Jaarverslag 2009 Stichting Natuur en Milieu - CBF

Jaarverslag 2009
Stichting Natuur en Milieu

Jaarverslag 2009
Stichting Natuur en Milieu

Doelstelling en strategie
pagina 7
Projecten en campagnes
pagina 15
Bereikbaar in Beeld
pagina 27
Organisatie en Governance
pagina 37
Jaarrekening 2009
pagina 47
3

4
Voorwoord
Turbulent, dat is voor Natuur en Milieu de meest kernachtige kwalificatie
van het jaar 2009. Een jaar met successen en een jaar met teleurstellingen.
Successen boekten we met een goot aantal van onze projecten en
campagnes. Teleurstellingen waren er vooral in de financiële perspectieven
op middellange termijn en de gevolgen daarvan voor de organisatie.
Het jaar 2009 bevestigde ons beeld dat de zorg voor milieu en duurzaamheid
in toenemende mate niet meer door bedrijven wordt gezien als iets
extra’s, maar als behorende tot de kern van het bedrijfsbeleid. Onze keuze
de samenwerking met bedrijven te versterken kreeg hierdoor dan ook een
forse impuls.
Ook was 2009 een jaar waarin het politieke landschap
ingrijpend veranderde door enerzijds de doorwerking van de
financieel-economische crisis op de overheidsfinanciën en anderzijds
door de permanente grote verschuivingen in kiezersvoorkeur.
Dat versterkte onze strategische keuze om noodzakelijk
overheidsbeleid vooral te stimuleren via de ontwikkeling
van draagvlak en krachtige coalities met maatschappelijke
partijen en bedrijven en minder via directe beleidsbeïnvloeding.

Al deze ontwikkelingen maakten het wenselijk onze meerjarenstrategie
versneld te actualiseren. Het traject daartoe werd
begin 2010 afgerond met de vaststelling van de strategienota
Versnellen, verbinden, verzilveren.
Wij zijn ervan overtuigd dat door de implementatie van deze
strategienota onze organisatie in haar externe optreden en
in haar interne aanpak klaar is voor de uitdagingen van de
komende jaren.
Natuur en Milieu:
• is gericht op de aanpak van de grote milieuproblemen;
• maakt het verschil: grijpt kansen, maakt mogelijk wat
eerst buiten bereik leek, krijgt dingen echt voor elkaar;
• werkt met lef, is optimistisch, oplossingsgericht en innovatief;
• is de partner van het groene bedrijfsleven, bestuur en
politiek.
Het jaarverslag
In hoofdstuk 1 gaan we in op de doelstelling en strategie van
Natuur en Milieu, we stippen de financiële en inhoudelijke resultaten
over 2009 aan en kijken vooruit naar 2010 en verder.
De inhoudelijke resultaten werken we in hoofdstuk 2 nader
uit in de beschrijving van een aantal projecten en campagnes.
Hoofdstuk 3 gaat uitgebreid in op de communicatie van de
organisatie en op de fondsenwerving in 2009. In hoofdstuk
4 richten we de blik weer meer intern: organisatie en governance
komen in dit hoofdstuk aan bod. Het jaarverslag eindigt
dan met de jaarrekening in hoofdstuk 5. In dit hoofdstuk is de
verkorte jaarrekening opgenomen, de volledige jaarrekening
staat op onze site www.natuurenmilieu.nl.
Utrecht, mei 2010
Wibo Koole
algemeen directeur
5

1 Doelstelling
en strategie
7

8
Doelstelling &
Ons werk richt zich op een wereld waarin de milieugebruiksruimte eerlijk wordt
gedeeld. Een wereld die rekening houdt met de belangen van anderen. Hier en elders.
Nu en later. Kortom, een mooie en gezonde wereld. Met duurzame ontwikkeling als
leidend principe.
Wij werken aan de ecologische dimensie van duurzame ontwikkeling: een vergroende
economie, duurzame productie en duurzame consumptie, een schone en groene leefomgeving.
Dat doen we primair in Nederland. Maar ook, waar dat relevant en nodig is,
in Europa en de wereld.
De staat van het milieu
De zorg voor milieu en duurzaamheid wordt steeds belangrijker
in het denken en handelen van mensen, bedrijven en
overheden. Toch is er nog steeds sprake van een mondiale
milieucrisis. Tal van onderzoeken laten dat zien.
De grootste problemen zijn de opwarming van de aarde, de
achteruitgang van de biodiversiteit, de uitputting van zoetwatervoorraden
en de (toenemende) verspreiding van stoffen
met nog onbekende effecten voor de gezondheid van mensen
en het milieu van bodem, water en lucht.
Met onze wijze van produceren en consumeren dragen wij,
Nederlanders, direct en indirect bij aan de mondiale milieucrisis.
Maar ons land kent ook een aantal specifieke milieuproblemen
die samenhangen met de bevolkingsdichtheid, het intensieve
autoverkeer en de intensieve landbouw. Vermesting,
verzuring, verdroging en versnippering tasten de kwaliteit van
de natuur aan. De toch al schaarse ruimte staat onder druk -
met alle negatieve gevolgen van dien voor de natuur, het landschap
en de recreatie. Daarnaast kampen we met de gevolgen
van de intensieve veeteelt, de uitstoot van schadelijke stoffen
door industrie en verkeer en de geluidsoverlast van (vlieg)
verkeer.
Strategie
Natuur en Milieu wil de grote en kleinere milieu- en duurzaamheidsvraagstukken
helpen oplossen. Dat doen we door ‘het
verschil te willen maken’. Vanuit die grondhouding denken
we altijd eerst na over de meest effectieve aanpak van een
vraagstuk en bepalen we vervolgens onze strategie en de
instrumenten die we zullen inzetten.
Onze strategie valt in twee delen uiteen: directe en indirecte
beïnvloeding van onze doelgroep - beslissers, beleidsmakers
en opinieleiders bij de politiek, de overheid, het bedrijfsleven
en organisaties. Onder directe beïnvloeding verstaan we het
lobbyen bij de doelgroep. Indirecte beïnvloeding verloopt
deels via het creëren van een voedingsbodem voor verdergaande
milieumaatregelen van bedrijven en overheden en
deels via coalitievorming.
Resultaten
2009 Was geen gemakkelijk jaar voor Natuur en Milieu.
De economische crisis speelde ons parten bij de financiering
van ons werk en bij het werk zelf. We voerden de eerste helft
van het jaar een reorganisatie door, omdat duidelijk werd dat
de inkomsten onder druk stonden. Mede door deze tijdige
ingreep konden we 2009 met een positief resultaat afsluiten.
De economische crisis maakte ook duidelijk dat, zodra het
financieel-economisch minder gaat, milieu en duurzaamheid
naar het tweede plan verschuiven. Wij reageerden daarop met
voorstellen die effectief inspelen op de economische crisis
en de noodzaak te bezuinigen, maar ook bijdragen aan een
duurzame samenleving.

Strategie
Kathleen van Brempt, Lid Europees Parlement
“Ik ken Natuur en Milieu vooral als de trekkende kracht achter Zeekracht, de campagne
voor een ring van windmolenparken op de Noordzee. Ik vind dat een schitterend, fantastisch
idee. Ik heb het idee opgepikt en heb het mede ondersteund in Vlaanderen en nu
vanuit het Europese Parlement. Zo’n plan wordt alleen werkelijkheid als het gaat groeien
en bloeien in meerdere Noordzee-landen. Het niveau van de Europese Unie is bij uitstek
geschikt om dit vorm te geven. In debatten met onder andere de Eurocommissaris voor
energie, Günther Oettinger heb ik aangedrongen op het verwezenlijken van zo’n ring
van windmolenparken op zee. Verschillende lidstaten steunen dit. Er komt de laatste
maanden beweging in. Er is nu bijvoorbeeld geld vrijgemaakt voor de ondersteuning
van windparken. Er is ook een groep bedrijven ontstaan, de Friends of the Super Grid,
die internationaal dienst doet als lobbymachine voor windenergie op zee. Het is een
verdienste van Natuur en Milieu dat dit lukt. Er is een onomkeerbaar proces ingezet. Het
is hard nodig dat we iets positiefs zetten tegenover de lobby voor kernenergie.
In Vlaanderen heb ik als minister dit plan gepusht. Het is onder andere opgepikt door
de federale klimaatminister. Hij heeft met acht andere Noordzeelanden op 8 december
een akkoord ondertekend om zo’n ring van windmolenparken stap voor stap te gaan
realiseren. Ik wil graag dat de landen investeren in de windparken en dat Europa de
verbindende infrastructuur voor haar rekening neemt.
Ik vind het super dat Natuur en Milieu Zeekracht gelanceerd heeft met een ontwerp van
Rem Koolhaas. Het is heel vernieuwend om hier een architect voor te vragen. Koolhaas is
een geniaal typ. Het heeft geleid tot een ongelofelijk wervend verhaal. Natuur en Milieu
heeft een open geest, waardoor ze ook in staat is om verbindingen met bedrijven aan te
gaan.
Natuur en Milieu is er goed in om publiek te betrekken bij zo’n campagne. Dat maakt er
een integraal onderdeel van uit. Straks kunnen steden, zoals Antwerpen of Amsterdam,
meeparticiperen en hun stroom uit hernieuwbare bronnen betrekken. Daarmee wordt het
heel concreet.
Natuur en Milieu hoort niet bij de kleine geitenwollensokken-organisaties die een hek
willen zetten om de natuur. Ze vindt zowel milieu als natuur belangrijk en weet stakeholders
daarvoor te mobiliseren. Natuur en Milieu is een zeer dynamische organisatie, die
verder denkt dan de grenzen van het eigen land. Dat is heel tof.”
9

10
Natuur en Milieu en de wereld
Analyse
In 2009 wijzigde het ministerie van VROM de subsidieregeling
SMOM. Het belangrijkste gevolg daarvan voor ons: vanaf
2011 moeten we volledig projectmatig werken. In de plannen
voor 2010 hebben we daar al op ingezet. Ook gaan we onze
acquisitiekracht versterken en zoeken naar nieuwe inkomstenbronnen.
Op basis van gesprekken met stakeholders en eigen analyse
brachten we de sterktes en zwaktes van Natuur en Milieu
in kaart. Gecombineerd met een analyse van de kansen en
bedreigingen vormt deze analyse de basis voor een nieuwe
strategienota, die we midden 2010 willen implementeren.
Begin 2010 kondigde het ministerie van VROM een nieuwe wijziging
aan van de SMOM, waardoor de inkomsten van Natuur
en Milieu per 2011 opnieuw zullen afnemen. Met als gevolg dat
we halverwege 2010 opnieuw moeten reorganiseren.
De komende jaren geven we prioriteit aan de thema’s: voedsel,
mobiliteit en energie. Wij besteden 80 procent van onze tijd en
energie aan ‘het op de agenda zetten’ van deze onderwerpen.
Welke thema’s in de resterende 20 procent worden opgepakt,
hangt af van het antwoord op twee vragen: Is er geld voor? En:
kan onze inzet ‘het verschil maken’.
De risico’s voor de organisatie zitten vooral op de middellange
termijn. In 2010 hebben we nog dezelfde inkomenszekerheid
als in de afgelopen jaren. Maar in 2011 zullen de inkomsten
flink afnemen. We kunnen deze achteruitgang opvangen met
de besparingen die de reorganisatie van 2010 opleveren.
Maar om onze groeistrategie uit te kunnen voeren, hebben
we na 2011 meer geld nodig. Het is niet zeker dat die extra
inkomsten er zullen komen. Uit de analyse van onze sterke
en zwakke kanten komt echter een positief beeld naar voren.
Onze zwakte was onze sterke afhankelijkheid van overheidssubsidies.
Nu die worden stopgezet, schuilt de grootste kans
voor Natuur en Milieu in de groeiende vraag naar een onafhankelijke,
oplossingsgerichte, innovatieve milieuorganisatie.
Want wanneer we onze inzet en activiteiten en projecten nader
bekijken dan is er maar een conclusie mogelijk: Wij zijn die
nieuwe milieuorganisatie die samen met andere koplopers
nieuwe oplossingen biedt voor duurzame energie, gezond
voedsel en slimme mobiliteit.
Samenwerking
We weten dat we, om veel invloed te kunnen uitoefenen, op de
juiste momenten moeten samenwerken. Met andere milieuorganisaties,
met maatschappelijke organisaties en met het
bedrijfsleven. Samenwerking met maatschappelijke partijen
die onze visie en ideeën delen, is een belangrijk element in de
strategie om onze doelen te realiseren. Vanwege onze positie
als oplossingsgerichte en succesvolle milieuorganisatie zijn
wij op onze beurt een aantrekkelijke partner voor bedrijven en
organisaties.
De samenwerking met een of meerdere andere partijen kan
verschillende vormen hebben. Soms is de samenwerking ad
hoc. Vaak vormen we strategische allianties, waarbij we ons
voor langere tijd verbinden aan partners. Dat kunnen collegaorganisaties
zijn, zoals De Provinciale Milieufederaties en
Natuurmonumenten. Maar ook Eneco en de ASN Bank, die
partners zijn in Zeekracht. Of de Woonbond en woningbouwcorporatie
Woonbron in de samenwerking voor energiebesparing
in de bestaande bouw.
Daarnaast werken we samen met onderwijsinstellingen, zoals
met de drie technische universiteiten in het project c,mm,n.
In 2009 leverde onze samenwerking met Eneco en ASN
veel nieuwe mogelijkheden op, met als een van de mooiste
voorbeelden het door het Office for Metropolitan Architecture

