Toespraak Judith van der Werf - IKON

Toespraak bij het afscheid van Bram Grandia als IKON pastor
Door Judith van der Werf
19 april 2013, Regenboogkerk te Hilversum
Presentie in de media
1. beeld van de pastor: de tolk en tol
2. humor als kreukelzone of geloven dat het anders kan
3. presentie als het verbinden van 9 punten
Toen je in 1995 aan het pand aan het Melkpad binnenstapte, als opvolger van Hans Stolp,
was dat een hele overgang. Komend uit een wereldstad, een dynamische gemeente, veel
dwarsverbindingen en geworteld in bondgenootschappen (vluchtelingenwerk, Kerk en Vrede,
VU, Oikos om er een paar te noemen), en dan op het Melkpad zitten– een stuk beton,
anoniem, weliswaar een vrijplaats, maar ook een niemandsland, op afstand van kerk, wereld
en IKON. Met enkel een telefoon, een blad en 5 minuten spreektijd per week op de radio. Een
kind uit de Keizersgrachtkerk noemde het: een kindertelefoon maar dan ook voor oude
mensen. (snippers ’95). Hoe daar present te zijn als pastor in de media?
Je bewegend op de lijn van Alje Klamer met aandacht voor mensen die tussen wal en schip
vallen, vluchtelingen, mensen overgeleverd aan de prik-klokzorg, aandacht voor daders en
hun omgeving. Meer gericht op diaconaat en samenlevingsvragen dan op het inzoomen op
een enkeling. En dan niets anders te bieden hebben dan een column, Snippers: kleine stukjes
brood, troost, uitdaging soms?! (uit Snipper ’97)
1. beeld van pastor: de tolk en de tol
Anders dan Bara en ik heb jij vanaf het begin je ambt binnengebracht in de media. Zo word je
ook wel aangesproken: hé, dominee!
Niet alleen ging/ga je een paar keer per maand voor in kerkdiensten in het land, ook in het
bedrijf heb je iets van een bedrijfspastor: op moeilijke tijden er zijn, onmacht verwoorden,
hoop uitspreken, een geestelijk lied op zijn tijd. Op ontmoetingsdagen bepleit je de viering
aan het slot, en op de Bergweg de kerstening van niet gelovige IKON medewerkers. Naast
herder ben je vooral ook leraar. Was je voorganger betrokken op het nieuwetijdsdenken, jij
gaat voor het doorgeven van de traditie, het herijken van de oude woorden.
Dat deed je als hoofd godsdienstige programma’s met geloofsgesprekken, dat doe je op het
pastoraat met studiovieringen over de kerkvaders, Mensen over de 7 woorden van
Barmhartigheid, en Ikonen uit de volle traditie.
Bij ons 50 jarig bestaan noemde je jouw werk ‘tolken’. Pastoraat als tolken, vertolken,
vertalen; goed lezen wat er staat, de betekenis daarvan uitmeten, een vertaalslag maken.
Tolken tussen bijbel en hedendaagse gelovige, tussen politiek en pastoraat, tussen rand-,
buiten- en binnenkerkelijkheid, tussen kerk en wereld, tussen IKON en IKON pastoraat. Een
vak apart. Lang niet altijd makkelijk. Hoe moest je bijv jouw stem of de stem van pastoraat
gehoord krijgen in het moderamen van de PKN of – minstens zo lastig -binnen de IKON
programmering? Met gelukkig één opsteker eind vorig jaar: het project ‘Wat is mij heilig!’
Het heeft even geduurd. Terwijl je de ongebruikelijke weg niet schuwde, het dagelijkse
tafeltennis, het badhok koortje met kerstliederen op zolder. Je hebt van alles ingezet om
verbinding te maken!

