Groen van Toen - Gemeente Hoorn

De
van de
van de
Open Monumentendag Hoorn
Zaterdag 8 september 2012
De
van de
Groen
van
Toen

Voorwoord
Vandaag 8 september 2012 al weer de 26e Open Monumentendag, een niet meer weg
te denken landelijk evenement met meer
dan 800.000 bezoekers. Het thema van dit
jaar GROEN VAN TOEN is ook op Hoorn van
toepassing, meer dan u wellicht vermoedt.
Immers naast onze 395 monumentale bomen
beschikken wij over stadsparken, tuinen,
lanen, begraafplaatsen en niet te vergeten de
Westfriese Omringdijk. Speciale aandacht zou
ik willen vragen voor ons eigen 'kadetjesland'
in Blokker (naast nr. 159).
Peter Westenberg
Ik hoop dat u vandaag naast het bezoeken van
onze 'bekende' monumenten ook de stadsparken niet zult vergeten. Het artikel in
dit boekje over de aanleg van onze stadsparken biedt u daarbij vast inspiratie. Ook
treft u hierin een speciaal voor deze dag uitgezette themawandeling. U zult verrast
worden door de fraaie binnenstadstuinen, die vaak verstopt als prachtige juwelen in
de stad aanwezig zijn. Bent u met de fiets dan is er de speciale fietsroute met daarin
opgenomen het kadetjesland, de historische fruitkwekerij in Blokker en de dikste
boom van Noord-Holland, een ruim 200 jaar oude beuk.
Zelf houd ik ervan op zo’n dag gewoon met dit boekje in de hand wat rond te struinen
en mij te laten verrassen.
Kortom u merkt het al, er valt veel te genieten vandaag. U zult begrijpen dat dit niet
kan zonder de inzet van de eigenaren van onze monumenten en de vele vrijwilligers,
die ik hiervoor ook namens u wil bedanken.
Ik hoop dat dit boekje voor u een mooie gids zal zijn op uw ontdekkingstocht.
Peter Westenberg
Wethouder Erfgoed
Inhoudsopgave
• Voorwoord
• Inleiding
• Overzicht opengestelde panden
• ’Tot verfraaying der stad‘. Plantsoenaanleg in Hoorn in de 19 e eeuw
• Wandelroute Groen van Toen
• Kaart fietsroute
• Fietsroute door Hoorn-Noord, Zwaag, Blokker en Risdam
• Overzicht muziekoptredens
2
3
5
24
39
44
46
52

Inleiding
De Open Monumentendag is bedoeld om de publieke belangstelling voor
monumenten en het draagvlak voor monumentenzorg te vergroten. Traditiegetrouw
zijn daarom op de tweede zaterdag van september veel monumentale gebouwen
gratis opengesteld. Ook in Hoorn, Blokker en Zwaag staan op verschillende plaatsen
de deuren open om u te ontvangen. U herkent de deelnemende panden aan de
bekende Open Monumentendag-vlag. Zonder verdere vermelding bent u tussen
11:00 uur en 17:00 uur welkom. De voormalige Engelbewaarderskerk in Hoorn-Noord
is ook op zondag 9 september geopend (van 10.00 tot 16.00 uur).
Dit jaar zijn naast de ‘klassiekers’ zoals de verschillende kerken ook weer enkele
woonhuizen geopend. Hoorns grootste monument, de voormalige staatsgevangenis
op het Oostereiland, is eveneens open voor het publiek. Het complex is recent geheel
gerestaureerd.
Vanwege het jaarthema ‘Groen van Toen’ is een wandelroute (circa twee kilometer
lang) door de binnenstad uitgezet. Aan de hand van een historische stadskaart uit
1890 voert deze u langs een aantal belangrijke monumenten en ook door enkele
plantsoenen en binnenstadstuinen. Natuurlijk kunt u ook op eigen houtje de mooie
plantsoenen rond de binnenstad verkennen. Tip: vooral het gedeelte tussen het
Koepoortsplein en de Oosterpoort is zeer de moeite waard. Over de totstandkoming
van de Hoornse plantsoenen in de negentiende eeuw kunt u meer lezen in het
thema-artikel in deze gids.
Naast de monumenten in de binnenstad zijn er veel meer mooie gebouwen in onze
gemeente het bekijken waard, maar niet alles is wandelend te bereiken. Daarom is in
de gids een fietsroute van twaalf kilometer opgenomen die u langs het gebouwde
en groene erfgoed buiten de binnenstad voert. Ook tijdens deze route door Blokker,
Zwaag, Risdam en Hoorn-Noord is er speciale aandacht voor ‘Groen van Toen’: onder
meer ziet u een zeldzaam perceel ‘kadetjesland’ waarvan de oorsprong teruggaat tot
de late middeleeuwen en een ruim 200 jaar oude bruine beuk, met een stamomtrek
van zeven meter de dikste van Noord-Holland. Ook kunt u een bezoek brengen aan
enkele historische fruitkassen die nog steeds in gebruik zijn.
Op een aantal locaties zijn muzikale optredens en orgelconcerten. Hiervoor verwijzen
wij u naar het activiteitenoverzicht op pagina 52.
Ook dit jaar is de Open Monumentendag Hoorn weer mogelijk door financiële steun
van de gemeente Hoorn, de Rabobank Hoorn-Midden Westfriesland, de adverterende
bedrijven, en dankzij de medewerking van een groot aantal vrijwilligers, de eigenaars
van de opengestelde panden, bureau Erfgoed gemeente Hoorn en het Comité Open
Monumentendag Hoorn.
Wij wensen u een monumentale dag toe.
Groen
van
3
Toen

K18_Adv. 135x225 NIEUW zonder v2_K18_Adv. 210x297 NIEUW zonder 14-04-11 11:04 Pagina 1
Aannemingsmaatschappij
Konst & van Polen bv
Postbus 277
1620 AG Hoorn
Binnenwijzend 21
1617 KT Westwoud
Tel.: 0228 - 562744
Fax: 0228 - 562704
info@konstenvanpolen.nl
www.konstenvanpolen.nl
KONST & VAN POLEN
Restauratie, renovatie en nieuwbouw
Konst & van Polen mag zich gerust een specialist noemen
in oude en jonge monumenten.
Momenteel mogen we dat laten zien op een aantal
toonaangevende projecten zoals het museumgemaal
De Cruquius, de Portugees-Israelietische synagoge en
de Sibbelpanden op de Hoogte Kadijk Amsterdam.
Want het bouwen zit in onze genen en we zijn trots op de
projecten die we realiseren.
Kortom:
Bouwers met passie
4

Opengestelde panden
1. Achterom 15, 17
2. Achterom 19
3. Berkhouterweg 26
4. Binnenluiendijk 2
5. Binnenluiendijk 3-4
6. Breed 38
7. Dal 3
7a. Dal 9
8. Van Dedemstraat 8
9. Drieboomlaan/Holenweg
10. Gouw 7
11. Grote Noord 15
12. Grote Noord 31
13. Grote Oost 2-4
14. Grote Oost 28
15. Grote Oost 43
16. Grote Oost 53
17. Grote Oost 58, 60
18. Hoofd 2
19. Johannes Poststraat 26
20. Kerkelaan 8
21. Kerkplein
22. Kerkplein
23. Kerkplein 39
24. Kleine Noord 32
25. Koewijzend 4
26. Korte Achterstraat 2a
27. Korte Achterstraat/Weeshuistuin
28. Munnickenveld
29. Nieuwstraat 23 / Nieuwsteeg
30. Nieuwstraat/Wisselstraat/Kerkplein
31. Noorderdracht 61
32. Onder de Boompjes 22
33. Oostereiland
34. Oostereiland westoever
35. Pakhuisstraat 10
36. Pastoor Nuijenstraat 2
37. Ramen 4
38. Ramen 31a
39. Roode Steen 1
40. Roode Steen 8
41. Roode Steen 9
42. Roode Steen 15
43. Westerblokker 125
St.-Jozefhuis
St.-Jozefschool
Joodse begraafplaats
Loge Vrijmetselarij
Woon- en pakhuis
De Gekroonde Jaagschuit
Timmermansgildehuis
St.-Pietershof
Museumstoomtram
R.-k. begraafplaats
Herenhuis
St.-Cyriacus- en Franciscuskerk
De Vier Jaargetijden
Drechterlandse Huis
Post- en Telegraafkantoor
Foreestenhuis
Kantongerecht tot 15.00 uur
Oosterkerk / Claes Joesthuys
Hoofdtoren
Engelbewaarderskerk
Hervormde kerk
Toren Grote Kerk
Admiraliteitspoortje
St.-Jansgasthuis
Noorderkerk
Historische fruittuin en kassen
Mariakapel
Mariaklooster/Burgerweeshuis
Claes Stapelhof
Statenlogement
poortjes en tuin
Molen De Krijgsman Oosterblokker
VOC- pakhuizen
Admiraliteitsgebouwen/Gevangenis
Varend monument
Speelgoedmuseum
Lourdeskapel Zwaag
Lutherse kerk
Doopsgezinde kerk, verdieping
Westfries Museum
Waag
Ridderikhof
Rozenkruizers
Monumentale bruine beuk
5
Activiteit
Kunst
Muziek
Muziek
Muziek
Kunst
Muziek
Kunst
Muziek
Muziek
Muziek

1
Voormalig ‘R.K. Wees- en Oudeliedenhuis
St. Jozef’ uit 1773. Het gebouw bestaat
uit vier vleugels rondom een rechthoekig
binnenhof. De zuilengalerij van
de achtervleugel is in 1884 dichtgezet.
De voorgevel heeft een rijkversierde ingangspartij
met lofwerk in Lodewijk XVstijl.
In 1985 gerestaureerd en verbouwd
tot 31 woningen. In het toegangsportaal
een gedicht van Jan Bent. De regenten-
en regentessenkamer ter weerszijden
zijn nu vaste tentoonstellings- en voor-
2
Sint-Jozefhuis en museum Kaap Hoorn-vaarders
Achterom 15, 17
Sint-Jozefschool
Achterom 19
Voormalige katholieke lagere school
voor jongens. Het ontwerp is van de
Zaanse architect S. B. van Sante wat
nog afleesbaar is op het tegeltableau in
de gang op de begane grond. Ten behoeve
van het schoolplein zijn in 1922
twee woningen gesloopt, Achterom 17
en 19. In 1951 is de school aan de westzijde
uitgebreid met onder andere een
gymnastieklokaal. Het interieur verkeert
6
lichtingsruimte van de Stichting Nederlandse
Kaap Hoorn-vaarders. Door
kaarten, prenten, scheepsmodellen,
scheepsgerei, navigatie-instrumenten
en andere voorwerpen wordt hier een
duidelijk overzicht gegeven van de historische
enerverende zeevaart om Kaap
Hoorn, het uiterste zuidelijke puntje van
Zuid-Amerika. Oorspronkelijk heette
het gebouw de ‘Barmhartigheid’. Het
schoorsteenstuk in de regentessenkamer
verwijst daar nog naar.
nog grotendeels in oorspronkelijke staat
met ruime gangen met tegelvloeren en
tegellambriseringen. In deze lambriseringen
zijn bijzondere tegeltableaus opgenomen
met Hoornse stadsgezichten
en vergelijkingen tussen beroepen en
leefomstandigheden in de oudheid en
begin 20 e eeuw. De school wordt momenteel
als atelierruimte verhuurd.

3
De in 1778 officieel in gebruik genomen
Joodse begraafplaats is in 1969 vanwege
de aanleg van de nieuwe wijk Grote Waal
verplaatst van de Westersingel naar de
noordoosthoek van de nieuwe algemene
begraafplaats aan de Berkhouterweg.
229 staande grafstenen, de oudste uit
1762, twee liggende grafstenen, waar-
4
Joodse begraafplaats
Berkhouterweg 26
Voormalige Kamer van de Westindische
Compagnie. De huidige voorgevel
met verhoogde entree verving in 1784
de gevels van de twee oorspronkelijke
panden, die zich hierachter bevonden.
Deze huizen waren vermoedlijk in 1689
aangekocht door de West-Indische Compagnie
(1621-1791) en ingericht tot haar
“kamer” (kantoor). In het fronton het monogram
GWCH (Geoctroyeerde West-Indische
Compagnie Hoorn). Sinds 1872 in
gebruik als loge ‘West-Friesland’ en loge
‘De Eenhoorn’. Oude vrijmetselaarsalmanakken
uit 1778 en 1780 maken melding
van een loge in Hoorn: L’Esprit de Corps.
Dit was een militaire loge, behorende bij
het in Hoorn gelegerde regiment dat nu
en dan van standplaats wisselde. Sommige
gebruiken die nog in de loge in
zwang zijn vinden daar hun oorsprong.
5
Logegebouw
Binnenluiendijk 2
Woon- en pakhuis
Binnenluiendijk 3-4
Binnenluiendijk 3 was een gecombineerd
woon- en pakhuis. De gevel, waarvan de
top verdwenen is, heeft een in de 18e
eeuw gedeeltelijk gewijzigde houten
pui met gesneden consoles en puibalk.
In het kalf van het getoogde deurtje is
in een soort cartouche het jaartal 1624
en een huismerk gesneden. Het interieur
uit de bouwtijd is zeer gaaf bewaard
gebleven en heeft nog het oorspronke-
7
van de grootste van de in 1796 overleden
vooraanstaande rabbijn Süssman,
en middenachter een verzamelgraf. Op
de grafstenen naast algemene grafsymbolen
(bijv. een treurboom) ook typisch
Joodse symbolen zoals een opengeslagen
thora tussen een besnijdenisklem
en -mes. Naast volledig Hebreeuwse opschriften
ook grafstenen met zowel Hebreeuwse
als Nederlandse tekst en zes
met geheel Nederlands opschrift.
De vestibule met 18 e -eeuws stucwerk
biedt toegang tot de ‘werkplaats’ of
‘tempelruimte’.
lijke houtskelet en een groot deel van de
oude indeling. Binnenluiendijk 4 was tot
ver in de vorige eeuw een (houten) visserijloods
en werd door de vorige eigenaar
met veel kennis en met behulp van
historische materialen uit andere huizen
omgetoverd in een vroeg 18e-eeuws
huis. (bron: jaarverslag Vereniging Hendrick
de Keyser 2010)

6
Winkelpand, in 1878 gebouwd in rijke
neorenaissancestijl naar ontwerp van
de bekende Hoornse architect A.C. Bleijs
voor de Hoornse koffiebranderij en handel
in koffie, thee en tabak van de familie
Kaag. Thans is hier een bakkerij gevestigd.
Grotendeels nog oorspronkelijke
winkelinrichting. De rijk bewerkte gevelsteen
toont o.m. een voorstelling van
een trek- of jaagschuit. Mogelijk staat
deze voorstelling hier in verband met de
vertrek- en aankomstplaats van de trekschuit
naar Amsterdam en Alkmaar. Deze
bevond zich bij de 200 meter westelijker
gelegen Westerpoort (gesloopt 1872),
nabij de huidige schouwburg (2004).
7
De Gekroonde Jaagschuit
Breed 38
Timmermansgildehuis
Dal 3
Eenvoudig pand van baksteen, het enig
overgebleven gildehuis van Hoorn, nu in
gebruik bij het Westfries Genootschap.
7a Sint-Pietershof
Dal 9
Van oorsprong een klooster van de Kruisherenbroeders.
Na de hervorming is het
'Oude Mannen- en Vrouwenhuis' geworden.
Heeft ook als dolhuis en gevangenis
dienst gedaan. Thans zijn hier 45
woningen voor senioren ondergebracht.
Het geheel bestaat uit drie binnenhoven,
waarvan de grootste toegankelijk is.
Toegang via het hoofdgebouw van 1692
in laat Hollands Classicisme. Links de
wapenschilden van regenten en rechts
8
17de-eeuws schilderwerk op wanden,
houtskelet en zoldering van de vergaderkamer
van de gildevoogden op de
eerste verdieping. Voorlichting en verkoop
van boeken over de geschiedenis
van Westfriesland.
van burgemeesters. In het fronton op de
voorgevel de eenhoorn van het Hoornse
wapenschild. De westelijke en oostelijke
vleugels en het klokkentorentje van de
binnenhof dateren van 1617, de galerijen
zijn van iets latere datum. Monumentale
regentenkamer met goudleerbehang
uit 1768. Tuinaanleg ten dele in
18de-eeuwse trand. Twee vroeg 19deeeuwse
waterpompen. I.v.m. privacy bewoners
is uitsluitend de binnenhof zelf
toegankelijk, tenzij tijdens een rondleiding.
Het complex is vorig jaar gerestaureerd.
Er zijn regelmatig rondleidingen.