(OMA) - het wereldberoemde architectenbureau van Rem
Koolhaas - ontwikkelde Masterplan Zeekracht op zee. Het plan
benoemt gebieden voor een internationale ring van windmolenparken,
in samenhang met gebieden voor scheepvaart,
natuur en recreatie.
De succesvolle samenwerking in het c,mm,n project resulteerde
in opnieuw een bijzondere deelname aan de AutoRAI
en de lancering van het Actieplan Elektrisch Rijden, waar het
Formule E-team uit voort komt.
Internationaal
Omdat internationale samenwerking onmisbaar is in de strijd
voor een beter milieu speelt Natuur en Milieu een actieve rol
in de Europese milieubeweging.
Het European Environmental Bureau is een koepelorganisatie
van circa 140 Europese milieuorganisaties. Natuur en Milieu zit
in het bestuur van het EEB namens de Nederlandse lidorganisaties.
We hebben ook een bestuurszetel in de European Federation
for Transport and Environment (T&E), die zich inzet voor schonere
auto’s en duurzaam vervoer. Waardoor we in 2009 een
belangrijke bijdrage hebben kunnen leveren aan de strategie
rond elektrische mobiliteit, vastgelegd in de publicatie “How
to avoid an Electric Shock”.
Het Climate Action Network (CAN) is een mondiale organisatie
met een Europese tak. Wij zijn hier lid van en werken nauw
samen met die Europese tak. Samen proberen we invloed uit
te oefenen op het Europese beleid op het gebied van klimaat
en energie.We zitten in het bestuur van het Pesticide Action
Network (PAN), een internationaal netwerk voor maatschappelijke
organisaties die zich bezighouden met pesticiden.
Collega-organisaties
Binnen Nederland werken we samen met verschillende natuur-
en milieuorganisaties. We stemmen onze activiteiten waar
nodig strategisch af met de collega’s van Milieudefensie en/
of Greenpeace. Ook werken we regelmatig met hen samen in
campagnes of projecten. We hebben voorts een aantal structurele
samenwerkingsverbanden, bijvoorbeeld een contractueel
vastgelegde strategische samenwerking met De Provinciale
Milieufederaties.
We zijn verantwoordelijk voor het Strategisch Beraad natuur–
en milieuorganisaties, waarbij ongeveer dertig landelijke
organisaties zijn aangesloten. Natuur en Milieu organiseert,
mede voor een aantal collega-organisaties, een public affairs
faciliteit in Den Haag onder de naam Groene11.
We hebben een contractuele samenwerkingsovereenkomst
met Vereniging Natuurmonumenten en we faciliteren het directieoverleg
tussen de zes groene organisaties Natuurmonumenten,
Staatsbosbeheer, De Twaalf Landschappen, Vogelbescherming,
Wereld Natuur Fonds en Natuur en Milieu.
Een van de meest bijzondere en direct succesvolle samenwerkingsprojecten
in 2009 met collega-organisaties was de
organisatie van het grootste Klimaatevenement van Nederland
‘Beat the Heat Now!’
11

12
Groene11
Met name in de lobby en de contacten met ‘Den Haag’ vervult
Natuur en Milieu een centrale en coördinerende rol binnen
de Nederlandse natuur- en milieubeweging. Een belangrijke
rol in de contacten met het parlement heeft de Groene11, de
faciliteit die voor Natuur en Milieu en inmiddels twaalf collegaorganisaties
onze oren en ogen vormt op het Binnenhof.
Belangrijke onderwerpen in 2009 in de afstemming en coördinatie
vanuit de Groene11 waren onder andere de behandeling
van de jaarlijkse begrotingen in het Parlement, de Crisis- en
Herstelwet, de positie van natuur- en milieuorganisaties bij
inspraak- en bezwaarprocedures en de subsidieregelingen
voor deze organisaties.
Bedrijven
Natuur en Milieu zoekt samenwerking met die bedrijven die
kiezen voor duurzaamheid en vinden dat het beleid ook die
keuze moet maken. Deze samenwerking stimuleert zowel de
bedrijven als onszelf, leert de ervaring.
Een deel van onze samenwerking met bedrijven was in het jaar
2009 ondergebracht in ons programma Economie Light, dat
in 2009 afliep. De leerervaringen en lessen voor de toekomst
voor bedrijven, milieuorganisaties en de overheid werden
vastgelegd in de publicatie Grote stappen, nog lang niet thuis.
Een andere waardevolle samenwerking was de vorming van
een coalitie met 23 CEO’s uit het Nederlandse bedrijfsleven
en oud-politici in december 2009. Deze coalitie bracht een
klimaatstatement uit met een oproep aan het kabinet om
krachtige maatregelen om de CO2 uitstoot in Nederland terug
te brengen. Het statement werd door de coalitie op 16 december
aangeboden aan minister-president Balkenende.
Mijnheer de Minister-President,
Het klimaatprobleem baart ons zorgen. Nieuwe wetenschappelijke inzichten geven aan dat het erop of eronder is
voor de planeet. Wij moeten als ontwikkeld en innovatief land laten zien dat het mogelijk is om de uitstoot van
broeikasgassen fors te verminderen.
In eigen bedrijf en organisatie doen wij wat wij kunnen. Maar dat is niet genoeg. Niet alleen de koplopers onder
bedrijven en individuele mensen moeten aan de slag. Ook het peloton moet in beweging komen. Om dat voor elkaar
te krijgen, hebben wij de politiek nodig. Wij willen graag dat onze kinderen en kleinkinderen in 2050 goed kunnen
leven. Daarom vragen wij u met klem om maatregelen te nemen, zodat Nederland zijn klimaatdoelen voor 2020 wél
haalt. Daarvoor liggen wij nu nog niet op koers.
Wij vragen u om de volgende maatregelen te nemen die echt zoden aan de dijk zetten.
16 december 2009
• Speerpunten
Wij hebben behoefte aan zichtbare iconen van klimaatbeleid. Economische kansen en klimaat gaan hand in hand op Nederlandse
speerpunten, zoals windmolens op zee, smart grids, groen gas en elektrisch vervoer.
• Duurzame energie
Half november heeft het kabinet voorgesteld om gemiddeld 2 miljard euro per jaar uit te trekken, zodat wij in 2020 minstens 20
procent duurzame energie hebben. Wij roepen het kabinet op om dit jaarlijkse bedrag nog deze kabinetsperiode veilig te stellen.
• Kolencentrales
Om te voorkomen dat kolencentrales in Nederland onbeperkt CO2 uitstoten, moet er nog deze kabinetsperiode regelgeving komen die
exploitanten van bestaande en nieuwe kolencentrales verplicht tot het gefaseerd beperken van de uitstoot door CCS en het
bijstoken met biomassa richting nul in 2025. In een flink aantal landen is hier al regelgeving voor.
• Bestaande gebouwen
Wij roepen het kabinet op om nog deze kabinetsperiode beleidsmaatregelen in te voeren zodat de CO2-uitstoot van alle bestaande
woningen en andere gebouwen uiterlijk in 2020 met een derde is teruggebracht.
• Verkeer
Wij roepen het kabinet op om te zorgen dat verkeer (inclusief woon-werkverkeer) in 2020 30 procent minder CO2 uitstoot dan nu.
Het bedrijfsleven kan en wil hier een grote bijdrage aan leveren.
Hoewel ieder van de ondergetekenden zijn eigen prioriteiten, formuleringen en verlangens heeft, steunen zij bovenstaande en vragen
zij u om politieke moed te tonen en deze maatregelen nog deze kabinetsperiode in te voeren. Het is nu of nooit. Dit zijn kansen, niet
alleen voor het klimaat, maar ook voor duurzaam ondernemerschap, innovatie en werkgelegenheid. Laat zien dat een klein land groot
kan zijn. Aan de vooravond van de finale van de onderhandelingen in Kopenhagen geven wij u dit signaal.
Als symbool van dit groene denken, dragen wij een groene stropdas en bieden wij u er één aan. Laat u zien dat u gaat voor groen?
Met vriendelijke groet,
Ed Nijpels ABP en NLingenieurs
Dick Boer Albert Heijn
Richard Sikkel Athlon Car Lease Nederland
Elco Brinkman Bouwend Nederland
Bertrand van Ee DHV
Jeroen de Haas Eneco
Ton Hoff Energieonderzoek Centrum Nederland
Willem van Duin Eureko / Achmea
Ger Bemer Koninklijke Nedalco
Peter Molengraaf Alliander
Willem Lageweg MVO-Nederland
Bert Meerstadt NS
Rem Koolhaas OMA
Coen van Oostrom OVG Projectontwikkeling
Piet Moerland Rabobank
Henk Roelofs Solland Solar Cells
Peter Bakker TNT
Kees van der Waaij Unilever Nederland
Pier Vellinga Wageningen University & Research centre
Aart van Veller Wij zijn koel
Ruud Lubbers
Pieter Winsemius
Mirjam de Rijk Stichting Natuur en Milieu

van der Oest:
‘ Zoeken naar gezamenlijke
belangen is de
sleutel’
Eric van der Oest, manager public affairs Corus Staal
Natuur en Milieu heeft oog voor het evenwicht tussen economie en milieu, zegt Eric van
der Oest, manager Public Affairs van Corus Staal.
“Als groot staalbedrijf zijn wij een belangrijke actor op het gebied van klimaat en milieu.
Alles wat wij op dat gebied doen, doet ertoe. Het is dus logisch dat Natuur en Milieu ons
doen en laten kritisch volgt. Maar hoe verschillend we soms ook over zaken denken, met
Natuur en Milieu is een constructieve dialoog mogelijk.”
“We hebben al jaren overleg met Natuur en Milieu, maar de laatste tijd praten we op
meer reguliere basis. We zien in Natuur en Milieu een sparring partner. Een goed ingevoerde
organisatie die natuurlijk eigen belangen heeft en eigen afwegingen maakt, maar
ook weet hoe economie werkt en dus begrijpt waar het over gaat. Dat maakt het overleg
constructief.”
“In 2009 hebben we met Natuur en Milieu onder meer contact gehad over duurzaam
inkopen door de overheid. Als staalbedrijf en toeleverancier van de overheid hebben
we daar een rol in. We leveren bijvoorbeeld staal voor utiliteitsbouw. Hoe energiezuiniger
dat wordt geproduceerd, hoe meer we eraan kunnen bijdragen dat de overheid zijn
doelstellingen haalt. Verder hebben we gesproken over ons plan om in 2010 een proef
te beginnen om op innovatieve staal te produceren, waarmee de CO2-uitstoot op termijn
met 20 procent kan verminderen. Natuur en Milieu heeft daar positief op gereageerd.”
“Een goed initiatief van Natuur en Milieu is de c,mm,n, de auto in de toekomst. Daar
zijn wij ook erg in geïnteresseerd. Want een energiezuinige auto moet weinig wegen en
daarvoor zijn lichte, sterke staalsoorten nodig. Daar doen wij veel onderzoek naar.”
“Natuur en Milieu onderscheidt zich door zijn creatieve en pragmatische aanpak. Ze
zijn gericht op samenwerking met het bedrijfsleven. Dat spreekt ons aan, want bij het
bedrijfsleven ligt de sleutel tot innovatie en verandering. In de toekomst een partnership
aangaan met Natuur en Milieu? Dat sluit ik niet uit.”
“Het valt me wel op dat Natuur en Milieu zich met veel zaken tegelijk bezighoudt. Zolang
de organisatie dat aankan, is dat natuurlijk prima. Maar is dat vol te houden? Misschien
zouden ze zich meer moeten focussen op een beperkt aantal zaken. Want nu zie je dat
initiatieven soms niet goed of traag van de grond komen.”
“Ook zou Natuur en Milieu zich internationaler moeten oriënteren. Grenzen verdwijnen
en het bedrijfsleven, ja de hele samenleving, wordt steeds internationaler. Corus is bijvoorbeeld
een onderdeel van een groot Indiaas concern, Tata. Dat bepaalt ons speelveld.
We kunnen op nationaal niveau van alles willen, maar het moet ook passen binnen de
strategie van het wereldwijd opererende concern. Meer begrip hiervoor bij Natuur en
Milieu zou welkom zijn.”
13

2 Projecten
en
campagnes
15

16
Samenwerken
aan
oplossingen
Natuur en Milieu werkt aan een duurzame, mooie en gezonde
wereld omdat deze voor mensen belangrijk is. We werken
voor en met mensen, hier en elders, nu en later. Met onze
creatieve en innovatieve projecten en initiatieven, bieden we
de overheid, het bedrijfsleven en mensen de mogelijkheid
samen te werken aan een duurzame en leefbare toekomst.
Dit doen we onder meer met de projecten Zeekracht, c,mm,n,
cleaner car contracts en onze bijenactie. Met deze projecten
laten we zien, dat Natuur en Milieu zelf, en altijd met anderen
de handen uit de mouwen steekt.
‘ We werken voor en met
mensen, hier en elders,
nu en later’
Burgercoöperatie voor windparken op zee
Veel burgers vinden windparken op de zee de beste duurzame energiebron
voor Nederland. Om dat enthousiasme te benutten richtte Natuur en Milieu
de coöperatie Zeekracht op. Iedereen kan daarmee steun geven aan het
grote ideaal van Zeekracht. Daarnaast worden de leden mede-eigenaar van
een windmolenpark dat Natuur en Milieu gaat bouwen samen met partners
als ENECO, ASN Bank, Nationale Postcodeloterij, Stichting DOEN en VSB-
Fonds. Beau van Erven Dorens is de bevlogen ambassadeur van Zeekracht.
Eén jaar na de oprichting telt de coöperatie Zeekracht al 9.000 leden.
Campagnebeeld Zeekracht

Voor Zeekracht was 2009 een goed jaar. In januari publiceerden
we een Masterplan Zeekracht voor de Noordzee als
duurzame energiebron. Het Office for Metropolitan Architecture
- het architectenbureau van Rem Koolhaas - ontwikkelde
dit visionaire plan in opdracht van Natuur en Milieu. Volgens
dit masterplan kan de Noordzee net zo veel duurzame energie
leveren als de landen rond de Perzische Golf nu aan olie
produceren. Mede dankzij de (internationale) publicitaire
aandacht voor dit plan kreeg Zeekracht enorme bekendheid.
Kernelement in het Masterplan is een superring van hoogspanningkabels,
waarlangs windparken gebouwd kunnen worden. Ook kan vraag en aanbod
van stroom tussen landen makkelijk afgestemd worden.
In de zomer sloegen we een tweede slag met een billboardcampagne
op stations en een grote ledenwerfactie door ASN
Bank. Ook voerden we vele gesprekken met politici, ambtenaren
en bedrijven voor meer windenergie op zee. We werden
daarbij gesteund door ruim honderd brieven van Zeekrachtleden
aan minister Van der Hoeven.
Dankzij Zeekracht kreeg windenergie op zee elan en een
positief imago. Zo wierp Kathleen van Brempt, de Vlaamse
minster van Mobiliteit, zich op als internationaal trekker voor
een Noordzeering van hoogspanningskabels. Naar aanleiding
van het Masterplan en onze lobby ondertekenden de ministers
van Energie van negen Europese landen een verklaring om
samen te werken aan een netwerk voor windparken op zee.
Mede dankzij onze lobby verhoogde het kabinet het subsidiebudget
voor windmolens op zee van 450 naar 950 megawatt
en verbeterde de vergunningverlening.
Het aantal Zeekrachtleden steeg in 2009 naar 9.000 leden. Eigen
windmolens voor Zeekracht kwamen dichterbij toen onze
partner Eneco twee vergunningen aanvroeg voor de bouw van
windparken op zee.
Natuur en Milieu initieerde tevens een alliantie van EnergieNed
(energiebedrijven), NWEA (windmolenbouwers) en
TenneT (beheerder hoogspanningsnetwerk) om een goed
investeringsklimaat voor wind op zee te bevorderen en belemmeringen
weg te nemen. Ze maakten een stappenplan om in
2020 6.000 megawatt wind op zee te kunnen realiseren.
2010
In 2010 werken we verder aan een internationale coalitie van
bedrijven en Europese maatschappelijke organisaties om het
Masterplan Zeekracht te kunnen realiseren. Goede internationale
samenwerking kan de plannen voor wind op zee aanzienlijk
versnellen en goedkoper maken.
17

