07.09.2013 Views

Lesbrief voor leerlingen - Met man en muis

Lesbrief voor leerlingen - Met man en muis

Lesbrief voor leerlingen - Met man en muis

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>Lesbrief</strong><br />

<strong>Met</strong> Man <strong>en</strong> Muis<br />

van:


<strong>Lesbrief</strong><br />

<strong>Met</strong> Man <strong>en</strong> Muis<br />

Bij de gelijknamige t<strong>en</strong>toonstelling in<br />

Het Visserij & Vlaardings Museum<br />

4 maart t/m 11 juli 2010<br />

Voortgezet onderwijs<br />

Sam<strong>en</strong>gesteld door:<br />

Het Visserij & Vlaardings Museum<br />

Mogelijk gemaakt door:<br />

2


Inhoudsopgave<br />

4. Inleiding<br />

8. Naar zee<br />

Persoonlijke <strong>voor</strong>bereiding door de vissers<br />

- Het oorringetje<br />

- Visserstrui<strong>en</strong><br />

Monsterrol<br />

EHBO<br />

Weers<strong>voor</strong>spelling<br />

Het vertrek<br />

11. Op zee<br />

Navigatie <strong>en</strong> communicatie<br />

Alle gevar<strong>en</strong> van di<strong>en</strong><br />

Rampspoed<br />

19. De Achterblijvers<br />

Het wacht<strong>en</strong><br />

- Lerwick<br />

De Weduwe<br />

- Rouwkostuum<br />

- Arm<strong>en</strong>zorg<br />

3


<strong>Met</strong> Man <strong>en</strong> Muis<br />

Inleiding<br />

De reis op e<strong>en</strong> vissersschip was eeuw<strong>en</strong>lang e<strong>en</strong> behoorlijk onzekere tocht vol gevar<strong>en</strong> als<br />

natuurgeweld <strong>en</strong> ziekte. Niet alle<strong>en</strong> de vissers zelf hadd<strong>en</strong> het zwaar. Je kunt je <strong>voor</strong>stell<strong>en</strong><br />

dat de gevolg<strong>en</strong> van het vergaan van e<strong>en</strong> schip <strong>en</strong>orm war<strong>en</strong> <strong>voor</strong> de geme<strong>en</strong>schap <strong>en</strong> de<br />

achterblijvers in Vlaarding<strong>en</strong>.<br />

Gelukkig zijn veel van de verhal<strong>en</strong> uit de geschied<strong>en</strong>is van de reis op zee bewaard geblev<strong>en</strong><br />

in de bibliotheek van het Visserij & Vlaardings Museum. De t<strong>en</strong>toonstelling ‘<strong>Met</strong> <strong>man</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>muis</strong>’ br<strong>en</strong>gt deze verhal<strong>en</strong> tot lev<strong>en</strong> met foto’s, schilderij<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal prachtige<br />

<strong>voor</strong>werp<strong>en</strong>, waaronder persoonlijke bagage, goud<strong>en</strong> oorring<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> rouwkostuum. De<br />

t<strong>en</strong>toonstelling <strong>en</strong> de lesbrief zijn zo sam<strong>en</strong>gesteld, dat er g<strong>en</strong>oeg te belev<strong>en</strong> <strong>en</strong> te ler<strong>en</strong><br />

valt. Door in de t<strong>en</strong>toonstelling verled<strong>en</strong> <strong>en</strong> hed<strong>en</strong> met elkaar in contact te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, zal<br />

de informatie nog meer tot de verbeelding sprek<strong>en</strong>. Er wordt best wat van je gevraagd,<br />

maar <strong>voor</strong>al veel inlevingsvermog<strong>en</strong> <strong>en</strong> creativiteit. Veel leesplezier <strong>en</strong> e<strong>en</strong> behoud<strong>en</strong><br />

vaart gew<strong>en</strong>st!<br />

In de lesbrief zijn e<strong>en</strong> aantal vrag<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> waar<strong>voor</strong> je de website:<br />

www.met<strong>man</strong><strong>en</strong><strong>muis</strong>.nl<br />

kan gebruik<strong>en</strong> om aanvull<strong>en</strong>de informatie te verkrijg<strong>en</strong>.<br />

Deze vrag<strong>en</strong> zijn gemarkeerd met onderstaand icoon.<br />

4


Naar zee<br />

De dood was vroeger veel meer dan nu e<strong>en</strong> onderdeel van het lev<strong>en</strong>. Zeker bij de vissers<br />

in Vlaarding<strong>en</strong>, die om in hun dagelijks brood te <strong>voor</strong>zi<strong>en</strong>, steeds weer e<strong>en</strong> onzekere reis<br />

moest<strong>en</strong> aanvaard<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> goede <strong>voor</strong>bereiding was dan ook heel belangrijk.<br />

