11.09.2013 Views

Spelling - de regels op een rij.pdf (792 kB) - Taaltelefoon.be ...

Spelling - de regels op een rij.pdf (792 kB) - Taaltelefoon.be ...

Spelling - de regels op een rij.pdf (792 kB) - Taaltelefoon.be ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Inhouds<strong>op</strong>gave<br />

Vooraf 2<br />

Basis<strong>be</strong>grippen 3<br />

Basisprincipes 5<br />

Klinkers<br />

accenttekens, uitspraaktekens, klemtoonteken<br />

Me<strong>de</strong>klinkers 6<br />

Werkwoor<strong>de</strong>n 7<br />

Zelfstandige naamwoor<strong>de</strong>n<br />

<strong>be</strong>zitsvormen, meervou<strong>de</strong>n, verkleinwoor<strong>de</strong>n<br />

Hoofdletters 10<br />

Tussenletters -e- en -en- 15<br />

Tussenletter -s- 16<br />

Aan<strong>een</strong>sch<strong>rij</strong>ven<br />

aan<strong>een</strong>, spatie, k<strong>op</strong>pelteken, trema, apostrof<br />

p.<br />

5<br />

9<br />

17<br />

Engelse woor<strong>de</strong>n 22<br />

Afkortingen 24<br />

Woordafbreking 25<br />

Vooraf<br />

Wat is het doel van <strong>de</strong>ze brochure?<br />

Deze brochure biedt u <strong>een</strong> compact en systematisch overzicht<br />

van <strong>de</strong> principes en <strong>regels</strong> van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse spelling. U kunt het<br />

overzicht als leermid<strong>de</strong>l en als naslagwerk gebruiken. De brochure<br />

is zo <strong>op</strong>gesteld dat u <strong>de</strong> <strong>op</strong><strong>een</strong>volgen<strong>de</strong> <strong>regels</strong> gemakkelijk kunt<br />

onthou<strong>de</strong>n en <strong>de</strong> interne samenhang van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse spelling<br />

vlot kunt herkennen. Zo kunt u oor<strong>de</strong>elkundig <strong>be</strong>slissen als u twijfelt<br />

aan <strong>de</strong> spellingcontrole <strong>op</strong> uw computer of als u <strong>een</strong> woord<br />

niet in <strong>de</strong> woor<strong>de</strong>nboeken kunt vin<strong>de</strong>n.<br />

Wie legt <strong>de</strong> spelling van het Ne<strong>de</strong>rlands vast?<br />

De officiële spelling zoals die in <strong>de</strong> Woor<strong>de</strong>nlijst 2005 staat, is<br />

vastgesteld door het Comité van Ministers van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse<br />

Taalunie. Dat is <strong>de</strong> <strong>be</strong>leidsorganisatie waarin Ne<strong>de</strong>rland, België en<br />

Suriname samenwerken <strong>op</strong> het gebied van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse taal en<br />

letteren. De inhou<strong>de</strong>lijke voor<strong>be</strong>reiding van <strong>de</strong> Woor<strong>de</strong>nlijst was in<br />

han<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> Werkgroep <strong>Spelling</strong>, ingesteld door <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse<br />

Taalunie. Het Instituut voor Ne<strong>de</strong>rlandse Lexicologie in Lei<strong>de</strong>n<br />

heeft <strong>de</strong> nieuwe Woor<strong>de</strong>nlijst Ne<strong>de</strong>rlandse Taal samengesteld. Ludo<br />

Permentier heeft <strong>de</strong> tekst voor <strong>de</strong> nieuwe Leidraad bij <strong>de</strong> Woor<strong>de</strong>nlijst<br />

geschreven.<br />

Wie moet spellen volgens <strong>de</strong> Woor<strong>de</strong>nlijst 2005?<br />

De spelling volgens <strong>de</strong> Woor<strong>de</strong>nlijst 2005 is vanaf 1 augustus 2006<br />

verplicht voor <strong>de</strong> overheid en het on<strong>de</strong>rwijs in België en Ne<strong>de</strong>rland.<br />

Als u niet tot die doelgroepen <strong>be</strong>hoort, kunt u in principe<br />

spellen zoals u wilt. In <strong>de</strong> praktijk kiezen <strong>de</strong> meeste mensen ervoor<br />

om <strong>de</strong> officiële spelling te volgen.<br />

Verschillenlijst 26 Hoe vaak is <strong>de</strong> spelling van het Ne<strong>de</strong>rlands <strong>de</strong> laatste<br />

tijd hervormd?<br />

Hulp bij spellingvragen 28<br />

Sinds <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Wereldoorlog is <strong>de</strong> spelling van het Ne<strong>de</strong>rlands<br />

drie keer hervormd: in 1946-1947, in 1954 en in 1995. Bij <strong>de</strong> hervorming<br />

in 1995 is <strong>de</strong> dub<strong>be</strong>lspelling van bastaardwoor<strong>de</strong>n afgeschaft<br />

(produkt/product), is <strong>de</strong> sch<strong>rij</strong>fwijze van <strong>de</strong> tussenklanken -e- en -en- in samenstellingen an<strong>de</strong>rs <strong>be</strong>regeld en zijn <strong>de</strong> <strong>regels</strong> voor het<br />

gebruik van diakritische tekens (trema, k<strong>op</strong>pelteken, apostrof en accenten) aangepast.<br />

Waarom is er in 2005 <strong>een</strong> nieuwe Woor<strong>de</strong>nlijst verschenen?<br />

Bij <strong>de</strong> spellinghervorming van 1995 heeft het Comité van Ministers <strong>be</strong>slist dat er om <strong>de</strong> tien jaar <strong>een</strong> nieuwe editie van <strong>de</strong> Woor<strong>de</strong>nlijst<br />

moet verschijnen, zodat die <strong>be</strong>trouwbaar en actueel blijft. Zo zijn er heel wat woor<strong>de</strong>n toegevoegd die nog niet in <strong>de</strong> vorige editie<br />

ston<strong>de</strong>n (boerka, e-mailen, gsm, icetea, tsunami), zijn verou<strong>de</strong>r<strong>de</strong> woor<strong>de</strong>n geschrapt en zijn fouten en ondui<strong>de</strong>lijkhe<strong>de</strong>n rechtgezet.<br />

Er is ver<strong>de</strong>r voor gekozen om zo weinig mogelijk te wijzigen, omdat het lastig is als <strong>de</strong> spelling steeds weer veran<strong>de</strong>rt. De aanvullingen<br />

en verfijningen die zijn doorgevoerd, hou<strong>de</strong>n hoofdzakelijk verband met on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>len waarvoor nog g<strong>een</strong> spelling<strong>regels</strong> <strong>be</strong>ston<strong>de</strong>n of<br />

waarvoor <strong>de</strong> spelling<strong>regels</strong> ondui<strong>de</strong>lijk of inconsequent zijn gebleken. Het gaat bijvoor<strong>be</strong>eld om het gebruik van hoofdletters en <strong>de</strong><br />

sch<strong>rij</strong>fwijze van afkortingen en uit het Engels afkomstige woor<strong>de</strong>n. De tekst van <strong>de</strong> Leidraad met het overzicht van <strong>de</strong> spelling<strong>regels</strong> is<br />

helemaal herschreven, waardoor <strong>de</strong> Woor<strong>de</strong>nlijst veel toegankelijker is.<br />

In <strong>de</strong>ze brochure zijn <strong>de</strong> officiële <strong>regels</strong> van het Ne<strong>de</strong>rlands, zoals terug te vin<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> Woor<strong>de</strong>nlijst 2005, onverkort toegepast.<br />

