Bekijk het magazine - Delta Lloyd Groep

Margriet Sitskoorn
neuropsycholoog en schrij ver van
‘Ik wil iets van jou, jij wilt iets van mij ’
‘Vertrouwen is in het brein gekoppeld aan centra waar genot
en pij n worden opgewekt. Als een ander jou vertrouwt, dan
wordt het genotsysteem van het brein geprikkeld. Dat voelt
fi jn, je wilt dat gevoel graag herhalen en wordt gemotiveerd
om je gedrag daaraan aan te passen. Omgekeerd voelt wantrouwen
als een sociale pij n, alsof iemand je uit een groep
stoot. We zien dat in de hersens op dat moment hetzelfde
gebied wordt geprikkeld als bij echte pij n.
‘ Succesvolle mensen
vertrouwen als het kan,
wan trouwen als het moet’
De neurowetenschap heeft de afgelopen jaren veel
geleerd over hoe vertrouwen precies werkt. Soms gaat dat
met bij na absurde, maar toch heel nuttige experimenten.
Voorbeeld? We blij ken een geschreven tekst minder te vertrouwen
als hij in een onduidelij k lettertype is geschreven.
De hersens koppelen de onleesbaarheid klaarblij kelij k aan
schimmigheid, dingen die het daglicht niet kunnen verdragen.
We staan daar minder positief tegenover.
Een andere belangrij ke ontdekking is oxytocine, ook
wel het knuff elhormoon genoemd. Dat is een herseneigen
stof die werkt op gebieden in ons brein waar onze sociale
contacten en waarden en normen worden geregeld. We
worden er vriendelij ker door, minder geprikkeld. Oxytocine
komt bij voorbeeld vrij bij baby’s die de borst krij gen,
het versterkt de binding tussen moeder en kind. Ook bij
vertrouwen zie je dat er oxytocine wordt aangemaakt in
de hersens. Geef je een belegger, bij voorbeeld via een neusspray,
kunstmatige oxytocine ingespoten, dan geeft hij
meer geld aan een onbekende partner, zonder de garantie
dat er geld terugkomt.
Waarom we ondanks al die genotprikkels niet altij d vol
vertrouwen zij n? Omdat naast prosociaal gedrag ook egoïstisch
gedrag constant de hersens prikkelt. De mogelij kheid
om geld te verdienen of seks te hebben laat de activiteit in je
genotscentrum ook enorm toenemen, vooral als je snel een
behoefte kunt bevredigen. Stel dat je een geldpotje van een
groep vrienden beheert en je een bepaald bedrag nodig
hebt om iets moois te kopen. Dan kun je geld uit het potje
halen en je genotscentrum op korte termij n prikkelen met
je aankoop. Of je bent verstandig en je denkt aan de bevrediging
op de lange termij n die je krij gt door het vertrouwen
niet te beschamen.
Dat soort beslissingen wordt voor een groot gedeelte
genomen in de ventromediale prefrontale cortex, een
gebied waar we onze emoties controleren. Gevoel en ratio
komen in dat hersengebied samen; we gebruiken het bij -
voorbeeld ook om in te schatten of andere mensen wel te
vertrouwen zij n. Je ziet dat mensen die dat hersengebied
goed gebruiken, het meest succesvol worden in het leven.
Die vertrouwen als het kan, wantrouwen als het moet.’
6 DELTA LLOYD MAGAZINE, JUNI 2013
Wiebe Bij ker
hoogleraar technologie en maat schappij ,
Universiteit Maastricht
‘Er is een trend in de wereld dat het vertrouwen in de
wetenschap afneemt. Als een wetenschapper vroeger iets
zei, dan was dat de waarheid; hij wist alles want hij droeg
een witte jas. Nu zij n mensen mondiger geworden, geloven
niet meer zo snel iets dat ze wordt verteld. Een mooi voorbeeld
is Willem-Alexander, die het offi ciële rapport van
Michiel Baud over Jorge Zorreguieta afdeed als “een
mening” terwij l er door gerenommeerde historici aan was
gewerkt. Het komt voor dat binnen 24 uur na publicatie van
een wetenschappelij k rapport de eerste parlementariër al
roept dat hij het er totaal niet mee eens is.
Zonder vertrouwen is er geen samenleving mogelij k,
maar ook geen wetenschap. Het gekke is dat we een maatschappij
hebben waarin wetenschap en techniek een
ongeloofl ij k belangrij ke rol spelen. Een rol die alleen maar
belangrij ker wordt. Tegelij k zie je dat het vertrouwen in
wetenschappers en technici de laatste decennia afneemt.
Ik weet niet precies waardoor dat komt, ik weet wel dat we
er wat mee moeten doen. Het is niet onoplosbaar, maar we
moeten er als wetenschappers wel actief aan werken. Dat
kan onder meer door aan het grote publiek uit te leggen wat
je doet en waarom. Dat kunnen we niet alleen aan wetenschapsjournalisten
overlaten, we moeten zelf de boer op.
Aan de Universiteit Maastricht is een goede regel van kracht
geworden: in elk proefschrift moet een valorisatiestuk zitten
waarin de promovendus uitlegt waarom dat onderzoek
belangrij k is voor de maatschappij .
