Glasschuim evenaart productie in steenwol - Wageningen UR
Glasschuim evenaart productie in steenwol - Wageningen UR
Glasschuim evenaart productie in steenwol - Wageningen UR
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
nieuw<br />
medium<br />
Chris Blok experimenteert met nieuw substraat<br />
<strong>Glasschuim</strong> <strong>evenaart</strong> <strong>productie</strong><br />
<strong>in</strong> <strong>steenwol</strong><br />
Onderzoeker Chris Blok: “De waarde van dit materiaal moet je zoeken <strong>in</strong> duurzaamheid, omdat het wordt gemaakt van gerecycled glas.”<br />
<strong>Glasschuim</strong> zou <strong>in</strong> de toekomst wel eens serieuze concurrentie met <strong>steenwol</strong> aan kunnen gaan. Drie jaar lang hielden<br />
de onderzoekers van Wagen<strong>in</strong>gen <strong>UR</strong> Glastu<strong>in</strong>bouw hun kaken stijf op elkaar over dit nieuwe teeltmedium dat naast een<br />
goede <strong>productie</strong> ook andere gunstige teelteigenschappen bezit. Het wachten is nu op <strong>productie</strong>capaciteit, zodat het<br />
materiaal ook op de commerciële markt kan concurreren.<br />
T E K S T: P I E T E R N E L B O U W M A N -VA N V E L D E N B E E L D : H E N K B O U W M A N E N WAG E N I N G E N U R G L A S T U I N B O U W<br />
Soms laat een nieuwe ontwikkel<strong>in</strong>g <strong>in</strong><br />
de glastu<strong>in</strong>bouw zich schrijven als een<br />
jongensboek. Dat geldt zeker voor het<br />
nieuwe medium glasschuim. Na enkele<br />
jaren onderzoek bij Wagen<strong>in</strong>gen <strong>UR</strong><br />
glastu<strong>in</strong>bouw – gef<strong>in</strong>ancierd door het<br />
Productschap Tu<strong>in</strong>bouw – is dit nieuwe<br />
substraat klaar voor de praktijk.<br />
Een paar jaar geleden stopte een taxi voor<br />
het toenmalige proefstation <strong>in</strong> Naaldwijk,<br />
met daar<strong>in</strong> een man uit het land<br />
van cowboys en <strong>in</strong>dianen. Rijk geworden<br />
met granola-bars (een ontbijt- en snackbar)<br />
stortte hij zich op een nieuw en duurzaam<br />
project: het recyclen van glas tot<br />
glasschuim. Het aldus verkregen product<br />
verkocht hij als schuurblokjes, maar het<br />
zou ook wel eens geschikt kunnen zijn<br />
als groeimedium. Of dat eens kon worden<br />
onderzocht.<br />
Eerst <strong>in</strong> het laboratorium<br />
Chris Blok, onderzoeker wortelmedia en<br />
plantenvoed<strong>in</strong>g en zijn collega’s beoor-<br />
O n d e r g l a s n u m m e r 8 a u g u s t u s 2 0 0 9<br />
groeimedium<br />
GLASSCHUIM<br />
Vervolg op<br />
pag<strong>in</strong>a 6><br />
5<br />
SUBSTRAAT
GLASSCHUIM<br />
SUBSTRAAT<br />
Vervolg van<br />
pag<strong>in</strong>a 5><br />
6<br />
vochtopname<br />
materiaal<br />
bufferen<br />
<strong>Glasschuim</strong> <strong>evenaart</strong> <strong>productie</strong> <strong>in</strong><br />
Het droge glasschuim substraat gaf bij komkommers veel m<strong>in</strong>der Pythium dan <strong>steenwol</strong>.<br />
deelden de op puimsteen lijkende blokjes<br />
van 5 x 5 cm en adviseerden hem om er<br />
brokjes van te maken. Ze gaven de maten<br />
op van een goede teeltmat en een tijdje<br />
later arriveerden de gevulde zakken bij<br />
de onderzoekers.<br />
Allereerst onderwierpen zij het materiaal<br />
aan standaard testen. Zo werd het<br />
materiaal geanalyseerd op nutriënten<br />
en op fytotoxiteit. Vervolgens keken<br />
de onderzoekers naar de vochtopname<br />
van de brokjes die <strong>in</strong> grootte varieerden<br />
van 0,5 tot 5 cm. De maximale opname<br />
bleek 50% te zijn. Vervolgens bekeken<br />
ze hoe snel de brokjes water opnamen<br />
na uitdrog<strong>in</strong>g. Dat bleek behoorlijk<br />
snel te gaan. Maar liefst 50% <strong>in</strong> één<br />
m<strong>in</strong>uut, 80% <strong>in</strong> vier m<strong>in</strong>uten en 95%<br />
<strong>in</strong> 15 m<strong>in</strong>uten. Blok was hierdoor aangenaam<br />