Persoonlijke <strong>voor</strong>bereiding door de vissers<br />

Er kond<strong>en</strong> niet veel persoonlijke spull<strong>en</strong> mee aan boord. Iedere<strong>en</strong> had net ruimte <strong>voor</strong> e<strong>en</strong><br />

klein eig<strong>en</strong> koffertje. In de visserij noemde m<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> ‘stoppekistje’. Hier zat het volg<strong>en</strong>de<br />

in: e<strong>en</strong> zee<strong>man</strong>sbijbel, psalm<strong>en</strong>boek, kaakmesjes (<strong>voor</strong> het verwijder<strong>en</strong> van de kieuw<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

ingewand<strong>en</strong> van de haring), pruim- <strong>en</strong> pijptabak, st<strong>en</strong><strong>en</strong> pijpje, suiker, bestek, eetkom,<br />

zoetigheid zoals pepermunt <strong>en</strong> vijg<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> portretfotootje van e<strong>en</strong> dierbare.<br />

di<strong>en</strong><strong>en</strong>, als de visser toch niet kon word<strong>en</strong> geïd<strong>en</strong>tificeerd.<br />

Het oorringetje<br />

De ‘schippersoorring’ di<strong>en</strong>de als betaalmiddel <strong>voor</strong> de begraf<strong>en</strong>is,<br />

maar ook als trouwring. Het drag<strong>en</strong> van oorring<strong>en</strong> is terug<br />

te zi<strong>en</strong> bij zowel kust-, Zuiderzee-, rivier- als binn<strong>en</strong>vissers.<br />

M<strong>en</strong> droeg e<strong>en</strong> oorring om zich te onderscheid<strong>en</strong> van andere<br />

beroepsgroep<strong>en</strong>. Ook geloofde m<strong>en</strong> vroeger in de heilzame<br />

werking van de oorring<strong>en</strong>. Ze zoud<strong>en</strong> help<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> oogkwal<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> hoofdpijn <strong>en</strong> ze zoud<strong>en</strong><br />

het gezichtsvermog<strong>en</strong><br />

bevorder<strong>en</strong>.<br />

Goud<strong>en</strong> oorringetje<br />

Zakbijbeltje<br />

Tijd<strong>en</strong>s de <strong>voor</strong>bereiding<strong>en</strong> werd er altijd al<br />

rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong> met de mogelijkheid dat het<br />

schip zou vergaan. Zo werd er in de kledij <strong>en</strong> de<br />

sierad<strong>en</strong> van de visser alles aan gedaan om de<br />

visser goed herk<strong>en</strong>baar te mak<strong>en</strong>. Zo kon het<br />

stoffelijk overschot makkelijk word<strong>en</strong> geïd<strong>en</strong>ti-<br />

ficeerd <strong>en</strong> naar huis gebracht word<strong>en</strong>. Door het<br />

specifieke patroon in de trui wist m<strong>en</strong> uit welke<br />

hav<strong>en</strong> de visser kwam. De oorring<strong>en</strong> kond<strong>en</strong><br />

ev<strong>en</strong>tueel als betaalmiddel <strong>voor</strong> de begraf<strong>en</strong>is<br />

5


Visserstrui<strong>en</strong><br />

Vanaf 1860 begonn<strong>en</strong> Nederlandse vissers trui<strong>en</strong> met<br />

specifieke motiev<strong>en</strong> als bov<strong>en</strong>kleding te drag<strong>en</strong>. De trui<strong>en</strong><br />

werd<strong>en</strong> thuis gebreid, maar later ook machinaal vervaardigd.<br />

De kleur was bijna altijd zwart of blauw, maar iedere hav<strong>en</strong><br />

had zijn eig<strong>en</strong> motiev<strong>en</strong>. Zo werd het mogelijk e<strong>en</strong> verdronk<strong>en</strong><br />

visser aan de hand van de motiev<strong>en</strong> op zijn trui te id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong>.<br />

De oudste motiev<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> sterk symbolische betek<strong>en</strong>is<br />

zijn afkomstig uit Ierland <strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal daarvan zijn door<br />

zeevar<strong>en</strong>d<strong>en</strong> uit Nederland overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />

De Vlaardingse trui<strong>en</strong> war<strong>en</strong> opgebouwd uit verschill<strong>en</strong>de<br />

motiefstrep<strong>en</strong>. Sommige war<strong>en</strong> best ingewikkeld. E<strong>en</strong> profes-<br />

sionele breister was in staat om in e<strong>en</strong> week e<strong>en</strong> <strong>man</strong>n<strong>en</strong>trui<br />

te brei<strong>en</strong> met al deze motiev<strong>en</strong>. Voor de trui<strong>en</strong> gebruikte m<strong>en</strong><br />

sajet; e<strong>en</strong> woll<strong>en</strong> gar<strong>en</strong> gemaakt van schap<strong>en</strong>wol. Het was<br />

e<strong>en</strong> materiaal waar iedere<strong>en</strong> mee bek<strong>en</strong>d was. Kous<strong>en</strong>, sokk<strong>en</strong>,<br />

ondergoed <strong>en</strong> trui<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> daarvan gemaakt. Het was goedkoop <strong>en</strong> overal te koop.<br />

Na de Tweede Wereldoorlog verdwijnt dit woltype <strong>en</strong> kom<strong>en</strong> synthetische gar<strong>en</strong>s op.<br />

