jaargang 18 bulletin no.2 (2008) Peter Hecht - Vereniging Rembrandt

ulletin van de vereniging rembrandt Jaargang 18 n0 2 zomer 2008
Vereniging Rembrandt
al 125 jaar sponsor van het openbaar kunstbezit
grote liefdes
met steun van de Vereniging Rembrandt
Vereniging Rembrandt
al 125 jaar sponsor van het openbaar kunstbezit
In deze speciale jubileumuitgave:
p Peter Hecht: 125 jaar Vereniging rembrandt
p Henk van os feliciteert het particuliere initiatief in kunstenland
p aanwinsten voor het Stedelijk museum, Teylers museum, museum Stad
appingedam, het rijksmuseum en Simon van gijn-museum aan huis
p nieuws over de lustrum activiteiten
p Wie wordt het 10.000ste lid van de Vereniging rembrandt?

ereleden
Mevrouw Dr E. Frederiks, 1994
Mr W. Baron van Dedem, 2002
Beschermvrouwe H.M. de Koningin
BeSTuur
Mr J.M. Boll, voorzitter
Dr M. Sanders, vice-voorzitter
Mevrouw Mr A.A. van Berge,
secretaris
Drs H.B. van Wijk, penningmeester
Mr H.G. Boumeester
Prof. Dr R.E.O. Ekkart
Prof. Dr P.A. Hecht
Dr J.R. ter Molen
Drs C.O.A. baron Schimmelpenninck
van der Oije
Dr C.B. Smithuijsen
Dr E.J. van Straaten
Mevrouw L.C.E. van Tets-van
Tienhoven
Mr J.G. de Vries Robbé
Jhr M.A. van Weede
LuSTrumcommiSSie
Mr J.G. de Vries Robbé voorzitter
Drs H.M. Blankenberg secretaris
Drs H.B. van Wijk penningmeester
Mevr. Drs F.M. Bijl de Vroe-Verloop
Prof. Dr R.E.O. Ekkart
Prof. Dr P.A. Hecht
A. Rüger
Dr M. Sanders
Prof. Dr P. Schnabel
Drs P.J. Schoon
Vereniging remBrandT
Lange Voorhout 15
2514 ea Den Haag
T: 070-4271720
F: 070-4271940
E: bureau@verenigingrembrandt.nl
www.verenigingrembrandt.nl
raad Van adViSeurS
Dr J.N.M. van Adrichem
Prof. Dr J. Th. M. Bank
Prof. Dr C. Blotkamp
Mevrouw Prof. Dr C.A. Chavannes-
Mazel
Prof. Dr T.M. Eliëns
Drs A.A. Fock
Prof. Dr M. Forrer
J.A. de Gier
Mr Th. Groenewald
Mr H.F. Heerkens Thijssen
Drs J.J. Heij
Drs J.H. van Heijningen Nanninga
Drs B.F. van Ittersum
Mevrouw M. baronesse Lambert
J.M.N. Leighton
Mevrouw Drs D.H.A.C. Lokin
Prof. Dr V. Manuth
Drs H.J.A.T. Meertens
rekeningen
Bank Mees Pierson, Amsterdam
25 22 00 861 (voor betaling contributie)
Bank Mees Pierson, Amsterdam
21 33 99 385
Postbank 11 71 21
ten name van de Vereniging
Rembrandt, Den Haag
Bureau (9 – 13 uur)
Drs H.M. Blankenberg, directeur
contacten musea/Pr
Mevrouw Drs F.M. Bijl de Vroe-
Verloop
Ledenadministratie
Mevrouw A.J.M. Devilee
Colofon:
Samenstelling en redactie: Teio meedendorp
ontwerp: van rosmalen & Schenk,
amsterdam
druk: drukkerij onkenhout BV, almere
Drs R.C.J. Meijer
Mr A.R.T. Odle
Dr D. Overbosch
Mevrouw Dr H.H. Pijzel-Dommisse
Mr L. R. J. ridder van Rappard
Mr S.A. Reinink
M.J.M. van Rooy
Prof. Dr P. Schnabel
Drs P.J. Schoon
Mevrouw Dr M.F. Simon Thomas
A.L. Stal
A.G.L. Strengers
Drs C. baron van Tuyll van
Serooskerken
E.W. Veen
Mevrouw Ir M.L.W. Vehmeijer-
Verloop
Mevrouw Mr P.H.E. Voûte
Drs M.J.F. Weck
kLacHTencommiSSie
FondSenWerVing
Mr S. Royer, voorzitter
Mevrouw Mr A.M.C. Marius-van
Eeghen, secretaris
Mevrouw Mr M.C. Scholten
Dr J.M. de Groot
Mr H. baron van Imhoff
Leden van de Vereniging rembrandt
kunnen bij het secretariaat extra
Bulletins bestellen voor € 7,- per stuk
(excl. portokosten).
illustratie omslag:
de liefdesbrief (detail)
Johannes Vermeer
rijksmuseum,
amsterdam

de Vereniging rembrandt
is een particuliere organisatie,
opgericht in 1883. zij heeft
als doel door het beschikbaar
stellen van geldelijke middelen
musea en andere openbare
verzamelingen effectieve hulp
te bieden bij het verwerven
van kunstvoorwerpen.
4
5
voorwoord
mr J.g. de Vries robbé
125 jaar en een agenda die nog altijd actueel is
Peter Hecht
Sinds haar oprichting in 1883 voert de Vereniging Rembrandt
een nog altijd actuele agenda die vraagt om steun. Peter Hecht
– samensteller van de tentoonstelling 125 grote liefdes en auteur
van 125 jaar openbaar kunstbezit – beziet in vogelvlucht de
ontwikkeling van de vereniging en doet een oproep.
8 Ogenblik: Proficiat vr en KOg
Prof. dr Henk van os
Ook het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap viert dit jaar
Vereniging een jubileum, zijn 150-jarig Rembrandt
bestaan. Henk van Os feliciteert
al 125 jaar het sponsor genootschap van het en openbaar zijn iets jongere kunstbezit zusje, de Vereniging
Rembrandt, en huldigt het bijzondere particuliere initiatief
dat aan beide clubs ten grondslag ligt.
32
i n h O u d a a n W i n s t e n
titus Cirkel
Rectificatie
in de bespreking van de
33 nieuws van de vereniging rembrandt / lustrum nieuws
aanwinst Rustende boer
met spade van Jan Toorop
voor museum Het Valkhof in
nijmegen, verschenen in het
38 algemeen
Bulletin van afgelopen zomer
grote liefdes
(jrg 17, nr 2, pp.17-19),
ontbrak een danknoot van 13 Sjarel ex
de auteur ruud Priem, die we
21 Peter Schoon
bij deze alsnog vermelden:
met steun van de Vereniging Rembrandt
‘met dank aan gerard van 30 ernst Veen
Wezel, die een oeuvrecatalogus
over de kunstenaar
voorbereidt en ruimhartig de
37 rudi ekkart Vereniging Rembrandt
al 125 jaar sponsor van het openbaar kunstbezit
informatie ter beschikking
stelde waarop dit stuk werd
gebaseerd.’ in de bespreking
De laatste aflevering van de rubriek over de geschiedenis van
de Vereniging grote liefdes Rembrandt – periode 2003-2008 – door Fusien
werd verder genoemd (op p.
met steun van de Vereniging Rembrandt
Bijl de Vroe zal verschijnen in het laatste Bulletin van dit
17) dat de Vereniging rembrandt
pas recentelijk voor
jubileumjaar.
het eerst werk van Jan Toorop
voor aankoop heeft gesteund,
maar dat is niet juist.
Wie wordt Vereniging het Rembrandt 10.000ste lid van de vereniging rembrandt?
al 125 jaar sponsor van het openbaar kunstbezit
De Vereniging Rembrandt telt momenteel ongeveer 9700 leden
in Toorops jaar van overlijden en streeft ernaar in dit bijzondere jubileumjaar de 10.000 grens
(1928) werden twaalf schet- te slechten. U kunt zich als lid (of donateur) aanmelden, of
sen van hem met steun van Vereniging iemand als lid opgeven, Rembrandt
middels diverse antwoordkaarten die
de vereniging verworven voor
al 125 jaar in sponsor dit Bulletin van zijn het bijgevoegd. openbaar kunstbezit U kunt zich ook rechtstreeks
het rijksprentenkabinet (met
aanmelden via de website www.verenigingrembrandt.nl. Het
dank aan gerard van Wezel
die de redactie hierop attent
10.000ste lid wacht een bijzondere verrassing, zie hiervoor de
maakte).
nieuwsrubriek elders in dit Bulletin.
10
14
18
22
26
TeyLerS muSeum, HaarLem
de vernieling van het altaar van baäl
Pieter aertsen, ca. 1550
muSeum STad aPPingedam
brandewijnkom
reinder Pieters Frima, 3de kwart 18de eeuw
Simon Van giJn - muSeum aan HuiS, dordrecHT
Portret van de familie de bruijn de neve in
een interieur
Pieter christoffel Wonder, ca. 1813
riJkSmuSeum, amSTerdam
Portretten
Johannes cornelisz. Verspronck
STedeLiJk muSeum, amSTerdam
drei häuser mit schlitzen (drieluik)
martin kippenberger, 1985

VoorWoord
Website
Het samenstellen van de nieuwe website met daarop alle kunstwerken
die mede met steun van de Vereniging rembrandt zijn verworven is een
enorme klus. dat duidt op een luxeprobleem: kennelijk heeft de vereniging
in de afgelopen 125 jaar aan heel veel aankopen kunnen bijdragen.
dat is juist, het waren er ongeveer 2500 en daarbij tellen we de veeldelige
serviezen, tegel- en keramiekcollecties en mappen met soms tientallen
tekeningen telkens als niet meer dan één aankoop. Het is goed
dat dit alles straks voor iedereen virtueel toegankelijk en zichtbaar zal
zijn. intussen worden al die werken permanent aan het publiek getoond.
ruim 100 musea vragen dit jaar extra aandacht voor de rol die de Vereniging
rembrandt bij de verwerving van die stukken heeft gespeeld.
Waarom maken we zoveel werk van dit lustrum? is het om
te laten zien wat particulieren met elkaar tot stand kunnen
brengen en hoe mooi het is om lid van de Vereniging
rembrandt te zijn? zeker, en dat mag best eens worden
onderstreept. Waar het ons echter vooral om gaat is dat wij
goed nadenken over het verzamelen van kunst en over het
totstandbrengen van openbare
collecties in het bijzonder.
Het lijkt allemaal vanzelfsprekend
maar dat is het niet. We
willen kritisch blijven over het
doen en laten van onze vereniging
en met name over de
besteding van de gelden die
wij, de leden, en andere begunstigers
bijeen brengen.
als u elders in dit Bulletin leest
over lustrumactiviteiten van onze vereniging, dan zult u zien
dat deze kwesties steeds terugkomen: in de nieuwe website,
in het boek van Peter Hecht, in de presentaties van veel musea
in het hele land, in de grote tentoonstelling 125 grote liefdes
met steun van de Vereniging Rembrandt en in het symposium
‘Bondgenoten of Tegenpolen?’. Het symposium biedt een platform
voor reflectie en discussie. maar uiteindelijk gaat het
erom dat we genieten van het lustrum. een bezoek aan de 125
grote liefdes…in het Van gogh museum zal een feest zijn!
mr J.g. de Vries robbé
Bestuurslid van de Vereniging rembrandt en voorzitter
lustrumcommissie Vereniging rembrandt 125 jaar
4 Vereniging remBrandT zomer 2008
125 jaar en
eind vorig jaar kon het mauritshuis
een van de mooiste marines van
Jan van de cappelle verwerven.
dat zou zeker een schilderij zijn
geweest naar het hart en de smaak
van de oprichters van de Vereniging
rembrandt. ook de manier waarop
het na jaren van stille diplomatie
naar nederland kon worden
teruggebracht zouden zij hebben
toegejuicht.
Zeegezicht met schepen
Jan van de cappelle
ca. 1660. den Haag,
koninklijk kabinet van
Schilderijen mauritshuis,
aankoop 2007

Peter hecht
een agenda die nog altijd actueel is
maar nieuw voor de liefhebbers van
toen zou zijn, dat negen verschillende
partijen nodig waren om de aankoop
van dit werk te financieren. de Vereniging
rembrandt was daar uiteraard
bij, maar zij kan zoiets niet meer alleen.
Toen het rijksmuseum in 1900 zijn
eerste rembrandt, Het landschap met
de stenen brug, in eigendom verwierf,
kon het daar zelf niet aan meebetalen.
de Staat – in de persoon van Victor de
Stuers – bleek echter tot een bijdrage
van 16.000 gulden bereid toen de
Vereniging er 10.000 ter beschikking
stelde. abraham Bredius, het bestuurslid
van de Vereniging dat het museum
op het idee van deze aankoop had gebracht,
stelde zich garant voor de rest.
dat bleek op de veiling in Londen nog
eens twee mille. rembrandts Portret
van een oude man, het wellicht be-
5 Vereniging remBrandT zomer 2008
langrijkste schilderij van een oude
meester dat na 1945 voor een nederlands
museum is gekocht, kostte in
1999 zo’n 32 miljoen gulden. Tien
sponsors en enkele niet nader genoemde
particulieren stelden het
mauritshuis in staat dat meesterwerk
aan zijn verzameling toe te voegen.
Wie zich afvraagt wat er in die 125
jaar sinds de oprichting van de
Vereniging rembrandt is veranderd,
ziet dus al snel dat de kunstwerken die
zij helpt verwerven heel veel duurder
zijn geworden en dat zij – gelukkig –
gezelschap heeft gekregen. maar wie
wil weten of haar oorspronkelijke
doelstellingen nog geldig zijn, ontdekt
al even gauw dat haar agenda van het
eerste uur nog altijd functioneert.
Behoud en terugkeer van het
nederlands erfgoed is nog even relevant
als toen, al kan dat tegenwoordig
ook om een Pyke koch uit zürich of
een mondriaan uit new york gaan.
ook de kunst van de gouden eeuw
waar het ooit om begon, heeft inmiddels
gezelschap gekregen.
op dit moment wordt er campagne
gevoerd om een schilderij uit de
amsterdamse tijd van max Beckmann
te verwerven voor museum Boijmans.
ook dat is een kwestie van miljoenen,
en ook daartoe moeten velen de handen
ineenslaan. maar anders dan in
de 19de eeuw zijn er nu ook wettelijke
mogelijkheden om zo’n aankoop te
bevorderen – door een gedeeltelijke
verrekening met de belastingaanslag
of het successierecht, en soms ook
door een beroep te doen op de Wet
Behoud cultuurbezit, waarmee de
dreigende export van belangrijke
kunstwerken uit nederland tijdelijk
kan worden geblokkeerd. als zulke
eminente stukken (in goed overleg
met de eigenaar) zijn geregistreerd, is
de overheid verplicht een poging tot
aankoop te doen. in het pauselijke
Portret van de familie lütjens
max Beckmann
1944. Particuliere collectie,
beoogde aankoop rotterdam,
museum Boijmans Van
Beuningen

‘De Vereniging steunt in principe alle musea…’
rome was de export van kunst uit de
klassieke oudheid al in de 16de eeuw
aan banden gelegd, maar elders duurde
het langer voordat de overheid zich met
het roerend kunstbezit ging bemoeien.
in nederland werd pas in 1984 een Wet
Behoud cultuurbezit aanvaard – nadat
er een jaar of dertig over was vergaderd.
Vanaf 2000 zijn er ook middelen
voor de uitvoering ervan gereserveerd
en sindsdien kwam hij al meer dan eens
van pas.
een beetJe gesChiedenis
in 1883 was er zo goed als niks dat
het openbaar kunstbezit had kunnen
helpen. er was geen regelgeving en
geen geld. Buitenlandse particulieren
en musea deden daar hun voordeel
mee en kochten wat zij wilden. Totdat
de aanstaande veiling van een van
de belangrijkste verzamelingen uit
amsterdam, de collectie tekeningen
van Jacob de Vos, enkele van diens
6 Vereniging remBrandT zomer 2008
het koor van de
sint Pieter in den bosch
Pieter Saenredam
1632. amsterdam,
rijksmuseum, rijksprentenkabinet,
aankoop 1883
vrienden motiveerde om te zien of
zij niet in overleg met het ministerie
althans een deel daarvan voor het
rijksprentenkabinet zouden kunnen
kopen. zij wilden daartoe geld inzamelen,
maar de Stuers, hun bondgenoot
op het departement, dacht dat
renteloos lenen gemakkelijker zou
zijn. de Staat zou het geleende dan
later terugbetalen. de Stuers meende
ook, dat het initiatief in kwestie een
vervolg zou moeten krijgen, want
eenmalig actie voeren had volgens
hem geen zin. Binnen enkele weken
hadden de vrienden van de Vos bijna
70.000 gulden opgehaald. de veiling
werd een feest. in één avond
werd de verzameling oude tekeningen
van het rijksprentenkabinet
verdubbeld en met meer dan 500
bladen verrijkt – met werk van
rembrandt, Saenredam, goltzius
en wat niet al. er werd op die 23ste
mei 1883 voor 50.000 gulden voor
het rijksprentenkabinet gekocht. dit
moest voor herhaling vatbaar zijn.
Vier maanden later waren de statuten
van de Vereniging rembrandt bij
koninklijk besluit goedgekeurd en in
december van dat jaar aanvaardde
koning Willem iii het beschermheerschap.
de afbetaling van het voorschot
voor de tekeningen uit de verzameling
de Vos liet vervolgens jaren op
zich wachten, maar de Vereniging
zette door. zij kreeg vrienden die
schenkingen deden, zoals daniël
Franken, die haar in 1895 een ton
gaf zodat zij niet met lege handen
zou staan als de familie Six Vermeers
Melkmeisje of zijn Straatje zou verkopen,
en zij probeerde de Staat te
verleiden tot een loterij om middelen
voor het openbaar kunstbezit te genereren.
die ton van Franken was in
1907 het middel waarmee de overheid
kon worden overtuigd dat Het
Melkmeisje voor het rijksmuseum
moest worden aangekocht. de loterij
was destijds nog een brug te
ver – maar inmiddels weten wij wat
zoiets kan betekenen. Toen de overheid
in 1960 eindelijk besloot dat
een deel van haar eigen loterijgelden
aan culturele doelen moest worden
besteed, werd tien procent van dat
geld via het Prins Bernhard Fonds aan
de Vereniging rembrandt toegekend.
Het jaar daarop betekende dat onder
andere: een delacroix voor Boijmans,
een stilleven van Pieter claesz voor
het mauritshuis en tien schetsboekbladen
van Jan van goyen voor het
rijksprentenkabinet. inmiddels subsidieert
de Bankgiro Loterij een hele
reeks musea met meer dan 50 miljoen
euro per jaar, en daardoor is zij ook
dikwijls een van de partijen die belangrijke
aankopen mogelijk maakt
– indien een museum tenminste bij
haar in de prijzen valt.

de vereniging nu
de Vereniging steunt in principe alle
musea, dat wil zeggen, zij beoordeelt
de aanvraag die een museum doet
op de kwaliteit van het object, de
plaats die het er in kan nemen, en
meer in het algemeen op zijn relevantie
voor het nederlands openbaar
kunstbezit. zij zegt dus nooit op de
wijze van de Bankgiro Loterij: het
Stedelijk museum in amsterdam of
het dordrechts museum krijgt nu gedurende
een paar jaar niets. en gelukkig
maar, want daardoor kan zij naar
bevind van zaken handelen en doen
wat nodig is.
ineens moest dordrecht in zes
maanden 3,6 miljoen euro bijeen zien
te brengen voor Van goyens Gezicht
op Dordrecht. dat is de meest relevante
verbeelding van die stad die er
bestaat en een van de mooiste schilderijen
van Van goyen bovendien. dat
stuk hoort in dordrecht en is voor heel
7 Vereniging remBrandT zomer 2008
nederland een voorbeeld aan de hand
waarvan je uit kunt leggen dat grote
kunstenaars ons leren zien, want Van
goyens beeld van het Hollandse water
en de Hollandse lucht is onze werkelijkheid
geworden. maar hoe kon het
dordrechts museum met zijn aankoopbudget
van nog geen ton per
jaar nu binnen enkele maanden 3,6
miljoen op tafel leggen? Welnu, het
kon om te beginnen de Vereniging
rembrandt om een bijdrage vragen,
en het kon naar de mondriaan
Stichting gaan, die een deel van haar
rijkssubsidie ook voor dergelijke belangrijke
aankopen mag gebruiken.
dat was twee keer raak. dordrecht
begon zijn actie dus met de steun
van de Vereniging en de mondriaan
Stichting en had daarmee al bijna een
derde van het noodzakelijke bedrag
bijeen. zoiets is een magneet voor
meer. Particulieren – vrienden van het
dordrechts museum, leden van de
gezicht op dordrecht
Jan van goyen
1651. erven goudstikker,
beoogde aankoop dordrecht,
dordrechts museum
Vereniging – gaven individueel en de
inwoners van dordrecht deden mee aan
een loterij. met deze publieksacties
werd ruim vier ton opgehaald. Bedrijven
en politici sloten zich aan. inmiddels is
de aankoop bijna rond.
de oprichters van de Vereniging
zouden zoiets prachtig hebben
gevonden. en terecht. als tenminste
400.000 nederlanders ieder jaar twee
kwartjes zouden geven, schreef
abraham Bredius in 1891, zou men
jaarlijks twee ton aan een of meer topstukken
voor het openbaar kunstbezit
kunnen besteden. onder die werken
zou dan kunnen staan dat wij die aan
onszelf hebben gegeven als ‘geschenk
van het nederlandsche volk.’ Stel je
voor dat zoiets was gelukt – destijds,
toen Vermeers Liefdesbrief nog geen
50.000 gulden kostte en een meesterwerk
als Saenredams Sint Pieter in
Den Bosch voor 320 gulden werd
gekocht!

