprijs. Earthstone is nog volop bezig met de ontwikkel<strong>in</strong>g<br />

van <strong>productie</strong>faciliteiten, waardoor glasschuim moet kunnen concurreren met bestaande substraten.<br />

Voorlopig wordt het glasschuim alleen <strong>in</strong> de Verenigde Staten gefabriceerd. Gezien de potentie is het bedrijf op<br />

zoek naar <strong>productie</strong>capaciteit <strong>in</strong> Europa. Pas als dat lukt, zal glasschuim prijstechnisch <strong>in</strong>teressant zijn voor<br />

de Nederlandse markt.<br />

silicium-<br />

verb<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g<br />

generatieve<br />

groei<br />

altijd<br />

40% lucht


<strong>steenwol</strong><br />

vervanger<br />

schors<br />

recyclen<br />

<strong>Glasschuim</strong> lijkt wat op puimsteen. De eerste monsters waren blokjes.<br />

Vervanger van schors<br />

Hoewel het nog niet is uitgeprobeerd <strong>in</strong><br />

proeven verwacht Blok dat glasschuim een<br />

goede vervanger kan zijn voor schors. De<br />

orchideeënteelt zou dus veel profijt kunnen<br />

hebben van deze brokjes, die <strong>in</strong> pr<strong>in</strong>cipe<br />

alle kleuren kunnen hebben. De onderzoeker<br />

ontv<strong>in</strong>g de witte brokjes, maar <strong>in</strong><br />

de Verenigde Staten zijn bru<strong>in</strong> en groen<br />

gangbaar. Andere kleuren kunnen een<br />

belangrijke toegevoegde waarde vormen.<br />

Duurzaam<br />

Misschien nog belangrijker dan de toegevoegde<br />

waarde is de duurzaamheid van<br />

glasschuim. Blok: “In de VS wordt flessenglas<br />

nog nauwelijks gerecycled, hier<br />

natuurlijk wel. Daar is het een oploss<strong>in</strong>g<br />

voor de bergen glasafval, hier is al een<br />

markt voor gebruikt glas. Daar zitten dus<br />

verschillen tussen.”<br />

Het is nog niet bekend of het glasschuim<br />

gerecycled kan worden tot nieuw schuim.<br />

Je kunt het <strong>in</strong> ieder geval wel goed stomen.<br />

Maar er ligt nog een andere mogelijkheid<br />

<strong>in</strong> het verschiet. “Stel dat je het materiaal<br />

na een teelt met wortels en al door een<br />

wals haalt, dan kun je wortels en gruis<br />

gemakkelijk scheiden door met water te<br />

spoelen. Daar moet een techniek voor<br />

worden uitgedacht. Je kunt het ‘slib’ dan<br />

per vrachtwagen afvoeren”, meent de<br />

onderzoeker.<br />

Dat is nog niet zo’n vreemde gedachte.<br />

Het glas vermeerdert tijdens het fabricageproces<br />

tw<strong>in</strong>tig keer. Na fijnstampen<br />

– Blok heeft dat nagebootst – is het volume<br />

tien tot vijftien keer zo kle<strong>in</strong>. Er blijft dus<br />

helemaal niet veel materiaal over om af<br />

te voeren. En dat bespaart weer op vrachtvolume<br />

en kilometers.<br />

Potentie<br />

<strong>Glasschuim</strong> heeft dus als groeimedium<br />

potentie, maar is nog niet bepaald uitontwikkeld.<br />

Inmiddels kan de fabrikant de<br />

grootte van de brokjes beter sturen, zodat<br />

er geen gruis tussen zit. Blok denkt dat er<br />

ook mogelijkheden zijn om schuim met<br />

kle<strong>in</strong>e of grote cellen te maken. Kle<strong>in</strong> voor<br />

de vruchtgroenteteelt, groot voor orchideeën.<br />

Fijne cellen nemen namelijk meer<br />

water op.<br />

Proeven bij Wagen<strong>in</strong>gen <strong>UR</strong> Glastu<strong>in</strong>bouw<br />