Godsoog:<br />

E<strong>en</strong> oud motief dat in veel cultur<strong>en</strong> <strong>voor</strong>komt. Het zou de visser<br />

bescherm<strong>en</strong> omdat het kan zi<strong>en</strong> wat het normale oog niet ziet. In<br />

trui<strong>en</strong> van Pernis <strong>en</strong> Urk kwam dit motief <strong>voor</strong>. In IJmuid<strong>en</strong> gaf m<strong>en</strong><br />

er ook wel e<strong>en</strong> andere betek<strong>en</strong>is aan. Dat oog zou er<strong>voor</strong> zorg<strong>en</strong> dat<br />

de <strong>man</strong>n<strong>en</strong> zich in vreemde hav<strong>en</strong>s netjes gedrag<strong>en</strong>.<br />

Vlaggetjes:<br />

Kom<strong>en</strong> <strong>voor</strong> in trui<strong>en</strong> van Urk <strong>en</strong> Schev<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Vlagg<strong>en</strong> war<strong>en</strong><br />

belangrijk in de visserij, want daar communiceerde m<strong>en</strong> mee.<br />

Golv<strong>en</strong>:<br />

Symboliser<strong>en</strong> de golv<strong>en</strong> van de zee <strong>en</strong> kom<strong>en</strong> in vele variaties<br />

<strong>voor</strong>. Golv<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> <strong>voor</strong>al in Vlaardingse trui<strong>en</strong> gebruikt.<br />

6


EHBO<br />

Stel je <strong>voor</strong> dat je zelf op reis gaat.<br />

Slim als je b<strong>en</strong>t, ga je natuurlijk<br />

goed <strong>voor</strong>bereid op pad. Zo neem<br />

je bij<strong>voor</strong>beeld e<strong>en</strong> compacte<br />

EHBO-doos mee, die zo in je tas<br />

past. De visser had vroeger ook<br />

e<strong>en</strong> EHBO-kist, maar deze was<br />

maarliefst 48 bij 31 cm <strong>en</strong> woog<br />

wel 4 of 5 kilo. Ev<strong>en</strong> je spull<strong>en</strong> pakk<strong>en</strong> <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> veilige reis op zee, was vroeger e<strong>en</strong><br />

behoorlijke klus. Aan boord was dan ook maar één EHBO-kist, waar<strong>voor</strong> de schipper<br />

verantwoordelijk was. De EHBO-kist werd door de reder ingekocht.<br />

Monsterrol<br />

Voordat e<strong>en</strong> schip naar zee ging werd er bij de Waterschout e<strong>en</strong> monsterrol opgesteld. Dit<br />

is e<strong>en</strong> lijst met nam<strong>en</strong> van de kapitein <strong>en</strong> be<strong>man</strong>ning, de naam van het schip, de naam van<br />

de reder <strong>en</strong> de bestemming van het schip. Je mag niet op het schip werk<strong>en</strong> t<strong>en</strong>zij je op de<br />

monsterrol <strong>voor</strong>komt. Het gebruik van monsterroll<strong>en</strong> bestaat nog steeds <strong>en</strong> wordt door de<br />

kapitein van e<strong>en</strong> schip opgesteld. Zo weet m<strong>en</strong> altijd wie er aan boord van e<strong>en</strong> schip zijn.<br />

Als zeevar<strong>en</strong>de heb je ook e<strong>en</strong> monsterboekje nodig, dit is e<strong>en</strong> soort zeelied<strong>en</strong>paspoort<br />

waarin je leeftijd maar ook je werkervaring staat.<br />

Wat is e<strong>en</strong> waterschout?<br />

7


Weers<strong>voor</strong>spelling<br />

Het weer was vroeger door de beperkte meetapparatuur nauwelijks <strong>voor</strong>spelbaar.<br />

Niet dat de natuur nu minder grillig is, maar we kunn<strong>en</strong> ons nu beter <strong>voor</strong>bereid<strong>en</strong><br />

met weers<strong>voor</strong>spelling<strong>en</strong> door het gebruik van moderne apparatuur. Vroeger deed m<strong>en</strong><br />

weers<strong>voor</strong>spelling<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> aan de hand van het bestuder<strong>en</strong> van de wolk<strong>en</strong>. Dit leerde je<br />

gewoon in de praktijk, van de andere vissers, net als alle andere ins <strong>en</strong> outs van het vak.<br />

Pas aan het eind van de 19e eeuw ontstond<strong>en</strong> visserijschol<strong>en</strong>.<br />

Monsterboekje van Guus Westerdijk<br />

opleiding: MAROF<br />

Verwerkingsopdracht: Ga naar de website <strong>en</strong> post daar je eig<strong>en</strong><br />

weers<strong>voor</strong>spelling.<br />

8


Het vertrek<br />

Vroeger nam<strong>en</strong> de rituel<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> rondom het vertrek veel tijd in beslag. M<strong>en</strong> bleef<br />

immers vaak erg lang weg <strong>en</strong> het was nooit zeker of iedere<strong>en</strong> weer terug zou ker<strong>en</strong>. In de<br />

gelovige geme<strong>en</strong>schap van Vlaarding<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal kerkdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> om te<br />

bidd<strong>en</strong> <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> behoud<strong>en</strong> vaart. Ook werd<strong>en</strong> er modell<strong>en</strong> van schep<strong>en</strong> in de kerk gehang<strong>en</strong><br />

als votiefgesch<strong>en</strong>k. Zo hoopt<strong>en</strong> de vissers <strong>en</strong> hun familieled<strong>en</strong> dat de heilig<strong>en</strong> aan h<strong>en</strong><br />

zoud<strong>en</strong> d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>.<br />

