Trainen met patiënten volgens het Aëroob Revalidatie Systeem (ARS)

TRAINING
Het Aëroob Revalidatie
Systeem (ARS)
Het Aëroob Revalidatie Systeem is een
uiterst praktische methodiek om op
basis van de maximale hartfrequentie
(Hfmax) en de anaërobe drempel (AD)
de verschillende (duur)trainingsmethoden
in een methodische opbouw te
zetten. Volgens deze opbouw kunnen
cliënten, patiënten en sporters met een
(zeer) lage en een hoge belastbaarheid
belast en getraind worden. De basis
van het systeem is het hartfrequentiediagram
(figuur 1). Op basis van de
werkelijke of geschatte maximale hartfrequentie
worden de verschillende
trainingsmethoden en -intensiteiten
berekent. Daarna wordt door middel
van try-outs bekeken of de ingeschatte
waarden reëel zijn. In de figuur zijn de
verschillende trainingsmethoden in
22 Sportgericht nr. 4-5 / 2007 – jaargang 61
Als vervolg op twee eerdere artikelen over het meten en
berekenen van de maximale hartfrequentie en het Aëroob
Revalidatie Systeem (ARS), gaat het in dit artikel over de
praktische toepassing van het ARS-model bij het begeleiden
en trainen van patiënten met een chronische aandoening.
Gezien de vaak lage belastbaarheid van deze mensen is het
doseren van de omvang en intensiteit van de training van
groot belang. Het Aëroob Revalidatie Systeem geeft duidelijke
richtlijnen om deze trainingsvariabelen in te vullen.
Trainen met patiënten volgens het
Aëroob Revalidatie Systeem (ARS)
Een gestructureerde werkwijze om ook met
patiënten het (duur)uithoudingsvermogen te
trainen in de praktijk
Hans Bult, fysiotherapeut
en Toine van de Goolberg,
herstel- en conditietrainer
relatie tot de hartfrequentie en de
anaërobe drempel inzichtelijk
gemaakt.
Bij de training van het (duur)uithoudingsvermogen
wordt in het Aëroob
Revalidatie Systeem voor het lopen
een opbouw gemaakt in 4 bewegingsvormen.
Te weten wandelen, briskwalken,
joggen en hardlopen. Dit betekent
dat zowel in de bewegingsvorm(en) en
de trainingsintensiteit een geleidelijke
opbouw wordt gemaakt. Daarnaast is
de methodiek ook goed toepasbaar
voor andere bewegingsvormen zoals
fietsen, roeien, etc. Om een individueel
trainingsprogramma te kunnen maken
is het handig om gegevens over de
werkelijke maximale hartfrequentie te
hebben maar dit is (in het begin) niet
absoluut noodzakelijk. Door de geleidelijke
opbouw en het grote aantal try-

HR
200
190
180
170
160
150
140
130
120
110
100
D III
( 95%
)
D II
( 90%
)
D I ( 85%
)
DH
( 75%
)
< DH
E I
( 105%
)
AE
D = 80%
( aër
obe
dre
mpe
l)
Aeroob ( 02)
A naeroob
( lacta
at)
B ela
s tings
inten
s iteit/
ver
mog
en
( m/
s of
km/
h of
Wa
tts
)
outs, is elke training eigenlijk een test
die informatie geeft over het vervolg
van het trainingsproces. Door deze
werkwijze biedt het systeem veel
mogelijkheden om toe te passen bij de
training met mensen met een matige
belastbaarheid of bij mensen met een
chronische aandoening.
Chronische aandoeningen en
bewegen
Regelmatig bewegen heeft een gunstig
effect op de algemene gezondheidstoestand.
Lichaamsbeweging verlaagt de
kans op hart- en vaatziekten, osteoporose,
diabetes mellitus (type 2), dikke
darmkanker, angst en depressie. Lichamelijke
activiteit heeft een directe en
een indirecte invloed op de kans op
hart- en vaatziekten, en kan een gunstig
effect hebben op bloeddruk, lichaamsgewicht
en het profiel van vetten in het
bloed3 . Het is echter gebleken dat
slechts een deel van de Nederlandse
bevolking voldoende lichamelijk actief
is. Bij mensen met een chronische aandoening
is dit aantal nog kleiner. Hierbij
komt dat zij grotere gezondheidsrisico’s
lopen. Het is dus belangrijk om
juist deze mensen te helpen met het
ontwikkelen van een gezonde leefstijl
en hen in beweging te krijgen.