De brochure draagt het keurmerk Officiële spelling Ne<strong>de</strong>rlandse Taalunie. Dat <strong>be</strong>tekent dat ze geheel conform <strong>de</strong> officieel<br />

gel<strong>de</strong>n<strong>de</strong> spelling is samengesteld. Meer informatie over het keurmerk is te vin<strong>de</strong>n <strong>op</strong> <strong>de</strong> website van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse<br />

Taalunie.<br />

2


Wat is het effect van <strong>de</strong> Woor<strong>de</strong>nlijst 2005 <strong>op</strong> <strong>de</strong> sch<strong>rij</strong>f- en on<strong>de</strong>rwijspraktijk?<br />

Er is maar <strong>een</strong> <strong>be</strong>perkt aantal woor<strong>de</strong>n waarvan <strong>de</strong> sch<strong>rij</strong>fwijze is veran<strong>de</strong>rd: in totaal zijn ongeveer 900 trefwoor<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> Woor<strong>de</strong>nlijst<br />

an<strong>de</strong>rs. Veel veran<strong>de</strong>ringen <strong>be</strong>treffen woor<strong>de</strong>n die in <strong>de</strong> praktijk zel<strong>de</strong>n of nooit geschreven wor<strong>de</strong>n of doorgaans al geschreven<br />

wer<strong>de</strong>n zoals ze nu in <strong>de</strong> Woor<strong>de</strong>nlijst staan (online, voor zover, tevoorschijn). In <strong>een</strong> tekst wordt gemid<strong>de</strong>ld 0,04 % van <strong>de</strong> woor<strong>de</strong>n<br />

an<strong>de</strong>rs gespeld dan voorh<strong>een</strong>: dat is één wijziging <strong>op</strong> 2500 woor<strong>de</strong>n. In teksten is het verschil dus amper te merken. Achteraan in<br />

<strong>de</strong>ze brochure (p. 26) vindt u <strong>een</strong> lijst met voor<strong>be</strong>eldwoor<strong>de</strong>n die an<strong>de</strong>rs gespeld wor<strong>de</strong>n.<br />

De gevolgen voor het on<strong>de</strong>rwijs zijn gering. In leermetho<strong>de</strong>s voor het basison<strong>de</strong>rwijs veran<strong>de</strong>rt er zo goed als niets. Leermetho<strong>de</strong>s<br />

voor het secundair on<strong>de</strong>rwijs hoeven ook niet met<strong>een</strong> te wor<strong>de</strong>n aangepast. Leerkrachten en leerlingen kunnen <strong>de</strong> wijzigingen in<br />

hun schoolboeken aanbrengen met <strong>be</strong>hulp van <strong>de</strong> erratalijsten die educatieve uitgevers ter <strong>be</strong>schikking stellen.<br />

Wanneer verschijnt <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> editie van <strong>de</strong> Woor<strong>de</strong>nlijst en wat zal daarin veran<strong>de</strong>ren?<br />

De volgen<strong>de</strong> editie van <strong>de</strong> Woor<strong>de</strong>nlijst verschijnt in 2015. De Ne<strong>de</strong>rlandse Taalunie neemt zich voor om ook dan zo min mogelijk te<br />

veran<strong>de</strong>ren. Doordat er in <strong>de</strong> Woor<strong>de</strong>nlijst 2005 heel wat aanvullingen en verfijningen zijn doorgevoerd, zijn er steeds min<strong>de</strong>r probleemkwesties.<br />

In <strong>de</strong> editie van 2015 wor<strong>de</strong>n wellicht in <strong>de</strong> eerste plaats all<strong>een</strong> nieuwe woor<strong>de</strong>n toegevoegd en verou<strong>de</strong>r<strong>de</strong> woor<strong>de</strong>n<br />

geschrapt.<br />

Waar is <strong>de</strong> Woor<strong>de</strong>nlijst 2005 te vin<strong>de</strong>n?<br />

De papieren versie en <strong>de</strong> cd-rom van <strong>de</strong> Woor<strong>de</strong>nlijst Ne<strong>de</strong>rlandse Taal, het Groene Boekje, zijn verk<strong>rij</strong>gbaar in <strong>de</strong> boekhan<strong>de</strong>l. U kunt <strong>de</strong><br />

Woor<strong>de</strong>nlijst en <strong>de</strong> bij<strong>be</strong>horen<strong>de</strong> Leidraad kosteloos raadplegen via http://woor<strong>de</strong>nlijst.org. Daarnaast kunt u voor <strong>de</strong> spelling ook altijd<br />

terecht in woor<strong>de</strong>nboeken, taaladviesboeken en an<strong>de</strong>re taalproducten die het keurmerk Officiële spelling Ne<strong>de</strong>rlandse Taalunie dragen.<br />

Woor<strong>de</strong>nboeken zijn nog altijd het eerste hulpmid<strong>de</strong>l voor wie aan <strong>de</strong> spelling van <strong>een</strong> woord twijfelt. Als ze - zoals <strong>de</strong>ze brochure<br />

- het spellingkeurmerk dragen, hebt u <strong>de</strong> garantie dat ze <strong>de</strong> officiële spelling volgen.<br />

Waar kunt u spellingadvies vragen?<br />

Online: spellingkwesties en an<strong>de</strong>re taalvragen kunt u per e-mail aan <strong>een</strong> taaladviseur voorleggen via http://taaladvies.net, <strong>de</strong> taaladviessite<br />

van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse Taalunie. Uw vraag wordt binnen vijf werkdagen <strong>be</strong>antwoord.<br />

Telefonisch: spellingvragen en an<strong>de</strong>re taalvragen kunt u stellen via <strong>de</strong> <strong>Taaltelefoon</strong>. Die is elke werkdag <strong>be</strong>reikbaar van 9 tot 12 uur en<br />

<strong>op</strong> schoolwoensdagen ook van 14 tot 16 uur <strong>op</strong> het nummer 078 15 20 25. Uw vraag wordt meestal met<strong>een</strong> <strong>be</strong>antwoord.<br />

Waar vindt u meer achtergrondinformatie?<br />

Meer uitleg over <strong>de</strong> actualisering van <strong>de</strong> spelling en an<strong>de</strong>re achtergrondinformatie vindt u <strong>op</strong> http://taalunieversum.org/spelling.<br />

U k<strong>rij</strong>gt er on<strong>de</strong>r meer ook <strong>een</strong> overzicht van <strong>de</strong> hulpmid<strong>de</strong>len die u kunt gebruiken als u <strong>de</strong> officiële spelling toepast, zoals naslagwerken<br />

en spellingcheckers.<br />

Basis<strong>be</strong>grippen<br />

Klanken en lettergrepen<br />

• Klinkers zijn <strong>de</strong> klanken die gespeld wor<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> lettertekens a, e, i, o en u, en <strong>de</strong> combinaties daarvan die g<strong>een</strong> tweeklank<br />

vormen. Ook <strong>de</strong> y is <strong>een</strong> klinker als die <strong>de</strong> klank /i/ weergeeft. Een klinker is kort in bal, <strong>be</strong>l, bil, bol, bul. Een klinker is lang in baan,<br />

b<strong>een</strong>, biet, boon, buur, boek, <strong>be</strong>ul.<br />

• Tweeklanken zijn <strong>de</strong> klanken die gespeld wor<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> lettertekens au en ou (gauw, gouw), ei en ij (lei<strong>de</strong>n, lij<strong>de</strong>n), en ui (tuin).<br />