Op de dag van uitvar<strong>en</strong>, ‘Buisjesdag’ g<strong>en</strong>oemd, hield m<strong>en</strong> <strong>voor</strong>af in de Grote Kerk in<br />

Vlaarding<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bidstond. Dit werd ‘Gebed <strong>voor</strong> de schep<strong>en</strong>’ of ‘Buiz<strong>en</strong>-Biddag’ g<strong>en</strong>oemd.<br />

Hier vroeg m<strong>en</strong> Gods zeg<strong>en</strong> <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> behoud<strong>en</strong> vaart. M<strong>en</strong> hoopte natuurlijk op e<strong>en</strong><br />

goede vangst, maar zeker ook op e<strong>en</strong> veilige thuiskomst.<br />

Waarom heette de dag van vertrek Buisjesdag?<br />

Het uitvar<strong>en</strong> van de vloot in Schev<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />

9


Vraag: Wat zou jij nooit verget<strong>en</strong> mee te nem<strong>en</strong> op reis?<br />

Vraag: Waarom droeg<strong>en</strong> (<strong>en</strong> drag<strong>en</strong>) vissers oorring<strong>en</strong>?<br />

Vraag: K<strong>en</strong> je andere gebruik<strong>en</strong> of rituel<strong>en</strong> <strong>voor</strong> het verkrijg<strong>en</strong> van veel<br />

geluk? Wat doe jij zelf <strong>voor</strong> meer geluk, bij<strong>voor</strong>beeld <strong>voor</strong>afgaand aan e<strong>en</strong><br />

wedstrijd of e<strong>en</strong> proefwerk?<br />

10


Op zee<br />

Navigatie <strong>en</strong> communicatie<br />

Teg<strong>en</strong>woordig zal ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele schipper de hav<strong>en</strong> verlat<strong>en</strong> zonder eig<strong>en</strong> mobiel, laptop,<br />

portofoon, GPS navigatiesysteem <strong>en</strong> dieptemeter. Wij kunn<strong>en</strong> ons er eig<strong>en</strong>lijk helemaal<br />

ge<strong>en</strong> <strong>voor</strong>stelling van mak<strong>en</strong>, dat je van huis gaat <strong>en</strong> dan wek<strong>en</strong>lang ge<strong>en</strong> tek<strong>en</strong> van<br />

lev<strong>en</strong> kunt gev<strong>en</strong>.<br />

Vroeger was dat natuurlijk heel anders.<br />

Zoals al eerder g<strong>en</strong>oemd, <strong>voor</strong>spelde je het<br />

weer gewoon door naar de wolk<strong>en</strong> te kijk<strong>en</strong>.<br />

Om de koers te bepal<strong>en</strong>, keek je naar de<br />

sterr<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebruikte je e<strong>en</strong> e<strong>en</strong> octant of<br />

sextant. Om te rad<strong>en</strong> waar de haring zich<br />

ophield, keek je naar de kleur van het water.<br />

Sextant<br />

Welk sterr<strong>en</strong>beeld <strong>en</strong> welke ster gebruik je als je op het<br />

noordelijk halfrond zit om het noord<strong>en</strong> te bepal<strong>en</strong>?<br />

11


Contact met ander<strong>en</strong> had je alle<strong>en</strong> bij het passer<strong>en</strong> op zee, dit gebeurde door middel van<br />

seinvlagg<strong>en</strong>. M<strong>en</strong> ‘praaide’ elkaar <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> praatje <strong>en</strong> het uitwissel<strong>en</strong> van nieuws over het<br />

thuisfront of goede visgrond<strong>en</strong>. Schippers war<strong>en</strong> naast collega’s natuurlijk ook concurr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>,<br />

dus m<strong>en</strong> was niet altijd ev<strong>en</strong> op<strong>en</strong>hartig over waar de beste visgrond<strong>en</strong> te vind<strong>en</strong> war<strong>en</strong>.<br />

Wat is er aan de hand als e<strong>en</strong> schip deze vlag draagt:<br />

Je kan zelfs het alfabet sein<strong>en</strong>. Hoe zou jouw naam eruit zi<strong>en</strong> in<br />

vlagg<strong>en</strong>taal? Je kan hier<strong>voor</strong> de vlagg<strong>en</strong>vertaler gebruik<strong>en</strong> die op de website staat.<br />

E<strong>en</strong> andere <strong>man</strong>ier van communicer<strong>en</strong> was morsecode. Deze code werd niet door<br />

vissersschep<strong>en</strong> gebruikt maar wel door andere schep<strong>en</strong>. Als je de film “Titanic” hebt<br />

gezi<strong>en</strong> weet je misschi<strong>en</strong> wel hoe m<strong>en</strong> dat deed. Op de website kan je e<strong>en</strong> filmpje zi<strong>en</strong><br />

hoe dat geklonk<strong>en</strong> moet hebb<strong>en</strong>.<br />

Verzin e<strong>en</strong> boodschap die je e<strong>en</strong> vri<strong>en</strong>d of vri<strong>en</strong>din wilt stur<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

vertaal die met de morsevertaler. Schrijf de code hieronder op.<br />

12


Alle gevar<strong>en</strong> van di<strong>en</strong><br />

E<strong>en</strong>maal de hav<strong>en</strong> uitgevar<strong>en</strong>, begon het trotser<strong>en</strong> van de zee met al zijn gevar<strong>en</strong>.<br />