• O G E N B L I K •
Proficiat vr en KOg
P r O f. d r H . W . va N O s
tegelijk met de viering van het 25ste lustrum van onze vereniging
viert het Koninklijk Oudheidkundig genootschap zijn 150-jarig be -
staan. net als de vr werd het KOg gesticht door particulieren. tien
vooraanstaande amsterdammers richtten een club op om ‘de kennis
der Oudheden te bevorderen, inzonderheid als bronnen geschie de nis,
Kunst en nijverheid.’ al gauw kwam er geld, veel geld van particuliere
schenkers. met dat geld werd onder andere verzameld. de
collecties van het KOg zijn van zoveel belang gebleken, dat er nu
nog steeds van de 35.000 objecten waarover het genootschap
beschikt niet minder dan 2500 in langdurig bruikleen zijn gegeven
aan nederlandse musea.
toen het KOg 75 jaar bestond, formuleerde de voorzitter in zijn
feestrede de relatie van het genootschap met de vr als volgt: ‘al is
de vereeniging rembrandt niet onmiddellijk uit ons midden voortgekomen,
toch wil ik er aan herinneren, dat de aanleiding tot haar
stichting de verzameling van den mede-oprichter van ons genootschap,
Jacob de vos is geweest… en hoe zou de vereeniging rembrandt
meer in den geest van het genootschap kunnen werken dan door
het toonen van de particuliere belangstelling op kunstgebied.’ die
‘particuliere belangstelling’ is tot de tweede Wereldoorlog van cruciaal
belang geweest voor de vorming van publieke verzamelingen
en heeft ook in hoge mate het cultuurbeleid van de overheid bepaald.
na de oorlog hebben overheden de zorg voor het verzamelen van
voorwerpen van geschiedenis, kunst en nijverheid en voor het
behoud van monumenten van kunst en geschiedenis als hun taak
beschouwd. Wat voorheen te danken was aan particulier initiatief
werd zo een onderdeel van de verzorgingsstaat. toen ik ten tijde van
het voorzitterschap van hans de Koster lid werd van het bestuur van
onze vereniging, stond dan ook het bestaan van de vereniging
rembrandt in politieke kringen voortdurend ter discussie. men
vroeg zich af: ‘Wat moeten we toch met zo’n club regenten, die
zichzelf heeft overleefd. Zo’n tuttig gezelschap dat veel te veel te
zeggen heeft over museale aankopen. Zij bepalen, wij betalen.’ het
is de grote verdienste van het bestuur van de vereniging rembrandt,
dat deze geluiden nu zijn verstomd en dat het aan deze vereniging
van patriciërs van weleer in het heden betekenis heeft gegeven. dat
was ook mogelijk, omdat we ons de laatste jaren – of we nu politiek
rechts of links zijn of waren – opnieuw bewust zijn geworden van
het belang van particulier initiatief. Zonder dat gaat het niet in de
culturele sector van vandaag. vandaar dat uw columnist bij de jubilea
van genootschap en vereniging uit volle overtuiging wil uitroepen:
‘Proficiat KOg en vr. leve het particulier initiatief in kunstenland!’
• O G E N B L I K •
twee
tempelwachters
Japans,
veertiede eeuw.
amsterdam,
rijksmuseum,
aankoop 2008
maar zo gemakkelijk ging dat geven
van die kwartjes niet. de Vereniging
rembrandt had tientallen jaren lang
maar een stuk of tweehonderd leden,
later enkele duizenden. nu zijn het er
bijna tienduizend. Toch gaan miljoenen
bezoekers jaarlijks naar de vele
honderden musea die nederland rijk
is en waarvan er inmiddels zo’n 150
door de Vereniging rembrandt met
enkele duizenden aankopen zijn gesteund.
aanvankelijk gold die steun
pogingen om belangrijke kunst voor
nederland te behouden en die terug
naar nederland te brengen, maar
vanaf 1912 spande de Vereniging zich
ook in om oude meesters van elders
en aziatische kunst te helpen kopen.
in de jaren vijftig van de afgelopen
eeuw kwam daar de moderne en de
eigentijdse kunst nog bij. in 1933
vierde de Vereniging haar vijftigste

verjaardag met twee rembrandts
voor het rijksmuseum, in 1983 haar
eeuwfeest met twee de koonings
voor het Stedelijk.
dat zijn grote namen en nu ook
onwaarschijnlijk kostbare zaken.
de tijd dat een Vermeer kon worden
gekocht is voorbij, en rembrandts
van belang in particulier bezit zijn
er zo goed als nauwelijks meer. de
moderne klassieken, die in de jaren
zestig nog enkele tonnen kostten,
brengen tegenwoordig tientallen
miljoenen op. Had de Vereniging de
musea niet al 125 jaar geholpen, het
openbaar kunstbezit in nederland
was een treurige boel. en nog helpt
zij als vanouds met het grote werk,
door mee te betalen aan zo’n Van de
cappelle of aan Beckmann, of aan die
prachtige Japanse tempelwachters die
het rijksmuseum onlangs heeft ge-
9 Vereniging remBrandT zomer 2008
kocht. maar ook de aankoop van een
zeldzame tegel voor het Tegelmuseum
in otterlo wordt door de Vereniging
gesteund. die Japanse beelden kostten
een fortuin, zo’n tegel kan uit enkele
tientallen contributies worden betaald
– wat iets buitengewoon bevredigends
heeft.
omdat het repertoire van de
Vereniging zo breed is geworden als
het openbaar kunstbezit zelf, geeft zij
haar leden inmiddels de kans voor een
bepaald soort bestemming te kiezen
als zij een grotere schenking willen
doen. de liefhebber van zilver of glas
of werken op papier kan zijn middelen
beschikbaar stellen voor aankopen op
het gebied van zijn voorkeur, en wie
een fonds op naam wil stichten kan
zelfs nog specifieker zijn. een groep
jonge liefhebbers heeft zich verenigd
in de zogenaamde Titus cirkel, een
‘Als u in onze
musea graag het beste
ziet, en u bent nog geen
lid van de Vereniging
Rembrandt, wordt
het dan nu.’
gezelschap vrienden, waarvan de leden
jaarlijks de twintigvoudige con-tributie
of meer betalen om daarmee vooral het
verzamelen van moderne en eigentijdse
kunst te stimuleren. en juist omdat de
Vereniging alle nederlandse musea met
hun aanvragen welkom heet en uitsluitend
weegt op kwaliteit en relevantie,
heeft dat soort verbijzondering zin. zij
staat open voor zilver uit appingedam
en een zeldzame tekening van Pieter
aertsen, zoals u in dit nummer van het
Bulletin kunt zien, maar ook voor twee
van de mooiste portretten van
Verspronck of een grimmig werk van
kippenberger.
dit is een oproep. Want nog geen
tienduizend leden van de Vereniging
rembrandt, terwijl alleen al het Van gogh
museum het afgelopen jaar 1,6 miljoen
gasten ontving – dat klopt natuurlijk
niet. de tentoonstellingen die u zo
graag bezoekt, kunnen alleen worden
gemaakt op basis van collecties. Had
het rijksmuseum geen rembrandt, het
kon ook geen caravaggio lenen. als u
in onze musea graag het beste ziet, en
u bent nog geen lid van de Vereniging
rembrandt, wordt het dan nu. Bent u
het al, moedig dan uw vrienden aan het
ook te worden. en help daarmee elkaar
te geven wat anders onbetaalbaar is.
Want zo werkt het, al 125 jaars
speltegel
Vermoedelijk gemaakt in tegelbakkerij
Het Wapen van Dantzig, rotterdam,
ca. 1765-1780. otterlo, nederlands
Tegelmuseum, aankoop 2006

Teylers museum
Haarlem
10 Vereniging remBrandT zomer 2008
de vernieling van het altaar van baäl
Pieter aertsen (amsterdam 1507/08 – 1575 amsterdam)
ca. 1550. Pen en bruine inkt, penseel en grijze inkt, 270 x 271 mm.
Herkomst: particuliere verzameling new york, aangekocht via kunsthandel
monroe Warshaw, new york (2008)

Tot voor een jaar geleden hing deze tekening van Pieter
Aertsen op een donkere overloop in een New Yorks stadshuis,
ergens hoog aan een volle wand. Ze heeft daar misschien
wel tien, twintig jaar gehangen. Kort nadat het belang
van de tekening was herkend,* heeft Teylers Museum
deze kunnen verwerven met steun van de Vereniging
Rembrandt, de Mondriaan Stichting en een gulle bijdrage
van de heer Matthijs de Clercq, New York. Daarmee keert
een van de mooiste en interessantste glas-in-lood ontwerpen
van Pieter Aertsen terug naar Nederland. Dit is nog
eens extra verheugend omdat tekeningen van Aertsen
uiterst zeldzaam zijn.
* de toeschrijving aan Pieter
aertsen werd gedaan door
monroe Warshaw, new
york, terwijl het onderwerp
werd herkend door
constance Scholten, rkd,
den Haag.
Pieter aertsen
Pieter Aertsen geldt als één van de belangrijkste 16deeeuwse
Nederlandse kunstenaars. Geboren in Amsterdam
zou hij al op zijn zeventiende naar Antwerpen zijn gegaan.
Bekende grote altaarstukken die hij in zijn Zuid-Nederlandse
tijd vervaardigde zijn de drieluiken in Antwerpen,
in het Maagdenhuismuseum, en die in Zoutleeuw voor
de St.-Leonarduskerk. In deze altaren is wel invloed bespeurd
van de maniëristische schilder Jan Sanders van
Hemessen.
Rond 1557 kwam Aertsen terug naar Amsterdam,
waarschijnlijk in verband met belangrijke kerkelijke
opdrachten in diezelfde stad, zoals het hoogaltaar van
de Nieuwe Kerk – waarvoor hij een destijds astronomisch
bedrag ontving – en het altaar voor het Vrouwenkoor van
de Oude Kerk. Ook voor kerken in Delft en Warmerhuizen
schilderde Aertsen imposante stukken. De aanbidding
der koningen in het Rijksmuseum (bruikleen van de
Stichting P. en N. de Boer) was waarschijnlijk gemaakt
voor een Delftse kerk. Hoewel veel van dit late religieuze
werk verloren is gegaan door de beeldenstorm, wordt
algemeen aangenomen dat het krachtig naturalisme en
de felle kleuren in De aanbidding der koningen kenmerkend
is voor deze periode van Aertsen. In ieder geval
zien we dit ook in zijn monumentale genreschilderijen,
waarmee hij trendsetter was in de Nederlanden en misschien
ook wel in Europa.
Van Aertsen is maar een beperkt aantal tekeningen
overgeleverd. Wouter Kloeks catalogus uit 1989 telt
slechts achttien bladen (hiervan zijn bovendien vijf nog
eens atelierwerk). Ondertussen zijn er zo’n vijf bladen
bijgekomen. Maar dan nog moet er veel verloren zijn
gegaan. Karel van Mander noemde in Het schilder-boeck
11 Vereniging remBrandT zomer 2008
de aanbidding der koningen
(middenpaneel van een drieluik),
Pieter aertsen
ca. 1560. Paneel 167,5 x 179 cm
riJkSmuSeum, amSTerdam
(bruikleen van de Stichting
P. en n. de Boer, amsterdam)
uit 1604 25 kartons van Aertsen. Wat we nu kennen zijn
hoofdzakelijk ontwerptekeningen voor schilderijen en
voor gebrandschilderd glas. Ondanks de afwijkende
functie verschillen ze nauwelijks in stijl. Kenmerkend
voor Aertsen is de combinatie van lijntekening in pen
met brede wassingen in verschillende lagen, terwijl de
spaarzame arceringen zowel met de pen uitgevoerd zijn
als met het penseel. Zijn manier van tekenen is soms bijzonder
vrij, soms meer geacheveerd, zoals in De vernieling
van het altaar van Baäl. De verworven tekening lijkt het
beste aan te sluiten bij tekeningen die algemeen rond
1550-55 worden gedateerd.
glassChilderKunst
De vernieling van het altaar van Baäl laat een belangrijke
episode zien uit het leven van Gideon, een oudtestamentische
leider van het Joodse volk, zoals dat beschreven
staat in het Bijbelboek Richteren (6: 27-28). Het volk is
het beloofde land ingetrokken, maar heeft door tegenslag
moeite op het rechte pad te blijven. Op een gegeven
moment zoekt het toevlucht tot de Baäl-verering.
Gideon, de geroepene, krijgt dan van God de opdracht
om met zijn knechten het altaar van Baäl af te breken,
diens heilige bos om te hakken en om op het gekapte
hout twee jonge stieren te offeren. Interventie vrezend
van familie en stadgenoten voert Gideon de opdracht
’s nachts uit. Aertsen maakt dat laatste goed duidelijk
door de prominent aanwezige fakkels. De drie momenten
uit het bijbelverhaal heeft hij op ingenieuze wijze in
één compositie bijeengebracht.
De vernieling van het altaar van Baäl is stellig een ontwerp
voor een gebrandschilderd ruitje, een zogenaamd
glasrondje. De ronde vorm van de tekening wijst

daarop, evenals de heldere contouren. Ook de aandacht
voor krachtige licht/donker contrasten is een indicatie.
Het nachtelijk duister van Gideons actie is de
kunstenaar dus vermoedelijk goed uitgekomen. Deze
tekening en het bijbehorende, niet meer bekende, glasrondje
zullen niet op zichzelf gestaan hebben, maar
deel hebben uitgemaakt van een reeks, waarschijnlijk
één die het leven van Gideon verbeeldde. Vermoedelijk
zijn er bij voorbeeld ook tekeningen en glasrondjes
geweest van Gideon en het wollen vlies en Gideon als
overwinnend veldheer. Hiervan zijn tot op heden echter
geen sporen gevonden.
Het onderzoek naar Aertsens activiteiten als ontwerper
van gebrandschilderd glas is nog jong. In Kloeks
catalogus uit 1989 worden vier glasontwerpen genoemd.
In de daaropvolgende jaren zijn er vier ‘nieuwe’ boven
water gekomen, zodat in het artikel van Zsuzsanna van
Ruyven-Zemans uit 2007 dat speciaal over Aertsen en de
glasschilderkunst gaat, het aantal is verdubbeld. Al met
al kennen we nu zes ontwerpen voor kerkglazen en twee
voor glasrondjes. Het ziet er naar uit, zoals Van Ruyven-
Zeman concludeerde, dat Aertsen in de glasschilderkunst
een beduidend belangrijker rol heeft gespeeld
dan tot nog toe werd vermoed. Verder blijkt ook dat het
onderhavige werk kwalitatief een vergelijking met de
overige zeven prima doorstaat. De vlakverdeling is zeldzaam
goed geslaagd, de figuren zijn trefzeker getekend
en de prachtige licht/donker werking maakt het altaar
en de gestalten eromheen bijna tastbaar. De conditie van
de tekening is goed. Uitzonderlijk is dat de tekening niet
langs de kaderlijn is uitgeknipt. Bij dit soort ontwerpen
voor glasrondjes komt het maar zelden voor dat het papier
integraal bewaard is gebleven.
12 Vereniging remBrandT zomer 2008
Portret van Jan govertsen
Hendrick goltzius
1606. Verschillende tinten krijt,
gedoezeld, 472 x 376 mm
TeyLerS muSeum, HaarLem
het belang vOOr teylers museum
en vOOr de COlleCtie nederland
Teylers Museum bezit een fraaie
collectie Nederlandse tekeningen uit
diverse eeuwen. Van de 17de, 18de
en 19de eeuw kan het museum een
prachtig overzicht bieden. Voor de
16de eeuw en de modernere tijd is
dat echter niet het geval. Vooral de
16de eeuw is in dit verband interessant.
Teylers Museum bezit namelijk
een weergaloze reeks van meer dan
honderd tekeningen van Hendrick
Goltzius (1558-1617). Deze zijn
voor een belangrijk deel afkomstig
uit de collectie van koningin Christina van Zweden
(1626-1689), maar het museum heeft in de lange
loop van zijn geschiedenis ook Goltzius-tekeningen
in de Nederlandse kunsthandel gekocht, waaronder
in 1984, met steun van de Vereniging Rembrandt, het
indrukwekkende Portret van Jan Govertsen. Van Goltzius’
tijdgenoten kan Teylers Museum evenwel bijzonder
weinig laten zien. Van oudsher zijn er respectievelijk
negen en zes bladen van Jacques de Gheyn II en
van Jan van der Straet (een leerling van Aertsen), en
individuele bladen van Dirck Crabeth, Maerten van
Heemskerck, Karel van Mander, Lambert van Noort en
Joachim Wtewael. Maar daarmee is het wel zo’n beetje
gezegd. Directeuren en casteleyns van Teylers Museum
lijken nadrukkelijk om de ‘gotische tekeningen’ te
zijn heengelopen. Uiteraard is de laatste jaren geprobeerd
hierin verandering aan te brengen en kon van
de volgende kunstenaars (of directe omgeving) werk
worden aangekocht: Dirck Barendsz (met steun van de
Vereniging Rembrandt), Crispijn van de Broeck, Pieter
Coecke van Aelst en Lambert Sustris. Het moge duidelijk
zijn dat in dit nog kleine gezelschap Pieter Aertsen
met open armen is ontvangen.
Het werk van Aertsen past des te beter in de collectie
van Teylers Museum daar er zich onder de 16deeeuwse
tekeningen al twee glasontwerpen bevinden,
namelijk de hierboven genoemde bladen van Dirck
Crabeth en Lambert van Noort. De Scorel-achtige
Aanbidding der koningen van Dirk Crabeth dateert van
ca. 1540. Het theatrale blad van Lambert van Noort
met De Opstanding en de Graflegging van Christus draagt
het jaartal 1561. Wat betreft datering past de nieuwe
de aanbidding der koningen
dirck crabeth
ca. 1540. Pen en bruine inkt,
penseel en grijsbruine inkt,
343 x 272 mm
TeyLerS muSeum, HaarLem
ontwerp voor een
gebrandschilderd glas met
de graflegging en
de opstanding
Lambert van noort
1561. Pen en penseel in bruine
inkt, 534 x 379 mm
TeyLerS muSeum, HaarLem
Literatuur:
Tent.cat. Kunst voor de beeldenstorm.
Noordnederlandse kunst
1525­1580, amsterdam
(rijksmuseum) 1986 (hierin zijn
de teksten over Pieter aertsen
geschreven door J.c.H. Buijs,
W.Th. kloek en z. van ruyvenzeman).
Wouter kloek, ‘de tekeningen van
Pieter aertsen en Joachim
Beuckelaer’, Nederlands
Kunsthistorisch Jaarboek 40
(1989), pp. 129-166.
zsuzsanna van ruyven-zeman,
‘Pieter aertsen als ontwerper voor
gebrandschilderd glas’, Delineavit
et Sculpsit. Tijdschrift voor
Nederlandse prent­ en tekenkunst
tot omstreeks 1850, nr.31
(december 2007), pp. 23-36.