18
Op de AutoRAI 2009 presenteerde Natuur en Milieu samen
met de drie technische universiteiten en een grote kring van
partners uit bedrijfsleven en overheid – waaronder hoofdpartners
Rabobank, Athlon Car Lease en Logica - met veel
succes het project c,mm,n 2.0. Belangrijk onderdeel was het
paviljoen ‘Auto in de Toekomst’ op de AutoRAI. Centraal in
het c,mm,n 2.0 project stond elektrisch rijden.
Naast de mock-ups van het exterior, de drive train en het
interior van de c,mm,n trokken de rijsimulator en een design
booth (waar de bezoeker samen met studenten zijn eigen
c,mm,n kon ontwerpen) veel publiek. De bezoekers hadden
voorts toegang tot het vernieuwde interactieve webplatform
en de digiquette over duurzaam reizen in en rond Amsterdam.
Na de AutoRAI ging Natuur en Milieu door met het ontwikkelen
en stimuleren van innovatieve ideeën op dit gebied. Zo begonnen
we met het project c,mm,n 3.0, community2business, een
initiatief om de c,mm,n community in te zetten voor vragen
vanuit het bedrijfsleven.
Natuur en Milieu als aanjager van het Formule E-Team
Bij de officiële opening van het paviljoen op 31 maart 2009
presenteerden we het ‘Actieplan Elektrisch rijden - op weg
naar één miljoen elektrische auto’s in 2020’. Het Actieplan
kreeg steun van de ANWB, Athlon Car Lease, de gemeente
Amsterdam, Eneco, Prorail en de Rabobank.
Premier Balkenende en minister Eurlings van Verkeer en
Waterstaat namen het plan in ontvangst. Zij omarmden ons
voorstel voor een Formule E-Team ter versnelling van de introductie
van elektrisch rijden in Nederland. Eind 2009 stelde
minister Eurlings dit Formule E-Team in, waarvan Prins Maurits
als voorzitter werd benoemd.
Minister President Balkenende, Minister Eurlings en de partners van het actieplan verbinden de groene stekkers, waarmee het
c,mm,n paviljoen wordt geopend.

Sikkel:
‘ De kracht van
Natuur en Milieu zit
in haar Netwerk’
Richard Sikkel, Algemeen Directeur Athlon Car Lease
“Vroeger waren de autosector en de milieubeweging water en vuur. In een opvallend
korte tijd is dat veranderd. Wij werken veel met Natuur en Milieu samen. We begonnen
met de c,mm,n (spreek uit common), het project voor een schone auto en duurzame
mobiliteit van Natuur en Milieu, de drie technische universiteiten en koploperbedrijven
zoals wij. We hebben twee keer gezamenlijk op de AutoRAI gestaan! En we hebben een
actieplan ontwikkeld voor een miljoen elektrische auto’s. Voor ons was de c,mm,n een
leertraject waardoor wij gingen nadenken over autoleasing in 2020. In het verlengde
daarvan hebben we heel wat groene producten gelanceerd. Natuur en Milieu keek daar
voor ons kritisch naar. We hebben veel profijt gehad van de kennis van Natuur en Milieu
over bijvoorbeeld keteneffecten. Vorig jaar hebben we ook een gezamenlijk product
gelanceerd: clean car contracts. Athlon Car Lease is in Nederland markleider. Twintig
procent van de leaseauto’s komt van Athlon. Dus het zet voor het milieu echt zoden aan
de dijk dat wij duurzame mobiliteit nastreven. We willen dat bedrijven eerst bepalen
of het mogelijk is om minder te reizen, bijvoorbeeld door thuis te werken. Vervolgens
beoordelen ze de mogelijkheden van het openbaar vervoer. En als het dan toch met de
auto moet, kies dan een schone auto, ga zuinig rijden en investeer de besparingen in
verdergaande CO2-reductie. Onze groene producten sluiten aan op deze mogelijkheden.
Niet al onze klanten zitten hierop te wachten, maar doordat deze producten zowel geld
besparen als de milieubelasting verminderen, vinden ze zeker aftrek.
Ik vind dat Natuur en Milieu goed is in het bouwen van coalities. Kijk bijvoorbeeld
naar het opstarten van de Groene Zaak, de lobby-organisatie van groene bedrijven. En
naar het diner voor CEOs over klimaatbeleid. De kracht van Natuur en Milieu zit in haar
netwerk. Samenwerking met Natuur en Milieu levert veel meer op dan alleen een positief
imago of een pandabeertje op ons product. Want Natuur en Milieu is meer dan andere
milieuorganisaties in staat om haar kennis van de inhoud te vertalen naar de praktijk
en te delen met anderen. En dat doet ze op een positieve manier. De samenwerking met
Natuur en Milieu bevalt mij uitstekend.”
19

20
Klimaat
Natuur en Milieu deed in 2009 veel om het gevoel van urgentie voor een
effectief klimaatbeleid te versterken bij politici, deskundigen, ambtenaren,
bedrijfsleven en publiek. Zo wilden we ervoor zorgen dat er voldoende
maatregelen genomen worden om de Nederlandse klimaatdoelen voor
2020 te halen.
Groen banenplan
Als antwoord op de economische crisis ontwikkelde Natuur en
Milieu samen met de FNV een groen banenplan, dat we aanboden
aan de Tweede Kamer en het kabinet. Groene investeringen
van ruim 3 miljard euro leveren Nederland 100.000 extra
banen op. Deze Green New Deal beïnvloedde het politieke
debat over de financiële crisis en zette groene maatregelen op
de kaart. Ook VNO-NCW gaf steun aan dit plan. Mede door de
Green New Deal investeerde het kabinet extra geld in duurzame
energie en woningisolatie.
Tussenbalans
In februari, precies halverwege de kabinetsperiode, presenteerden
we onze Tussenbalans over het klimaatbeleid. Daaruit
bleek dat het kabinetsdoel voor 2020 met het huidige beleid
slechts voor de helft wordt gehaald. Deze conclusie kwam
breed terug in de media en maakte in politiek Den Haag de
geesten rijp voor verdergaande maatregelen. Als voorschot op
de officiële beleidsevaluatie in april 2010 bereidden ambtenaren
verdergaande maatregelen voor. De val van het kabinet
maakt het echter onzeker of deze maatregelen verzilverd kunnen
worden.
De Groene Zaak
Vijfendertig bedrijven richtten, naar een idee en op initiatief
van Natuur en Milieu, een vereniging van groene ondernemers
op. De Groene Zaak verenigt bedrijven met een gedeelde ambitie:
helpen om de Nederlandse economie sneller te verduurzamen
en is de enige brancheoverstijgende vertegenwoordiger
van duurzaam ondernemend Nederland. Ze wil samenwerken
met politiek en overheid, want kennis en beleidsmatige
ondersteuning van de overheid zijn cruciaal voor een snellere
verduurzaming. Speerpunten zijn het benutten van de innovatiemogelijkheden
en het creëren van een gelijk speelveld
voor duurzame bedrijven. Bij het initiatief zijn grote partijen
aangesloten, zoals het postconcern TNT, pensioenverzekeraar
PGGM en zorgverzekeraar Menzis. Ook kleine, innovatieve
ondernemingen doen mee.
Klimaatdiner
In december 2009 organiseerde Natuur en Milieu een klimaatdiner
voor 23 topbestuurders (CEO’s) van Nederlandse bedrijven
en ex-politici op het kantoor van Rem Koolhaas. De CEO’s
concludeerden dat verdergaande maatregelen noodzakelijk
zijn en schreven een klimaatstatement met concrete suggesties
voor het Nederlandse klimaatbeleid. Zoals de verplichting
voor kolencentrales om in 2025 geen CO2 meer uit te stoten.
Voor aanvang van de VN-klimaattop in Kopenhagen overhandigde
een delegatie van CEO’s dit klimaatstatement aan
premier Balkenende, samen met een groene stropdas. Zij
riepen hem op ‘klimaatleiderschap’ te tonen en nog deze
kabinetsperiode krachtige maatregelen te nemen die de CO2uitstoot
effectief aanpakken. Tot de ondertekenaars behoren
Peter Bakker (TNT), Elco Brinkman (Bouwend Nederland), Rem
Koolhaas (OMA), Ed Nijpels (ABP), Piet Moerland (Rabobank),
Dick Boer (Albert Heijn), Pieter Winsemius en Ruud Lubbers.
Beat the Heat Now
Op 12 december (12-12) organiseerde Natuur en Milieu met
andere milieu- en ontwikkelingsorganisaties de publieksmanifestatie
Beat the Heat Now in de Jaarbeurs in Utrecht. Tienduizend
mensen drongen met hun aanwezigheid aan op een
stevige inzet van Nederland op de VN-klimaattop in Kopenhagen.
Gesterkt door deze boodschap stapte minister Cramer
na het evenement in de Kopenhagenexpress, samen met
tweehonderd delegatieleden. Dick Boer (Albert Heijn), Pieter
Winsemius en Ruud Lubbers.

Kolencentrales
In oktober bood Natuur en Milieu aan minister Van der Hoeven
en Tweede Kamerleden een onderzoek aan over de gevolgen
van de bouw van vele nieuwe kolen- en gascentrales. Daaruit
bleek dat daardoor een grote overcapaciteit aan elektriciteitsproductie
in Nederland ontstaat die we niet volledig in het
buitenland kwijt kunnen. Nieuwe duurzame energieprojecten
worden uit de markt gedrukt en het kabinetsdoel van 20 procent
duurzame energie in 2020 komt in gevaar. Enkele dagen
na de presentatie van het rapport riep de Tweede Kamer de
regering in een motie op een CO2-norm voor kolencentrales
voor te bereiden en in Europa te pleiten voor invoering van
deze norm.
2010
Door de val van het kabinet Balkenende IV kan het kabinet
geen extra maatregelen invoeren om het gat in het klimaatbeleid
te repareren. Natuur en Milieu zal er bij de politiek hard
voor lobbyen dat in het regeerakkoord van een nieuw kabinet
voldoende extra maatregelen worden opgenomen om de
klimaatdoelen voor 2020 te kunnen halen.
Natuur en Milieu begint in 2010 met een ‘klimaatbeurs’ waar
mensen CO2-rechten kunnen opkopen bij het Europese emissiehandelssysteem.
Door dat recht vervolgens te vernietigen,
kunnen bedrijven deze rechten niet meer kopen en mogen ze
dus minder CO2 uitstoten. Mensen kunnen met het kopen van
emissierechten hun eigen CO2-uitstoot compenseren en tegelijk
de Europese industrie stimuleren tot schonere productie.
Biobrandstoffen worden in 2010 een belangrijk thema voor Natuur
en Milieu. De overheid stimuleert grootschalige teelt en
gebruik van biobrandstoffen, terwijl vele biobrandstoffen juist
leiden tot extra uitstoot van broeikasgassen. Natuur en Milieu
wil dit in 2010 aan de kaak stellen en ervoor zorgen dat de
overheid alleen echt duurzame biobrandstoffen stimuleert en
dat producenten van biobrandstoffen transparant zijn over de
herkomst van hun grondstoffen. Dit doen we ondermeer door
deelname aan de Commissie Corbey, die de overheid adviseert
over biomassabeleid en duurzaamheid.
Klaas van Egmond, faculteitshoogleraar milieukunde,
universiteit Utrecht en voormalig directeur Milieu- en
Natuur planbureau.
“Zeekracht vind ik een hele sympathieke campagne. Ik ben een groot voorstander
van windenergie op zee. Nederland is daar goed in. De actie van Natuur en
Milieu helpt om daar versnelling in te krijgen. Er zijn verder weinig krachten in
de samenleving die dat doen. Ook als het gaat om de financiering van duurzame
energie, is de organisatie hard nodig. Ik zie Natuur en Milieu als de sterkste partij
om grote lijnen daarvoor uit te zetten en de druk erop te houden, zodat Economische
Zaken de financiering van zon en windenergie daadwerkelijk goed gaat
regelen. Natuur en Milieu kan vanuit de samenleving en met mensen het beleid
confronteren. Dat is nodig.
Samen met alle politieke partijen heeft de Universiteit van Utrecht net een partijoverstijgend
energieprogramma uitgewerkt: Nederland krijgt nieuwe energie
(www.nederlandkrijgtnieuweenergie.nl). We willen meer wind- en zonne-energie
en geen nieuwe kolen- en kerncentrales. In april zat ik de presentatie voor in de
aula van de universiteit. Ik vind het bijzonder dat dit over de volle breedte van
de politiek mogelijk is. We zijn hiervoor zeker dank verschuldigd aan Natuur en
Milieu, dat de voedingsbodem hiervoor creëerde.
Het heeft meerwaarde dat Natuur en Milieu het publiek erbij betrekt. De voorbeeldwerking
is sterk. Wij hebben VROM vaak aangesproken dat er onvoldoende
schot zit in het isoleren van bestaande huizen, terwijl daar megatonnen CO2
te besparen zijn en het ook veel werkgelegenheid oplevert. Er moet echt meer gebeuren.
Natuur en Milieu kan daarbij helpen, door koploperbedrijven en publiek
te activeren.
Er is voor Natuur en Milieu nog veel meer te doen: ze bieden praktische recepten
waarmee iedereen aan de slag kan. De formule van Natuur en Milieu is heel goed:
issues uit de vage sfeer trekken en concreet maken. De organisatie kan helpen bij
het doorvertalen van beleid. Daar is grote behoefte aan, want we zijn in Nederland
wel goed in het ontwikkelen van ideeën, maar niet in het uitvoeren daarvan.
Natuur en Milieu kan de vertaalslag maken van beleid naar burger, op een assertieve
manier, maar wel zonder dat de lijn met politiek of publiek verbreekt. De
organisatie is vasthoudend en niet te activistisch.”
21