Hieronder volgt het relaas van de zeillogger Theodoor VL 213 in de stormnacht van 9<br />

op 10 oktober 1926 op de Noordzee:<br />

Gode alle<strong>en</strong> de eer<br />

E<strong>en</strong> vreselijke storm had ook de Vlaarding<strong>en</strong> 213, waarop Jacob v.d. Toorn schipper was,<br />

aangegrep<strong>en</strong>.<br />

Om 1 uur ’s nachts sche<strong>en</strong> m<strong>en</strong> het ergste geled<strong>en</strong> te hebb<strong>en</strong>. Enige <strong>man</strong>n<strong>en</strong> ging<strong>en</strong> naar<br />

b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong>; drie matroz<strong>en</strong> <strong>en</strong> de schipper blev<strong>en</strong> op wacht. De matroz<strong>en</strong> vond<strong>en</strong> het echter<br />

niet nodig dat de schipper bleef <strong>en</strong> zeid<strong>en</strong>, dat hij ook wel e<strong>en</strong> poosje omlaag kon gaan.<br />

Vissers in zwaar weer<br />

Als het nodig was, zoud<strong>en</strong><br />

ze wel roep<strong>en</strong>. En juist to<strong>en</strong><br />

schipper J. v.d. Toorn<br />

omlaag wilde gaan, kwam<br />

er e<strong>en</strong> geweldige stormzee<br />

aan. Hij kon niets grijp<strong>en</strong><br />

om zich vast te houd<strong>en</strong>. Hij<br />

werd overboord geworp<strong>en</strong>,<br />

hield zich erg<strong>en</strong>s aan vast,<br />

<strong>en</strong> werd later weer door<br />

de stuur<strong>man</strong> op het dek<br />

gehes<strong>en</strong>. To<strong>en</strong> hij naar<br />

b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong> wilde gaan om droge kler<strong>en</strong> aan te trekk<strong>en</strong>, merkte hij dat zijn be<strong>en</strong> gebrok<strong>en</strong><br />

was. M<strong>en</strong> wist niets beters te do<strong>en</strong> dan hem op <strong>en</strong>e kist te legg<strong>en</strong>. Om drie uur hielp m<strong>en</strong><br />

hem naar b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong>. Dadelijk daarop –de storm was zeer vreselijk geword<strong>en</strong>- kwam<strong>en</strong> de<br />

schepeling<strong>en</strong> om de zwemvest<strong>en</strong>. Maar teg<strong>en</strong> de schipper riep<strong>en</strong> ze: ’t Helpt allemaal<br />

niets meer, ook al br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> we u naar bov<strong>en</strong>!’. Wat zou v.d. Toorn beginn<strong>en</strong>? Hij klauterde,<br />

nietteg<strong>en</strong>staande zijn gebrok<strong>en</strong> be<strong>en</strong>, naar het dek, schoof to<strong>en</strong> achteruit naar de<br />

verschansing, <strong>en</strong> liet zich daarvan in zee vall<strong>en</strong>. En zo, in het water ligg<strong>en</strong>d, zag hij zijn<br />

schip wegzink<strong>en</strong>. Hij greep e<strong>en</strong> luik, maar het was te groot; hij raakte er onder. Weer liet<br />

hij los. Daarna greep hij e<strong>en</strong> losgeslag<strong>en</strong> pomp, sloeg er <strong>en</strong>e arm om he<strong>en</strong> <strong>en</strong> kreeg steun.<br />

Aan de andere kant kwam e<strong>en</strong> breel aandrijv<strong>en</strong>. Ook dat greep hij, <strong>en</strong> hij zag met e<strong>en</strong><br />

hand <strong>en</strong> de mond kans om het touw, dat er aanzat, in te vadem<strong>en</strong>, <strong>en</strong> daarna vier keer om<br />

de pomp te slaan. To<strong>en</strong> drukte hij met zijn gezonde knie het touw omlaag <strong>en</strong> had nu van<br />

13


eel <strong>en</strong> pomp voldo<strong>en</strong>de drijfmogelijkheid. Naast hem merkte v.d. Toorn nu e<strong>en</strong> jonge<br />

