Methodebeschrijving Oranje Huis - Movisie

Methodebeschrijving
Oranje Huis
Databank Effectieve interventies huiselijk geweld

Deze methodebeschrijving is gemaakt door:
Els Kok
MOVISIE
e.kok@movisie.nl
Els Kok is projectleider binnen het programma Effectiviteit en vakmanschap bij MOVISIE.
Januari 2012
Voor meer methodebeschrijvingen en eventuele vragen en/of reacties kunt u terecht bij:
www.movisie.nl/effectievesocialeinterventies of www.huiselijkgeweld.nl/interventies/effectieveinterventies
Deze methodebeschrijving is mogelijk gemaakt door het Ministerie van Veiligheid en Justitie.
Het werkblad dat gebruikt is voor het maken van deze methodebeschrijving, is deels gebaseerd op het
Werkblad beschrijving interventie van het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) en het RIVM.
2 * * * Oranje Huis

Inhoudsopgave
Inleiding: leeswijzer 04
Samenvatting 05
1. Beschrijving methode 08
1.1 Probleemomschrijving 08
1.2 Doel van de methode 09
1.3 Doelgroep van de methode 10
1.4 Indicaties en contra-indicaties 10
1.5 Aanpak 11
1.6 Materiaal 14
1.7 Uitvoerende organisaties 15
1.8 Benodigde competenties van de uitvoerder 15
1.9 Overige randvoorwaarden 17
1.10 Overeenkomsten en verschillen met andere interventies 18
1.11 Contactgegevens ontwikkelaar 18
2. Onderbouwing 19
2.1 De ontwikkelgeschiedenis van de methode 19
2.2 Onderbouwing van de probleemanalyse, doel, doelgroep en aanpak 20
3. Onderzoek naar praktijkervaringen 23
3.1 Praktijkervaringen van de uitvoerder 23
3.2 Praktijkervaringen van de cliënt/burger 25
3.3 Praktijkvoorbeeld 27
4. Effectonderzoek 29
4.1 Directe aanwijzingen voor de effectiviteit 29
4.2 Indirecte aanwijzingen voor de effectiviteit 29
5. Conclusies 31
5.1 Samenvatting werkzame elementen 31
5.2 Samenvatting effectonderzoek 31
6 Verantwoording 33
6.1 Zoeken en selecteren van literatuur 33
6.2 Literatuur 34
Bijlage 1: Toelichting effectonderzoek 35
Bijlage 2: Overzicht onderzoeken en de hoofdkenmerken 37
Bijlage 3: Methodologische kenmerken en resultaten effectonderzoeken 38
Oranje Huis * * * 3

Inleiding: leeswijzer
Professionals worden geconfronteerd met een wirwar aan informatie waar ze een weg in moeten
vinden. Die informatie is vaak versnipperd en daardoor weinig toegankelijk. In de Databank Effectieve
sociale Interventies brengen wij methoden bij elkaar waarmee de sociale sector werkt. De
methodebeschrijvingen op het gebied van huiselijk geweld zijn ook beschikbaar via de Databank
Effectieve interventies huiselijk geweld. De websites vindt u in het colofon. De methodebeschrijvingen
geven een zo volledig mogelijk beeld van alle beschikbare informatie over een methode. Als
hulpverlener, preventiewerker of politiefunctionaris kunt u hiermee vaststellen of de methode geschikt
is voor de situatie waarin u of uw organisatie intervenieert. Als gemeente kunt u zich op de hoogte
stellen van de methoden die er zijn en wat er bekend is over de effectiviteit. Op basis daarvan kunt u
met organisaties in uw gemeente in gesprek gaan over de inzet van deze methoden. Indien u besluit
om met de methode aan de slag te gaan, verwijzen we u naar de ontwikkelaar voor het handboek en
eventuele andere beschikbare materialen.
De methodebeschrijving is opgebouwd langs vier lijnen. Onderdeel één van dit document beschrijft de
methode zelf, zoals de doelen, de doelgroep en de aanpak. Onderdeel twee laat de onderbouwing
van de methode zien: de visies, theorieën en wetenschappelijke onderzoeken die de ontwikkelaar
heeft gebruikt bij het ontwikkelen van de methode. Onderdeel drie geeft zicht op de praktijkervaringen
van de professional en de cliënt/burger met de methode. Onderdeel vier geeft inzicht in wat er
wetenschappelijk bekend is over de effectiviteit van de methode.
De methodebeschrijving is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met de ontwikkelaar van de
methode. Zo levert de ontwikkelaar informatie aan en geeft deze feedback op het concept en
toestemming voor publicatie. De methode wordt uitgebreid in kaart gebracht. Dit kan ontwikkelaars op
hun beurt een impuls geven voor verdere ontwikkeling van de methode. Een methode staat dus niet
stil, de beschrijvingen zullen dan ook regelmatig worden herzien.
De methodebeschrijving is gebaseerd op een systematische zoektocht naar informatie. Bij die
zoektocht werken de onderzoeker die de methodebeschrijving maakt en een informatiespecialist van
de afdeling Kennisstromen van MOVISIE intensief samen. Bij het zoeken van informatie over
methoden zijn doorgaans de volgende zoekstrategieën toegepast: het inwinnen van informatie bij de
ontwikkelaar, uitvoerende instanties en/of eventuele onderzoekers van de methode, het doorzoeken
van Nederlandse en/of internationale databanken, het checken van referenties van reeds gevonden
informatiemateriaal en een internet deskresearch. De zoektocht is daarbij gericht op een breed
spectrum aan informatiebronnen, variërend van (ongepubliceerde) verslagen van (interne)
procesevaluaties of paneldiscussies tot wetenschappelijk (effect)onderzoek. De verantwoording van
de toegepaste zoekstrategieën is in beknopte zin terug te vinden in onderdeel 6.1. De
zoekgeschiedenis is uitgebreid vastgelegd in het archief van MOVISIE. Het relevante gevonden
materiaal is terug te vinden in het literatuuroverzicht in onderdeel 6.2.
Bij het effectonderzoek (onderdeel vier) wordt onderscheid gemaakt tussen directe en indirecte
aanwijzingen voor effectiviteit. Een toelichting op dit onderscheid vindt u in bijlage één. Om de tekst in
de methodebeschrijving zelf laagdrempelig te houden, worden de belangrijkste onderzoekskenmerken
en resultaten zoveel mogelijk in woorden beschreven. De achterliggende cijfers vindt u in bijlage drie
en verder.
Wij wensen u veel inspiratie bij het lezen van deze methodebeschrijving.
4 * * * Oranje Huis

Samenvatting
1. Beschrijving methode
Doel
Het doel van de methode Oranje Huis is het doorbreken van de geweldspiraal in het gezin en
de betrokkenen zodanig toerusten dat zij op een gezondere wijze verder kunnen gaan met hun
relatie of contact kunnen houden.
Doelgroep
De methode Oranje Huis richt zich primair op vrouwen die slachtoffer zijn van huiselijk geweld
en hun kinderen. De geweldsvorm is meestal partnergeweld. Op de tweede plaats gaat het om
de plegers, (ex-)partners die, als dat mogelijk is, betrokken worden bij het hulpverleningsproces.
Aanpak
De Oranje Huis-aanpak omvat advies en coördinatie, crisisopvang en vervolgopvang op één
locatie. Het Oranje Huis is herkenbaar als vrouwenopvanginstelling. Het bevindt zich niet op
een geheime locatie, maar biedt wel een veilig verblijf. Het Oranje Huis is ondergebracht in een
gebouw waarin afzonderlijke woonunits voor vrouwen en hun kinderen zijn en daarnaast
gemeenschappelijke ruimten voor gezamenlijke activiteiten en het ontvangen van bezoek.
Gastvrouwen zijn verantwoordelijk voor de begeleiding tijdens het verblijf. Ieder gezin heeft in
principe een eigen gezinshulpverlener die verantwoordelijk is voor de voortgang van het proces
en de hulpverleningsgesprekken voert of bijwoont. Kinderwerkers organiseren en begeleiden de
activiteiten voor kinderen.
De crisisopvang duurt gemiddeld zes weken en draait vooral om het onderzoeken van de
gezinssituatie met als doel te komen tot een gezinsactieplan op verschillende leefgebieden. In
de vervolgopvang ondersteunt de gezinshulpverlener de uitvoering van het gezinsactieplan en
stelt dit met cliënten iedere zes weken bij. Het verblijf in de vervolgopvang kan meerdere
maanden duren.
Materiaal
Het volgende handboek is beschikbaar:
De Oranje Huis-aanpak. Blijf van m’n Lijf nieuwe stijl, geschreven door Essa Reijmers, Simone
Geutjes, Kristine Evertz en Nynke Poortinga en in november 2011 uitgebracht door de Blijf
Groep Amsterdam.
Bij het handboek hoort een gelijknamig werkboek. Hierin staan instrumenten, formulieren en
achtergrondinformatie die tijdens het traject ingezet kunnen worden. Op een cd zijn alle
formulieren en losse documenten opgeslagen.
Oranje Huis * * * 5

Uitvoerende organisaties
De Oranje Huis-aanpak is ontwikkeld voor de vrouwenopvang. In principe kan iedere instelling
voor vrouwenopvang de aanpak implementeren.
Ontwikkelaar
Blijf Groep
Essa Reijmers
www.blijfgroep.nl
e.reijmers@blijfgroep.nl
2. Onderbouwing
Blijf Groep heeft de methode Oranje Huis ontwikkeld op basis van een vooronderzoek naar de
mogelijkheden van een herkenbaar Blijfhuis en van eerdere ervaringen opgedaan met de
methode Begeleide terugkeer. Het systeemgericht werken is één van de belangrijke
methodische uitgangspunten van de methode (Choy e.a. 2003 in Van Dijk, 2008; Reijmers e.a.,
2011). Het geweldsprobleem staat niet op zichzelf, maar is onderdeel van een systeem van
verbindingen tussen mensen. Alle partijen hebben een rol in het voortduren en dus ook in het
beëindigen van de geweldsspiraal. Een tweede uitgangspunt is het denken over verantwoord
ouderschap en bufferprocessen van Van der Pas (1994, 2001, 2005 in Reijmers e.a., 2011).
Volgens Van der Pas biedt het besef van verantwoordelijk-zijn, dat vrijwel iedere ouder heeft,
de mogelijkheid om ouders te motiveren voor verandering en draagt versterking van de
bufferprocessen bij aan een betere ouderschapsinvulling. Het veiligheidsconcept ten slotte is
voortgekomen uit de eigen praktijkervaringen van Blijf Groep en een systematische reflectie
hierop (Blijf Groep, 2011). Het uitgangspunt is de gedeelde verantwoordelijkheid van de
volwassenen voor de veiligheid en waarbij elk, slachtoffer en pleger, een eigen rol hierin heeft.
3. Onderzoek naar praktijkervaringen
Lünnemann, Smit en Drost (2010) concluderen in een procesevaluatie dat medewerkers van
het Oranje Huis achter de systeemgerichte aanpak staan en ook echt niet alleen naar het
individu kijken, maar de hele context meenemen. De meerderheid van de cliënten stemde
daarbij ook in met het opnemen van contact met de geweldplegende partner. Wel was er in de
beginperiode nog te weinig specifieke aandacht voor het kind, maar dit is later specifieker
uitgewerkt.
Cliënten zijn over het algemeen tevreden met de systeemgerichte aanpak en zeer tevreden met
de scheiding tussen hulpverlening en verblijf. Problemen die de onderzoekers signaleerden,
deden zich vooral in de beginperiode voor en zijn gaande de onderzoeksperiode verminderd of
opgelost. Cliënten geven aan dat ze zich wakker geschud voelen door de vraaggerichte
aanpak. Vrouwen zijn doorgaans tevreden over de eigen unit en de vrijheid die ze daar ervaren.
In de beginperiode voelden niet alle vrouwen zich veilig. Dit lijkt door scherper toezicht op
handhaving van de veiligheidsregels opgelost.
6 * * * Oranje Huis