22
Hoe maak je van het abstract begrip ‘verlies aan biodiversiteit’
een thema waar Nederlanders samen de schouders
onder willen zetten? Natuur en Milieu gebruikte daarvoor het
lot van de bijen. Samen met de Nederlandse Bijenhouders
Vereniging begonnen we in 2009 een project om de achteruitgang
van de bijenstand onder de aandacht te brengen.
Want de nijvere en nuttige insecten hebben het zwaar. Hele
bijenvolken sterven uit, onder andere als gevolg van de afnemende
biodiversiteit.
‘Twitter@Belledebij’
In 2009 omarmde Nederland Twitter als nieuw communicatiemedium.
Wij speelden daar op in door de virtuele bij Belle
rond te laten vliegen op Twitter@Belledebij. In dichtregels
vertelde Belle haar verhaal aan bijna duizend volgers. Waar ze
naartoe vloog, wie en wat ze tegenkwam, wat ze leuk vond en
wat niet – ze vertelde alles. Deze aanpak leverde veel publiciteit
op. Uiteindelijk is Belle na een nuttig en werkzaam leven
heengegaan en onder enthousiaste belangstelling begraven
op een mooi plekje in de Moestuin van het Utrechtse Maarschalkerweerd.
In juli en augustus gaven we 40.000 zakjes bijvriendelijk najaarsbloemzaad
weg aan de Twittervolgers van Belle en andere
geïnteresseerden, waarvan de eerste zakjes aan Kamerleden.
Met deze actie betrokken we veel Nederlanders bij het
bijenvraagstuk. Tegelijkertijd leverde de actie een flink aantal
nieuwe donateurs op.
Natuur en Milieu verscheen in november in de actualiteit door
als een van de eerste organisaties de petitie Stop de bijensterfte
te steunen. De petitie werd met 40.000 handtekeningen
aangeboden aan de Tweede Kamer Commissie van LNV.
In 2010 zullen we opnieuw een bijenactie opzetten. Door in
te zetten op samenwerking met organisaties en bedrijven
voor bijvoorbeeld bijvriendelijke spoorbermen hopen we een
bijdrage te leveren aan het verbeteren van de biodiversiteit in
Nederland.

Na het verschijnen van de Milieubalans 2009 van het Planbureau voor de
Leefomgeving stelden we de invoering van een vleestax voor. Ons voorstel
leverde spectaculaire beelden op in het NOS Journaal: een slager die
de plannen letterlijk in stukken hakte.
Elke krant bracht het onderwerp
ter sprake en elke politicus
was er als de kippen bij om
stelling te nemen. Vanaf dat
moment wist Nederland dat
vleesconsumptie en het klimaat
onlosmakelijk met elkaar
verbonden zijn. Desondanks
zien veel Nederlanders niet
veel in een vleestax, ook al is
dit een van de meest doeltreffende
manieren om de vleesconsumptie
te verminderen.
In het project Economie Light
werkte Natuur en Milieu, met
steun van Solidaridad en Stichting
DOEN, samen met de varkensboeren
van De Hoeve en
de Keurslagers aan de verduurzaming van varkensvlees. In juni
2009 konden we melden dat een kleine honderd Keurslagers
varkensvlees verkopen dat bijdraagt aan duurzame sojateelt.
Ondersteuning van duurzame sojateelt is uniek in de vleessector.
De Keurslagers met milieukeur lopen hiermee voorop
in de sector. Varkenshouders van De Hoeve leveren vlees dat
niet alleen duurzamere sojateelt ondersteunt, maar ook het
Milieukeur draagt. De Hoeve werkt al vele jaren aan duurzame
innovatie in de varkenshouderij.
Minister Verburg van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit
steunt dit initiatief van harte: “Het gaat hier om een duurzaam
kwaliteitsproduct dat goed is voor mens, milieu en economie.”
Vlees – en voedsel in het algemeen – is in onze strategie voor
2010-2013 een van onze drie hoofdthema’s.
Met de campagne ‘Weet wat je eet’ wijzen we de Nederlandse bevolking
al sinds 2006 op het voorkomen van bestrijdingsmiddelen op voeding.
Daartoe laten we jaarlijks onderzoek doen naar de resten van bestrijdingsmiddelen
op voedingsmiddelen in supermarkten. Traditioneel roepen de
resultaten van deze onderzoeken veel reacties bij supermarkten op, omdat
we een ranking maken: welke supermarkten doen het goed en welke niet?
In december 2009 werkten
we mee aan een Europese
supermarktmeting
naar resten van bestrijdingsmiddelen
in sla en
mandarijnen. Daaruit
bleek dat de hoeveelheid
gif was gestegen. Jumbo
en C1000 boden de meest
vervuilde waren aan, Plus
de schoonste. Overigens
gebruikt de Nederlandse
landbouwer per hectare
tweeënhalf keer zoveel
bestrijdingsmiddelen als
zijn gemiddelde Europese
collega.
Per 1 januari 2010 kunnen Nederlandse glasgroentetelers een
Milieukeurcertificaat verwerven. Dit toont het draagvlak aan in
de glasgroensector voor bovenwettelijke eisen op het gebied
van residuen en geïntegreerde teelt.
23

24
Visie en lobby
Luchtvaartvisie
Natuur en Milieu presenteerde op 1 september de ‘Luchtvaartvisie
Natuur en Milieu; Schiphol Lean and Green’. Dit als
reactie op de Luchtvaartnota die de regering in april uitbracht
en die als vanzelfsprekend uitgaat van groei van de luchtvaart.
Onze Luchtvaartvisie is gebaseerd op het rapport ‘Hoe groen
kunnen we vliegen? De ontwikkeling van de klimaatemissies
van de luchtvaart en consequenties voor beleid’, dat CE Delft
in onze opdracht heeft geschreven. Uit dit onderzoek blijkt dat
ook bij zeer optimistische aannames over zuiniger vliegtuigen
en de inzet van biobrandstoffen een doorgaande groei van de
luchtvaart in strijd is met een effectief klimaatbeleid.
In onze luchtvaartvisie concluderen we dat minder vliegen
onvermijdelijk is. We pleiten voor een klimaatstrategie rond
de luchtvaart en Schiphol met streng Europees/internationaal
beleid en voor de inzet van meer snelle treinen als alternatief
voor langeafstandsreizen binnen Europa.
We boden onze luchtvaartvisie onder veel publiciteit aan aan
CEO Jos Nijhuis van Schiphol en president-directeur Bert Meerstadt
van NS. Schiphol, KLM en NS wilden graag verder met
ons praten over een klimaatbestendig beleid voor de luchtvaart
en Schiphol. Dat overleg krijgt in 2010 zijn beslag.
Cleaner Car Contracts
Begin 2009 ging het project ‘Cleaner Car Contracts’ van start.
Met dit project willen milieuorganisaties in zes Europese
landen grote autoleasebedrijven ertoe bewegen hun ambitie
voor verduurzaming van hun wagenpark vast te leggen in
intentieverklaringen. Deze verklaringen presenteren we aan
de Europese auto-industrie en Europese politici om te laten
zien dat de markt zich sneller kan én wil ontwikkelen. Met als
eindresultaat: ambitieuzere CO2-normen voor auto’s in 2020.
De deelnemende milieuorganisaties uit Nederland, Duitsland,
Italië, Denemarken, Frankrijk en Groot Brittannië brachten de
Directeur Mirjam de Rijk met Schiphol directeur Jos Nijhuis en NS directeur
Bert Meerstadt tijdens de perspresentatie van de Luchtvaartvisie
Europese leasesector in kaart en legden contacten met leasebedrijven.
We knoopten nauwe banden aan met de Vereniging
Nederlandse Autoleasemaatschappijen (VNA) en diverse zusterorganisaties
in andere landen en met de Brusselse koepelorganisatie
Leaseurope. Op onze internationale projectwebsite
(www.cleanercarcontracts.eu) staan de eerste getekende
Cleaner Car Contracts. Dit project loopt tot eind 2010.
Crisis- en herstelwet
Een niet voorzien onderwerp in 2009 was de Crisis- en
herstelwet, die het kabinet op 3 juli 2009 presenteerde. Wij
reageerden hier – net als andere organisaties en deskundigen
– kritisch op. Natuur en Milieu vindt de Crisis- en herstelwet
overbodig, contraproductief en zeer schadelijk voor het milieu
en de natuur.
Met een uitvoerig commentaar, onze deelname aan de hoorzitting
van de Tweede Kamer en vele gesprekken met Kamerleden
lobbyden we voor een – ook door de Raad van State aanbevolen
– alternatieve aanpak, waarbij het ambtelijk en bestuurlijk
onvermogen wordt aangepakt in plaats van allerlei juridische
procedures. Daarbij zochten we de publiciteit met persberichten
en opiniestukken.
We boekten bij de behandeling door de Tweede Kamer een
belangrijk resultaat bij de verbetering van de aanpak van de
stikstofdepositie op Natura 2000 gebieden, het verkrijgen
van waarborgen rond ontwikkelingsgebieden en bij de nadere
invulling en de uitbreiding van de wet. Voor het overige bleef
het wetsontwerp in stand.
Vervolgens lobbyden we bij de Eerste Kamer via een schriftelijk
commentaar en gesprekken met Kamerleden. De Eerste
Kamer bracht – een door ons geïnspireerd –zeer kritisch Voorlopig
Verslag uit. De verdere behandeling van het wetsontwerp
vindt plaats in 2010.

Van Ee:
‘ Ik hoef nooit uit te
leggen wat stichting
natuur en milieu is.’
Europees landbouwbeleid
Natuur en Milieu vindt het de hoogste tijd voor een nieuw
Europees Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). Het huidige
GLB geeft namelijk antwoorden op vragen die niet langer
actueel zijn. De behoeften van het platteland zijn veranderd,
net als de verwachtingen van de samenleving over de landbouw.
In 2009 stelden we de problemen van de inkomenssteun in
de landbouw aan de orde en presenteerden ideeën over hoe
het anders kan. Het actualiteitenprogramma EenVandaag
besteedde er eind april aandacht aan. Samen met de Twaalf
Landschappen, de Vogelbescherming en Natuurmonumenten
stelden we de brochure ‘De toekomst van het Europese
landbouwbeleid’ op, die op 27 mei in de Tweede Kamer werd
aangeboden aan de vaste commissie van LNV.
Deze en andere activiteiten hadden het gewenste effect. Zo
nam de Kamer moties aan voor verduurzaming van het landbouwbeleid.
De komende jaren blijven we samen met het European Environmental
Bureau (EEB) en onze collega’s in andere landen
van de Europese Unie werken aan vernieuwing van het Europese
landbouwbeleid. Wij willen dat het GLB in 2013 alleen nog
vergoedingen geeft voor verduurzaming van de landbouw.
Bertrand van Ee, CEO van DHV
Internationaal advies- en ingenieursbureau dat diensten verleent en innovatieve
oplossingen aanbiedt op het gebied van mobiliteit, bouw & industrie, gebiedsontwikkeling,
milieu & duurzaamheid en water.
“Natuur en Milieu nam het initiatief voor een diner voor CEOs en oud-politici,
waaronder Ruud Lubbers, over klimaatbeleid in december 2009. Rem Koolhaas
was gastheer en Pieter Winsemius zat het voor. Mijn collega en medebestuurslid
Piet Besselink kwam heel enthousiast terug van dat diner. Dit was niet zomaar een
diner voor leiders uit het bedrijfsleven, dit was een bijeenkomst van dé koplopers
die actie nemen en de toon zetten voor het klimaat. En dat is ook ons streven. Met
z’n allen hebben we een concreet statement gemaakt over klimaatbeleid. Dat hebben
we samen met andere CEO’s en met Mirjam de Rijk aangeboden aan premier
Balkenende. Het was een inspirerende bijeenkomst. De groene das die we voor hem
hadden meegenomen, brak het ijs. En na de perspresentatie hadden we een goede
discussie met de premier. Dit heeft ons zeker geholpen om voor DHV zelf forse CO2reductiedoelen
te stellen. DHV-Nederland werd in 2009 klimaatneutraal en in 2010
zal de hele DHV Groep wereldwijd klimaatneutraal zijn. Het heeft ook meteen effect:
met de aanzienlijke verbouwing van ons hoofdkantoor kiezen we natuurlijk voor een
A-label hoofdkantoor en subsidiëren we A- en B-label auto’s via ons mobiliteitsbeleid.
Natuur en Milieu neemt op een natuurlijke wijze de lead bij het organiseren van
zo’n bijeenkomst, doordat de organisatie al tientallen jaren bestaat, onafhankelijk
is en heel wat heeft gepresteerd. Ik hoef nooit uit te leggen wat de Stichting Natuur
en Milieu is. De naamsbekendheid is uitstekend in de gremia waar ik kom. Bij het
organiseren van onze ronde tafel discussies vinden mijn medewerkers dat ook Natuur
en Milieu mee moet doen. Ook hadden we vorig jaar een goed gesprek met hen
in het kader van onze MVO-stakeholder dialoog. Natuur en Milieu is een enthousiaste,
energieke, gepassioneerde club, die duidelijke onderwerpen kiest en daarop
resultaten boekt.”
25