<strong>man</strong> in zwemvest. E<strong>en</strong> spoedig daarop zag hij e<strong>en</strong> andere matroos. Beid<strong>en</strong> grep<strong>en</strong> pomp <strong>en</strong><br />

breel vast. En zo bleef het drietal <strong>en</strong>ige ur<strong>en</strong> drijv<strong>en</strong>, steeds met de dood <strong>voor</strong> og<strong>en</strong>. En de<br />

beide matroz<strong>en</strong> gav<strong>en</strong> eindelijk de moed op; v.d. Toorn echter hield vast, totdat e<strong>en</strong> Duitse<br />

stoomtrawler hem opmerkte <strong>en</strong> redde.<br />

Dat is het e<strong>en</strong>voudige <strong>en</strong> onopgesmukte verhaal van de redding. Maar to<strong>en</strong> nu de blad<strong>en</strong><br />

ging<strong>en</strong> sprek<strong>en</strong> over de sterke <strong>man</strong>, over zijn held<strong>en</strong>moed, over zijn kranig gedrag, daar hij<br />

zo goed bij zijn positiev<strong>en</strong> bleef <strong>en</strong> tot het schier bov<strong>en</strong>m<strong>en</strong>selijke in staat bleek, merkte<br />

v.d. Toorn, die in Engeland in e<strong>en</strong> ziek<strong>en</strong>huis lag, op dat alle<strong>en</strong> Gode de eer toekomt.<br />

“To<strong>en</strong> ik daar zo lag”, zei de schipper, “riep ik uit: Ik lig gekneld in band<strong>en</strong> van de dood, want<br />

wie o God, kan de dood dichter onder de og<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>; maar mijn hoop is op U alle<strong>en</strong>! En to<strong>en</strong><br />

deed God, wat bij m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> onmogelijk was. Hij redde mij wonderbaarlijk. God gaf kracht om<br />

te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>, te handel<strong>en</strong>, uit te houd<strong>en</strong>. Hij spaarde <strong>en</strong> hielp mij. “Hem alle<strong>en</strong> zij de eer”.<br />

Bron: D. van Os, Scheepsramp<strong>en</strong> ter haring,- beug- <strong>en</strong> trolvisserij, 1839-1939 Vlaarding<strong>en</strong> (Vlaarding<strong>en</strong> 1971).<br />

In de stormnacht van 9 op 10 oktober 1926 is op de Noordzee de zeillogger Theodoor VL<br />

213 vergaan. Alle opvar<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, twaalf in totaal, behalve de schipper, verlor<strong>en</strong> bij deze ramp<br />

het lev<strong>en</strong>. De schipper getuigde op 16 juli 1927 onder ede <strong>voor</strong> de onderzoekscommissie.<br />

De Raad <strong>voor</strong> de Scheepvaart onderzocht het ongeval <strong>en</strong> oordeelde op 16 september<br />

1927 dat de schipper niets te verwijt<strong>en</strong> viel.<br />

Storm op zee<br />

14


Vraag: Schrijf e<strong>en</strong> dag uit het logboek van e<strong>en</strong> schipper die op volle zee<br />

midd<strong>en</strong> in de storm terecht is gekom<strong>en</strong>.<br />

15


Rampspoed<br />

Voor de inwoners van vissersdorp<strong>en</strong> was het verlies van e<strong>en</strong> dierbare aan de orde van de<br />

dag. Redding op zee was vaak moeilijk. Daar kwam nog e<strong>en</strong>s bij dat de schippers de visrijke<br />

gebied<strong>en</strong> graag <strong>voor</strong> zichzelf wild<strong>en</strong> houd<strong>en</strong>. Daarom voer<strong>en</strong> ze vaak alle<strong>en</strong> <strong>en</strong> verteld<strong>en</strong> ze<br />

niet waar ze he<strong>en</strong> ging<strong>en</strong>. Dat maakte de kans om gered te word<strong>en</strong> nog veel kleiner.<br />

Op e<strong>en</strong> roerige zee sloeg e<strong>en</strong> visser nogal e<strong>en</strong>s overboord <strong>en</strong> in die tijd kond<strong>en</strong> veel<br />

vissers niet zwemm<strong>en</strong>. Ze zocht<strong>en</strong> naar drijv<strong>en</strong>de <strong>voor</strong>werp<strong>en</strong> om zich aan vast te houd<strong>en</strong>.<br />

<strong>Met</strong> wat geluk werd<strong>en</strong> ze binn<strong>en</strong> niet al te lange tijd opgepikt door hun eig<strong>en</strong> schip of<br />

collega-schep<strong>en</strong>.<br />

Klompjes van de verdronk<strong>en</strong>Le<strong>en</strong>dert Schaap<br />

Tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> zware storm voltrokk<strong>en</strong> zich vaak ramp<strong>en</strong> waar meerdere schep<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong><br />

bij war<strong>en</strong>. Op 6 maart 1883 zonk<strong>en</strong> er bij<strong>voor</strong>beeld acht schep<strong>en</strong> uit Urk <strong>voor</strong> het<br />

Goereese Gat te water. Van de 28 opvar<strong>en</strong>d<strong>en</strong> overleefd<strong>en</strong> er slechts e<strong>en</strong> paar. E<strong>en</strong><br />

andere grote ramp trof het Friese Westdongeradeel, dat de kleine vissersplaats<strong>en</strong> Paes<strong>en</strong>s,<br />