tekening er prachtig tussenin: 1550-55. Met het ontwerp
van Aertsen heeft Teylers Museum een voortreffelijk
derde voorbeeld van een tekening gerelateerd aan de
voor de 16de eeuw zo uiterst belangrijke kunstvorm
van het glasschilderen.
Daarnaast zijn er nog diverse andere redenen te
noemen waarom dit een bijzonder welkome aanvulling
van Teylers verzameling is. Zo kan het museum een
zeer goed overzicht bieden van Nederlandse landschapstekeningen
uit diverse eeuwen. Een echt vroeg
voorbeeld, waar het landschap ondergeschikt is aan de
historievoorstelling, ontbrak tot nog toe. Deze ‘buitenscène’
van Aertsen vult die leemte prachtig. Verder
bezit het museum enkele fraaie voorbeelden van tekeningen
met dramatisch clair-obscur, zoals van Pieter
van Laer, Gerard Segers, Rembrandt en Adriaen van
Ostade. Een uitzonderlijk vroeg voorbeeld hiervan –
vanuit de Nederlandse traditie, van vóór de Italiaanse
inbreng via de Utrechtse Caravaggisti – geeft deze
groep ineens extra diepte.
Dit is uiteraard niet alleen een stapje in de goede
richting voor de Kunstverzamelingen van Teylers Museum,
maar ook voor de ‘Collectie Nederland’. 16de-eeuwse
ontwerptekeningen voor glasrondjes van dit kaliber zijn
zeldzaam en ze komen dan ook maar incidenteel voor in
Nederlandse openbare collecties. Verder is het werk van
Aertsen schaars in Nederland. Bij schilderijen gaat het
om ca. 15 stuks. Tekeningen van zijn hand zijn er nog
aanzienlijk minder. Vóór deze aanwinst waren er slechts
drie in Nederlands museaal bezits
michiel Plomp
conservator kunstverzamelingen Teylers museum
13 Vereniging remBrandT zomer 2008
Vereniging Rembrandt
al 125 jaar sponsor van het openbaar kunstbezit
Als Rembrandt belt
grote liefdes
met steun van de Vereniging Rembrandt
Sjarel ex
Directeur Museum
Boijmans Van Beuningen
Vereniging Rembrandt
al 125 jaar sponsor van het openbaar kunstbezit
een aanvraag bij rembrandt heeft
altijd iets bijzonders. om niet te
zeggen deftigs. een beetje een
verzoek bereid je maanden voor,
is een pagina of drie lang en zo
zorgvuldig geformuleerd dat je
van het kunstwerk in kwestie
gaat houden. in de nu twee
decennia dat ik in musea de scepter
zwaai heb ik er zo vele op de
bus gedaan. ik herinner mij nog
goed de periode waarin als eerste
gunstig teken de voorzitter van de
Vereniging onaangekondigd door
je museum scharrelde om poolshoogte te nemen of eerder
gesteunde aankopen wel permanent werden getoond. en
de Vereniging adequaat vermeld. nooit zal ik ook vergeten
hoe, dit lang voor de introductie van de mobiele telefoon,
een bevriend directeur van een groot, nationaal museum,
staande de vergadering, op fluistertoon om actuele
informatie vroeg om zo het pleit te kunnen beslechten.
Het was geen schilderij uit de 17de eeuw. de Vereniging
maakte qua communicatie een belangrijke stap in de 20ste
eeuw toen er een fax in huis kwam, ik schat zo ongeveer
toen iedereen die had afgeschaft. maar ook dat was,
bedenk ik mij nu, eigenlijk heel sjiek. Tot op de dag van
vandaag kleeft aan contact met rembrandt namelijk iets
geheimzinnigs. zo is de techniek van de e-mail naar mijn
waarneming nog niet tot de Vereniging doorgedrongen.
Want wat moet ze er ook mee. de echte beloning van een
aanvraag bij rembrandt is dat magische moment in de
staart. daar heb ik stille bewondering voor. als rembrandt
belt s

museum Stad appingedam
Appingedam
14 Vereniging remBrandT zomer 2008
brandewijnkom
reinder Pieters Frima (appingedam 1714 – ca. 1784 appingedam)
derde kwart 18de eeuw. zilver, H 12,3 cm, B 25,5 cm, d 13,5 cm (inclusief oren)
merken: onderaan, in de voet, meesterteken rF in rechthoek; een pelikaan met jongen
(damster stadswapen)
Herkomst: particuliere collectie (2008)
In april 2008 heeft Museum Stad Appingedam twee zilveren
brandewijnkommen verworven van de Damster zilversmid Reinder
Pieters Frima. Eén kom kon worden aangekocht met steun van de
Vereniging Rembrandt, de ander werd in permanent bruikleen
verkregen van het SNS-fonds Eemsmond. Beide kommen vormen
een belangrijke aanwinst voor de collectie van Museum Stad
Appingedam. Ze passen uitstekend in het beleid van het museum
om een zo compleet mogelijk overzicht te geven van edelsmeedwerk
van Damster zilversmeden tegen de achtergrond van het zilver
dat van de 16de tot de 19de eeuw in de provincie Groningen werd
vervaardigd. Dat tot nog toe een Damster brandewijnkom in dit
overzicht ontbrak is nu ruimschoots goedgemaakt. In dit artikel
zal de nadruk liggen op de kom die met steun van de Vereniging
Rembrandt is verworven.

andeWiJnKOm
Het gaat om een vrij forse brandewijnkom, voorzien
van gravering, en gemerkt met het meesterteken van
Reinder Frima en het Damster stadswapen: de pelikaan
met jongen. Dit stadswapen sloeg Reinder Frima in
meerdere werkstukken, zodat het de suggestie wekt een
stadskeur te zijn. Maar daarvan is geen sprake omdat
andere Damster zilversmeden uit dezelfde periode dit
merk niet gebruikten; het lijkt daarom eerder een
uiting van burgertrots. De kom zelf is een traditioneel
vormgegeven ovale, achtlobbige kom met zogenaamde
‘staande’ oren met drakenkoppen. De voet is eveneens
ovaal met acht lobben. De lob midden tussen beide
oren is met een gravering versierd, die bestaat uit twee
cartouches onder een kroon, waarin de initialen A en S,
waarvan onduidelijk is of ze contemporain zijn en die
(nog) niet met een mogelijke opdrachtgever of voormalige
eigenaar in verband konden worden gebracht.
Daaromheen en op de voet zijn gestileerde krullen
aangebracht. De kom wordt gedateerd op het derde
kwart van de 18de eeuw.
Dit type brandewijnkom werd in de provincie
Groningen vanaf het midden van de 17de eeuw tot ver in
de 19de eeuw vervaardigd. De meestal met acht lobben
versierde ovale kom met gelobde voet en staande oren
ontwikkelde zich uit een rond of meerhoekig model met
liggende oren. Brandewijnkommen waren populair in
het hele Noord-Nederlandse en Noord-Duitse kustgebied.
Behalve in zilver werden ze ook in tin of ander metaal
uitgevoerd.
Brandewijnkommen werden gebruikt bij belangrijke
gebeurtenissen, zoals de aankondiging van een geboorte,
geboorten zelf, huwelijken en huwelijksjubilea, maar ze
kwamen ook wel tevoorschijn op verjaardagen, kerkelijke
feestdagen en nieuwjaarsdag. De gastheer bracht een
heildronk uit, waarna de kom rondging langs de gasten.
Er bestaat enige discussie over de drank die eruit gecon-
15 Vereniging remBrandT zomer 2008
sumeerd werd. Brandewijn zal er zeker in geserveerd
zijn, maar er zijn ook (familie)tradities bekend waarbij
er in brandewijn gewelde rozijnen uit de kom werden
gelepeld.
Zilver in aPPingedam
In de 13de eeuw kwam op de zuidelijke oever van de
Delf, het latere Damsterdiep, de handelsnederzetting
Appingedam tot bloei. De omstandigheden waren uiter-
mate gunstig: de Delf had een open verbinding met de
Eems en een goede aansluiting op het achterland, en
langs de nederzetting voerden een paar belangrijke
handelsroutes. Het plaatsje ontwikkelde zich in razend
tempo tot een regionale markt van betekenis, waar naast
de wekelijkse markten ook jaarmarkten plaatsvonden.
De welvaart laat zich nog altijd aflezen van de fraaie
brandewijnkom
reinder Frima, 1763, zilver
muSeum STad aPPingedam
in bruikleen gekregen van
het SnS-fonds eemsmond,
2008
in de rand van de voet
van de kom zijn twee
merken aangebracht: het
meesterteken RF en het
damster stadswapen.

Nicolaïkerk en de vele middeleeuwse stenen woonhuizen
die bewaard zijn gebleven.
In 1327 werd de handelsnederzetting zelfstandig
ten opzichte van het omringende gebied. Bij het
verbond van de Upstalboom, waarin de Friese landen
verenigd waren, kreeg Appingedam stadsrechten:
de zogenaamde Buurbrief. Hierin werden de rechten
en plichten van de inwoners duidelijk omschreven.
In de stad ontstonden gilden, maar omdat het aantal
leden per beroepsgroep vaak klein was, vormden verwante
beroepsgroepen gezamenlijk een gilde. Dat gold
bijvoorbeeld voor het smedengilde, waarin zilversmeden,
hoefsmeden, koperslagers, tingieters maar ook uurwerkmakers
actief waren. De oudste vermelding van het
smedengilde in Appinge dam gaat terug op de Gildebrief
uit 1518.
Vanaf de 16de eeuw zijn er uit archieven Damster
zilversmeden met name bekend, maar omdat zij hun werk
niet voorzagen van een meesterteken is niet bekend
welke smid voor welk object verantwoordelijk is en wanneer
dit gemaakt is. Soms kan zilver door middel van inscripties
gedateerd worden. Dat geldt bijvoorbeeld voor
twee vroege stukken uit de collectie. Het eerste is een
ongemerkte zilveren schuttersgaai met op de vergulde
halsband de inscriptie STAT VAN DAM en op de uiteinden
van de tak waarop de pootjes rusten het jaartal 1546.
Het tweede stuk is de regimentsstaf van het Smedengilde
waarvan de eerste band door middel van een inscriptie
gedateerd is met 1617: hoewel hierop de namen van
verschillende smeden zijn gegraveerd, is er geen meesterteken
op aangebracht. Pas vanaf het einde van de 17de
eeuw slaan de meeste zilversmeden hun meesterteken
in het werk. Omdat er geen systeem van jaarletters werd
gebruikt blijft het lastig Damster zilver exact te dateren.
Gelukkig is een aantal stukken door middel van ingegraveerde
jaartallen te dateren.
De 18de eeuw lijkt de bloeitijd van de Damster zilversmeden
te zijn geweest. Het leeuwendeel van het overgeleverde
zilverwerk stamt uit deze periode. Over het
algemeen bleef de vormgeving traditioneel. Modellen
en vormen die in de stad Groningen al lang niet meer
in de mode waren, werden nog lang gebezigd. Het zilver
is over het algemeen vrij eenvoudig van vorm, met een
spaarzaam gebruik van versieringen. De overdadige
rococo en de strakke empire lijken op een enkele uitzondering
na aan de Damster zilversmeden voorbij te
zijn gegaan. In die 18de eeuw was een aantal families als
zilversmid actief, vaak meerdere generaties lang, met als
16 Vereniging remBrandT zomer 2008
belangrijkste de families Frima en Van der Ley. Van de
eerste zijn drie generaties zilversmeden in Appingedam
terug te vinden, van de andere twee generaties. Daarbij
waren beide families door huwelijken ook nog eens aan
elkaar gelieerd.
meester reinder Frima
Reinder Pieters Frima werd geboren op 31 oktober 1714.
Hij was de tweede zoon van Pieter Frima, die overleed
in of voor 1722, de eerste generatie van deze Damster
zilversmedenfamilie. Zijn moeder Frouke Reinders van
Eenum hertrouwde in 1722 met Jan Willem van der Ley,
op dat moment een leerling-zilversmid. Waarschijnlijk
heeft Reinder in de werkplaats van zijn stiefvader het
vak geleerd. Reinders sterfdatum is onbekend maar ligt
waarschijnlijk rond 1784. Zijn zoons Jacob en Pieter
volgden hem op.
Het bewaard gebleven oeuvre van Reinder Frima omvat
divers werk: van brandewijnkommen en een theepot tot
verschillende lepels. De objecten verraden zijn vakmanschap.
Het duidelijkst is dit te illustreren aan de hand
van de brandewijnkommen.
De brandewijnkom die het museum met steun van
de Vereniging Rembrandt heeft verworven is een forse
Zilveren theepot
op basis van recent
onderzoek toe te schrijven
aan reinder Frima,
derde kwart 18de eeuw.
muSeum STad aPPingedam
Literatuur:
J.P.H.W.a. van reijen,
Groninger Keur ­ Zilver
uit Stad en Ommelanden,
groningen/Schoonhoven
1997
a. Hoft en P. Schepel, Damster
Goud­ en Zilversmeden,
appingedam 1994
a. Hoft, Vissen rond de Floem,
groningen 1990

maar traditioneel vormgegeven kom. Vergelijken we
deze met Frima’s brandewijnkom die het museum van
het SNS-Fonds Eemsmond in bruikleen heeft gekregen,
dan valt het verschil direct op. Die laatste is uitbundig
versierd met gestileerde plantenranken en bloemen,
allemaal gedreven werk. De traditionele vormgeving is
slechts ten dele gehandhaafd: de kom heeft de bekende
oren en min of meer dezelfde proporties. Maar de opdeling
van de cuppa en voet in acht lobben is losgelaten en
vervangen door een weelderige, laatbarokke versiering
die de hele cuppa en hele voet bedekt. Beide kommen
tonen dus perfect aan wat Reinder Frima in huis had: hij
vervaardigde prachtige, traditionele brandewijnkommen,
maar kon (waarschijnlijk op bestelling) ook met fraai
drijfwerk versierde kommen maken.
stedeliJKe trOts
De zilveren brandewijnkom die nu met steun van de
Vereniging Rembrandt kon worden verworven, vormt
een goede aanvulling op de zilvercollectie die Museum
Stad Appingedam de laatste jaren heeft opgebouwd.
De Vereniging Rembrandt heeft in
zijn 125-jarig bestaan vele musea de
mogelijkheid geboden om kunstvoorwerpen
te verwerven, waarmee
de collectie van de instelling kwalitatief
kon worden verbeterd. Zeker
voor de kunstnijverheid geldt, dat
het hierbij bepaald niet altijd om
uitermate kostbare aanwinsten voor
de grote musea gaat, maar dat het
ook bijzonder zinvol kan zijn om
een kleine instelling met een zeer
bescheiden budget in staat te stellen
om een object aan te kopen, dat in
de betreffende plaats of regio ontstaan
is of dat vanuit de historische
context daarmee verbonden is.
Een goed voorbeeld daarvan
is de eenvoudige zilveren brandewijnkom,
die in de 18de eeuw werd
vervaardigd door een zilversmid
17 Vereniging remBrandT zomer 2008
in Appingedam, een stadje in het
noordoosten van de provincie
Groningen, letterlijk in een uithoek
van ons land. Het voorwerp is van
een type dat in de stad Groningen
al meer dan een eeuw bekend was
en in de tijd van ontstaan eigenlijk
al als ouderwets werd beschouwd.
Maar de opdrachtgever uit de stad
Appingedam of van het omliggende
platteland, die zich een dergelijk
relatief kostbaar pronkstuk kon
veroorloven, bekommerde zich daar
niet om. Daarin verschilde hij van de
meeste bewoners van kleine steden
en dorpen, die een dergelijke ‘aankoop
voor het leven’ in de grote stad
deden vanuit de overtuiging dat het
vakmanschap daar op een hoger peil
stond en men er beter op de hoogte
was van de heersende smaak.
Hoewel het museum twee 18de-eeuwse brandewijnkommen
in de collectie heeft, is geen van beide van een
Damster zilversmid. Bovendien verkeert de kom in goed
gezelschap: in het verleden is een zilveren tabaksdoos
van de Damster zilversmid Albert van der Ley verworven
met steun van de Vereniging Rembrandt. Ook past de
kom uitstekend bij de wens om het Damster zilver zo
breed en compleet mogelijk aan het publiek te presenteren.
Het museum werkt aan de inrichting van een
speciale kamer waar de zilvercollectie gepresenteerd
zal worden. De inrichting hiervan en de presentatie
van het Damster zilver in de context van het Groninger
zilver vormt een van de speerpunten op het terrein
van de collectievorming. De recente verwerving van
twee unieke kommen is een prachtige aanvulling op de
museale collectie en inhoudelijk een belangrijke stap
dichter bij de realisering van een compleet ingerichte
zilverkamers
matthijs driebergen
directeur/conservator museum Stad appingedam
Steun voor erfgoed uit de groninger ommelanden
En dat maakt deze brandewijnkom
nu juist zo bijzonder. Zeer traditioneel
in zijn vorm en decoratie, maar
voorzien van het meesterteken van
een van de weinige zilversmeden die
in Appingedam werkzaam waren.
Bovendien heeft de maker er vanuit
zijn lokale trots nog een – alleen
door hemzelf gebruikt – ‘stedelijk
keur’ aan toegevoegd: het stadswapen
van Appingedam met de pelikaan
die haar jongen voedt met haar
eigen bloed, een symbool voor de
offerdood van Christus uit liefde
voor de mensheid.
Met dit uiterst zeldzame voorbeeld
van zilver uit Appingedam
heeft het museum ter plaatse een
boeiende aanwinst verworvens
Joh.r. ter molen

Met steun van de Vereniging Rembrandt heeft
SIMON VAN GIJN – museum aan huis een bijzonder
familieportret van de Utrechtse schilder Pieter
Christoffel Wonder kunnen verwerven. Niet alleen
betreft het hier een Dordtse familie die in haar
woonomgeving is weergegeven, ook door het uitgewerkte
interieur sluit dit paneel mooi aan bij de
verzameling en het woonhuis van Simon van Gijn
(1836 -1922). Deze bankier en verzamelaar, aan wie
het museum met interieurs uit de 17de, 18de en de
late 19de eeuw zijn naam dankt, kende het schilderij
18 Vereniging remBrandT zomer 2008
bovendien zelf. Daarnaast vormt het groepsportret
ook een fraaie aanvulling op de al in Dordrecht
aanwezige portretten van de hand van Wonder.
In het Dordrechts Museum worden de portretten
bewaard die hij maakte van zijn collega schilders,
de broers Abraham (1753-1826) en Jacob van Strij
(1756-1815) en Martinus Schouman (1779-1848).
De aanwinst geeft een prachtig beeld van de manier
waarop een welgestelde Dordtse familie zich rond
1813 wilde laten zien en tegelijkertijd inzicht in de
band van P.C. Wonder met Dordrecht.