3 Bereikbaar
in Beeld
27

28
Bereikbaar
in beeld
In 2009 werden we gedwongen onze activiteiten vanuit ander perspectief te bekijken,
onder meer op het gebied van fondsenwerving en het onderhouden van de relatie
met de donateurs. Daarnaast bekeken we hoe we, ondanks een beperkt budget, onze
communicatie-inzet toch optimaal kunnen benutten. Dat leidde tot samenwerking en
bijzondere initiatieven, zoals onze zomerhit Warm hè? met Harry Vermegen en een
succesvolle twitteractie rond Belle de bij over biodiversiteit. We maakten meer gebruik
van crossmediale communicatiemiddelen en versnelden en intensiveerden daarmee
succesvol onze online communicatie.
2007
2008
2009
58
71
94
Natuur en Milieu mediageniek
Net als in 2008 was Natuur en Milieu in 2009 vaak in de media
te vinden. Opnieuw realiseerden we een groei van meer dan
20 procent in media-aandacht.
Vooral onderwerpen op het gebied van klimaat, energie en
elektrisch rijden kregen aandacht. Met Zeekracht haalden we
de voorpagina van de Telegraaf en bereikten we zelfs Hongaarse
en Italiaanse media. Onze ‘Tussenbalans van de klimaatdoelen
van het kabinet’, onze visie op de kilometerheffing,
onze ‘Groene Kieswijzer’ voorafgaand aan de Europese verkiezingen,
de vleestax en de presentatie van onze Luchtvaartvisie
haalden ook de media. Het meest opvallende bereikcijfer had
de Nacht van de Nacht. De Nacht kreeg aandacht in (regionale)
dagbladen, nieuwsbrieven en publieksbladen met een gezamenlijke
oplage van ruim 14 miljoen.
radio
radio
radio
22
27
33
tv
tv
tv
200
241
324
NIEUWS
NIEUWS
NIEUWS
11
12
14
Online-zichtbaarheid
De cijfers van ons mediabereik zijn gebaseerd op traditionele
media. Op dit moment beschikt Natuur en Milieu niet over
specifieke meetinstrumenten om ons online-bereik te meten.
In specifieke projectgevallen wordt via een aantal vaste algemene
kanalen, zoals Google Analitics, de online-zichtbaarheid
in kaart gebracht.
Met het oog op de verschuiving naar crossmediale communicatie
(met daarbij het zwaartepunt op online-communicatie)
en de ontwikkelingen in het internetgedrag in Nederland
zullen we in 2010 de meetinstrumenten uitbreiden, zodat we
ook onze online-zichtbaarheid via de belangrijkste nieuwssites,
blogs en andere online-communicatiemiddelen kunnen
monitoren.
OPINIE
OPINIE
OPINIE
Volkskrant (272884)
van: 10.02.2009 Pagina: 3 cm2:132.94
de Telegraaf (722965)
van: 13.01.2009 Pagina: 1 cm2:339.03
STICHTING NATUUR EN MILIEU
Volkskrant (272884)
van: 15.01.2009 Pagina: 7 cm2:669.6
STICHTING NATUUR & MILIEU - ALLEEN DE STICHTING
(Bestemd voor eigen gebruik)
(Bestemd voor eigen gebruik) 26005|001.0
De media zichtbaarheid van Natuur en Milieu is in
2009 met 20% gestegen ten opzichte van 2008.
Er is vooral een stijging bij radio en landelijke dagbladen
waar te nemen. In 2010 willen nog meer groeien
onder meer in de online media.
STICHTING NATUUR EN MILIEU
(Bestemd voor eigen gebruik) 26005|044.0

Communicatie op nieuwe leest
Natuur en Milieu begon in 2009 met het doorontwikkelen van
een vernieuwde communicatieaanpak, waarbij we inzetten
op een combinatie van online- en offline-communicatiemiddelen.
Deze aanpak biedt ons de mogelijkheid maximaal te
profiteren van een beperkt communicatiebudget.
Om onze effectiviteit in de toekomst te garanderen en goed te
kunnen blijven inspelen op de behoeften en wensen van onze
achterban, staakten we de uitgave van het kwartaalmagazine
Terra. De (waardevolle) opvolger: een crossmediale mix van
website, digitale nieuwsbrieven en de halfjaarlijkse Natuur en
Milieukrant.
De website wordt toegesneden op verschillende doelgroepen,
zoals publiek en professionals. De site functioneert als
etalage. Iedere bezoeker kan snel en eenvoudig nieuws en
achtergrondinformatie terugvinden én meedoen met onze
campagnes.
Magazine van stichting natuur en Milieu
‘Iedere dag in 2009 stond
Natuur en Milieu in de krant’
Een
duurzaam
2025
winter 2009/2010
29

30
‘ Warm hè… wat
is het warm hè!?’
Bezoekersaantallen
De site van Natuur en Milieu trok in 2009 ruim 1.450.000
bezoekers. Daarvan bezochten er ruim 1.100.000 de website
meer dan eens. Dit betekent een explosieve toename ten
opzichte van 2008.
De zomerhit ‘Warm hè?’ met Harry Vermegen
Een ander verzendsysteem voor onze gratis digitale nieuwsbrief
leidde ook tot extra bezoekers en 300 nieuwe abonnees.
Elementen van de bestaande website werden geoptimaliseerd,
zonder dat dit overigens geld kostte.
Pieken
De lancering van de zomerhit ‘Warm hè?’ met Harry Vermegen
veroorzaakte een flinke piek in het bezoek aan de website.
Het liedje over de extra warme zomers door de klimaatverandering
werd ruim 37.000 keer bekeken. Van onze bijvriendelijke
bloemzaadzakjes werden er 40.000 besteld via internet.
Ook de berichten op de site over de activiteiten van de Nacht
van de Nacht en de klimaattop in Kopenhagen kregen veel
aandacht.
Nieuws en persberichten vormen ook een belangrijk deel van
de content op de website. De top drie van best gelezen persberichten
in 2009:
• Groen Plan levert duizenden banen op (15 januari)
• Auto’s AutoRAI zijn viezer dan andere nieuwe auto’s (10
april)
• Crisis- en herstelwet is spierballentaal ten koste van mens
en milieu (14 september)
Deze successen sterken ons in de overtuiging dat een
crossmediale aanpak ons de handvatten biedt om in de
toekomst effectief en efficiënt te communiceren met onze
achterban.

Fondsenwerving
In 2009 ontvingen we belangrijke bijdragen uit fondsen en het
bedrijfsleven. ASN Bank en Eneco steunden opnieuw Zeekracht,
Rabobank, Athlon Carlease en Logica waren hoofdpartners
van c,mm,n 2.0 en het Prins Bernard Cultuur Fonds
steunde de Nacht van de Nacht.
Ook was er ondersteuning vanuit het Europafonds voor onze
TOP10 cyberactie en ontvingen we een gift van de afdeling
Proces Chemie Research Development van het farmaceutische
bedrijf Schering-Plough.
Al deze bijdragen hebben gezamenlijk geresulteerd in een bedrag
van 379.204 euro aan inkomsten, exclusief de belangrijke
jaarlijkse bijdrage van de Nationale Postcode Loterij. De daling
ten opzichte van voorgaande jaren is in belangrijke mate het
gevolg van het wegvallen van het VSB-fonds als financier en
van de doorwerking van de economische crisis.
2010
Voor 2010 en de jaren daarna formuleerden we een acquisitieplan.
Een van de belangrijkste kernpunten: meer samenwerking
met bedrijven. Daarnaast benaderden we met succes
nieuwe fondsen. We sloten samenwerkingsovereenkomsten
met ondermeer Cono (moederorganisatie van ondermeer
Beemster Kaas) en Albert Heijn over duurzaamheid en energie.
Ook dienden we een succesvolle projectaanvraag in bij het
Adessium fonds. Dat zal resulteren in een toename aan inkomsten.
500
500.000
450.000
400
400.000
350.000
300
300.ooo
250.000
200
200.000
150.000
100
100.000
50.000
0
310.175
413.906
276.044
152.629
321.271
432.091
241.985
383.219
241.656
2005 2006 2007 2008 2009
137.548
Bedrijven en organisaties Fondswervende instellingen
2005 2006 2007 2008 2009
31

32
Judith Doorn werd in 2009 donateur van N&M
“Ik was al donateur van het WNF, maar het gaat zo slecht met het milieu dat ik meer wilde doen. Dus
ben ik ook donateur geworden van Natuur en Milieu. Die organisatie kende ik al beroepsmatig. Ik ben
projectleider in de bouw en adviseur duurzaam bouwen bij een vastgoedadviesbureau en had al eens
een rapport van de site gedownload.”
“De natuur en het milieu gaan me aan het hart. Ik rij niet voor niets in een hybride auto. En mijn vakmatige
betrokkenheid bij duurzaam bouwen komt voort uit persoonlijke interesse. Wist je trouwens
dat het op dit moment alleen goed gaat met architectenbureaus die zich richten op duurzaam bouwen?
Dat bewijst dat er voor duurzaamheid ook gewoon een markt is.”
“Ik moet wel eerlijk zeggen dat mijn beeld van Natuur en Milieu nog niet zo helder is. Ik weet niet
precies wat ze doen. Daar wil ik me meer in verdiepen. Ik zou bijvoorbeeld wel betrokken willen zijn
bij dat O-team. Als inhoudelijk deskundige kan ik vast mijn steentje bijdragen.”
“Wat ik zie en hoor van Natuur en Milieu bevalt me. Ik vind het erg goed dat ze op basis van argumenten
werken en zich constructief opstellen. En ik vind het goed dat Natuur en Milieu de samenwerking
zoekt met het bedrijfsleven. Want uiteindelijk moet daar de vernieuwing vandaan komen. Zo’n partnerschap
kan de broodnodige duurzame innovatie enorm stimuleren.”
“In de onderwerpen die Natuur en Milieu op de agenda zet, kan ik me goed vinden. Zeekracht, met
Beau van Erven Dorens? Dat is echt een goed en concreet initiatief. Ook het bestrijden van de leegstand
en verloedering van bedrijventerreinen spreekt me aan. We moeten in Nederland zuinig zijn
met de ruimte. Een leuke actie vond ik vorig jaar die voor de redding van de bijen.”
“Van de milieuorganisaties is Natuur en Milieu niet de bekendste. Maar ik betwijfel of het erg is. Iedere
milieuorganisatie heeft zijn eigen kwaliteiten en Natuur en Milieu krijgt achter de schermen veel
voor elkaar. Heel anders dan bijvoorbeeld Greenpeace, die ik overigens ook steun. Zolang de mensen
van Natuur en Milieu hun werk kunnen blijven doen, hoeft dat voor mij niet te veranderen. Gewoon
lekker doorgaan zo.”
Doorn:
‘ Het gaat niet goed
met ons milieu en
daar wil ik wat
aan doen’

Postcodeloterij
Net als in voorgaande jaren ontvingen we in 2009 met 2
miljoen een aanzienlijke bijdrage van de Nationale Postcode
Loterij. Naast deze vaste bijdrage steunde de Postcode Loterij
ons met Zeekracht. Dankzij deze steun heeft Zeekracht het
Masterplan ‘Zeekracht’ ontwikkeld door O.M.A. uit kunnen
brengen en een succesvolle wervingscampagne opgezet. Ook
is Stichting Doen een van de vaste partners van Zeekracht.
Donateurs
Donateurs waren ook in 2009 belangrijk voor Natuur en Milieu.
Niet alleen voor de voortgang van projecten en het maatschappelijk
draagvlak, ook uit financieel oogpunt in spannende
economische tijden. Natuur en Milieu legde in 2009
de focus op het vergroten van de achterban en het versterken
van de relatie met bestaande donateurs. Daardoor konden we
meer mensen betrekken bij onze projecten.
Het aantal donateurs groeide met 597 naar 5.540. De donateurs
droegen in totaal 180.771 euro bij. In vergelijking met
voorgaande jaren ontvingen we in 2009 meer en hogere donaties
uit nalatenschappen. Een enorme nalatenschap van meer
dan 600.000 euro resulteert in een uitzonderlijke stijging van
onze inkomsten ten opzichte van de afgelopen 5 jaar.
De groei in het aantal donateurs en de opbrengst uit donaties
kwam tot stand doordat we meer mailings verstuurden en
door de werving van nieuwe donateurs beter te integreren in
projecten. In 2010 breiden we deze activiteiten uit. Ook zullen
we de mogelijkheid om Natuur en Milieu op te nemen in een
testament meer onder de aandacht brengen, onder andere
door onze deelname aan de Campagne Nalaten.
800.000 800
700
700.000
600
600.000
500
500.000
400
400.ooo
300
300.000
200
200.000
100
100.000
0
176.393
172.864
197.014
157.488
15.089 5.218 14.841 27.028
180.771
2005 2006 2007 2008 2009
741.057
Nalatenschappen Donaties, giften en schenkingen
33

34
Vrijwilligers en O-team
In 2009 meldden zich diverse enthousiaste vrijwilligers.
Vijf van hen werkten voor de donateursadministratie en de
publieksservice. Daarnaast zette een ervaren professional
zich in om onze bedrijfsprocessen efficiënter en effectiever te
organiseren.
Dankzij onze vast groep vrijwilligers, verenigd in het O-team,
konden we eenvoudig en efficiënt onderzoek (laten) uitvoeren
naar milieubeleid in de praktijk en onze achterban mee laten
denken over ons. Het O-team benaderde ondermeer bedrijven
met het verzoek om voor de Nacht van de Nacht het licht te
doven en dacht mee over de ledenwerving voor Zeekracht.
In 2010 zet Natuur en Milieu in op uitbreiding van het aantal
O-teamleden en het versterken van de relatie met het O-team.
Dat doen we bijvoorbeeld door een online ontmoetingsplaats
voor het O-team te ontwikkelen.
Klantgericht aan de slag
Natuur en Milieu vindt het belangrijk snel en persoonlijk
antwoord te geven op vragen en aanmeldingen van donateurs.
Het efficiënt en effectief afhandelen van vragen en aanmeldingen
staat binnen de donateursadministratie centraal. In 2009
begonnen we een databaseanalyse, zodat we onze processen
efficiënter kunnen inrichten en als Natuur en Milieu slagvaardiger
en klantgerichter kunnen reageren.
In 2009 namen ruim 1.200 mensen contact op met onze
publieksservice. Via telefoon, brieven en vooral via email
reageerden ze op projecten en stelden vragen. De meeste
vragen gingen over campagnes en projecten. De top drie van
vragen in 2009 bestond uit: vragen/reacties op de Nacht van
de Nacht, onze Top10 zuinige apparaten en het bijenproject.
Andere vragen waren soms zo specifiek dat Natuur en Milieu
deze niet kon beantwoorden. In die gevallen verwezen we de
vragensteller door naar andere, gespecialiseerde instanties.
De publieksservice zag verder een duidelijke terugloop in
klachten – 43 tegenover 90 in 2008. Deze terugloop was een
gevolg van de verbeterde werkwijze in de donateursadministratie.
De norm van publieksservice om binnen vijf dagen te
reageren op vragen en verzoeken, werd in verreweg de meeste
gevallen gehaald.
In 2010 zal de publieksservice de ingezette automatisering
verbreden om mensen nog beter te woord te kunnen staan.