Ook <strong>de</strong> klanken die met <strong>de</strong> lettertekens ai (bonsai), oi (ahoi), aai (maai), ooi (mooi) en oei (groei) gespeld wor<strong>de</strong>n, <strong>be</strong>schouwen we<br />

als tweeklanken.<br />

• Me<strong>de</strong>klinkers zijn <strong>de</strong> klanken die gespeld wor<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> lettertekens b, c, d, f, g, h, j, k, l, m, n, p, q, r, s, t, v, w, x en z, en <strong>de</strong> combinaties<br />

ch, ng, s en th. Ook <strong>de</strong> y is <strong>een</strong> me<strong>de</strong>klinker als die <strong>de</strong> klank /j/ weergeeft.<br />

• Lettergrepen zijn <strong>de</strong> klankgroepen die we on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n als we <strong>een</strong> woord scan<strong>de</strong>rend uitspreken (keu∙ken∙ta∙fel, ge∙slo∙ten).<br />

Een lettergreep is <strong>op</strong>en als die <strong>op</strong> <strong>een</strong> lange klinker of <strong>een</strong> tweeklank eindigt, en gesloten als die <strong>op</strong> <strong>een</strong> me<strong>de</strong>klinker eindigt.<br />

3


Woordvormen<br />

• Vervoeging is <strong>de</strong> vormveran<strong>de</strong>ring die nodig is om <strong>een</strong> werkwoord in <strong>een</strong> zin te laten passen. We doen dat voornamelijk door<br />

aan <strong>de</strong> stam van het werkwoord <strong>een</strong> uitgang toe te voegen (bijvoor<strong>be</strong>eld in <strong>de</strong> zin ‘Zij wan<strong>de</strong>l<strong>de</strong>n gisteren in het park’ voegen<br />

we aan <strong>de</strong> stam wan<strong>de</strong>l van het werkwoord wan<strong>de</strong>len <strong>de</strong> uitgang -<strong>de</strong>n toe).<br />

• Verbuiging is <strong>de</strong> vormveran<strong>de</strong>ring die nodig is om <strong>een</strong> zelfstandig naamwoord (tafel/tafels), <strong>een</strong> voornaamwoord (ons/onze),<br />

<strong>een</strong> bijvoeglijk naamwoord (groot/grote) en soms ook <strong>een</strong> bijwoord (vaak/vaker) bij an<strong>de</strong>re woor<strong>de</strong>n te laten passen. We doen<br />

dat door aan het grondwoord <strong>een</strong> uitgang toe te voegen.<br />

• Een samenstelling is <strong>een</strong> woord dat <strong>be</strong>staat uit twee of meer grondwoor<strong>de</strong>n of <strong>de</strong>len (keukentafel; groeneaman<strong>de</strong>lboom =<br />

boom waaraan groene aman<strong>de</strong>len groeien). Elk <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> samenstelling <strong>be</strong>staat ook als afzon<strong>de</strong>rlijk woord (keuken en tafel;<br />

groene, aman<strong>de</strong>l en boom).<br />

• Een afleiding is <strong>een</strong> woord dat <strong>be</strong>staat uit <strong>een</strong> grondwoord en <strong>een</strong> of meer voor- of achtervoegsels (onschuldig). Het grondwoord<br />

is het <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> afleiding dat ook als afzon<strong>de</strong>rlijk woord <strong>be</strong>staat (schuld). De voor- en achtervoegsels zijn <strong>de</strong> <strong>de</strong>len die<br />

niet als afzon<strong>de</strong>rlijk woord <strong>be</strong>staan (on- en -ig).<br />

• Een ongeleed woord is <strong>een</strong> woord waarin g<strong>een</strong> enkele samenstelling of afleiding (meer) te on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n is (tafel, trap, lad<strong>de</strong>r,<br />

schuld).<br />

• Een samenk<strong>op</strong>peling is <strong>een</strong> combinatie van twee of meer woor<strong>de</strong>n die vaak samen voorkomen en daardoor <strong>een</strong> vaste verbinding<br />

zijn gaan vormen (<strong>een</strong> kruidje-roer-me-niet).<br />

• Een woordgroep is <strong>een</strong> <strong>op</strong><strong>een</strong>volging van woor<strong>de</strong>n die bij elkaar horen, maar g<strong>een</strong> samenstelling, afleiding of samenk<strong>op</strong>peling<br />

vormen (<strong>een</strong> heel mooi boek; <strong>een</strong> groene aman<strong>de</strong>lboom = <strong>een</strong> aman<strong>de</strong>lboom die groen is).<br />

Zelfstandige naamwoor<strong>de</strong>n<br />

• Een soortnaam is <strong>een</strong> woord waarmee verwezen wordt naar <strong>een</strong> persoon, dier, plaats, instelling, merk, zaak of tijdstip door <strong>de</strong><br />

soort te noemen waartoe <strong>een</strong> <strong>be</strong>paald individu of exemplaar <strong>be</strong>hoort. De meeste soortnamen kunnen voorafgegaan wor<strong>de</strong>n<br />

door het on<strong>be</strong>paald lidwoord <strong>een</strong> (<strong>een</strong> mens, tafel, rechtbank, hond).<br />

• Een eigennaam is <strong>de</strong> officiële naam waarmee men verwijst naar <strong>een</strong> unieke persoon, plaats, zaak, instelling, <strong>een</strong> merk of <strong>een</strong><br />

historische ge<strong>be</strong>urtenis (Hugo Claus, Amsterdam, Raad van State, Coca-Cola, Twee<strong>de</strong> Wereldoorlog).<br />

Afkortingen<br />

• Een echte afkorting is <strong>een</strong> verkorte vorm die wordt uitgesproken zoals het woord of <strong>de</strong> groep woor<strong>de</strong>n waarvoor <strong>de</strong> afkorting<br />

voluit staat (bijvoor<strong>be</strong>eld d.w.z. voor dat wil zeggen).<br />

• Een symbool is <strong>een</strong> genormeer<strong>de</strong> notatie van <strong>een</strong> wetenschappelijk <strong>be</strong>grip, <strong>een</strong> <strong>een</strong>heid of <strong>een</strong> valuta (bijvoor<strong>be</strong>eld km<br />

voor kilometer, € voor euro). Symbolen wor<strong>de</strong>n uitgesproken als <strong>de</strong> woor<strong>de</strong>n waarvoor ze staan.<br />

• Een initiaalwoord is <strong>een</strong> verkorte vorm die uit <strong>de</strong> <strong>be</strong>ginletters van woor<strong>de</strong>n is samengesteld en letter voor letter wordt<br />

uitgesproken (bijvoor<strong>be</strong>eld pc /peesee/ voor personal computer, EU /ee uu/ voor Eur<strong>op</strong>ese Unie).<br />

• Een letterwoord is <strong>een</strong> verkorte vorm die uit <strong>de</strong> <strong>be</strong>ginletters van woor<strong>de</strong>n is samengesteld en als <strong>een</strong> gewoon woord wordt<br />

uitgesproken (bijvoor<strong>be</strong>eld aids /eets/ voor acquired immune <strong>de</strong>ficiency syndrome).<br />

• Een verkorting is <strong>een</strong> verkorte vorm die uit <strong>een</strong> of meer (<strong>de</strong>len van) lettergrepen is samengesteld (bijvoor<strong>be</strong>eld hifi voor high<br />

fi<strong>de</strong>lity, info voor informatie). Verkortingen wor<strong>de</strong>n als gewone woor<strong>de</strong>n uitgesproken.<br />

4


In <strong>de</strong>ze brochure zijn <strong>de</strong> <strong>regels</strong> doorl<strong>op</strong>end genummerd.<br />

Bij verwante <strong>regels</strong> of <strong>regels</strong> die <strong>een</strong> vergelijkbaar<br />

probleem <strong>be</strong>han<strong>de</strong>len, zijn kruisverwijzingen <strong>op</strong>genomen.<br />