4. Effectonderzoek
Er zijn geen directe aanwijzingen voor de effectiviteit van het Oranje Huis. Hier is nog geen
onderzoek naar gedaan. Wel wijst een internationale review (Boersma, Van Luijtelaar, Janssen
& Wolf, 2010) uit dat systeeminterventies even effectief lijken te zijn als de traditionele
individuele behandelingen. Ook heeft een gezamenlijke behandeling niet tot meer geweld
geleid. Door de afwezigheid van een controleconditie in de meeste in de review betrokken
onderzoeken is het echter moeilijk te zeggen of de geweldafname aan de behandeling is toe te
schrijven. Verder komen de onderzoekers op basis van de review tot een overzicht van vijf
kenmerken van ‘op het oog succesvolle systeeminterventies’. Het Oranje Huis voldoet aan deze
kenmerken.
5. Samenvatting werkzame elementen
Het duurzaam doorbreken van de geweldspiraal door via een systeemgerichte aanpak alle
betrokken gezinsleden samenhangende hulpverlening te bieden en toe te rusten.
Hulp op maat, toegesneden op de situatie van de cliënt en de geweldsvorm en het inzetten
van variëteit in gespreksvormen.
Veiligheid is gedeelde verantwoordelijkheid, betrokkenen worden aangesproken op hun
eigen rol. Inzetten van meervoudige partijdigheid, waarmee geweld niet wordt gezien als een
individueel probleem.
Vraaggericht en dialooggestuurd, cliënten houden de regie en herkennen hun eigen inbreng
en rol.
Vergroten van de veerkracht van individu en systeem door te werken aan overtuigingen,
organisatiepatronen en communicatiepatronen in het gezin.
Betrokkenheid ouders bij kinderen en besef van verantwoordelijk-zijn inzetten. Aandacht
voor versterking van de ouderrol en bufferprocessen.
Kinderen als volwaardige cliënten tegemoet treden, kinderen krijgen basishulp aangevuld
met externe specialistische hulp indien nodig.
Open setting en de scheiding tussen hulpverlening en verblijf verhogen de leefbaarheid van
de situatie van cliënten en versterken de eigen verantwoordelijkheid van cliënten.
Integratie advies, coördinatie, crisis- en vervolgopvang op één plaats.
Crisis als kans: de crisissituatie gebruiken om constructieve verandering op gang te
brengen.
Oranje Huis * * * 7

1. Beschrijving methode
De beschrijving van de methode is gebaseerd op:
De Oranje Huis-aanpak. Blijf van m’n Lijf nieuwe stijl, geschreven door Essa Reijmers, Simone
Geutjes, Kristine Evertz en Nynke Poortinga, in november 2011 uitgebracht door de Blijf Groep
Amsterdam. Bij het handboek hoort een gelijknamig werkboek, geschreven door Simone
Geutjes, Nynke Poortinga en Danijela Petrovic-Dadic.
Dit handboek is een herziene versie van Crisisopvang in het Oranje Huis uit juni 2009,
eveneens uitgegeven door de Blijf Groep.
Als er in de beschrijving aanvullende informatiebronnen worden gebruikt, dan worden deze
expliciet vermeld.
1.1 Probleemomschrijving
Huiselijk geweld
De term ‘huiselijk geweld’ omvat verschillende vormen van geweld in afhankelijkheidsrelaties.
Dit kan zijn partnergeweld, kindermishandeling, ouderenmishandeling, oudermishandeling en
eergerelateerd geweld. In de praktijk van het Oranje Huis betreft het vooral partnergeweld,
maar ook andere vormen van huiselijk geweld komen voor.
Systeemgerichte aanpak
In de afgelopen tien jaar is de visie op hulpverlening bij huiselijk geweld geleidelijk ingrijpend
veranderd. Er zijn nieuwe inzichten ontwikkeld over de dynamiek van huiselijk geweld in
gezinnen, over de wijze waarop slachtoffers het beste gehuisvest en begeleid kunnen worden
en over de benodigde samenwerking tussen verschillende gezinsleden, andere betrokkenen en
andere hulpverleners. Waar eerst de focus vooral lag op de opvang en ondersteuning van
slachtoffers, is er nu meer oog voor de dynamiek van huiselijk geweld en de interactiepatronen
in gezinnen. Dit heeft geleid tot een meer systeemgerichte aanpak met hulp voor het hele gezin.
Huisvesting
Huisvesting op geheime locaties blijkt in de praktijk vaak schijnveiligheid, omdat de geheime
adressen in steeds grotere kring bekend worden. Voor de bewoners, meestal vrouwen en hun
kinderen, doet wonen in een opvanghuis op een geheime locatie een enorme inbreuk op hun
leven. Zij kunnen geen vrienden of familie uitnodigen en delen hun leefruimte met onbekenden.
In de meeste instellingen voor vrouwenopvang is er weinig ruimte voor privacy. De hoge
concentratie vrouwen en kinderen met forse problemen leidt tot een toename van stress en
onderlinge conflicten.
8 * * * Oranje Huis

De visie op de hulpverlening bij huiselijk geweld is veranderd en de vraag naar de
mogelijkheden van een herkenbaar opvangadres is toegenomen. Dit heeft geleid tot een
verkenning van de opvangmogelijkheden. Hieruit bleek zelfs dat een herkenbaar en in de buurt
zichtbaar opvangadres juist kon bijdragen aan de veiligheid van de bewoners.
De documentatie over de methode bevat geen informatie over het vóórkomen van het
probleem. Wij nemen bij het beschrijven van het probleem de informatie uit het handboek van
de methode als uitgangspunt. Wanneer u wilt beschikken over meer actuele of gedetailleerde
informatie, verwijzen wij u naar www.huiselijkgeweld.nl.
1.2 Doel van de methode
Het doel van de methode Oranje Huis is het doorbreken van de geweldspiraal in het gezin.
Betrokkenen worden toegerust om het geweld duurzaam te stoppen en herhaling van geweld in
mogelijke andere relaties te voorkomen.
Indien gezinsleden dit wensen, worden zij ondersteund om de relatie op een gezondere wijze
voort te zetten of om de partnerrelatie op een veilige wijze te beëindigen en de
ouderschapsrelatie ten bate van de kinderen voort te zetten.
Doelen ontwikkeling Oranje Huis
De Oranje Huis methode is ontwikkeld met de volgende drie doelen voor ogen:
Het eerste doel is de verbetering van de hulpverlening aan cliënten. Op basis van jarenlange
ervaring met hulpverlening aan slachtoffers van huiselijk geweld is het inzicht gegroeid dat
geweld voortkomt uit de dynamiek tussen de partners. Maatschappelijke context, culturele en
omgevingsfactoren en genderverschillen zijn hierbij van invloed. De hulpverlening richt zich
daarom op het gehele gezinssysteem. De gevolgen voor de kinderen als zij getuige zijn van
geweld, worden onderkend en expliciet besproken.
Het tweede doel van het Oranje Huis is de verbetering van de woon- en leefsituatie van
vrouwen en hun kinderen in de vrouwenopvang. Aan de basis daarvan ligt de behoefte van
cliënten aan meer privacy dan zij gewoonlijk in vrouwenopvanginstellingen kunnen krijgen.
Het derde doel is het ontwikkelen van een nieuw concept van veiligheid. De geheimhouding en
het isolement van de opvang die gebruikelijk zijn in de vrouwenopvang, worden opgeheven. Het
Oranje Huis is zichtbaar in de wijk gesitueerd en er zijn zowel openbare, vrij toegankelijke
ruimten als niet voor publiek toegankelijke ruimten. Het concept biedt mogelijkheden om snel op
een bij de situatie passende wijze in te grijpen bij huiselijk geweld.
Oranje Huis * * * 9

Naam Oranje Huis
De naam Oranje Huis verwijst naar de herkenbaarheid en het zichtbare karakter van de
opvang. Het probleem wordt niet verstopt, maar is zichtbaar aanwezig in de wijk. De kleur
oranje verwijst ook naar de situatie waarin de cliënten verkeren: mensen die tussen groen
(veilig) en rood (levensgevaar) in zitten.
1.3 Doelgroep van de methode
In zijn geheel richt het Oranje Huis zich op gezinnen, met uiteenlopende etnische, culturele en
maatschappelijke achtergronden en van verschillende leeftijden, die te maken hebben met
huiselijk geweld.
Het Oranje Huis biedt opvang aan vrouwen en kinderen, gekoppeld aan eerste hulp voor de
partner. In het merendeel van de gevallen gaat het om geweld in de partnerrelatie. Met de
partner wordt telefonisch contact gelegd en vervolgens wordt hij uitgenodigd voor
hulpgesprekken. Als de partner instemt met deelname aan de hulpverlening, is ook hij cliënt van
het Oranje Huis.
Omdat huiselijk geweld in de praktijk het vaakst partnergeweld van de man tegenover de vrouw
betreft, richt het handboek zich vooral hierop. Dat betekent niet dat uitgegaan wordt van een
zwart-witbeeld van slachtoffers en plegers: juist de dynamiek in relaties staat centraal in het
Oranje Huis. Ook wanneer er sprake is van geweld in andere afhankelijkheidsrelaties of door
andere familieleden, is deze werkwijze bruikbaar gebleken (persoonlijke communicatie
ontwikkelaar, 6 dec 2011).
Het Oranje Huis vangt vooral gezinnen uit de eigen regio op omdat hierdoor de kansen en
mogelijkheden van het open karakter zoveel mogelijk worden benut. Cliënten kunnen hun
opleiding en werkzaamheden gewoon voortzetten en hun contacten onderhouden. De landelijke
functie van de vrouwenopvang is echter ook in het Oranje Huis behouden: ook vrouwen uit
andere delen van het land kunnen er voor opvang terecht.
1.4 Indicaties en contra-indicaties
De aanmelding bij het Oranje Huis gebeurt op vrijwillige basis. In het Oranje Huis worden geen
vrouwen opgevangen die in een levensbedreigende situatie verkeren; hiervoor is andere
opvang geëigend.
Een voorwaarde voor het betrekken van de partner is dat er geen bedreiging is voor de
veiligheid van de vrouw in kwestie of voor andere cliënten. Psychiatrische problematiek en
10 * * * Oranje Huis

drugs- of alcoholverslaving van de partner kunnen contra-indicaties vormen voor het opnemen
van contact. Eventueel kunnen in zo’n geval aanvullende veiligheidsmaatregelen getroffen
worden.
1.5 Aanpak
Het Oranje Huis bevindt zich op een niet-geheim adres en heeft een open setting. Het is een
herkenbare en zichtbare voorziening waar verblijvende cliënten bezoek kunnen ontvangen. Ook
samenwerkingspartners worden ontvangen op de locatie. In het pand is een gedifferentieerd
hulpaanbod, dat wil zeggen dat advies, crisisopvang (eerste hulp) en vervolgopvang zijn
samengebracht. Iedereen kan er terecht met vragen en voor advies. Er vindt ambulante
hulpverlening plaats voor niet-verblijvende cliënten. Verblijvende cliënten wonen tijdelijk –
gemiddeld zes weken – in de crisisopvang en stromen daarna deels door naar vervolgopvang
op dezelfde locatie of elders.
Voor de hulpverlening in het Oranje Huis zijn de volgende uitgangspunten geformuleerd.
Hulp op maat.
Meervoudige partijdigheid.
Vraaggericht en dialooggestuurd.
Crisis als kans.
Vergroten van veerkracht in het gezin.
Ouders als personen met een besef van verantwoordelijk-zijn.
Kinderen zijn volwaardige cliënten.
Samenwerking met ketenpartners.
Voor meer informatie over de theoretische onderbouwing van de uitgangspunten: zie hoofdstuk
2.2.
Het hulptraject van het Oranje Huis begint met de crisisopvang, waarin de nadruk ligt op
onderzoeken van de situatie en nog niet zozeer op veranderen. Een gezin rondt de periode van
crisisopvang af met het opstellen van een gezinsactieplan. In dit plan staan de leefgebieden
waarop gezinsleden verandering willen. Vervolgens stroomt een deel van de cliënten door naar
de vervolgopvang Oranje Huis of naar vrouwenopvang elders. Ook zijn er cliënten die besluiten
terug naar huis te gaan, met bijpassende hulp.
Crisisopvang
Het hulpverleningstraject in de crisisopvang duurt circa zes weken. Het traject bestaat uit
verschillende onderdelen die in elkaar overlopen maar ieder apart kunnen worden
geïdentificeerd. Achtereenvolgens zijn dit: een kennismakingsgesprek en gesprekken rond de
thema’s veiligheid, ouderschap en kinderen, hulp aan kinderen, relatie, sociaal netwerk en
gezondheid. In de gesprekken komen de uitgangspunten van de hulpverlening terug.
Hulpverleners werken vraaggericht en dialooggestuurd. Geweld wordt gezien als onderdeel van
het systeem en niet als een individueel probleem. Dat betekent dat gezinshulpverleners geen
Oranje Huis * * * 11