‘Natuur en Milieu
moet mensen op weg
helpen’
Nationale Postcode Loterij is een
belangrijke partner
“De Minister van Justitie heeft, mede ingegeven door ontwikkelingen
in Europa en door inzichten in de consultatieronde,
eind 2008 laten weten de invoering van een nieuwe kansspelwet
even op de lange baan te schuiven. Wel kondigde hij aan
bepaalde onderdelen uit het eerdere concept van deze wet
versneld te willen invoeren. Dit leidde ertoe dat eind 2009 een
wetsvoorstel voor de oprichting van een kansspelautoriteit
naar de Tweede Kamer is gestuurd. Deze gaat zich bezighouden
met de uitvoering, het toezicht en de handhaving op het
gebied van kansspelen.
Voor andere onderdelen uit de concept wet, zoals een level
playing field tussen loterijen, de wijze van vergunningverlening
en de verdeling van loterijopbrengsten, heeft de minister
nog geen oplossing. Eind december 2009 heeft de Tweede
Kamer een motie aangenomen waarin de regering wordt
opgeroepen om voor 1 april 2010 de samenhangende, gerichte
keuzes in het kansspelbeleid aan de Kamer voor te leggen.
Natuur en Milieu hoopt dat eventuele wijzigingen de loterijen,
die als missie hebben fondsen te werven voor goede doelen,
voldoende ruimte laten om te kunnen opereren. Net als
voorgaande jaren zullen wij via het Goede Doelen Platform
de Goede Doelen Loterijen ondersteunen om dit te bereiken.
Zonder de Nationale Postcode Loterij zouden wij vele van onze
initiatieven immers niet (goed) kunnen realiseren!”
Fotograaf: Roy Beusker
Boudewijn Poelmann, voorzitter Nationale Postcode Loterij
Elk jaar krijgt Natuur en Milieu een financiële bijdrage van de Nationale Postcode
Loterij. Zo ook in 2009. “Natuur en Milieu is een enthousiaste en waardevolle
club”, vindt Postcode Loterijvoorzitter en oprichter Boudewijn Poelmann.
“Maar ze zouden meer mensen op weg kunnen helpen met praktische tips en
adviezen.”
“De Postode Loterij is de grootste vernieuwing op loterijgebied in 400 jaar.
Een loterij waarbij de winnaars geografisch zijn geconcentreerd, is niet eerder
vertoond. Bovendien hebben deelnemers een emotionele band met hun lotnummer,
want dat is hun eigen postcode. En àls je wint, win je samen met je
buren. Dat maakt het nog leuker! We zijn ook typisch Nederlands, al hebben
we onze activiteiten nu ook uitgebreid naar Zweden en Engeland. ”
“Als loterij zijn wij uniek omdat wij bezig zijn met de toekomst van de wereld.
Geld verdienen, profit maken, is bij ons geen doel op zich. We richten ons in
eerste instantie op die andere p’s: people en planet. Daar ligt onze passie.
En het is ontzettend leuk om daar samen met een geweldige groep mensen aan
te kunnen werken. Ons geheim? We houden allemaal van succes. Zeg nou zelf:
wat is er nou leuker dan succes hebben?”
“Bij de Postcode Loterij ondersteunen we mooie initiatieven op het gebied
van bijvoorbeeld zonne-energie. Maar ik probeer zelf ook zo milieuvriendelijk
te leven. Zo wekken we samen met onze twee buren een groot deel van onze
energie op met behulp van zonnepanelen. Voor mijn werk moet ik veel vliegen.
Daar valt weinig aan te doen. Al compenseren we die vliegreizen natuurlijk
wel.”
“Natuur en Milieu ken ik al zo lang die club bestaat. Het is geen actiegroep,
maar een bedachtzame en betrouwbare organisatie die altijd met goed onderbouwde
adviezen komt. Binnen de milieubeweging heeft Natuur en Milieu een
eigen positie, ergens tussen Greenpeace en het WNF in.”
“Het is wel een beetje een club voor mensen die al bekeerd zijn voor het
milieu. Dat is jammer. Ik begrijp niet dat ze maar 5.000 donateurs hebben.
Moet je zien hoe het milieu en de natuur leven in Nederland! Eén miljoen leden
zou ik een beter aantal vinden.”
“Vroeger publiceerde Natuur en Milieu van die handige Top 10-lijstjes die je
op weg hielpen als je bijvoorbeeld een nieuwe, energiezuinige ijskast wilde
kopen. Maar die lijstjes zie ik niet meer. Die mis ik, mensen praktische tips en
adviezen geven over milieuvriendelijke producten, een duurzame leefwijze of
energiebesparing is Natuur en Milieu volgens mij op het lijf geschreven.”
35

4 Organisatie
en
Governance
37

38
In dit hoofdstuk doen we verslag van het intern functioneren van Natuur en Milieu.
Het hoofdstuk begint met het verslag van de Raad van Toezicht over 2009. In dit verslag
wordt ook ingegaan op de ontwikkelingen binnen de directie van de organisatie.
(De directie van Natuur en Milieu vormt ook het bestuur van de Stichting Natuur en
Milieu.) Vervolgens is de samenvatting van de verantwoordingsverklaring van bestuur
en Raad van Toezicht opgenomen, gevolgd door de personele samenstelling van de
Raad van Toezicht en de directie. Daarna worden de relevante feiten en ontwikkelingen
met betrekking tot de medewerkers van Natuur en Milieu neergezet.
Verslag Raad van Toezicht
De samenstelling van de Raad van Toezicht bleef op één plek
na ongewijzigd. In 2009 werd afscheid genomen van Guus van
der Kamp, die vele jaren als penningmeester van het bestuur
van Stichting Natuur en Milieu en later als voorzitter van de
auditcommissie van de Raad van Toezicht mede gezorgd heeft
voor de gezonde financiële huishouding van Natuur en Milieu.
De Raad van Toezicht wil ook op deze plek hem daarvoor dank
zeggen.
Sjoerd van Keulen werd door de Raad van Toezicht benoemd
tot zijn opvolger. Sjoerd van Keulen heeft bij diverse banken
directie- en bestuursfuncties bekleed. Sinds 2009 is hij voorzitter
van het Holland Financial Centre in Amsterdam.
De Raad van Toezicht vergaderde in het verslagjaar vijf maal
regulier. Bij de vergadering waarin de jaarrekening 2008 werd
vastgesteld was de accountant (PriceWaterhouseCoopers)
aanwezig om de managementletter toe te lichten.
De Raad van Toezicht vergaderde begin 2009 over en ging akkoord
met de reorganisatieplannen die de directie van Natuur
en Milieu had voorbereid gelet op de ontwikkelingen in de
financiën van de organisatie.
Verder besprak de Raad van Toezicht het jaarverslag 2008, het
jaarplan 2010 en de begroting 2010. Ook werd elke vergadering
stil gestaan bij de belangrijkste activiteiten van de
organisatie en bij relevante externe ontwikkelingen, met name
bij de financiers van Natuur en Milieu. Zo werd onder andere
gesproken over het project Zeekracht en de coöperatie Zeekracht,
de c,mm,n 2.0, de klimaatconferentie in Kopenhagen,
het Haagse beleid en de veranderingen in de subsidieregeling
SMOM. Ook evalueerde de Raad van Toezicht de directie en
zijn eigen functioneren.
De Raad van Toezicht keurde de verantwoordingsverklaring
goed. Daarin leggen het bestuur en de Raad van Toezicht verantwoording
af over de uitvoering van drie principes:
1. Onderscheid de functies toezicht houden, besturen en
uitvoeren.
2. Optimaliseer de effectiviteit en efficiency van bestedingen.
3. Optimaliseer de omgang met belanghebbenden.
De samenvatting van deze verantwoordingsverklaring is hieronder
opgenomen.
In vervolg op gesprekken van de Raad van Toezicht met de
leden van de directie over hun samenwerking besloot zakelijk
directeur Ronald Messelink op 30 november 2009 zijn functie
neer te leggen. Vanaf die datum bestaat het bestuur en dus
de directie van Natuur en Milieu uit één persoon, de algemeen
directeur. Dat was tot mei van dit jaar Mirjam de Rijk. Zij legde
haar functie toen neer vanwege haar benoeming tot wethouder
in de gemeente Utrecht. De Raad van Toezicht benoemde
vervolgens, na overleg met het management en de ondernemingsraad,
Wibo Koole tot tijdelijk bestuurder en algemeen
directeur ad interim . Op het moment van benoeming was
Wibo Koole werkzaam binnen Natuur en Milieu als door de
directie ingehuurde extern procesbegeleider voor het opstellen
van de nieuwe meerjarenstrategie van de organisatie.
De Raad van Toezicht hoopt medio 2010 de benoemingsprocedure
voor een nieuwe algemeen directeur af te kunnen
ronden.
De leden van de Raad van Toezicht ontvangen geen vergoeding
voor hun werkzaamheden.
Tot slot dankt de Raad van Toezicht de leden van de directie en
de medewerkers van Natuur en Milieu voor hun inzet voor de
organisatie in 2009.
Namens de Raad van Toezicht,
Utrecht, 17 mei 2010
Marike van Lier Lels
voorzitter

Samenvatting verantwoordingsverklaring
In deze verantwoordingsverklaring leggen het bestuur en de
Raad van Toezicht verantwoording af over de uitvoering van
drie principes:
1. Onderscheid de functies toezicht houden, besturen en
uitvoeren.
2. Optimaliseer de effectiviteit en efficiency van bestedingen.
3. Optimaliseer de omgang met belanghebbenden.
1. Toezicht houden, besturen en uitvoeren
De directie van Natuur en Milieu bestond op 31 december
2009 uit één persoon. De directie vormt ook het bestuur van
de Stichting. De leden van het bestuur worden benoemd,
geschorst en ontslagen door de Raad van Toezicht. De benoeming
geschiedt voor de duur van de arbeidsovereenkomst,
waarbij de leden van het bestuur terstond herbenoembaar
zijn.
De Raad van Toezicht houdt toezicht op het bestuur. De Raad
van Toezicht vergadert minimaal vier maal per jaar. In het verslag
van de Raad van Toezicht in dit jaarverslag beschrijft de
Raad van Toezicht hoe in 2009 invulling is gegeven aan zijn rol.
Het beleid van de Stichting zoals vormgegeven door directie
en managementteam wordt getoetst door de Raad
van Toezicht. Hiertoe wordt elke drie jaar door de directie en
het managementteam een meerjarenbeleidsplan opgesteld.
De Raad van Toezicht bespreekt dit beleidsplan, toetst het, onder
andere aan de doelstellingen geformuleerd in de statuten
van de Stichting, en accordeert het. Het meerjarenbeleidsplan
wordt jaarlijks omgezet in een jaarwerkplan. Ook dit jaarwerkplan
wordt besproken met de Raad van Toezicht.
Enige malen per jaar rapporteert de directie aan de Raad van
Toezicht op hoofdlijnen de stand van zaken rond de uitvoering
van de in het jaarwerkplan opgenomen projecten en programma’s.
De rapportage betreft zowel inhoud als financiën.
2. Besteding van de middelen
Bij het meerjarenbeleidsplan hoort een meerjarenbegroting.
De meerjarenbegroting wordt jaarlijks omgezet in een jaarbegroting.
In de jaarrekening vindt u de begroting voor 2009.
Natuur en Milieu is een projectenorganisatie. De voortgang,
zowel financieel als inhoudelijk, op de projecten wordt op
vaste momenten tegen het licht gehouden. In de reguliere monitoring
worden alle projecten gescoord op inhoud, financiën,
en doorlooptijd.
Voor projecten die gefinancierd zijn met overheidsgelden
wordt, conform de subsidievoorwaarden, een halfjaarlijkse of
jaarlijkse rapportage opgesteld. Deze kan zowel inhoudelijk
als financieel zijn.
Natuur en Milieu laat de effectiviteit van haar werk regelmatig
(door externen) evalueren. In het verslagjaar heeft Natuur en
Milieu haar werkzaamheden op het thema natuur tegen het
licht gehouden.
3. Relaties met belanghebbenden
Lobby en beleidsbeïnvloeding zijn kernactiviteiten van Natuur
en Milieu. Communicatie met belanghebbenden is daarbij cruciaal.
Wij communiceren dan ook intensief met vele verschillende
partijen in politiek, bedrijfsleven en media.
Andere belanghebbenden van de Stichting zijn onder andere
financiers, samenwerkingspartners, en donateurs. Aan hen
wordt onder andere informatie verstrekt in de volgende vormen:
• Aan financiers in de vorm van tussen- en eindverslagen, al
dan niet voorzien van een accountantsverklaring.
• Aan donateurs onder andere in de vorm van het Jaarverslag,
voorzien van een goedkeurende accountantsverklaring en
de Jaarbrief.
• Aan samenwerkingspartners in de vorm van bijeenkomsten,
overleggen en schriftelijke rapportages.
Ideeën, opmerkingen, wensen en klachten van belanghebbenden
– niet zijnde subsidieverstrekkers – kunnen gericht
worden aan de publieksservice van Natuur en Milieu (info@
natuurenmilieu.nl). De reacties worden in een register vastgelegd
en verdeeld over en afgehandeld door de team(s) waar ze
betrekking op hebben. De afhandeling wordt gemonitord.
39

