Samenvatting Precht Wie ben ik en zo ja hoeveel ... - Maieutiek

Samenvatting Precht Wie ben ik en zo ja hoeveel? Nieuw Amsterdam 2008
Nb deze samenvatting was voor eigen gebruik, omdat het boek niet wordt herdrukt staat dit nu op de website voor
cursisten van de HOVO.
Inleiding
De geschiedenis van de westerse filosofie
Materialisme- Idealisme
Empirisme- rationalisme
Materialist =overtuigd dat er niets buiten de zintuiglijk te ervaren wereld bestaat
Franse verlichting
Darwinistische denken 19 de eeuw
Hersenonderzoek 21 ste eeuw
Idealisme = de kracht van de rede en onze ideeën bepaald wat er is.
Platoonse denken
Duitse verlichting ( Kant)
Hersenonderzoek 21 ste eeuw
Kant ;
Deel 1 Wat kan ik weten?= kennistheoretische vraag
Deel 2 Wat moet ik doen? = ethische vraag
Deel 3 Wat mag ik hopen?= vragen naar zin en betekenis
Wat is de mens?= volgens Precht vraag die hiermee beantwoord zal worden. Lijkt ons iets
te gemakkelijk weggelegd.
Deel 1
Hoofdstuk 1 Nietzsche Slimme dieren
Nietzsche is voortsander van het darwinistische denken, maar gaat een stapje verder dan
zijn tijdgenoten. De vraag is wat doet het Darwinistische denken met het zelfbeeld van de
mens?
Nietzsche brengt heel duidelijk naar voren dat de mens een dier is en wel een dier dat lijdt
aan zelfoverschatting. Het denken van de mens wordt dus gedragen door de menselijke
natuur. Die beperking wilden de meeste van zijn tijdgenoten niet aanvaarden.
Het kenvermogen van de mens staat in directe afhankelijkheidsrelatie tot de vereisten van
de evolutionaire aanpassing.
Al ons kennen hangt af van onze zintuigen
Voor een volkomen objectieve wereld hebben wij een bovenmenselijk zintuiglijk
apparaat nodig
Menselijk bewustzijn is evolutionair niet toegespitst op de Waarheid maar op
overleven
Als wij proberen onszelf te leren kennen naar de huidige stand van waarnemen
waar beginnen we dan ? Bij de hersenen
Hoofdstuk 2 Lucy in the sky
De vraag die hier gesteld wordt is voor ons in zoverre van belang dat het gaat om wat
onze positie is ten opzichte van onze omgeving. Wat maakte onze voorouder zo adequaat
dat haar afstammelingen het hebben gered?
Precht laat eerst zien wat door Gehlen zo mooi is uitgedrukt met de term “mangelwezen”.
Dat wat de mens allemaal minder goed kan andere dieren. Maar dan komen we bij wat
Maieutiek.nl bij cursus HOVO

ons anders maakt en dat is de spectaculaire groei van de hersenen. ( alleen van dolfijnen
weten ze dat dit ook heeft plaatsgevonden)
De hersenen van mensen blijven groeien De grote cortex van de mens is lastig en zeker
binnen de onderzoekers daarvan niet onomstreden te verklaren. ( taal ,jacht enz zijn een
deel van de verklaring, maar daarvan weten we natuurlijk niet of het niet precies
andersom is gegaan.)
Denken en verklaren in termen van het doel van de evolutie of de natuur of God is op zich
al het poneren van een menselijke categorie die boven de natuur uitstijgt.
Hoofdstuk 3 Cajal ; Hoe functioneren mijn hersenen?
Cajal (1852) Deed onderzoek naar cellen
Zenuwcellen=neuronen
Draden=axons
Vertakkingen van axon= dendrieten
Communicatieplaats tussen uiteinden van dendrieten= synaps
( n.b. Kernspintomograaf=MRI)
Soort alfabet van zenuwcellen. (N.B. Als er geen eenduidige woorden voor zijn weten we
ook niet of onderzoekers naar hetzelfde kijken.)
Eerst is het idee van een stapeling van oudere hersenen naar jongere ( tranen van de
krokodil van Piet Vroon) nu is er meer idee van interactiepatronen en complexiteit die
toeneemt.
