ZOEKWIJZER 4 EERSTE FOLIO UIT HET GOEDEREN- EN RENTEBOEK VAN DE HEILIGE-GEESTTAFEL. 1475 UIT HET ARCHIEF VAN DE KERK VAN ASSENEDE, NR. 113BIS.
S<strong>in</strong>ds <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>leeuwen De oudste <strong>armenzorg</strong><strong>in</strong>itiatieven waren religieus geïnspireerd, aangezien <strong>de</strong> Kerk en dan vooral <strong>de</strong> abdijen hier<strong>in</strong> het voortouw namen. Daarbij was het vroegmid<strong>de</strong>leeuwse i<strong>de</strong>aal van <strong>de</strong> Pauperes Christi, <strong>de</strong> vrijwillige armoe<strong>de</strong> naar het voorbeeld van Christus, het belangrijkste motief. De wereldlijke overheid op haar beurt oefen<strong>de</strong> <strong>in</strong> <strong>de</strong> loop <strong>de</strong>r mid<strong>de</strong>leeuwen het toezicht uit op een aantal caritatieve <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen en voorzag <strong>in</strong> uitgaven voor armen en hospitalen. Niettem<strong>in</strong> mogen we ervan uitgaan dat tussenkomsten van <strong>de</strong> vorst of <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>n vooral gebeur<strong>de</strong>n met het oog op <strong>de</strong> openbare or<strong>de</strong>. Van een meer centraal gestuur<strong>de</strong> organisatie zou pas sprake zijn vanaf <strong>de</strong> 18 <strong>de</strong> eeuw. Abdijen en kloosters Een goed voorbeeld van het mid<strong>de</strong>leeuwse armoe<strong>de</strong>i<strong>de</strong>aal en <strong>de</strong> daaruit voortspruiten<strong>de</strong> caritas zijn <strong>de</strong> Benedictijnenabdijen, die over een aalmoezenij, <strong>in</strong>firmerie en eventueel een passantenhuis beschikten. Deze af<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gen had<strong>de</strong>n respectievelijk als taak het be<strong>de</strong>len van brood en het opnemen van zieken, zwervers of pelgrims. De oudste <strong>Gent</strong>se voorbeel<strong>de</strong>n zijn hier uiteraard <strong>de</strong> S<strong>in</strong>t-Pieters- en S<strong>in</strong>t-Baafsabdij. • Tafels van <strong>de</strong> Heilige-Geest Tafels van <strong>de</strong> Heilige-Geest of armendissen wer<strong>de</strong>n vanaf <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> helft van <strong>de</strong> 13 <strong>de</strong> en beg<strong>in</strong> 14 <strong>de</strong> eeuw op parochiaal niveau georganiseerd. Ze on<strong>de</strong>rsteun<strong>de</strong>n enkel <strong>de</strong> armen die tot <strong>de</strong> <strong>de</strong>sbetreffen<strong>de</strong> parochie behoor<strong>de</strong>n en die een penn<strong>in</strong>g of loodje(*) kon<strong>de</strong>n voorleggen. Het beheer van <strong>de</strong>ze <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen was <strong>in</strong> han<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> armen- of Heilige-Geestmeesters, terwijl <strong>de</strong> controle werd uitgeoefend door <strong>de</strong> stadsmagistraat. Be<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gen gebeur<strong>de</strong>n aan huis, meestal <strong>in</strong> <strong>de</strong> vorm van levensmid<strong>de</strong>len, kledij, brandstof of geld. • Hospitalen Vanaf het e<strong>in</strong><strong>de</strong> van <strong>de</strong> 12 <strong>de</strong> eeuw ontston<strong>de</strong>n <strong>in</strong> <strong>de</strong> meeste ste<strong>de</strong>n hospitalen, die gratis on<strong>de</strong>rdak en De geschie<strong>de</strong>nis van <strong>de</strong> <strong>Gent</strong>se <strong>armenzorg</strong> <strong>in</strong> vogelvlucht voedsel verschaften aan een divers publiek: <strong>in</strong>vali<strong>de</strong>n, zieken en bejaar<strong>de</strong>n, maar ook passanten en pelgrims. Het eerste <strong>Gent</strong>se hospitaal was dit van S<strong>in</strong>t-Jan, gesticht <strong>in</strong> 1196. In <strong>de</strong> loop van <strong>de</strong> 13 <strong>de</strong> eeuw evolueer<strong>de</strong> S<strong>in</strong>t-Jan meer en meer naar een <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g voor geesteszieken, vandaar ook <strong>de</strong> naam S<strong>in</strong>t-Jan-ten-Dullen. Na S<strong>in</strong>t-Jan volg<strong>de</strong> het Wittockxhospitaal, dat e<strong>in</strong>d 12 <strong>de</strong> , beg<strong>in</strong> 13 <strong>de</strong> eeuw door Ever<strong>de</strong>us Wittoc werd gesticht, en waar armen, reizigers en zieken wer<strong>de</strong>n opgevangen. Deze <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g was geen lang leven beschoren en g<strong>in</strong>g vermoe<strong>de</strong>lijk <strong>in</strong> 1227 <strong>in</strong> vlammen op. Bij <strong>de</strong> S<strong>in</strong>t-Michielskerk was kort voor 1204 door toedoen van Ermentrudis uten Hove het Onze-Lieve- Vrouw- of Mariahospitaal opgericht, waar armen, zieken en pelgrims wer<strong>de</strong>n opgenomen. Toen <strong>de</strong> <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g <strong>in</strong> 1215 te kampen kreeg met f<strong>in</strong>anciële problemen, werd besloten het beheer van het hospitaal toe te vertrouwen aan een Cisterciënzer<strong>in</strong>nenabdij, die na verschillen<strong>de</strong> omzwerv<strong>in</strong>gen gevestigd werd bij <strong>de</strong> Locus Beate Virg<strong>in</strong>e of Bijloke. Ook na <strong>de</strong> Franse Revolutie bleef men er zieken opvangen, maar <strong>de</strong> wereldlijke greep op het bestuur werd steeds groter. In <strong>de</strong> loop van <strong>de</strong> 18 <strong>de</strong> en 19 <strong>de</strong> eeuw werd het hospitaal nog ver<strong>de</strong>r uitgebreid met een Moe<strong>de</strong>rhuis en een Bl<strong>in</strong><strong>de</strong>nhuis. In 1983 verloren <strong>de</strong> gebouwen van <strong>de</strong> Bijloke <strong>de</strong>f<strong>in</strong>itief hun hospitaalfunctie. In 1323 werd op <strong>in</strong>itiatief van <strong>de</strong> welstellen<strong>de</strong> burgers Willem Wenemaer en zijn echtgenote Margareta Brune het S<strong>in</strong>t-Laurentius- of Wenemaerhospitaal gesticht. De zorg voor armen en ou<strong>de</strong>rl<strong>in</strong>gen werd er door broe<strong>de</strong>rs en zusters waargenomen, on<strong>de</strong>r toezicht van een meesteres. • Leprozenzorg Een speciaal geval on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> hospitalen was Onze- Lieve-Vrouw-ter-Lazarie, beter gekend als het Rijke Gasthuis, dat zich specifiek toespitste op <strong>de</strong> leprozenzorg. De oudste sporen van <strong>de</strong>ze <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g dateren uit <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 1146-1149. Ze kwam net als het S<strong>in</strong>t-Jans- 5 ZOEKWIJZER
Change language