II
HM
( 110%
) ( 115%
)
I/
O
120%
>
A ND
= 100%
( ana
ëro
be
drem
pel)
© T oine
van
de
G ool
berg
/ Han
s B ult
Max
= 110%
DH
= Duur
hers
tel
( vet)
D I = Duur
langza
am
( vet)
D II
= Duur
langza
am/
midden
( vet+
K H)
D III
= Duur
midden
( K H)
DT
= Duurte
mpo,
snel
( K H)
E I = E xtens
ieve
interva
l
II
= Inte
nsiev
e interva
l
HM
= Herha
lings
methode
I/
O = Ins
and
outs
( 2006)
Om dit te bereiken is het van belang
om er achter te komen waarom het
iemand niet lukt om gestructureerd en
regelmatig te gaan bewegen. Vaak
moeten er eerst een aantal barrières
weggenomen worden. Het bevorderen
van een actieve leefstijl is één van de
belangrijkste doelstellingen van revalidatie-
en beweegprogramma’s. Hierbij
is het natuurlijk van groot belang om
er achter komen welke bewegingsactiviteiten
iemand echt leuk vindt en
deze (zo veel mogelijk) te gebruiken
binnen de trainingen.
Trainen volgens het Aëroob
Revalidatie Systeem met
patiënten
Om de methodiek van het ARS praktisch
toe te lichten en praktisch te kunnen
toepassen hebben we een tweetal
patiëntencasussen uitgewerkt. Een
casus met een intervalduurtraining in
een poliklinisch hartrevalidatieprogramma
op de fietsergometer voor een
patiënt na een hartinfarct. In de tweede
casus met een duurtraining in de
vorm van een wandelprogramma als
onderdeel van een beweegprogramma
voor een patiënt met diabetes mellitus
(type 2)
Figuur 1. ARS-systeem.
Casus 1
Man van 50 jaar heeft op 7 november
2006 een hartinfarct gehad. Op 21
november 2006 start hij met de poliklinische
hartrevalidatie en gebruikt nu
bètablokkers. Bij de symptom-limitedtest
bij de cardioloog zijn geen bijzonderheden
(bloedtekort in de hartspier
of ritmestoornissen) vastgesteld. Zijn
maximale geleverde vermogen op de
fietstest was 140 watt. In het verleden
sportte hij graag en deed aan zaalvoetbal.
Sinds eind november traint hij 2 x
per week circa 50 minuten. De training
bestaat uit 10 minuten roeien, 10 minuten
fietsen en 20 minuten circuittraining
(fitness) en de laatste 10 minuten
een spelvorm (volleybal, trefbal, etc.).
Hij roeit nu op een belasting van
30 watt en fietst met een belasting van
70 watt. Zijn rustpols (HFrust) is 60 slagen
per minuut en zijn maximale hartfrequentie
(onder bètablokkade) is
135 slagen per minuut.
De theoretische maximale pols is 208 –
(0,7 x 50) = 173 slagen per minuut (4)
De theoretische anaërobe drempelpols
is 173 - 10% = 156 slagen per minuut (5)
De theoretische aërobe drempelpols is
156 - 20% = 125 slagen per minuut (5)
Deze theoretische waarden zijn door
de bètablokkers niet te gebruiken bij
het sturen van de training. Door tijdens
de symptom-limited-test onder
bètablokkade de individuele hartfrequentiecurve
te bepalen kan de formule
van Karvonen wèl gebruikt worden.
Dit is de gebruikelijke werkwijze binnen
de hartrevalidatie. Op basis van de
bovenstaande gegevens wordt de trainingshartfrequentie
volgens Karvonen
voor deze man vastgesteld op een percentage
van 60% .
HFtraining: 60 (HFrust) + 60% van 135
(Hfmax) -60 (HFrust) = 105 slagen per
minuut
Sportgericht nr. 4-5 / 2007 – jaargang 61 23

Dit is een mooi veilig uitgangspunt om
de training mee te starten.
De belangrijkste doelstellingen van het
trainingsprogramma voor deze man
zijn:
– (weer) plezier in bewegen krijgen
– fysieke reconditionering
– het leren kennen van de fysieke grenzen
– het vergroten van duuruithoudingsvermogen
om weer fietstochten te
kunnen maken met de echtgenote
– afname gezondheidsrisico’s
Herh HF/Pols (P0) HF/Pols (P2) Herstelpols
(PV2)
Belangrijk in de hartfrequentiecurve is
of de grootte van de herstelpols en de
hoogte van de P0 en P2 lineair zijn.
Daarnaast moet de Borgscore (6) mooi
geleidelijk oplopen en moeten andere
waarden zoals bloeddruk onder controle
zijn.
In tabel 1 is te zien hoe het trainingsprogramma
in werkelijkheid verliep.