verrast: “Het maakt dit materiaal<br />
geschikt voor eb-vloedsystemen, maar<br />
ook als grondstof voor potgronden,<br />
zoals <strong>in</strong> de VS ook gebeurt. Daar krijgt<br />
het ook een bru<strong>in</strong>e kleur, zodat het niet<br />
opvalt.”<br />
Snelle vochtopname<br />
Het testmateriaal reageert <strong>in</strong> eerste<br />
<strong>in</strong>stantie met water, waardoor de pH<br />
oploopt tot 10,8. Op zichzelf veel te<br />
hoog voor welke teelt dan ook. Maar op<br />
basis van de resultaten werd een recept<br />
geschreven om het materiaal te bufferen.<br />
De onderzoekers constateerden dat de<br />
homogeniteit nog niet ideaal was. Ze<br />
O n d e r g l a s n u m m e r 8 a u g u s t u s 2 0 0 9<br />
waren wel blij met de grote brokken,<br />
maar m<strong>in</strong>der met het gruis dat er ook<br />
tussen zat. Dat zakt naar beneden <strong>in</strong> de<br />
matten. Optimistisch waren ze wel over<br />
de celstructuur. Hoewel het glasschuim<br />
kle<strong>in</strong>e belletjes heeft zijn de cellen zelf<br />
niet gesloten. Dat verklaart ook de snelle<br />
vochtopname.<br />
De verwacht<strong>in</strong>gen waren dus enigsz<strong>in</strong>s<br />
gespannen toen de eerste proeven<br />
met tomaten en komkommers werden<br />
aangelegd, waarbij <strong>steenwol</strong> als controle<br />
fungeerde.<br />
Sterker door silicium<br />
De komkommers op glasschuim (ras<br />
Shakira, teelt van 18 september tot<br />
12 december 2006) kwamen één tot<br />
twee dagen eerder <strong>in</strong> <strong>productie</strong> dan op<br />
<strong>steenwol</strong>. Die <strong>productie</strong> g<strong>in</strong>g gelijk op<br />
tot het e<strong>in</strong>de van de teelt. Heel opvallend<br />
was dat de planten op glasschuim veel<br />
m<strong>in</strong>der gevoelig waren voor Pythium<br />
Voorlopig nog te duur<br />
dan op <strong>steenwol</strong>. In de proef was maar één<br />
glasschuimplant aangetast, terwijl vijftien<br />
<strong>steenwol</strong>planten ziek werden. Blok<br />
verklaart dit door het drogere substraat,<br />
waar<strong>in</strong> we<strong>in</strong>ig vrij water aanwezig is<br />
waardoor de ziekte zich m<strong>in</strong>der gemakkelijk<br />
kan verspreiden.<br />
Glas is een siliciumverb<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g, waardoor<br />
<strong>in</strong> het schuimsubstraat steeds een<br />
niveau van 1,25 tot 1,6 mmol/l silicium<br />
aanwezig was. Daardoor veranderde de<br />
kleur van de vruchten en hadden ze een<br />
dikkere waslaag. Ook die verstevig<strong>in</strong>g van<br />
de celwandstructuur maakt de planten<br />
sterker tegen schimmelaantast<strong>in</strong>gen en<br />
misschien ook tegen plagen. De komkommers<br />
zagen er dus uit als vruchten van<br />
een grondteelt, waar van nature silicium<br />
aanwezig is.<br />
Dunnere stengels tomaat<br />
Ook bij tomaten (ras Mecano, teelt van<br />
15 maart tot 18 oktober 2007) was de<br />
<strong>productie</strong> van <strong>steenwol</strong> en glasschuim<br />
gelijk. Net zoals bij de komkommers gaf<br />
de teelt op glasschuim een generatieve<br />
groei te zien. De planten op glasschuim<br />
hadden een dunnere stengel dan op<br />
<strong>steenwol</strong>.<br />
Blok: “We zagen bij <strong>steenwol</strong> 15% meer<br />
stengelmassa bij een gelijke opbrengst.<br />
De planten op glasschuim hadden<br />
m<strong>in</strong>der bladoppervlak, maar wel iets<br />
meer wortelgroei. Optisch was er geen<br />
verschil tussen de vruchten van glasschuim<br />
en <strong>steenwol</strong>. Opvallend was wel<br />
dat de planten op glasschuim veel m<strong>in</strong>der<br />
neusrot vertoonden.”<br />
Na beide proeven concludeert de onderzoeker<br />
dat glasschuim een heel <strong>in</strong>teressant<br />
teeltmedium is, dat onder alle<br />
omstandigheden 40% lucht bevat. Gevolg<br />
daarvan is dat dit substraat een generatieve<br />