Je wordt de man van het politieke pastoraat genoemd, maar je bent voor mij vooral vertolker
van het woord. In de vorm van een column: je hebt een rake opmerkzaamheid, een creatieve
schreeuw, een bemoedigend gebaar. Het is de constante in jouw werk, het gaf richting aan je
werkweek. Van de column van het pastoraat, Snippers tot die van daarbuiten, Ruis, de Linkse
Kerk en… .ga zo maar door.
In Mensen stond abusievelijk het woord ‘tol’ vermeld in plaats van tolk – zo’n houten geval
dat je met een touwtje aanslingert. Eigenlijk wel een mooi beeld, zomaar in de schoot
geworpen: Zie het voor je, hoe iedere week opnieuw een column de wereld in geslingerd
wordt; waar en hoe hij terecht komt, je weet het tevoren niet. Met onvermoede wendingen, en
somtijds grootse trage kringen trekt hij een spoor in de samenleving. En komt tot staan.
2. humor als kreukelzone of geloven dat het anders kan
Je bent als theoloog gevormd in de tijd dat geloven zo ongeveer gelijk stond aan: het moet
anders en het kan anders! En als het kan met een wending uit onverwachte hoek.
Dat geloof in maakbaarheid, die dadendrang draag je uit – al is het maar door voor deze en
gene, als het nodig is, de kaars aan te steken. Je geloof er heilig in. En het werkt op meerdere
fronten. Zoals je ergens in Snippers zegt: je doet iets, want je houdt het licht aan en je warmt
tegelijkertijd jezelf.
Ooit deden we samen de voortgezette opleiding voor pastorale gespreksvoering (Jaap Roosjen
refereerde er al aan) en vanaf dat moment werd humor de vorm van geloven dat het anders
kan. Kantelen, prikkelen, uitdagen, confronteren, het kan allerlei vormen aannemen.
Vooral niet in een hoekje blijven zitten sjimpen, maar mensen bewegen om uit een
slachtofferhouding te stappen. Er geen genoegen meenemen dat het is zoals het is.
Dat geloof dat het anders kan gold ook het IKON pastoraat zelf… zeker de laatste jaren toen
we in zwaar weer kwamen en jij als hoofd voor geld en steun op pad ging. Een lastige klus,
maar niet voor jou. Want je gelooft in dat plekje waar je ‘om niet’ met je verhaal terecht kunt.
Je gelooft in die ruimte, houdt een pleidooi voor de stem van protest en bemoediging, cynisme
kan niet het laatste woord hebben.
Helaas heeft dat geloof niet kunnen verhinderen dat jouw emeritaat bijna samenvalt met de
opheffing van het IKON pastoraat. En toch: ook daarover, zelfs daarover is het laatste woord
nog niet gezegd! Zoals jij zegt: Het wordt tijd voor locale initiatieven, als uit onverwachte
hoek.
3. presentie en presentatie: het verbinden van 9 punten
Ooit kocht je op de Haarlemmerdijk bij de firma Hebbes, een speelgoedwinkel, voor alle
deelnemers van de ontmoetingsdag een kijkertje. Je bedong een mooie prijs, daar was je toen
al goed in. Het aardige van deze kijker is dat je niet ziet wat vóór je is, je ziet een beeld uit
een andere hoek, van opzij. Met recht: Uit onverwachte hoek!
Ik heb het meegenomen omdat ik aanvankelijk dacht: dat is een mooi beeld voor jouw
presentie als pastor in de media. Dat kijkertje waarmee je scherp stelt, en iets anders ziet dan
wat je verwacht te zullen zien.

Maar toen kwam jij met die 9 punten en hoe die te verbinden. Toen ging ik aarzelen.
Ik bedacht dat jouw antwoord, jouw presentie feitelijk het verbinden van 9 punten is: dat jij
eigenlijk de verbinding van 9 punten bént in heel je doen en laten als IKON pastor. Outside
the box. Altijd in beweging, van pastoraat naar IKON, van vredeswerk naar jubeljaar, van
mantelzorg naar herstelbemiddeling, opademen in Barchem naar schuldhulpverlening. Steeds
bracht je buiten naar binnen en verbond die met elkaar, wel even stilstaand maar nooit lang
inzoomend, om dan weer de focus te verleggen. Zoals ook nu weer op dit symposium.
Zo ontwikkelde je de column die volop pastoraal is omdat die laat horen in het verhaal van die
ene vrouw of man wat een bezuinigingsmaatregel doet, er een Bijbelverhaal op betrekt, een
glimlach aan toevoegt, en hoe dat vervolgens de politieke werkelijkheid van partijbelangen
aan de kaak stelt of te kakken zet. 9 punten verbonden via de buitenlijn.
Bram, heel erg bedankt… en we horen nog van je, je bent nog niet weg.
Judith van der Werf
Team IKON pastoraat