Bij de zevende herhaling op een belasting
van 100 watt wordt de borgscore
van 16 bereikt. Tevens valt op dat de
PV2 daarna bij herhaling 8, 9 en 10
duidelijk lager is en de borgscore oploopt
naar 18. Dit is een teken dat de
energieleverantie niet meer volledig
uit het aërobe systeem kan worden gedekt.
Op basis van de hartfrequentiecurve
zou de gewenste trainingsintensiteit
(tempoduur) van 70 watt naar
100 watt kunnen worden opgevoerd.
Het blijkt dat de berekende trainingshartfrequentie
op basis van de formule
van Karvonen aan de voorzichtige kant
was. Deze voorzichtige opbouw is zeker
bij het begin van de revalidatie heel
verstandig. Dan staan de eerste 2 doelstellingen
(angstreductie en reconditionering)
voorop. Door het gebruik van
het ARS kun je dus de trainingsintensiteit
nauwkeuriger sturen. Dit is
zeker later in de revalidatie gewenst.
Op basis van de gevonden trainingsbelasting
(tempoduur) kunnen de onder-
Intensiteit
(watt)
Borgscore
(6-20)
1 105 90 15 70 11
2 107 92 15 75 12
3 110 93 17 80 13
4 112 92 20 85 14
5 115 93 22 90 15
6 118 92 26 95 15
7 120 92 28 100 16
8 125 105 20 105 17
9 130 110 20 110 18
Tabel 1: protocol extensieve intervalduurtraining (op 14/12 in het revalidatieprogramma).
P0 = hartslagfrequentie aan het einde van het belastingsblok van 2 minuten (P0)
P2 = hartslagfrequentie aan het einde van de pauze van 2 minuten (P2)
PV2 = het verschil in hartslagfrequentie tussen arbeid en rust (PV2 = P0 – P2)
staande andere trainingsmethoden
voor deze man worden ingevuld (tabel
2). Hierbij moet wel aangetekend worden
dat deze variabelen enkel gelden
voor het fietsen. Voor het roeien zou
een vergelijkbare try-out gedaan zou
moeten worden. Gezien de doelstelling
van deze man lijkt het verstandig om
de fietstraining qua omvang uit te bouwen.
Hierbij kan worden gevarieerd in
de onderstaande trainingsmethoden.
Trainingsmethode Duur
(minuten)
24 Sportgericht nr. 4-5 / 2007 – jaargang 61
Casus 2
Vrouw van 54 jaar traint sinds 2 weken
in een bewegingsprogramma in een
fysiotherapiepraktijk en heeft diabetes
mellitus type 2. Zij heeft een fors
overgewicht (20 kg) en doet verder
niets aan sport. Zij wil graag samen
met haar partner weer lange wandelingen
gaan maken in het bos. Uit
de symptom-limited-test zijn geen
bijzonderheden naar voren gekomen.
Haar maximale hartfrequentie is
172 slagen per minuut (4)
De theoretische anaërobe drempelpols
is 172 - 10% = 155 slagen per minuut (5)
De theoretische aërobe drempelpols is
155 - 20% = 121 slagen per minuut (5)
De belangrijkste doelstellingen van het
beweeg-/trainingsprogramma voor
haar zijn:
– weer plezier in bewegen krijgen
– het leren kennen van de fysieke grenzen
– het vergroten van duuruithoudingsvermogen
in het wandelen
– afname lichaamsgewicht en vetpercentage
Na een warming-up van 5 minuten
met diverse rustige wandelvormen
wordt gestart met een try-out van
10 x 50 meter heen en weer wandelen
met als opdracht zoek een aangenaam
wandeltempo dat minimaal 3 minuten
volgehouden kan worden. De uitkomst
van de try-out was dat zij in
40 seconden de 50 meter kon lopen.
Dit is 4,5 km per uur.
De herhalingspauze tussen de belastingsblokken
was 2 minuten. Bij de uit-
Tabel 2: trainingsvariabelen van de trainingsmethoden voor het duuruithoudingsvermogen (fietsen)
Herhalingen Intensiteit
(watt)
Pauze
(minuten)
duur III 30 1 x 95 -
tempoduur (TD) 10 3 x 100 2
extensieve interval 2 10 tot 15 x 105 1
intensieve interval 2 6-8 110 2

Programma Loop
1
(P0)
4 x 50 m
Loop
2
(P0)
Loop
3
(P0)
Loop
4
(P0)
voering van het bovenstaande protocol
is het essentieel dat de tijden over
50 meter stabiel blijven. Zo controleer je
het looptempo. Daarnaast moeten ook
de hartfrequentiewaarden na elke lap
gelijk blijven. Door het lineaire verband
tussen de P0, laptimes, P1 en PV
zit de training volledig in het aërobe
energiesysteem. De norm voor de PV
voor ongetrainden en mensen met een
chronische aandoening is grofweg dat
deze groter dan 25 moet zijn. Dan is er
sprake van voldoende herstel. Door
heel gestructureerd de intensiteit,
belastingsduur, Borgscore en herstelpols
te controleren kan een patiënt na
verloop van tijd heel goed zelf dergelijke
training uitvoeren. De trainer of
(fysio)therapeut heeft zich dan overbodig
gemaakt, wat precies de bedoeling
is van de beweegprogramma’s.
