Beleidsplan openbare verlichting (pdf) - Gemeente Heerlen

Bestuurlijke Samenvatting
Beleidsplan Openbare Verlichting

2
Inleiding
Openbare verlichting is belangrijk voor de leefbaarheid, de sociale
veiligheid en de verkeersveiligheid. Een goede verlichting is sfeerbepalend
en verbetert de kwaliteit van de openbare ruimte.
De gemeente Heerlen heeft als doel om tegen acceptabele kosten,
een energiezuinige en milieuvriendelijke openbare verlichtingsinstallatie
duurzaam in stand te houden. Daarbij spelen milieu,
sfeer en energie een belangrijke rol. De beheersing van kwaliteit
en de kosten vragen daarnaast om een helder beleid. Daarom is er
een uitgebreid beleidsplan Openbare Verlichting gemaakt. U leest
nu de samenvatting hiervan. Hierin wordt in het kort ingegaan op
de inspanningen die nodig zijn om het gewenste kwaliteitsniveau
voor de periode tot en met 2015 te bereiken, met een doorkijk tot
en met 2020. Het gaat daarbij om de basiskwaliteit van de lichtkleur,
het lichtniveau en de standaardisatie van masten, armaturen en
lampen. Er wordt een beeld geschetst van de huidige situatie van de
openbare verlichting. De achtergronden en uitgangspunten worden
kort toegelicht en vertaald naar normeringen en kostenindicaties.
Doelstellingen
De belangrijkste beleidsdoelstellingen zijn:
· de openbare verlichting draagt voldoende bij aan een sociaal
veilige, verkeersveilige en leefbare openbare ruimte;
· de openbare verlichting wordt aangepast conform de Nederlandse
richtlijn OVL 2011. Dat betekent dat er naar schatting 5% meer
masten nodig zijn;
· de huidige openbare verlichting wordt zoveel mogelijk gehand-
haafd. De economische levensduur voor masten wordt omhoog
geschroefd van 35 naar 40 jaar (landelijk is dit 30 jaar).
De levensduur van armaturen wordt op 20 jaar gesteld (landelijk is
dit 15 jaar). Masten en armaturen die de economische levensduur
hebben bereikt maar nog in goede staat verkeren, worden
vooralsnog niet vervangen;
· door goed beheer en tijdig onderhoud wordt kapitaalvernietiging
voorkomen en vindt weinig klachtenonderhoud plaats. Verouderde
lichtpuntcombinaties worden versneld weggewerkt;
· in de komende beleidsperiode wordt het gele licht vervangen door
wit licht. Dit maakt kleurherkenning en dimmen gedurende de
nachtelijke uren mogelijk;
· bestaande armaturen (op dit moment zo’n 9.000 stuks) worden
niet omgebouwd tot dimbare lampen. Dit is niet rendabel vanwege
de snelle ontwikkeling van de ledverlichting afgezet tegen de
kosten voor het ombouwen van de bestaande armaturen;
· bij nieuwe installaties worden lampen vanaf 36 Watt bij nacht -
schakeling gedimd;
· gezien het belang van het verminderen van de CO2-uitstoot
worden nieuwe technologische ontwikkelingen gevolgd en indien
rendabel toegepast. Ledverlichting speelt hierbij in de toekomst
een grote rol;
· het energieverbruik van de openbare verlichting wordt terug
gebracht om de gemeentelijke klimaatdoelen te halen.
Nieuwe technieken en ontwikkelingen worden bij reconstructies
en projectmatige vervangingen, indien rendabel, toegepast.
+++ Openbare verlichting heeft tot hoofddoel het openbare leven bij duisternis (ca. 47% van het jaar!) zo goed mogelijk te laten functioneren. +++

Sociale veiligheid
Met het oog op de sociale veiligheid is het verlichtingsniveau
voldoende en de verlichting evenwichtig over de ruimte verdeeld.
Zo worden ‘zwarte gaten’ en donkere hoekjes voorkomen.
Tegemoetkomende personen zijn op een redelijke afstand te
herkennen, waarbij ook voldoende kleurherkenning mogelijk is.
Leefbaarheid met kwaliteit
Er wordt bewust gekozen voor verschillende soorten verlichting
voor verschillende soorten openbare ruimten, gebouwen, bijzondere
bomen en kunstwerken om het karakter van de betreffende ruimtes
te benadrukken. Zo wordt het vermogen om je in de stad te kunnen
oriënteren versterkt.