partij kiezen maar met een open en betrokken houding luisteren en vragen stellen. Daarbij
staan de wensen van de cliënt centraal en zetten hulpverleners de eigen professionele
deskundigheid in om cliënten te ondersteunen bij de bewustwording van het proces en hun
eigen rol daarin en bij het nemen van beslissingen.
De zes weken kennen een vaste stapsgewijze opbouw. Het tempo waarin de stappen worden
doorlopen, hangt af van de gezinssituatie. Als er geen kinderen zijn, vervallen de gesprekken
met kinderen, het ouderschapsgesprek en de gezinsgesprekken. Door de vaste structuur is
voor alle betrokkenen helder welke van de bovenstaande onderwerpen aandacht krijgen.
Ook is er iedere week een individueel gesprek met beide partners om ruimte te scheppen voor
actuele zaken en individuele behoeften. Indien nodig worden praktische zaken, bijvoorbeeld
met betrekking tot schulden, direct geregeld, maar alleen als dit niet kan wachten. Dit voorkomt
dat ondernomen acties naderhand moeten worden teruggedraaid en dat teveel energie gaat
zitten in het regelen van praktische ondersteuning.
Cliënten hebben een vaste hulpverlener die verantwoordelijk is voor de voortgang van het
proces. De gezinshulpverlener voert ongeveer driemaal per week individuele gesprekken met
de cliënt en daarnaast partnergesprekken en, indien er kinderen zijn, gezinsgesprekken. Samen
met het gezin werkt de gezinshulpverlener aan een uitgebreide gezinstaxatie. Cliënten kijken
terug, analyseren hoe het huiselijk geweld is ontstaan en bespreken met de hulpverlener de
aandachtsgebieden en welke stappen wenselijk zijn. Voor iedere gezinstaxatie betrekt de
hulpverlener alle relevante gezinsleden en contacten uit het cliëntsysteem.
Indien enigszins mogelijk voeren partners in de crisisopvang in ieder geval één partnergesprek.
Door dit gesprek krijgen partners inzicht in het ontstaan en de dynamiek van geweld en leren zij
de spiraal van geweld te doorbreken. Ze maken afspraken over het vergroten van de veiligheid
en leggen deze vast in het time-outformulier en het veiligheidsplan (zie onder 1.6 Materiaal).
De gezinshulpverlener voert apart gesprekken met de kinderen. Zij krijgen uitleg over de situatie
in voor hun begrijpelijke termen en ze krijgen de tijd en ruimte om hun behoeften en zorgen te
uiten. Non-verbale werkvormen helpen daarbij. Kinderen van zeven jaar en ouder maken zelf
een veiligheidsplan met de gezinshulpverlener. Voor jonge kinderen maakt de hulpverlener dit
samen met de moeder. In gezinsgesprekken krijgen kinderen de kans beide ouders te vertellen
hoe zij de situatie thuis hebben beleefd.
Hulp op maat
Er zijn vaak grote verschillen in de situatie van cliënten wat betreft de aard en ernst van het
geweld. De hulpverlening moet daarom altijd worden aangepast aan de cliënt en diens situatie.
Voorkomen moet worden dat er te veel, te weinig of niet-passende hulp wordt geboden. In
principe laat de hulpverlener taken en verantwoordelijkheden bij de cliënt liggen, maar het kan
nodig zijn om een aantal hiervan tijdelijk en in overleg met de cliënt over te nemen. In deze
basishouding sluit het Oranje Huis aan bij de basismethodiek Krachtwerk (Wolf & Jansen,
2011). Krachtwerk is een krachtgerichte, herstelondersteunende basismethodiek voor de
vrouwenopvang en is zo ingericht dat schakeling met andere interventies, zoals het Oranje
12 * * * Oranje Huis

Huis, mogelijk is. Krachtwerk gaat vooral over houdingsaspecten, kwaliteit van de hulpverlening
en de hulpverlener-cliëntrelatie. De hulpverlener zet daarbij in op de eigen kracht en
steunfactoren van cliënten en neemt niet onnodig taken en verantwoordelijkheden over.
Onderscheid tussen hulpverlening en verblijf
Vrouwen met hun kind(eren) wonen in een eigen appartement. In een collectief deel zijn er
ontmoetingsruimtes voor de cliënten en hun kinderen en ruimtes waarin zij bezoek kunnen
ontvangen buiten de eigen woonruimte. Voor jongeren is er een jongerenruimte beschikbaar.
Om veiligheidsredenen is het woongedeelte gescheiden van het collectieve deel van het pand
en zijn aanvullende maatregelen getroffen, zoals een sluis bij de toegang en een ontvangstbalie
in de ruimte waar mensen binnenkomen.
De scheiding tussen hulpverlenings- en verblijfsfunctie biedt cliënten en hun kinderen een
fysieke time out van de hulpverlening. De inrichting van de verblijfsfunctie biedt privacy en een
rustige leefomgeving en geeft cliënten mogelijkheden om de energie te richten op hun eigen
gezin en dagelijks leven en het ouderschap vorm te geven.
Vervolgopvang
Een deel van de cliënten stroomt na de crisisopvang door naar de vervolgopvang van het
Oranje Huis, hetzij in hetzelfde pand, hetzij in één van de andere vervolglocaties van Blijf Groep
die ook met de Oranje Huis-aanpak werken. Ze doorlopen daar dezelfde gesprekscyclus, maar
dan gericht op de doelen en de uitvoering van het gezinsactieplan. Een deel gaat naar
vrouwenopvang elders. Als vrouwen doorstromen naar vrouwenopvang elders, dan gaat het op
dit moment (begin 2012) nog om vervolgopvang die niet volgens de Oranje Huis-aanpak werkt.
Er zijn ook cliënten die besluiten terug naar huis te gaan, met bijpassende hulp. Bij voorkeur
begeleidt de gezinshulpverlener uit de crisisopvang het gezin gedurende het hele traject.
In de vervolgopvang ondersteunt de gezinshulpverlener de uitvoering van het gezinsactieplan
en stelt dit met cliënten iedere zes weken bij. Doelen van de hulpverlening in de vervolgopvang
zijn het versterken van de veerkracht van het gezin, het stoppen van huiselijk geweld en het
voorkomen van herhaling. De hulpverlening is gericht op de periode na het verblijf in het Oranje
Huis, waarbij het opbouwen van een sociaal netwerk en het versterken van de zelfstandigheid
van de cliënt en haar kinderen belangrijke aandachtspunten zijn.
In de vervolgopvang is een aparte kindhulpverlener. Deze kan werkzaam zijn binnen de
vervolgopvang, maar het kan ook een kindhulpverlener uit een jeugdzorginstelling zijn die
binnen de opvang taken verricht. Voor aanvullende specialistische hulp worden ketenpartners
ingeschakeld. De basisinterventies in het Oranje Huis richten zich op de ontwikkeling van de
veerkracht en op de verschillende leefgebieden. De activiteiten worden in verschillende vormen
aangeboden, zowel groepsgericht als individueel en zowel op de kinderen gericht als op het
versterken van de ouder-kindrelatie.
Als de cliënt en haar partner nog geen definitieve beslissing hebben genomen over het laten
voortduren of verbreken van de relatie, dan worden gesprekken hierover in de vervolgopvang
voortgezet. Als in een gezinsactieplan is opgenomen dat individuele begeleiding van de
Oranje Huis * * * 13

(ex-)partner gewenst is, dan is deze hulp extern georganiseerd.
1.6 Materiaal
Het volgende handboek is beschikbaar:
De Oranje Huis-aanpak. Blijf van m’n Lijf nieuwe stijl, geschreven door Essa Reijmers, Simone
Geutjes, Kristine Evertz en Nynke Poortinga en in november 2011 uitgebracht door Blijf Groep.
Bij het handboek hoort een gelijknamig werkboek, geschreven door Simone Geutjes, Nynke
Poortinga en Danijela Petrovic-Dadic.
Dit handboek is een herziene versie van Crisisopvang in het Oranje Huis uit juni 2009,
eveneens uitgegeven door Blijf Groep.
Het handboek is bestemd voor zowel beleidsmakers en managers als voor hulpverleners in de
vrouwenopvang. In het eerste deel staan de ontwikkelgeschiedenis en de uitgangspunten
beschreven. Het tweede gedeelte beschrijft het hulpverleningstraject en de opzet van de
verblijfsafdeling.
In het werkboek De Oranje Huis-aanpak staan instrumenten, formulieren en andere materialen
die medewerkers van een Oranje Huis en cliënten tijdens het traject gebruiken. In het werkboek
is een schema van het hulpverleningstraject opgenomen waarin de verschillende onderdelen
van het traject worden benoemd, de daarbij betrokken deelnemers en de bijbehorende
instrumenten. Belangrijke instrumenten zijn bijvoorbeeld de Time-outmethode, de
Relatiethermometer, het Bufferschema, het Veiligheidsplan en het Gezinsactieplan. Per
onderdeel wordt achtergrondinformatie gegeven die hulpverleners kunnen gebruiken in de
gesprekken. In een apart hoofdstuk worden per onderdeel van het hulpverleningstraject het
gebruik en de inzet van de instrumenten beschreven. In het laatste hoofdstuk staan
beschrijvingen van verschillende werkvormen die bij het maken van een gezinstaxatie kunnen
worden gebruikt.
Op een bijgevoegde cd zijn alle formulieren en losse documenten opgeslagen, zodat deze
afzonderlijk en meerdere keren kunnen worden gebruikt.
Naast de instrumenten uit het Werkboek De Oranje Huis-aanpak maken medewerkers ook
gebruik van de Krachteninventarisatie uit de landelijke basismethodiek Krachtwerk. Tevens
wordt in het handboek verwezen naar het werkboek Gevoelens en zo … (Blijf Groep, publicatie
in voorbereiding), waarin aanvullende werkvormen voor kinderen staan. Het werkboek geeft
geen informatie over de Krachteninventarisatie, noch over het werkboek Gevoelens en zo …
14 * * * Oranje Huis

1.7 Uitvoerende organisaties
De methode Oranje Huis wordt uitgevoerd door Stichting Blijf Groep, op de locatie Alkmaar. Blijf
Groep is een organisatie voor hulpverlening en opvang bij huiselijk geweld in Noord-Holland en
Flevoland. In Alkmaar is een nieuw pand gebouwd dat geheel is aangepast aan de vereisten
van de Oranje Huisaanpak.
De methode is in 2009 als pilot van start gegaan in de crisisopvang Alkmaar en sindsdien
uitgewerkt en doorontwikkeld voor zowel crisis- als vervolgopvang. De uitgangspunten van de
methode Oranje Huis worden binnen Blijf Groep ook ingezet op locaties waar geen crisisopvang
is, maar wel begeleid wonenunits zijn. Blijf Groep implementeert momenteel (2011) de Oranje
Huisaanpak op drie vervolglocaties (Alkmaar, Zaanstreek en IJmond). In 2012 zal de aanpak
eveneens geïmplementeerd worden in de crisisopvang in Amsterdam en de vervolglocaties in
Amsterdam, Haarlem en Almere.
Er zijn nog geen andere organisaties buiten Blijf Groep die met deze methode werken, maar
verschillende vrouwenopvanginstellingen hebben belangstelling getoond. De uitgangspunten
van de hulpverlening zijn in meer vrouwenopvanginstellingen terug te vinden. Volledige
toepassing wordt bemoeilijkt doordat slechts in een klein deel van de accommodaties in de
vrouwenopvang in Nederland sprake is van zelfstandige woonunits voor de opvang van
cliënten. Scheiding van hulpverlening en verblijf is één van de methodische uitgangspunten
voor het Oranje Huis.
1.8 Benodigde competenties van de uitvoerder
Het Oranje Huis heeft medewerkers die zich richten op de hulpverlening en medewerkers die
verantwoordelijk zijn voor het verblijf. Op de verblijfsafdeling werken gastvrouwen en
kinderwerkers.
Het werken volgens de methodische uitgangspunten van het Oranje Huis stelt specifieke eisen
aan de medewerkers. Blijf Groep heeft geïnvesteerd in een intensief trainingsprogramma en
coaching van de medewerkers. Er zijn basis- en meerdaagse trainingen specifiek gericht op de
verschillende disciplines (gezinshulpverleners, gastvrouwen, kinderwerkers en overig
ondersteunend personeel) en aanvullende kortdurende trainingen en workshops voor specifieke
thema’s.
Van alle medewerkers wordt verwacht dat zij een duidelijke visie hebben op het stoppen van
geweld en dat zij kunnen omgaan met uitingen van agressie en geweld. De medewerkers
moeten vertrouwen hebben in eigen kunnen van cliënten en kunnen aansluiten bij hun
behoeften. De houdingsaspecten van het werken met de Oranje Huismethodiek sluiten aan bij
die van de landelijke basismethodiek Krachtwerk. Alle hulpverleners binnen de vrouwenopvang
in Nederland worden getraind in Krachtwerk.
Oranje Huis * * * 15