We gebruiken daarvoor het teken → gevolgd door het<br />

nummer van <strong>de</strong> verwante regel.<br />

Basisprincipes<br />

De spelling van het Ne<strong>de</strong>rlands is gebaseerd <strong>op</strong> het basisprincipe<br />

van <strong>de</strong> standaarduitspraak, dat ingeperkt wordt door twee<br />

nevenprincipes: gelijkvormigheid en etymologie.<br />

1 STANDAARDUITSPRAAK: Woor<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n gespeld<br />

volgens <strong>de</strong> klanken die in <strong>de</strong> standaarduitspraak te<br />

horen zijn. Als er meer dan één standaarduitspraak is, is<br />

er meestal maar één spelling. In <strong>een</strong> aantal gevallen is er<br />

<strong>een</strong> vormvariant die ook in <strong>de</strong> spelling wordt uitgedrukt.<br />

• aap, auto (/autoo/, /ootoo/), tram (/tram/, /trem/), trap<br />

• met vormvariant: eind/ein<strong>de</strong>, giraf/giraffe, mais/maïs,<br />

<strong>op</strong>gaaf/<strong>op</strong>gave, program/programma<br />

2 GELIJKVORMIGHEID: Woor<strong>de</strong>n en woord<strong>de</strong>len wor<strong>de</strong>n<br />

zo veel mogelijk <strong>op</strong> <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> manier gespeld.<br />

• niet bloet maar bloed (zoals bloe<strong>de</strong>n), niet hep maar heb<br />

(zoals heb<strong>be</strong>n), <strong>de</strong> loucheste speler (zoals louche), onmid-<br />

<strong>de</strong>llijk (on+mid<strong>de</strong>l+lijk, zoals mid<strong>de</strong>lbaar)<br />

• hij wordt (zoals hij werkt), breedte (zoals diepte), fietsster<br />

(zoals ar<strong>be</strong>idster), twee bor<strong>de</strong>auxs (zoals ca<strong>de</strong>aus), slaap-<br />

plek (zoals slaapzak en werkplek)<br />

3 ETYMOLOGIE: Veel woor<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n nog helemaal<br />

of ge<strong>de</strong>eltelijk volgens hun oorsprong gespeld. De<br />

spelling gaat dan terug <strong>op</strong> <strong>de</strong> vroegere uitspraak of <strong>op</strong><br />

<strong>de</strong> spelling in <strong>de</strong> taal van herkomst. Voor <strong>de</strong> woor<strong>de</strong>n<br />

waarvoor dit nevenprincipe geldt, zijn er in veel gevallen<br />

g<strong>een</strong> sluiten<strong>de</strong> <strong>regels</strong>.<br />

• gauw naast gouw, lei<strong>de</strong>n naast lij<strong>de</strong>n<br />

• ambt, erwt, logisch, thans<br />

• choqueren, bor<strong>de</strong>aux, louche<br />

• baby, computer, jazz, leasen<br />

• glühwein, ü<strong>be</strong>rhaupt<br />

• ångström, señor<br />

Hieron<strong>de</strong>r staan <strong>de</strong> <strong>regels</strong> voor <strong>de</strong> spelling van <strong>de</strong> klinkers en <strong>de</strong><br />

me<strong>de</strong>klinkers. Daarin wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> bovenstaan<strong>de</strong> principes toegepast<br />

of wordt ervan afgeweken.<br />

5<br />

Klinkers<br />

zie vanaf nummer<br />

Enkele of dub<strong>be</strong>le klinker 4<br />

Accenttekens 11<br />

Uitspraaktekens 15<br />

Klemtoonteken 17<br />

Enkele of dub<strong>be</strong>le klinker<br />

4 Sch<strong>rij</strong>f <strong>de</strong> lange klinkers /aa/, /ee/, /oo/ en /uu/ in <strong>een</strong><br />

gesloten lettergreep dub<strong>be</strong>l en in <strong>een</strong> <strong>op</strong>en lettergreep<br />

enkel. Voor <strong>de</strong> lange klinker /ie/ geldt <strong>de</strong>ze regel<br />

slechts ge<strong>de</strong>eltelijk. In <strong>een</strong> gesloten lettergreep sch<strong>rij</strong>ven<br />

we altijd -ie-, <strong>be</strong>halve in het achtervoegsel -isch. In <strong>een</strong><br />

<strong>op</strong>en lettergreep komt naast <strong>de</strong> spelling -i- ook vaak <strong>de</strong><br />

spelling -ie- voor. Hiervoor zijn g<strong>een</strong> sluiten<strong>de</strong> <strong>regels</strong>.<br />

Voor <strong>de</strong> lange /aa/, /ee/, /oo/ en /uu/ gel<strong>de</strong>n <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rstaan<strong>de</strong><br />

uitzon<strong>de</strong>rings<strong>regels</strong>.<br />

• baas - bazen, heel - helen, koor - koren, stuur - sturen<br />

• /ie/ in gesloten lettergreep: fiets, lief, niet, naast<br />

praktisch<br />

• /ie/ in <strong>op</strong>en lettergreep: figuur, gitaar, juli, ski, taxi,<br />

naast die, gieter, olie, skiester, spiegel<br />

5 Sch<strong>rij</strong>f <strong>de</strong> lange klinker /ee/ dub<strong>be</strong>l aan het ein<strong>de</strong> van<br />

inheemse woor<strong>de</strong>n, en in samenstellingen en afleidingen<br />

met die woor<strong>de</strong>n.<br />

zee - zeevis - overzees - overzeese, twee - tweeling - tweetjes<br />

- tweeën, Heverlee - Heverlees - Heverleese<br />

6 Sch<strong>rij</strong>f <strong>de</strong> lange klinker /ee/ dub<strong>be</strong>l in afleidingen <strong>op</strong><br />

-eeën, -eeër, -ees van uitheemse woor<strong>de</strong>n die g<strong>een</strong><br />

grondwoord <strong>op</strong> /ee/ heb<strong>be</strong>n.<br />

Eur<strong>op</strong>eeër - Eur<strong>op</strong>ees, farizeeën - farizeeër - farizees,<br />

Pyreneeën - Pyrenees<br />

7 MAAR: Sch<strong>rij</strong>f <strong>de</strong> lange klinker /ee/ in <strong>de</strong>ze woor<strong>de</strong>n<br />

met <strong>een</strong> enkel teken in <strong>de</strong> verbogen vorm <strong>op</strong> -ese en in<br />