Milieu
Bij het installeren en het onderhoud van een nieuwe verlichtingsinstallatie
wordt met milieu-eisen rekening gehouden door o.a. te
kiezen voor energiezuinige lampen en milieuvriendelijk geproduceerde
materialen en door de levensduur en recyclingmogelijkheden te
betrekken bij de keuze van de materialen. Ook hergebruik van
materiaal en afvoer naar erkende verwerkers hoort hier bij.
Verkeersveiligheid
De weg is zodanig verlicht dat de situatie in de rijrichting goed te
overzien is. Vooral bij ingewikkelde wegsituaties zoals kruispunten
en rotondes wordt veel aandacht besteed aan de geleiding van
de weg. Ook de samenhang tussen verlichtingsinstallatie en
verhardingsoppervlak wordt niet uit het oog verloren.
Elke weg heeft verder zijn eigen functie en moet dus zijn eigen
verlichting hebben. Zo zijn er:
· stroomwegen (de A76, A79 en N281), met een regionale en/of
internationale verkeersfunctie;
· gebiedsontsluitingswegen: doorgaande routes voor lokaal en inter-
lokaal verkeer met een belangrijke rol in de opbouw van de stads-
structuur. Hier is naast het bevorderen van de verkeersveiligheid
ook het vergroten van de sociale veiligheid een belangrijke taak
voor de openbare verlichting;
· buurtontsluitingswegen, die vooral een hoofdrol vervullen voor
fietser en voetganger;
· industriewegen, hiervoor geldt hetzelfde;
· woonstraten, die eigenlijk alleen bedoeld zijn voor bestemmings-
verkeer. Sociale veiligheid en leefbaarheid spelen een grote
rol. Het gaat hier om het typische weggebruik door voetgangers
en fietsers;
· fietspaden. Hierin is nog een onderscheid te maken tussen:
o paden langs hoofdverkeerswegen, die apart worden verlicht.
Door het gebruik van wit licht is het mogelijk om de eisen voor
sociale veiligheid extra aandacht te geven;
o vrijliggende fietspaden, deze worden van verlichting voorzien
als dit uit oogpunt van sociale veiligheid noodzakelijk is;
o buiten de bebouwde kom vindt incidentele verlichting van de
fietspaden plaats, vaak via oriëntatieverlichting;
o recreatieve fietsroutes worden niet verlicht omdat hier ook
alternatieve routes voor te vinden zijn die wel verlicht zijn;
· parkeerterreinen roepen snel gevoelens van onveiligheid op.
De openbare verlichting draagt bij aan het wegnemen van dit
gevoel. (Kleur)herkenning op afstand is hierbij het belangrijkste.
Het verlichtingsniveau van parkeerplaatsen in de woonwijk is lager
dan op parkeerplaatsen van winkelcentra.
+++ De gemeente is verantwoordelijk voor het goed functioneren van de openbare verlichting. Daarmee is ze in beginsel aansprakelijk voor door
derden geleden schade als de uitrusting van de weg niet voldoet aan de gestelde eisen. +++
3

4
Openbare ruimten goed verlicht
In de binnenstad ligt de nadruk op winkelen en uitgaan. De sociale
veiligheid en sfeer staan centraal. Een bijzondere vorm van de
openbare verlichting benadrukt het specifieke karakter van dit deel
van de binnenstad van Heerlen en Hoensbroek. Hier worden dan ook
speciale mastcombinaties toegepast.
Winkelcentra zijn vooral voor voetgangers bestemd. In het winkelerf
staan de sociale veiligheid en sfeer centraal. Ook hier benadrukt een
verbijzondering van de openbare verlichting door middel van speciale
mastcombinaties het specifieke karakter van dit gebied.
De toe te passen verlichtingsmiddelen moeten aangepast zijn aan de
inrichting van de omgeving. Het huidige beleid ten aanzien van de
schakeling van de verlichting wordt voortgezet: alle lampen blijven in
de nachtelijke uren branden.
Voetpaden en parken spelen een belangrijke rol in de omgeving.
In beide gevallen zijn sociale veiligheid en leefbaarheid zeer
belangrijk. Als een voetpad in een park een duidelijk verbindingspad
is en er geen alternatief voetpad vlakbij is, kan openbare verlichting
worden aangebracht.