8
Noordzijde station Hoorn
De 19de eeuw is een eeuw van industriële
revolutie en technologische
vernieuwingen, waarvan het spoor en
de stoomlocomotief heel belangrijke
symbolen zijn. Een van de grootste
collecties op dit gebied in ons land
bevindt zich bij de Museumstoomtram
Hoorn-Medemblik. Een museum waar
de beroemde Bello en de andere locomotieven
niet alleen prachtig worden
onderhouden, maar bovendien nog
steeds rijden op een kolenvuur om
mensen te vervoeren. Op het emplacement
kunnen ook een klein spoorwegmuseum,
een oud seinhuis en de
herstelplaats ‘de lange loods’ bezocht
worden. Beleef de bijzondere sfeer van
9
Museumstoomtram
Van Dedemstraat 8
R.-k. begraafplaats
Drieboomlaan/Holenweg
Rooms-katholieke begraafplaats uit
1871 met kapel en gemetselde toegangsbrug
waarop smeedijzeren hek.
Het geheel is ontworpen door de bekende
Hoornse architect A.C. Bleijs. De neogotische
kapel heeft een dakbedekking
van zeldzame Oegstgeester pannen.
Grafmonumenten van 1871 tot heden.
Twee monumentaal beschermde platanen
en een paardekastanje.
10 Herenhuis
Gouw 7
Voornaam herenhuis uit 1753 met in de
kroonlijst het alliantiewapen van de opdrachtgevers
T. Velius en I. Codde van
der Burgh. Rijk geornamenteerd rond de
deurpartij en de vensters op beide ver-
9
dit levende museum in de museumwerkplaats
te Hoorn, die dit weekend
gratis toegankelijk is.
diepingen erboven. Het interieur bevat
onder meer kamers in Lodewijk XIV- en
Lodewijk XV-stijl (niet toegankelijk). De
gang en het trappenhuis zijn verfraaid
met Lodewijk XV stucwerk. De prachtige
binnenstadstuin, bereikbaar via de
gang, is opengesteld.

11 St. Cyriacus- en Franciscuskerk of Koepelkerk
Grote Noord 15
Driebeukige kruisbasiliek uit 1879-1882
met twee elegante fronttorens en grote
achthoekige vieringkoepel bekroond
door een lantaarn. Baanbrekend ontwerp
van de Hoornse architect A.C. Bleijs in een
combinatie van barokke, renaissance,
romaanse en zelfs oosterse vormen. Van
groot belang voor het stadsbeeld. Inwendig
galerijen met bovenlichten, houten
tongewelven met cassetten, deels houten
binnenkoepel, zijbeukgewelven en binnenmuren
van kunstzandsteen, kolommen
en pilasters van Nassaus marmer.
Muurschilderingen van Jan Dunselman
e.a., kruiswegstaties, houten biechtstoelen,
glas-in-loodramen van o.a. F. Nicolas
& Zonen in Roermond. Door Bleijs ontworpen
orgelkas van het Maarschalkerweerdorgel
(1883) met de eerste open
pijpopstelling in Nederland. De 15deeeuwse
houten piëta (Maria met de dode
Christus) en eikenhouten preekstoel (W.F.
Krayenschot, 1756) zijn afkomstig uit de
gesloopte voorganger, een schuilkerk.
12 Lunchroom De Vier Jaargetijden
Grote Noord 31
Pand uit de 18de eeuw met rococo deuromlijsting.
Hal en linker benedenkamer
met Lodewijk XVI stucwerk. Medaillon
13 Drechterlandse Huis
Grote Oost 4, 6
Herenhuis gebouwd in 1728 naar aanleiding
van het huwelijk tussen Cornelis van
Foreest en Maria Everdina van Akerlaken.
Naderhand samen met het rechter buurpand
(nr. 2) gebruikt als Waterschapshuis
voor het waterschap Westfriesland. Na
het vertrek van de Duitse Ortskommandantur
in mei 1945 is de benedenverdieping
in neo-Lodewijk XVI-stijl opnieuw
ingericht. Thans is hier het Nederlands
Affichemuseum gevestigd.
10
met afbeelding van Hippocrates in de
schoorsteenmantel.

14
Post- en telegraafkantoor
Grote Oost 28, 30
Een mooi voorbeeld van een type overheidsgebouw
zoals in het laatste kwart
van de 19de eeuw veel gebouwd is.
15 Foreestenhuis
Grote Oost 43
Voornaam woonhuis van de patriciërsfamilie
Van Foreest, in 1724 ontstaan door
samenvoeging van drie bestaande huizen
waarvoor een nieuwe zandstenen
voorgevel met attiek werd opgetrokken.
De gevel wordt bekroond door vier beelden
uit de Romeinse godenwereld: v.l.n.r.
Minerva, Venus, Fides en Mars. De deurpartij
en twee vensters erboven worden
omlijst door Lodewijk XIV beeldhouwwerk.
Het door twee atlanten gedragen
balkon is voorzien van een smeedijzeren
hek waarin het monogram van de opdrachtgever
Nanning van Foreest. In de
vestibule gestucte wanden en plafond
met o.a. het oordeel van Paris, een vanwege
de drie schaars geklede mooie
godinnen veelvuldig afgebeelde scène
uit de Griekse mythologie. Gedeeltelijk
oorspronkelijk smeedijzeren stoephek.
Sinds 1815 in gebruik als remonstrantse
16 Kantongerecht
Grote Oost 53
Een kenmerkend 18de-eeuws woonhuis
met een sobere Lodewijk XV voorgevel.
Het is een samenvoeging van twee panden.
Lodewijk XV stucwerk, beschilderd
behangsel met arcadische landschappen,
18de-eeuwse lichtkoepel van gebrandschilderd
glas in Lodewijk XV-stijl
(rococo). Lodewijk XVI schouw.
Tot 15.00 uur geopend.
11
Het ontwerp in neorenaissance-stijl is
van rijksbouwmeester Peters. Gebouwd
in 1876-'77 als Rijks Post- en Telegraafkantoor
en als zodanig dienst gedaan
tot 2004. Nu in gebruik als kunstuitleencentrum
en appartementengebouw.
kerk. De achtertuin is ingericht met bijbelse
planten.

De restauratie van monumentale boerderijen, woon huizen en panden is een kostbaar en gecompliceerd
proces. Daardoor wordt vaak besloten tot sloop en nieuwbouw. Niet helemaal onbegrijpelijk,
maar wél jammer. Want met het verdwijnen van historische, beeldbepalende gebouwen gaat
waardevol en onvervangbaar cultuurgoed verloren.
IntermarisHoeksteen is een ondernemende woningcorporatie die werkt aan wonen in Hoorn,
West- Friesland, Purmerend en Waterland. Wij ontwikkelen, realiseren en beheren niet alleen
woningen maar restaureren ook historische, monumentale panden.
www.intermarishoeksteen.nl
Welkom in Hoorn!
Kom genieten van....
De lekkerste
appeltaart
van
Noord-Holland
(AD-test)
Gedempte Turfhaven 44 - Hoorn - 0229-270808
www.detuynkamer.nl
12
De dagverse
gerechten
van onze
dinerkaart
Free wifi
Onze
uitgebreide
lunchkaart
Een mooie
binnenstads-
tuin!
Parkeren na 18.00 gratis voor de deur
m.u.v. koopzondag en koopavond

17
Laatgotische kruiskerk met renaissance
voorgevel uit 1616 naar ontwerp van
de bekende Amsterdamse architect en
beeldhouwer Hendrick de Keyser. Vanouds
vooral een schippers- en visserskerk.
Prachtig Lodewijk XV snijwerk van Bätzorgelfront,
kast voor klokgewichten, gebrandschilderde
ramen, wenteltrap naar
klokkenzolder. Het voorhuis van het naastgelegen
17de- of mogelijk 16de-eeuwse
Claes Joesthuys is vanuit de kerk toegankelijk.
De ruimtelijke structuur is nog intact:
een 4,50 m hoog voorhuis met daarachter
18
Ooster- of Sint-Anthoniskerk en Claes Joesthuys
Grote Oost 58, 60
Hoofdtoren en Houten Hoofd
Hoofd 2
Als verdedigingstoren in 1532 gebouwd
tegen aanvallen vanuit zee. Laatgotische
opzet. De bakstenen westgevel was oorspronkelijk
voorzien van een trapgevel.
De zeezijde is opgebouwd van lichte ledesteen.
Als baken voor de scheepsvaart
reeds van verre zichtbaar. Aan deze zijde
is ook een z.g. lichtkooi te zien. De gevels
zijn voorzien van een boogfries ter
hoogte van de weergang. Het torentje
met lantaarn uit 1750 is een kopie van
een verbrande voorganger uit 1651. Op
de walmuur links van de toren, uitkijkend
19 Engelbewaarderskerk
Johannes Poststraat 26
Za. 11.00-17.00 uur (behoudens uitvaarten)
Zo. 10.00-16.00 uur
Voormalige r.-k. kerk van de H.H. Engelbewaarders
uit 1960-1961. De kerk met
achterliggende sacristie en pastorie is gebouwd
naar ontwerp van het architectenbureau
Van Oerle-Schrama-Bos in Leiden.
Aanvankelijk ontwierp het bureau in de
stijl van de bekende architect Kropholler,
maar eind jaren ’50 sloeg het bureau
onder invloed van het Functionalisme ge-
13
twee verdiepingen. Ook het houtskelet en
de hangkamer zijn nog aanwezig.
over zee, de beeldengroep De scheepsjongens
(Rolf, Hajo en Padde) van Bontekoe.
Het daarachter gelegen Houten
Hoofd dateert orspronkelijk uit 1464.
heel nieuwe wegen in. De Engelbewaarderskerk
in Hoorn is hiervan een duidelijk
voorbeeld. Onder meer in de betonnen
klokkentoren met zijn afgeronde vormen
is de invloed herkenbaar van de wereldberoemde
kapel Nôtre Dame du Haut
(1953-1955) in Ronchamps (Fr.) van architect
Le Corbusier.

20 Hervormde kerk
Kerkelaan 8, Zwaag
Eenbeukige gotische kerk met een smaller
en lager koor dat nog deels uitgevoerd
is in tufsteen en kloostermoppen.
Boven de noordelijke ingang tufstenen
maaswerk. De voorgebouwde toren telt
21 Grote Kerk
Kerkplein
Wonen en winkelen gaan tegenwoordig
samen in deze uit 1881-1883 daterende
voormalige hervormde kerk, gebouwd
in neo-Hollandse renaissancestijl naar
ontwerp van de Amsterdamse architect
C. Muysken. Torenspits in 1939 in soberder
vorm vernieuwd. Verbouwd in 1985
22 Admiraliteitspoortje
Kerkplein
Rechts in de hoek van het Kerkplein het
Admiraliteitspoortje, het enig overgebleven
bouwdeel van het daarachter
gestaan hebbende Admiraliteitsgebouw
en Prinsenhof. Het poortje dateert van
1607. Het wapenschild draagt het wapen
van de Westfriese Admiraliteit: het
wapen van West-Friesland met twee gekruiste
ankers en de letters PPP die staan
voor Pugno Pro Patria (ik vecht voor het
vaderland). De leeuwen- en mannenkoppen
lijken afkomstig te zijn uit de
14
drie geledingen en wordt bekroond door
een achthoekige gemetselde spits. Boven
de toreningang een latei en boogvulling
van rode zandsteen met gotische
drie- en vierpasmotieven. Inwendig
houten tongewelven, eiken preekstoel
uit 1659 (achterschot 18de-eeuws) met
snijwerk, ebben kussenpanelen en fraaie
koperen Lodewijk XIV lezenaar (tweede
kwart 18de eeuw), doophek met koperen
voorzangerslezenaar, kaarsenarm, beide
17de-eeuws, en fraaie koperen Lodewijk
XIV doopboog uit 1748 bekroond door
een pelikaan met jongen als symbool
voor Christus, memoriebord uit hetzelfde
jaar, twee psalmbordjes uit 1696, en een
tweeklaviers Van-Damorgel (1881). Tussen
kerk- en dienstruimte 18de-eeuws
gemarmerd schot met vier deuren. De
klok in de toren is in 1468 gegoten door
de bekende Utrechtse klokkengieter Steven
Butendiic.
tot twee winkels en 32 woningen. In
1838 is zijn gotische voorganger jammerlijk
in vlammen opgegaan. Het was
een bouwwerk van vergelijkbare statuur
als de Grote Kerk in Haarlem en Alkmaar.
Sinds de terugkeer van een carillon in
1939 waaien weer regelmatig de feestelijke
klanken van de beiaard over de
stad. De toren kan tijdens Open Monumentdag
beklommen worden.
werkplaats van Hendrick de Keyser in
Amsterdam.

23 Sint-Jansgasthuis
Kerkplein 39
Dit in vroeg-renaissancestijl gebouwde
gasthuis uit 1563 diende oorspronkelijk
voor verzorging van zieken en onderkomen
van vreemdelingen. Tot 1841 was
hier het gasthuis gevestigd en daarna
deed het gebouw o.a. dienst als magazijn
van het Hoornse garnizoen en als
botermarkt. Oorspronkelijke kleuren van
de koppen en maskers op de kraagstenen
onder de eerste verdiepingsvloer.
Nu tentoonstellingsruimte van Kunstenaarsvereniging
Hoorn en omstreken.
24 Noorder- of Vrouwekerk
Kleine Noord 32
Driebeukige gotische hallenkerk uit de 15de
eeuw. De westgevel aan het Kleine Noord
telt drie topgevels waarvan de middelste
met uithangende wijzerplaat. Het koor was
na de hervorming eeuwenlang ingericht
als ‘armenkerk’. Kansel (1635) en koorhek
(1642) rijk voorzien van snijwerk, evenals
de uit de afgebrande Grote Kerk afkomstige
gotische eiken spiltrap. Beschildering balken
en houten gewelven in gotisch trant. In de
dakruiter hangen twee klokken uit 1606. De
kerk is nog steeds in gebruik voor de eredienst,
maar ook voor culturele activiteiten.
25
Historische fruitkwekerij
Koewijzend 4, Blokker
Een van de laatste fruitkwekerijen waar
het gebied Bangert/Koewijzend sinds de
15
19de eeuw om bekend stond. Op dit bedrijf
vindt u nog drie zogenaamde kniekassen
(serres) uit het eind van de jaren
’20 van de vorige eeuw. In een daarvan
wordt nog steeds de Alicante-druif geteeld.
Een in 1943 herplaatst warenhuis
afkomstig uit Oudendijk is eveneens bewaard
gebleven, met een naastgelegen
ketelhuis uit hetzelfde jaar. Schuin achter
het in 1930 gebouwde woonhuis een
bewaarschuur voor appelen uit 1938. In
de voortuin staat een beschermde hoogstamboom,
een blonde goudreinet ‘Boskoop’.

26 Mariakapel
Korte Achterstraat 2A
Kapel uit 1508, onderdeel van het voormalige
Mariaklooster. Het naastgelegen
complex werd na de hervorming burgerweeshuis
en de kapel zelf wapenarsenaal
voor de Staten van Holland en Westfriesland.
De gotische voorgevel is gepleisterd
en na een brand in 1877 voorzien van een
neoclassicistische toegangspartij. Het gotische
uiterlijk van de kapel is goed waarneembaar
vanuit de vroegere weeshuistuin,
via het poortje aan de kant van de
Turfhaven te bereiken. De kapel is nu in
gebruik als tentoonstellingsruimte van het
kunstenaarsinitiatief Hotel Mariakapel en
cultureel café.
27 Mariaklooster/Burgerweeshuis
Korte Achterstraat/Weeshuistuin
Toegankelijk via poortje aan de Weeshuistuin.
Dit is de voormalige binnentuin
van het Mariaklooster. Vanaf het poortje
gezien links de gotische kapel uit 1508
en rechts de voormalige kloostergebouwen,
die na de hervorming tot in de jaren
1960, dus bijna vier eeuwen lang, als
burgerweeshuis dienst deden. De gevels
van deze gebouwen dateren grotendeels
uit de 18de eeuw. Achter de kapel
zijn de fundamenten van de vroegere
28
Claas Stapelhofje
Munnickenveld 21
Voormalig vrouwenhofje gesticht door
Claas Stapel en twee vrienden in 1682.
Twee historische waterpompen zijn nog
16
Catharinakapel boven het maaiveld opgetrokken.
Hardstenen waterpomp in
Lodewijk XV-stijl. Schuin daartegenover
in de hoek van de muur is nog een vroegere
wandpomp aanwezig. Een regenpijp,
nog uit loden delen bestaand, voert
het hemelwater naar een ondergrondse
waterverzamelbak, waar het water uit
opgepompt wordt. De plataan en de
linde zijn als monumentale bomen beschermd.
aanwezig. Het renaissance toegangspoortje,
mogelijk uit de werkplaats van
Hendrick de Keyser, heeft in de Kruisstraat
gestaan als toegang tot het terrein
van het voormalige Ceciliaklooster, waar
de Latijnse school was gevestigd.