40
Functies en nevenfuncties Raad van Toezicht
Naam
Raad van Toezicht
Marike van Lier Lels
(Voorzitter)
Guus van der Kamp
(Penningmeester)
Sjoerd van Keulen
(Penningmeester)
Annette Augustijn-van Buuren
(Lid)
Gerard Jutten
(Lid)
Pierre Hupperts
(Lid)
Marjan Minnesma
(Lid)
Dagelijkse functie Relevante nevenfuncties Aftredend
Professioneel bestuurder Lid van de RvC van KPN, USG People, TKH, Maersk
Nederland; Lid Raad voor Verkeer en Waterstaat;
Lid Adviesraad Wetenschap en Technologie Beleid;
Lid Audit Cte van de Algemene Rekenkamer
Bestuurslid Stichting Pensioenfonds Natuurmonumenten;
Bestuurslid Koninklijk Nederlands
Insituut voor Onderzoek der Zee
Voorzitter Holland Financial Centre Bestuurslid van Stichting Health Isurance Fund;
Lid van de Raad van Toezicht van het WNF;
Adviseur van PharmAcces Foundation
Directeur Water en Scheepvaart
Rijkswaterstaat Oost Nederland
Programmamanager
Gemeente Enschede
November 2016
Juli 2009
December 2013
December 2011
Lid Raad van Toezicht Veldwerk Nederland December 2011
Adviseur MVO President-commissaris bij Agrofair;
Voorzitter van Stichting YOI, platform voor hippe
en eerlijke kleding
Director Dutch Research
Institute for Transitions
Februari 2015
Directeur Stichting Urgenda Februari 2015
Directie Uit dienst
Ronald Messelink Directeur Raad van Commissarissen Triple Jump BV,
Lid Raad van Toezicht van Triple Jump Advisory
Services, Boardmember Global Call to Action
against Poverty (GCAP)
Mirjam de Rijk Algemeen directeur Raad van Advies ASN bank
Strategische Advies Raad TNO
November 2009
Mei 2010

De economische crisis ging ook aan ons niet ongemerkt voorbij.
In de eerste helft van 2009 jaar zagen we aankomen dat
de inkomsten achter zouden blijven bij de begroting. Daarom
voerden we, na een positief advies van de ondernemingsraad,
een reorganisatie door, gevolgd door een organisatiewijziging.
De consequentie was dat op 31 december 2009 73 medewerkers
in dienst waren van Natuur en Milieu, exclusief vier oproepcontracten.
De bezetting was hiermee tien medewerkers
lager dan een jaar eerder.
Omgerekend naar voltijdbanen (fte) was de personeelsbezetting
56,06 fte, een daling van zes fte’s ten opzichte van de
62,06 fte in 2008. Er werkten op 31 december, 34 mannen
en 39 vrouwen bij Natuur en Milieu. Het percentage mannen
steeg licht. Het aantal fulltimers (40 uur) was vijf, het aantal
parttimers (minder dan 40 uur per week bedroeg 68). Een
groot deel van de medewerkers werkt vier dagen per week.
Het organisatieschema per 31 december
­
Ruimte &
Mobiliteit
Communicatie &
Fondsenwerving
Personeel &
Organisatie
ICT
Directie
Klimaat &
Energie
Directie -
secretaris
Financiën
Facilitaire
Dienst
Economie
Landbouw &
Industrie
41

42
De gemiddelde leeftijd nam in 2009 toe tot 45,7 jaar, als gevolg
van de uitstroom van een aantal relatief jonge mensen.
De leeftijdsopbouw in percentages was als volgt:
60 tot 60 65tot
65
55 tot 55 60tot
60
50 tot 50 55tot
55
45 tot 45 50tot
50
40 tot 40 45tot
45
35 tot 35 40tot
40
30 tot 30 35tot
35
25 tot 25 30tot
30
Opbouw van dienstjaren, procentueel verdeeld:
Van de 73 medewerkers op 31 december 2009 hebben er zestig
een contract voor onbepaalde tijd en dertien een contract voor
bepaalde tijd. Incidenteel werden oproepkrachten ingezet,
voornamelijk om pieken in het werk op te vangen. Eind 2009
waren vier oproepkrachten werkzaam, drie vrouwen en een
man.
40
40
35 35
30 30
25 25
20 20
15 15
10 10
5 5
0 0
0 - 1 1 - 5 5 - 10 10 - 15 15 - 20 20 - 25 25 jaar
en meer
Man vs Vrouw Het personeel van Natuur en Milieu is hoog opgeleid.
Een aanzienlijk deel van onze medewerkers heeft een
academische opleiding. Er werkten op 31 december 2009 34
mannen en 39 vrouwen.
34 39

Vacatures
In 2009 ontstonden de volgende vijf vacatures als gevolg van
vervanging, waarvan er twee werden vervuld door vrouwen en
drie door mannen:
• Beleidsmedewerker K&E
• Receptioniste/telefoniste
• Hoofd ICT
• Teammanager ELI
• Hoofd Financiën
3 2
Uitstroom
In 2009 verlieten twaalf medewerkers Natuur en Milieu. Daarvan
hadden vier medewerkers een contract voor onbepaalde
tijd en acht een tijdelijke arbeidsovereenkomst.
Stagiaires
Wij willen stagiaires graag een kans geven een deel van hun
opleiding bij ons te volgen. In 2009 hadden we dertien stagiaires.
Dit betrof met name studenten van een HBO-opleiding of
universiteit.
Vrijwilligers
In totaal werkten in 2009 negen vrijwilligers op ons kantoor.
Zij droegen vooral hun steentje bij op de afdeling Communicatie
en Fondsenwerving, waar ze onder andere enthousiast
onze donateurs te woord stonden en een grote bijdrage leverden
aan het succes van Zeekracht.
Competentiemanagement
In 2009 begonnen we met de invoering van competentiemanagement.
Alle functiebeschrijvingen werden geactualiseerd
en aangevuld met competenties. De doelstellingen van competentiemanagement
zijn dat de competentieontwikkeling van
medewerkers beter aansluit bij de organisatiebehoefte en dat
medewerkers meer zicht krijgen op hun competenties en zich
verder kunnen ontwikkelen.
Ziekteverzuim
Per 1 augustus 2009 ging Natuur en Milieu een samenwerkingsverband
aan met een zelfstandig gevestigde bedrijfsarts.
Grote voordelen hiervan zijn dat deze toegankelijk is, mede
door spreekuur bij ons op kantoor te houden.
Het ziekteverzuimpercentage bedroeg 2,9 procent. Er waren in
totaal 126 ziekmeldingen, waarvan 109 korter dan een week.
In totaal werden 650 dagen verzuimd, 65 procent kwam voor
rekening van de vrouwelijke medewerkers en 35 procent voor
de mannen.
Opleidingen
Net als in voorgaande jaren werd in 2009 2,3 procent van de
loonsom besteed aan opleidingen.
Vervoer
Ook in 2009 kwamen medewerkers zonder uitzondering per
trein, bus, tram of fiets naar hun werk. Dat stimuleren we
met NS-jaarkaarten tegen een gereduceerde prijs, een fiscaal
gunstig fietsenplan en niet in de laatste plaats door de ligging
van ons kantoor: in hartje Utrecht.
43

44
De Ondernemingsraad in 2009
De economische ontwikkelingen in de wereld gingen niet
voorbij aan het werk van de ondernemingsraad van Natuur
en Milieu. Enkele maanden nadat de onderhandelingen over
de aanpassingen van de salarissen per 2009 waren afgerond,
ontving de ondernemingsraad van de directie een adviesaanvraag.
Onderwerp: een pittige reorganisatie met pijnlijke
maatregelen.
Om te komen tot een breed gedragen advies, zocht de ondernemingsraad
actief contact met de medewerkers van Natuur
en Milieu. Uit een goed bezochte bijeenkomst die de ondernemingsraad
organiseerde, kwam een zestal werkgroepen voort
die de diverse aspecten van het directieplan onder de loep
namen.
Dankzij de gemeenschappelijke inspanningen was de ondernemingsraad
in staat een onderbouwd advies uit te brengen,
waarin de belangen van de medewerkers zo goed als mogelijk
werden behartigd. De directie nam het advies bijna volledig
over in haar reorganisatiebesluit.
Andere zaken die dit jaar aan de orde kwamen, waren de
actualisering van de arbeidsvoorwaardenregeling, de invoering
van competentiemanagement en de aanpassing van de
functiebeschrijvingen. Bij de standpuntvorming over deze
onderwerpen werd opnieuw samengewerkt met medewerkers
buiten de ondernemingsraad. Over het instemmingsverzoek
dat de directie eind 2009 indiende om de methodiek van functionerings-
en beoordelingsgesprekken aan te passen, wordt
in 2010 besloten.
Buiten de zes reguliere vergaderingen van de ondernemingsraad
en het daaraan gerelateerde overleg met de directie,
kwam de OR in het verslagjaar vaak ad hoc bijeen. In februari
volgden alle raadsleden een tweedaagse cursus over taken,
rechten en plichten zoals die zijn vastgelegd in de Wet op de
Ondernemingsraden.

5
Jaar
rekening
1 Directieverslag jaarrekening 48
2 Jaarrekening 2009
2.1 Balans per 31 december 2009 49
2.2 Staat van baten en lasten over het boekjaar 2009 50
2.3 Kasstroomoverzicht 51
2.4 Grondslagen voor waardering en van resultaatbepaling 52
2.5 Toelichting op de balans per 31 december 2009 53
3 Bijlagen jaarrekening
3.1 Begroting 2010 54
3.2 Accountants verklaring 55
47

48
In dit hoofdstuk gaat het om de cijfers in de vorm van de verkorte
jaarrekening 2009. Het hoofdstuk opent met het directieverslag bij
de jaarrekening en vervolgens komen de hoofdlijnen uit de jaarrekening
aan de orde. De volledige jaarrekening 2009 van Natuur
en Milieu is te vinden op de website van de organisatie, zie www.
natuurenmilieu.nl.
1 Directieverslag Jaarrekening
Algemeen
2009 kon Natuur en Milieu afsluiten met een positief saldo van
€ 175.091, dankzij substantieel hogere, maar wel incidentele baten
uit eigen fondsenwerving. De kosten bleven in lijn met de begroting.
Gecorrigeerd voor enkele incidentele baten en lasten zou het jaar met
een klein negatief resultaat gesloten zijn.
Baten
De totale baten namen in 2009 toe met 15% van € 6,548 miljoen
naar € 7,540 miljoen. De baten eigen fondswerving, subsidies van
overheden, baten uit beleggingen en overige baten namen toe. Alleen
de baten uit acties van derden namen af in 2009. De toename van de
baten uit eigen fondswerving is vrijwel volledig toe te wijzen aan baten
uit nalatenschappen. In 2009 ontving Natuur en Milieu € 741.057
uit nalatenschappen. Daarnaast nam het aantal donateurs licht toe,
maar nog niet tot de gewenste aantallen. Het streven blijft derhalve
om deze basis te vergroten.
De subsidies van overheden zijn iets toegenomen van € 3,287 miljoen
tot € 3,584 miljoen. Daarbinnen nam het aandeel van LNV af, dat van
Verkeer en Waterstaat toe en nam vooral het aandeel uit overige ministeries
en Europa toe. Wij werken er hard aan het aandeel “Europa”
van onze baten verder te vergroten.
Het percentage inkomsten afkomstig van de twee grootste financiers,
het ministerie van VROM en de Nationale Postcode Loterij, daalde in
2009 naar 59,5% (2008: 70%). Dit wordt voornamelijk veroorzaakt
door de groei van de baten uit eigen fondsenwerving. Het resultaat uit
beleggingen was in 2009 positief en heeft een deel van het verlies uit
het ‘crisisjaar’ 2008 kunnen compenseren.
De intensivering in de commerciële kracht van de organisatie is in
2009 doorgezet. Er is geïnvesteerd in de medewerkers en de structuur
van fondsenwerving. Sinds medio 2009 nemen de resultaten uit deze
activiteiten toe en dat geeft goede verwachtingen voor de te behalen
resultaten in 2010 en 2011.
Lasten
De totale kosten van fondsenwerving bedroegen over 2009 € 71.945
(2008: € 66.161). De ‘kosten eigen fondsenwerving’ uitgedrukt in procenten
van de baten uit eigen fondsenwerving bedroegen over 2009:
6,1% (2008: 15,0%). Het gemiddelde percentage ‘kosten eigen fondsenwerving’
over de afgelopen 3 jaar blijft onder de 25% overeenkomstig
de voorwaarden die het Centraal Bureau Fondsenwerving stelt
aan de Keurmerkhouders. Het lage % in 2009 is vooral te danken aan
de hoge opbrengsten uit nalatenschappen. Echter, ook zonder deze
baten zou het % ruim onder de 25% zijn gebleven (namelijk 17,0%).
Hiermee is zichtbaar dat Natuur en Milieu zich niet afhankelijk maakt
van incidentele baten uit eigen fondswerving.
De post ‘Kosten Beheer en Administratie’ bedroeg in 2009 € 426.726
(2008: € 454.412). In een percentage van de totale lasten bedragen
de kosten Beheer en Administratie 5,8% (2008: 6,9%). Dit percentage
is vooral afgenomen doordat de som der lasten, waartegen de kosten
beheer en administratie worden afgezet, in 2009 weer veel hoger ligt
dan in 2008 door een aantal grote lasten in 2009. Een percentage
rond de 7% is gebruikelijk voor middelgrote fondsenwervende instellingen.
Balans
De continuïteitsreserve nam toe van € 1,669 miljoen tot € 1,900
miljoen. Dat is 34% van de exploitatiekosten van de organisatie, en
daarmee ruim onder het door de commissie Herkströter voorgestelde
maximum voor fondsenwervende instellingen van 1,5 keer de kosten
van de organisatie. De reserve is wel aan de lage kant, en wij streven
er dan ook naar om de continuïteitsreserve te laten toenemen. Wij
schatten echter evenals vorig jaar in dat dit in absolute termen niet
mogelijk zal zijn.
Het balanstotaal is in 2009 sterk gedaald van € 6,279 miljoen tot
€ 4,674 miljoen. Dit wordt vooral veroorzaakt door de afname van
een aantal grote projecten in het onderhanden werk. Dit betroffen
overigens vooral projecten met een grote doorstroom van externe
kosten. Dit heeft effect op zowel de nog te ontvangen subsidies onder
de overige vorderingen en de nog te besteden projectgelden onder de
overige schulden.
De beleggingenportefeuille van Natuur en Milieu is in 2009 weer deels
hersteld, maar nog niet op het niveau van voor de economische crisis.
Alle beleggingen van Natuur en Milieu zijn duurzaam. Het niet-vastrentende
deel ultimo 2009 uitgedrukt in % van de continuïteitsreserve
bedraagt 17,4% (2008: 19%) en is belegd in het ASN aandelenfonds.
Het vastrentende deel ultimo 2009 uitgedrukt in % van de continuiteitsreserve
bedraagt 12,7% (2008: 11,2%) en is belegd in het ASN
obligatiefonds.
Vooruitblik 2010
2010 wordt voor Natuur en Milieu een jaar met twee gezichten.
Enerzijds zal het een jaar zijn vergelijkbaar met voorgaande jaren. De
begroting voor 2010 laat zien dat dit boekjaar vergelijkbare inkomsten
en uitgaven zal kennen als 2009. De afnamen van de totale inkomsten
en uitgaven worden voornamelijk veroorzaakt doordat we in 2010
minder projecten uitvoeren met externe kosten.
Anderzijds wordt 2010 voor Natuur en Milieu een jaar van veranderingen.
Het ministerie van VROM heeft de subsidieregeling SMOM
aangepast en dit pakt voor Natuur en Milieu ongunstig uit. Hierdoor
staan de inkomsten vanaf 2011 sterk onder druk, waardoor wij met
een kleinere organisatie aan onze doelstellingen zullen moeten
werken. Een zware klus, waarbij de stichting wel kan voortbouwen
op de ingezette lijn naar professionalisering van de fondsenwerving
en waarbij wordt gestreefd naar een bredere basis uit donateurs en
sponsoring door en samenwerking met bedrijven. Inmiddels is tevens
een nieuwe strategie uitgezet
Medewerkers
De kennis, kunde en inzet van de medewerkers vormen de kracht van
Natuur en Milieu. Zij hebben het afgelopen jaar weer met grote bevlogenheid
gewerkt aan een mooie en gezonde wereld. We hebben met
elkaar met prachtige en succesvolle projecten bijgedragen aan onze
missie. De directie spreekt hiervoor haar grote waardering uit.
Wibo Koole
algemeen directeur