<strong>de</strong> afleidingen <strong>op</strong> -isme en -isch. → 4<br />

Eur<strong>op</strong>ese, farizese - farizeïsch - farizeïsme, Pyrenese<br />

8 Sch<strong>rij</strong>f <strong>de</strong> lange klinker /oo/ altijd dub<strong>be</strong>l voor <strong>de</strong><br />

me<strong>de</strong>klinker ch, ook in <strong>een</strong> <strong>op</strong>en lettergreep.<br />

goochelaar, loochenen<br />

9 Sch<strong>rij</strong>f <strong>de</strong> lange klinker /uu/ altijd enkel voor <strong>de</strong> me<strong>de</strong>klinker<br />

w, ook in <strong>een</strong> gesloten lettergreep.<br />

afschuw - afschuwelijk, schaduw - schaduwen


10 Sch<strong>rij</strong>f <strong>de</strong> lange klinkers /aa/, /oo/, /ee/, /uu/ dub<strong>be</strong>l in<br />

<strong>de</strong> lettergreep voor <strong>de</strong> achtervoegsels -aard, -aardig<br />

en -achtig. We <strong>be</strong>schouwen die lettergreep als <strong>een</strong> gesloten<br />

lettergreep.<br />

• wreedaard - wreed∙aard, boosaardig - boos∙aardig,<br />

geelachtig - geel∙achtig<br />

• maar: hovaardig (gevormd met -vaardig)<br />

Accenttekens<br />

We gebruiken het accent aigu (´), het accent grave (`) en het<br />

accent circonflexe (ˆ) <strong>op</strong> klinkertekens in woor<strong>de</strong>n van Franse<br />

oorsprong.<br />

11 Sch<strong>rij</strong>f g<strong>een</strong> accenttekens in Franse woor<strong>de</strong>n die in het<br />

Ne<strong>de</strong>rlands gebruikelijk zijn gewor<strong>de</strong>n.<br />

assemblee, bohemien, condoleance, controle, <strong>de</strong>dain,<br />

<strong>de</strong>pot, diner, hotel, invitee (vr.), matinee, prostituee (vr.),<br />

ragout<br />

12 MAAR: Behoud het accentteken <strong>op</strong> <strong>de</strong> e als dat nodig<br />

is voor <strong>de</strong> uitspraak, en <strong>op</strong> het Franse voorzetsel à.<br />

ampère, café, comité, <strong>de</strong>filé, enquête, etagère, invité (m.),<br />

première, procedé, prostitué (m.), scène, twee à drie<br />

13 Behoud alle accenttekens in woor<strong>de</strong>n en woordgroepen<br />

die nog echt als Frans wor<strong>de</strong>n aangevoeld.<br />

à pr<strong>op</strong>os, <strong>be</strong>lle époque, coûte que coûte, dégénéré (m.)/<br />

dégénérée (vr.), déjà vu, délégué (m.)/déléguée (vr.), maître<br />

d’hôtel, spécialité, tête-à-tête<br />

14 Sch<strong>rij</strong>f -ee- in <strong>de</strong> verkleinwoor<strong>de</strong>n van Franse woor<strong>de</strong>n<br />

met <strong>de</strong> slotletter é. → 58, 244<br />

cafeetje (café), clicheetje (cliché), prostitueetje (prostitué of<br />

prostituee)<br />

Uitspraaktekens<br />

In <strong>een</strong> <strong>be</strong>perkt aantal woor<strong>de</strong>n staan er uitspraaktekens <strong>op</strong> <strong>de</strong> e<br />

om <strong>de</strong> juiste uitspraak aan te geven. De é staat voor /ee/: hé. De è<br />

staat voor /è/: hè, bèta, blèren, blèten.<br />

15 Sch<strong>rij</strong>f g<strong>een</strong> uitspraakteken <strong>op</strong> <strong>een</strong> hoofdletter.<br />

Eén rekening voor elke klant.<br />

16 Sch<strong>rij</strong>f in het telwoord <strong>een</strong> uitspraaktekens als het in<br />

<strong>een</strong> gegeven context ook als lidwoord gelezen kan<br />

wor<strong>de</strong>n. Sch<strong>rij</strong>f all<strong>een</strong> uitspraaktekens als die <strong>een</strong> verkeer<strong>de</strong><br />

lezing voorkomen.<br />

met uitspraaktekens<br />

Hij heeft nog één rekening te <strong>be</strong>talen. (naast: Hij heeft nog<br />

<strong>een</strong> rekening te <strong>be</strong>talen.) - Hij heeft zich aan meer dan één<br />

overtreding schuldig gemaakt. (naast: Hij heeft zich aan<br />

meer dan <strong>een</strong> overtreding schuldig gemaakt, het is <strong>een</strong><br />

misd<strong>rij</strong>f.)<br />

6<br />

zon<strong>de</strong>r uitspraaktekens<br />

<strong>een</strong> en an<strong>de</strong>r, <strong>een</strong>maal, <strong>een</strong>meifeest, <strong>een</strong> of meer,<br />

<strong>een</strong>-<strong>op</strong>-<strong>een</strong>relatie<br />

Klemtoonteken<br />

We gebruiken het klemtoonteken (´) <strong>op</strong> klinkertekens om <strong>een</strong><br />

sterke nadruk <strong>op</strong> <strong>een</strong> woord weer te geven (dat is dé <strong>op</strong>lossing) of<br />

om <strong>een</strong> woord in <strong>een</strong> <strong>be</strong>paal<strong>de</strong> context met <strong>de</strong> juiste klemtoon<br />

te lezen.<br />

17 Sch<strong>rij</strong>f klemtoontekens <strong>op</strong> <strong>de</strong> eerste twee letters als u<br />

<strong>een</strong> klinker of tweeklank met twee of meer letters wilt<br />

<strong>be</strong>klemtonen. Bij <strong>de</strong> ij vervalt het twee<strong>de</strong> klemtoonteken<br />

meestal door technische <strong>be</strong>perkingen.<br />

dóén, nίéuwe, blίjven<br />

18 Sch<strong>rij</strong>f g<strong>een</strong> klemtoonteken <strong>op</strong> <strong>een</strong> hoofdletter.<br />

Ié<strong>de</strong>r<strong>een</strong> is aanwezig.<br />

19 Sch<strong>rij</strong>f klemtoontekens als <strong>een</strong> woord in <strong>een</strong> gegeven<br />

context met twee verschillen<strong>de</strong> klemtonen gelezen<br />

kan wor<strong>de</strong>n. Sch<strong>rij</strong>f all<strong>een</strong> klemtoontekens als die <strong>een</strong><br />

verkeer<strong>de</strong> lezing voorkomen.<br />

We zullen met <strong>de</strong>ze nieuwe machine nooit méér adressen<br />

kunnen afdrukken. (naast: We zullen met <strong>de</strong>ze nieuwe machine<br />

nooit meer adressen kunnen afdrukken.) - Er ligt <strong>een</strong><br />

boek vóór jou. (naast: Er ligt <strong>een</strong> boek voor jou.)<br />

Me<strong>de</strong>klinkers<br />

zie vanaf nummer<br />

Gelijkvormigheid 20<br />

Enkele of dub<strong>be</strong>le me<strong>de</strong>klinker 22<br />

Gelijkvormigheid<br />

20 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> woord dat eindigt <strong>op</strong> /t/ of /p/, altijd met<br />

-d- of -b- als die me<strong>de</strong>klinker bij verlenging van het<br />

woord in /d/ of /b/ veran<strong>de</strong>rt. → 2<br />

• boord - boor<strong>de</strong>n, heb - heb<strong>be</strong>n<br />

• uitzon<strong>de</strong>ringen: bij<strong>de</strong>hand - bij<strong>de</strong>hante, Brabant -<br />

Braban<strong>de</strong>r<br />

21 Sch<strong>rij</strong>f <strong>de</strong> /f/ en /s/ aan het ein<strong>de</strong> van <strong>een</strong> woord en<br />

aan het ein<strong>de</strong> van <strong>een</strong> stam of lettergreep altijd met<br />

-f- en -s-, ook als die me<strong>de</strong>klinkers bij verlenging van<br />

het woord in /v/ of /z/ veran<strong>de</strong>ren. → 27<br />

- raaf (niet raav) - raven<br />

- roos (niet rooz) - rozen<br />

- stoof<strong>de</strong> (niet stoov<strong>de</strong>), gestoofd - stoven<br />

- verhuis<strong>de</strong> (niet verhuiz<strong>de</strong>), verhuisd - verhuizen