Kernen met cultuur historisch erfgoed zijn herkenbaar aan het
typische nostalgische dorpsgezicht en de bouwstijl van de vooroorlogse
jaren. De bovengrondse bedrading op houten palen met
hierop gemonteerd de verlichting is dan ook authentiek voor dit
gebied.
Hondenlosloopvoorzieningen zijn meestal gelegen in de woonwijken,
iets van de directe woonomgeving afgelegen. Er is geen noodzaak om
bij duisternis gebruik te maken van de losloopgebieden, ze worden
daarom ook niet verlicht.
Semi-openbare ruimten zijn ruimten die geen eigendom zijn van
de gemeente maar wel (vrij) toegankelijk zijn, zoals achterpaden in
eigendom van woningstichtingen. De gemeente brengt geen verlichting
aan in deze achterpaden en geeft ook geen bijdrage in de aanleg- of
exploitatiekosten. Ze speelt, voor zover mogelijk, alleen een bemiddelende
rol tussen bewoners en woningstichtingen.
In buitengebieden wordt geen verlichting geplaatst, behalve bij een
clustering van meerdere woningen of bij verkeersonveilige situaties.
In buitengebieden waar geen elektriciteit beschikbaar is of het
niet rendabel is het erheen te brengen kan onderzocht worden of
verlichting met zonnepanelen toegepast kan worden.
Tunnels met een lengte groter dan tien maal de tunnelhoogte worden
permanent verlicht. ‘s Avonds wordt een lager niveau aangehouden.
Tunnels kleiner dan tien maal de tunnelhoogte worden met
hetzelfde verlichtingstype als de toevoerwegen uitgerust, waarbij het
verlichtingsniveau één klasse hoger is. Deze verlichting brandt
‘s avonds en ‘s nachts. Speciale aandacht wordt geschonken aan
extra verlichting bij de in- en uitgang van de tunnel.
+++ In 2011 staan er in de gemeente Heerlen 18.266 lichtmasten met 19.468 verlichtingsarmaturen. De komende beleidsperiodes zal de
avond/nacht-schakeling worden vervangen door dimbare schakelingen. +++

Bijzondere objecten voor het voetlicht
Voor de verlichting van zebra’s bestaat speciale attentieverlichting.
Deze wordt in relatie met de straatverlichting bekeken.
Bussluizen hebben voor wat betreft verkeersveiligheid een hoge
prioriteit. Ze worden om aansprakelijkheid en schadeclaims
te voorkomen extra verlicht. Van geval tot geval worden extra
maatregelen bepaald.
Het gebruik van hangplekken in het donker wordt niet aangemoedigd.
Daarom worden ze niet verlicht. Bovendien moeten verlichtingsarmaturen
bij hangplekken als gevolg van vandalisme vaak worden
vervangen. Mocht in de praktijk blijken dat het verlichten van
hangplekken positieve effecten heeft dan wordt het verlichten van
hangplekken heroverwogen.
Ook het gebruik van skateboardbanen wordt tijdens duisternis niet
aangemoedigd, vanwege de veiligheid en geluidsoverlast.
Het verlichten van de skateboardbanen wordt daarom ontraden.
Speelvoorzieningen worden in de regel bij daglicht gebruikt door jeugd
tot 12 jaar. Mochten de ervaringen in de toekomst uitwijzen dat de
speelvoorzieningen ‘s avonds worden gebruikt door de oudere jeugd
en dat het ontbreken van openbare verlichting er toe bijdraagt dat
men zich ontrekt aan sociale controle, dan moet het verlichten van
speelvoorzieningen opnieuw aan de orde komen.
Betreffende feestverlichting wordt met winkeliers en horecaexploitanten
afgesproken in welke periode deze mag branden.
Hierbij is het zoeken naar een balans tussen eenheid en verscheidenheid
in vormgeving van armaturen en ophangconstructies.
De verlichting moet een feestelijke en toch niet te uitbundige uitstraling
hebben, een zeker cachet uitstralen die past bij de binnenstad.
Het systeem moet gemakkelijk te monteren zijn. Lampen moeten
eenvoudig te vervangen, energiezuinig en vandalismebestendig zijn.