De resultaten in tabel 3 geven aan dat
de patiënt de opbouwreeks van 200
Loop
5
(P0)
Loop
6
(P0)
Loop
7
(P0)
P2 PV2 Eind
tijd
Borg
(6-20)
40 39 40 40 2.39 11
(200 m) 135 144 146 147 115 31
5 x 50 m 40 40 39 40 39 3.28 12
(250 m) 136 143 146 146 147 112 35
6 x 50 m 40 39 39 40 40 40 3.58 12
(300 m) 138 143 146 146 147 147 110 37
7 x 50 m 40 40 40 39 39 38 39 4.35 13
(350 m) 139 144 146 146 145 146 145 110 35
Tabel 3: protocol duurprogramma (wandelen) in een beweegprogramma ‘diabetes mellitus type 2’
Rectificatie:
naar 350 meter in laps van 50 meter
aankan. De volgende stap in het programma
zou dan ook kunnen zijn: 4 x
350 meter met een seriepauze van 2
minuten en een laptime van onder de
40 seconden per 50 meter. Natuurlijk
mag de patiënt ook een vast parcours
van 350 meter rechtuit lopen (minder
intensief door het uitblijven van keerpunten
en daardoor een snellere eindtijd).
Het nadeel van een rechtuit parcours
is dat het permanente coachen
onmogelijk wordt, tenzij de fysiotherapeut
of trainer besluit mee te lopen.
Literatuur
1. Bult, Hans en Poel van der, Gerard, Maximale
hartfrequentie: berekent of gemeten?, Sportgericht,
2007, nr. 2;
2. Bult, Hans en van de Goolberg,Toine, Het
Aëroob Revalidatie Systeem (ARS), Sportgericht,
2007, nr. 3;
3. Nota Sport, bewegen en Gezondheid,
Ministerie van Volksgezondheid,Welzijn en
Sport, 2001;
Abusievelijk is in het vorige artikel over het ARS (Sportgericht nr. 3) een deel
van tabel 4 weggevallen. Hieronder de complete tabel.
4. Tanaka H, Monahan DK, Seals DR. Agepredicted
maximal heart rate revisited, Journal
of the American College of Cardiology, 2001,
37, 153-156;
5. Syllabus NPi-cursus ‘Preventie en gezondheid
/ training van het aërobe vermogen (ARS)’
(mei 2007);
6. Het gebruik van de Borgschaal bij bewegingsactiviteiten
voor hartpatienten T. Jongert,
J. Benedictus, J. Dijkgraaf, H. Koers, J. Oudhof,
Hart in beweging, Elsevier, 1e druk, 2004;
7. De cardiologie, vereenvoudigd (derde druk),
A.J. Six, uitgeverij Lemma, 2006;
8. Wilmore, J.H en Costill, D.L., Inspannings- en
sportfysiologie, Elsevier, 2006;
9. Goolberg,T. van de, 2e druk, 2005, Elsevier
Gezondheidszorg, De Rehaboom® een
methodische aanpak in de sportrevalidatie;
Met dank aan Michel Edelaar, Marleen
Buruma en Gerard van der Poel
Over de auteurs:
Hans Bult is (sport)fysiotherapeut en
werkzaam als cursusleider/cursuscoördinator
van o.a. de cursussen ‘Inspanningsfysiologie
en oefentherapie’,
‘Sportrevalidatie’,‘COPD en astma’ en
de ‘KNGF-beweegprogramma’s’ en
diverse andere cursussen op het terrein
van de inspanningsfysiologie, preventie
en gezondheid en sportrevalidatie
bij het Nederlands Paramedisch
Instituut (NPi).Voor reactie’s:
bult@paramedisch.org
Toine van de Goolberg is docent/herstel-
en conditietrainer. Momenteel is
hij conditie/krachttrainer bij de Nederlandse
Ski Vereniging alpineskiën heren
(top 4) en dames en de Paralympische
ploegen zitvolleybal dames en rolstoelbasketbal
heren. Ook is hij werkzaam
als bondscoach KNAU van de Paralympische
selectie sprint/springen.
Daarnaast is hij als docent actieve
revalidatie bij diverse opleidingen in de
sport(revalidatie) betrokken.
Sportgericht nr. 4-5 / 2007 – jaargang 61 25