Simon van gijn –
museum aan huis
Dordrecht
Portret van de familie de bruijn de neve in een interieur
Pieter christoffel Wonder (utrecht 1780-1852 amsterdam)
ca. 1813. olieverf op paneel, 61,7 x 75,0 cm.
gesigneerd, rechtsonder: PC Wonder: f
Herkomst: Veiling christie’s, amsterdam, 9 mei 2007, nr. 132
Familie
Het schilderij toont een welvarend koopmansgezin in
de intimiteit van hun huiselijke omgeving. De op het
paneel voorkomende personen zijn, op één na, in een
actieve relatie tot elkaar afgebeeld. Slechts de oudere
dame kijkt de toeschouwer aan en verbindt op deze
wijze de kijker met de groep mensen op het schilderij.
De identiteit van de afgebeelde personen is bekend
dankzij een op de achterzijde van het paneel aangebracht
en in een latere periode vernieuwd etiket. Het zijn de in
Amsterdam geboren Willem Jacob de Bruijn de Neve
(1759-1834), zijn echtgenote, de uit een Dordtse familie
stammende Agatha Agneta Ouboter (1756-1834), en
hun drie dochters, respectievelijk Johanna Petronella
(1788-1814), Helena Suzanna (1789-1870) en Jacoba
Margaretha (1791-1849). De jonge man die met zijn
echtgenote, de oudste dochter, het vertrek binnenkomt
is Johannes Moll (1780-1846). Op het etiket wordt vermeld
dat het schilderij in 1813 is vervaardigd. Dat jaartal
lijkt in overeenstemming te zijn met de leeftijden van de
voorgestelde personen en tevens met de periode waarin
Wonder in Dordrecht werkzaam was. Willem Jacob de
Bruijn de Neve wordt in notariële akten vermeld als
koopman. In 1811 laat hij zich echter registreren als
suikerraffinadeur, een bedrijfstak die op dat moment
tot grote bloei was gekomen. 1
Op het moment dat de oudste dochter in het huwelijk
treedt, in 1807, woont het gezin De Bruijn de Neve nog
op de Kuipershaven in Dordrecht, maar vanaf 1811 wordt
steeds Groenmarkt A 292, het tegenwoordige huisnummer
63-71, als adres opgegeven. Aangezien het schilderij
in 1813 ontstaan zal zijn, zal het afgebeelde vertrek een
kamer van het huis aan de Groenmarkt weergeven.
Opvallend in het interieur is de positionering van een
gangdeur naast de schoorsteenpartij, een niet gebruikelijke
architectonische combinatie in Hollandse kamers
in de 18de eeuw, en mogelijk een eigen aanpassing van
de schilder om tot een betere compositie te komen.
Aangezien het woonhuis aan de Groenmarkt in de 20ste
eeuw inwendig grondig is verbouwd is een identificatie
van de afgebeelde kamer met één van de vertrekken in
het huis niet meer mogelijk.
babbelstuK
Familie- of gezelschapstukken waarop de afgebeelde
personen in een actief tot elkaar betrokken situatie staan,
hebben vooral in Engeland opgang gemaakt in de 18de
eeuw. Aan het einde van die eeuw verliezen ze aan po-
19 Vereniging remBrandT zomer 2008
pulariteit ten gunste van het levensgrote portret dat dan
in de mode raakt. Men noemt deze gezelschapstukken
conversation pieces en in het Nederlands conversatiestukken,
of ook wel babbelstukken. Onder deze term verstaat
men groepsportretten met figuren die in gesprek lijken,
vaak rond een tafel.
In Dordrecht is dit genre een enkele maal uitgevoerd
door de schilders Abraham van Strij en Pieter Fontijn
(1773-1839). Waarom De Bruijn de Neve desondanks de
opdracht voor dit groepsportret aan een Utrechtse schilder
heeft gegund is niet geheel duidelijk. P.C. Wonder
had in ieder geval contact met Dordtse schilders en
moet één of twee maal in Dordrecht zijn geweest rond
1812. In dat jaar schilderde hij de al eerder genoemde
portretten van de rond 1800 toonaangevende Dordtse
kunstschilders Abraham en Jacob van Strij, en de zee- en
rivierschilder Martinus Schouman.
WOnder
Pieter Christoffel Wonder, die grotendeels zichzelf vormde
als kunstschilder, werkte aanvankelijk in Utrecht. In die
stad richtte hij in 1807 samen met de schilder Jan Kobell
(1779-1814) en enkele ‘beoefenaars der kunst’ een nieuw
tekengezelschap op dat sinds 1814 als het Genootschap
onder de zinspreuk Kunstliefde actief is. In 1819 werd hij opgemerkt
door de Schotse kunstliefhebber en verzamelaar
Sir John Murray, Baronet, een beroepsofficier die het tot
generaal in het Britse leger bracht. Murray maakte in dat
jaar een kunstreis door Nederland, waarvan het reisverslag
in 1824 onder de titel Tour in Holland in the year 1819
werd uitgegeven. Door bezoeken aan ateliers van werkende
meesters maakte Murray kennis met de toen moderne
Nederlandse schilderkunst en kon hij zijn eigen
collectie door aankopen verrijken. Het werk van P.C.
Wonder was Murray in verschillende Nederlandse verzamelingen
opgevallen, onder andere bij een heer
Oudewater of Onderwater in Dordrecht. Uit deze verzameling
beschreef hij een interieur met een dammende
dame en officier dat nu deel uitmaakt van de collectie
van het Gemeentemuseum Den Haag.
Op aanraden van Murray vertrok Wonder in 1823
naar Engeland waar hij zich vervolgens ook vestigde. In
Engeland was Wonder geliefd vanwege zijn ’fraaije wijze
van behandeling der Hollandsche School met het coloriet
der oude meesters’, en droeg hij bij aan de herleving van
het groepsportret of conversation piece. 2 De groepering
van de figuren in zijn conversation pieces ontleende Wonder
vaak aan 17de-eeuwse voorbeelden, met name aan het
Portret van abraham van strij
Pieter christoffel Wonder (1780-1852)
1812. olieverf op doek, 64,3 x 54,0 cm
dordrecHTS muSeum, dordrecHT
Portret van Jacob van strij
Pieter christoffel Wonder (1780-1852)
1812. olieverf op doek, 64,0 x 53,7 cm
dordrecHTS muSeum, dordrecHT

werk van Ter Borgh en Metsu. Zijn meesterwerk is echter
de Kunstgalerij van Sir John Murray uit 1829 dat zich in
een Engelse particuliere verzameling bevindt. In 1831
keerde Wonder terug naar Utrecht en hij overleed te
Amsterdam in 1852.
simOn van giJn
De Dordtse verzamelaar Simon van Gijn kende het schilderij
met de familie De Bruijn de Neve. Hij nam in zijn
topografisch-historische atlas Dordracum Illustratum – een
verzameling kaarten, prenten, aquarellen, tekeningen en
foto’s met betrekking op Dordrecht en het omringende
eiland – een foto op van het paneel in de rubriek ‘bijzondere
personen’. Als commentaar bij de foto van het
schilderij vermeldt Van Gijn in de beschrijvende catalogus
dat het werk belangrijk is als kostuumstuk. Helena Suzanna
de Bruijn de Neve springt inderdaad in het oog in haar
kostbare met hermelijnbont gevoerde blauwe mantel.
Deze op Dordrecht betrekking hebbende atlas heeft
Van Gijn in de jaren 1908 tot 1912 beschreven en gepubliceerd.
Na het verschijnen van de catalogus schonk Van
Gijn zijn atlas vervolgens aan de gemeente Dordrecht ter
20 Vereniging remBrandT zomer 2008
plaatsing in het stadsarchief. De uitgebreide algemene
historische atlas van Van Gijn, de Historia Batava Illustrata,
bleef achter in het huis aan de Nieuwe Haven en vormt
de kern van de collectie van SIMON VAN GIJN – museum
aan huis.
Voor het museum vertegenwoordigt het paneel een
zeldzaam kijkje in een interieur in Dordrecht aan het
begin van de 19de eeuw. De kamerbetimmering en het
aanwezige meubilair dateren echter uit het derde kwart
van de 18de eeuw en zijn uitgevoerd in de Lodewijk XVI
stijl. De meubelen zal het echtpaar De Bruijn de Neve
hebben verworven na hun huwelijk in 1784, terwijl de
kamerbetimmering in het huis aanwezig was toen zij het
aan het begin van de 19de eeuw betrokken. Deze betimmering
is eenvoudig uitgevoerd en geverfd. Opvallend
zijn de schildering in grisaille boven de deur en het
dramatische schilderij van een bergbeek dat als schoorsteenstuk
dient. Op de schoorsteenboezem treffen we de
gebruikelijke verguld houten wandarmen voor kaarsen
aan. De vloer wordt bedekt door een kamerbreed Smyrna’s
tapijt en hierop ligt, onder de tafel, een zogenaamd
morskleed dat aan twee zijden voorzien is van gestreepte
interieur met het gezin van
hendrik Weymans (1760 – 1831)
abraham van Strij (1753-1826)
1816. olieverf op paneel, 70,5 x 85 cm
ParTicuLiere coLLecTie
Noten
1 Stadsarchief dordrecht, archief 4, inv.nr.
169 (Liste civique), Wijk B, 183.
2 ch. kramm, De levens en werken der
Hollandsche en Vlaamsche kunstschilders,
beeldhouwers, graveurs en
bouwmeesters, van den vroegsten tot
op onzen tijd., dl. 5, amsterdam 1861,
p. 1884, vertaald citaat uit de Times and
Morning­Post, 21 februari 1829.

Portret van simon van gijn
Jan Willem (‘Willy’) Sluiter (1873-1949)
1911. olieverf op doek, 90,5 x 81 cm.
Simon Van giJn – muSeum aan HuiS,
dordrecHT
randen. Rechts van de schoorsteenpartij staat een strak
gelijnde, mahonie gefineerde secretaire. Hierop prijkt
een modieuze, gedeeltelijk vergulde bronzen pendule
onder een glazen stolp. Een mahoniehouten tafel, bedekt
door een ruim vallend groen kleed en gebroken wit
gelakte Lodewijk XVI stoelen completeren de inrichting.
Het huiselijke van de kamer wordt versterkt door de aanwezigheid
van een vogelkooitje aan de wand, de boeken
op de schoorsteenmantel en het kopje dat op de secretaire
is weggezet. De blauwe hyacint in de cache-pot die
eveneens op de schoorsteenmantel staat, is een indicatie
voor het jaargetijde waarin het schilderij werd gemaakt:
dat moet bijna wel in maart of april 1813 zijn geweest.
Het interieur vertegenwoordigt een kamerinrichting
die niet in het museale woonhuis van Van Gijn wordt
aangetroffen. Vanuit dat gezichtspunt vormt dit schilderij
als het ware een schakel tussen de vroegere 18deeeuwse
en laat 19de-eeuwse interieurs die SIMON VAN GIJN
– museum aan huis rijk iss
chris m. de Bruyn
conservator Simon Van giJn – museum aan huis
21 Vereniging remBrandT zomer 2008
Vereniging Rembrandt
al 125 jaar sponsor van het openbaar kunstbezit
Met dank aan de Vereniging
Rembrandt
grote liefdes
met steun van de Vereniging Rembrandt
Peter Schoon
directeur Dordrechts Museum
Vereniging Rembrandt
al 125 jaar sponsor van het openbaar kunstbezit
in de afgelopen 125 jaar zijn meer dan 2500
kunstwerken met steun van de Vereniging
rembrandt aangekocht, waaronder topstukken
als De Liefdesbrief van Johannes Vermeer.
niet alleen de grote musea werden met raad
(advies) en daad (financieel) ondersteund:
ook de middelgrote musea in ons land konden
een beroep doen op de vereniging. zo heeft
het dordrechts museum zijn collectie dankzij
financiële steun flink kunnen uitbreiden met
kunstwerken van nationale allure.
Het dordrechts museum is één van de
oudste gemeentelijke musea van ons land. Het
werd in 1842 opgericht. Het museum heeft
zich de afgelopen decennia een eigen plaats verworven in het rijk geschakeerde
culturele landschap van ons land. deze gunstige ontwikkeling
is mede te danken aan de rijke collectie van het museum. Vanaf het allereerste
begin is er voor wat betreft het verzamelbeleid een voorkeur af te
lezen voor nederlandse schilderkunst en het is deze gelukkige specialisatie
die het museum zijn kracht heeft gegeven. de keuze heeft geleid tot
verzamelingen die een tijdperk bestrijken van de 16de eeuw tot heden.
daarbij is het eigen, sterk artistieke verleden van de stad richtinggevend.
ondanks de diverse hoogtepunten van nationaal belang waren en
zijn er in de dordtse collectie nog immer lacunes te vullen. de hulp van
de Vereniging rembrandt is daarbij onmisbaar. als resultaat van bijna 50
jaar gezamenlijke inspanningen – de periode 1958-2008 – konden niet
minder dan 24 aanwinsten in het dordrechts museum worden gepresenteerd,
waaronder werk van nicolaes maes, Samuel van Hoogstraten, de
gebroeders Van Strij, ary Scheffer en Pyke koch.
een hoogtepunt in de reeks dordtse aanwinsten met steun van de
vereniging kon worden geboekt in 2004, toen het fraaie schilderij Portret
van de eend Sijctghen van aelbert cuyp van een particulier werd aangekocht.
op een klein paneel heeft cuyp met een vlotte toets een eend levensgroot
en zeer natuurgetrouw weergegeven. misschien wel het meest
bijzondere is dat cuyp zijn schilderij heeft voorzien van een gedicht met
prachtig gekalligrafeerde letters. in het vers lezen we over de uitzonderlijke
levenswandel van de hoogproductieve eend, die ook nog eens
bij naam bekend is: Sijctghen. de aanwinst vult de werken van aelbert
cuyp in het dordrechts museum prachtig aan en met Sijctghen heeft het
museum een publiekstrekker in huis: een lokeend die niet alleen kunstliefhebbers
zal aanspreken.
deze aanwinst mag een succes worden genoemd, zowel voor het museum
als voor de Vereniging rembrandt: niet alleen hoort de aankoop tot de
top van de dordtse collectie, ook in het nationale kunstbezit heeft deze
cuyp een belangrijke lacune gevuld. Het is dan ook niet zonder reden
dat het dordrechts museum, net als vele andere musea, het 125-jarig
bestaan van de Vereniging rembrandt in 2008 feestelijk zal vierens

Portret van adriana Croes
1644. olieverf op doek,
93 x 75 cm
gesigneerd en gedateerd:
JvSpronck ano . 1644
rijksmuseum Amsterdam
Portretten van adriana Croes, eduard Wallis,
maria van strijp en dirck, Jacobus of Johannes Wallis
Johannes cornelisz Verspronck (Haarlem 1600/03-1662 Haarlem)
Herkomst: particulier bezit, nederland.
In het voorjaar van 2008 kon het Rijksmuseum
mede dankzij steun van het Fonds Cleyndert
en het Stortenbeker Fonds van de Vereniging
Rembrandt een uniek ensemble van vier
por tret ten door Johannes Cornelisz Verspronck
(Haarlem 1600/03-1662 Haarlem) uit particulier
bezit verwerven. De schilderijen stammen
uit de 17de-eeuwse Haarlemse familie Wallis
van Strijp en tonen Eduard Wallis, zijn echtgenote
Maria van Strijp, zijn schoonmoeder
Adriana Croes en een van zijn broers Dirck,
Jacobus of Johannes Wallis.
22 Vereniging remBrandT zomer 2008
Het Portret van eduard Wallis en
het Portret van maria van strijp
werden verworven ter voldoening
van successierechten en met steun
van het Fonds cleyndert en het
Stortenbekerfonds van de Vereniging
rembrandt, de Bankgiro Loterij en
het rijksmuseum Fonds. de andere
twee werden verworven door het
rijksmuseum.
De pendantportretten van Eduard Wallis en Maria van
Strijp bevonden zich al sinds de legendarische tentoonstelling
Drie eeuwen portret in Nederland in 1952 in
langdurig bruikleen in het Rijksmuseum. Tegenwoordig
behoren de twee schilderijen tot de selectie van circa
100 meesterwerken van de Nederlandse 17de-eeuwse
schilder kunst die in de Philipsvleugel gepresenteerd
wordt. De portretten van Adriana Croes en de tweede
broer Wallis werden slechts één keer eerder aan het
publiek getoond; in 1979 tijdens de monografische tentoonstelling
over Verspronck in het Frans Hals Museum
in Haarlem.
Bruiklenen zoals de pendantportretten van Eduard
Wallis en Maria van Strijp die al sinds jaar en dag deel