‘ Waar mensen geen vertrouwen
in hebben, is het
verzwij gen van dingen’
Waar mensen geen vertrouwen in hebben, is het verzwij -
gen van dingen. Bij biotechnologie werd vij ftien jaar geleden
door wetenschappers vooral uitgelegd waarom het zo goed
was en dat alle bezwaren op gebrek aan kennis stoelden.
Mensen prikken daar doorheen, hebben heus wel door dat er
ook risico’s mee gemoeid zij n en dat er onzekerheid is. Als je
eerlij k bent over voor- en nadelen zie je dat het grote publiek
veel meer vertrouwen heeft en beter tot een oordeel komt.
Een goed voorbeeld daarvan is de maatschappelij ke
dialoog die in Nederland is gevoerd over nanotechnologie.
We hebben voor en na dat debat gemeten hoe het met de
opvattingen van Nederlanders over nanotechnologie stond.
Het bleek dat mensen na het debat beter geïnformeerd
waren over de kansen en risico’s die het oplevert. Maar ook
dat er een toename was te zien van het aantal mensen dat
zei: ga maar door met nano, zolang je ook aandacht
besteedt aan de risico’s. Informatie geeft vertrouwen.’
sterven in het
harnas
Interview met Vincent Bijlo in
HET ALGEMEEN VOLKSTROUWTELEGRAAFDAGBLAD
van 27 april 2055:
Vandaag wordt cabareti er-schrijver Vincent Bijlo 90.
Daarmee bereikt hij de pensioengerechti gde leeft ijd,
maar met pensioen gaan, dat is wel het laatste wat
hij wil. Morgenavond gaat zijn nieuwe voorstelling
Alzheimer Light in première. Tijd voor een gesprek
met Bijlo. We zoeken hem op, ti jdens de repeti ti es
in het Unilever Theater, het voormalige Carré,
in Amsterdam aan Zee.
Heeft u zin in de première? ‘Ja, absoluut, maar ik zal
blij zijn als het overmorgenavond is en ik weer een
gewone voorstelling kan spelen. Ik ben wel heel
benieuwd naar de reacti es. Gisteravond speelde ik
de scène over de vrolijke doodgraver en toen zijn er
toch een paar mensen weggelopen, die konden het
niet aan. Die scène gaat over een doodgraver die
met plezier zijn werk doet. Hij heeft steeds meer
werk gekregen, de mensen worden almaar dikker
dus de graven breder en dieper, maar hij vindt het
niet erg. Het is fi jn werk, hij is alti jd buiten. Maar een
pensioen, dat heeft hij niet. Al het geld dat daarvoor
gereserveerd was, is opgegaan aan bonussen,
gouden handdrukken en investeringen in een manke
vastgoedpoot die, voor er ook maar één cent kon
worden uitbetaald, geamputeerd moest worden.
Maar zolang hij nog kan graven, graaft de vrolijke
doodgraver vrolijk door. Op een dag heeft hij een
Ik denk niet dat een
accountant wil sterven
terwij l hij een jaar-
rekening controleert
heel diep en heel breed graf gegraven, voor een
bankier, die als een plofk ip op een dag zomaar door
zijn benen is gezakt. Ze konden zijn gewicht niet
meer torsen. Hij is klaar met dat graf en staat aan de
rand te leunen op zijn schop. Hij kijkt goedkeurend
het gat in en wordt opeens duizelig. Hij dondert zo
voorover het graf in, had hij zijn eigen graf gegraven.
COLUMN
Het was wat te groot voor hem alleen, maar dat gaf
niet, want zijn vrouw was zo verdrieti g om zijn dood
dat ze ook sti erf.
Dat verhaal vonden sommige bezoekers gisteravond
te confronterend. Maar wat is er nou mooier dan
dood te vallen in het graf dat je zelf gegraven hebt?
Dat is nog eens sterven in het harnas. Misschien
sterf ik wel op het toneel, net als Tommy Cooper,
heel lang geleden. Zijn publiek moest er erg om
lachen, om zijn doodsstrijd. Denk je eens in, het
laatste wat die man gehoord heeft is gelach, wat
kun je je meer wensen, als komiek.
Als komiek, zeg ik er nadrukkelijk bij, het gaat niet
voor alle beroepen op. Ik denk niet dat een accountant
wil sterven terwijl hij achter zijn bureau een
jaarrekening zit te controleren, of een vuilnisman
terwijl hij de grijze kliko’s aan het legen is.
Enfi n, ik ben benieuwd naar mijn première. Ik ben
erg blij dat ik nog op het toneel sta, eigenlijk ben ik
net als de oude Rutt e. Je denkt steeds: nou, die is
nou wel eens afgeschreven en dan komt hij toch
weer terug zeg. Hoewel, Rutt e 24 begint nu alweer
barstjes te vertonen, 100+ dreigt zijn steun aan het
kabinet op te zeggen, vanwege de keiharde aanpak
van de hangouderenproblemati ek. Hoe het ook zij,
ik ga door tot ik erbij neerval.’
VINCENT BIJLO (1965) is cabareti er en
schrijver. Meer info op www.vincentbijlo.com
(met een versie voor blinden, zienden
en lichtontberenden).
JURJEN ALKEMA
DELTA LLOYD MAGAZINE, JUNI 2013 7