Hersenstam =ontvangen van zintuiglijke indrukken, coördinator van autonome
processen en reflexen
Tussenhersenen= bemiddelaar en emotioneel advies centrum, doorgeven van en dus
ook schiften van informatie
Kleine hersenen= bewegen, spreken, herinneren (onbewust)
Grote hersenen= grotere geestelijke menselijke activiteiten, maar altijd gesteund en
gestuurd door de rest
o Sensorisch
o associatief
Wat groter rol speelt is aandacht en leervermogen. Maar de vraag is hoe maakt dat
vermogen mij tot een persoon. Hoe zit het met het zelfreflectief vermogen? Hoe weet ik
wie ik ben?
Hoofdstuk 4 Descartes ; hoe weet ik wie ik ben?
Descartes Zoekt onbetwijfelbaar begin en brengt ons daarmee de scheiding lichaam-geest.
Hij stelt namelijk dat het meest zekere is dat er iemand is die twijfelt aan alles wat hij
meent te weten en die twijfel kent dus een ‘Ik’.
Probleem 1 hoe zit het met de taal die nodig is om die twijfel te formuleren?
Probleem 2 hoe kunnen we dat twijfelende ik nu weer van onbetwijfelbare kennis
voorzien?
Probleem3 hoe het ‘zijn’ zich verhoudt tot de twijfel?
Probleem 4 is alles uit het verstand komt ook redelijk te noemen?
Damasio (want dat is de moderne hersenonderzoeker die hier door Precht ten tonele wordt
gevoerd) stelt; er is geen geest los van het lichaam. ( Zie de vergissing van Descartes vooral
het nawoord.
Blz 50 De vraag “ van waar weet ik wie ik ben?” is dus ongeveer als volgt te
beantwoorden: “ Ik weet wie ik ben, omdat mijn zintuigen in de hersenen signalen
doorgeven, waar deze zich verbreiden in complexe schakelcircuits, zo complex dat daaruit
ook zoiets wonderlijks en gecompliceerds en abstracts resulteert als een weten van mijn
eigen denken en een voorstelling van mijn bestaan”
Maieutiek.nl bij cursus HOVO

De weg van de kennis (theorie) was
1. zelfobservatie subjectieve oorsprong van alle beweringen over de wereld wordt
herleidt en gecontroleerd
2. de weg van de natuurwetenschappen die alles objectiveren alsof de toeschouwer er
niet toe doet
3. nu de weg van de neurobiologie hoe werkt het brein
a. deze kennis is ook altijd gekoppeld aan een brein dat evolutionair is
gevormd ten behoeve van het overleven van mensen dus menselijke
kenvoorwaarden
b. er zijn gedachten, maar waar ontstaat dan het ‘ik’ waarover wij het steeds
hebben en die deze gedachten denkt?
Hoofdstuk 5 Mach; Wie is ik?
Mach (1883) heeft eenheidservaring, wordt natuurkundige en is strikte empirist.
Gewaarwordingen van het lichaam en voorstellingen van de geest zijn één.
Maar wat is dan het ‘Ik’
“Het ik is niet te redden”, schrijft Mach. Ook Hume had deze twijfel al uitgesproken en
gesteld dat het ‘ik’ een illusie was.
Ook de psychologie is een natuurwetenschap(?) en beschouwt het ‘ik’ dus als niet direct
empirisch en dus als een afgeleide.
Zelf= wil en beoordelingscentrum= hoe wij onszelf waarnemen.
Ik= constructie nodig om ‘mij’ te kunnen neerzetten
Ik= handelend
Mij= beoordelend
We zeggen mij voor ik in een gesprek over onszelf.*
Hersenonderzoekers vinden geen ‘ik’- of ‘mij’centrum. Moeten we nu concluderen dat het
een illusie is. “Nee”, stelt Precht.
Het ik of mij is vermoedelijk overal in de hersenen aanwezig, zoiets als de vis kan het water
niet waarnemen. Dus onderzoekt men nu de afwijkende mens. Mensen met ‘ik-stoornissen’.