Het aanlichten van monumentale panden of objecten levert een
bijdrage aan de belevingswaarde van de stad. Er moet echter gewaakt
worden voor wildgroei van dit soort verlichting. De voorkeur gaat dan
ook uit naar het verlichten van monumentale panden vanuit het
interieur van het gebouw. Bij aanstraling van een object moet het
verlichtingstype en de lichtkleur harmoniëren met de aanpalende
openbare verlichting. Een aantal markante gebouwen en objecten
wordt ‘s avonds aangestraald door schijnwerpers, zoals de
Pancratiuskerk, het Heilig Hartbeeld op het Tempsplein en het
stadhuis. Het juist aanstralen ondersteunt het verlichtingsniveau van
de omgeving en heeft een positief effect op de sociale veiligheid.
+++ De landelijk geaccepteerde lichttechnische eisen zijn gebaseerd op het verlichtingsniveau dat een gemiddeld persoon van 40 jaar nodig heeft
om voldoende te kunnen waarnemen. +++
5

6
Financiën
Bij een gelijkmatige spreiding van de noodzakelijke investeringen
over de periode
· 2011-2015, bedraagt de gemiddelde investering per jaar
€ 1.042.677,-;
· 2016-2020, bedraagt de gemiddelde investering per jaar
€ 379.581,-;
· 2011-2020, bedraagt de gemiddelde investering per jaar
€ 711.129,-.
Per jaar wordt een totaal stelpostenbudget gereserveerd van
€ 103.000,-.
Het huidige budget voor het instandhouden en verbeteren van de
openbare verlichting voor de periode 2008-2012 bedraagt structureel
€ 642.000,- per jaar. Het huidige budget is dus niet toereikend om
de noodzakelijke investeringen in de komende vijf jaar te realiseren
en moet dus worden opgehoogd. Er wordt daarom voorgesteld de
uitgaven te spreiden over de periode t/m 2020. Dat betekent dat de
komende tien jaar in totaal € 7.111.285,- wordt uitgegeven. Dat is
jaarlijks € 711.129,-.
Besparen door omschakelen
De gemeente Heerlen wil op korte termijn energie besparen op het
gebied van de openbare verlichting. De afgelopen jaren is die weg al
ingezet, want ondanks dat het aantal armaturen de afgelopen jaren is
toegenomen met 952 stuks en het aantal nachtbranders is uitgebreid,
is het verbruikte vermogen afgenomen. Dit komt door het gebruik van
energiezuinige lampen. Omdat de gemeente verder wil met besparen,
is gekozen voor een bespaaroptie waarbij ongeveer 1.625 lampen
worden omgeschakeld van het nachtbrandrooster naar het avond/
ochtend-brandrooster. Hiermee wordt een energiebesparing van
239.000 kWh bereikt.
Besparen door dimmen
Bij nachtschakeling en lampen vanaf 36 Watt wordt dimmen van de
verlichting toegepast. Dat betekent dat het lichtniveau met de helft
wordt verminderd op het tijdstip dat normaal gesproken de avondverlichting
uitgaat. Hierdoor worden donkere plekken die ontstaan
door het uitschakelen van de avondbranders voorkomen.
Bij bestaande installaties doet zich echter een probleem voor:
het dimmen van de installatie is alleen rendabel bij lampen vanaf
36 Watt, maar de bestaande armaturen (in totaal ongeveer
9.000 stuks) zijn uitgerust met lampen van 24 Watt. Aanbrengen van
36 Watt-lampen op masten met een lichtpunthoogte van 4 meter leidt
weer tot verblinding en lichthinder. Bovendien zijn led-armaturen
binnen enkele jaren zover doorontwikkeld dat deze ingezet kunnen
worden voor functionele toepassingen. Daarom is het niet raadzaam
de bestaande armaturen in de woonwijken om te bouwen naar een
dimbare lamp van 36 Watt. Hiermee wordt in de periode 2011 – 2015
een besparing van 245.257 kwh bereikt.
Besparen door ledverlichting
De toepassing van led-armaturen hangt af van de lichttechnische,
constructieve- en elektrische eigenschappen, de functionaliteit, het
energieverbruik, de investeringskosten en de beheerkosten in vergelijking
met de traditionele armaturen. Per situatie wordt onderzocht
of ledverlichting wordt toegepast. Nadere berekeningen moeten uitwijzen
in hoeverre deze armaturen interessant zijn om in te zetten.