Gezinshulpverleners
Gezinshulpverleners beschikken over een hbo-opleiding Maatschappelijk Werk en
Dienstverlening (MWD) of vergelijkbaar. Een opleiding op het gebied van systeemgericht
werken is een pre, maar geen functie-eis.
Specifieke competenties voor gezinshulpverleners zijn de volgende.
Meervoudig partijdig kunnen optreden, dat wil zeggen openstaan voor het standpunt (en de
motivering hiervan) van alle partijen.
Een open sfeer kunnen creëren, zodat onderling vertrouwen ontstaat en een open
communicatie mogelijk is.
Goed problemen kunnen analyseren.
Goed in kaart kunnen brengen welke mogelijkheden en beperkingen het probleemoplossend
vermogen van verschillende gezinsleden beïnvloeden.
Bewustzijn van verandering van het functioneren van cliënten in een crisissituatie en de
tijdelijkheid hiervan.
Kunnen motiveren.
Kunnen en durven confronteren.
In staat zijn de verantwoordelijkheid bij de cliënt te laten liggen.
In staat zijn de informatie die uit de gezinstaxatie komt te vertalen naar de verschillende
gezinsleden (op meerdere niveaus kunnen communiceren).
In staat zijn gesprekken met meerdere personen tegelijkertijd te voeren.
In staat zijn gesprekken te voeren met zowel volwassenen als kinderen.
De grenzen van de eigen deskundigheid kennen en op de hoogte zijn van de sociale kaart
en de expertise van netwerkpartners.
Gastvrouwen
Specifieke competenties van de gastvrouwen:
Empathisch vermogen, waardoor zij op een begripvolle en doortastende wijze kunnen
omgaan met de spanningen die de situatie met zich meebrengt en reacties hierop.
Scherp besef van de eigen rol en verantwoordelijkheden, zodat de regie in handen van de
cliënt kan blijven en de medewerkers ook een voorbeeldfunctie kunnen vervullen.
Dienstverlenende houding.
In staat zijn cliënten zowel te complimenteren als op een positieve manier te confronteren.
Kinderwerkers
Specifieke competenties van de kinderwerkers:
Verantwoordelijkheid voor de opvoeding bij de ouder(s) laten liggen.
Vertrouwensrelatie met de ouder(s) tot stand kunnen brengen.
Eigen opvoedingsverantwoordelijkheid kennen en nemen.
Kunnen werken met kinderen van alle leeftijden.
Kunnen werken met kinderen die moeilijk gedrag vertonen.
Op de hoogte zijn van de seksespecifieke aspecten in het werken met kinderen.
Voor instellingen die willen gaan werken met de methode Oranje Huis, heeft Blijf Groep,
behalve de methodebeschrijving en het bijbehorende werkboek, een landelijk scholingsaanbod
16 * * * Oranje Huis

ontwikkeld. Dit wordt vanaf 2012 aangeboden.
1.9 Overige randvoorwaarden
Inrichting organisatie en werkprocessen
Om de methode consequent te kunnen uitvoeren is het van belang de organisatie en de
ondersteunende processen in lijn met de methodische uitgangspunten in te richten.
Leidinggevenden dienen over voldoende kennis van de methode te beschikken om
medewerkers adequaat te kunnen aansturen.
Leidinggevenden hebben oog voor de parallelprocessen tussen cliënten en medewerkers.
Hulpverleners die lang met dezelfde doelgroep en/of problematiek werken lopen het risico te
blijven hangen in aangeleerde patronen. Ze hebben dan geen oog meer voor
gedragsalternatieven of andere oplossingsrichtingen. Ook teams waarin medewerkers langere
tijd in dezelfde rollen functioneren, kunnen hiermee te maken krijgen. Leidinggevenden moeten
hier alert op zijn en dit bespreken en aanpakken met betrokken medewerkers.
De methode vergt een overlegstructuur die strookt met de uitgangspunten van de methode
(vraaggericht en dialooggestuurd) zodat medewerkers voldoende ruimte hebben om met de
methode te leren werken.
De doelstellingen van elk overleg tussen medewerkers moeten helder zijn en ondersteunend
voor hulpverlening en/of verblijf. Onmisbaar onderdeel in de overlegstructuur is een formele
vorm van cliëntenparticipatie. In het Oranje Huis is deze op locatie vormgegeven in een
tweemaandelijkse bijeenkomst waar cliënten met medewerkers en de leidinggevende van
gedachten wisselen over een van tevoren bekendgemaakt thema.
Gestructureerde dossiers waarin informatie die bijdraagt aan het gezinsactieplan helder wordt
vastgelegd. Cliënten hebben recht op inzage. Verslagen van gezamenlijke gesprekken zijn door
beide partners in te zien. Onderdelen die betrekking hebben op individuele cliënten, zijn alleen
voor henzelf toegankelijk.
Kwaliteitsbewaking
Het werken volgens de methodische uitgangspunten stelt hoge eisen aan de medewerkers. Om
de Oranje Huismethode goed te kunnen implementeren en uit te blijven voeren, zijn een
scholingsprogramma en coaching/werkbegeleiding (individueel of in kleine groepjes)
noodzakelijk (zie ook 1.8).
Kosten van de interventie
Op de korte en middellange termijn vraagt het starten van een Oranje Huis meer investeringen
dan een reguliere vrouwenopvanginstelling. Er zijn hogere kosten door de benodigde
aanpassingen aan de huisvesting en door het intensieve hulpverleningstraject in de
Oranje Huis * * * 17

crisisopvang met verschillende gespreksvormen. Daar staat tegenover dat de scheiding tussen
hulpverlening en verblijf en het inzetten van minder hulpverlenende disciplines efficiencywinst
oplevert. Daarbij biedt het gezinsactieplan handvatten om in de vervolgopvang gericht en
efficiënt te werken.
1.10 Overeenkomsten en verschillen met andere interventies
Andere interventies in de vrouwenopvang die gericht zijn op de aanpak van huiselijk geweld en
systeemgericht werken, zijn Begeleide terugkeer (Blijf Groep) en De Aanpak (De Waag,
daderhulpverlening huiselijk geweld). Systeemgerichte interventies in een open setting in de
vrouwenopvang zijn er in Nederland niet.
Nadere studie moet uitwijzen of er soortgelijke methoden zijn en/of in welke mate deze
methode(n) vergelijkbaar is (zijn).
1.11 Contactgegevens ontwikkelaar
Blijf Groep Bedrijfsbureau
Postbus 2938
1000 CX Amsterdam
info@blijfgroep.nl
020 521 01 50
www.blijfgroep.nl
Contactpersoon
Essa Reijmers, hoofd beleid
e.reijmers@blijfgroep.nl
18 * * * Oranje Huis

2. Onderbouwing
2.1 De ontwikkelgeschiedenis van de methode
Blijf Groep Alkmaar presenteerde het Oranje Huisconcept in 2005 op een werkconferentie. De
open setting is geïnspireerd op een voorbeeld van vrouwenopvanginstellingen in een open
setting in de Verenigde Staten. Met één daarvan, The Women’s Center in Wisconsin, is contact
opgenomen. In 2003 is dit Women’s Center overgegaan van een geheime locatie naar een
herkenbare, maar wel goed beveiligde locatie. Het aantal ernstige incidenten is sindsdien niet
toegenomen. De openheid draagt bij aan de bekendheid van het blijfhuis en vrouwen ervaren
een lagere drempel om zich te melden. De herkenbaarheid en zichtbaarheid van het huis
worden ingezet voor het bereiken van het doel: het geweld stoppen en veiligheid bieden. (Van
Dijk, 2005)
Vooronderzoek
Het Instituut voor Maatschappelijke Innovatie heeft een vooronderzoek uitgevoerd. Daarin is de
vraag gesteld of een herkenbaar Blijfhuis en een andere manier van denken over preventie van
huiselijk geweld en re-integratie van slachtoffers een bijdrage kunnen leveren aan de preventie
van huiselijk geweld. De andere manier van denken betreft het inzetten van eigen kracht en de
eigen verantwoordelijkheid van slachtoffers en hun partners. Naar aanleiding van de uitkomsten
van het onderzoek is een experimenteel Oranje Huis gestart in Alkmaar met specifieke
aandacht voor risico-inventarisatie en het waarborgen van de veiligheid voor slachtoffers en hun
kinderen (Van Dijk, 2005).
Ook eerdere ervaringen die Blijf Groep tussen 2001- 2003 heeft opgedaan bij het ontwikkelen
van de methodiek Begeleide terugkeer, hebben als bron gediend voor de Oranje Huisaanpak.
Pilot
Met ingang van 2008 heeft het ministerie van VWS gedurende drie jaar subsidie toegekend
voor de inhoudelijke ontwikkeling van het Oranje Huisconcept en in 2009 is de eerste
beschrijving van een deel van de aanpak verschenen (Grit & Koning, 2009). In juli 2009 is het
Oranje Huis daadwerkelijk van start gegaan met een pilot in de crisisopvang. Het Verwey-
Jonker instituut heeft een procesevaluatie uitgevoerd om te kijken of de methode daadwerkelijk
en eenduidig werd toegepast en om knelpunten op te sporen. Op basis van deze evaluatie en
de eigen praktijkervaringen is de methode verder uitgewerkt en aangepast.
In 2009 is begonnen met de nieuwbouw. De nieuwe huisvesting wordt gezien als een
randvoorwaarde om de methode ook daadwerkelijk uit te kunnen voeren. In de nieuwe
huisvesting zijn zelfstandige appartementen voor de bewoonsters met hun kinderen
gerealiseerd en is streng gelet op de veiligheid en veiligheidsvoorzieningen.
Herziene versie handboek
In november 2011 is de herziene versie van de methodebeschrijving gepresenteerd. In de
eerdere beschrijving was alleen het onderdeel crisisopvang uitgewerkt, nu is ook het traject in
Oranje Huis * * * 19

de vervolgopvang beschreven. Tevens is een werkboek, dat voor de pilot ontwikkeld was,
aangepast en in 2011 uitgebracht.
2.2 Onderbouwing van de probleemanalyse, doel, doelgroep en aanpak
In het handboek is een aantal methodische uitgangspunten uitgewerkt in kenmerken en
werkprincipes. Er zijn drie overkoepelende basisuitgangspunten en acht uitgangspunten voor
de hulpverlening die in het verlengde hiervan liggen (zie 1.5). De basis wordt gevormd door het
systeemgericht werken, het denken over ouderschap en het veiligheidsconcept.
Systeemgericht werken
In het systeemgericht werken staan de verbindingen tussen mensen centraal (Choy e.a. 2003 in
Van Dijk, 2008; Reijmers e.a., 2011). De nadruk ligt op de interactie tussen personen, op de
relatie- of gezinsdynamiek. Relaties die mensen met anderen hebben, beïnvloeden hoe iemand
in het leven staat en welk beeld diegene heeft van zichzelf en de werkelijkheid. Choy spreekt
hier van ‘belief systems’, geloofsovertuigingen. Overtuigingen geven mensen houvast, maar
kunnen er ook toe leiden dat problematische situaties in stand gehouden worden.
Om een goed beeld te krijgen van de situatie, is het van belang zicht te krijgen op de invloed
van de interactie met andere gezinsleden, het bredere familiesysteem, het sociaal netwerk én
de rol van culturele, maatschappelijke en sociaaleconomische factoren. Veranderingen in een
deel van het systeem hebben hun weerslag in andere delen van het systeem. Vanuit de
systeembenadering ligt de nadruk op het feit dat interactiepatronen en boodschappen die
mensen meekrijgen in de loop van de tijd ontstaan en patronen kunnen vormen.
Door in partner- en gezinsgesprekken aandacht te besteden aan de onderlinge interactie,
kunnen partners zicht krijgen op het eigen aandeel in het escaleren van conflicten en daarmee
de mogelijkheid om hier invloed op uit te oefenen. Huiselijk geweld ontstaat in de context van
de familie en relatie. Het houdt niet noodzakelijkerwijs op wanneer betrokkenen naar een
andere plaats vluchten.
Vanaf de eerste stap binnen het Oranje Huis wordt met de cliënt gesproken over de partner en
onderzocht hoe deze betrokken kan worden. Veiligheid is daarbij het uitgangspunt. De
risicotaxatie geeft zicht op de mogelijkheid om een gezamenlijk traject te starten. Het kan ook
zijn dat gescheiden trajecten in samenhang op hun plaats zijn. Kinderen zijn een belangrijke
motiverende factor voor het tot stand brengen van contact tussen de partners: ouders vinden
het voor hun kinderen vaak belangrijk om samen te onderzoeken hoe zij de conflicten en het
geweld blijvend kunnen stoppen.
Denken over ouderschap
De theorie over verantwoord ouderschap en bufferprocessen van Van der Pas (1994, 2001,
2005 in Reijmers e.a., 2011) is het tweede belangrijke methodische uitgangspunt.
20 * * * Oranje Huis