29 Statenlogement en Ceciliakapel
Nieuwstraat/Nieuwsteeg
De ‘broeders van goeden wille’ hebben
al in 1385 op deze plaats het Jeronymitenklooster
gesticht. Een halve eeuw
later gaven zij al hun bezittingen aan
het nonnenklooster van St. Cecilia op
voorwaarde dat de nonnen een nieuwe
17
kapel zouden bouwen. Deze kapel van
1453 staat er nog steeds. Na de reformatie
veranderde de functie van de gebouwen:
de Gecommitteerde raden van
Westfriesland en het Noorderkwartier
gebruikten het als logement en de kapel
werd als eetzaal gebruikt. Het grote
schilderij van de slag op de Zuiderzee
(de Spaanse vloot van admiraal Bossu
tegen de Watergeuzen en de Westfriezen)
is van Jan Blanckerhoff uit 1668.
De houten lijst is gemaakt door Jan Kinnema
voor een bedrag van ƒ 475, maar
hij kreeg nog ƒ 100 extra vanwege de
buitengewone kwaliteit van het houtsnijwerk.
De eetzaal kreeg de tegenwoordige
inrichting in 1788 door architect
Leendert Viervant en acht jaar later
werd het complex aangekocht door de
stad Hoorn en ingericht als stadhuis, de
eetzaal werd raadzaal.
Breed 33, 1621 KA Hoorn
Telefoon: (0229) 21 27 17
Fax: (0229) 21 10 22
E-mail: info@keizerskroonhoorn.nl
Website: www.keizerskroonhoorn.nl

30 Kloosterpoortjes en tuin
Nieuwstraat, Wisselstraat,
Kerkplein
Vanaf de Nieuwstraat, tussen nrs. 18 en
20, door het poortje de Wisselstraat in.
Een eenvoudige, bakstenen poortomlijsting,
die van zes natuurstenen blokjes
is voorzien. Let op de ongebruikelijke
toepassing van de houten sleutelstukken
als console voor de houten zolderingbalken.
Daarna, ongeveer 50 m.
rechts in de Wisselstraat, het kloosterpoortje
van het in 1606 gestichte Oude
Vrouwenhuis, dat weer op het terrein
van het in 1602 afgebrande Geertenklooster
is gesticht. Boven de doorgang
een fries met jaartalcartouche en leeuwenkoppen
en hoger een door geblokte
pilasters geflankeerde moderne gevelsteen,
die geïnspireerd is op de sterk
verweerde oorspronkelijke voorstelling
van twee zittende met elkaar pratende
vrouwen. In het gebouw links van het
poortje was van 1639 tot 1885 de bank
van lening gevestigd. Het poortje geeft
via een gang die gedeeltelijk overwelfd
is met een kruisribgewelf en deels met
een houten tongewelf toegang tot een
binnentuin. Deze binnentuin van het
vroegere Oude Vrouwenhuis en Geertenklooster
door, volgt een poortje met
omlijsting van Namense steen met op
de sluitsteen van de boog het wapen
van Hoorn. Vervolgens, na een houten
31 Molen De Krijgsman
Noorderdracht 61, Oosterblokker
De geschiedenis van molen De Krijgsman
in Oosterblokker begint in 1602. Aan de
overkant van de Noorderdracht werd een
standerdmolen gebouwd. Toen deze in
1862 geheel omwaaide werd een nieuwe
achtkantige houten molen gebouwd,
De Krijgsman. Deze molen verbrandde
18
overwelfde gang uitkomend op het
Kerkplein, weer een poortje namelijk
van ‘Het Oude Vrouwen Huys’. Dit
poortje uit 1610 heeft een Dorische
poortomlijsting tussen Ionische halfzuilen.
Een bijzondere versiering vormen
o.a. de ‘scharnieren’ rond de halfzuilen.
In de bovenhoeken twee putti met een
zandloper en doodshoofd als symbolen
van vergankelijkheid, toepasselijk voor
een oude-vrouwenhuis. Het fronton
wordt doorbroken door het wapen van
Hoorn en geflankeerd door twee zittende
vrouwenfiguren.
in september 1896 door blikseminslag.
Voor de herbouw zijn delen gebruikt van
een molen uit Zaandam-Oost. Omdat er
in de omgeving veel fruitteelt was, werd
de molen, om genoeg wind te vangen,
op een vijf meter hoge onderbouw geplaatst.
Hierdoor werd de nieuwe molen
De Krijgsman, met een stellinghoogte
van 10.40 meter de hoogste molen van
Noord-Holland.

32 VOC-pakhuizen
Onder de Boompjes 22/Pakhuisstraat
Twee voormalige pakhuizen van de
Hoornse kamer van de Verenigde Oostindische
Compagnie. Het rechter pakhuis
van 1606 (verlengd tussen 1630 en
1639), het linker vermoedelijk van 1610.
Eenvoudige renaissance trapgevels tegen
hoog zadeldak. Boven de deur van
het rechter pakhuis een cartouche met
het bouwjaar 1606 en een geopende
baal met Oost-Indische specerijen. In de
linker voorgevel een grote gevelsteen
met 17de-eeuwse driemasters. Inpandig
heeft het rechter pakhuis aan de Onder
de Boompjeskant een schouw uit het
laatste kwart van de 18de eeuw met in
reliëf een tak van de nootmuskaatboom,
Mercuriusstaf en twee specerijbalen met
het monogram van de Hoornse VOC. Dit
gedeelte van het rechter pakhuis herbergt
het onderkomen van de Vereniging
Oud Hoorn met een voorlichtingsbalie
over de geschiedenis van Hoorn. In
het linker pakhuis is theater Het Pakhuis
33 Admiraliteitsgebouwen/gevangenis
Oostereiland
Het Oostereiland is rond het midden van
de 17de eeuw aangelegd. Kort daarna
liet koopman Cornelis Schuyt er enkele
pakhuizen bouwen die het oudste deel
vormen van het huidige gebouwencomplex.
Vanaf 1692 was hier de Admiraliteit
van Westfriesland en het Noorderkwartier
gevestigd met een eigen scheepswerf
en haven (de naastgelegen Grashaven).
In 1814 heringericht tot militaire gevan-
19
voor amateurtoneel en toneelcursussen
gevestigd.
genis en daarna in gebruik als verbeteringsgesticht
voor bedelaars, landlopers,
alcoholisten, souteneurs, enz. Vervolgens
weer gevangenis, o.a. na de Tweede
Wereldoorlog voor 500 collaborateurs
en kortgestrafte politieke gevangenen.
In de loop der eeuwen vele malen verbouwd
en uitgebreid. Sinds kort zijn hier
o.a. Cinema Oostereiland en het Museum
van de Twintigste Eeuw gevestigd.

Word lid van oud Hoorn
Al 95 jaar staat Vereniging Oud Hoorn
op de bres voor het behoud van cultureel
en historisch erfgoed in Hoorn.
Dat gebeurt op velerlei wijze. De vereniging
heeft een zeer uitgebreide website,
een documentatiecentrum en een
beeldbank waarin meer dan 17.000
opnames, organiseert wandelingen,
lezingen en exposities in het
verenigingsgebouw. Elk kwartaal komt in fullcolour
het Kwartaalblad uit met een keur aan interessante artikelen.
Oud Hoorn geeft ook boeken uit, zoals in november Hij komt van
Hoorn, de Hoornse stadsgeschiedenis over de negentiende eeuw,
geschreven door Jos Leenders, 800 pagina’s, rijk geïllustreerd.
(Voorintekening tot 15 september met korting. Zie website).
Nieuwe leden zijn zeer welkom. Meld u aan. U ontvangt dan de kaart
van Blaeu als welkomstcadeau. Het lidmaatschap bedraagt e 22,50 per
jaar. Aanmelden kan per telefoon, via de website, per e-mail of persoonlijk
in het Oost-Indisch Pakhuis.
Het Oost-Indisch Pakhuis, Onder de Boompjes 22, is geopend op dinsdag
en donderdag van 10 tot 16 uur en op zaterdag van 10 tot 14 uur.
Vereniging Oud Hoorn,
Onder de Boompjes 22, 1621 GG Hoorn.
Tel.: 0229 273570.
E-mail: info@oudhoorn.nl
(algemeen) en leden@oudhoorn.nl
(ledenadministratie, aanmelding nieuwe
leden). Website: www.oudhoorn.nl
20

34 Varen met een monument
Oostereiland westoever
Aan de westoever van het Oostereiland
is onlangs de nieuwe Museumhaven in
gebruik genomen. Vanaf deze plek kunt
u een zeiltochtje maken op het Markermeer
met een Varend Monument. De
vaartochtjes duren circa 40 minuten.
Aan de nieuwe steiger is plaats voor onder
andere authentieke botters, schouwen,
een Wieringeraak en een Groninger
zeetjalk. De Museumhaven is onderdeel
van het Centrum Varend Erfgoed dat in
het voorjaar van 2013 verrijst op de zuidpunt
van het eiland. Hier was in de 18 e
35 Historische speelgoedverzameling
Pakhuisstraat 10
Een 17de-eeuws woonhuis met grotendeels
nog aanwezig houtskelet, dat gedeeltelijk
is te zien in het opengestelde
36 Lourdeskapel
Pastoor Nuijenstraat 2, Zwaag
De zeshoekige kapel daterend uit 1882
met uitgebouwde Lourdesgrot is opgetrokken
in neogotische stijl. Opdrachtgever
voor de bouw was de toenmalige
pastoor van Zwaag, Petrus Franciscus
21
eeuw een scheepswerf van de Admiraliteit
gevestigd. Het nieuwe gebouw
krijgt een museaal ingericht Bezoekerscentrum
met historische documentatie
en vaste en wisselende exposities over
historische schepen, de Zuiderzeevisserij
en de maritieme geschiedenis van
Hoorn. Vanuit dit Centrum zullen verschillende
activiteiten worden ondernomen.
Het nieuwe onderkomen herbergt
voorts opslagruimte en werkplaatsen
voor onderhoud en restauratie aan historische
schepen.
en als winkel ingerichte voorhuis. Hier
bevindt zich een uitgebreide verzameling
historisch speelgoed en attributen van
niet meer gedane spelen en spelletjes.
Masker (1828-1906) die de kapel voor eigen
rekening liet bouwen. Hij had Lourdes
bezocht en wilde in navolging van
andere plaatsen in Zwaag een verkleinde
kopie laten maken van de grot waar
Bernadette Soubirous in 1858 Maria zag
verschijnen. Zie ook pagina 49.

37 Lutherse kerk
Ramen 4
In sobere Lodewijk XV- of rococostijl gebouwde
kerk uit 1769. Rijkelijk van rococo
snijwerk voorziene mahoniehouten kansel.
Dooptuin met messing doopboog.
Oorspronkelijke banken.
Het orgel gebouwd door Pieter Müller,
zoon van de befaamde orgelbouwer Christiaan
Müller, wordt regelmatig bespeeld.
De middelste van de drie uitgebeelde figuren
op het orgel stelt de harpspelende koning
David voor. De herenbank onder het
38
Doopsgezinde kerk
Ramen 31 en 31a
Voormalige doopsgezinde kerk uit 1864-
1865 gebouwd in rondboogstijl naar
ontwerp van de Hoornse civiel-ingenieur
H. Linse. Kenmerkend zijn de rondboogvensters
en de combinatie van rode baksteen
met contrasterende gepleisterde
onderdelen zoals vensteromlijstingen,
pilasters en lijstwerk. De ingang wordt
geaccentueerd door een rondboogportaal
waarin hardstenen zuilen bekroond
39
Westfries Museum
Roode Steen 1
Op de plaats van het huidige Westfries Museum
was vanaf de 15e eeuw het Proostenhuis,
de zetel van de afgevaardigde
van de bisschop van Utrecht. Nadat Hoorn
voor Willem van Oranje koos verdween de
Proost uit Hoorn en in 1596 namen de Gecommitteerde
Raden het gebouw in gebruik
als vergaderplaats. Dit college werd
ingesteld omdat de regio was afgesloten
van de rest van het opstandige Nederland,
Amsterdam was namelijk nog Spaans.
De huidige gevel werd gebouwd in
1631/32 in opdracht van de rekenmeester
van West-Friesland en het Noorderkwartier.
De gevel aan de binnenplaats dateert
uit de 18e eeuw; de klok werd geluid als
de vergadering begon. Bij de komst van de
Fransen in 1795 werd het college opgehe-
22
orgel heeft een rijkgesneden opzetstuk in
Lodewijk XV-stijl met klok.
door zeldzame kapitelen van gegoten
zink, een in de 19de eeuw nieuw bouwmateriaal.
Het voorste gedeelte van de
kerk werd tot 1935 bekroond door een
achtkantig torentje op een koepelachtige
onderbouw. Tot 1965 heeft het gebouw
als kerk dienst gedaan. Bij een renovatie
in 1995 is een verdiepingsvloer
aangebracht. Op de eerste verdieping,
bereikbaar via het buitentrappenhuis
rechts, kunt u de oorspronkelijke gestucte
wand- en plafondafwerking bekijken.
ven, en pas in 1817 werd het gebouw gebruikt
voor de arondissementsrechtbank.
Vanaf 1879 kreeg het pas opgerichte
Westfries Museum enige ruimtes in gebruik.
Zie ook www.wfm.nl

40 Waag
Roode Steen 8
41 Restaurant Ridderikhoff
Roode Steen 9 en Grote Oost 5
Beide panden van eind 16de-eeuwse oorsprong
en in 2001 grondig gerestaureerd
en ingericht tot café/restaurant met inzet
van mensen met een arbeidshandicap.
Roode Steen 9 heeft o.a. een eind 19deeeuwse
voorgevel en in de voorgang een
houten tweelingpoortje. In de gang een
stenen renaissance poortje. Alle verdiepingen
tonen delen van het houtskelet.
In 1882 toen hier café Dalmeijer gevestigd
was, werd achter het pand een wintertuin
gebouwd naar ontwerp van de
Hoornse architect A.C. Bleijs. Van 1924 tot
1995 was hier de landelijk bekende kostuumverhuurderij
‘de erven Ridderikhoff’
42 Gebouw Rozenkruizers
Roode Steen 15
Patriciërswoning ontstaan in de 18 e
eeuw na samenvoeging van drie be-
23
Het waaggebouw is in 1609 gebouwd
naar ontwerp van de bekende Amsterdamse
architect en beeldhouwer Hendrick
de Keyser. Bij de restauratie van
1912-1914 is de aangetaste buitenschil
van arduinsteen vervangen door hardsteen.
Thans ingericht tot café-restaurant.
De weegschalen zijn op één na
verwijderd, maar het mechaniek aan de
zoldering dat de schalen naar buiten kon
brengen, is nog aanwezig. Verder, ook de
verdieping, nagenoeg authentiek. Aan
de voorgevel beneden hangt nog het
klokje dat de opening en sluiting van de
waag aankondigde.
gevestigd. Grote Oost 5 herbergt een dagactiviteitencentrum
voor mensen met een
beperking.
staande huizen. Ruimtelijke structuur
nog aanwezig. Op de bovenste verdieping
en zolder (privé) is het houtskelet
nog zichtbaar. Tuin geopend, ook toegankelijk
via het Achterom
Er worden lezingen gegeven om 11.00 uur, 12.30 uur en 14.00 uur.
43 Monumentale bruine beuk
Westerblokker 125, Blokker
Ruim 200 jaar oude bruine beuk die van
gemeentewege beschermd is. Met een
stamomtrek van ruim zeven meter is het
de dikste bruine beuk in Noord-Holland.
Lopend bereikbaar via de inrit naast het
huis.