Portret van eduard Wallis
1652. olieverf op paneel,
97 x 75 cm
gesigneerd en gedateerd:
·Joh·C·vSpronck f anº 1652
Portret van maria van strijp
1652. olieverf op paneel,
97 x 75 cm
gesigneerd en gedateerd:
Joh C vSpronck f anº 1652
uitmaken van de vaste opstelling van het museum, gaan
willens en wetens een beetje deel uitmaken van de verzameling.
Juist daarom is het belangrijk ons continu te
realiseren dat deze werken er zijn bij de gratie van de
particulieren die het publiek willen laten meegenieten
van hun bezit. Kort na het overlijden van de dochter
van de oorspronkelijke bruikleengeefster, die het bruikleen
van haar moeder had voortgezet, zochten de erfgenamen
contact met het museum. In hun familie bleken
ook een portret van de moeder van Maria van Strijp en
van een van de broers van Eduard Wallis te zijn, beide
ook door Verspronck geschilderd. Zich bewust van het
belang van deze kleine ‘familiegalerij’ bespraken de
erfgenamen met het museum hoe deze werken een
23 V ereniging remBrandT zomer 2008
definitieve plaats in het openbaar kunstbezit konden
krijgen.
JOhannes COrnelisZ versPrOnCK
De maker van de portretten, Johannes Verspronck, behoorde
met Frans Hals en Jan de Bray tot de belangrijkste
portretschilders van Haarlem in de Gouden Eeuw.
Zijn werk karakteriseert zich door een eigen, relatief
sobere en rustige stijl. Hij geeft veel ruimte aan zijn
modellen, die hij meestal niet centraal op het beeldvlak
zet, waardoor de achtergrond een belangrijke rol gaat
spelen, zoals men in het vroege werk van Frans Hals vaak
ziet. Ook bij drie van de vier onderhavige portretten
gaat de opzet met de van achter geziene stoelleuning

terug op Hals’ composities, maar in tegenstelling tot zijn
stadgenoot koos Verspronck ervoor de stoel steeds uit
het midden te plaatsen. Verspronck onderscheidt zich
ook van Hals door de nauwkeurigheid en gedetailleerdheid
waarmee hij zijn modellen schildert.
Van de ongeveer 100 portretten die er van Verspronck
bekend zijn, weten we van ongeveer 40 exemplaren wie
er is afgebeeld. Het merendeel van deze geportretteerden
is afkomstig uit Haarlem en behoort tot calvinistische
re gen tengeslachten. Zo ook de families Van Strijp en
Wallis.
adriana CrOes
Toen Adriana Croes zich in 1644 door Verspronck liet
portretteren was zij 45 en al vijf jaar weduwe. Zij werd in
1599 in Haarlem geboren als dochter van Vincent Croes
en Catharina Moens. In 1618 huwde zij op 19-jarige
leeftijd te Haarlem met de negen jaar oudere Hendrick
Pietersz van Strijp (Haarlem 1590-1639). De familie
Van Strijp was actief in de lakenhandel en had zich
omstreeks 1600 vanuit ’s-Hertogenbosch in Haarlem
gevestigd, op dat moment een bloeiend centrum van
de lakenhandel in de Republiek. Adriana Croes en
Hendrick van Strijp kregen vijf dochters. Adriana Croes
stierf 17 jaar na het overlijden van haar man, in 1656
op 57-jarige leeftijd. Haar oudere broer Willem Croes
(overleden 1666) werd in de eerste helft van de jaren
’60 geportretteerd door Frans Hals (Alte Pinakothek,
München).
Het portret van Adriana Croes uit 1644 is een goed
voorbeeld van het rond 1640 door Verspronck ontwikkelde
type vrouwenportretten. In vergelijking met
Versproncks vroegere werk en diens tijdgenoten, is het
lichaam van de geportretteerde wat meer afgewend van
de kijker, en bevinden de handen zich veel meer links in
het beeldvlak dan gebruikelijk.
eduard Wallis en maria van striJP
Waarschijnlijk was de keuze van Eduard Wallis en zijn
vrouw Maria van Strijp om zich door Verspronck te
laten portretteren, ingegeven door het portret dat de
Haarlemse schilder acht jaar daarvoor van Maria’s moeder
Adriana Croes had geschilderd. Een goede keuze,
want het resulteerde in het fraaiste portrettenpaar dat
Verspronck op het hoogtepunt van zijn carrière voortbracht.
De geraffineerde en ingetogen schilderstijl
waarmee Verspronck levendigheid aan zijn modellen
verleent, bereikt hier zijn climax.
24 Vereniging remBrandT zomer 2008
Portret van dirck, Jacobus
of Johannes Wallis
1653. olieverf op paneel,
84 x 68 cm
gesigneerd en gedateerd:
Johan C vSpronck. ao 1653
Eduard Wallis werd in 1621 in Haarlem geboren als
zoon van Willem Wallis en Suzanna van Wisselt. Wallis
was een geslacht van Schotse wolhandelaren, die in de
16de eeuw via Zeeland naar Haarlem gingen, waar ze
vanaf ongeveer 1600 in de archieven worden vermeld.
Evenals zijn vader was Eduard lakenkoper te Haarlem.
In 1647 huwde hij met zijn zes jaar jongere stadsgenote
Maria van Strijp (Haarlem 1627-1707), dochter van
Hendrick van Strijp en Adriana Croes, die ook in de
textiel zaten.
Behalve op het portret van Verspronck uit 1652 werd
Eduard afgebeeld op een groepsportret uit 1658 door
Jacob van Loo van de regenten van het Aalmoezeniers-,
Arm- en Werkhuis te Haarlem (Frans Hals Museum,
Haarlem). Eduard Wallis overleed in Haarlem in 1684.
Zijn echtgenote Maria van Strijp overleefde hem 23 jaar.
Zij stierf in 1707. Uit de boedelinventaris die werd opgemaakt
na haar dood, en waarin ook deze pendanten
genoemd worden, blijkt dat het echtpaar een schilderijenverzameling
van tientallen stukken had, vrijwel uitsluitend
door Haarlemse kunstenaars geschilderd.
dirCK, JOhannes OF JaCObus Wallis
De banden tussen de families Wallis en Van Strijp waren

innig. Behalve Eduard traden ook twee van zijn drie
broers in het huwelijk met dochters Van Strijp. Johannes
Wallis (Haarlem 1617-1665), regent van het Haarlemse
Oudemannenhuis en in die functie geportretteerd door
Frans Hals, trouwde met Catharina van Strijp (Haarlem,
geb. 1621), de oudere zus van Maria. Jacobus Wallis
(Haarlem 1619-1675) liet zich in de echt verbinden met
haar zus Hester van Strijp (Haarlem 1625-1662). Eduard
Wallis’ derde broer, Dirck (Haarlem, geb. 1612), bleef
waarschijnlijk ongehuwd. Het is niet zeker wie van de
drie broers zich een jaar na Eduard liet portretteren
door Verspronck. Als het Johannes of Jacobus zou zijn,
dan zou het voor de hand liggen dat er oorspronkelijk
een tegenhanger van hun echtgenote bij het portret
bestond die verloren is gegaan. Maar omdat de familie
deze vier portretten zo zorgvuldig bij elkaar heeft bewaard,
lijkt het onwaarschijnlijk dat een vijfde schilderij
niet is overgeleverd. Vandaar dat het wel erg verleidelijk
is om Dirck als kandidaat voor het losse mansportret aan
te wijzen.
In tegenstelling tot het portret van Adriana Croes uit
1644, dat op doek is, zijn de schilderijen van de jongere
generatie uit 1652-1653 op paneel geschilderd. Panelen
komen bij Verspronck tussen 1636 en 1650 slechts sporadisch
voor, terwijl zijn meeste portretten na 1650 juist
weer op paneel zijn geschilderd. Alle vier de werken
zijn ongeveer op hetzelfde formaat, dat groter is dan
de gemiddelde afmetingen van Versproncks portretten.
Ze zijn voluit gesigneerd en gedateerd.
Bijzondere regeling
De verwerving van de twee portretten
van Johannes Verspronck voor
het Rijksmuseum is het resultaat van
een nog vrij nieuwe combinatie van
financieringsvormen, namelijk de
inzet van eigen middelen van het
museum en van fondsen, en daarnaast
gebruikmaking van de successieregeling.
Sinds ruim tien jaar kent ons land
een regeling waarbij het mogelijk is
successierechten over nalatenschappen
geheel of gedeeltelijk te betalen
met voorwerpen van nationaal cultuurhistorisch
of historisch belang.
Niet zelden moeten voorwerpen of
gehele collecties van museaal niveau
na het overlijden van de eigenaar
worden verkocht om de successierechten
op de nalatenschap te kunnen
25 Vereniging remBrandT zomer 2008
betalen. Vele kunstwerken zijn in de
loop der tijden daardoor buiten het
bereik van de Nederlandse musea
geraakt en vaak hebben musea
stukken die al tientallen jaren als
particulier bruikleen een plaats in de
collectie hadden gekregen node zien
vertrekken, omdat op dat ogenblik
geen middelen voor aankoop voorhanden
waren. De in 1998 getroffen
regeling maakt het erfgenamen
echter mogelijk te verzoeken om successierechten
geheel of gedeeltelijk
in natura te betalen. Verzoeken
daartoe worden beoordeeld door
een door de Ministers van Financiën
en Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen
gezamenlijk ingestelde
adviescommissie. Bij goedkeuring
kan 120% van de taxatiewaarde van
versPrOnCK in het riJKsmuseum
Het Rijksmuseum was al in het bezit van vier portretten
van Verspronck, waaronder zijn beroemdste schilderij,
het Meisje in het blauw (1641), dat in 1928 met steun
van de Vereniging Rembrandt werd verworven. Met de
nieuwe aanwinst van nog eens vier portretten worden
niet alleen belangrijke werken uit het hoogtepunt van
Versproncks carrière (de jaren ’50) toegevoegd, maar de
portretten van Eduard Wallis en Maria van Strijp vertegenwoordigen
ook een wezenlijk aspect van zijn oeuvre
en van de Nederlandse 17de-eeuwse portretkunst in het
algemeen: dat van de pendanten. Een ‘familiegalerij’ als
deze is niet alleen binnen Versproncks oeuvre een unicum,
maar ook binnen de portretschilderkunst van de
Gouden Eeuw is het zeer uitzonderlijk dat vier portretten
van deze kwaliteit van één kunstenaar al die eeuwen
samen in de familie bewaard zijn gebleven.
Nu, meer dan een halve eeuw nadat de portretten
van Eduard Wallis en Maria van Strijp in bruikleen kwamen,
heeft dit prachtige ensemble van vier schilderijen
voorgoed een museaal onderkomen gevonden en kan
het publiek blijven genieten van deze sprekende beelden
van Haarlemse regenten uit de 17de eeuw die vanuit
historisch perspectief onlosmakelijk met elkaar zijn
verbondens
Taco dibbits, directeur collecties rijksmuseum
met dank aan Pieter roelofs, conservator 17de-eeuwse
schilderkunst
de aangeboden (kunst)werken van de
successieaanslag worden afgetrokken.
Die premie van 20% is ingevoerd om
gebruik van de regeling te stimuleren,
aangezien bij verkoop via een veiling
altijd de kans bestaat op een hogere
opbrengst dan de taxatiewaarde. De
verworven objecten worden eigendom
van de Staat, maar kunnen via
het Instituut Collectie Nederland ook
in bruikleen worden gegeven aan
niet-rijksmusea.
In een volgend nummer van het
Bulletin zal een uitvoeriger toelichting
op deze successieregeling en op
de in de afgelopen jaren bereikte
resultaten ervan worden opgenomen.
rudi ekkart

Stedelijk museum
Amsterdam
26 Vereniging remBrandT zomer 2008
drei häuser mit schlitzen
(betty Ford Klinik; stammheim; Jüdische grundschule) drieluik
martin kippenberger (1953-1997)
1985. olieverf, lakverf en siliconen op doek, 125 x circa 450 cm (elk 125 x 150 cm)
Herkomst: estate martin kippenberger, via galerie gisela capitain, keulen (2007)
Eind 2007 kocht het Stedelijk Museum
Am ster dam – met steun van de Mondriaan
Stichting, het VSBfonds en de Vereniging
Rembrandt, mede dankzij het Prins Bernhard
Cultuurfonds, en dankzij het Titus Fonds van
de Vereniging Rembrandt – Drei Häuser mit
Schlitzen (Betty Ford Klinik; Stammheim; Jüdische
Grundschule) van de Duitse kunstenaar Martin
Kippenberger. Het museum had dit drieluik
al enige jaren in het vizier en slaagde erin het
te reserveren kort voordat het door de Keulse
Galerie Gisela Capitain in juni 2007 werd
getoond in Art Basel.
Op deze belangrijkste internationale
vlootschouw van galeries van moderne
en eigentijdse kunst kreeg het triptiek
veel positieve aandacht van het vak-
publiek. Daar bleef het niet bij. Kort
na verwerving leidde een bezoek van
een conservator van het New Yorkse
Museum of Modern Art aan het
Stedelijk, die het werk er zag, vrijwel
direct tot een bruikleenverzoek voor
de grote overzichtstentoonstelling die
het MoMA momenteel (samen met
het MOCA in Los Angeles en het Musée
d’Art Moderne de la Ville de Paris)
van Kippenbergers werk voorbereidt.

Het bruikleen is inmiddels toegezegd,
en zo onderstreept het drieluik straks in
New York wat het Nederlands nationaal
bezit aan recente internationale kunst
kan vertegenwoordigen. Hoewel kunst
geen wedstrijd is, onderscheidt
Nederland zich aldus positief in internationale
context. Dat heeft verdere consequenties:
het drieluik – als onderdeel
van het nationaal kunstbezit – is op te
vatten als cultureel kapitaal: zoals ook
het geval is met ander belangrijk werk
in Nederlands bezit, schept Drei Häuser
mit Schlitzen mogelijkheden prominente
stukken van elders voor de museumbe-
27 Vereniging remBrandT zomer 2008
zoekers van Nederland in bruikleen te
verkrijgen.
Drei Häuser mit Schlitzen is om de
intrinsieke kwaliteit een bijzondere
aanwinst, maar is ook belangrijk omdat
er van Kippenberger, wiens naam als
beeldend kunstenaar de laatste jaren
internationaal sterk stijgende is, in
Nederland verder geen schilderijen in
openbare verzamelingen aanwezig zijn. 1
Voor het overige bezit Museum
Boijmans Van Beuningen van hem Ohne
Titel (1993/1994) (een sculptuur van
een kerstman van 235 x 180 x 50 cm)
en Happy End in Kafka’s ‘Amerika’ (1996)
(een editie van een tafel en twee stoelen
met daarop een print), en heeft het
Groninger Museum van hem een kleuren-
foto Helmut Newton für arme Leute (1985).
Daarnaast bezit het Stedelijk Museum
van Kippenberger een groot aantal
kunstenaars affiches, een medium waarin
hij vanaf 1977 veelvuldig werkte, en verschillende
kunstenaarsboeken. Met de
aankoop van het drieluik is het beeld
dat de Nederlandse musea van zijn werk
kunnen bieden nog niet representatief
(daarvoor ontbreekt een voorbeeld van
zijn latere installaties), maar toch zeer
verbeterd.

Noot:
1. in nederland heeft
kippenberger twee
belang rijke, grote museumpre
sentaties gehad: in
museum Boijmans Van
Beuningen in 1994, rond de
installatie The Happy End
of Franz Kafka’s ‘Amerika’,
en postuum in 2003 in het
Van abbemuseum Nach
Kippenberger/After
Kippenberger. in 2006
organiseerden de Tate
gallery, Londen, en k21 in
düsseldorf een belangrijke
kippenberger-retrospectieve.
COmPOsitOrisChe disCOntinuïteiten
Binnen Kippenbergers veelzijdig
oeuvre vormen zijn schilderijen een
hoofdbestanddeel. Ze laten zien hoe
er vaak foto’s en collageprincipes aan
ten grondslag liggen. Zijn schilderijen
kunnen in de gevarieerde oppervlaktebehandelingen
zeer schilderachtig zijn,
maar stilistische samenhang en picturale
eenheid moesten voor Kippenberger
juist vaak opzettelijk verstoord worden.
Hij richtte zich aldus op processen
waarmee de beeldvorming tegen zichzelf
kon worden gekeerd, met als consequenties
nadrukkelijk verbrokkelde,
discontinu werkende schilderijen met
velerlei picturale tegenstellingen. Drei
Häuser mit Schlitzen is hiervan een goed
voorbeeld. Het ambitieuze drieluik uit
Kippenbergers vroege, maar al gerijpte
jaren heeft monumentale allure en een
expansieve werking. Tegelijk vertoont
het schilderkunstige en compositorische
discontinuïteiten. Kippenberger heeft
de drie schilderijen – waarschijnlijk op
basis van foto’s van gebouwen – georganiseerd
in heldere en donkere vlakken,
maar gaf ze alle drie een grote variatie
in de oppervlaktebehandeling. Op rudimentaire
wijze heeft hij gebouwen aangeduid
met rechthoekige en trapeziumvormige
vlakken, wat ieder schilderij een
nadrukkelijk imperfecte ruimtelijkheid
verleent: niet het illusoire beeld, maar
de schilderachtige behandeling krijgt
accent. De gebruikte verf- en laksoorten
zijn in een gevarieerd handschrift opgebracht
in verschillende richtingen, deels
uitbundig druipend en reflecterend
in het licht. Sommige witte en zwarte
contourlijnen omschrijven vlakken van
de gebouwen en lichtbundels, andere
verbeelden grafisch weergegeven elektriciteitskabels.
Het geheel krijgt extra
picturale variatie door gewilde ‘toevalligheden’
en direct uit de tube geknepen
strakke lijnen die plastisch op het
linnen staan en waarmee lantarens zijn
28 Vereniging remBrandT zomer 2008
aangeduid. Het in heldere geelgroenen,
okers en gevarieerde grauwe en vaalwitte
tonen geschilderde drieluik bezit een
verfrissende visuele variatie. Toch is het
– getuige ook de titel – een monumentale
projectie van ongenoegen, die tegelijk
Kippenbergers rusteloze scheppingsdrift
accentueert.
Junge Wilden
Martin Kippenberger ontwikkelde zich
samen met Albert en Markus Oehlen en
Werner Büttner tot representant van een
speciaal segment van de Junge Wilden:
kunstenaars uit de BRD die begin
jaren tachtig een als ‘Heftige Malerei’
omschreven nieuwe schilderkunst ontwikkelden.
De Junge Wilden manifesteerden
zich in formaties als de Keulse
Mülheimer Freiheit, de Düsseldorfse
Gruppe Normal en in groepen die actief
waren in Berlijn en Hamburg (waar
Kippenberger in 1977 Büttner en Albert
Oehlen leerde kennen) met een opvallend
directe, losse, vormvrije, figuratieve
en in thematisch opzicht onbekommerd
gevarieerde schilderkunst. Ze golden
rond 1980 als de West-Duitse tak van
een bredere beweging die zich ook aftekende
in Italië, Oostenrijk, Nederland
en de VS en die zich richtte tegen de
iconoclastisch-intellectuele geest van de
conceptuele kunst en de performance,
tendensen die in de kunst van de late
jaren zestig en de jaren zeventig belangrijke
nieuwe impulsen aan het avant-garde
kunstbegrip hadden gegeven.
Waar Junge Wilden meestal een
oriëntatiepunt vonden in de verschillende
vormen van Duits expressionisme
die in de loop van de 20ste eeuw waren
ontstaan, ging het Kippenberger, de
gebroeders Oehlen en Büttner vooral
om de rebelse geest van dada en om
aandacht voor het werk van Gerhard
Richter en Sigmar Polke. Deze laatste
kunstenaars hadden in de jaren zestig
de Amerikaanse pop art ontdekt en rea-
martin Kippenberger is great, tremendous,
Fabulous, everything
affiche met portret van martin kippenberger
ontwerp Jeff koons
Luhring augustine Hetzler gallery, Santa monica
1990, uit de affichemap van martin kippenberger
Pop It Out, zeefdruk, 94,7 x 68,8 cm
STedeLiJk muSeum amSTerdam
geerden daarop vanuit een eigen, West-
Duitse optiek. Waar de schilderkunst
van de pop art en van Polke en Richter
na 1960 een gecalculeerde, deels ironische
reflectie op de beeldcultuur van de
eigentijdse (consumptie)maatschappij
inhield (en daarmee een parafrase was
op de wijze waarop communicatiemedia
en reclame het industrieel vervaardigd
massaproduct voor grootschalige consumptie
aanprezen), werd het schilderij
voor Kippenberger en zijn vrienden na
1980 een medium om uiting te geven
aan een tegendraadse, subversieve houding
tegenover de eigentijdse beeldende
kunst, de commerciële beeldcultuur en
de maatschappelijke werkelijkheid, die
zij van conventies verstikt achtten. Voor
Kippenberger fungeerden naast schilderijen
ook foto’s, collages, affiches, boekjes,
tijdschriften, sculpturen, acties en
performances, en later ook installaties,
als middelen om gevestigde oordelen in
twijfel te trekken en daartegenover zijn
weerspannige geest te stellen. Durch die
Pubertät zum Erfolg, zoals Kippenberger
in de titel van een publicatie uit 1981
zijn artistieke credo rebels en toch ambitieus
omschreef.
WeersPannig
Kippenbergers recalcitrante houding
ten aanzien van conventionele denkbeelden
en overtuigingen, gerespecteerde
mensen, instituties en machten in de
kunstwereld en daarbuiten is zeker ook
een Leitmotiv in Drei Häuser mit Schlitzen
(Betty Ford Klinik; Stammheim; Jüdische
Grundschule). Het drieluik verbeeldt
instanties die onderwijs, verslavingsontwenning
en detentie verschaffen, of
anders gezegd, die aanpassing en correctie
afdwingen. Het drieluik brengt
zo ‘vormingsinstituten’ in kaart waar
Kippenberger – ter bescherming van
zijn artistieke persona en tot behoud
van zijn creativiteit – beducht voor was,
maar waar hij – in zijn ongeremdheid –