De belangrijkste kenmerken van het bufferdenken zijn:
Vrijwel iedere ouder heeft een besef van verantwoordelijk-zijn voor zijn of haar kind. Dit
besef garandeert geen bekwaam ouderschap. Ouders aanspreken op dit besef draagt ertoe
bij dat zij bereid zijn om zich kwetsbaar op te stellen.
Het is belangrijk de ouder in de ouderpositie te plaatsen en de eindverantwoordelijkheid bij
de ouder te blijven leggen. Dit maakt het mogelijk om een samenwerking tot stand te
brengen waarin ouder en hulpverlener de zorg om het kind delen.
De alledaagse opvoedingspraktijk kan door allerlei omstandigheden worden verstoord. Deze
omstandigheden, de opvoedingspraktijk samen met de hierna genoemde bufferprocessen,
geven inzicht in het functioneren van ouderschap.
Op wat Van der Pas ‘de ouderlijke werkvloer’ noemt, worden ouders voortdurend
geconfronteerd met keuzes, vragen en dilemma’s. Dit zijn ingewikkelde processen die om
vaardigheden vragen.
Vier processen bufferen de opvoeding tegen nadelige invloed van omstandigheden: een
solidaire gemeenschap, taakverdeling tussen ouders/opvoeders, metapositie, dat wil zeggen
het vermogen van ouders om te reflecteren op hun handelen en ‘goede-ouder ervaringen’,
de ervaring dat je het goed doet.
De concepten ‘werkvloer’, ‘omstandigheden’ en ‘bufferprocessen’ worden in de Oranje Huisaanpak
ingezet in de hulpverleningsgesprekken. Deze bufferprocessen zijn de eerste
aangrijpingspunten voor verandering. Met elke nieuwe cliënt wordt besproken of zij de stap naar
het Oranje Huis ziet als een teken van goed ouderschap of juist als iets wat ze haar kinderen
niet aan mag doen. Of neemt ze het zichzelf kwalijk dat ze deze stap niet eerder heeft gezet?
Van hulpverleners vraagt het dat zij de verantwoordelijkheid en de zorg bij de ouders laten.
Gezinshulpverleners besteden in de individuele en systeemgesprekken aandacht aan reflectie
van de ouder op het eigen optreden. Als dit teveel gevraagd is, dan zetten ze in op het
versterken van de andere buffers.
Denken over veiligheid
Het derde belangrijke uitgangspunt voor de visie is het veiligheidsconcept. Het
veiligheidsdenken komt voort uit eigen praktijkervaringen van Blijf Groep en een systematische
reflectie hierop. Dit is vastgelegd in een interne beleidsnotitie (Blijf Groep, 2011). In het denken
over veiligheid neemt de gedeelde verantwoordelijkheid een belangrijke plaats in. Iedere
volwassene is verantwoordelijk voor de eigen veiligheid. Degene die geweld gebruikt, moet
(leren) erkennen dat dit onacceptabel is en verantwoordelijkheid nemen voor het eigen gedrag.
Boven alles zijn volwassenen als ouders verantwoordelijk voor de veiligheid van hun kinderen.
Veiligheid in het Oranje Huis is een gedeelde verantwoordelijkheid van iedereen die in het
Oranje Huis verblijft en werkt.
Daarnaast werkt de Oranje Huismethode aan veiligheid en veiligheidsbeleving door het
betrekken van het sociaal netwerk van cliënten en door verbinding te zoeken met de buurt.
Steun vanuit het eigen netwerk is een belangrijke beschermende factor. Herkenbaarheid en
sociale cohesie in de buurt bieden aanknopingspunten voor wederzijdse erkenning en vergroten
de mogelijkheden tot het bieden van bescherming.
Oranje Huis * * * 21

Crisis als kans
Volgens de theorie over crisisinterventie ervaren mensen in een crisis hoge druk,
blikvernauwing en ‘veranderhuiver’ (Van Oenen e.a., 2007 in Reijmers et al., 2011). Een
crisissituatie kan gebruikt worden om constructieve veranderingen in gang te zetten.
Tegelijkertijd zijn er in een crisissituatie factoren die verbetering belemmeren. Niet alleen de
cliënt zelf ervaart hoge druk, ook alle betrokkenen uit diens omgeving en de hulpverlener
worden daarmee geconfronteerd. De hulpverlener moet ervoor waken zich verantwoordelijk te
voelen het probleem op te lossen. Blikvernauwing is het gevolg van blijven vasthouden aan een
visie en een manier van handelen, ook als deze niet blijken te werken. Dit leidt tot gevoelens
van machteloosheid. Een bredere blik kan worden bereikt door samen met cliënten het
probleem vanuit verschillende richtingen te benaderen. Meer mensen uit het netwerk betrekken
kan ook blikverruimend werken. Angst voor verandering is een zelfbeschermingmechanisme.
Het is moeilijk om onbekende wegen in te slaan, omdat je dan de controle kwijt kunt raken.
Begrip, structuur en stabiliteit bieden kan helpen de angst te verminderen, evenals het
vaststellen van realistische doelen. Hulpverleners dagen de cliënt uit om kleine stappen te
zetten in de gewenste richting in plaats van te grote of definitieve. Het vervolgtraject biedt
ruimte voor cliënten om nieuw gedrag uit te proberen of nieuwe wegen in te slaan.
Vergroten van de veerkracht
In een analyse van Wals (2006, in Reijmers et al, 2011) is veerkracht niet alleen een individuele
eigenschap, maar ook deel van het systeem. Een grotere veerkracht helpt mensen om
problemen het hoofd te bieden. De sleutelprocessen voor het vergroten van de veerkracht
liggen op drie gebieden: overtuigingen in het gezin, organisatiepatronen in het gezin en
communicatiepatronen. Overtuigingen gaan over de visie op het geweld, de achterliggende
oorzaken en de rol van de verschillende gezinsleden. De gezinshulpverleners helpen cliënten
hun gezichtspunt te verwoorden, die van anderen te begrijpen en naar oplossingsrichtingen te
zoeken, Organisatiepatronen betreffen het vinden van een goede balans tussen flexibiliteit en
stabiliteit in regels en rollen, het creëren van een stevige basis voor kinderen en het bevorderen
van onderlinge samenhang.
In het Oranje Huis krijgt het vergroten van veerkracht aandacht op de niveaus van
systeemgericht werken: individueel, binnen het gezin, in het sociaal netwerk en
maatschappelijk. Samenwerking tussen gezinsleden wordt gestimuleerd en dit geeft, als het
lukt, gezinsleden vertrouwen om toekomstige moeilijkheden het hoofd te bieden. De drie
sleutelprocessen vormen de leidraad voor het methodisch handelen binnen de Oranje Huisaanpak.
Daarbij is de Krachteninventarisatie, een instrument uit de basismethodiek Krachtwerk,
een goed instrument om de veerkracht van cliënten te vergroten.
22 * * * Oranje Huis

3. Onderzoek naar praktijkervaringen
De beschrijving van de praktijkervaringen van de professional en cliënt/burger is gebaseerd op:
De methodiek Oranje Huis in uitvoering, een procesevaluatie uitgevoerd in 2010 door K.D.
Lünnemann, W. Smit & L.F. Drost van het Verwey-Jonker Instituut.
Het doel van de procesevaluatie is inzicht te geven in de ervaringen met de methode van
cliënten, partners en medewerkers. De drie hoofdvragen zijn: Hoe verloopt de uitvoering van de
methode? Hoe beoordelen betrokkenen de methode? Behoeft de methode nog aanpassingen?
Er is gekeken naar hoe in de praktijk van de crisisopvang wordt gewerkt met de zes
werkprincipes van het theoretisch kader (Lünnemann, Smit, & Drost, 2010).
De zes werkprincipes werden destijds als volgt gedefinieerd: onderscheid tussen hulpverlening
en verblijf, vraaggerichte en dialooggestuurde hulpverlening, werken vanuit een systeemvisie,
hulp op maat, veiligheid door sociale cohesie en samenwerking met ketenpartners.
Er zijn tien maanden van de pilotfase (november 2009 tot september 2010) geëvalueerd. In die
periode was alleen nog de crisisopvang van de Oranje Huismethode geïmplementeerd. In de
voorbereidende fase is gesproken met een aantal sleutelpersonen, zoals een sector- en
teammanager en de cliëntenraad van de Blijf Groep. Het uitvoerend onderzoek bestond uit
observaties en interviews (zie ook bijlage 2 en 3). Twee onderzoekers hebben zeven dagen de
gang van zaken geobserveerd en interviews afgenomen. Er zijn interviews gehouden met 22
cliënten, vijf partners, tien medewerkers van verschillende afdelingen en de teammanager. In
de afrondende fase is er onder meer een groepsgesprek met medewerkers geweest.
3.1 Praktijkervaringen van de uitvoerder
Systeemgericht werken
De hulpverleners staan achter de systeemgerichte aanpak en zien dit in feite als de kern van de
methodiek: “De kern van de methodiek is om in een vrij korte periode naar boven te halen wat
er speelt. We kijken naar het hele plaatje; wie hoort er bij jouw systeem en wie speelt er een
rol?”
In de procesevaluatie wordt geconcludeerd dat de medewerkers systeemgericht werken in de
zin dat zij niet alleen naar het individu kijken, maar deze plaatsen in haar context. Dit betekent
niet dat altijd contact wordt opgenomen met de partner: “Als zij zegt: nee, ik wil het niet, dan
respecteer ik dat. Dat betekent niet dat ik er niet meer op terug zal komen.” (Lünnemann e.a.,
2010).
Oranje Huis * * * 23