Enkele of dub<strong>be</strong>le me<strong>de</strong>klinker<br />

22 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> me<strong>de</strong>klinker dub<strong>be</strong>l na <strong>een</strong> korte klinker<br />

als er <strong>op</strong> die me<strong>de</strong>klinker <strong>een</strong> on<strong>be</strong>klemtoon<strong>de</strong> lettergreep<br />

volgt. Het gaat om <strong>de</strong> me<strong>de</strong>klinkers b, d, f, g, k, l, m,<br />

n, p, r, s, t, z en c (uitgesproken als /k/) na <strong>de</strong> korte klinkers<br />

/a/, /e/, /i/, /o/ en /u/.<br />

• aerobiccen, ballen, batikken, biggen, kennissen, kunnen,<br />

notarissen, petten, p<strong>op</strong>pen, quizzen, red<strong>de</strong>n, remmen,<br />

secce (wijn), snorren, tob<strong>be</strong>n, vonnissen, witte;<br />

Arnhemmer, Berchemmenaar, Hilversummer<br />

• uitzon<strong>de</strong>ring: chic, chique, chiquer, chicst<br />

23 MAAR (1): Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> me<strong>de</strong>klinker met <strong>een</strong> enkel<br />

teken in verbogen en vervoeg<strong>de</strong> vormen van woor<strong>de</strong>n<br />

die eindigen <strong>op</strong> -el, -em, -en, -er, -es, -et, -ig, -ik, -il, -it<br />

als die met <strong>een</strong> toonloze /e/, zoals in <strong>de</strong>, of met <strong>een</strong><br />

verzwakte /i/ wor<strong>de</strong>n uitgesproken.<br />

schakelen, a<strong>de</strong>men, rekenen, wapperen, dreumesen,<br />

lemmeten, <strong>be</strong>zigen, leeuweriken, stencilen, kievit - kieviten<br />

(naast kieviet - kievieten); Hattemer<br />

24 MAAR (2): Sch<strong>rij</strong>f <strong>de</strong> -m- met <strong>een</strong> enkel teken in afleidingen<br />

van plaatsnamen met twee lettergrepen die<br />

eindigen <strong>op</strong> -um.<br />

Bussumer, Rottumer<br />

25 Sch<strong>rij</strong>f aan het ein<strong>de</strong> van <strong>een</strong> Ne<strong>de</strong>rlands woord nooit<br />

tweemaal <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> me<strong>de</strong>klinker. Bij uitheemse woor<strong>de</strong>n<br />

kan wel <strong>een</strong> dub<strong>be</strong>le slotme<strong>de</strong>klinker voorkomen. → 3<br />

hij laat (niet laatt zoals werkt), Wannes’ lied (niet Wanness<br />

lied zoals Jans lied)<br />

26 Laat <strong>de</strong> -s- van het achtervoegsel -s of -st weg in woor<strong>de</strong>n<br />

waarvan het grondwoord eindigt <strong>op</strong> <strong>een</strong> sisklank<br />

(/s/, /z/, /sj/, /zj/).<br />

zij is het wijste kind (niet wijsste), iets Belgisch (niet<br />

Belgischs), <strong>de</strong> orthodoxte houding (niet orthodoxste)<br />

Werkwoor<strong>de</strong>n<br />

zie vanaf nummer<br />

Stam 27<br />

Tegenwoordige tijd 28<br />

Verle<strong>de</strong>n tijd 32<br />

Voltooid <strong>de</strong>elwoord 34<br />

Gebie<strong>de</strong>n<strong>de</strong> wijs 36<br />

Engelse werkwoor<strong>de</strong>n 38<br />

7<br />

Stam<br />

Voor <strong>de</strong> vervoeging van <strong>de</strong> werkwoor<strong>de</strong>n gaan we uit van <strong>de</strong><br />

stam.<br />

27 De stam van <strong>een</strong> werkwoord is <strong>de</strong> vorm die we horen<br />

als we <strong>de</strong> uitgang -en (soms -n) van <strong>de</strong> infinitief weglaten.<br />

Als we <strong>de</strong> stam sch<strong>rij</strong>ven, passen we waar nodig <strong>de</strong><br />

<strong>regels</strong> voor <strong>de</strong> spelling van klinkers en me<strong>de</strong>klinkers toe.<br />

→ 4, 20, 21, 25<br />

• -en valt weg: antwoor<strong>de</strong>n - antwoord, douchen - douch,<br />

dromen - droom, hakken - hak, komen - kom (lange /oo/<br />

wordt kort), meppen - mep, poetsen - poets, schrob<strong>be</strong>n<br />

- schrob, skiën - ski, sleeën - slee, straffen - straf, taxiën<br />

- taxi, vegen - veeg, verhuizen - verhuis, wan<strong>de</strong>len -<br />

wan<strong>de</strong>l, zeven - zeef<br />

• -n valt weg: doen - doe, gaan - ga, oliën - olie, zien - zie<br />

Tegenwoordige tijd<br />

28 Gebruik voor <strong>de</strong> eerste persoon enkelvoud <strong>de</strong> stam.<br />

ik antwoord, ik dweil, ik hark, ik word<br />

29 Gebruik voor <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> en <strong>de</strong>r<strong>de</strong> persoon enkelvoud<br />

<strong>de</strong> stam + t. Pas waar nodig <strong>de</strong> <strong>regels</strong> voor <strong>de</strong> spelling van<br />

klinkers en me<strong>de</strong>klinkers toe. → 4, 20, 21, 25<br />

jij antwoordt, jij dweilt, jij gaat, het ge<strong>be</strong>urt, zij harkt, u kaart,<br />

u laat, hij schrobt, hij skiet, het vliegtuig taxiet, hij verhuist,<br />

dat verkleurt, hij wordt, wordt u, u zeeft<br />

30 MAAR: Sch<strong>rij</strong>f g<strong>een</strong> -t als het werkwoord voor het<br />

on<strong>de</strong>rwerp je of jij staat.<br />

zon<strong>de</strong>r -t<br />

antwoord jij - Antwoord je <strong>op</strong> alle vragen? - hark jij<br />

toch met -t<br />

Wordt je zoon ziek? (niet je maar je zoon is on<strong>de</strong>rwerp in<br />

<strong>de</strong>ze zin)<br />

31 Gebruik voor <strong>de</strong> eerste, twee<strong>de</strong> en <strong>de</strong>r<strong>de</strong> persoon<br />

meervoud <strong>de</strong> stam + en (of n). Dat is <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> vorm als<br />

<strong>de</strong> infinitief.<br />

wij antwoor<strong>de</strong>n, wij doen, jullie dweilen, wij harken, zij<br />

wor<strong>de</strong>n, zij zien<br />

Verle<strong>de</strong>n tijd<br />

In <strong>de</strong> verle<strong>de</strong>n tijd is er <strong>een</strong> on<strong>de</strong>rscheid tussen regelmatige en<br />

onregelmatige werkwoor<strong>de</strong>n. Werkwoor<strong>de</strong>n zijn regelmatig als<br />

ze in <strong>de</strong> verle<strong>de</strong>n tijd <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> stam heb<strong>be</strong>n als in <strong>de</strong> tegenwoordige<br />

tijd (dweil - dweil<strong>de</strong>, hark - harkte). Ze zijn onregelmatig als<br />

klinkers of me<strong>de</strong>klinkers veran<strong>de</strong>ren, waardoor er <strong>een</strong> aparte<br />

stam voor <strong>de</strong> verle<strong>de</strong>n tijd is (vraag - vroeg, <strong>de</strong>nk - dacht). Voor<br />

<strong>de</strong> vorm van die verle<strong>de</strong>ntijdsstam zijn g<strong>een</strong> sluiten<strong>de</strong> <strong>regels</strong> te<br />

geven.