desondanks mee te maken zou kunnen
krijgen.
De referentie aan dergelijke instellingen
is een sardonische verwijzing naar
de creatieve, scheppende factoren die
voor Kippenberger schuilgingen in onaangepast
gedrag. Zijn afwijzing van al
te beschaafd, sociaal wenselijk handelen
– zijn opstelling als enfant terrible binnen
de Duitse kunstscène – gaf hem juist de
ruimte om zijn creatieve energie en
tegendraadsheid de vrije teugel te laten.
29 Vereniging remBrandT zomer 2008
En dat was bepaald geen afwijzing van het
leven zelf, maar veeleer een bruisende
acceptatie ervan.
OnbehaagliJK maatsChaPPiJbeeld
Maar het drieluik is nog anders op te vatten.
Kippenberger omschreef sommige
architectuur vanwege de expressieve aspecten
als ‘Psychobuildings’ (gebouwen
die de geestelijke gesteldheid van mensen
kunnen vertolken). Daarmee zijn gebouwen
als metaforen voor zijn persoonlijke
biografie (als mens en kunstenaar) op te
vatten. Zo beschouwd etaleerde hij zichzelf
in Drei Häuser mit Schlitzen (Betty Ford
Klinik; Stammheim; Jüdische Grundschule)
met ironie als bohemien en mateloze
randfiguur: drankzuchtig, in de tang
genomen, niet ongevaarlijk en continu
op de grens van de overspannenheid
levend.
Tegelijk echter refereren de titels van
de afzonderlijke delen van het drieluik
aan gebouwen die gedeeltelijk beladen
aspecten representeren van het recente
Duitse verleden. En daarmee valt een
metaforisch zelfportret samen met een
veel breder, weinig behaaglijk maatschappijbeeld
van de BRD dat Kippenberger
treiterig en kritisch naar voren brengt.
De referenties aan een Joodse onderwijsinstelling,
de Stammheim gevangenis
(waar leden van de Baader Meinhof-groep
gevangen zaten) en een ontwennings-
kliniek accentueren een breed levend
collectief schuldgevoel (ten aanzien van
de Jodenvervolging uit de Nazitijd), de
problematische verhouding van de Duitse
overheid tot links-radicalen, en de (veronderstelde)
psychische druk en stress
van het dagelijks leven in toenmalig Duitsland.
Het triptiek gaat daarmee mede
over het inprenten van ongenoegen.
veelZiJdig Kunstenaar
Kippenberger, die zich met vallen en
opstaan vanuit de punkcultuur van de
jaren zeventig tot beeldend kunstenaar
had ontwikkeld, cultiveerde naast zijn
dadaïstische interesse voor provocatie
en verzet en voor de rafelranden van de
eigentijdse cultuur, een interesse voor
de kunsthistorische tradities waarin hijzelf
wortelde en voor de plaats die hij in
de kunstwereld innam. Vanuit die ambitieuze
houding ontwikkelde hij zich als
een veelzijdig kunstenaar. Zijn ideeënrijkdom,
grillige fantasie, bijtende ironie
en (zelf)spot brachten hem vaker tot
metaforische projecties van zijn persoon-

Vereniging Rembrandt
al 125 jaar sponsor van het openbaar kunstbezit
Vereniging Rembrandt 125 jaar jong,
een felicitatie waard!
grote liefdes
met steun van de Vereniging Rembrandt
ernst W. Veen
Directeur De Nieuwe Kerk en
Hermitage Amsterdam
Vereniging Rembrandt
al 125 jaar sponsor van het openbaar kunstbezit
de Vereniging rembrandt speelt een voorhoederol in de
relatie tussen beheerders van ons cultureel erfgoed – de
musea – en hun bezoekers. zij draagt zorg voor het behoud
en de verrijking van de collecties en stimuleert met velerlei
initiatieven het publiek tot een bezoek aan musea. Het is
onze gemeenschappelijke verantwoordelijkheid zorgzaam
om te gaan met ons openbaar kunstbezit voor de huidige
en volgende generaties.de privé verzamelaar speelt
eveneens een belangrijke rol in het roerende cultureel
erfgoed van ons land. Veel door verzamelaars aangekochte
kunst werken blijven zo voor ons behouden, ofschoon buiten ons blikveld. gelukkig vinden
echter vele werken hun weg naar de openbare collecties. de particuliere organisatie de
Vereniging rembrandt en de particuliere verzamelaar vormen zo de ruggengraat van ons
unieke kunstbezit. de musea en andere tentoonstellingshuizen maken het zichtbaar voor
een miljoenen publiek. om aandacht te vragen voor de betekenis van het openbaar
kunstbezit en de rol van de Vereniging rembrandt daarbij, stelt de nieuwe kerk zich voor
een tentoonstelling te organiseren met werk uit privé collecties.
de nieuwe kerk in amsterdam is al ruim 27 jaar de locatie voor een breed en gevarieerd
tentoonstellingsprogramma. in de programmering probeert zij aansluiting te zoeken
bij de actualiteit, of – en dat maakt de nieuwe kerk zo uniek – bijzondere collecties te
presenteren, die om plausibele redenen hun weg naar de musea niet vinden. de nieuwe
kerk kan vrije keuzes maken, niet gehinderd door structurele subsidies of een eigen
collectie en onderzoeksgebied. in combinatie met een fantastisch gebouw dat weinig
drempels kent, geeft dit de nieuwe kerk veel speelruimte.
een privé verzamelaar zal dat gevoel herkennen. anders dan een museum kan de
verzamelaar zelf beslissen aan welke verlangens hij toegeeft. Hij kan zijn collectie
aanvullen gedreven door de wens tot verbreding van zijn specialisme of puur uit
emotionele overwegingen. Heel wat prachtige verzamelingen zijn zo tot stand gekomen.
Sommige komen later in musea terecht, maar lang niet alle. een perfecte aansluiting op
bestaande museum collecties is namelijk niet altijd te vinden.
Van die verborgen collecties is de nieuwe kerk gefascineerd geraakt. Welke schatten hangen
en staan er in de huiskamers in nederland; welke verzamelaars willen hun kunst, kennis en
hartstocht voor verzamelen met ons delen? en hoe groot is de rol van particuliere
verzamelaars ten opzichte van het behoud en beheer van belangrijke kunstwerken? ook
de vraag naar de positie van de mecenas die als particulier vermogensfonds als stimulator
functioneert is interessant, terwijl het eveneens belangwekkend is te onderzoeken welke
musea nou juist zijn ontstaan uit particuliere verzamelingen.
in samenwerking met renée Steenbergen, specialist in deze materie en auteur van het
zojuist verschenen boek De Nieuwe Mecenas. Cultuur en de terugkeer van het particuliere
geld, onderzoekt de nieuwe kerk de mogelijkheden om in de zomer van 2011 een tentoonstelling
te organiseren met werk uit privé-collecties. doel is om topstukken uit nederlands
particulier en voormalig particulier kunstbezit te tonen, waarbij vooral wordt gestreefd werken
te selecteren die nog nooit of niet vaak in het openbaar te zien zijn geweest. Te denken valt
daarbij aan een ruime selectie kunstvormen en genres uit de beeldende kunsten van de
17de eeuw tot heden. dit alles voor een groot publiek en wellicht ook ter inspiratie voor
toekomstige verzamelaars. als ‘verjaarscadeau’ wil de nieuwe kerk de leden van de Vereniging
rembrandt met hun kaart graag uitnodigen voor een bezoek aan deze tentoonstellings
lijke, vaak chaotische levensgeschiedenis.
Daarom getuigt het drieluik - achteraf
beschouwd - van Kippenbergers status als
complexe kunstenaarspersoonlijkheid in
het Duitsland van de late decennia van
de 20ste eeuw.
Dat laatste was niet altijd evident. Dat
Kippenberger spontaan en met veel misbaar
geïmproviseerde acties opzette en
zich graag als poseur in het middelpunt
van de aandacht plaatste, heeft lang verhuld
hoe rijk en verscheiden zijn oeuvre
was. Hoewel hij medio jaren tachtig tal
van galerie- en museumtentoonstellingen
had, heeft Kippenberger, die 44 jaar
oud aan leverkanker overleed, bij leven
nooit de doorbraak beleefd waar hij als
kuns te naar op hoopte. Cynisch en scherp
als hij kon zijn, raakte hij in twijfel over
zijn artistieke status tegenover Duitse
grootheden als Gerhard Richter en
Günther Förg. Het maakte hem onvoorspelbaar
en compromisloos in zijn uitingen:
zowel artistiek als in zijn verhouding
tot anderen.
Drei Häuser mit Schlitzen is uiteindelijk een
complex, anti-utopisch werk, een radicale,
laat 20ste-eeuwse tegenhanger van het
utopisch avant-gardisme van Malevich,
Mondriaan, De Stijl en het Bauhaus
– hoogtepunten van de 20ste-eeuwse
visionaire kunst die in de collectie van
het Stedelijk Museum sterk aanwezig is.
De relativering van het utopisch avantgardisme
is een programmatisch punt
van meer West-Duitse kunst van de jaren
tachtig, zoals bijvoorbeeld blijkt uit het
werk van Georg Herold. De kritische stellingname
tegenover idealisme en vooruitgangsgeloof
in Kippenbergers drieluik
maakt dat het werk niet alleen een bijzondere
aanvulling is op het overzicht dat
het Stedelijk Museum kan bieden van de
beeldende kunst uit West-Duitsland, maar
ook dat het drieluik het panorama aan
houdingen dat het Stedelijk Museum te
bieden heeft van nieuwe uitersten en
perspectieven voorziets
Jan van adrichem
Hoofd collecties Stedelijk museum

Onze grote liefde
Johannes Vermeer - De liefdesbrief - ca.1669 - Olieverf op doek – 44 x 38 cm - Rijksmuseum, Amsterdam
Wij zijn elkaars grote liefde. Maar we hebben er samen nog één: ‘De liefdesbrief’ van Vermeer.
Dat is een liefde die we graag met iedereen delen. En gelukkig kan dat. Want het openbaar
kunstbezit is echt van ons allemaal. De Vereniging Rembrandt helpt al 125 jaar onze musea
verder te verrijken. Daarom zijn wij lid van Vereniging Rembrandt. U zou dat ook moeten zijn.
Kunt u mooi naar de tentoonstelling 125 Grote Liefdes: De mooiste aankopen met steun van de
Vereniging Rembrandt. Gratis. Te zien van 3 oktober t/m 18 januari in het Van Gogh Museum
Amsterdam.
Lid worden kan al vanaf € 60,- / jaar. U ontvangt de Rembrandtkaart en daarmee heeft u gratis
toegang tot meer dan 110 musea in Nederland. Kijk op www. verenigingrembrandt.nl
125
Vereniging Rembrandt, al 125 jaar sponsor van het openbare kunstbezit

Titus cirkel
ook dit voorjaar heeft de
Titus cirkel weer een
aantal activiteiten voor
haar leden georganiseerd.
in april werd het traditionele
jaardiner gehouden, in
mei werden speciale
rondleidingen verzorgd
tijdens de art amsterdam,
en in juni vond er tijdens
de art Basel een speciaal
verzamelaarsdiner plaats,
georganiseerd samen met
de kenner van hedendaagse
kunst kai van Hasselt.
32 Vereniging remBrandT zomer 2008
het Jaardiner 2008
op 24 april vond het jaardiner van de Titus
cirkel plaats. Hiervoor wordt telkens weer
een nieuwe locatie gezocht en na het
Stedelijk museum, de kunsthal en het cobra
museum werden wij nu in de gelegenheid
gesteld ons diner in het rijksmuseum te
lokaliseren. en wel in de prachtige rembrandtzalen,
onder het toeziend oog van onder
andere rembrandts De staalmeesters, Het
Joodse bruidje en Titus, en werken van
andere beroemdheden uit de gouden eeuw.
een groot aantal van deze schilderijen werd
ooit verworven met de steun van de
Vereniging rembrandt.
de opkomst was overweldigend. Voorafgaand
aan het diner werden boeiende
rondleidingen gegeven door medewerkers
van het rijksmuseum. na het dessert was
er een korte terugblik op het afgelopen jaar.
Twee belangrijke ondersteuningen werden
in 2007 via het Titus Fonds gerealiseerd,
waaronder een collectie foto’s van Sanne
Sannes aangekocht door het rijksmuseum.
martijn Sanders, aankomend voorzitter van
de Vereniging rembrandt, vertelde over de
in het verschiet liggende lustrumactiviteiten
en vervolgens gaf mattie Boom, conservator
fotografie van het rijksmuseum, een inspirerende
voordracht over het werk van
Sanne Sannes.
Jaardiner Titus cirkel in het rijksmuseum
Ontvangst art amsterdam
in mei was er een speciale ontvangst voor
de leden van de Titus cirkel en de young
collectors van Sotheby’s tijdens art
amsterdam. Hier toonden 125 galerieën
uit binnen- en buitenland schilderijen,
fotografie, beelden, video’s en installaties
van zo’n 750 kunstenaars.
anneke oele, directeur art amsterdam,
verzorgde een inleiding, die werd gevolgd
door rondleidingen onder leiding van
martijn Sanders, Jan van adrichem en
matthijs erdman.
diner art basel
Van 4 tot en met 8 juni werd de art Basel
gehouden. op de 39ste editie van deze
kunstbeurs waren 300 toonaangevende
kunstgaleries uit dertig landen vertegenwoordigd
met 20ste en 21ste-eeuwse kunst
van ruim 2.000 kunstenaars. de Titus cirkel
organiseerde samen met kai van Hasselt,
medeorganisator van de verzamelaarcursus
in tentoonstellingsruimte W139, een speciaal
diner op een schitterende locatie direct
aan de rijn. naast leden van de Titus cirkel
schoof een interessant gezelschap van verzamelaars,
kunstenaars, museumdirecteuren
en galeriehouders aan. een verzamelaarster
uit Japan en enkele duitse verzamelaars
vertelden over hun op die dag gelanceerde
internetsite (www.independent-collectors.
com), waarop verzamelaars met elkaar van
gedachten kunnen wisselen. Tijdens het
diner werden ervaringen uitgewisseld over
de kunstbeurs en het afgelopen kunstjaar,
en werden nieuwe plannen gesmeed voor
de toekomst.
in het najaar zal weer een aantal Titusevenementen
worden georganiseerd zoals
de kinderdag en de ontvangst op de Pan
amsterdam. dit alles naast de activiteiten
in het kader van het lustrum van de
Vereniging rembrandt.
Quirine cleton,
namens de activiteitencommissie

n i e u W s v a n d e v e r e n i g i n g
nog geen lid van de vereniging rembrandt?
dit is dé gelegenheid…
omdat de Vereniging rembrandt dit jaar 125 jaar be staat wordt dit
jubileumbulletin in een aanzienlijk grotere oplage verspreid dan normaal.
Behalve aan leden en relaties van de vereniging wordt het Bulletin
ditmaal bijvoorbeeld meegestuurd aan alle abonnees van het
Museumtijdschrift. ook zal het Bulletin te koop zijn in het Van gogh
museum gedurende de tentoonstelling 125 grote liefdes met steun van
de Vereniging Rembrandt.
als u nog geen lid van de Vereniging rembrandt bent is dit het uitgelezen
moment om het te worden. niet alleen ontvangt u dan drie maal
per jaar ons Bulletin maar ook de rembrandtkaart, die gratis toegang
geeft tot de vaste collecties van 110 nederlandse musea. in ons jubileumjaar
kunt u als lid bovendien profiteren van de activiteiten die elders in dit
nummer uitgebreid worden beschreven. Het allerbelangrijkste is echter
dat u met uw lidmaatschap bijdraagt aan de verrijking van ons openbaar
kunstbezit. en dat allemaal vanaf € 60,- per jaar. elders in dit Bulletin
vindt u een aanmeldingskaart voor het lidmaatschap. maak er gebruik
van, u zult er geen spijt van hebben.
leden maken leden
zoals bekend streeft de Vereniging rembrandt ernaar in haar lustrumjaar
de grens van 10.000 leden te passeren. in 2008 zijn wij gestart met
9642 leden. de nodige acties worden gelanceerd, maar het meest effectief
blijkt toch steeds weer de overtuigingskracht van de eigen leden. We
doen daarom opnieuw een oproep aan de leden om vrienden en familieleden
lid te maken. zeker in dit lustrumjaar heeft de vereniging veel te
bieden. zo wordt de leden gelegenheid geboden om voor een speciale
prijs in te tekenen op de luxe editie van het boek 125 jaar openbaar
kunstbezit met steun van de Vereniging Rembrandt door prof. dr Peter
Hecht, en kunnen zij gratis de tentoonstelling 125 grote liefdes met steun
van de Vereniging Rembrandt in het Van gogh museum bezoeken.
vlnr: Fusien Bijl-de Vroe, dr gijs van der Ham,
Peter de Boer en Willem Baron van dedem.
33 Vereniging remBrandT zomer 2008
vereniging rembrandt
en de teFaF
op de kunst- en antiekbeurs
TeFaF die van 6 tot 16 maart
jl. in maastricht werd
gehouden presenteerde de
Vereniging rembrandt zich in een eigen stand. Heel bijzonder was het
gebaar van de TeFaF om de Vereniging rembrandt ter gelegenheid van
haar 125-jarig bestaan een bedrag van € 50.000,- te schenken, bestemd
voor een aankoop voor een van onze musea. op de stand van
kunsthandel de Boer kon, mede dankzij de bemiddeling van ons erelid
mr W. Baron van dedem, nog tijdens de beurs een fraai miniatuurportret
door michiel van musscher en een gouden penning worden aangekocht,
die straks een plaats zullen krijgen in Het nieuwe rijksmuseum.
Het dubbelportretje is in 1689 geschilderd. Hierop is te zien, zo blijkt
uit een Latijnse inscriptie op de voorzijde, hoe isaac Pontanus zijn klein-
zoon Hendrik van Beek ter gelegenheid van zijn achtste verjaardag een
gouden penning geeft. deze gouden penning is in zijn oorspronkelijke
doosje bewaard gebleven en maakt deel uit van het ensemble, dat reeds
getoond werd op de tentoonstelling Twaalf jaar aanwinsten ter gelegenheid
van het afscheid van ronald de Leeuw als hoofddirecteur van het
rijksmuseum.
Oprichting grootouder gezelschap
Tijdens een feestelijke bijeenkomst in het
Haags Historisch museum is op 4 april 2008
het grootouder gezelschap opgericht met als
prachtige start 31 aanmeldingen. inmiddels
heeft ook de eerste bijeenkomst van de grootouders
met hun kleinkinderen plaatsgevonden op 24 mei jl. in museum
Boijmans Van Beuningen. Het was een bijzonder geanimeerde bijeenkomst
met kinderen in de leeftijd van 5 tot 12 jaar, die zich niet onbetuigd
lieten tijdens de rondleiding langs de tentoonstelling Vroege
Hollanders. daarbij bleken verschillende kinderen tijdens het ‘praktijkgedeelte’
van de bijeenkomst talentvolle pigmentenmengers en schilders
te zijn. zie voor deelname aan het grootouder gezelschap elders in dit
Bulletin onder ‘lidmaatschap’.
Fonds Cleyndert en stortenbekerfonds helpen bij de
verwerving van verspronck-portretten
Het rijksmuseum wist in het afgelopen jaar, onder andere met behulp
van een gunstige successieregeling, twee fraaie portretten van Johannes
cornelisz Verspronck te verwerven. Hierover wordt elders in dit Bulletin
geschreven. er was echter nog een fors bedrag nodig om de aankoop te
realiseren. mede dankzij twee Fondsen op naam van de Vereniging
rembrandt, het Fonds cleyndert en het Stortenbekerfonds, maken de
portretten nu voorgoed deel uit van ons openbaar kunstbezit. de Fondsen
op naam maken het verschil!
nalatenschap mevrouw erna everts
op 14 juni 2007 overleed ons lid mevrouw erna everts. uit haar testament
bleek dat zij een zeer substantieel deel van haar nalatenschap voor de
Vereniging rembrandt had bestemd. de vereniging heeft deze nalatenschap
in grote dankbaarheid aanvaard en zal door middel van steun aan
toekomstige kunstaankopen voor een optimale bestemming van de
ontvangen gelden zorg dragen.
augustinus op het strand
Wij willen onze leden er graag op attent maken
dat een flink aantal van de columns die professor
Henk van os in de rubriek Ogenblik voor het
Bulletin schrijft, zijn gebundeld in diens eerder dit
jaar verschenen publicatie Augustinus op het strand.
Henk van os, Augustinus op het strand,
uitgeverij Balans, amsterdam 2008, 300 pagina’s,
iSBn 978 90 5018 666 7