groei aanmoedigt.<br />
Het Amerikaanse bedrijf Earthstone brengt glasschuim op de markt onder de naam Growstone. In de Verenigde<br />
staten is het al <strong>in</strong> de handel als grondstof voor potgrondmengsels.<br />
In de Verenigde Staten worden ook proeven gedaan met het glasschuim. Telers lopen er warm voor en overwegen<br />
om te schakelen. Punt van discussie is uiteraard de kostprijs. Earthstone is nog volop bezig met de ontwikkel<strong>in</strong>g<br />
van <strong>productie</strong>faciliteiten, waardoor glasschuim moet kunnen concurreren met bestaande substraten.<br />
Voorlopig wordt het glasschuim alleen <strong>in</strong> de Verenigde Staten gefabriceerd. Gezien de potentie is het bedrijf op<br />
zoek naar <strong>productie</strong>capaciteit <strong>in</strong> Europa. Pas als dat lukt, zal glasschuim prijstechnisch <strong>in</strong>teressant zijn voor<br />
de Nederlandse markt.<br />
silicium-<br />
verb<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g<br />
generatieve<br />
groei<br />
altijd<br />
40% lucht
<strong>steenwol</strong><br />
vervanger<br />
schors<br />
recyclen<br />
<strong>Glasschuim</strong> lijkt wat op puimsteen. De eerste monsters waren blokjes.<br />
Vervanger van schors<br />
Hoewel het nog niet is uitgeprobeerd <strong>in</strong><br />
proeven verwacht Blok dat glasschuim een<br />
goede vervanger kan zijn voor schors. De<br />
orchideeënteelt zou dus veel profijt kunnen<br />
hebben van deze brokjes, die <strong>in</strong> pr<strong>in</strong>cipe<br />
alle kleuren kunnen hebben. De onderzoeker<br />
ontv<strong>in</strong>g de witte brokjes, maar <strong>in</strong><br />
de Verenigde Staten zijn bru<strong>in</strong> en groen<br />
gangbaar. Andere kleuren kunnen een<br />
belangrijke toegevoegde waarde vormen.<br />
Duurzaam<br />
Misschien nog belangrijker dan de toegevoegde<br />
waarde is de duurzaamheid van<br />
glasschuim. Blok: “In de VS wordt flessenglas<br />
nog nauwelijks gerecycled, hier<br />
natuurlijk wel. Daar is het een oploss<strong>in</strong>g<br />
voor de bergen glasafval, hier is al een<br />
markt voor gebruikt glas. Daar zitten dus<br />
verschillen tussen.”<br />
Het is nog niet bekend of het glasschuim<br />
gerecycled kan worden tot nieuw schuim.<br />
Je kunt het <strong>in</strong> ieder geval wel goed stomen.<br />
Maar er ligt nog een andere mogelijkheid<br />
<strong>in</strong> het verschiet. “Stel dat je het materiaal<br />
na een teelt met wortels en al door een<br />
wals haalt, dan kun je wortels en gruis<br />
gemakkelijk scheiden door met water te<br />
spoelen. Daar moet een techniek voor<br />
worden uitgedacht. Je kunt het ‘slib’ dan<br />
per vrachtwagen afvoeren”, meent de<br />
onderzoeker.<br />
Dat is nog niet zo’n vreemde gedachte.<br />
Het glas vermeerdert tijdens het fabricageproces<br />
tw<strong>in</strong>tig keer. Na fijnstampen<br />
– Blok heeft dat nagebootst – is het volume<br />
tien tot vijftien keer zo kle<strong>in</strong>. Er blijft dus<br />
helemaal niet veel materiaal over om af<br />
te voeren. En dat bespaart weer op vrachtvolume<br />
en kilometers.<br />
Potentie<br />
<strong>Glasschuim</strong> heeft dus als groeimedium<br />
potentie, maar is nog niet bepaald uitontwikkeld.<br />
Inmiddels kan de fabrikant de<br />
grootte van de brokjes beter sturen, zodat<br />
er geen gruis tussen zit. Blok denkt dat er<br />
ook mogelijkheden zijn om schuim met<br />
kle<strong>in</strong>e of grote cellen te maken. Kle<strong>in</strong> voor<br />
de vruchtgroenteteelt, groot voor orchideeën.<br />
Fijne cellen nemen namelijk meer<br />
water op.<br />
Proeven bij Wagen<strong>in</strong>gen <strong>UR</strong> Glastu<strong>in</strong>bouw<br />
hebben aangetoond dat planten op glasschuim<br />
de <strong>productie</strong> op <strong>steenwol</strong> evenaren.<br />
<strong>Glasschuim</strong> bevat onder alle groeiomstandigheden<br />