’Tot verfraaying der stad‘. Plantsoenaanleg in Hoorn in de 19 e eeuw
In de zeventiende en achttiende eeuw trekken de inwoners van Hoorn op mooie zondagen de
vaak stinkende stad uit voor een verfrissende wandeling. Populaire bestemmingen zijn de singels,
de Koepoortsweg en de daarop aansluitende lanen. De Koepoortsweg heeft ten behoeve
van de wandelaars naast de rijweg zelfs een afzonderlijke wandelweg. Tussen beide weggedeelten
laat het stadsbestuur in 1684 een rij palen slaan, zodat wandelaars voortaan ongestoord
kunnen flaneren, niet gehinderd door uitwijkende rijtuigen. Volgens een anonieme achttiendeeeuwse
dichter kunnen de Hoornse wandeldreven wedijveren met die van Haarlem, Den Haag
en zelfs de hoofdstad: ’Maar wie eens Hoorens wandelweegen met een opmerkend oog beschouwt,
roept weg nu Haags en Haarlems Hout. Hoe pragtig, fray of net geleegen, dees streeft
het in vermaak voorby, ja zelfs het tempe [lieflijk oord] aan het Y.‘ De Hoornse dominee Westerop
is zo mogelijk nog enthousiaster over de ’voorstads wandelweegen‘ en wijdt er een gedicht aan
van ruim honderd bladzijden. Een eeuw later hoeft de burger de stad niet meer uit voor een
aantrekkelijke wandeling. In de loop van de negentiende eeuw zijn immers alle stadswallen omgevormd
tot plantsoenen. Hierdoor is een fraaie, vrijwel aaneengesloten ’wandeling‘ ontstaan
waarvan nog grote delen bewaard zijn gebleven.
Het omvormen van stadswallen die hun verdedigingsfunctie verloren hebben in wandelparken
is een algemeen verschijnsel dat zich in Nederland voordoet vanaf het begin van de jaren twintig
van de negentiende eeuw. Haarlem is in 1821-’22 de eerste met de omvorming van de noordelijke
bolwerken in parken naar ontwerp van de bekende (landschaps)architect Jan David Zocher jr.
Na Haarlem volgen Leeuwarden (vanaf 1825), Arnhem en Utrecht (beide vanaf 1829), Zaltbommel
(vanaf 1834) en Hoorn (vanaf 1836). Hoorn behoort daarmee tot de vroege voorbeelden.
Tientallen steden zouden nog volgen, vooral in de tweede helft van de eeuw (o.a. Alkmaar vanaf
1863). De veelal in Engelse landschapsstijl aangelegde walplantsoenen zijn voor de gegoede
burgerij een geliefd middel geworden om zich te verpozen.
Hieronder wordt in chronologische volgorde ingegaan op de aanleg van de verschillende plantsoenen
in Hoorn in de negentiende eeuw.
Plantsoenen Baadland en Oude Doelenkade
De eerste twee plantsoenen die het stadsbestuur laat aanleggen bevinden zich aan weerskanten
van de huidige Binnenhaven, namelijk op het Baadland en langs de Oude Doelenkade, tussen
Mallegomsteeg en Karperkuil. Op het Baadland waren aanvankelijk scheepswerven gevestigd
en vanaf 1612 woningen en pakhuizen. Door de neergang van de stad na de zeventiende eeuw
werden veel huizen gesloopt en op de kadastrale kaart van 1823 blijkt op het Baadland zelfs
alle bebouwing verdwenen. Van de bebouwing tussen Mallegomsteeg en Karperkuil resteerden
enkele huizen waarachter zich een gracht uitstrekte, de Lindengracht. De Hoornse kroniekschrijver
C.A. Abbing, rector van de Latijnse School, schrijft over de herinrichting van beide terreinen:
“1837-1842. Huizen op
de Linden-gracht afgebroken,
de gracht zelve grootendeels
gedempt, het terrein effen
gemaakt en beplant; ook het
Baadland, reeds in eene weide
herschapen, tot eene wandeling
aangelegd.” Op de stadsplattegrond
uit 1890 (zie p. 36)
zien we onder het midden de
huidige Binnenhaven, toen
’De Oude Doelen‘ geheten,
en ter weerszijden daarvan
de beide plantsoenen. Duidelijk
herkenbaar is de natuurlijk
Prentbriefkaart uit 1904 met rechts het plantsoen langs de Oude
Doelenkade (collectie auteur)
24

Stadsplattegrond uit 1869 waarop duidelijk herkenbaar de in Engelse landschapsstijl aangelegde walplantsoenen
rond de binnenstad (collectie Westfries Museum)
ogende asymmetrische aanleg met slingerpaden, kenmerkend voor de toen populaire Engelse
landschapsstijl. Een eerdere stadsplattegrond uit 1869 laat een vergelijkbare aanleg zien en doet
vermoeden dat de twee plantsoenen vanaf het begin zijn aangelegd in landschapsstijl. Wie de
oorspronkelijke aanleg en beplanting ontworpen heeft, is niet bekend. Uit de notulen van burgemeester
en wethouders blijkt dat het Baadland, voordat het als plantsoen werd ingericht,
eerst is opgehoogd. In maart 1836 wordt namelijk aanbesteed het ophogen en ’applaneren‘ (effenen)
van het Baadland. Het werk wordt na provinciale goedkeuring voor ƒ 1800,- gegund aan
Jan Stader. De voor de ophoging benodigde grond wordt gevonden door een gedeelte van de
binnenhavens uit te diepen. Hierdoor is het project ook financieel haalbaar, want de gemeente
mag de kosten in mindering brengen op het Hoornse aandeel in de totale kosten voor het uitdiepen
van de havens. Onduidelijk blijft of het van meet af aan de bedoeling was het Baadland
als plantsoen in te richten. Wellicht wilde de gemeente het aanvankelijk slechts als grasland verpachten.
Dat het terrein eerst in een weide herschapen was, zoals Abbing schrijft, wijst in die
richting. Het verfraaien van de stad door het planten van bomen en struiken is wel een idee dat
al in 1836 leeft. In september dat jaar wordt namelijk door burgemeester en wethouders een
voorstel ’tot het verfraayen der stad door beplantingen‘ om advies aangehouden. Het gaat hierbij
om ’sommige ledige terreinen‘, maar welke staat niet vermeld. Overigens waren al eerder op
leeggekomen erven bomen geplant; Kroon en Kapteyn melden in hun kroniek bij het jaar 1820:
“Toen de erge koude voorbij was, begon men jonge boomen te planten op de plaatsen waar
vroeger huizen gestaan hadden, tevens werden veel wegen opnieuw bestraat.”
Van het plantsoen tussen de Mallegomsteeg en de Karperkuil is in 1902 een groot deel als bouwterrein
verkocht aan drie particulieren met de verplichting hier binnen drie jaar zes herenhuizen
te bouwen (Oude Doelenkade 27-37, nu rijksmonument). In de jaren twintig en dertig zou ook
de rest van het plantsoen worden opgeofferd voor woningbouw en als bedrijfsterrein. Het Baadland
is dit lot bespaard gebleven en na 175 jaar nog steeds als plantsoen in gebruik.
25

Plantsoen Westerdijk en Zuiderplantsoen
Volgens Abbing zijn het plantsoen langs de Westerdijk en het inmiddels verdwenen Zuiderplantsoen
– dit lag ten Oosten en Zuiden van de Karperkuil - aangelegd in de periode 1837-1842. Hij
schrijft hierover: “De Westerdijk, van de Westerpoort tot voorbij de Proostensteeg, door [het ambacht
van] West-Vriesland [genaamd Drechterland] in beheer en onderhoud overgenomen, aanmerkelijk
opgehoogd, verbreed, door eene steenen glooijing aan den zeekant versterkt en door
plantzoen aan de binnenzijde verfraaid. (…) De Karperkuil aanmerkelijk verkleind en beschoeid,
de grond van het A.B.C. en den Binnenluijendijk effen gemaakt, opgehoogd en tot wandeling
aangelegd (…).” Voor de overdracht van het deel van de Westerdijk gelegen binnen de stad
aan het ambacht Drechterland was in 1836
een contract gesloten tussen de stad Hoorn,
het ambacht Drechterland en de Hoofdingelanden
van Westfriesland. Nog datzelfde jaar
wordt door het dijkbestuur van Drechterland ƒ
659,81 uitgegeven “voor de beplantingen van
dien dijk als voor het bepuinen van vier rijpaden.”
Op grond van de bepalingen in het con-
Het plantsoen langs de Westerdijk omstreeks 1920
met duidelijk herkenbaar de toen nog aanwezige
slingerpaden. Waar deze elkaar kruisen is een zitbank
geplaatst (bron: J. van der Gulik en G. van
der Zel, Hoorn in oude ansichten deel 1)
26
tract declareert Drechterland dit bedrag begin
1837 bij de stad. In november van het jaar daarop
wordt door het dijkbestuur nogmaals een
bedrag gedeclareerd, nu ƒ 1642,- voor in de
loop van dat jaar gedane betalingen “wegens
beplanting aan den Westerdijk en andere terreinen.”
Welke andere terreinen wordt niet ver-
meld. Het voorgaande doet vermoeden dat met de aanleg van het plantsoen langs de Westerdijk
reeds in 1836 een begin is gemaakt en dat de werkzaamheden in 1838 zijn voltooid.
De aanleg van het Zuiderplantsoen zal afgaande op Abbing gelijktijdig of kort daarna hebben
plaatsgevonden. Renckens schijft over de aanleg van dit plantsoen het volgende: “In de jaren
rondom 1840 verbeterde de stad de wegen op de Binnenluiendijk en ‘t ABC (…) en verfraaide de
inmiddels bijna geheel braak liggende omgeving met een plantsoen (het Zuiderplantsoen).” Op
de stadsplattegrond van 1869 zien we het plantsoen langs de Westerdijk en het Zuiderplantsoen
duidelijk weergegeven (zie p. 25). Uit de getekende slingerpaden op de kaart valt af te leiden dat
beide oorspronkelijk zijn aangelegd in Engelse landschapsstijl. In 1888 stelt de gemeenteraad
de namen van de plantsoenen officieel vast. De gehele plantsoenstrook vanaf de Hoofdtoren
tot aan het Keern krijgt de naam Westerplantsoen. Zowel het plantsoen langs de Westerdijk als
het plantsoen op de Hoge Vest maakt daar deel van uit. De naam Zuiderplantsoen wordt toegekend
aan de plantsoenaanleg vanaf de Oosterpoort tot aan de sluis bij de Hoofdtoren, dus
inclusief het plantsoen op het Baadland. Op dit laatste gedeelte na is het Zuiderplantsoen in de
loop van de twintigste eeuw geleidelijk opgeofferd om uiteindelijk geheel plaats te maken voor
woningbouw. Het enige wat hier nog herinnert aan dit verdwenen plantsoen is een straatnaam.
Het plantsoen langs de Westerdijk is nog wel
herkenbaar, maar de vele parkeerplaatsen
hebben het er niet mooier op gemaakt.
Plantsoen Hoge Vest
In 1510 wordt vanwege de toenemende dreiging
van de hertog van Gelre tussen de Noorderpoort
en de Westerpoort een nieuwe vestinggracht
gegraven, de Westerpoortsgracht,
met daarachter een zwaardere verdedigingswal,
de Hoge Vest. Oorspronkelijk lag de westelijke
vestingwal met bijbehorende gracht
meer oostelijk, langs het Scharloo, de noorde-
Plantsoen op de Hoge Vest met de Westerpoortsgracht
en de brug over de doorvaart naar de
eerste vestinggracht, 1903 (collectie Westfries
Archief))

Ontwerptekening van K.G. Zocher voor het plantsoen op de Hoge Vest (collectie Westfries Archief)
lijke helft van de Dubbele Buurt en de Vale Hen. De Hoge Vest wordt in 1546 versterkt met een
muur. Achter deze muur is in de eerste helft van de Gouden Eeuw een rij huizen gebouwd. De
Hoornse kroniekschrijver Velius meldt dat hiermee in 1618 wordt begonnen. De eerste kadastrale
kaart (1823) laat nog steeds een rij huizen zien en ook de oorspronkelijke vestinggracht ter
plaatse van de Vale Hen is nog aanwezig.
Rond 1840 zijn er plannen om de Hoge Vest om te vormen in een fraai plantsoen. In de raadsvergadering
van oktober dat jaar licht burgemeester Van de Blocquerij, mogelijk de initiatiefnemer,
het “plan tot verfraaijing van de Hooge Vest bij de Westerpoort” toe. De kosten worden geraamd
op ƒ 520,- à ƒ 530,-. “Zijn Edelachtbare betoogd het wenschelijke van deze verbetering, waarmede
reeds voor een gedeelte zou worden uitgevoerd het grootere, door den architect Zocher
vervaardigde plan, waarvan insgelijks aan de leden inzage gegeven wordt (…)” Dit grotere plan
is bewaard gebleven en bevindt zich in het Westfries Archief. Het is een ingekleurde ontwerptekening
in vogelvlucht voor een plantsoen ter plaatse van de Hoge Vest en de vestinggrachten ter
weerszijden. Ook dit ontwerp is evenals de twee eerdergenoemde plantsoenen vormgegeven in
Engelse landschapsstijl. Het laat een schijnbaar natuurlijk gevormd landschap zien met een aantrekkelijke
afwisseling van groepen heesters en/of bomen en open gazons waarin solitaire bomen.
De twee rechte grachten zijn omgevormd tot fraaie waterpartijen met gebogen contouren
en met elkaar in verbinding gebracht. Op dit punt bevindt zich een brug waar de slingerpaden
samenkomen. Door de afwisseling van open stukken en hogere groenpartijen wordt de wandelaar
schilderachtige doorkijkjes geboden op
de waterpartijen en de omgeving. Rechtsonder
is de tekening gesigneerd ’K.G. Zocher archit.
Utrecht‘. Karel George Zocher was evenals
zijn bekende broer Jan David jr. tuinarchitect
en architect en had al eerder walplantsoenen
ontworpen, voor Tiel en Purmerend (zie kadertekst
op p. 29). De opdracht om de Hoge
Vest in een wandelplantsoen te herscheppen
had Karel George vermoedelijk te danken aan
zijn al bestaande contacten met het gemeen-
tebestuur in verband met de herbouw van
de in 1838 afgebrande Grote Kerk waarvoor
hij het ontwerp leverde. De gemeente was als
eigenaar van de toren nauw bij dit project be-
27
Prentbriefkaart uit 1916 met het door K.G. Zocher
ontworpen plantsoen op de Hoge Vest gezien vanaf
de Westerdijk (bron: www.inoudeansichten.nl).