Moddergat <strong>en</strong> Wierum omvatte. De dorp<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> hav<strong>en</strong>s, dus lag<strong>en</strong> de schep<strong>en</strong><br />

op de Wadd<strong>en</strong>zee <strong>voor</strong> de dijk verankerd. Het slechte weer van 4 maart 1883 (sneeuw-<br />

storm<strong>en</strong> <strong>en</strong> harde wind) zorgde er<strong>voor</strong> dat 17 van de 25 uitgevar<strong>en</strong> schep<strong>en</strong> niet kond<strong>en</strong><br />

terugker<strong>en</strong> <strong>en</strong> de opvar<strong>en</strong>d<strong>en</strong> verdronk<strong>en</strong>. In 1903 trof e<strong>en</strong> vroege herfststorm de vloot<br />

van Arnemuid<strong>en</strong>. De vele ooggetuig<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> niets <strong>voor</strong> hun collega’s do<strong>en</strong>.<br />

17


Gezonk<strong>en</strong> schep<strong>en</strong><br />

E<strong>en</strong> pr<strong>en</strong>t van e<strong>en</strong> haringbuis in zee uit de 18e eeuw<br />

18


De achterblijvers<br />

Het wacht<strong>en</strong><br />

Langs de kust stond<strong>en</strong> de achterblijvers, verscheurd tuss<strong>en</strong> verdriet <strong>en</strong> hoop, soms<br />

tevergeefs te wacht<strong>en</strong> op de thuiskomst van hun geliefd<strong>en</strong>. Onzekerheid over het lot<br />

maakte het wacht<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> ware hel.<br />

Dan werd bek<strong>en</strong>d dat het schip met <strong>man</strong> <strong>en</strong> <strong>muis</strong> was vergaan. Het verdriet over het<br />

verlies van e<strong>en</strong> echtg<strong>en</strong>oot <strong>en</strong> vader was natuurlijk groot. Dat ging vaak ook nog gepaard<br />

met veel onzekerheid. Niet altijd was er e<strong>en</strong> stoffelijk overschot <strong>en</strong> van veel schep<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

de be<strong>man</strong>ning is nooit meer iets vernom<strong>en</strong>.<br />

Lerwick<br />

Vissers die aanspoeld<strong>en</strong> op Lerwick, de Shetlandeiland<strong>en</strong> (daar war<strong>en</strong> de visgrond<strong>en</strong>), werd<strong>en</strong> vanaf 1926<br />

op e<strong>en</strong> speciale begraafplaats begrav<strong>en</strong>. Er staan hier e<strong>en</strong> aantal ged<strong>en</strong>kst<strong>en</strong><strong>en</strong> waar in 2008 nog krans<strong>en</strong><br />

werd<strong>en</strong> gelegd door de Koninklijke Nederlandse Redding Maatschappij.<br />

De kist met daarin het lichaam van Maart<strong>en</strong><br />

d<strong>en</strong> Heijer (schipper op de SCH 204 Dolfijn)<br />

wordt in Schev<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> aan land gebracht.<br />

Grafste<strong>en</strong> in Lerwick<br />

19


Vraag: Wat zal er allemaal op het graf van e<strong>en</strong> schipper op de<br />

begraafplaats van Lerwick geschrev<strong>en</strong> staan?<br />

De weduwe<br />

Ligging van Lerwick t<strong>en</strong> opzichte van Nederland<br />

Er war<strong>en</strong> ook veel praktische problem<strong>en</strong>. <strong>Met</strong> het overlijd<strong>en</strong> van de <strong>man</strong> verloor het gezin<br />

ook de hoofdkostwinner. Na ontvangst van het laatste loon moest de jonge weduwe het<br />

verder alle<strong>en</strong> rooi<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat bleek vaak niet makkelijk. Vanuit de geme<strong>en</strong>schap werd<strong>en</strong> tal-<br />

loze initiatiev<strong>en</strong> ontplooid om de groep weduw<strong>en</strong> <strong>en</strong> wez<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> te <strong>voor</strong>zi<strong>en</strong>.<br />

Inzamelingsacties werd<strong>en</strong> georganiseerd <strong>en</strong> weduw<strong>en</strong>- <strong>en</strong> wez<strong>en</strong>fonds<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> opgericht.<br />

Online Vraag: Waar komt de uitdrukking ‘De dominee gaat<br />

<strong>voor</strong>bij’ vandaan?<br />

20


Rouwkostuum<br />

Vrouw<strong>en</strong> droeg<strong>en</strong> na het verlies van e<strong>en</strong> familielid of geliefde<br />

rouwkleding. De zwarte rouwdracht is in de 19e eeuw echt<br />

tot ontwikkeling gekom<strong>en</strong>. In de 18e eeuw droeg m<strong>en</strong> ook<br />

andere kleur<strong>en</strong> zoals wit kato<strong>en</strong> bedrukt met donkerbruine<br />

verfstoff<strong>en</strong>. De kant<strong>en</strong> muts<strong>en</strong> die tot de standaard<br />

klederdracht behoord<strong>en</strong>, werd<strong>en</strong> vervang<strong>en</strong> door eff<strong>en</strong> witte<br />

exemplar<strong>en</strong> die m<strong>en</strong> vast zette met speld<strong>en</strong> <strong>voor</strong>zi<strong>en</strong> van<br />

zwart gefigureerde knopp<strong>en</strong>. De goud<strong>en</strong> bell<strong>en</strong> die aan de<br />

oorijzers hing<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> in de rouwperiode vervang<strong>en</strong> door<br />

eff<strong>en</strong> zwarte. Om de hals kon m<strong>en</strong> e<strong>en</strong> halssieraad drag<strong>en</strong>,<br />

bestaande uit e<strong>en</strong> goud<strong>en</strong> of zilver<strong>en</strong> slot met zwarte kral<strong>en</strong>.<br />