tentoonstelling in het van gogh museum: 125 grote liefdes
met steun van de vereniging rembrandt
Hoewel het lustrumjaar van de Vereniging
rembrandt heel 2008 beslaat zal het zwaartepunt
vooral in het najaar liggen, gedurende de tentoonstelling
125 grote liefdes met steun van de
Vereniging Rembrandt in het Van gogh museum.
in een vorig Bulletin (2007, nr 3) heeft samensteller
Peter Hecht al een tipje van de sluier over de tentoonstelling
opgelicht. inmiddels is duidelijk dat
– dankzij de ruimhartige medewerking van ruim 40
musea – een schitterende parade van topstukken
uit nederlands museaal bezit te zien zal zijn. de
vormgeving door Wim crouwel zal daar spectaculair
op aansluiten.
advertentiecampagne
in september start een landelijke advertentiecampagne met de oproep
lid te worden van de Vereniging rembrandt. De liefdesbrief van
Vermeer, een van de blikvangers op de tentoonstelling 125 grote liefdes
met steun van de Vereniging Rembrandt, is hiervoor als beelddrager gekozen.
in dit Bulletin vindt u de primeur van de campagne.
boek: 125 jaar openbaar kunstbezit met
steun van de vereniging rembrandt
Tegelijk met de opening van de tentoonstelling zal
de publicatie 125 jaar openbaar kunstbezit met
steun van de Vereniging Rembrandt van Peter
Hecht verschijnen. dit boek is een uitermate boeiende
geschiedenis van ons openbaar kunstbezit,
waarin de Vereniging rembrandt een centrale
plaats inneemt. Het zal rijk worden geïllustreerd, vooral met afbeeldingen
van kunstwerken die met steun van onze vereniging zijn verworven
en waarvan er vele ook in de tentoonstelling te zien zullen zijn, maar het
boek is meer dan een catalogus bij de tentoonstelling. de publicatie
wordt verzorgd door Waanders uitgevers in zwolle. aan de leden van
de Vereniging rembrandt is inmiddels een brochure toegestuurd voor
een exclusieve voorintekening op de uitgave in een speciale cassette.
Wie wordt het 10.000ste lid?
Het moment waarop de Vereniging rembrandt haar 10.000ste lid kan
verwelkomen nadert met rasse schreden. Het zou een fraaie mijlpaal in
ons lustrumjaar betekenen. Het 10.000-ste lid willen wij graag met een
bijzonder cadeau verwelkomen: een exemplaar van de speciale editie
van het boek 125 jaar openbaar kunstbezit met steun van de Vereniging
Rembrandt van Peter Hecht. deze uitgave in een fraaie linnen cassette
was tot 1 augustus alleen voor leden van de Vereniging rembrandt op
voorintekening verkrijgbaar. de namen van de intekenaren zijn achterin
het boek opgenomen. Het ‘10.000ste lid’ staat al op deze lijst. Wie zal
dit zijn? u misschien?
34 Vereniging remBrandT zomer 2008
n i e u W s v a n
Jubileumpostzegel 125 jaar
vereniging rembrandt
Ter gelegenheid van het 125-jarig bestaan
van de Vereniging rembrandt
heeft TnT Post op 13 juni een speciale
postzegel uitgegeven naar ontwerp
van het duo cobbenhagen en
Hendriksen. Het gaat om een vel met
één zegel van € 6,65, waarop signaturen
zijn te zien van een groot aantal
kunstenaars wier werk de Vereniging rembrandt sinds
1883 heeft helpen aankopen. de eerste postzegel is op
13 juni door katja Veen namens TnT Post overhandigd
aan de scheidend directeur van het
rijksmuseum, ronald de Leeuw,
staande voor één van zijn favoriete
aanwinsten, de drie portretten van
Jacob Jordaens.
in de eerstedag-envelop voor verzamelaars
is een brief meegestuurd van
de Vereniging rembrandt, waarin de
filatelisten uiteraard worden opgeroepen
lid te worden. zie voor verdere
informatie www.tntpost.nl.
met de postzegel verschijnt een fraai vormgegeven boekje, dat ook het
postzegelvelletje bevat, over de Vereniging rembrandt. Het is uitgegeven
door uitgeverij daVo in deventer. Voor informatie: www.davo.nl
nieuwe website
Het lustrum vormde de aanleiding om de website van de Vereniging
rembrandt geheel te vernieuwen en uit te breiden. de vernieuwde
website wordt financieel mogelijk gemaakt door het Prins Bernhard
cultuurfonds. een belangrijk nieuw element is een overzicht van alle
werken die in de afgelopen 125 jaar mede met steun van de Vereniging
rembrandt zijn verworven. zo krijgt u per museum, of op jaar van aanschaf,
of op kunstenaar, of op verzamelgebied een overzicht van al die
werken die zonder u niet deel
hadden kunnen uitmaken van
‘ons’ nationaal openbaar
kunst bezit. deze virtuele catalogus
is belangeloos mogelijk
gemaakt door The art
document company (Tadc).
deze firma is gespecialiseerd in
het samenstellen van kunstcatalogi
voor particulieren. een
pilot van de website was al te
zien op de TeFaF in maastricht.
www.verenigingrembrandt.nl

d e v e r e n i g i n g
lustrumsymposium bondgenoten of tegenpolen?
Ter gelegenheid van het 125-jarig verzamelen voor het openbaar kunstbezit
door de Vereniging rembrandt, op 14 oktober 2008 in utrecht,
duisenberg auditorium rabobank nederland
thema
Het openbaar kunstbezit in nederland is relatief jong. naast de traditioneel
aanwezige particuliere kunstverzamelingen zijn de meeste museale
verzamelingen die dit openbaar kunstbezit huisvesten pas aan het eind
van de 19de eeuw verschenen. Vanaf 1883 ijvert de Vereniging
rembrandt voor het behoud en de verrijking van de nederlandse openbare
kunstcollectie, zoals te zien in onze musea. daarnaast bestaan traditioneel
de particuliere collecties, die vanouds de basis vormen van ons
openbaar kunstbezit. in de laatste decennia zijn er bovendien privé
musea gesticht, denk aan musea als stichting de Pont (Tilburg), annex
Huis marseille (amsterdam), museum Beelden aan zee (Scheveningen)
en het Scheringa museum voor realisme (Spanbroek). deze musea spelen
mee in het openbare domein en het museumbestel, maar hoeven
geen politiek-bestuurlijke verantwoording af te leggen, zoals een door
de overheid gesubsidieerd museum dat wel moet doen.
Van toenemend belang zijn ook de bedrijfsverzamelingen. in de bedrijfscollecties
zitten stukken die primair zijn aangekocht om het verblijf van
de betrokkenen in de kamers en vergaderzalen op een kwalitatief verantwoorde
wijze te veraangenamen, maar de collecties zijn geleidelijk
aan naast een economische waarde ook een kunsthistorische waarde
gaan vertegenwoordigen, waardoor ze ook voor de (brede) ‘collectie
nederland’ van belang kunnen zijn.
Hoe verhouden deze verschillende spelers in de beeldende kunst zich tot
elkaar; vullen zij elkaar aan of lopen zij elkaar voor de voeten. zijn zij,
kortom, bondgenoten of tegenpolen? en (hoe) zouden de verschillende
verzamelaars, particulieren, musea en bedrijven beter gebruik kunnen
maken van elkaars daadkracht en expertise?
Dagvoorzitter
Paul Schnabel (directeur Sociaal en Cultureel Planbureau)
Voor wie?
Het lustrumsymposium is bestemd voor verzamelaars en iedereen die
geïnteresseerd is in het nederlands openbaar kunstbezit en/of werkzaam
is binnen de cultuursector, het bedrijfsleven, de wetenschap, journalistiek
en de politiek.
Waar?
duisenberg auditorium rabobank nederland. croeselaan 18, utrecht
Wanneer?
dinsdag 14 oktober 2008, van 9.15 uur tot 18.00 uur
Kosten en inschrijving
€ 50 voor Vereniging rembrandtleden
€ 75 voor niet-leden (als u zich bij aanmelding ook als lid van de
Vereniging rembrandt aanmeldt, betaalt u € 50,-)
35 Vereniging remBrandT zomer 2006
Programma
09.15 uur aanmelden en koffie
10.00 uur welkomstwoord door gastheer namens de rabobank,
Hans ten cate (Raad van Bestuur)
10.15 uur key-note speech carel Blotkamp
(emeritus hoogleraar kunstgeschiedenis VU)
10.50 uur coreferent Sjarel ex
(directeur Museum Boijmans Van Beuningen)
11.15 uur pauze
11.45 uur foruminterviews met verzamelaars van moderne kunst
12.30 uur lezing over mecenaat door renée Steenbergen
(kunsthistorica, publicist, journalist)
13.00 uur lunch
14.00 uur lezing door emilie gordenker (directeur Mauritshuis)
14.30 uur foruminterview met particuliere verzamelaars van klassiek
moderne en oude kunst
15.15 uur pauze
15.45 uur rondetafelgesprek met vertegenwoordigers bedrijfscollecties
16.30 uur afsluiting door minister Plasterk
17.00 uur Borrel
u kunt zich aanmelden via www.boekman.nl of middels de bijgevoegde
antwoordkaart elders in dit Bulletin. Toewijzing vindt plaats op volgorde
van aanmelding. Het entreebewijs krijgt u t.z.t. samen met het verzoek
tot betaling per post toegestuurd.
Het symposium wordt financieel mogelijk gemaakt door de mondriaan
Stichting, Stimuleringsfonds voor beeldende kunst, vormgeving en cultureel
erfgoed. met dank aan rabobank nederland voor het beschikbaar
stellen van het duisenberg auditorium. mediapartner Het Financieele
dagblad
110 musea besteden aandacht aan de vereniging rembrandt
‘Een beeld van verzamelen’
de Vereniging rembrandt hanteert een drietal belangrijke criteria bij het
verlenen van steun bij de aankoop van een kunstwerk, en steunt nooit
meer dan 50% van de totale aankoopsom:
1 het moet gaan om een autonoom kunsthistorisch werk;
2 het werk moet passen in de collectie van de aanvrager en van dermate
belang zijn dat deze kan garanderen het werk in de vaste collectie
op te nemen. de aanvrager verplicht zich werken die om technische
redenen niet permanent getoond kunnen worden tenminste één keer in
de vijf jaar te tonen;
3 het werk moet een hiaat vullen in de collectie nederland. mocht een
bepaalde kunstenaar al ruim vertegenwoordigd zijn in de collectie
nederland, dan moet het een lacune opvullen in het reeds te tonen
oeuvre van die kunstenaar.

in de afgelopen 125 jaar hebben meer dan 2500 kunstwerken aan deze
criteria voldaan waardoor zij met steun van de Vereniging rembrandt
konden worden aangekocht voor meer dan honderd musea. Het zijn belangrijke
kunsthistorische werken, die zich nauwelijks als nieuwkomer in
een bestaande collectie hoefden in te vechten, maar vaak zo snel assimileerden,
dat niemand zich nog kon voorstellen dat dat bepaalde werk er
ooit niet was te zien. een keuze uit de topstukken, vaak ook de topstukken
van de collectie nederland en het nederlands erfgoed – zeg maar,
de visitekaartjes van de nederlandse musea – worden ter gelegenheid
van het 125-jarig bestaan van de Vereniging rembrandt in het Van
gogh museum getoond. dat is dan nog maar de top van deze belangrijke
‘virtuele’ verzameling, waarbij vooral het eerste criterium van het
autonome kunstwerk spreekt.
Het tweede criterium – passen in de collectie – is minstens even belangrijk,
niet alleen voor de Vereniging rembrandt om wel of geen steun
te verlenen, maar zeker ook voor het museum dat
nu juist dat kunstwerk begeerde om zijn vaste collectie
naar een hoger of beter niveau te kunnen
tillen. en ook al gelden die aankopen wellicht niet
als de absolute top, voor de musea zelf zijn die
aankopen onmisbaar voor het completeren en
verrijken van hun vaste collectie. zo verwierf het
zeeuws museum in middelburg in 2002 een klein,
laat 16de-eeuws, in goud en bergkristal gevat
portretmedaillon van koningin elizabeth i van engeland, dat volgens de
inscriptie op de achterzijde door de graaf van Leicester namens zijn vorstin
aan de thesaurier-generaal van zeeland, adriaan manmaker, was
overhandigd. dit vorstelijk geschenk, dat naast de kunsthistorische
waarde ook een eigen verhaal vertelt over de banden tussen de engelsen
en zeeuwen aan het einde van de 16de eeuw, heeft in het hernieuwde
zeeuws museum een vaste plaats gekregen in de wandtapijtenzaal, de
topstukken van het museum die vertellen over de strijd tegen de
Spanjaarden in de Tachtigjarige oorlog. de tapijten maken onderdeel uit
van een unieke serie vervaardigd tussen 1593 en 1604 in opdracht van
de Staten van zeeland.
een ander voorbeeld uit de vele steunverleningen is de aankoop in
2003 van het portretje van Theodorus Schrevelius door Frans Hals voor
het Frans Hals museum in Haarlem. Het museum
was weliswaar al in het bezit van acht groepsportretten,
pendantportretten en een enkel portret van
Frans Hals, maar een miniatuurportret van zijn
hand was nog niet aanwezig. Het is daarmee het
twaalfde werk van deze meester in de museumcollectie.
in andere nederlandse musea bevinden zich
geen miniatuurportretten van Hals en daarmee is
de aankoop tevens een belangrijke verrijking van
het nationale kunstbezit. Frans Hals schilderde verschillende kleine portretten
van geleerden, dominees en andere belangrijke publieke figuren,
die als voorbeeld dienden voor gravures, in totaal 35 stuks. de gravures
werden tegenover de titelpagina afgebeeld in publicaties van de betref-
36 Vereniging remBrandT zomer 2008
n i e u W s v a n d e
fende persoon of als bijvoegsel eraan toegevoegd. Het feit dat Schrevelius
in 1648 een geschiedschrijving over Haarlem in druk uitgaf, maakte de
aanvrager, het Frans Hals museum, tot de plek waar dit portretje ook echt
thuis hoort.
om een goed beeld te kunnen geven van de virtuele verzameling van
de Vereniging rembrandt zoals die zich de afgelopen 125 jaar heeft gevormd,
is dus juist de vaste collectie van de musea, waarbinnen dat bepaalde
object zijn plaats heeft verworven, onontbeerlijk. daarom is de
musea dit jaar gevraagd de werken in hun vaste collectie die gesteund zijn
door de Verenging rembrandt gedurende een korte periode, bij voorkeur
gelijktijdig met de grote tentoonstelling in het Van gogh museum, nog eens
extra ‘uit te lichten’. door al deze werken, of het nu een zilveren theeservies,
een sarcofaag, een tekening of een schilderij betreft, te accentueren,
wordt in één oogopslag niet alleen duidelijk welke werken gesteund zijn
door de Vereniging rembrandt, maar ook hoe belangrijk nu juist dat ene
kunstwerk is binnen de vaste collectie van dat bepaalde museum.
Twee voorbeelden van de speciale aandacht die u kunt verwachten:
bijzondere presentatie kunstnijverheid in het
gemeentemuseum den haag
Het gemeentemuseum den Haag grijpt het jubileum van de Vereniging
rembrandt aan om vanaf 13 september in de Stijlkamers een overzicht
te geven van de maar liefst circa 50 voorwerpen van kunstnijverheid
die het museum in de loop der jaren met steun van de Vereniging heeft
aangekocht.
Kan en bekken
Batavia, zilver, ca. 1700.
kan H 29 cm, B 28 cm; bekken H 7,5 cm,
diam. 56,5 cm
gemeenTemuSeum den Haag,
verworven in 1975 met steun van de
Vereniging rembrandt
schoteltje
china, emailbeschildering op metaal, goud,
ca. 1730-1740 (yongzheng/ vroeg
Qianlong), H 2,9 cm, diam. 14,9 cm
gemeenTemuSeum den Haag,
verworven in 1955 met steun van de
Vereniging rembrandt
Concert te hattem
in het kader van het 125-jarig bestaan van de Vereniging rembrandt
organiseert de Stichting. kunstkring Hattem in samenwerking met het
Voerman museum Hattem op donderdag 6 november in de grote- of
andreaskerk te Hattem, het: ‘bosboom’concert
Werken van Britten, Bach, reijseger, dvorák en Sjostakovitsj, uitgevoerd
door het autunno ensemble o.l.v. marien van Staalen, m.m.v. ernst
reijseger, cello.
de directe aanleiding voor het feestelijk concert vormt de financiële
steun van de Vereniging aan het Voerman museum Hattem bij de aan