32 Voeg bij <strong>een</strong> regelmatig werkwoord -te(n) aan <strong>de</strong> stam<br />

toe als <strong>de</strong> eindklank van <strong>de</strong> stam <strong>een</strong> van <strong>de</strong> stemloze<br />

me<strong>de</strong>klinkers van ‘t kofschip (/t/, /k/, /f/, /s/, /ch/, /p/) of<br />

<strong>de</strong> stemloze me<strong>de</strong>klinker /sj/, zoals in lunchen, is. Voeg<br />

in <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re gevallen -<strong>de</strong>(n) toe.<br />

met -te(n)<br />

ik blafte, ik harkte, jij kaartte, jij kuchte, ze lunchte, hij<br />

poetste, zij ritste, wij trapten<br />

met -<strong>de</strong>(n)<br />

ik antwoord<strong>de</strong>, jij dweil<strong>de</strong>, jij fondu<strong>de</strong>, hij grom<strong>de</strong>, hij<br />

schrob<strong>de</strong>, hij skie<strong>de</strong>, wij taxie<strong>de</strong>n, zij verhuis<strong>de</strong>n, zij zeef<strong>de</strong>n<br />

33 Gebruik bij <strong>een</strong> onregelmatig werkwoord voor het<br />

enkelvoud <strong>de</strong> verle<strong>de</strong>ntijdsstam. Voeg voor het meervoud<br />

-en aan die stam toe. Bij <strong>de</strong> in <strong>de</strong> standaardtaal<br />

weinig geschreven vormen ge en gij k<strong>rij</strong>gt het werkwoord<br />

<strong>de</strong> uitgang -t.<br />

• ik bad, ik dacht, jij kocht, u kwam, hij sprak, hij zweeg, wij<br />

dachten, jullie kochten, zij zwegen<br />

• met lange /aa/ in <strong>de</strong> meervoudsvorm: wij ba<strong>de</strong>n,<br />

jullie kwamen, zij spraken<br />

• gij liept, liept gij, ge vondt, vondt ge<br />

Voltooid <strong>de</strong>elwoord<br />

Bij het voltooid <strong>de</strong>elwoord is er zoals in <strong>de</strong> verle<strong>de</strong>n tijd <strong>een</strong><br />

on<strong>de</strong>rscheid tussen regelmatige en onregelmatige werkwoor<strong>de</strong>n.<br />

Voltooi<strong>de</strong> <strong>de</strong>elwoor<strong>de</strong>n van onregelmatige werkwoor<strong>de</strong>n<br />

heb<strong>be</strong>n meestal <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> klinker- en me<strong>de</strong>klinkerwisselingen als<br />

in <strong>de</strong> verle<strong>de</strong>ntijdsstam (gezocht), maar eindigen in veel gevallen<br />

niet <strong>op</strong> -t of -d, maar <strong>op</strong> -en (gel<strong>op</strong>en, gevon<strong>de</strong>n). Voor <strong>de</strong> vorm<br />

van die voltooi<strong>de</strong> <strong>de</strong>elwoor<strong>de</strong>n zijn g<strong>een</strong> sluiten<strong>de</strong> <strong>regels</strong> te<br />

geven.<br />

34 Voeg bij regelmatige werkwoor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> uitgang -t aan<br />

<strong>de</strong> stam toe als <strong>de</strong> verle<strong>de</strong>n tijd eindigt <strong>op</strong> -te(n).<br />

Voeg <strong>de</strong> uitgang -d toe als <strong>de</strong> verle<strong>de</strong>n tijd eindigt <strong>op</strong><br />

-<strong>de</strong>(n). → 25, 32<br />

met -t<br />

ik heb geharkt (zoals harkte), ik heb gekaart (zoals kaartte),<br />

ik heb <strong>be</strong>straft (zoals <strong>be</strong>strafte)<br />

met -d<br />

dat is ge<strong>be</strong>urd (zoals ge<strong>be</strong>ur<strong>de</strong>), ik heb gedweild (zoals<br />

dweil<strong>de</strong>), ik heb gekrabd (zoals krab<strong>de</strong>), ik heb geskied (zoals<br />

skie<strong>de</strong>), dat is verkleurd (zoals verkleur<strong>de</strong>)<br />

35 Verbuig <strong>een</strong> voltooid <strong>de</strong>elwoord zoals <strong>een</strong> bijvoeglijk<br />

naamwoord als het bijvoeglijk wordt gebruikt. Pas<br />

waar nodig <strong>de</strong> <strong>regels</strong> voor <strong>de</strong> spelling van klinkers en<br />

me<strong>de</strong>klinkers toe. → 4, 22<br />

<strong>de</strong> <strong>be</strong>zette stad, <strong>de</strong> gedweil<strong>de</strong> vloer, <strong>de</strong> gekle<strong>de</strong> man, <strong>de</strong><br />

ontblote rug, het verwachte kind<br />

8<br />

Gebie<strong>de</strong>n<strong>de</strong> wijs<br />

36 Gebruik <strong>de</strong> stam van het werkwoord. De meervoudsvorm<br />

stam + t komt all<strong>een</strong> nog voor in vaste verbindingen.<br />

• Ga naar huis. - Word vandaag nog lid. - Leid je ploeg naar<br />

<strong>de</strong> t<strong>op</strong>. - Meld u morgen aan.<br />

• Komt allen tezamen. - Bezint eer ge <strong>be</strong>gint.<br />

37 Gebruik <strong>de</strong> vorm van <strong>de</strong> tegenwoordige tijd als het<br />

on<strong>de</strong>rwerp van <strong>de</strong> gebie<strong>de</strong>n<strong>de</strong> wijs is uitgedrukt.<br />

Meldt u zich morgen aan. - Kom jij <strong>een</strong>s hier.<br />

Engelse werkwoor<strong>de</strong>n<br />

38 HOOFDREGEL 1: De stam van <strong>een</strong> Engels werkwoord is<br />

in het Ne<strong>de</strong>rlands gelijk aan <strong>de</strong> stam van het oorspronkelijke<br />

Engelse werkwoord. Behoud <strong>de</strong> e in <strong>de</strong><br />

spelling van <strong>de</strong> stam als <strong>de</strong> Engelse stam eindigt <strong>op</strong> -e.<br />

cruise, <strong>de</strong>lete, fax, lease, outsource, save, shampoo, upgra<strong>de</strong><br />

39 UITZONDERING 1: Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> enkele me<strong>de</strong>klinker als<br />

<strong>de</strong> Engelse stam eindigt <strong>op</strong> <strong>een</strong> dub<strong>be</strong>le me<strong>de</strong>klinker.<br />

flos (Eng. floss), gril (Eng. grill), volleybal (afgeleid van het<br />

Engelse zelfstandig naamwoord volleyball)<br />

40 MAAR: Behoud <strong>de</strong> dub<strong>be</strong>le me<strong>de</strong>klinker als <strong>de</strong> voorafgaan<strong>de</strong><br />

klinker <strong>op</strong> zijn Engels wordt uitgesproken.<br />

baseball (afgeleid van het Engelse zelfstandig naamwoord<br />

baseball), pass (Eng. pass)<br />

41 UITZONDERING 2: Verdub<strong>be</strong>l <strong>de</strong> o en verwij<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />

eind-e als <strong>de</strong> Engelse stam in <strong>de</strong> laatste uitgesproken<br />

lettergreep <strong>een</strong> lange /oo/ heeft.<br />

scoor (Eng. score), promoot (Eng. promote)<br />

42 UITZONDERING 3: Sch<strong>rij</strong>f -el als <strong>de</strong> Engelse stam eindigt<br />

<strong>op</strong> -le.<br />

googel (Eng. google), scrab<strong>be</strong>l (Eng. scrabble)<br />

43 HOOFDREGEL 2: Vervoeg Engelse werkwoor<strong>de</strong>n zoals<br />

regelmatige Ne<strong>de</strong>rlandse werkwoor<strong>de</strong>n. → 28-32, 34-<br />