In deze beginperiode hadden medewerkers nog te weinig specifieke aandacht voor het kind. In
het werkboek ontbraken instrumenten om het gesprek aan te gaan met het kind. Dit is in de
herziene uitgave aangevuld.
De uitvoering van de systeemaanpak
Het onderzoek rapporteert over 49 Oranje Huiscliënten die zijn uitgestroomd. Iets meer dan de
helft (n=28) stemde in met het opnemen van contact met de partner, terwijl ongeveer een kwart
dit weigerde (n=13). De belangrijkste reden om in te stemmen is de vaderrol of het feit dat de
cliënt in gesprek wil met de partner. De belangrijkste reden om niet in te stemmen hangt samen
met onveiligheid.
De hulpverlener heeft 21 keer (meerdere malen) telefonisch contact gezocht met de partner. Dit
mondde in 11 gevallen uit in een face-to-facecontact. Er is negen maal een gezinsgesprek
geweest.
Vraaggericht en dialooggestuurd
Uit de observaties kwam goed naar voren hoe de vraaggerichte en dialooggestuurde aanpak tot
uiting komt. Vragen worden gesteld in de trant van: “Ik kan me voorstellen dat …”, “Zou het
kunnen helpen als …”, “Wat vind jij prettig …”. Medewerkers zijn goed in staat om vraaggericht
en dialooggestuurd te werken. Zij gaan ervan uit dat elke cliënt uniek is en passen de methode
daarop aan. Bij de start pasten hulpverleners de methode wel eens te strikt toe en voelden
cliënten zich geobjectiveerd.
Het niet spreken van de Nederlandse taal kan een belemmering vormen voor een vraaggerichte
en dialooggestuurde aanpak. Hoewel hulpverleners over het algemeen goede ervaringen
hebben met telefonisch tolken, kost het gesprek meer tijd en is het complexer en intensiever.
Scheiding hulp en verblijf
De scheiding tussen hulp en verblijf leverde vooral in de beginperiode problemen op, doordat er
te veel of juist te weinig informatie werd uitgewisseld. De basisregel is dat gastvrouwen geen
informatie over individuele vrouwen doorgeven aan de hulpverleners. Zo nodig zeggen zij tegen
de vrouw in kwestie dat het verstandig is om de hulpverlener te informeren. Een hulpverlener:
“Voorheen was het zo dat ik boven in de woonkamer ook activiteiten met vrouwen deed,
waardoor ik veel meer meekreeg van het groepsproces.”
De scheiding tussen hulpverlening en verblijf draagt er toe bij dat de hulpverlening meer gericht
is op de cliënt zelf en meer de diepte in kan gaan. Klachten over het verblijf of over onderlinge
onenigheden zijn geen onderwerp van gesprek. De hulpverlener kent de andere bewoonsters
niet en er ontstaat minder ruis. Daardoor staat het verhaal van de cliënt centraal.
Met betrekking tot kinderen en de scheiding van hulpverlening en verblijf spelen er twee punten.
Het ene is dat bij irritaties en conflicten over kinderen de bewoonsters dit zelf moeten oplossen
(uitgangspunt is de eigen verantwoordelijkheid). In de praktijk zoekt het Oranje Huis het midden
tussen het zelfoplossend vermogen en het scheppen van randvoorwaarden. Het tweede punt is
dat de scheiding een negatieve invloed kan hebben op de zorg voor de kinderen, omdat
24 * * * Oranje Huis

hulpverleners niet worden geïnformeerd. De wederzijdse contacten en informatie-uitwisseling
tussen gastvrouwen, kinderwerkers en hulpverleners is later aangepast door onder andere
wekelijkse casuïstiekbesprekingen in te voeren. Ook zijn kinderwerkers meer structureel
betrokken bij het opstellen van het gezinsactieplan.
In- en uitstroomgegevens
De vrouwen die bij het Oranje Huis instromen hebben verschillende nationaliteiten. De meeste
vrouwen hebben de Nederlandse nationaliteit. De leeftijd varieert, maar de grootste groep
bestaat uit vrouwen tussen de 30 en 40 jaar. Van 34 vrouwen is de reden van hun vlucht
bekend. In vijf gevallen is er een andere reden dan partnergeweld, namelijk bedreiging door
zoon, door moeder of vanwege mensenhandel.
In de tien maanden waarover het onderzoek rapporteert (juli 2009 t/m april 2010) zijn er 49
Oranje Huiscliënten uitgestroomd. Ongeveer een derde vertrekt binnen twee weken en
eveneens een derde vertrekt na twee tot zes weken. Ruim 10% vertrekt na een periode tussen
de zes en acht weken en ongeveer een kwart na meer dan acht weken. Dat een relatief grote
groep langer dan de periode van zes weken die gepland zijn voor de crisisopvang in het Oranje
Huis verblijft, heeft te maken met het gebrek aan doorstroommogelijkheden.
Van de 49 personen die vertrokken, ging meer dan de helft (n=26) naar een andere instelling
binnen Blijf Groep (n=20) of een andere vrouwenopvang. Een relatief kleine groep (n=8) ging
terug naar de partner. Daarnaast vonden vrouwen een eigen woning (n=6), of ze gingen bij een
nieuwe vriend wonen (n=1), bij familie (n=1) of het is onbekend waar ze naartoe zijn gegaan
(n=7).
In de meeste gevallen (n=37) wordt een gezinsactieplan opgesteld bij vertrek. In feite gebeurt
dit alleen bij vroegvertrekkers niet.
3.2 Praktijkervaringen van de cliënt/burger
Systeemgericht werken
Cliënten hebben uiteenlopende meningen over de gezinsaanpak (de systeemaanpak). De
meeste cliënten staan achter de systeemaanpak, maar dat wil niet zeggen dat ze altijd
instemmen met het betrekken van hun partner. Een minderheid staat er helemaal niet achter.
Bij de voorstanders zit een variëteit aan redenen. Sommige vrouwen vinden het hoe dan ook
prima en vinden het jammer dat hun partner niet zonder meer in therapie gaat, anderen vinden
het alleen zinvol indien er kinderen zijn. “Van de ene kant weet ik heel goed dat je hem nodig
hebt om de dingen nog verder te regelen, puur zakelijk, en in mijn geval het ouderschapsplan.
… Maar als het aan mij had gelegen dan zie ik die man nooit meer. …” Soms staan cliënten
theoretisch achter de aanpak, maar niet in hun eigen situatie of vinden zij onderling contact
tussen de ouders niet nodig.
In het Oranje Huis is enkele maanden na de invoering een bijeenkomst geweest met cliënten,
Oranje Huis * * * 25

medewerkers en de Cliëntenraad. Deze bijeenkomst heeft ertoe geleid dat medewerkers zich er
meer bewust van werden dat cliënten zich onder druk gezet voelden om contact op te nemen
met hun partner. Cliënten maken een onderscheid tussen het regelen van de omgang voor de
kinderen en het werken aan de relatie. Hulpverleners trokken zich deze kritiek aan en in de later
gevoerde gesprekken met cliënten kwam deze kritiek niet vaak meer naar voren.
Vraaggericht en dialooggestuurd
Uit interviews komt naar voren dat veel cliënten zich wakker geschud voelen door wat de
hulpverlener zegt en een vraaggerichte aanpak ervaren: “Ze vroeg naar wat ik wilde. ...Mijn
mening staat centraal en is uitgangspunt. Dat was heel fijn.” De bewoonsters voelen zich
doorgaans gerespecteerd en vrij in hun beslissingen.
Scheiding hulpverlening en verblijf
De scheiding tussen hulpverlening en verblijf was ook bedoeld om de cliënten meer lucht en
vrijheid te geven. Dit werd in de beginperiode niet zo ervaren. Er waren te veel vaste afspraken,
zoals een verplicht gemeenschappelijk koffie-uurtje en Toontje, een wekelijkse activiteit rond
Toontje, een schildpad aan wie je alle vragen kunt stellen. Cliënten vonden deze afspraken te
beknellend. “Het is gewoon druk, er wordt aangeklopt op de deur. Je hebt niet echt privacy. Je
kan niet in je kamertje wegblijven, dat gaat gewoon niet.”. Inmiddels is het verplichte koffieuurtje
afgeschaft en zijn activiteiten niet meer verplicht.
Vrouwen zijn doorgaans tevreden over hun eigen unit en de vrijheid die ze daar ervaren.
Tegelijkertijd geeft een aantal cliënten ook aan dat ze behoefte hebben aan meer activiteiten.
Sommigen vervelen zich. “Ik zou meer willen doen hier. Ik vind heel vaak de dagen te lang en te
saai. Ik ga bijna dagelijks op de fiets naar het centrum om de dag maar een beetje door te
komen.”
Cliënten kenden in de beginperiode niet altijd de regels of bedoelingen en konden door de
strakke scheiding niet makkelijk bij iemand terecht met hun vragen of problemen. Een scherpe
scheiding tussen hulpverlening en verblijf kan ertoe bijdragen dat vrouwen zich in de steek
gelaten voelen, omdat iedereen zegt: “We kunnen er niets aan doen, maar we zullen erop
letten”. Dit lijkt vooral in de beginperiode een rol te hebben gespeeld.
Veiligheid
In de beginperiode voelden niet alle vrouwen zich veilig. Ze ervoeren te weinig toezicht en
controle. Dit lijkt door een scherper toezicht op handhaving van de veiligheidsregels en het
nemen van meer veiligheidsmaatregelen opgelost. Zo wordt er geoefend met cliënten in wat ze
moeten doen als hun man plotseling voor de deur staat.
Het feit dat er altijd iemand aanwezig is, ook een slaapwacht, geeft een veilig gevoel: “Ik voel
me heel veilig hier. Ramen kunnen maar half open, er zijn deuren bij de ingang die zijn bewaakt
en er is altijd iemand aanwezig.” Soms voelen vrouwen zich niet direct de eerste dag veilig,
maar wel als ze langer in het huis zijn, gesprekken hebben gehad en de regels kennen
(Lünnemann, Smit & Drost, 2010).
26 * * * Oranje Huis

3.3 Praktijkvoorbeeld
Het verhaal van Nancy, Dennis, Wesley en Stefanie
Situatieschets
Nancy (34) woont met haar man Dennis (33) en hun tweeling Wesley en Stefanie (9) in een
eengezinswoning. Nancy en Dennis kennen elkaar vanaf de middelbare school. De eerste jaren
samen verliepen prettig, maar de situatie veranderde na de geboorte van hun tweeling. Nancy
stopte met werken en had het heel druk met twee baby’s. Dennis ging meer werken en was
steeds minder thuis. Als hij laat thuiskwam van het werk, was Nancy vaak te moe om te praten.
Toen de kinderen vijf waren, ontdekte Nancy dat Dennis een relatie had. Het werd uitgepraat,
maar Nancy vertrouwde Dennis niet meer. Er was vaker ruzie. Dennis voelde zich schuldig,
maar werd het ook zat om voortdurend verantwoording af te leggen. Hij ergerde zich ook aan
Nancy. De kinderen vroegen veel tijd en met elkaar praten lukte niet. Ruzies liepen uit op fysiek
geweld. Als Dennis woedend werd, kon hij zich niet meer beheersen en draaide door. Het
geweld werd met ieder conflict heviger.
Vier keer is Nancy met de kinderen naar haar ouders gegaan en elke keer ging ze terug. Na de
laatste keer heeft haar moeder gezegd dat Nancy niet meer op hun hulp hoeft te rekenen. Een
gesprek waarin de school zorgen uitte over Wesley, maakte dat Nancy contact zocht met het
Steunpunt Huiselijk Geweld voor advies. Daar hoorde ze van het bestaan van het Oranje Huis.
Na weer een fysieke confrontatie hakte ze de knoop door en vertrekt met de kinderen naar het
Oranje Huis. De kinderen reageren heel verschillend. Wesley is boos op Nancy en scheldt haar
uit. Stefanie reageert helemaal niet. Bij het Oranje Huis worden ze opgevangen door Linda, een
gastvrouw, die hen op hun gemak stelt en wat gegevens vraagt. Ze praten over van alles en
dan wijst Linda hen de woonunit. Linda vertelt hoe ze haar altijd kunnen bereiken.
De eerste dagen van het verblijf
Nancy en de kinderen hebben met behulp van tips de weg in het gebouw en de buurt leren
kennen. Ze hebben ieder een kennismakingsgesprek met Farida, de gezinshulpverlener,
gehad. Farida heeft met Dennis gebeld. Nancy had hem daar al op voorbereid. Zij heeft hem de
avond van haar vertrek zelf opgebeld en verteld waar ze was en waarom. Dennis zei niet te
weten of hij wel aan de hulpverlening mee wilde werken. Farida heeft hem overtuigd. De
kinderen zijn naar de kinderopvang geweest waar Milou, de kinderwerker, Nancy veel vragen
over de kinderen heeft gesteld.
Tijdens het verblijf
Na de eerste dag hebben de kinderen de draad van hun leven weer opgepakt. Ze gaan naar
school, drinken iets met Nancy en gaan naar de kinderopvang. Ze doen mee met de
kinderactiviteiten. Nancy voert hulpverleningsgesprekken met Farida en twijfelt of ze met
Dennis verder wil. Ze durft nog geen contact met haar ouders op te nemen. ’s Avonds is ze
alleen en piekert. Een keer zwierf ze overstuur door het huis en is door Linda opgevangen. Ze
Oranje Huis * * * 27

hebben zitten praten, onder andere over haar familie. De dag erna heeft Nancy contact met
haar moeder gezocht. De kinderen bellen papa regelmatig en hebben hem ook een keer
gezien. Gedurende het verblijf vinden wekelijks individuele gesprekken plaats met Nancy en
Dennis, zijn er een aantal partner- en ouderschapsgesprekken met beide samen en enkele
gezinsgesprekken waarbij ook de kinderen aanwezig zijn.
Terug naar huis
Dennis en Nancy hebben besloten om het nog een keer samen te proberen. In het
gezinsactieplan hebben ze afspraken gemaakt voor de komende tijd. De eerste weken komt
Dennis alleen in de weekenden thuis, zodat ze allemaal kunnen wennen. Er zijn afspraken
gemaakt over verdere hulp. Dennis is gestart met hulpverlening bij De Waag, een groep waar
hij kan leren zijn woede onder controle te krijgen. Nancy heeft gesprekken gehad bij de GGZ.
Ook Stefanie en Wesley weten dat er een plan is gemaakt. Zij gaan meedoen aan een groep
voor kinderen die huiselijk geweld hebben meegemaakt. Iedere maand gaan de kinderen een
weekend bij oma logeren en gaan Nancy en Dennis samen iets doen.
28 * * * Oranje Huis