Zware rouw kon word<strong>en</strong> gevolgd door lichte rouw. In plaats<br />

van diepzwart droeg m<strong>en</strong> dan grijze kleding. Afhankelijk van<br />

de religieuze overtuiging rouwde m<strong>en</strong> drie of vier jaar. E<strong>en</strong> op leeftijd gekom<strong>en</strong> weduwe bleef vaak de rest<br />

van haar lev<strong>en</strong> rouwdracht drag<strong>en</strong>. Dit was niet verplicht, maar e<strong>en</strong> persoonlijke keuze.<br />

Arm<strong>en</strong>zorg<br />

Arm<strong>en</strong>zorg was e<strong>en</strong> particuliere aangeleg<strong>en</strong>heid. Als arme di<strong>en</strong>de je te werk<strong>en</strong>. Ook kinder<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> al op<br />

jonge leeftijd geld verdi<strong>en</strong><strong>en</strong> door te werk<strong>en</strong> in de touwslagerij<strong>en</strong>, nett<strong>en</strong>boeterij<strong>en</strong> of kuiperij<strong>en</strong>. Je kreeg<br />

bedeling op maat, wat betek<strong>en</strong>de dat je inkom<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel werd aangevuld. Niet alle<strong>en</strong> kreeg m<strong>en</strong> dan<br />

geld, vaker nog kreeg m<strong>en</strong> goeder<strong>en</strong> zoals brood. In Vlaarding<strong>en</strong> zorgde de diaconie van de gereformeerde<br />

kerk <strong>en</strong> de Heilige Geestmeesters <strong>voor</strong> o.a. de visserij-arm<strong>en</strong>.<br />

Begin 17e eeuw ging het slecht met de visserij. In 1624<br />

moest<strong>en</strong> stuurlied<strong>en</strong> van de haringschep<strong>en</strong> daarom e<strong>en</strong><br />

‘bossche’ ophang<strong>en</strong>. In deze collectebus kon de stuur<strong>man</strong><br />

geld verzamel<strong>en</strong> dat hij ‘uijt mildadigheijd’ aan de arm<strong>en</strong><br />

wilde gev<strong>en</strong>. Ook passant<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> er p<strong>en</strong>ning<strong>en</strong> indo<strong>en</strong> die<br />

dan weer t<strong>en</strong> goede zoud<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> aan de arme vissers. In<br />

1665 werd als <strong>voor</strong>tvloeisel van dit initiatief e<strong>en</strong> reglem<strong>en</strong>t<br />

opgesteld <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> ‘Fonds der Visscherij-arm<strong>en</strong>’. Verarmde<br />

vissers, hun weduw<strong>en</strong> <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele wez<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> hier<br />

hulp uit ontvang<strong>en</strong>. Dan zoud<strong>en</strong> zij wel ‘van ghebreck soude<br />

verga<strong>en</strong>, indi<strong>en</strong> a<strong>en</strong> deselve ge<strong>en</strong> adsist<strong>en</strong>tie wiert gheda<strong>en</strong>.’<br />

Wez<strong>en</strong> ging<strong>en</strong> naar het Weeshuis of werd<strong>en</strong> ondergebracht<br />

bij andere Vlaardingse gezinn<strong>en</strong>. Het onderhoud werd<br />

vergoed. Meerdere kinder<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> gezin kond<strong>en</strong> op<br />

verschill<strong>en</strong>de adress<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ondergebracht. In de het<br />

Weeshuis probeerde m<strong>en</strong> de gezinssituatie zoveel mogelijk<br />

na te boots<strong>en</strong>. Er was e<strong>en</strong> zog<strong>en</strong>aamde ‘vader’ <strong>en</strong> ‘moeder’ die aangesteld war<strong>en</strong> <strong>en</strong> als taak hadd<strong>en</strong> de<br />

jong<strong>en</strong>s <strong>en</strong> meisjes op te voed<strong>en</strong> tot nette stadsbewoners.<br />

21


Colofon<br />

Beeldmateriaal<br />

Visserij & Vlaardings Museum<br />

Concept<br />

Elisabeth van der Spek, Bruna & Bruna Communicatie<br />

Vormgeving<br />

Bruna & Bruna Communicatie<br />

Copy<br />

Elisabeth van der Spek, Bruna & Bruna Communicatie<br />

Bronn<strong>en</strong><br />

Scheepsramp<strong>en</strong> ter haring,- beug- <strong>en</strong> trolvisserij: D. van Os<br />

www.wikipedia.nl<br />

www.hiking-site.nl<br />

www.scoutquest.com<br />

www.marinewaypoints.com<br />

Uitgave<br />

Visserij & Vlaardings Museum<br />

Westhav<strong>en</strong>kade 53/54<br />

3131 AG Vlaarding<strong>en</strong><br />

telefoon 010-4348722<br />

fax 010-4604152<br />

e-mail info@visserij-museum.nl<br />

internet www.visserij-museum.nl<br />

22

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!