Openbaar groen (bomen)
Bij het installeren van de openbare verlichting wordt in een vroegtijdig
stadium rekening gehouden met het openbaar groen. Hierdoor is het
mogelijk dat er meer lichtpunten geïnstalleerd worden, waardoor de
energiekosten hoger zullen uitvallen.
+++ Uit onderzoek blijkt dat met wit licht eerder gezichten en kleding herkend worden. Dit vergroot het gevoel van sociale veiligheid.
Daarnaast is aangetoond dat mensen zich veiliger voelen bij wit licht. +++

Beheer en dagelijks onderhoud
De gemeente is economisch eigenaar van de verlichtingsinstallaties.
Openbare verlichting is de verantwoordelijkheid en de zorgplicht
voor de gemeente. Om de gemeente zoveel mogelijk te vrijwaren van
aanspraken op basis van gevolgen van slechte openbare verlichting,
moet de openbare verlichting goed worden onderhouden.
De verantwoor delijkheid voor de openbare verlichting is ondergebracht
bij de af deling Beheer en Onderhoud. Aanleg en onderhoud van de
verlichting gebeurt door derden. Het onderhoud wordt opgesplitst in
drie delen:
1. preventief onderhoud, zoals schilderen, invetten van sluitingen en
deurtjes en groepsgewijs vervangen van lampen;
2. correctief onderhoud, zoals het vervangen van defecte onderdelen,
herstellen van storingen en vervangen van materialen als gevolg
van aanrijdingen en vernielingen;
3. vervangingen, de meest verregaande vorm van onderhoud van-
wege einde levensduur of vanwege grootschalige omvormingen
of aanpassingen van de bestaande verlichtingsmiddelen om deze
te laten voldoen aan het vastgestelde beleid.
Storingen
Voor storingen en schades aan de openbare verlichting kan men
24 uur per dag 7 dagen per week terecht bij de servicetelefoon van
de gemeente Heerlen. Urgente storingen worden direct gemeld bij
de opdrachtnemer en uiterlijk binnen 1 uur na melding veiliggesteld.
Iedere melding wordt geregistreerd en afgehandeld in het
meldingssysteem.
Storingen
Storingen in de openbare verlichting zijn te verdelen in twee
categorieën:
1. een storing in de lichtmast zelf, het bovengrondse deel;
2. een storing in het ondergrondse deel: het OV-net of de aansluiting
van de lichtmast. Enexis Netwerk is hiervoor verantwoordelijk.
Inkomsten en risico’s
(Verlichte) reclameborden, al dan niet bevestigd aan lichtmasten,
kunnen voor de gemeente inkomsten betekenen. Bij verlichte objecten
wordt de verlichting rechtstreeks aangesloten op een aanwezige
ov-kabel of laagspanningskabel. Ook kan er worden afgetakt van de
aansluiting van de mast waaraan het reclamebord wordt bevestigd.
De energiekosten worden direct doorberekend aan de eigenaar of
opdrachtgever van de reclameobjecten. Risico’s zijn de problemen die
kunnen ontstaan als de lichtmasten waaraan reclame-uitingen hangen
de statische en windbelasting niet aankunnen. Hierdoor kunnen
schades aan de masten ontstaan, die zelfs tot mastbreuk kunnen
leiden.
ANWB-bewegwijzering
Daar waar verlichting in de ANWB-bewegwijzering is aangebracht,
wordt het beheer en onderhoud meegenomen met het onderhoud
van de openbare verlichting.
+++ Nederland is een van de meest verlichte landen van Europa. Negatieve effecten van lichthinder zijn lichtverspilling, ontregeling van de natuur,
energieverspilling, mogelijk aantasting van de gezondheid, verstoring nachtelijk landschap en de slechte zichtbaarheid van de sterrenhemel. +++
7

Landelijke normen
Bij het opstellen van het beleidsplan is rekening gehouden met de Nederlandse Richtlijn OVL 2011, uitgegeven door
de Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde (NSvV), het InterGemeentelijk-overleg Openbare Verlichting (IGOV),
Agentschap NL en het Nederlands Normalisatie-instituut (NEN). Hoewel niet dwingend voorgeschreven, worden de
aanbevelingen en het nieuwe model beleidsplan landelijk toegepast.