v e r e n i g i n g
schaf in 1985 van het schilderij Interieur van de Grote­ of Andreaskerk
te Hattem, door Johannes Bosboom (1817-1891).
naast de première van een compositie van ernst reijseger voor cello en
strijkorkest, door hemzelf uitgevoerd, staan op het programma:
Prelude en fuga, Benjamin Britten
Sinfonie nr. 3, carl Philipp emanuel Bach
Notturno, antonín dvorák
Kammersymphonie nr. 10, dmitri Sjostakovitsj.
Het concert vindt plaats op donderdag 6 november in de grote- of
andreaskerk te Hattem en begint om 20.15 uur. kaarten à 10 euro zijn
in de voorverkoop verkrijgbaar bij het Voerman museum Hattem,
tel. 038 444 28 97
sponsordiner in het rijksmuseum
op 10 oktober vindt in de eregalerij van het vernieuwde, nog lege
rijks museum een sponsordiner plaats voor bedrijven, ten behoeve van het
werk van de jarige Vereniging rembrandt. Het inmiddels gerestaureerde
cuypers-interieur zal bij die gelegenheid spectaculair worden verlicht, als
schitterend decor voor een avond vol verrassingen, geheel in het teken van
de kunst. de netto opbrengst van de avond komt vanzelfsprekend ten
goede aan het openbaar kunstbezit. Hoofdsponsor van het diner is aegon
nederland. Voor informatie: sponsordiner@verenigingrembrandt.nl
avrO maakt televisiedocumentaire
Ter gelegenheid van het lustrum zal de aVro een 6-delige televisiedocumentaire
uitzenden, waarin wordt getoond wat er allemaal bij komt kijken
voordat de tentoonstelling 125 grote liefdes met steun van de Vereniging
Rembrandt kan worden geopend. eerst moet er een keuze worden gemaakt
uit de rijkdom van door de vereniging gesteunde werken, die het verhaal
van 125 jaar verzamelen voor het openbaar kunstbezit duidelijk vertelt.
aan een flink aantal musea wordt vervolgens gevraagd hun topstukken
voor drie maanden af te staan. Vervoer en verzekering dienen te worden
geregeld. Tenslotte wordt naar ontwerp van vormgever Wim crouwel de
tentoonstelling in het Van gogh museum opgebouwd en ingericht. kortom,
een kijkje achter de schermen, dat vanaf 4 oktober tot en met 8 november,
elke zaterdag wordt uitgezonden onder de titel: 125 grote liefdes met
steun van de Vereniging Rembrandt.
sponsoren
Voor de realisatie van de lustrumviering heeft de Vereniging rembrandt
een gewillig oor gevonden bij een aantal sponsoren. Financiële steun werd
ontvangen van het SnS reaal Fonds, het Prins Bernhard cultuurfonds,
aegon nederland, de raBo Bank, de mondriaan Stichting, de nS, het
kF Heinfonds en de ottema-kingma Stichting. Het Van gogh museum
kan worden gezien als de hoofdsponsor in natura omdat dit museum de
kosten op zich neemt van de tentoonstelling 125 grote liefdes, met steun
van de Vereniging Rembrandt. Het rijksmuseum stelt zijn gebouw om
niet beschikbaar voor het intekendiner en The art document company
investeert belangeloos in de nieuwe website.
37 Vereniging remBrandT zomer 2008
Vereniging Rembrandt
al 125 jaar sponsor van het openbaar kunstbezit
De Vereniging Rembrandt
betekent voor mij…
grote liefdes
met steun van de Vereniging Rembrandt
rudi ekkart
directeur Rijksbureau voor
Kunsthistorische
Vereniging Rembrandt
al 125 jaar sponsor van het openbaar kunstbezit
Documentatie (RKD), Den
Haag, en bestuurslid van
de Vereniging Rembrandt
de Vereniging rembrandt is
naar mijn stellige overtuiging
een onmisbaar vliegwiel voor
de uitbreiding van het openbaar
nederlands kunstbezit. Bij
vrijwel alle grotere en ook bij
tal van kleinere kunstaankopen
door nederlandse musea
vervult de vereniging een
niet te verwaarlozen rol.
die rol heeft rembrandt gedurende de afgelopen 125 jaar
vrijwel ononderbroken vervuld en ondanks het feit dat de
hulpmiddelen voor de verwerving van kunstwerken vooral
in de afgelopen tien jaar enorm zijn toegenomen, is die taak
nog even actueel als in 1883.
de Vereniging rembrandt is in financieel opzicht zeker
niet meer de grootste speler bij de realisering van museale
aankopen, maar is nog wel altijd een onmisbare partij. in
feite is rembrandt de nationale bundeling van het particulier
initiatief op dit gebied, die samen met de vriendenorganisaties
van de individuele musea – en uiteraard samen met de
gelukkig nog altijd talrijke particuliere schenkers van kunstwerken
– de betrokkenheid van de nederlandse bevolking
bij het openbaar kunstbezit tot uitdrukking brengt. dat
gebeurt door een zorgvuldige kwalitatieve selectie van voor
steun in aanmerking komende objecten. anderzijds strekt
het werkterrein zich uit over een zeer breed gebied, want het
omvat alle uitingen van beeldende kunst uit de gehele wereld
uit alle tijden en varieert bovendien van topkunst tot werken
van toonaangevende kunstenaars van locaal en regionaal
niveau.
zonder de voortdurende inspanningen van de Vereniging
rembrandt in de afgelopen 125 jaar zou het nederlandse
openbaar kunstbezit beduidend armer zijn dan nu het geval
is, zonder dergelijke inspanningen in de komende decennia
zal de groei van datzelfde openbaar kunstbezit in omvang,
kwaliteit en onderlinge afstemming terugvallens

algemeen
de Vereniging rembrandt werd
onder de naam Vereeniging
Rembrandt tot behoud in
Nederland van kunstschatten
opgericht op 24 september 1883.
Het doel van de vereniging is het behouden en
uitbreiden van kunstschatten voor nederland, en
het verrijken van het openbare bezit aan kunstschatten
in nederland, het daartoe vergroten van
de publieke belangstelling voor en het verhogen
van de kennis van het roerend cultureel erfgoed, in
het bijzonder in nederlandse openbare collecties.
de vereniging is ingeschreven bij de kamer van
koophandel te amsterdam, no. V40531186.
de Vereniging rembrandt is bij de Belastingdienst
gerangschikt als een algemeen nut Beogende
instelling en heeft daardoor de zgn. anBi-status.
dit betekent dat de vereniging over ontvangen
Op welke wijze levert uw schenking meer op?
p een gift is een schenking uit vrijgevigheid
zonder dat daar op geld waardeerbare aanspraken
tegen over staan. de Vereniging rembrandt is
gebaat bij elke gift. de gift kan in geld of natura
(w.o. kunstvoorwerpen) geschieden en als
eenmalige of peri o -dieke schenking gedaan
worden. Fiscaal is het het aantrekkelijkst voor u
om de schenking in vijf of meer vaste termijnen
te voldoen. Voor een dergelijke gift is, evenals bij
erfstellingen of legaten, het inschakelen van een
notaris nodig. de Vere ni ging rembrandt is bereid
de notariële kosten voor haar rekening te nemen
bij periodieke giften vanaf € 200,- per termijn.
p door erfstelling of legaat kunt u uw vermogen,
een bedrag en/of kunstvoorwerpen nalaten aan
de Vereniging rembrandt. de bestemming van
de kunstvoorwerpen kan worden bepaald in
overleg met de Vereniging rembrandt. Hiervoor
geldt onder bepaalde voorwaarden de genoemde
vrijstelling van successierechten.
p Ten slotte noemen wij de bijzondere mogelijkheid
dat erfgenamen het successierecht gedeelte-
38 Vereniging remBrandT zomer 2008
schenkingen en/of nalatenschappen geen
(successie)belasting verschuldigd is.
lidmaatsChaP
p gewoon lidmaatschap:
(tenminste) € 60,- per jaar
p echtpaar/partners lidmaatschap (twee personen):
(tenminste) € 85,- per jaar
p jongerenlidmaatschap (t/m 25 jaar):
(tenminste) € 20,- per jaar
p lidmaatschap voor het leven:
vanaf € 1.200,- (eenmalig)
p partnerlidmaatschap: (twee personen) voor het
leven: vanaf € 2.000,- (eenmalig)
p Titus cirkel:
gedurende vijf jaar jaarlijks minimaal € 1000,p
grootouder gezelschap:
lidmaatschap € 60,- per jaar plus 1) gedurende
vijf jaar jaarlijks € 500, of 2) eenmalig € 1500,-
lijk voldoen door overdracht van kunstvoorwerpen
aan de Staat. u kunt ons hierover raadplegen.
Waaraan draagt u bij?
u draagt bij aan de realisatie van de algemene
doelstelling van de Vereniging rembrandt:
verrijking van ons openbaar kunstbezit in
algemene zin, of aan de verwerving van kunst
werken op een be - paald verzamelgebied. nieuwe
mogelijkheden zijn: een rembrandtfonds op
naam of een Themafonds.
Wat is een rembrandtfonds op naam?
een persoonlijke manier van schenken of nalaten.
Het is een apart fonds, waarvan de oprichter in
samenspraak met de Vereniging rembrandt de
naam bepaalt (bijvoorbeeld de naam van de
stichter[s]), de doelstelling en de wijze van
besteding. Voor een rembrandtfonds op naam
geldt een minimum bedrag van € 75.000.
Wat is een themafonds?
deze fondsen worden in het leven geroepen voor
p bedrijfslidmaatschap:
(tenminste) € 1.000,- per jaar
Leden die in aanvulling op de contributie een gift
van (tenminste) € 250,- doen, kunnen voor dat
jaar de status van donateur verkrijgen.
de leden hebben op vertoon van hun lidmaatschapskaart
gratis toegang tot de permanente
collecties van de ruim honderd musea waaraan de
Vereniging rembrandt steun heeft verleend, alsmede
tot de ledenvergaderingen en de bijzondere
ledenbijeenkomsten. Voorts ontvangen de leden
het Bulletin met actuele informatie en beschouwingen
door experts en fraaie afbeeldingen van
de kunstwerken die met steun van de Vereniging
rembrandt zijn verworven (echtpaar/partnersleden
ontvangen één Bulletin). Voor nadere informatie
kunt u contact opnemen met het bureau van de
Vereniging rembrandt.
g e v e n O m K u n s t ? d e K u n s t v a n h e t g e v e n !
de Vereniging rembrandt steunt kunstaankopen van musea
ten behoeve van ons openbaar kunstbezit. Van overheidswege
wordt dit particulier initiatief fiscaal ondersteund. Voor giften
van particulieren gelden onder bepaalde voorwaarden aftrek-
mogelijkheden voor de inkomsten- en successiebelasting.
de Vereniging rembrandt is geheel vrijgesteld van schenkings-
en successierechten. zo kan zij optimaal profiteren van uw
gift tijdens uw leven of bij erfstelling.
degenen die geïnteresseerd zijn in een bepaald
verzamelgebied. u kunt bijdragen aan een
afzonderlijk Themafonds, bedoeld om bepaalde
onderdelen van de openbare collecties te steunen,
bijvoorbeeld 17de-eeuwse schilderkunst, religieuze
kunst, prenten en tekeningen, beeldhouwkunst,
kunstnijverheid of moderne kunst. op deze wijze
kunt u daadwerkelijk bijdragen aan kunstaankopen
in bepaalde richtingen. de Vereniging rembrandt
kent inmiddels de volgende Themafondsen:
Themafonds zilver, Themafonds Prenten en
Tekeningen, Themafonds glas en Themafonds
Schilderkunst 17de eeuw.
nadere informatie
Wij geven u graag nadere informatie over de
vermelde mogelijkheden. Hiervoor is een speciale
brochure geven om kunst? de kunst van het
geven samengesteld, die wij u desgevraagd
toezenden. Wij nodigen u uit om hierover
contact op te nemen met het Bureau (drs
H.m. Blankenberg, telefoon 070-427 17 20,
e-mail: blankenberg@verenigingrembrandt.nl).

de leden van de vereniging rembrandt hebben op vertoon van het bewijs van lidmaatschap vrije toegang tot de vaste collecties van de
musea die sinds de oprichting van de vereniging in 1883 zijn gesteund bij de aankoop van kunstwerken. dit zijn:
alKmaar • Stedelijk museum
aPPingedam • museum Stad appingedam
amerOngen • kasteel amerongen
amersFOOrt • museum Flehite
amstelveen • cobra museum
amsterdam • allard Pierson museum
• amsterdams Historisch museum
• Bijbels museum
• Joods Historisch museum
• museum amstelkring
• museum het rembrandthuis
• museum Willet-Holt huysen
• nederlands Scheep vaartmuseum
• Pijpenkabinet & Smokania
• rijksmuseum
• Stedelijk museum
• Stedelijk museum Bureau
amsterdam
• Tropenmuseum
• Van gogh museum
aPeldOOrn • Paleis Het Loo-nationaal museum
aPPingedam • museum Stad appingedam
arnhem • gemeentemusea
assen • drents museum
asten • Beiaard- en natuurmuseum asten
berg en dal • afrika museum
bergen OP ZOOm • Het markiezenhof
beverWiJK • museum kennemerland
breda • Breda’s museum
brielle • Historisch museum den Briel
delFt • museum Lambert van meerten
• Stedelijk museum Het Prinsen hof
• Volkenkundig museum nusan ta r a
deventer • gemeentemusea
dOrdreCht • dordrechts museum
• museum mr. Simon van gijn
eindhOven • museum kempenland
• Stedelijk Van abbemuseum
enKhuiZen • Stg rijksmuseum zuiderzeemuseum
ensChede • rijksmuseum Twenthe
gOrinChem • gorcums museum
gOuda • Stedelijke musea
’s-gravenhage • gemeentemuseum den Haag
• Haags Historisch museum
• koninklijk kabinet van
39 Vereniging remBrandT zomer 2008
Schilderijen mauritshuis
• museum meermanno
• museum mesdag
grOningen • groninger museum
haarlem • Frans Halsmuseum
• Teylers museum
• Historisch museum Haarlem
harlingen • gemeentemuseum Het
Hannemahuis
hattem • Voerman museum
’s-heerenberg • kasteel Huis Bergh
helmond • gemeentemuseum Helmond
’s-hertOgenbOsCh • museum het kruithuis
• noordbrabants museum
heusden a/d maas • Het gouverneurshuis
hilversum • goois museum
hOOrn • Westfries museum
KatWiJK • katwijks museum
laren • Singer museum
leeK • nationaal rijtuigenmuseum
leens • Borg Verhildersum
leerdam • nationaal glasmuseum
leeuWarden • Fries museum
• ceramiekmuseum /Princessehof
leiden • museum Boerhaave
• Prenten ka binet der rijks-
univer si teit
• rijksmuseum van oudheden
• rijksmuseum voor Volken kunde
• Stedelijk museum de Lakenhal
lOOsdreCht • kasteel-museum Sypestyn
maarssen • Slot zuylen
maastriCht • Bonnefantenmuseum
marKen • marker museum
middelburg • zeeuws museum
niJmegen • museum Het Valkhof
OtterlO • kröller-müller museum
• nederlands Tegelmuseum
Purmerend • Purmerends museum
ridderKerK • Huys ten donck (alleen de tuinen)
rOermOnd • Stedelijk museum roermond
rOtterdam • atlas van Stolk/Het Schielandhuis
(Historisch museum rotterdam)
• kunsthal rotterdam
• maritiem museum rotterdam
• museum Boijmans Van Beuningen
• Wereldmuseum rotterdam/
museum voor Volkenkunde
• nai nederlands architec tuur-
in sti tuut
rOZendaal • kasteel rosendael
de riJP • rijper museum in ‘t Houten Huis
riJsWiJK (Zh) • museum Het Tollenshuis
sChiedam • Stedelijk museum
sChOOnhOven • goud-, zilver-, en klokkenmuseum
sluis • oudheidkundige Verzameling
Belfort Sluis
sneeK • Fries Scheepvaart museum
tiel • Streekmuseum de groote
Sociëteit
tilburg • de Pont, Stichting voor
hedendaagse kunst
uden • museum voor religieuze kunst
uithuiZen • menkemaborg
utreCht • centraal museum
• geldmuseum
• nationaal museum van
Speelklok tot Pierement
• museum catharijneconvent
vaassen • kasteel de cannenburch
velsen-Zuid • museum Beeckestijn
vlissingen • zeeuws maritiem muzeeum
vOOrburg • museum Swaensteyn
WeesP • gemeentemuseum
WiJhe • kasteel het nijenhuis
WOerden • Stadsmuseum Woerden.
Zaandam • museum van het nederlandse
uurwerk
ZaltbOmmel • maarten van rossummuseum
ZieriKZee • maritiem museum zierikzee
• Stadhuismuseum
ZutPhen • museum Henriëtte Polak in
de Wildeman
• Stedelijk museum
zwolle • Stedelijk museum

Z At e r D A G 4 O K t O B e r , O B r e c h t K e r K , A M S t e r D A M
aLgemene LedenVergadering
met inleidingen door Prof. dr Henk van os en Prof. dr Peter
Hecht; aansluitend ledenontvangst in het van gogh museum
met bezichtiging van de tentoonstelling 125 grote liefdes
met steun van de Vereniging Rembrandt
al 125 jaar sponsor van het openbaar kunstbezit
op zaterdag 4 oktober vindt de algemene Ledenvergadering van de Vereniging
rembrandt plaats in de obrechtkerk, Jacob obrechtstraat 28, amsterdam. na de
vergadering worden de leden uitgenodigd voor een exclusieve bezichtiging van de
lustrumtentoonstelling 125 grote liefdes met steun van de Vereniging Rembrandt in
het Van gogh museum, Paulus Potterstraat 7, amsterdam. de tentoonstelling vertelt
de geschiedenis van ons openbaar kunstbezit aan de hand van 125 topwerken,
afkomstig uit meer dan 40 nederlandse musea.
Programma
Obrechtkerk
grote liefdes
16.00 uur ontvangst in de obrechtkerk
16.15 uur inleiding over de obrechtkerk door Prof. dr Henk van os
16.35 uur algemene Ledenvergadering
met steun van de Vereniging Rembrandt
17.35 uur inleiding op de tentoonstelling 125 grote liefdes met steun van de
Vereniging Rembrandt door Prof. dr Peter Hecht.
17.55 uur einde van bijeenkomst in de obrechtkerk
Van Gogh Museum
Vereniging Rembrandt
18.30 uur Van gogh museum, bezoek aan de tentoonstelling
20.00 uur einde
Het programma is alleen bestemd voor leden van de vereniging rembrandt (geen
introducés). in verband met de organisatie verzoeken wij u vriendelijk zich vóór
20 september aan te melden. u kunt hiervoor gebruik maken van de in dit Bulletin
opgenomen antwoordkaart of per e-mail: bureau@verenigingrembrandt.nl
u krijgt alleen bericht indien al 125 het jaar om capaciteitsredenen sponsor van het openbaar niet mogelijk kunstbezit
blijkt uw
aanmelding te honoreren.
Vereniging Rembrandt
V e r g e e t n i e t u w R e m b r a n d t k a a r t m e e t e n e m e n !
Aanmelden vóór 20 september
bereikbaarheid
de obrechtkerk ligt op loopafstand van het
concertgebouw en het Van gogh museum.
Het adres van het Van gogh museum is
Paulus Potterstraat 7.
Openbaar vervoer
de obrechtkerk en het Van gogh museum
zijn gemakkelijk bereikbaar met de tram
vanaf verschillende nS-stations in amsterdam.
reisplanner openbaar vervoer:
www.9292ov.nl
Met de auto
uit alle richtingen a10 afslag S108
(amstelveen) of S109 (rai). Volg verder de
borden centrum. Betaald parkeren kan in de
omgeving rond het museumplein
(museumkwartier noord en Stadsdeel
oud-zuid) of in de parkeergarage eronder,
ingang aan de Van Baerlestraat.
Vereniging rembrandt
e-mail: bureau@verenigingrembrandt.nl