Code goed bestuur - Dendron College

School leadership:
perceptions & actions
Tekst: Mieke Aarts
Ghislaine Schmidt
UvA, adviseur bij CBE
Wat wordt onderzocht?
De invloed van persoonlijke kenmerken van de schoolleider,
van schoolkenmerken en van contextkenmerken op de rolopvattingen
en het gedrag van schoolleiders.
Wie onderzoekt?
Ghislaine Schmidt voert dit onderwijskundige promotieonderzoek
uit binnen de faculteit Maatschappij- en gedragswetenschappen
van de Universiteit van Amsterdam.
Promotoren zijn Fons van Wieringen en Peter Sleegers;
copromotor is Meta Krüger.
Waarom vindt dit onderzoek plaats?
De rol van schoolleiders is ingrijpend veranderd door
decennia van deregulering en decentralisering door de
nationale overheid. Welk effect heeft de grotere autonomie
voor scholen – onderwijsinhoudelijk en financieel – op de
rolopvatting en op het handelingsrepertoire van schoolleiders?
Om deze maatschappelijk relevante vraag te
onderzoeken, hebben de hoogleraren Van Wieringen (UvA),
Sleegers (toen nog Universiteit van Nijmegen, nu Universiteit
Twente) en Scheerens (Universiteit Twente) bij NWO een
onderzoeksvoorstel ingediend. Daarbij heeft Gerdy ten
Bruggencate in haar proefschrift de invloed van schoolleiders
op docenten en leerlingen onderzocht.
Hoe gaat de onderzoeker te werk?
Schmidt heeft de relatie tussen rolopvattingen en gedragingen
van schoolleiders onderzocht door vragenlijsten te laten invullen.
De respondenten waren ruim honderd schoolleiders
met in elk geval havo-bovenbouw in hun portefeuille en bijna
duizend havo-docenten. De schoolleiders hebben vragen beantwoord
over hun achtergrondkenmerken, schoolkenmerken
en hun rolopvattingen en gedrag. De docenten kregen vragen
over het gedrag dat zij waarnemen bij hun schoolleider.
De onderzoekster baseert zich op het theoretische model
van Quinn en Rohrbaugh (1983), die de vele eisen die aan
managers worden gesteld, hebben ondergebracht in hun
Concurrerende Waardenraamwerk. Schmidt gebruikt dit
raamwerk om na te gaan op welke aspecten van de schoolorganisatie
de schoolleider zich richt. Via een geavanceerd
analysesysteem zijn de antwoorden van de docenten en de
schoolleiders op verschillende niveaus aan elkaar gekoppeld.
Het onderzoek heeft onder meer tot de volgende uitkomsten
geleid: schoolleiders zeggen hun rol als innovator en
bemiddelaar het belangrijkst te vinden. In hun uitvoerende
werk blijken ze vooral gericht op gedrag uit het Rationele
Doelmodel, zoals het stimuleren van de effectiviteit en de
productiviteit van de school. Ze besteden daarnaast inderdaad
veel tijd aan gedrag dat te maken heeft met onderwijsvernieuwingen
en human relations, zoals het vergroten van
de betrokkenheid van docenten. De minste handelingen besteden
schoolleiders aan het interne proces op school.
‘Schoolleiders realiseren zich niet dat
veel van hun handelingen onzichtbaar
zijn voor docenten’
Verder blijkt dat de achtergrondkenmerken van schoolleiders
bijna nooit hun rolopvattingen of gedrag voorspellen.
Opvallende onderzoeksuitkomst: volgens de ondervraagde
docenten vertonen schoolleiders juist weinig gedrag dat
bedoeld is om de docentenbetrokkenheid te vergroten.
Schmidt geeft als mogelijke verklaring dat docenten weinig
zicht hebben op wat hun schoolleider doet en dat de perceptie
van de docent wordt beïnvloed door diens eigen behoefte
om betrokken te worden bij de school.
Wat zijn de achterliggende drijfveren van de
onderzoeker?
Ghislaine Schmidt: “Pure nieuwsgierigheid. Ik heb altijd al
willen weten wat iemand tot een goede schoolleider maakt.
Iedereen wil het zijn, maar welk gedrag is nu aantoonbaar
effectief? Dit promotieonderzoek is nogal theoretisch en
fundamenteel van aard, maar ik zou graag ook een praktischer
onderzoek uitvoeren: waar lopen schoolleiders in de
dagelijkse praktijk tegenaan en hoe kunnen die problemen
opgelost worden? Uit mijn onderzoek blijkt alvast dat
schoolleiders zich niet realiseren dat veel van hun handelingen
onzichtbaar zijn voor docenten en dat schoolleiders
beter mogen nadenken over wat ze willen overbrengen.”
Voor meer informatie en/of bestelling van de onderzoekspublicatie
(oktober 2009):
Ghislaine Schmidt, g.schmidt@cbe.nl.
VO-magazine 4 • januari 2010 15
WETEnSCHaPPELiJK OnDERzOEK