2.1 Balans
Activa
ref. 31 december 2009 31 december 2008
Materiële vaste activa (voor bedrijfsvoering) 2.5.1 781.735 798.723
Vorderingen en overlopende activa 2.5.2 2.597.568 3.981.653
Effecten 2.5.3 572.340 512.825
Liquidemiddelen 2.5.4 722.075 985.924
5.480.402 4.876.803
Totaal 4.673.718 6.279.125
Passiva
Reserves en fondsen 2.5.5
- Reserves
. Continuïteitereserve 1.899.588 1.669.249
. Bestemmingsreserves 288.196 388.196
. Overige reserves 44.752 -
2.232.536 2.057.445
Voorzieningen - -
Langlopende schulden 2.5.6 152.769 141.897
Kortlopende schulden 2.5.7 2.288.413 4.079.783
Totaal 4.673.718 6.279.125
49

50
2.2 Staat van baten en lasten
ref. Werkelijk 2009 Begroot 2009 Werkelijk 2008
Baten:
- Baten uit eigen fondsenwerving 2.6.1 1.185.507 596.947 440.858
- Baten uit acties van derden 2.6.2 2.482.746 2.760.000 2.758.794
- Subsidies overheden 2.6.3 3.584.134 3.800.000 3.287.097
- Baten uit beleggingen 2.6.4 59.515 20.000 -102.004
- Overige baten 2.6.5 228.567 150.000 163.456
Som der baten 7.540.469 7.326.947 6.548.202
Lasten:
Besteed aan doelstellingen 2.6.6
- Communicatie en Fondswerving 952.673 1.410.711 1.019.587
- Strategie 545.470 336.614 573.758
- Economie, Landbouw en Industrie 731.914 885.770 -
- Klimaat en Energie 1.662.657 1.598.094 2.041.128
- Natuur en Landbouw 882.269 1.120.470 1.149.791
- Ruimte en Mobiliteit 1.982.724 1.243.658 1.212.345
6.757.707 6.668.359 5.996.609
Werving baten 2.6.7
- Kosten eigen fondsenwerving 71.945 78.788 66.161
- Kosten acties derden 109.000 97.575 93.027
180.945 176.363 159.188
Beheer en administratie 2.6.8
- Kosten beheer en administratie 426.726 437.001 454.412
Som der lasten 7.365.378 7.281.723 6.610.209
Resultaat 175.091 45.224 -62.007
Resultaat bestemming 2008
Toevoeging/ontrekking aan:
- Continuïteitsreserve 230.339 80.000 54.937
- Bestemmingsreserves
Reserve waardeverschillen beleggingen 44.752 - -116.944
Reserve Automatisering -100.000 -34.775 -
Reserve Huisvesting - - -
Reserve Extra projecten - - -
175.091 45.225 -62.007

2.3 Kasstroomoverzicht 2009 (volgens de indirecte methode)
(de cijfers tussen haakjes verwijzen naar de toelichting)
bedragen * € 1.000
Kasstroom uit operationele activiteiten 2009 2008
Bedrijfsresultaat 175 -62
Aanpassingen voor:
- Afschrijvingen 203 194
Veranderingen in werkkapitaal
- Kortlopende vorderingen (1) 1.384 -870
- Kortlopende schulden (2) -28 57
- Voorzieningen - -
- Onderhandenwerk -1.810 440
-453 -373
Kasstroom uit bedrijfsoperaties -75 -241
Kasstroom uit operationele activiteiten -241 -783
Kasstroom uit investeringsactiviteiten
Investeringen in materiële vaste activa -186 -103
Desinvesteringen in materiële vaste activa - -
Aankopen beleggingsportefeuille -15 -17
Verkoop uit beleggingsportefeuille - 140
Mutatie waardering beleggingsportefeuille -45 119
Kasstroom uit investeringsactiviteiten -246 139
Kasstroom uit financieringsactiviteiten
Opname leningen o/g 75 78
Aflossing leningen o/g -18 -
Toename/Afname geldmiddelen -264 -24
Liquidemiddelen per 1 januari 986 1.010
Netto toename/afname -264 -24
Liquidemiddelen per 31 december 722 986
Toelichtingen
1. Kortlopende vorderingen 01-01 31-12
Te vorderen subsidiegelden 3.341 1.500 3.353
Debiteuren 322 279 322
Overigen 318 818 330
3.982 2.598 4.005
-1.384 afname
2. Kortlopende schulden
Crediteuren 771 659 771
Belastingen en premies sv 64 108 64
Overige schulden 978 1.019 978
1.813 1.786 1.813
-28 afname
51

52
2.4 Grondslagen voor waardering en van resultaatbepaling
Algemeen
Stichting Natuur en Milieu is sinds 1 juli 2007 gevestigd aan de
Hamburgerstraat 28a, 3512 NS te Utrecht.
De doelstelling van de stichting is:
Het leveren van een herkenbare bijdrage aan een duurzame
samenleving, nationaal en internationaal. Daarbij zet de stichting
zich in voor de economische dimensie van duurzame ontwikkeling
(een schoon milieu voor huidige en toekomstige generaties,
een rijke natuur en een divers landschap) met oog voor de sociale
en economische aspecten ervan en voorts al hetgeen met een en
ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk
kan zijn, alles in de ruimste zin des woords. Het maken
van winst wordt niet beoogd.
De statuten van de Stichting zijn voor het laatst gewijzigd op 30
augustus 2007. Vanaf dat moment werkt Natuur en Milieu met
een Raad van Toezicht bestuursmodel.
Inrichting jaarrekening
Als houder, sinds 2003, van het CBF-Keur is de jaarrekening van
Stichting Natuur en Milieu ingericht conform de Richtlijn Verslaggeving
Fondsenwervende Instellingen (Richtlijn 650).
Grondslagen voor waardering
Materiële vaste activa
De bedrijfsmiddelen worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs
onder aftrek van afschrijvingen gebaseerd op de economische
levensduur. Voor meubilair is de economische levensduur gesteld
op 5 jaar, voor automatiseringsapparatuur op 3 jaar, en voor
interne verbouwingen op 10 jaar.
Beleggingen
De beleggingen zijn gewaardeerd tegen marktwaarde per balansdatum.
Overige activa en passiva
Voorzover in het vorenstaande niet anders is aangegeven worden
activa en passiva gewaardeerd op nominale waarde. Hierbij wordt
op vorderingen, indien noodzakelijk, een voorziening in mindering
gebracht voor oninbaarheid.
Grondslagen van resultaatbepaling
Het resultaat wordt bepaald als verschil tussen de aan het boekjaar
toegerekende baten en de bestedingen over het jaar.
De baten uit fondsenwerving worden verantwoord in het jaar
waarop de opbrengsten betrekking hebben.
Voorzover de baten gebruikt worden voor de (mede)financiering
van projecten worden zij verantwoord in de verslagperiode
waarin de projectkosten worden gemaakt. Niet bestede projectgelden
worden op de balans geactiveerd.
Baten uit nalatenschappen worden verantwoord in het boekjaar
waarin de omvang betrouwbaar
kan worden vastgesteld.
De kosten worden toegerekend aan de verslagperiode waarop zij
betrekking hebben.
Verliezen worden genomen zodra deze voorzienbaar zijn.
Toelichting op de specificatie en verdeling kosten naar bestemming
(2.7.1)
De kosten op de kostenverdeelstaat worden als volgt aan de
activiteiten toegerekend.
- De kosten van Communicatie en Publiciteit worden, met uitzondering
van de direct aan eigen fondsenwerving toe te rekenen
kosten, verdeeld over de doelstellingen en kosten Beheer en
Administratie aan de hand van het aantal werkplekken.
- De salariskosten worden toeberekend aan de hand van de medewerkers
die werkzaam zijn voor het team dat aan de betreffende
activiteit werkt. Verder worden de kosten van ondersteunende
diensten, voor zover er een rechtsteeks verband is,
gedeeltelijk toegerekend aan de activiteiten.
- De overige personele kosten, huisvestingskosten, bureaukosten,
organisatiekosten, algemene kosten en afschrijvingen
worden verdeeld aan de hand van het aantal werkplekken per
doelstelling/activiteit.
- Kosten van juridische procedures en teamgeboden activiteiten
zijn direct per doelstelling / activiteit toe te rekenen.
- Materiële projectkosten zijn kosten gemaakt door de teams ten
bate van een specifiek project. Deze kosten zijn dan ook direct
aan de doelstellingen toe te rekenen.

2.5 Toelichting op de balans per 31 december 2009
2.5.1 Materiële vaste activa (voor bedrijfsvoering)
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
2005
Meubilair en inrichting Automatisering Verbouwingen TOTAAL
Stand per 1 januari 2009
Aanschafwaarde 437.655 224.625 457.842 1.120.122
Cum. Waardeverm. en afschrijv. 113.195 142.991 65.213 321.399
Boekwaarde per 1 januari 2009 324.460 81.634 392.629 798.723
Mutaties
Investeringen 11.485 139.076 35.293 185.854
Desinvesteringen - - - -
Afschrijvingen 86.652 67.714 48.476 202.842
Afschrijvingen desinvesteringen - - - -
Stand per 31 december 2009
Aanschafwaarde 449.140 363.701 493.135 1.305.976
Cum. Waardeverm. en afschrijv. 199.847 210.705 113.689 524.241
Boekwaarde per 31 december 2009 249.293 152.705 379.446 781.735
Afschrijvingspercentages 20,0% 33,3% 10,0%
2.5.2 Vorderingen
De post kan als volgt worden toegelicht:
Debiteuren 279.387 322.338
Te ontvangen subsidies (1) 1.499.982 3.340.944
Te ontvangen nalatenschappen 599.940 -
Vooruitbetaalde NS-abonnementen 49.958 67.547
Borg frankeermachines - -
Nog te ontvangen rente 25.877 19.942
Fietsproject 1.692 2.572
Overige vorderingen 140.732 228.310
Verdeling te vorderen subsidies naar herkomst
2006
2007
2.597.568 3.981.653
2008
2009
Overig
SenterN.
EZ
V&W
LNV
VROM
53

54
Bijlagen
3.1 Begroting 2010
Baten:
- Baten uit eigen fondsenwerving 1.375.307
- Baten uit acties van derden 2.124.212
- Subsidies overheden 3.123.424
- Baten uit beleggingen 10.000
- Overige baten 41.500
Som der baten 6.674.443
Lasten:
Besteed aan doelstellingen:
- Strategie 539.024
- Communicatie 1.179.216
- Economie, Landbouw en Industrie 1.439.245
- Ruimte en Mobiliteit 1.401.258
- Klimaat 1.485.234
- Economie 885.770
Totaal besteed aan doelstelling 6.043.976
Werving baten
- Kosten eigen fondsenwerving 110.545
% van de Baten uit eigen fondsenwerving 8,0%
- Kosten van acties derden 98.444
208.989
Beheer en administratie
- Kosten beheer en administratie 421.478
% van totale lasten 6,3%
Som der lasten 6.674.443
Resultaat 0
Overschot/tekort is toegevoegd/onttrokken aan:
- Reserve automatisering
- Continuïteitsreserve
0

3.2 Accountantsverklaring
55

Colofon • Juni 2010 • Uitgave Stichting Natuur en Milieu • Tekst: Natuur en Milieu i.s.m. Johan Nebbeling • Grafische
vormgeving: Ontwerpbureau Wrik (BNO) Utrecht • Druk: Drukkerij Groenewoud BV Ingen • Fotografie: Natuur en Milieu
en Adriaan van Dam • Informatie: Publieksservice Natuur en Milieu, 030 233 1328 of info@natuurenmilieu.nl
De Nationale Postcode Loterij steunt Stichting Natuur en Milieu.

Stichting
Natuur en Milieu
Postbus 1578
3500 BN Utrecht
info@natuurenmilieu.nl
www.natuurenmilieu.nl
+31 (0)30 233 1328
Bank 13.19.62.035
KvK Utrecht 41192228
Stichting Natuur en Milieu werkt met hart en ziel aan een mooi landschap, een rijke natuur en
een gezond milieu. Als onafhankelijke organisatie zetten wij ons in voor duurzame oplossingen
voor natuur- en milieuproblemen. Steun dit belangrijke werk en ga naar www.natuurenmilieu.nl
Natuur en Milieu. Voor een mooie en gezonde wereld.