De door K.G. Zocher ontworpen Grote Kerk na de
brand van 1878. Kenmerkend voor de in die tijd
populaire neoclassicistische stijl zijn de vier forse
zuilen (collectie Westfries Archief).
28
trokken. Overigens wordt de in 1842-’44 herbouwde
Grote Kerk (in 1878 afgebrand) met
haar imposante zuilenfront vaak ten onrechte
aan Jan David jr. toegeschreven. Uit de archiefstukken
blijkt niet of Karel George zelf met het
voorstel is gekomen om de Hoge Vest om te
vormen in een wandelpark of dat dit gebeurde
op uitnodiging van de burgemeester en/of de
wethouders. Het zal hun niet ontgaan zijn dat
de wallen van andere steden als Haarlem, Purmerend
en Utrecht door de broers Zocher herschapen
waren in fraaie plantsoenen.
Omdat de gemeentefinanciën het niet toelaten
om zelfs maar een begin te maken met de
uitvoering van het plan, komt burgemeester
Van de Blocquerij met het verrassende voor-
stel om de eerste fase te betalen uit de presentiegelden van de raadsleden over 1840. De gemeentesecretaris
en de plaatselijke belastingontvanger heeft hij al bereid gevonden ook een
duit in het zakje te doen. De raad kan moeilijk achterblijven en het voorstel wordt bijna unaniem
aangenomen. Eén raadslid is tegen omdat hij al schade lijdt door de sloop van panden voor de
plantsoenaanleg. Bij de aanleg van het plantsoen in de jaren daarop wordt de bakstenen vestingmuur
op de Hoge Vest afgebroken en de aarden stadswal gedeeltelijk geslecht. Kroon en
Kapteijn melden in hun kroniek dat in 1844 aan 65 behoeftige gezinshoofden als werkverschaffing
wordt opgedragen het plantsoen te voltooien. Met dit en andere gemeentelijke projecten
verdienen ze vijftig à zestig cent per dag. Voor de financiering is in navolging van andere steden
een vereniging opgericht die geld
inzamelt onder de inwoners.
De foto hiernaast uit omstreeks
1930 geeft een mooi sfeerbeeld van
het plantsoen op de Hoge Vest. Twee
jaar later, in 1932, zou het plantsoen
worden afgegraven. Het water van
de eerste vestinggracht langs de
Dubbele Buurt was al eerder, vanaf
1902, geleidelijk gedempt met afval,
puin en grond. Wat tegenwoordig
resteert van het plantsoen van
Zocher is de Westerpoortsgracht
en een smalle groenstrook direct
ten oosten daarvan. Wie goed kijkt
herkent nog de gebogen contour
van het oostelijke talud en de plaats
waar zich de doorvaart naar de eerste
vestinggracht bevond.
Door K.G. Zocher ontworpen plantsoen op de Hoge Vest gezien
richting Breed, circa 1930. Kenmerkend voor de Engelse
landschapsstijl zijn onder meer het glooiende terrein en de
slingerpaden. Rechts is de Westerpoortsgracht herkenbaar
(collectie Westfries Archief).
Plantsoen tussen Noorderpoort en Koepoort
In de raadsvergadering van december 1842 komt aan de orde “een door heeren burgemeester
en wethouderen ontworpen plan tot het verschaffen van werk aan een aantal behoeftige ingezetenen
gedurende de wintermaanden, tot het verfraaijen van een gedeelte der stad, en tot
verkoop van eenen steenen muur tusschen de Koepoort en Paardenmarkt met de op den wal
staande boomen en een der oude torens aldaar, met welker provenu volgens daarbij gevoegde
berekening de uitgaven zullen kunnen worden bestreden.” Uit de opmerking in de marge blijkt
dat met het ’verfraaijen van een gedeelte der stad‘ bedoeld wordt de aanleg van een plantsoen

Karel George Zocher
Architect Karel George Zocher (1796-1863), de ontwerper van het plantsoen op de Hoge Vest, is
een telg uit een bekende Haarlemse familie van (landschaps)architecten. Zijn oudere broer Jan
David jr. was zoals gezegd de eerste die in ons land een stadswal herschiep in een plantsoen
(Haarlem 1821-‘22). Naderhand zou Jan, naast tientallen andere projecten waaronder de Amsterdamse
Beurs (de voorganger van de Beurs van Berlage) en het Vondelpark, ook de walplantsoenen
van Amersfoort, Delft, Schiedam en Utrecht aanleggen. Karel hield zich, nadat hij zich in
1837 als zelfstandig architect gevestigd had, evenals zijn broer zowel met het ontwerpen van
gebouwen als tuin- en landschapsarchitectuur bezig. Immerzeel schrijft in zijn boek De levens
en werken der Hollandsche en Vlaamsche kunstschilders, beeldhouwers, graveurs en bouwmeesters
van het begin der vijftiende eeuw tot heden uit 1843 dat Karel mede door zijn vader als architect is
opgeleid. “Door eigen studie zich verder bekwaamd en als bouwmeester te Utrecht zich nedergezet
hebbende, werd aldaar onder zijne directie in 1840 en 1841 eene Roomsch Katholijke kerk
[de Sint-Augustinuskerk] gebouwd, terwijl hij in de laatse drie jaren 4 nieuwe buitenplaatsen te
Oostkappel, in de Province Zeeland, aangelegd, en de stadswallen van Middelburg, Tiel, Hoorn
en Purmerende op eene smaakvolle wijze in aangename wandelingen hervormd heeft. Ook is
het onder zijn opzigt dat de herbouwing der over eenige jaren afgebrande Groote kerk te Hoorn
plaats heeft.”
op de stadswal tussen Paardenmarkt (het terrein waar nu de Waterdrager staat) en Nieuwland,
oftewel tussen de Noorderpoort en de Koepoort. Een creatief plan: met de plantsoenaanleg
wordt niet alleen de stad verfraaid, maar ook een aantal behoeftige werklozen aan werk gehol
pen, en dat zonder dat het de gemeentekas iets hoeft te kosten. De gemeenteraad gaat dan ook
akkoord met het plan, maar wel op de uitdrukkelijke voorwaarde dat “in geen geval de uitgaven
de ontvangsten te boven gaan.” Nadat ook Gedeputeerde Staten hun goedkeuring hebben verleend,
worden begin 1843 de genoemde vestingmuur en kruittoren, de Gemene-Rederskruittoren,
publiek voor afbraak verkocht. De opbrengst bedraagt ƒ 1305,-. De verkoop van de op
de vest aanwezige bomen levert ƒ 493,65 op. Met de opbrengsten wordt in 1843 de vest tussen
Noorderpoort en Koepoort herschapen in een aantrekkelijk wandelplantsoen. Dat hiervoor een
historische vestingmuur en kruittoren moeten wijken, wordt in die tijd nog niet betreurd. Een
tweede kruittoren, de Admiraliteitstoren in het verlengde van de Veemarkt, mag overigens wel
blijven staan in het nieuwe plantsoen. Deze toren verkeert wellicht in betere staat, maar zou, na
nog in 1868 verbouwd te zijn tot bergplaats voor petroleum, in 1879 alsnog het veld moeten ruimen
in verband met de aansluiting van Hoorn op het spoorwegnet. Toen zou ook het walplantsoen
zelf grotendeels verdwijnen, maar uiteindelijk kwam er een nieuw stadspark voor terug, het
Noorderplantsoen (zie p. 33).
Oosterplantsoen
Het Oosterplantsoen is het gedeelte van het walplantsoen tussen de Oosterpoort en de Veliusbrug.
In de negentiende eeuw wordt ook het plantsoen op de voormalige Koepoortsvest tussen
Pakhuisstraat en Koepoortsbrug tot het Oosterplantsoen gerekend, maar voor de duidelijkheid
is voor dit deel de huidige naam Achter de Vest aangehouden (zie verder). In het gemeenteverslag
van 1864 wordt voor het eerst gesproken van “het plantsoen bij de Oosterpoort.” In oorsprong
zal het Oosterplantsoen daarom dateren van vóór dat jaar. Wanneer het is aangelegd en
door wie is vooralsnog onbekend. De kaart van 1869 laat een aanleg in Engelse landschapsstijl
zien met een slingerpad.
Zestien jaar later gaat bijna het hele plantsoen tussen de Oosterpoort en het bastion ter hoogte
van de huidige Veliusbrug op de schop. In de raadsvergadering van 9 december 1884 wordt het
college gemachtigd “tot het vellen en verkoopen van eenige boomen aan het bastion en de Oosterpoorts
Vest; dat terrein door afgraving en verplaatsing van aardspecie voor te bereiden voor
den aanleg van plantsoen en tot het doen van een beroep op de ingezetenen der gemeente, om
uit de door deze te verstrekken vrijwillige bijdragen een fonds te verkrijgen, waaruit de kosten
29

van bovenbedoelde werken zullen kunnen worden gevonden; een en ander met het doel om,
op het voorbeeld van andere gemeenten, aan hen die zooals zoovelen, tijdelijk zonder werk zijn,
voor zooveel en voor zoolang mogelijk eenig werk te verschaffen.” Het in 1933 aangelegde Wilhelminapark
is dus niet het eerste als werkverschaffingsproject aangelegd plantsoen in Hoorn;
ook in de negentiende eeuw is al sprake van de aanleg van plantsoenen om werklozen tijdelijk
werk te bieden. De eerste keer dat dit gebeurde was zoals we zagen al in 1843 bij de aanleg van
het plantsoen tussen Noorderpoort en Koepoort.
Eind 1884 wordt begonnen met het vellen van de bomen en het grondwerk voor het Oosterplantsoen.
Voor het ontwerp van het nieuwe plantsoen neemt het college contact op met tuinarchitect
Dirk Wattez in Bussum die eerder het Noorderplantsoen heeft ontworpen (voor meer
informatie over hem zie p. 35). In februari 1885 keurt de raad een door hem ontworpen plan
goed voor de aanleg en beplanting van de Oosterpoortsvest, van het bastion tot de brug bij het
Watertje (zie prentbriefkaart). Ook wordt het college gemachtigd om “de boomen, welke alsnog
aan een behoorlijke uitvoering
van dat plan in den weg stonden,
of waarvan de wegruiming
om andere redenen gewenscht
werd, te doen vellen.
Het werk werd toen met kracht
aangevat en voortgezet, zoodat
aanleg en beplanting nog
vóór den aanvang van den
zomer van 1885 geheel waren
voltooid.” Vervolgens worden
in het gemeenteverslag
Oosterpoortsgracht met in de verte de Oosterpoort en rechts daarvan
het Oosterplantsoen waarin een brug over het nu gedempte
Watertje dat uitmondde in de gracht (collectie Westfries Archief).
30
enkele gloedvolle woorden
gericht aan het adres van de
gulle gevers: “Mogen we ons
thans weder verheugen in den
aanwinst van een fraai en naar
den eisch aangelegd gedeelte plantsoen, den ingezetenen, die door hunne milde bijdragen tot
werkschaffing de uitvoering van het werk bevorderden, strekke dat plantsoen als een blijvend
bewijs van hun betoonden weldadigheidszin.” Na aftrek van de opbrengst van de verkoop van
de bomen bedroegen de totale kosten voor aanleg en beplanting van het Oosterplantsoen
ƒ 5321,40. De opbrengst van de inzameling was ƒ 3529,93, zodat er ƒ 1791,46 overbleef voor
rekening van de gemeente. Tuinarchitect Wattez zou ook later als adviseur betrokken blijven bij
het Hoornse groen. Zo worden mede op zijn advies vanaf 1888 de bestaande bomen langs de
Draaf- en Westersingel vervangen door jonge iepen.
Plantsoen Achter de Vest
Omdat de stadsmuur langs de Koepoortsvest (nu Achter de Vest) in bouwvallige staat verkeert,
besluit de gemeenteraad begin 1872 deze voor afbraak te verkopen. Daarna is het voornemen
om “genoemde vest voor zooveel noodig te slechten, opnieuw aan te leggen, en met heester-
en andere gewassen te beplanten.” Van de bestaande bomen zullen er 42 worden gerooid en
verkocht omdat ze merendeels hol zijn en regelmatig tijdens stormen zwaar beschadigd raken.
Een maand later, op 4 februari, wordt de oude stadsmuur die zich uitstrekt van de gesloopte
Koepoort tot aan de stadsfabriek op de hoek van Achter de Vest en Pakhuisstraat, openbaar
voor afbraak verkocht (voor ƒ 551,- aan P. Broekman). “Het digtmaken en vaststampen der gaten
van de geroode boomen op bovengenoemde vest, alsook het afgraven, verlagen en verhoogen
van den grond en het maken van zinkstukken enz. op den 6 Maart daaraanvolgend in het openbaar
aanbesteed, werd aangenomen door Klaas de Hart, aannemer te Schardam, voor ƒ 395,-.”
In oktober van hetzelfde jaar machtigt de raad burgemeester en wethouders “om nog in dit jaar
eenige gelden te besteden aan het verder in orde brengen, aanleggen en beplanten van de Vest

De singelgracht met links het plantsoen Achter de Vest, 1904. Duidelijk herkenbaar is het slingerpad dat
ter plaatse van de Mariatoren daalt richting gracht (collectie Westfries Archief).
naar de Stadsfabriek, waartoe volgens een door hem gevraagde opgaaf van den heer Leendertz
(kweekeling van Linaeus) wonende te Medemblik, eene som van ongeveer ƒ 500,- zal gevorderd
worden.” Deze Leendertz is blijkens het bevolkingsregister van Medemblik de 22-jarige Willem
Leendertz, geboren op 15 juli 1850 in het Friese Woudsend als oudste zoon van de doopsgezinde
predikant Pieter Leendertz en Janske Wagenaar. Het gezin vestigt zich in 1864 in Medemblik
waar zijn vader tot aan zijn dood in 1880 als predikant werkzaam zal blijven. Willem heeft duidelijk
een andere interesse en mag een opleiding gaan volgen aan de Tuinbouwschool Linnaeus
in de Watergraafsmeer. Deze school is in 1866 opgericht door de Koninklijke Nederlandsche
Tuinbouw Maatschappij Linnaeus en gevestigd in Huize Frankendael.
In oktober 1871 keert Willem terug uit de Watergraafsmeer en gaat wonen in het ouderlijk
huis in Medemblik. Als beroep wordt bij inschrijving achter zijn naam vermeld ’Bloemist‘. Vier
jaar later vertrekt hij naar Naarden. Nader onderzoek kan meer gegevens over zijn leven en
werk opleveren. Zeker is dat hij in juli 1899 op 48-jarige leeftijd vermoord wordt in Johannes-
Ontwerp voor de aanleg van een plantsoen tussen de Koepoort en de Oosterpoort (collectie Westfries
Museum)
31

Leerlingen van de Tuinbouwschool Linnaeus op
Frankendael, 1890 (bron: J.H. Kruizinga, 350 jaar
Watergraafsmeer)
32
burg. Het aanleggen en beplanten van het
plantsoen op de Koepoortsvest wordt aan
Leendertz opgedragen en hij ontvangt voor
zijn werkzaamheden ƒ 539,15. In 1873 worden
ter afscheiding van het plantsoen nieuwe
palen met gegalvaniseerde draden geplaatst
door de Hoornse aannemer Maarten Godvliet
(voor ƒ 214,-).
Een ontwerp of beplantingslijst van Leendertz
is voor zover bekend niet bewaard gebleven.
Oude foto’s en de stadsplattegrond van 1890
wijzen op een aanleg in Engelse landschaps-
stijl. In het Westfries Museum bevindt zich een ingekleurde ontwerptekening voor een nieuw
plantsoen op zowel de Koepoortsvest als het vervolg tot aan de Oosterpoort (zie p. 31). Dit ongesigneerde
ontwerp zou van Leendertz kunnen zijn, maar omdat hierop nog de in 1871 gesloopte
Koepoort is getekend lijkt dit minder waarschijnlijk. In de raadsvergadering van januari 1872
wordt een plan van tuinman Caspar Schut, belast met het onderhoud van de plantsoenen, voor
het beplanten van de Koepoortsvest besproken en afgewezen. Mogelijk is de ontwerptekening
het plan van Schut, maar gezien het professionele handschrift en de tekenstijl lijkt dit onwaarschijnlijk.
Raadslid J.A. Heule doet in genoemde vergadering de suggestie om de Hoornse architect
A.C. Bleijs een tekening te laten maken (Heule kende Bleijs goed: zijn herenhuis Grote Noord
20 is door hem ontworpen). Dit idee vindt instemming, maar op voorstel van de burgemeester
wordt besloten vooralsnog alleen een besluit te nemen over de verkoop van de 42 bomen en
niet over de aanleg. Waarom voor het ontwerp hiervan niet Bleijs maar Leendertz wordt aangetrokken,
is onbekend. Architect Bleijs had zich overigens al eerder beziggehouden met de
Koepoortsvest. In de collectie van het Westfries Museum bevindt zich een onuitgevoerde presentatietekening
uit 1868 van zijn hand getiteld “Verfraaijing van de wandeling te Hoorn.” Hierop
zijn twee varianten te zien om het gedeelte
van de Koepoortsvest rond de Mariatoren om
te vormen in een aantrekkelijk wandelpark in
Engelse landschapsstijl. Opmerkelijk is vooral
de linker variant (A) waarbij de Mariatoren veranderd
is in een schilderachtige ruïne.
Na de sloop van een deel van de gebouwen
van de stadsfabriek in 1879 wordt met het
vrijkomende terrein het bestaande plantsoen
vergroot (uitgevoerd door tuinman K.C. Visser
voor ƒ 80,-). In zijn openingsrede in de tweede
raadsvergadering van 1880 spreekt burgemeester
Van Dedem hierover zijn vreugde uit,
omdat dit het verlies van groen elders in de
stad compenseert: “Overigens is het terrein,
Twee ontwerpen van architect A.C. Bleijs voor een
plantsoen rond de Mariatoren, 1868 (collectie
Westfries Museum)
vroeger bij de stadsfabriek behoorende, door u bestemd om aan het wandelplantsoen te worden
getrokken. Te meer reden bestaat er, geloof ik, om zich daarover te verblijden, omdat elders
dat plantsoen eene inkrimping zal ondergaan. Immers, aan de eischen van het verkeer met het
spoorwegstation en de behoefte aan bouwterrein in zijne nabijheid, moest het sierlijk gedeelte
vest, dat aan de te dempen buitengracht belendt, worden opgeofferd.” Duidelijk is dat Van Dedem
het groen in de stad een warm hart toedraagt.
Plantsoen in de Ramen
De verfraaijng van die sombere en weinig begaanbare straat door den aanleg van een plantsoen mag
als weelde beschouwd worden, en werd dan ook door vrijwillige giften bekostigd; niettemin zal die verandering
zeker als een aanwinst voor onze stad algemeen op prijs worden gesteld. (gemeenteverslag 1877)