40% lucht en we<strong>in</strong>ig vrij water.<br />
Naast een sterk generatieve groei heeft dit<br />
ook gevolg voor m<strong>in</strong>der Pythium bij komkommer<br />
en m<strong>in</strong>der neusrot bij tomaat.<br />
S A M E N VAT T I N G<br />
Net als<br />
‘de baNk’<br />
Het gaat momenteel op zijn zachtst gezegd<br />
beroerd <strong>in</strong> de tu<strong>in</strong>bouw, de sector wordt<br />
geteisterd door historisch lage prijzen<br />
veroorzaakt door een groeiende <strong>productie</strong><br />
en een krimpende markt.<br />
Over de oorzaken van deze malaise wordt<br />
veel geschreven en gepraat maar de oploss<strong>in</strong>g<br />
is nog niet <strong>in</strong> zicht. Market<strong>in</strong>ggoeroes<br />
spreken over vernieuwende producten,<br />
betere concepten en zelfs eigen w<strong>in</strong>kels. Hier<br />
ligt beslist een deel van de oploss<strong>in</strong>g, maar<br />
ik betwijfel of dit voldoende marktverruim<strong>in</strong>g<br />
geeft. Concentratie van aanbod zal beslist<br />
ook helpen, maar een van de grootste problemen<br />
is toch een wel erg volle <strong>in</strong>ternationale<br />
markt van verse en van sierteeltproducten.<br />
Dus enige beperk<strong>in</strong>g van het aanbod zal er<br />
beslist voor zorgen dat alle verbeter<strong>in</strong>gen <strong>in</strong><br />
market<strong>in</strong>g- en verkoopmethodes beter tot hun<br />
recht gaan komen. Maar hoe doe je dat? Een<br />
koude saner<strong>in</strong>g met alle leed, risico’s en kapitaalsvernietig<strong>in</strong>g<br />
van dien lijkt voor de deur te<br />
staan met een wel heel ongewisse uitkomst.<br />
Wat is de juiste mix aan producten en arealen,<br />
en wat gaat er <strong>in</strong> de lege kassen gebeuren?<br />
Een strak geleide en goed georganiseerde<br />
herschikk<strong>in</strong>g is dus noodzakelijk en gewenst<br />
want de belangen zijn groot. Dit lijkt moeilijker<br />
dan het is, want we kunnen dit volgens<br />
het model van ”DE BANK” op gaan lossen. Die<br />
bankjongens zijn nu eenmaal slimmer dan wij<br />
agrariërs, dus daar moet je van willen leren.<br />
blokjes<br />
blokjes<br />
Eerst laten we alle tu<strong>in</strong>bouwondernemers<br />
pijlsnel fuseren tot één grote tu<strong>in</strong>bouw BV<br />
Nederland en verkopen vervolgens het totale<br />
pakket aan onze m<strong>in</strong>ister van f<strong>in</strong>anciën om onze<br />
nationale groenten- en bloemen<strong>productie</strong> plus<br />
export te borgen. De vraagprijs voor de tu<strong>in</strong>bouw<br />
BV ligt rond de 20 miljard euro en dat past<br />
goed want de m<strong>in</strong>ister is juist bezig de banken,<br />
die allemaal al lang weer w<strong>in</strong>st maken, voor een<br />
dergelijk bedrag te verkopen. Hij wil nog wel een<br />
keer een dergelijk kunstje laten zien.<br />
Na deze transactie ontvangt iedere teler <strong>in</strong><br />
Nederland gemiddeld 200 euro per vierkante<br />
meter, ruim voldoende om alle verplicht<strong>in</strong>gen<br />
te voldoen. De betrokken ondernemers<br />
treden vervolgens als topmanager <strong>in</strong> dienst<br />
van de BV met een goed salaris, aan het e<strong>in</strong>d<br />
van het jaar een knappe bonus en een riante<br />
onkostenvergoed<strong>in</strong>g. Vervolgens gaat de BV<br />
efficiënt en op maat produceren.<br />
Als je rekent dat 20% <strong>productie</strong>beperk<strong>in</strong>g<br />
best 80% prijsstijg<strong>in</strong>g op kan leveren,<br />
resulteert dat <strong>in</strong> netto 60% omzetstijg<strong>in</strong>g<br />
tegen m<strong>in</strong>der kosten. Het is duidelijk dat deze<br />
deal op termijn uitstekend uitpakt voor alle<br />
betrokkenen.<br />
‘DE BANK’ heeft namelijk altijd gelijk.<br />
Peter Klapwijk<br />
teeltadviseur uit Bleiswijk<br />
Peter@greenq.nl<br />
O n d e r g l a s n u m m e r 8 a u g u s t u s 2 0 0 9<br />
ARTIKEL 2<br />
71<br />
ARTIKEL 1