4. Effectonderzoek
4.1 Directe aanwijzingen voor de effectiviteit
De ontwikkelaar voert nog geen onderzoek aan naar de effectiviteit van de methode. Dergelijk
onderzoek is evenmin gevonden bij de door MOVISIE uitgevoerde literatuursearch (zie 6.1).
4.2 Indirecte aanwijzingen voor de effectiviteit
Studies naar soortgelijke methoden
Effectieve systeeminterventies bij huiselijk geweld. Uitvoering en resultaten van review van
internationale literatuur, geschreven door S. Boersma, M. van Luijtelaar, C. Janssen en J. Wolf,
uitgegeven in 2010 door het Onderzoekscentrum Maatschappelijke Zorg in Nijmegen.
Onderzoeksopzet
Deze review omvat een uitgebreide internationale literatuursearch naar de definitie en
theoretische uitgangspunten van systeeminterventies, welke systeeminterventies aantoonbaar
effectief zijn en welke handelingsaanwijzingen hieruit gegenereerd kunnen worden.
De abstracts van in internationale databases gevonden titels zijn door twee onderzoekers
onafhankelijk van elkaar beoordeeld aan de hand van de inclusiecriteria. Bij verschillen in
beoordeling is het besluit tot inclusie genomen op basis van consensus. De titels zijn
vervolgens beoordeeld op interne validiteit en op kwaliteit van evidentie. Er waren 2.202
treffers, na beoordeling zijn 21 publicaties gebruikt in de review. In de review staan de
inclusiecriteria niet vermeld.
Hoewel er in (overzichts)artikelen over het effect van systeeminterventies vaak positieve
conclusies worden getrokken, blijken er weinig tot geen goed gefundeerde interventiestudies te
zijn uitgevoerd naar het effect van systeeminterventies bij huiselijk geweld. De studies tonen
een grote verscheidenheid aan onderzoeksopzetten en uitkomstmaten. Bij verreweg de meeste
studies ontbreekt een controleconditie.
Kanttekening is verder dat in de internationale literatuur de systeemgerichte benadering bij
huiselijk geweldinterventies alleen gericht is op beide partners binnen het primaire systeem. Het
betrekken van aanwezige kinderen, zoals in de Oranje Huis methode gebeurt, is in de
gevonden publicaties niet aangetroffen.
Oranje Huis * * * 29

Resultaten
Systeeminterventies lijken op basis van de onderzochte studies tenminste even effectief te zijn
als de traditionele individuele behandelingen. Ook heeft een gezamenlijke behandeling niet tot
meer geweld geleid. Door de afwezigheid van een controleconditie is het echter moeilijk te
zeggen of de afname in geweld aan de behandeling is toe te schrijven. De twee studies waarbij
wel sprake was van een gerandomiseerde controlegroep, geven aan dat het gezamenlijk
behandelen van partners in situaties waar lichte vormen van geweld voorkomen en waar verder
geen structurele machtsproblematiek speelt, iets kan toevoegen aan het afzonderlijk
behandelen van beide partners.
Op basis van de onderzochte studies komt de review tot de volgende vijf kenmerken van “op
het oog succesvolle interventies”.
Het hoofddoel van de behandeling is altijd vermindering of stoppen van huiselijk geweld.
Veiligheid is eerste prioriteit.
Zorgvuldige screening vooraf op afwezigheid van ernstige mishandeling en
psychopathologie en aanwezigheid van motivatie en durf om gevoelens met de partner te
delen.
Hoofddoel van de behandeling is het stoppen van alle vormen van mishandeling (fysiek,
seksueel, emotioneel, verbaal) door de partner, niet het ten koste van alles redden van de
relatie.
Nadruk op het nemen van verantwoordelijkheid voor het huiselijk geweld door de agressor
en het aanleren van vaardigheden als vroegtijdig kunnen herkennen van escalatie van
geweld en het nemen van time-outs.
De Oranje Huismethode sluit goed aan bij deze kenmerken.
30 * * * Oranje Huis

5. Conclusies
5.1 Samenvatting werkzame elementen
Het duurzaam doorbreken van de geweldspiraal, door via een systeemgerichte aanpak alle
betrokken gezinsleden samenhangende hulpverlening te bieden en toe te rusten (1, 2, 3, 4).
Hulp op maat, toegesneden op de situatie van de cliënt en de geweldsvorm en het inzetten
van variëteit in gespreksvormen (1, 2, 3).
Veiligheid is een gedeelde verantwoordelijkheid, betrokkenen worden aangesproken op hun
eigen rol. Inzetten van meervoudige partijdigheid, waarmee geweld niet wordt gezien als
individueel probleem (1, 3).
Vraaggericht en dialooggestuurd: cliënten houden regie en herkennen hun eigen inbreng en
rol (1, 2).
Vergroten van de veerkracht van individu en systeem door te werken aan de overtuigingen,
organisatiepatronen en communicatiepatronen in het gezin (1, 2).
Betrokkenheid ouders bij kinderen en besef van verantwoordelijk-zijn inzetten: aandacht
voor versterking van de ouderrol en bufferprocessen (1, 2, 3).
Kinderen als volwaardige cliënten tegemoet treden: kinderen krijgen basishulp aangevuld
met externe specialistische hulp indien nodig (1).
Open setting en de scheiding tussen hulpverlening en verblijf verhogen de
leefbaarheidssituatie van cliënten en versterken hun eigen verantwoordelijkheid (1,2, 3).
Integratie advies, coördinatie, crisis- en vervolgopvang op een plaats (1,3)
Crisis als kans: de crisissituatie gebruiken om constructieve verandering op gang te brengen
(1, 2).
Verklaring classificatie veronderstelde werkzame elementen:
1 = Veronderstelling ontwikkelaar
2 = Wetenschappelijke of theoretische onderbouwing
3 = Praktijkervaringen
4 = Wetenschappelijk effectonderzoek
5.2 Samenvatting effectonderzoek
Er zijn geen directe aanwijzingen voor de effectiviteit van het Oranje Huis. Hier is nog geen
effectonderzoek naar gedaan. Wel wijst een internationale review (Boersma e.a., 2010) uit dat
systeeminterventies even effectief lijken te zijn als de traditionele individuele behandelingen.
Ook heeft een gezamenlijke behandeling niet tot meer geweld geleid. Door de afwezigheid van
een controleconditie in de meeste in de review betrokken onderzoeken, is het echter moeilijk te
zeggen of de afname in geweld aan de behandeling is toe te schrijven. De twee studies waarbij
wel sprake was van een gerandomiseerde controlegroep geven aan dat het gezamenlijk
Oranje Huis * * * 31

ehandelen van partners in situaties waar lichte vormen van geweld voorkomen en waar verder
geen structurele machtsproblematiek speelt, iets kan toevoegen aan het afzonderlijk
behandelen van beide partners. Ook komen de onderzoekers op basis van de review tot een
overzicht van vijf kenmerken van ‘op het oog succesvolle systeeminterventies’. Het Oranje Huis
voldoet aan deze kenmerken.
Verklaring classificatie voor typering onderzoeksopzet:
A = Experimenteel onderzoek in de praktijk en met follow-up
B = Quasi-experimenteel onderzoek in de praktijk en met follow-up
C = (Quasi-) experimenteel onderzoek, in de praktijk (zonder follow-up)
D = (Quasi-) experimenteel onderzoek, niet in de praktijk
E = Veranderingsonderzoek
F = Monitoring
Z = Geen van de voorgaande alternatieven.
Zie voor een toelichting bijlage 3.
32 * * * Oranje Huis

6. Verantwoording
6.1 Zoeken en selecteren van literatuur
Zoekvraag en zoektermen
Wat is bekend over de onderbouwing en effectiviteit van de Oranje Huisaanpak voor
slachtoffers en plegers van huiselijk geweld en hun kinderen ten behoeve van het beëindigen
van het geweld en de terugkeer in de samenleving?
Er is gezocht op basis van de volgende zoektermen: Oranje Huis, Blijf van m’n Lijf nieuwe stijl,
vrouwenopvang, huiselijk geweld in combinatie met systeemgericht en vrouwenopvang in
combinatie met open setting (in diverse bewoordingen).
Zoekstrategieën
Informatiemateriaal is opgevraagd bij de ontwikkelaar.
De referenties van gevonden publicaties zijn nagetrokken.
Er is gezocht in meerdere databanken:
• Catalogus MOVISIE
• Google
• Google Scholar
• NARCIS
• HBO Kennisdatabank
• PiCarta
Aanvullend is in internationale sociaalwetenschappelijke databases gezocht naar
vrouwenopvang in combinatie met systeemgericht en met open setting:
• SoxINDEX
• Sociological Abstracts
• Violence & Abuse Abstracts
Deze informatie is in het verslag van de literatuursearch te vinden.
Selecteren van literatuur
Op basis van titels en abstracts is een selectie gemaakt. Daarbij is ook gekeken naar literatuur
die de bronnen voor de theoretische onderbouwing in onderlinge samenhang beschrijven.
Zie 6.2 voor de geselecteerde literatuur.
Oranje Huis * * * 33

6.2 Literatuur
Blijf Groep (2011). Veiligheid maken we samen! Veiligheidsbeleid van Blijf Groep 2011-2013.
Amsterdam: Blijf Groep.
Boersma, S., Luijtelaar, M. van, Janssen, C. & Wolf, J. (2010). Effectieve systeeminterventies
bij huiselijk geweld. Uitvoering en resultaten van een review van internationale literatuur.
Nijmegen: Onderzoekscentrum Maatschappelijke Zorg.
Dijk, P. van (2005). Het Oranjehuis. Een onderzoek naar de (on)mogelijkheden van een
herkenbaar blijfhuis. Leiden: Instituut voor Maatschappelijke Innovatie.
Dijk, P. van (2008). Het Oranje Huis. Blijf van m'n Lijf nieuwe stijl. (Herziene druk ed.). Leiden:
Instituut voor Maatschappelijke Innovatie.
Grit, M. & Koning, A. (2009). Crisisopvang in het Oranje Huis. Beschrijving van de methodiek.
Amsterdam: Blijf Groep.
Lünnemann, K., Smit, W. & Drost, L. (2010). De methodiek Oranje Huis in uitvoering. Utrecht:
Verwey-Jonker Instituut.
Reijmers, E., Geutjes, S., Evertz, K. & Poortinga, N. (2011). De Oranje Huis-aanpak. Blijf van
m'n Lijf nieuwe stijl. Amsterdam: Blijf Groep.
Wolf, J. & Jansen, C. (2011). Krachtwerk. Basismethodiek in de vrouwenopvang. Nijmegen:
UMC St. Radboud.
34 * * * Oranje Huis