Plantsoen in de Ramen op een ingekleurde prentbriefkaart
uit circa 1900. In het midden het monument voor baron
Van Dedem (collectie Westfries Archief)
33
In 1877 klaagt een aantal bewoners
van de Ramen bij de gemeente over
de toestand waarin de straat verkeert
en verzoekt om deze, ’met behoud van
de noodige ruimte aan beide zijden
voor de passage, in een wandelplantsoen
te herscheppen‘. De straat hoeft
immers voor het verkeer niet zo breed
te zijn en bovendien levert een plantsoen
’eene belangrijke verfraaiing‘
op. Om de aanleg te financieren hebben
zij zelf ƒ 449,- ingezameld onder
de bewoners van de straat en enkele
’notabele ingezetenen.‘ De gemeenteraad
gaat akkoord met het plan op
voorwaarde dat er aan weerszijden een doorgang van drie meter overblijft. Het plantsoen wordt
aangelegd door de plaatselijke tuinman Frans Schut wiens offerte lager uitvalt dan die van de
vaste stadstuinman Visser. Uit de bewaard gebleven beplantingslijst blijkt dat er twaalf verschillend
beplante bloemvakken waren, daarnaast verspreid in het omringende gras 25 pioenrozen
en enkele solitaire bomen: een treur-es, een hoogstamlijsterbes, twee bruine beuken, een hoge
meidoorn met lijsterbesblad, een bloeiende acacia, een hoge sering en twee gouden regens.
De Hoornsche Courant van 1 juli 1877 meldt dat het plantsoen is voltooid. Een week later geeft
het muziekkorps van de schutterij een openluchtconcert in het nieuwe plantsoen. “De uitvoering
had eene groote menigte naar de nieuwe wandelplaats gelokt […] De orde onder de menigte
was voorbeeldig, zoodat uit deze eerste proefneming reeds voldoende gebleken is, dat
het nieuwe aangelegde plantsoen in alle opzichten eene der meest geschikte plaatsen in onze
stad is voor de openbare uitvoeringen van het verdienstelijk muziekcorps onzer schutterij.” Na
afloop van het optreden worden serenades gebracht bij de vijf bewoners van de Ramen die het
initiatief hebben genomen en ook het benodigde geld ingezameld. Rond de langgerekte perken
waarin het plantsoen is opgedeeld laat de gemeente in 1883 eiken paaltjes plaatsen waartussen
ijzerdraad. Negen jaar later gaat het plantsoen geheel op de schop. Tuinman Schut is ook nu belast
met de aanleg (voor ƒ 250,-). De eiken paaltjes maken plaats voor degelijke ijzeren boogjeshekken
(geplaatst door Bockmann en Hildering voor ƒ 493,50). Op de prentbriefkaart zien we de
nieuwe hekken en ook de in 1897 opgerichte gedenknaald voor de twee jaar eerder in Calcutta
overleden baron W.K. van Dedem, oud-burgemeester van Hoorn (1875-1891) en daarna Minister
van Koloniën. Uit het gemeenteverslag van 1886 valt op te maken dat de wandelpaden in het
plantsoen begrind zijn.
Eind jaren dertig zijn er plannen om het plantsoen vanwege het toenemende verkeer te verwijderen.
Voorlopig blijft het bij een versmalling, maar in 1972 heeft de heilige koe definitief
gewonnen. Het monument voor Van Dedem verhuist naar de Van Dedemstraat en in 1991 naar
het Noorderplantsoen.
Noorderplantsoen
De aansluiting van Hoorn op het landelijk spoorwegnet (1884) is niet alleen in economisch opzicht
van belang, maar heeft ook ingrijpende stedenbouwkundige gevolgen. Nadat eind 1877
de definitieve situering van het emplacement bekend is geworden, besluit de raad in 1878 tot de
demping van een deel van de buitengracht en van de Turfhaven, vanaf de buitengracht tot aan
Onder de Boompjes. Hierdoor wordt een betere ontsluiting van het station mogelijk en ontstaat
ruimte voor uitbreiding van de veemarkt – de Noorderveemarkt en de Veemarkt - waaraan met
het oog op het vermeerderde marktverkeer na aansluiting op het spoorwegnet dringend behoefte
zal zijn. Op 9 oktober 1879 is de aanbesteding van het omvangrijke project dat naast de
demping van het gedeelte van de buitengracht en de Turfhaven tot aan Onder de Boompjes ook
bestaat uit de gelijktijdige aanleg van een riool. Het werk wordt gegund aan de Hoornse aan-

Noorderplantsoen op een prentbriefkaart uit circa 1900 (collectie Westfries Archief)
nemer Jb. Zeilemaker voor ƒ 123.700,-, voor die tijd een enorm bedrag waarvoor de gemeente
zich diep in de schulden moet steken. Met een half jaar vertraging zijn de werkzaamheden in
juni 1881 voltooid.
Aanvankelijk is het de bedoeling het gedempte deel van de buitengracht als bouwterrein te
benutten. Burgemeester Van Dedem zegt hierover in zijn nieuwjaarsrede van 1880 dat “geschikt
bouwterrein voor woningen hoe langer zoo moeielijker is te vinden, zoo men aan onze plantsoenen
geen slopende hand wil slaan. Gelukkig daarom dat er, tengevolge van de demping van
onze buitengracht, nieuwe bouwgrond beschikbaar zal komen. Is het te hopen, ook voor het
uiterlijk aanzien van onze gemeente, dat op dit terrein, tegenover het spoorwegstation gelegen,
flinke gebouwen zullen komen te staan (…).” Een goed voorbeeld vindt hij de Groote Sociëteit,
“een hecht en sierlijk gebouw” dat binnenkort op een deel van de resterende Noordervest gebouwd
gaat worden. Tijdens de behandeling van de begroting voor 1884 komt raadslid Kroon
met het idee om het terrein tegenover het station echter tot plantsoen in te richten. Burgemeester
Van Dedem benadert vervolgens tuinarchitect Dirk Wattez in Bussum om een plantsoen te
ontwerpen. Eind februari 1885 stuurt hij Van Dedem een ontwerp met daarbij “een lijstje der
boomen, heesters enz. benodigd voor beplanting, getallen, vorm, hoogte en prijs waarvoor die
zeeker in zeer goede exemplaaren geleverd kunnen worden.” Beide stukken heb ik helaas niet
aangetroffen in het archief, wel het begeleidend schrijven. De maand daarop besluit de raad met
enige moeite – in eerste instantie staken de stemmen – om het terrein inderdaad als plantsoen in
te richten en het plan van Wattez uit te laten voeren. Over zijn werkzaamheden is men blijkbaar
tevreden, want een jaar later krijgt Wattez ook opdracht een nieuw ontwerp te maken voor het
Oosterplantsoen (zie p. 30).
Het Noorderplantsoen wordt in 1885 verfraaid met een bloemperk. Het ongeveer in het midden
van het plantsoen aangelegde perk is een geschenk van “de vereeniging ’Voor het Volk‘ afdeeling
B ’Floralia‘.” Het jaar daarop laat het bestuur van ‘Floralia‘ weten niet meer bij machte te zijn
om het bloemperk op een passende en waardige wijze te versieren en verzoekt de gemeente
het voortaan te beplanten. Aldus geschiedt: er komen 125 maandrozen (rozen die meerdere
keren in een jaar bloeien). Vanaf 1889 ziet ’Floralia‘ wél kans de beplanting te verzorgen van
twee op haar verzoek door de gemeente aangelegde perken op het voormalige bastion in het
34

Dirk Wattez
Over de ontwerper van het Noorderplantsoen en het Oosterplantsoen Dirk Wattez vermeldt
Blog Noordwijk het volgende: “Dirk Wattez werd in 1833 geboren als zoon van een tuinman en
hij ging ook zelf door in de branche van zijn vader. Rond 1882 gaf hij leiding aan een kwekerij in
Bussum onder de naam ‘J.B. Wattez en Zoon’. Maar al in 1886 adverteerde Dirk Wattez als ‘tuinarchitect
en boomkweker te Bussum’. Het bedrijf werd vanaf 1890 samen met zijn zonen Piet en
Constant voortgezet als firma D. Wattez. Wattez was vermoedelijk al in 1866 begonnen met het
ontwerpen van tuinen, in eerste instantie voor de grote Twentse textielbaronnen. Veel van zijn
tuin- of parkontwerpen zijn uitgevoerd in een zgn. landschapsstijl, waarbij veel aandacht wordt
gegeven aan detaillering en het gebruik van bloeiende heesters en perken.”
Noorderplantsoen. Tot grote tevredenheid van het college: “Die beplanting droeg in den afgeloopen
zomer veel bij tot verfraaiing van dat deel van ons gemeente-plantsoen.” Een jaar later
krijgt de Floraliavereniging toestemming een derde bloemperk aan te leggen en te beplanten.
Naderhand zorgt stadstuinman Visser in opdracht van de gemeente voor de beplanting van de
drie bloemperken. Ter herinnering aan de inhuldiging van koningin Wilhelmina op 6 september
1898 wordt in het Noorderplantsoen een lindeboom geplant. Het is een geschenk van de vereniging
’Tuinbouw‘. De gemeente zorgt voor een ijzeren hek rond de boom.
Onderhoud en toezicht
Het onderhoud aan de Hoornse plantsoenen wordt in de negentiende eeuw aanvankelijk jaarlijks
onderhands aanbesteed. De eerste vermelding hierover komen we tegen in de notulen
van burgemeester en wethouders van 8 mei 1839, waarin wordt besloten “het onderhoud der
nieuw aangelegde plantsoenen voor dit jaar aan te besteden aan Herman van Dijk, tuinman alhier
voor ƒ 275,-.” Vanaf de jaren zestig gaat het onderhoudswerk traditiegetrouw naar tuinman
Casper Schut die hiervoor een jaarlijkse vergoeding van ƒ 875,- ontvangt, de aanschafkosten
van nieuwe bomen en heesters niet inbegrepen. Raadslid Renssen laat in de vergadering van
oktober 1872 weten ontevreden te zijn over het onderhoud van de plantsoenen. Ook zijn er in
de raad twijfels over de deskundigheid van Schut: “Met het bij gelegenheid van de behandeling
der begrooting voor 1873 geopperd denkbeeld om het schoonhouden van paden en perken in
de plantsoenen en hetgeen daartoe behoort en het inboeten en snoeijen in het vóór- en najaar
van boomen en heesters, door een in dat vak meer kundig persoon te doen verrigten, zal in het
begin van 1873 eene proeve worden genomen.” De ’proeve‘ bestaat hierin dat het werk niet
onderhands, maar openbaar wordt aanbesteed. Financieel blijkt dit in ieder geval een succes:
na de openbare aanbesteding op 8 februari worden de werkzaamheden gegund aan H. Spree
en Co. te Schellinkhout voor ƒ 750,-. Ook het jaar daarop wordt gekozen voor een openbare
aanbesteding en het werk gegund aan de Hoornse tuinman K.C. Visser (voor ƒ 843,-). Vervolgens
krijgt Visser het onderhoud jaarlijks onderhands opgedragen. Na zijn overlijden in 1893 mag zijn
zoon C. Visser het stokje overnemen. Verzoeken van andere Hoornse hoveniers om een openbare
aanbesteding wijst de raad consequent af. De stukken gras in de verschillende plantsoenen
worden jaarlijks per plantsoen verpacht aan een particulier. De pachters maaien het gras voor
het hooi. Het onderhoud aan het plantsoen in de Ramen wordt ’met bijlevering van heesters en
bloemen‘ afzonderlijk aanbesteed aan tuinman F. Schut die het plantsoen ook heeft aangelegd
(voor ƒ 90,-).
Raadslid Renssen pleit in de genoemde vergadering, behalve voor een beter onderhoud van
de plantsoenen, ook voor “een meer streng toezigt op het vernielen en beschadigen der plantsoenen,
tot het zooveel mogelijk keeren waarvan hij in overweging geeft, om behalve aanbeveling
van een goed toezigt door de politie, een flink en krachtig beroep te doen op de burgerij
35

Stadsplattegrond uit 1890 waarop de vrijwel ononderbroken keten van wandelplantsoenen rond de binnenstad
duidelijk zichtbaar is (collectie Westfries Archief) .
zelf (…)” Ook toen had het openbaar groen blijkbaar te lijden van vandalisme. Of dat flink en
krachtig beroep op de burgerij er kwam is onduidelijk. Wel laat de gemeente drie jaar later, in
1875, zes borden plaatsen in de plantsoenen “de algemeene medewerking tot bescherming van
deze inroepende.” Tegelijk worden veertien banken geplaatst en vijftig ’staketsels‘ om nieuw
geplante bomen. Het gevraagde politietoezicht op de plantsoenen komt er uiteindelijk ook. Uit
het gemeenteverslag van 1887 blijkt dat hiervoor speciaal een politieagent is aangesteld: “Tot
bescherming der plantsoenen werd evenals vroeger een agent van politie 3e klasse door ons
belast om gedurende het tijdvak van 15 mei tot ultimo september dagelijks toezicht te houden.
Hij genoot hiervoor ƒ 1,25 per dag.”
36

Het onderhoud aan de plantsoenen zou tot in het begin van de vorige eeuw worden uitbesteed.
In 1916 besluit de gemeenteraad het onderhoud van de plantsoenen en het overige gemeentegroen
met ingang van het volgende jaar in eigen beheer te nemen.
Samenvatting
In de negentiende eeuw laten veel Nederlandse steden hun stadswallen, die inmiddels geen verdedigingsfunctie
meer hebben, omvormen tot aantrekkelijke wandelparken. De vaak in Engelse
landschapsstijl aangelegde walplantsoenen zijn voor de burgerij een geliefd middel om zich te
verpozen. In Hoorn gebeurt dit vanaf 1836 en daarmee behoort de stad tot de vroege voorbeelden.
In de loop van de negentiende eeuw worden successievelijk alle Hoornse stadswallen
omgevormd tot plantsoenen. Hierdoor ontstaat een fraaie, vrijwel aaneengesloten ’wandeling‘
rond de binnenstad waarvan nog grote delen bewaard zijn gebleven. Behalve de walplantsoenen
worden nog plantsoenen aangelegd langs de Oude Doelenkade en in de Ramen, het laatste
op initiatief en voor rekening van de bewoners van die straat.
Evenals elders zijn ook de Hoornse walplantsoenen aangelegd in Engelse landschapsstijl. Voor
het ontwerp worden door de gemeente externe deskundigen aangetrokken, waaronder gerenommeerde
tuinarchitecten als K.G. Zocher (Utrecht) voor het plantsoen op de Hoge Vest en D.
Wattez (Bussum) voor het Noorder- en Oosterplantsoen. De financiering van de aanleg noopt
vanwege de soms weinig rooskleurige gemeentefinanciën tot creatieve oplossingen, zoals uitvoering
als werkverschaffingsproject waarvoor onder de burgers geld ingezameld wordt en
zelfs het afzien van presentiegeld door de raadsleden.
Het in goede staat houden van de vele plantsoenen is een terugkerend punt van zorg. Het onderhoud
wordt in de negentiende eeuw jaarlijks uitbesteed. Om de plantsoenen mooi te houden
en vandalisme tegen te gaan wordt allereerst een beroep gedaan op de inwoners. Daarnaast
wordt er een speciale politieagent aangesteld die tussen mei en september toezicht houdt
op de plantsoenen.
In de twintigste eeuw zijn enkele plantsoenen in de binnenstad opgeofferd aan woningbouw
en wegverbreding, maar gelukkig kunnen we van de meeste nog dagelijks genieten. Als groene
longen rond de binnenstad dragen ze in belangrijke mate bij aan de kwaliteit van de leefomgeving.
We mogen daarom dankbaar zijn voor wat onze voorouders met liefde voor de natuur en
voor hun stad allemaal tot stand hebben gebracht. Reden ook om zuinig te zijn op het resterende
groen rond de binnenstad, Hoorns gordel van smaragd (met dank aan Multatuli).
Jos van der Lee, bureau Erfgoed gemeente Hoorn
Bronnen:
Bureau Erfgoed gemeente Hoorn, topografische dossiers
Westfries Archief, Archief Gemeentebestuur Hoorn, gemeenteverslagen 1852-1902, ingekomen stukken, notulen
raad en B&W
Westfries Archief, Bevolkingsregister Medemblik 1860-1890
C.A. Abbing, Geschiedenis der stad Hoorn, hoofdstad van West-Vriesland, gedurende het grootste gedeelte der XVII en
XVIII eeuw, of Vervolg op Velius Chronyk, voortgezet tot op het jaar 1773, 2 delen, Hoorn 1841-1842
P. Karstkarel, D. van der Meide en E. Cremers, “Van ontmanteling tot ’wandeling‘”, in: J. Sneep, H.A. Treu en M. Tydeman
(red.), Vesting. Vier eeuwen vestingbouw in Nederland, Den Haag 1982
H. Kroon Dz. En F. Kapteijn, Nieuwe Kroniek van Hoorn, Hoorn 1891
R. Westerop, Hoorns Buiten-singel, Hoorn 1728
www.hetnoordwijkblog.wordpress.com/2010/11/04/af-en-toe-317-dirk-wattez
www.historischetuinen.nl/zochers.html
Met dank aan mijn collega Leo Hoogeveen
37