hebben aangetoond dat planten op glasschuim<br />

de <strong>productie</strong> op <strong>steenwol</strong> evenaren.<br />

<strong>Glasschuim</strong> bevat onder alle groeiomstandigheden<br />

40% lucht en we<strong>in</strong>ig vrij water.<br />

Naast een sterk generatieve groei heeft dit<br />

ook gevolg voor m<strong>in</strong>der Pythium bij komkommer<br />

en m<strong>in</strong>der neusrot bij tomaat.<br />

S A M E N VAT T I N G<br />

Net als<br />

‘de baNk’<br />

Het gaat momenteel op zijn zachtst gezegd<br />

beroerd <strong>in</strong> de tu<strong>in</strong>bouw, de sector wordt<br />

geteisterd door historisch lage prijzen<br />

veroorzaakt door een groeiende <strong>productie</strong><br />

en een krimpende markt.<br />

Over de oorzaken van deze malaise wordt<br />

veel geschreven en gepraat maar de oploss<strong>in</strong>g<br />

is nog niet <strong>in</strong> zicht. Market<strong>in</strong>ggoeroes<br />

spreken over vernieuwende producten,<br />

betere concepten en zelfs eigen w<strong>in</strong>kels. Hier<br />

ligt beslist een deel van de oploss<strong>in</strong>g, maar<br />

ik betwijfel of dit voldoende marktverruim<strong>in</strong>g<br />

geeft. Concentratie van aanbod zal beslist<br />

ook helpen, maar een van de grootste problemen<br />

is toch een wel erg volle <strong>in</strong>ternationale<br />

markt van verse en van sierteeltproducten.<br />

Dus enige beperk<strong>in</strong>g van het aanbod zal er<br />

beslist voor zorgen dat alle verbeter<strong>in</strong>gen <strong>in</strong><br />

market<strong>in</strong>g- en verkoopmethodes beter tot hun<br />

recht gaan komen. Maar hoe doe je dat? Een<br />

koude saner<strong>in</strong>g met alle leed, risico’s en kapitaalsvernietig<strong>in</strong>g<br />

van dien lijkt voor de deur te<br />

staan met een wel heel ongewisse uitkomst.<br />

Wat is de juiste mix aan producten en arealen,<br />

en wat gaat er <strong>in</strong> de lege kassen gebeuren?<br />

Een strak geleide en goed georganiseerde<br />

herschikk<strong>in</strong>g is dus noodzakelijk en gewenst<br />

want de belangen zijn groot. Dit lijkt moeilijker<br />

dan het is, want we kunnen dit volgens<br />

het model van ”DE BANK” op gaan lossen. Die<br />

bankjongens zijn nu eenmaal slimmer dan wij<br />

agrariërs, dus daar moet je van willen leren.<br />

blokjes<br />

blokjes<br />

Eerst laten we alle tu<strong>in</strong>bouwondernemers<br />

pijlsnel fuseren tot één grote tu<strong>in</strong>bouw BV<br />

Nederland en verkopen vervolgens het totale<br />

pakket aan onze m<strong>in</strong>ister van f<strong>in</strong>anciën om onze<br />

nationale groenten- en bloemen<strong>productie</strong> plus<br />

export te borgen. De vraagprijs voor de tu<strong>in</strong>bouw<br />

BV ligt rond de 20 miljard euro en dat past<br />

goed want de m<strong>in</strong>ister is juist bezig de banken,<br />

die allemaal al lang weer w<strong>in</strong>st maken, voor een<br />

dergelijk bedrag te verkopen. Hij wil nog wel een<br />

keer een dergelijk kunstje laten zien.<br />

Na deze transactie ontvangt iedere teler <strong>in</strong><br />

Nederland gemiddeld 200 euro per vierkante<br />

meter, ruim voldoende om alle verplicht<strong>in</strong>gen<br />

te voldoen. De betrokken ondernemers<br />

treden vervolgens als topmanager <strong>in</strong> dienst<br />

van de BV met een goed salaris, aan het e<strong>in</strong>d<br />

van het jaar een knappe bonus en een riante<br />

onkostenvergoed<strong>in</strong>g. Vervolgens gaat de BV<br />

efficiënt en op maat produceren.<br />

Als je rekent dat 20% <strong>productie</strong>beperk<strong>in</strong>g<br />

best 80% prijsstijg<strong>in</strong>g op kan leveren,<br />

resulteert dat <strong>in</strong> netto 60% omzetstijg<strong>in</strong>g<br />

tegen m<strong>in</strong>der kosten. Het is duidelijk dat deze<br />

deal op termijn uitstekend uitpakt voor alle<br />

betrokkenen.<br />

‘DE BANK’ heeft namelijk altijd gelijk.<br />

Peter Klapwijk<br />

teeltadviseur uit Bleiswijk<br />

Peter@greenq.nl<br />

O n d e r g l a s n u m m e r 8 a u g u s t u s 2 0 0 9<br />

ARTIKEL 2<br />

71<br />

ARTIKEL 1

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!