1. lichaams-ik
2. lokalisatie-ik
3. perspectivisch-ik
4. ervaringssubject-ik
5. auteursschap en controle-ik
6. autobiografisch-ik
7. zelfrefectieve-ik
8. morele-ik
In het brein zijn deze gebieden natuurlijk niet mooi geordend, ze interacteren.
Het ene gebied is wel meer aan mijn wil en invloed onderhevig dan het andere. Alsof er
autonome- en willekeurige ik ervaringen zijn (mijn terminologie)
Het ‘ik’ ontwikkeld zich ook. Tussen 18-24 maanden kan een kind zichzelf herkennen op
een foto, gaat zichzelf met ‘ik’ aanduiden.
±50% aangeboren
±30-40% in de eerste 5 levensjaren
±20-30% latere ontwikkeling ( wordt al snel meer dan 100%..)
Het niet kunnen vinden van een ik-gebied in de hersenen is alleen maar goed want wat als
je daaraan kunt sleutelen??
Hersenonderzoek staat nog in kinderschoenen, want emoties en gevoelens en de rol
daarvan zijn nog helemaal niet in kaart gebracht.
Maieutiek.nl bij cursus HOVO

Hoofdstuk 6 Wat zijn gevoelens?
We hebben vaak een voorstelling van gevoelens die niet klopt. Dr. Spock heeft geen
gevoelens, maar hij handelt uit plichtgevoel.
Morele waarden zijn nooit gevoelsneutraal.
Mensen zonder gevoelens zijn niet tot handelen in staat.
Filosofie wil greep op hun wereld middels het denken ze lieten de gevoelens weg.
Hartstochten aandriften en affecten staan ten dienste van het overleven. ( *dat wil niet
zeggen dat ze niet ook levensbedreigend kunnen zijn)
Emoties=chemische en neuronale reacties (* is je lijf, het on- en onderbewuste)
Gevoelens= gecompliceerd en gekoppeld aan bewustzijn (*gaat gepaard met (gedeeltelijk)
waarnemen van de emoties)
Zodra je dan ook gevoelens gaat beschrijven worden culturele en persoonlijke verschillen
zichtbaar. Hersenonderzoek richt zich op deelbaar gebied van de chemische stoffen die aan
te treffen zijn.
Neurotransmitters geven informatie door van de ene zenuwcel naar de andere.
Acetylcholine=
Dopamine= motivator
Serotonine= vereffenend
Noradrenaline= versneller
( Ik zal kennis van zaken toevoegen uit de spo-colleges)
Van
1. van belang is dat emoties kunnen leren ( ik wen aan een smaak, schrik niet meer
van een geluid dat ik regelmatig hoor, enz)
2. van belang is ook dat deze chemische reacties (de boodschappers) gestuurd
moeten worden. De transmitters doen hun naam eer aan ze brengen over maar ze
denken zelf niet.
3. de reacties op dezelfde prikkel levert heel verschillende reacties op. Worden we niet
gestuurd door het onbewuste?
Hoofdstuk 7 Freud, Wat is mijn onderbewustzijn?
Chartcot geeft Freud idee van psychologische oorzaak van ziekten. Werkt met hypnose en
suggestie. Heeft veel tijdgenoten die al met het onbewuste werken, maar eerste die het
systematiseren gaat.
1896 (n.a.v. Breuer en zijn patiënte Bertha ) begrip psychoanalyse.
1923 (n.a.v. Nietzsche??) Es, Ich en Uberich.
90% van onze besluiten is onbewust gemotiveerd zegt Freud.
Het Es valt buiten onze rationele controle en het ich krijgt daar dus geen vat op, ook al
weet het door het uberich wel hoe hij er mee om zou horen te gaan.
Freud is ingehaald door moderne hersenonderzoek.
Associatieve deel= bewustzijn
Hersenstam, kleine hersenen, thalamus en subcorticale centra van de
eindhersenen=Onbewuste processen
Bewustzijn en onbewustzijn is nu goed te scheiden ( * en wat maakt dan welke associatieve
verbanden worden gelegd?)
Maar de onbewuste processen zijn moeilijk te onderzoeken; te snel en teveel onzekerheid,
niet talig te maken.