38
7a
Stadskaart Hoorn anno 1890

Wandelroute Groen
Groen van Toen
Deze wandeling is ongeveer twee kilometer lang.
De start van de wandeling is vanuit het park, tegenover het station. Dit park is op het
terrein van de oude stadswallen aangelegd. De singel is hier in 1878 ten behoeve van
de treinreizigers gedempt en de wallen zijn afgegraven toen ook het station werd
gebouwd. Dat gebeurde in het kader van de werkverschaffing. De grote boom in het
plantsoen is de Wilhelminaboom, een Hollandse linde geplant ter gelegenheid van
de inhuldiging van koningin Wilhelmina op 6 september 1898.
U gaat langs de VVV/ANWB de Veemarkt
op. Bij de laatste schilderbeurt van de hekken
is daarvoor de (originele?) kleur Westfries
Groen gebruikt. Opmerkelijk is de
Noorder- of Mariakerk, halverwege aan de
rechterkant die vanaf 1426 hier gebouwd
is. Verderop aan de linkerkant staat een
groot bankgebouw, oorspronkelijk als
pesthuis gebouwd, later gebruikt als Huiszittende
Armen Weeshuis, garage en nu
als bank. Op de binnenplaats ziet u een klein bakstenen huis, ooit de werkplaats en
vergaderruimte van het Timmermansgilde. Hier is nu het Westfries Genootschap gevestigd.
Op het plafond van de verdieping is een fraaie roos afgebeeld met als motto:
‘Al wat onder deese roos sal woorden gesprooken, dat moeter nader sijn beloocken.
Anno 1635.’ Vandaag zijn zij geopend, ingang
links om de hoek aan het Dal.
Als u uit het Timmermansgildehuis komt,
via het steegje terug naar het Dal en
linksaf, dan bent u weer op het terrein
van vroegere vestingwerken: daar liep tot
1508 de stadswal van Hoorn die in dat jaar
tot aan de plaats van het huidige treinstation
werd uitgebreid. De naam Turfhaven
39
van
Toen

is ontstaan na de uitbreiding van de stad in 1508, toen de gracht de functie van vestinggracht
verloor en de turfschepen hier hun aanlegplaats vonden. Pas in 1878 besluit
men de voormalige verdedigingsgracht te dempen, de bomen dateren van vlak
na de demping. Het parkje waar u langs
loopt heeft gediend als de overtuinen
van de woningen. Aan het eind is ook de
tuin toegankelijk van het Oud Mannen en
Vrouwenhuis De Pietershof.
Als u uit de Pietershof komt de straat
oversteken en rechtdoor de brede straat
‘de Ramen’ in. Oorspronkelijk was dit een
soort industriegebied, waar op grote rekken
(= ramen) de voorbewerkte lakense stoffen werden opgehangen. De lakenindustrie
kwam door o.a. zware Engelse concurrentie vóór 1565 tot zijn eind. Meteen
aan het begin rechts ziet u een 19e-eeuwse kerk die nu als winkel wordt gebruikt.
Tot in de zestiger jaren was in het midden van de straat
een grasperkje, maar dat is ten behoeve van het autoverkeer
gesneuveld. Op nummer 4 staat het gebouw van de
Lutherse kerk uit 1768. Vandaag is de tuin van het pand
Gouw 7 geopend: links van de Lutherse kerk kunt u de
steeg in die toegang tot deze tuin geeft. Opmerkelijk: het
huis van de dominee, rechts van de kerk is hoger dan de
kerk zelf, maar het huis van de koster, links van de kerk is
betrekkelijk klein.
Meteen daarna vanuit de Ramen linksaf, de Nieuwsteeg
in. In de Middeleeuwen was dit een geheel groen gebied:
het gehele huizenblok aan uw rechterhand was kloostergebied
met kloostertuinen. De kapel bestaat nog, gaat u
aan het einde van de steeg maar aan de linkerkant lopen
en kijk naar boven, dan ziet u een ui-vormig torentje. Oorspronkelijk was hier de houten
kapel van het Jeronymitenklooster (ook wel genoemd Broeders van den Goeden
Wille), maar toen dit opgeheven werd in 1429 gaven de broeders het gebouw met
alles wat erbij hoorde aan het vrouwenklooster van St. Cecilia, maar met de verplichting
de kapel in steen te herbouwen.
U gaat rechtsaf, de gevel meteen rechts laat zien dat de kloostergebouwen na de reformatie
een nieuwe functie hebben gekregen.
Delen van de gebouwen werden
gebruikt als Latijnse school, huisvesting
voor de Klapperwacht (een soort nachtpolitie),
logement voor de Gecommitteerde
Raden van West-Friesland en het Noorderkwartier
en tot laat in de twintigste
eeuw stadhuis van Hoorn met de kapel als
vergaderplaats voor de gemeenteraad.
U loopt door richting Grote Kerk (u kunt de toren al zien). Deze kerk uit 1883 is veel
kleiner dan zijn middeleeuwse voorganger, maar ondanks de weinige ruimte was er
voorheen toch een kerkhof omheen. Door terreinophogingen was in 1599 de kerkhofmuur
zo laag geworden dat je er overheen kon klimmen, vandaar dat er een groe-
40

ne doornen-haag (haegdoren) omheen werd geplant. Eind negentiende eeuw werd
ten noorden van de kerk de botermarkt gehouden, deze markt is later verplaatst naar
het Sint Jans Gasthuis schuin tegenover de toren van de kerk.
U gaat rechtdoor naar het centrale plein van de stad: de Roode Steen. Dit plein is
nooit groen geweest: het werd al in 1420 door de stad bestraat. Het plein diende als
vismarkt, varkensmarkt en tot in de twintigste
eeuw als kaasmarkt. In de hardsteen
van het plein kunt u nog zien waar
het stadhuis heeft gestaan, totdat dit in
1795 werd gesloopt. De belangrijkste
bestaande gebouwen zijn hier de waag,
gebouwd door Hendrick de Keyser en het
Westfries Museum uit 1631/32. Ook de
omstreden Jan Pieterszoon Coen heeft
hier zijn standbeeld uit 1893.
U gaat links van het museum het West op (niet de Proostensteeg) waar op nummer
50 het huis ‘in de frahchtwage’ staat. De straat loopt aan het eind uit op het Westerplantsoen
waar u linksaf gaat, de dijk op van de straat ‘Achter op ‘t Zand’. Tot het begin
van de 17e eeuw bestond deze straat niet; pas op de kaart van Blaeu (1649) is hier
een brede naar zee toe aflopende strook grond te zien met de naam Houtwallen. De
oorspronkelijke dijk (dus iets meer stadinwaarts) werd vanaf 1647 in erven verkocht
door de stad. De bewoners waren voornamelijk reders, schippers en boekhouders
die handel dreven op de Levant en Italië, vandaar de naam Italiaanse zeedijk. Het
raadsbesluit van toen: Eerstelijck dat de copers van de erven ende gronden streckende in
't oosten allanges de breete van de Westerdijck gehouden zullen zijn d'selve gecochte erven
te betimmeren, binnen de tijt van drie jaren nae mey deses jaers 1647 met steene gevels,
zoo aen de west als aen de oostzijde, steenen wanden, ende harde daecken, latende
aen wederzijden leggen vijff duymen voor
de huysdrop ende watergangen, ten minsten
twee ende twintich voeten uyt de bovencant
van de onderste deurs drempel volgende de
keure deser stede.
De lage dijk van Achter op ’t Zand werd
verhoogd in 1777 en 1825 en als dijkversterking
in 1908-09 voorzien van de eerste
praktische toepassing in Hoorn van gewapend
beton.
Aan het einde van de dijk ziet u het gebouwencomplex op het Oostereiland in de volksmond
de Krententuin genoemd. De voormalige ’s Rijks Werkinrichting, bedelaarsgesticht,
gevangenis, asielzoekerscentrum is de afgelopen jaren geheel opgeknapt. Nu
zijn er gevestigd Cinema Oostereiland, het Museum voor de 20e eeuw, een hotel en
een horecagelegenheid.
Als u rechtsaf de brug over gaat ziet u links
aan de overkant het Julianapark, aangelegd
in het ondiepe gedeelte van de havens. Aan
de westoever van het Oostereiland bevindt
zich de nieuwe aanlegsteiger van de Stichting
Varend Erfgoed. Vanaf deze plek kunt u
een zeiltochtje maken op het Markermeer
met een varend monument.
41

Nieuw gebruik van een oude gevangenis
het grootste monumentenproject van de laatste jaren in Hoorn
• overnachten in een van de voormalige cellen
• wonen in de voormalige kapel van de gevangenis
• van een spannende film genieten op de plaats waar de
boeven sliepen
• terugkijken naar de tijd van opa en oma, het kan ook in
de slaapzalen van de gevangenis
• genieten van een drankje, starend over de voormalige
Zuiderzee
Op het Oostereiland is het allemaal mogelijk. En voor wie deel wil
uitmaken van deze bruisende omgeving zijn er nog woningen te koop.
Elke woning is anders, heeft andere vergezichten of monumentale
details.
Kom kijken en laat u verrassen...
Neem alvast een voorproefje op: www.oostereiland.nl
42

‘Vertrouwen
is de basis’
Dienstverlening op een hoog niveau, maar met een laagdrempelig
karakter; dát kenmerkt Abma Schreurs Advocaten Notarissen.
AANNEMERSBEDRIJF WEST-FRIESLAND
www.awfbouw.nl
info@awfbouw.nl
Dr. Nuyensstraat 20
Nieuwbouw
Verbouw
Nooit moeilijker dan het is.
www.abmaschreurs.nl
Renovatie
Restauratie
43
Emile Kühr
Notaris
Corien orien Jonker
Notaris otaris
Tel.:0228 56 17 33
Fax.:0228 56 37 86
1617 KC Westwoud
Utiliteitsbouw
Nieuw/Verbouw stolpboerderijen

Kaart fietsroute
Binnenstad, Hoorn-Noord, Zwaag, Blokker en Risdam
= opengesteld pand
44

Fietsroute door Hoorn-Noord, Zwaag, Blokker en Risdam
Deze fietsroute brengt u langs interessante objecten en wetenswaardigheden.
De fietsroute begint bij de Rabobank, Gedempte Turfhaven 23 en is circa 15 kilometer
lang.
Voormalige openbare MULO-school
Draafsingel 37
Voormalige Gemeenteschool 3 ontworpen door gemeentearchitect Jakob Faber
(geb. 1868 Groningen) in neorenaissancestijl. In het interieur zijn ook Berlagiaanse
invloeden herkenbaar (o.a. de trap). De elf-klassige school werd gebouwd ter vervanging
van de eerste burgerschool voor jongens en die voor meisjes.
Truydemanshof
Commandeur Ravenstraat 49
Het Truydemanshof is gebouwd in 1950 naar ontwerp van de toenmalige gemeentearchitect
Cornelis Ruitenbeek. Het bevatte 45 woningen verdeeld over 4 vleugels,
gebouwd om een gemeenschappelijk binnenhof. Particulieren en organisaties hielpen
mee met de inrichting van het complex voor bejaarden, Truydemanshof, zoals
het ging heten. In 1979 is het complex gerenoveerd. Het aantal woningen is teruggebracht
naar 43 stuks.
Engelbewaarderskerk
Johannes Poststraat 26, Hoorn (opengesteld,
zie tekst nr. 19 in de gids)
Woningbouwcomplex Goed Wonen
Drieboomlaan 202-208, 234-280 en Liornestraat
2-12, 13-23
In 1920-1921 in opdracht van de 'Coöperatieve
Arbeiderswoningbouwvereeniging Goed Wonen' gebouwd gelijknamig woningbouwcomplex.
Het door de Amsterdamse architecten Z. Gulden en M. Geldmaker
ontworpen complex bestaat uit zes blokken van in totaal veertig arbeiderswoningen
gesitueerd aan de zuidoostzijde van de Drieboomlaan
en ter weerszijden van de Liornestraat. Het grootste blok telt
twaalf woningen en is in een U-vorm rond een hof gelegen.
De woningen tonen invloeden van de Amsterdamse School
in onder meer de verticaal gemetselde plint en de expressief
vormgegeven stijlen van de portieken. Dat ‘Goed Wonen’
voor haar eerste woningbouwcomplex koos voor twee architecten
uit Amsterdam zal verband houden met hun ruime
ervaring op dit terrein: Gulden en Geldmaker hadden in de
hoofdstad al enkele grote woningbouwprojecten op hun
naam staan.
R.-k. begraafplaats
Drieboomlaan/Holenweg, Hoorn (opengesteld, zie tekst nr. 9 in gids)
TSH
Johannes Poststraat 71, Hoorn
Voormalige openbare lagere technische school, gebouwd in 1956-1959 in de stijl van
het Nieuwe Bouwen naar ontwerp van Architectenbureau Kuiper, Gouwetor, De Ranitz
en Bleeker uit Rotterdam. De nieuwe school bood ruimte aan 450 leerlingen en ver-
46