Bijlage 1 – Toelichting effectonderzoek
Voor het vaststellen van de effectiviteit van methoden (onderdeel 4 van het werkblad) wordt het
onderzoek hiernaar systematisch in kaart gebracht (bijlagen 2 en 3).
Directe en indirecte aanwijzingen voor effectiviteit
Er zijn twee typen aanwijzingen voor de effectiviteit van een methode:
Directe aanwijzingen. Resultaten uit onderzoek die betrekking hebben op precies die methode
die in het onderhavige document is beschreven.
Indirecte aanwijzingen. Resultaten uit onderzoek naar andere methoden met hetzelfde doel en
dezelfde doelgroep en aanpak. Deze worden hier verder aangeduid als ‘soortgelijke methoden’.
Het gaat hier om:
• resultaten uit onderzoek naar buitenlandse versies van de methode (zoals Motivational
interviewing, de Amerikaanse variant van de Nederlandse Motiverende gespreksvoering of de
Amerikaanse ABCD-methode als voorloper van de Nederlandse ABCD-methode)
• resultaten uit onderzoek naar de effectiviteit van Nederlandse methoden die tot hetzelfde type
of dezelfde ‘familie’ behoren (zoals de Nederlandse activeringsmethoden die alle gebaseerd zijn
op Supported employment of de methode Samenwerking tegen agressie, een op Turkse en
Marokkaanse plegers van huiselijk geweld gerichte versie van de methode Niet meer door het
lint).
Soms zijn er onvoldoende directe aanwijzingen of kunnen relevante indirecte aanwijzingen de directe
aanwijzingen ondersteunen. Bij de selectie van soortgelijke methoden is maatgevend in hoeverre de
methode in de kern overeenkomt met de beschreven methode. Wanneer dit niet duidelijk is of
wanneer de methode te zeer verschilt, is er geen sprake van een soortgelijke methode en dus ook niet
van indirect bewijs voor effect.
Wanneer een methode veelvuldig is onderzocht, is het aantal primaire onderzoeken soms te groot om
binnen het kader van Effectieve sociale interventies te analyseren. Veelal zijn de primaire
onderzoeken dan al geanalyseerd in reviews en metastudies. In dat geval gebruiken we de informatie
uit deze overzichtsstudies. We volstaan dan met een globale analyse van de effectiviteit zoals
gebleken uit de overzichtsstudies. Dit vullen we eventueel aan met een meer uitgebreide analyse van
de (recente) primaire studies die (nog) niet in de overzichtsstudies zijn opgenomen.
Kenmerken effectonderzoek
Bij onderdeel 4 van het werkblad gaan we ervan uit dat er sprake is van een effectonderzoek wanneer
er ten minste een nameting heeft plaats gevonden die een cijfermatige indicatie geeft van het effect
van een methode. Onderzoek naar de door professionals, burgers en/of cliënten ervaren effectiviteit
van een methode nemen we mee in onderdeel 3 van het werkblad.
Het methodologische gewicht van het effectonderzoek en de resultaten daarvan wordt onder meer
bepaald door de aanwezigheid van een voor- en nameting, een controlegroep, de willekeurige
Oranje Huis * * * 35

samenstelling daarvan, de modelgetrouwheid van de methode en de uitvoering van een followupmeting.
Het methodologische gewicht varieert van ‘licht’ effectonderzoek (monitoring- of
veranderingsonderzoek) tot ‘zwaar’ effectonderzoek (Randomized Controlled Trial ofwel RCTonderzoek)
en diverse vormen daar tussenin. Hoe ‘zwaarder’ het effectonderzoek, hoe ‘harder’ de
uitspraken over de effectiviteit zijn. Dit wil niet zeggen dat er altijd gekozen moet worden voor zo
zwaar mogelijk effectonderzoek. Welk type effectonderzoek het meest passend is, hangt af van de
kenmerken en het ontwikkelingsstadium van de methode en de beschikbare financiële middelen.
Monitoring wordt alleen meegenomen als ‘effectonderzoek’ wanneer het een cijfermatige indicatie
geeft van de behaalde resultaten met betrekking tot de doelen van de methoden. Bijvoorbeeld: bij
buurtbemiddeling gaat het bij het monitoren om het aantal geslaagde bemiddelingen afgezet tegen het
totaal aantal bemiddelingen dat heeft plaatsgevonden. Het gaat hier niet om tevredenheidonderzoek,
dit hoort bij deel 3.
Bijlage 3 geeft een stapsgewijze uiteenzetting van de kenmerken per onderzoek en geeft een typering
van de onderzoeksopzet. Het gaat daarbij om het objectief beschrijven van de kenmerken (onderdelen
B t/m D).
Gemeten effecten
In een tabel (bijlage 3, onderdeel E) worden de onderzoeksresultaten cijfermatig gepresenteerd. De
onderzoeksresultaten kunnen aanwijzingen geven voor positieve, geen of negatieve effecten.
Uitkomstmaten
Effectonderzoeken beantwoorden een beperkt aantal vragen. De gestelde vragen worden aangeduid
als ‘uitkomstmaten’. Alleen op deze uitkomstmaten wordt een effect gemeten. Er kan alleen iets over
effect gezegd worden voor zover het betrekking heeft op één van de onderzochte uitkomstmaten. In
bijlage 3 wordt het effect dan ook per uitkomstmaat aangegeven.
Effectgrootte
De mate waarin een resultaat als positief is aan te merken, is mede afhankelijk van de effectgrootte.
Tot voor kort werd het effect van een methode vooral uitgedrukt in een statistisch significant verschil
tussen voor- en nameting, of tussen voor- en nameting en follow-up, of tussen de nameting van de
experimentele groep en de controlegroep. Een probleem bij deze aanpak is dat grote verschilscores in
kleine groepen vaak niet significant zijn. Bij grote groepen kunnen heel kleine verschillen weliswaar
als zeer significant uit de bus komen, maar praktisch gezien van weinig waarde zijn.
De laatste jaren wordt er vaak voor gekozen om naast de statistische significantie ook de zogeheten
effectgrootte d (‘effectsize’, ook wel aangeduid met ES) te rapporteren. Dit is een index die aangeeft
hoe groot het waargenomen verschil is tussen voor- en nameting of tussen de experimentele
(interventie-) en controlegroep. In sommige onderzoeksrapporten worden andere effectmaten
gebruikt. In deze methodebeschrijving worden de effectmaten overgenomen uit de oorspronkelijke
onderzoeksrapporten.
36 * * * Oranje Huis

Bijlage 2 – Overzicht onderzoeken en de hoofdkenmerken
Onderzoeken naar praktijkervaringen (deel 3)
Methode Onderzoek 1
Titel rapport De methodiek Oranje Huis in uitvoering
Auteur K. Lünnemann, W. Smit & L. Drost
Jaar 2010
Onderzoeks-
vraag
In het onderzoek
betrokken doelgroep
Aantal geïncludeerde
subjecten (n)
Effectonderzoeken (deel 4)
Methode Onderzoek 1
Inzicht geven in de ervaringen met de methodiek Oranje Huis:
hoe verloopt de uitvoering van de methodiek?
hoe beoordelen betrokkenen de methodiek?
behoeft de methodiek aanpassingen en zo ja, welke?
Verblijvende cliënten, niet-verblijvende cliënten, medewerkers en leidinggevenden
Face-to-face interviews: 17 cliënten, 11 medewerkers
Telefonische interviews: vijf ex-cliënten, vijf partners, één teammanager
Titel rapport Effectieve systeeminterventies bij huiselijk geweld. Uitvoering en resultaten van
review van internationale literatuur
Auteur S. Boersma, M. van Luijtelaar, C. Jansen & J. Wolf
Jaar 2010
Onderzochte doelen Vaststellen definitie en theoretische uitgangspunten systeemgerichte interventies bij
In het onderzoek
betrokken doelgroep
Aantal geïncludeerde
subjecten (n)
Typering
onderzoeksopzet ( zie
bijlage 3)
huiselijk geweld; aanwezigheid aantoonbaar effectieve systeeminterventies;
genereren van handelingsaanwijzingen uit aantoonbaar effectieve interventies.
In de systeemgerichte interventies uit de onderzoeken waren steeds beide partners
uit het primaire systeem betrokken. Kinderen werden niet betrokken.
21 Studies (n per studie niet bekend).
Literatuurreview
Oranje Huis * * * 37

Bijlage 3 – Methodologische kenmerken en resultaten
effectonderzoeken
Geef met dit formulier van elk effectonderzoek een aparte beknopte beschrijving.
A. Naam effectonderzoek: Presenteer de titel, auteur, naam uitgever en jaar van uitgave van de
onderzoekspublicaties in een lopende zin volgens het voorbeeld in het eerste kader van onderdeel 1.
B. Waar en waarover het onderzoek is uitgevoerd
Kruis ja of nee aan.
1 Het onderzoek betreft de hier beschreven Nederlandse methode
(en niet een andere, soortgelijke methode of een buitenlandse variant).
38 * * * Oranje Huis
Ja Nee
C. Typering methodologische kenmerken van het onderzoek
Kruis voor elke uitspraak die waar is het hokje aan. Kruis in de overige gevallen (nee, niet van
toepassing, onbekend, twijfel) geen hokje aan.
1 De meting is (mede) gericht op doelgroep, doelen en bijbehorende veronderstelde
determinanten van de interventie.
2 Er is een voormeting (voorafgaand aan / bij de start van de interventie).
3 Er is een nameting (aan het einde van de interventie).
4 De resultaten zijn met een statistische techniek geanalyseerd en op significantie getoetst.
5 De resultaten hebben een praktische relevantie.
6 Het onderzoek is uitgevoerd in een situatie die vergelijkbaar is met de dagelijkse praktijk van
de uitvoering van de interventie (´externe validiteit´).
7 Er is minimaal zes maanden na einde interventie een follow-up.
8 Er is een experimentele en een controleconditie.
9 De experimentele en de controlegroep zijn at random samengesteld.
x

Typering opzet
Kruis aan van welk type de opzet is op basis van de aangekruiste antwoorden in het bovenstaande
schema. Alle antwoorden in de aangegeven range moeten aangekruist zijn.
Z Geen van de onderstaande alternatieven x
F Monitoring 1,3 5-6
E Veranderingsonderzoek 1-4 5-6 (7)
D Onderzoek met (quasi-)experimenteel design
(niet in de praktijk)
C Onderzoek met (quasi-)experimenteel design in de praktijk
(zonder follow-up)
B Onderzoek met quasi-experimenteel design in de praktijk en
met follow-up
A Onderzoek met experimenteel design in de praktijk en met
follow-up
Typering overige methodologische kenmerken
Kruis voor elke uitspraak die waar is het hokje aan. Kruis in de overige gevallen
(nee, niet van toepassing, onbekend, twijfel) geen hokje aan.
1-4
(7) 8 (9)
1-4 5-6 8 (9)
1-4 5-6 7 8
1-4 5-6 7 8 9
11 Er is een controlegroep zonder interventie met de methode en/of met de gebruikelijke zorg.
12 Er is een controlegroep met interventie met een gespecificeerde andere, duidelijk
gespecificeerde methode.
13 Het design bevat een herhaalde N=1-opzet met een baseline-controleconditie: onderzoek
waarbij herhaalde metingen worden verricht bij één cliënt om na te gaan of er sprake is van
vooruitgang op de gestelde doelen.
14 Het onderzoek is uitgevoerd door anderen dan de ontwikkelaars of de aanbieders van de
methode.
15 De uitval/non-respons van subjecten tussen de meetmomenten is gespecificeerd (omvang en
specifieke eigenschappen).
16 De representativiteit van de geïncludeerde subjecten is bepaald.
17 De implementatiegetrouwheid is bepaald (i.e. nagegaan is wat de mate is waarin het protocol,
de handleiding of de methodiek getrouw is gevolgd - ook wel behandelingsintegriteit, ‘treatment
integrity’ of ‘fidelity’ genoemd).
Oranje Huis * * * 39

D. Eventuele toelichting op scores onder C.
E. Overzicht van het effect per uitkomstmaat
Onderzoek 1 Uitkomstmaat 1 Uitkomstmaat 2 Uitkomstmaat 3 Uitkomstmaat 4
Omschrijving
uitkomstmaat*
Meetinstrument**
Effectsize ***
* Waarop is effect gemeten
** Met welk instrument is effect gemeten, bv. vragenlijst x
*** Voor het meten van effecten kunnen verschillende maten gebruikt worden; neem hier de in het
desbetreffende onderzoek gebruikte effectmaten over.
Zie voor toelichting: bijlage 1.
Let op: Deze tabel mag ook vervangen worden door oorspronkelijke tabel(len) met onderzoeksresultaten uit
het effectonderzoek.
G. Eventuele toelichting op scores onder E.
40 * * * Oranje Huis