Maieutiek.nl bij cursus HOVO

Het onbewuste stuurt en controleert ons bewuste veel meer dan andersom.
Een ander aspect dat we stilzwijgend meedenken is het geheugen wat is de rol daarvan?
Hoofdstuk 8 Kandel; wat is het geheugen?
In 2000 nobelprijs voor fysiologie en geneeskunde voor Kandel (1927) Leerprocessen
hangen samen met geheugen. Maar we herinneren niet de woorden of verhalen, maar
betekenissen. We halen/krijgen het denken en voelen weer boven van een voorafgaand
moment, maar dit is niet precies niet herhalend.
Declaratief (expliciet) geheugen=bewuste herinneringen waarover je kunt spreken.
o Episodisch ( “hier verzinnen we onze biografie” zegt de schrijver Max Frisch)
o Feiten ( kennis en weten)
o Vertrouwdheid ( weten dat ik het weet, gaat vrijwel automatisch)
Niet-declaratief (Impliciet) geheugen= onbewust
o Wat je lijf weet
o Onbewuste herinneringen
o automatismen
Daarnaast wordt er direct bij een gebeurtenis al besloten of iets belangrijk is of niet→ heeft
sterk effect op geheugen. Ervaringen laten een spoor achter in het geheugen.
Korte termijngeheugen synapsen worden effectiever
Lange termijn geheugen synaptische verbindingen nemen toe
(poteïne CREB heeft daar effect op)
Om terug te kunnen vinden wat wij hebben opgeslagen is bewuste en talige waarneming
noodzakelijk. Maar wat is taal? (* Vraag; zou een niet-talige soort ook kennis terug kunnen
vinden door een handeling te herhalen die eraan gekoppeld is)
Hoofdstuk 9 Wittgenstein ; Wat is taal?
Wittgenstein (1889)
Studeert bij Whitehead en Russell
Taal als representatie. Alles verwijst naar een zaak. Wiener Kreis.
Zoektocht naar een precisietaal die alles objectief kan beschrijven. Wat niet beschrijfbaar is
op deze eenduidige wijze is onzin.
Wittgenstein II neemt hier afstand van.
Deze laatste versie van taal lijkt beter te kloppen met wat onderzoekers na hem hebben
vastgelegd namelijk dat taal altijd sociaal is. De betekenis is context en cultuurgebonden,
anders kunnen we geen taal leren.
Er is een gevoelige leeftijd ( tot 3 jaar in gebeid van broca) waarop de introductie tot deze
sociale taal moet plaatsvinden, anders leer je wellicht wel de taal maar niet de sociale
interactie die erbij hoort. ( let wel de meeste dove kinderen worden wel degelijk in een
sociale taalomgeving opgevoed ook al weet men niet dat ze doof zijn en leren ze de
doventaal pas later.
Tweede taal kun je accentloos leren tot ongeveer 7-9 jaar
Taal van apen schijnt klankbetekenissen te kennen, bij mensen moeten de klanken in een
volgorde worden gezet die geleerd wordt. (* zouden voor mensen de fonemen betekenis
hebben gehad en zo ja tot wanneer?)
Wittgenstein II Filosofische onderzoekingen Analytische filosofie
Als een leeuw kon spreken zouden wij hem niet kunnen verstaan zegt Wittgenstein. Want
een andere levensvorm heeft andere ervaring en dus andere communicatie. Er is dus nooit
een exclusieve toegang tot waarheid. Maar hoe evalueren we ons gedrag dan?
Maieutiek.nl bij cursus HOVO

Deel 2 Wat moeten we doen?
Hoofdstuk 10 Rousseau ; Hebben we andere mensen nodig?
Slechte invloed van de andere mens werd beschreven door Rousseau als essay voor .
Civilisatie maakt onze natuurlijke aanleg die goed is bedorven.
Eigendom is de wortel van alle kwaad.
70-iger jaren onderzoek eenzaamheid; leiden het meest onder gebrek aan medeleven.
Erger nog is gevoel dat zij met niemand meeleven, niemand hebben om van te houden.
Mensen willen sociaal contact en hebben van nature plezier in het iets doen voor een
ander.
Vraag; waarom?
Hoofdstuk 11 Waarom helpen wij anderen?