ving de te klein geworden Ambachtsschool uit 1912 op de hoek van het Keern en de
Provinciale weg (in 1995 gesloopt). Het hoofdgebouw, waarachter een schoolplein
met vrijstaande schoorsteen en de aan de Liornestraat gelegen praktijkvleugel met
zaagtanddak zijn in 2011 verbouwd tot wijkcentrum. De westvleugel met fietsenkelder
en het gymnastieklokaal annex stelloods daarachter hebben plaatsgemaakt voor
een appartementengebouw. In de kelder onder het hoofdgebouw bevond zich de
commandopost voor West-Friesland van de Bescherming Bevolking.
De Nadorst
Westerblokker 171, Blokker
Tot restaurant en partyboerderij verbouwde
stolpboerderij van het West-
Friese type daterend uit omstreeks 1880.
Kenmerkend voor een West-Friese stolp
is dat de darsdeuren zich aan de voorzijde
bevinden. De naam De Nadorst
herinnert aan de op de hoek van de Westerblokker
en de Holenweg gelegen gelijknamige
uitspanning die eeuwenlang
het klassieke eindpunt was van de zondagmiddagwandelingen van de inwoners van
Hoorn. In 1954 is deze gesloopt voor de aanleg van de Provinciale Weg.
Kadetjesland
tussen Westerblokker 159 en 161, Blokker
Perceel weiland met een in oorsprong vermoedelijk uit de late middeleeuwen daterend
profiel bestaande uit vier bolle stroken land (“kadetjes”) gescheiden door drie in
de lengterichting van het perceel gegraven (voormalige) greppels. De kadetjesstructuur
is ontstaan door het eeuwenlang uitbaggeren van de greppels en sloten en het
met de baggerspecie ophogen van het land ter verbetering van de afwatering. Vroeger
was een dergelijk microreliëf een algemeen verbreid landschapstype in Noord-
Holland, maar door ruilverkavelingen en oprukkende nieuwbouw is het inmiddels
een zeldzaam verschijnsel geworden. Binnen de gemeente Hoorn is dit perceel voor
zover bekend het laatst resterende kadetjesland.
Buitenrust
Westerblokker 159, Blokker
Stolpboerderij genaamd Buitenrust, in zijn huidige vorm daterend uit 1862. De stolp
is van het zogenaamde gekeerde West-Friese type. Kenmerkend hiervoor is dat de
darsdeuren zich in de zijgevel bevinden. De voorgevel heeft twee deuren: links de
daagse voordeur die toegang gaf tot de
koestal, de trots van de boer, en rechts
van het midden de staatsiedeur voorzien
van twee rijke gietijzeren deurroosters,
een bovenlicht met dito rooster en
ter weerszijden pilasters. De rieten kap
heeft zowel aan de voor- als rechterzijde
een pannenspiegel. Rechtsvoor een bijbehorend
ijzeren damhek.
Westerhout
Westerblokker 125, Blokker
Voormalige boerderij Westerhout bestaande uit een woonhuis uit 1917 waarachter
een aangebouwde stolpschuur van ouder datum. Het in Jugendstil opgetrok-
47

ken woonhuis verving een voorganger
met klokgevel. Opdrachtgever voor de
nieuwbouw waren veehouder Pieter
Portegies en zijn vrouw Catharina Karsten.
De stolpschuur is in 1917 verlengd.
Onder de rechter helft van het woonhuis
bevindt zich een grote kelder uit de
17de of 18de eeuw met een vloer van
groene en gele plavuizen in schaakbordpatroon.
Bijzonder zijn het zorgvuldig
gedetailleerde metselwerk van de voorgevel
en de rolluiken uit 1917 die nog steeds functioneren. Links van het pand staat
een monumentale bruine beuk (zie hierna).
Monumentale bruine beuk
Westerblokker 125, Blokker
Ruim 200 jaar oude bruine beuk die van gemeentewege beschermd is. Met een stamomtrek
van ruim zeven meter is het de dikste bruine beuk in Noord-Holland. Lopend
bereikbaar via de inrit naast het huis.
Hervormde kerk Blokker
Westerblokker 105, Blokker
In oorsprong middeleeuwse kerk die in 1830 herbouwd
is met behoud van de laatgotische toren en
hergebruik van een deel van de oude bouwmaterialen
waaronder de middeleeuwse kapspanten.
Bij een verbouwing in 1863-1864 is achterin het
schip een vergaderruimte gerealiseerd (in 1976-’78
vergroot) en het driezijdig gesloten koor, tot dan
smaller dan het schip, verbreed. De gepleisterde
noordgevel van de kerk wordt geleed door steunberen,
de overige gevels door pilasters die in combinatie
met de kroonlijst en de rondboogvensters
het kerkgebouw een neoclassicistische uitstraling
geven, in de 19de eeuw een populaire bouwstijl.
De toren heeft een ingesnoerde spits en telt drie geledingen met in de eerste de oorspronkelijke
entree gevat in een hoge spitsboog en in derde aan elke zijde twee gekoppelde
galmgaten. In de toren hangt een door Goebel Zael gegoten klok uit 1537.
Westerblokker 71
Westerblokker 71, Blokker
Vrijstaand woonhuis daterend uit omstreeks 1910. De woning heeft een vooruitspringende
middenpartij van twee bouwlagen en lagere flankerende zijdelen. In het begin
van de vorige eeuw was dit een populair woningtype onder de beter gesitueerden
in Blokker en Zwaag. Het dakoverstek boven de middenpartij wordt verfraaid door
onder meer een makelaar en een sierspant dat de vorm volgt van de korfboog boven
de balkondeuren. In het boogveld bruine en gele tegels in schaakbordpatroon.
De Barmhartige Samaritaan
Westerblokker 39, Blokker
Stolpboerderij van het West-Friese type genaamd De Barmhartige Samaritaan, in het
gesneden deurkalf gedateerd 1659. Kenmerkend voor een West-Friese stolp is dat
de darsdeuren zich aan de voorzijde bevinden. Het niet uitstekende voorhuis links is
48

uitgevoerd als een trapgevel met natuurstenen waterlijsten, dekplaten en een toppilaster
op kopje. In de boogvelden boven de deur en het verdiepingvenster en in de
schoorsteen siermetselwerk. Centraal
in het deurkalf een voorstelling van de
Barmhartige Samaritaan. In 1988-1989
is de boerderij in opdracht van Stichting
Stadsherstel Hoorn gerestaureerd en in
1990 overgedragen aan de Vereniging
Hendrick de Keyser.
Schoorsteen
achter Kolenbergstraat 49, Blokker
De Bangert was vroeger een belangrijk centrum van fruitteelt en glastuinbouw. Deze
beeldbepalende schoorsteen is hieraan een tastbare herinnering. Samen met een
kleiner exemplaar achter Bangert 16 is het zelfs de laatste van de vele fabrieksschoorstenen
voor kasverwarming die in dit gebied gestaan hebben. De circa 18,5 meter
hoge schoorsteen behoorde bij een aan de Bangert 60 gelegen glastuinbedrijf met
elf druivenkassen en is met het naastgelegen ketelhuis gebouwd in 1929 of 1930 in
opdracht van tuinder Klaas Balk. Volgens overlevering is de schoorsteen met behulp
van een vliegende steiger gemetseld door een Duitse metselaar die naderhand is
omgekomen bij de bouw van een schoorsteen in Waalwijk. De radiaalstenen waaruit
de schoorsteen is opgetrokken zijn vervaardigd door de NV Canoy-Herfkens Steenfabrieken
in Venlo.
Historische fruitkwekerij
Koewijzend 4, Blokker (opengesteld,
zie tekst nr. 25 in gids)
Molen De Krijgsman
Noorderdracht 61, Oosterblokker
(opengesteld, zie tekst nr. 31 in gids)
Lourdeskapel
Pastoor Nuijenstraat 2, Zwaag
Neogotische Lourdeskapel uit 1882 en daarmee een van de oudste Lourdeskapellen
in Nederland. In de zeshoekige kapel een kopie van de grot in Lourdes waar Bernadette
Soubirous in 1858 Maria zag verschijnen. Gebouwd voor rekening van de
toenmalige pastoor Masker die Lourdes had bezocht en de grot ter plaatse door een
deskundige exact had laten natekenen. Gebrandschilderde ramen met o.a. de Heilige
Familie, votiefstenen en gedenkplaat van wit marmer. Naast de kapel de nieuw aangelegde
tuin op het voormalige kerkhof (opengesteld).
St. Martinuskerk Zwaag
Pastoor Nuijenstraat 3, Zwaag
Rooms-katholieke kruiskerk met hoektoren, in 1932-1933 gebouwd in de stijl van
de late Amsterdamse School naar ontwerp van de Haarlemse architect Jos. Bekkers.
Links van de kerk twee beelden, een priester en een franciscaan, afkomstig uit de
voorgevel van de gesloopte oude Martinuskerk die stond aan de Dorpsstraat.
Raadhuis Zwaag
Dorpsstraat 131, Zwaag
Voormalig raadhuis van de gemeente Zwaag met onderwijzerswoning en achterliggend
schoollokaal, in 1869 gebouwd naar ontwerp van de Purmerendse architect
49

P. Mager. Tot de gemeentelijke herindeling
in 1979 heeft het gebouw dienst
gedaan als raadhuis. Het school- en
woongedeelte waren al eerder bij het
raadhuis getrokken. Bovenin de voorgevel
bevindt zich het wapen van Zwaag,
een ooievaar met een paling in zijn bek.
Opvallend zijn de overhoekse pilasters
op de eerste verdieping.
Hervormde kerk
Kerkelaan 8, Zwaag (opengesteld, zie
tekst nr. 20 in gids)
Beau Regard
Dorpsstraat 111, Zwaag
Voormalige tuinderswoning uit 1917 gebouwd in opdracht van tuinder P. van Kampen.
Vergeleken met andere tuinderswoningen in Blokker en Zwaag is dit huis rijker
uitgevoerd. Zo liggen op het dak geglazuurde dakpannen en zijn de lekdorpels onder
de parterrevensters niet van hout, maar
van hardsteen. De voorgevel wordt verfraaid
door oranje siermetselwerk, geel
gefigureerd glas in de bovenlichten van
de vensters, kleurig tegelwerk boven de
balkondeuren, en een ruim dakoverstek
met sierspant en makelaar. In de portiek
links een Jugendstil paneeldeur met facetgeslepen
ruitjes en een geëtst bovenlicht
tonend een schaal met bloemen.
Rechts van de portiek een witmarmeren
eerste steen. De naam Beau Regard
(mooi uitzicht) is oorspronkelijk.
d’ Hofstede Swaegh
Dorpsstraat 14, Zwaag
Stolpboerderij van het West-Friese type daterend uit omstreeks 1840. Kenmerkend
voor de bouwtijd zijn onder meer de negenruits schuifvensters in de voorgevel. De
voordeur is uitgevoerd als een kussendeur verfraaid met gesneden ornament. Boven
de deur een geprofileerd kalf en een gesneden bovenlicht. De houten topgevel
wordt bekroond door een makelaar.
Geertje-hoeve
Dorpsstraat 7, Zwaag
Stolpboerderij van het West-Friese type
genaamd Geertje-hoeve, in 1970 na brand
herbouwd met behoud van de 19deeeuwse
voorgevel. Kenmerkend voor een
West-Friese stolp zijn de darsdeuren aan
de voorzijde. Links hiervan heeft de voorgevel
een symmetrische indeling met centraal
een staatsiedeur. Deze door Ionische
pilasters geflankeerde tweepaneelsdeur is
50

verfraaid met een rond en puntig ovaal kussen en gesneden ornament. Boven de deur
een kalf en eveneens fraai gesneden bovenlicht. De halsgevel is in 1970 aangebracht.
Voormalig P.E.N.-kantoor
Geldelozeweg 47-49
In 1922 gebouwd kantoor van het Provinciaal Electriciteitsbedrijf met twee voormalige
opzichterswoningen. Het gebouw is ontworpen door de Hoornse architect H.J. Cramer
in een door de Amsterdamse School en Frank Lloyd Wright (dak) beïnvloede bouwstijl.
Het kantoorgedeelte is uitgebouwd ten opzichte van de flankerende woningen en heeft
een hogere eerste verdieping. Tot 1925 was de begane grond van het kantoor deels in
gebruik bij het Provinciaal Waterleidingbedrijf, daarna het gehele pand. Sinds 1997 is hier
een wijnhandel en distilleerderij gevestigd. Achter en rechts van het gebouw lag het waterleidingcomplex
met op de hoek van het Keern de beeldbepalende watertoren (1912-
1913), in 1970 helaas gesloopt. Wel bewaard zijn de voormalige dienstwoningen Keern
62 en 64.
Koepoortsweg
Veel Hoornse regentenfamilies hadden
in de 17de en 18de eeuw naast
hun woonhuis in de binnenstad ook
een buitenhuis aan de Koepoortsweg.
Hiervan zijn er slechts enkele
bewaard gebleven, waaronder Koepoortsweg
29, 51 en 73. Het laatste
pand, dat de toepasselijke naam
Buitenvreugd droeg, is in 2009 gerestaureerd
en herbestemd tot zorghotel.
De overige bebouwing aan de
Koepoortsweg dateert grotendeels
van na 1850 en laat een grote variatie
zien in woningtypen en bouwstijlen. Om deze cultuurhistorisch waardevolle panden
te behouden, zijn er de afgelopen jaren ruim zestig aangewezen als gemeentelijk monument.
Door het uitrijden van de Koepoortsweg komt u weer in de binnenstad dat tevens
het eindpunt van de fietsroute is.
51

Overzicht van muziekoptredens op zaterdag 8 september 2012
Locaties: Tijden: Optreden van:
Noorderkerk 14.00-15.00 Hoorns Harmonie Orkest
Westfries Museum 14.00-14.30 Blokfluitensemble JG
15.00-15.30
Grote Kerk 13.00-13.30 Carillonconcert ism Hoornse Brassband
Oosterkerk 14.00 Martinus Cantorij (foto),
15.00 Anglicaanse kathedrale muziek
Lutherse kerk regelmatig Orgelspel door Rieuwert Blok
Statenlogement 13.30 Mozart septet
14.00 Mozart septet
14.30 Mozart septet
Foreestenhuis 14.30-16.00 Kleinkoor Camerata Liocorno
regelmatig
BELEEF HET GEVOEL VAN HOORN
met het VVV dagarrangement!
Hoorn moet je Voelen dagarrangement:
Brochure VOC stadswandeling
Koffie of thee met appelgebak
Keuze uit entree Westfries Museum óf Museum van de Twintigste Eeuw
Soep (diverse mogelijkheden) met stokbrood en kruidenboter
Slechts Ð 17,50 p.p.
Het arrangement kunt u het hele jaar
dagelijks gebruiken, m.u.v. maandag,
en is verkrijgbaar bij VVV Hoorn of te
bestellen via www.vvvwebshop.nl
VVV/ANWB Hoorn | Veemarkt 44, Hoorn | 0229- 218343 | info@vvvhoorn.nl
52

Colofon
Comité Open Monumentendag Hoorn
Eddy Boom, Joost Buchner, Sandra Deen-Sijm, Anna Eising, Carel de Jong,
Cécile de Jong, Hans Lensink, Kees van Louvezijn, Dick van der Pijl, Harm Stumpel.
De Open Monumentendag Hoorn 2012 wordt mede mogelijk gemaakt door:
- Gemeente Hoorn
- Rabobank Hoorn - Midden Westfriesland
- alle adverteerders in dit boekje
Met dank aan:
- Eigenaren, bewoners en beheerders van alle opengestelde panden
- Alle vrijwilligers
- Bureau Erfgoed Gemeente Hoorn
- Geo Informatie Gemeente Hoorn
Tekstbijdragen
Jos van der Lee, Harm Stumpel
Illustraties
Bureau Erfgoed, Ronald Plak, Harm Stumpel, Westfries Archief
Vormgeving en druk
Van Vliet Printing
PRONK BOUWT
MET MEERWAARDE
Restauratie Binnenluiendijk 3 te Hoorn in 2011
PRONK RESTAURATIE BV
monumentenonderhoud
instandhouding
restauratie
Machinestraat 2, Postbus 20, 1749 ZG Warmenhuizen
Telefoon (0226) 391374, fax (0226) 392032
E-mail: info@pronkbouw.nl, website: www.pronkbouw.nl
De Tuynkamer
53
brasserie - restaurant
- huisgemaakt
appeltaart
- speciale broodje
- brunch- en

onze monumenten....
Hoorn - herbestemming-restauratie Edam - onderzoek herbestemming
Hoorn - ingreep multifunctioneel gebruik
Hoorn - restauratie - herbestemming Hoorn - restauratie
Hoorn - restauratie
54
Hoorn - herbestemming - restauratie
T P A
H G
T P A
H G
architecten
TPAHG architecten
restaureert, herbestemt en bouwt nieuw.
www.tpahga.nl - www.herbestem.nl
architecten
WWW.

Uw bankzaken regelt u altijd
en overal.
Geniet u van Open Monumentendag en wilt u nog bankzaken regelen? Rabobank Hoorn-Midden
Westfriesland is altijd dichtbij. U treft ons aan de Gedempte Turfhaven 23. Ook kunt u hier of bij onze
automaat aan de Maelsonstraat 3 geld opnemen.
Via uw telefoon kunt u ook 24/7 bankzaken regelen. Sms MOBIEL naar 7171 en ontvang een overzicht van
alle mobiele diensten en download direct de apps.
www.rabobank.nl/hmwf of bel (0229) 28 08 08.
Rabobank Hoorn-Midden Westfriesland
altijd dichtbij, dat is het idee.
Rabobank. Een bank met ideeën.

Kaart opengestelde panden binnenstad
23
7a
= opengesteld pand