Chimpansee onderzoek van de Waal laat zien; Sociaal gedrag en liegen en bedriegen
komen allemaal al voor bij primaten. Darwinisme leidt eerst juist tot idee dat het kwaad
voortkomt uit onze dierenafkomst en door loskomen van die dierlijkheid overwinnen
mensen het kwaad. Nu blijkt dat ook het goede al bij dieren voorkomt.
Huxley ( vriend van Darwin zegt dat natuur wreed en grillig is menselijke samenleving is
niet natuurlijk, maar juist een indammen van het natuurlijke wrede natuur.
De Waal zegt “Moreel gedrag staat niet tegenover de evolutie, maar is juist deel van de
evolutionaire vermogens die het overleven zekerder maken”
Verschil zit in op verwanten gericht sociaal gedrag (altruïsme van moeder voor haar kind)
en wederzijds altruïsme (wat jij niet wilt dat jou gebeurt dat doe je ook niet t.o.v. anderen)
Maar als goed gedrag, sociaal gedrag een instinct is tussen anderen, waardoor houden wij
ons er dan zo aan?
Hoofdstuk 12 Kant Waarom moet ik goed zijn?
Het verstand ontleent de wetten niet aan de ervaring maar geeft de ervaring voor door
zijn wetmatigheden in de vorm van categorieën. Er is een categorische imperatief (die is
wetmatig geldt altijd en gaat aan alle ervaring vooraf) die maakt dat wij in vrijheid niet
anders doen dan kiezen om het goede te doen en het goede is datgene dat tot wet
verheven zou kunnen worden.
Daarbij is van belang dat het
1. gaat om de bedoeling en niet om de uitkomst
2. gaat om jouw persoonlijke afweging want alleen jij weet wat jij zou moeten doen
De rede die voor Kant alles overheersend was is nu slecht deel van onze motivatie tot
gedrag. Ook moreel gedrag moet door onbewuste en bewuste processen worden gedragen.
Kan ik uit vrije wil handelen? (* daarmee stellen we ook direct de vraag naar
verantwoordelijkheid, ook al wordt dat meestal niet expliciet gedaan!)
Hoofdstuk 13 Schopenhauer/Libet Kan ik willen wat ik wil?
Schopenhauer schrijft over de wereld als wil en voorstelling. In tegenstelling tot de
verlichting die de rede als belangrijkste motor voor gedrag zag stelt Schopenhauer de
vraag “kan ik willen wat ik wil?” en het antwoord is ; nee!
De oerwil ligt aan alles ten grondslag, het er willen zijn manifestatiedrang, beweging. Maar
dat is juist onredelijk redeloos, doelloos. Wij mensen zijn net als alles uitdrukking van de Wil
Maieutiek.nl bij cursus HOVO

en daarna als wij gedaan hebben wat de Wil wilde dan rechtvaardigen we dat met de
rede.
Libet experiment; seconde vertraging tussen willen en doen er is geen vrije wil. Alleen de
wil om iets niet te doen. Er zijn verschillende impulsen en we lijken toch op enig moment te
kiezen –ook al is dat niet op het moment dat wij daar zelf voor menen te kunnen
aanwijzen-welke impuls we gaan voltrekken als handeling/gedrag.
Waarom zijn we er op uit om het goede te willen? Is er zoiets als een aangeboren neiging
tot moraal?
Hoofdstuk14 Damasio/ Gage Zit moraal in de hersenen
Gage heeft hersenbeschadiging en lijkt daarna zijn gevoel voor moreel juist gedrag te zijn
kwijtgeraakt. Ventromediale regio lijkt daarbij beslissend.
Maar er is niet één gebied voor moreel gedrag, moreel goed handelen is geen kwestie van
berekenen.
Gevoelens spelen een rol, maar ook beoordelingsvermogen.
Gewoonte, denken enz spelen allemaal mee. Maar het begint met een soort gevoel; morele
intuïtie. Maar wat is dat dan?
Hoofdstuk 15 Loont goed zijn de moeite
Spiegelneuronen zijn in staat ons mee te laten voelen met een ander alsof het onszelf
betreft.
Maieutiek.nl bij cursus HOVO