37<br />

- ik bar<strong>be</strong>cue, jij bar<strong>be</strong>cuet, wij bar<strong>be</strong>cueën, hij bar<strong>be</strong>cue<strong>de</strong>,<br />

zij heb<strong>be</strong>n gebar<strong>be</strong>cued<br />

- ik fax, jij faxt, wij faxen, hij faxte, zij heb<strong>be</strong>n gefaxt<br />

- ik lobby, jij lobbyt, wij lobbyen, hij lobby<strong>de</strong>, zij heb<strong>be</strong>n<br />

gelobbyd<br />

- ik spray, jij sprayt, wij sprayen, hij spray<strong>de</strong>, zij heb<strong>be</strong>n<br />

gesprayd


- ik upgra<strong>de</strong>, jij upgra<strong>de</strong>t (/upgreet/), wij upgra<strong>de</strong>n, hij<br />

upgra<strong>de</strong><strong>de</strong> (/upgree<strong>de</strong>/), zij heb<strong>be</strong>n geüpgra<strong>de</strong>d<br />

(/ge·upgreet/)<br />

- ik volleybal, jij volleybalt, wij volleyballen, hij volleybal<strong>de</strong>,<br />

zij heb<strong>be</strong>n gevolleybald<br />

- ik baseball, jij baseballt, wij baseballen, hij baseball<strong>de</strong>, zij<br />

heb<strong>be</strong>n gebaseballd<br />

- ik googel, jij googelt, wij googelen, hij googel<strong>de</strong>, zij heb-<br />

<strong>be</strong>n gegoogeld<br />

- ik scoor, jij scoort, wij scoren, hij scoor<strong>de</strong>, zij heb<strong>be</strong>n<br />

gescoord<br />

44 Als <strong>de</strong> eindme<strong>de</strong>klinker van <strong>de</strong> stam zowel stemloos<br />

als stemheb<strong>be</strong>nd kan wor<strong>de</strong>n uitgesproken, is in <strong>de</strong><br />

verle<strong>de</strong>n tijd en het voltooid <strong>de</strong>elwoord zowel <strong>de</strong><br />

vorm met -t als die met -d correct. → 32, 34<br />

- ik bridge, wij bridgeten/bridge<strong>de</strong>n, wij heb<strong>be</strong>n gebridget/<br />

gebridged<br />

- ik brief, wij brieften/brief<strong>de</strong>n, wij heb<strong>be</strong>n gebrieft/<br />

gebriefd<br />

- ik cruise, wij cruiseten/cruise<strong>de</strong>n, wij heb<strong>be</strong>n gecruiset/<br />

gecruised<br />

- ik golf, wij golften/golf<strong>de</strong>n, wij heb<strong>be</strong>n gegolft/gegolfd<br />

- ik house, wij houseten/house<strong>de</strong>n, wij heb<strong>be</strong>n gehouset/<br />

gehoused<br />

- ik lease, wij leaseten/lease<strong>de</strong>n, wij heb<strong>be</strong>n geleaset/<br />

geleased<br />

Zelfstandige naamwoor<strong>de</strong>n<br />

zie vanaf nummer<br />

Bezitsvormen 45<br />

Meervou<strong>de</strong>n 48<br />

Verkleinwoor<strong>de</strong>n 53<br />

Bezitsvormen<br />

45 Sch<strong>rij</strong>f <strong>de</strong> <strong>be</strong>zits-s aan het grondwoord vast als die<br />

combinatie niet verkeerd kan wor<strong>de</strong>n uitgesproken.<br />

• het woord eindigt <strong>op</strong> <strong>een</strong> me<strong>de</strong>klinker: Joliens tas,<br />

niemands knecht, Piets pan, va<strong>de</strong>rs jas<br />

• het woord eindigt <strong>op</strong> <strong>een</strong> niet-uitgesproken me<strong>de</strong>-<br />

klinker (<strong>be</strong>halve <strong>de</strong> s → 47): Desprezs compositie,<br />

Delvauxs oeuvre, Rogers fiets, Sarahs jurk<br />

• het woord eindigt <strong>op</strong> <strong>een</strong> toonloze /e/, zoals in <strong>de</strong>:<br />

Belgiës troeven, tantes theekransje<br />

• het woord eindigt <strong>op</strong> <strong>een</strong> combinatie van klinker-<br />

tekens die tot <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> lettergreep <strong>be</strong>horen: Disneys<br />

meesterwerk, Dubais haven, grootmoes stoel,<br />

Reyne<strong>be</strong>aus boek<br />

• het woord eindigt <strong>op</strong> -é: Hergés strips, Aimés hart<br />

9<br />

46 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> apostrof voor <strong>de</strong> <strong>be</strong>zits-s als <strong>de</strong> combinatie<br />

zon<strong>de</strong>r apostrof verkeerd kan wor<strong>de</strong>n uitgesproken.<br />

Dat is het geval als het woord eindigt <strong>op</strong> <strong>een</strong> lettergreep<br />

met <strong>een</strong> enkele a, e (als /ee/ uitgesproken), i, o, u of y.<br />

baby’s nieuwe kleertjes, Chloë’s kud<strong>de</strong>, Dalí’s snor, ma’s<br />

goe<strong>de</strong> raad, Manu’s offerte, Mia’s succes, Pele’s drib<strong>be</strong>l,<br />

Romeo’s lief<strong>de</strong>, Yoko’s stem<br />

47 Laat <strong>de</strong> <strong>be</strong>zits-s weg en sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> apostrof als het<br />

grondwoord eindigt <strong>op</strong> <strong>een</strong> sisklank (/s/, /z/, /sj/, /zj/)<br />

of <strong>een</strong> niet-uitgesproken s. → 25<br />

• het woord eindigt in <strong>de</strong> uitspraak <strong>op</strong> /s/, /z/, /sj/ of<br />

/zj/: Felix’ zoon, Flash’ ruimteschip, Iljitsj’ noodlottige<br />

ein<strong>de</strong>, Inez’ kind, Joyce’ boeken, Mulisch’ boek, Peruzovic’<br />

elftal, Wannes’ lied<br />

• het woord eindigt <strong>op</strong> <strong>een</strong> niet-uitgesproken s:<br />

Jacques’ baard, Louis’ hond<br />

Meervou<strong>de</strong>n<br />

48 Sch<strong>rij</strong>f <strong>de</strong> meervoudsuitgang aan het grondwoord<br />

vast als die combinatie niet verkeerd kan wor<strong>de</strong>n<br />

uitgesproken. Pas waar nodig <strong>de</strong> <strong>regels</strong> voor <strong>de</strong> spelling<br />

van klinkers en me<strong>de</strong>klinkers toe. → 4, 22<br />

• het woord eindigt <strong>op</strong> <strong>een</strong> me<strong>de</strong>klinker: clubs,<br />

han<strong>de</strong>n, Hunnen, lasers, leraren, sokken<br />

• het woord eindigt <strong>op</strong> <strong>een</strong> niet-uitgesproken me<strong>de</strong>-<br />

klinker: ayatollahs, <strong>de</strong> Dutrouxs<br />

• het woord eindigt <strong>op</strong> <strong>een</strong> toonloze /e/, zoals in <strong>de</strong>:<br />

campagnes, lentes, wei<strong>de</strong>n<br />

• het woord eindigt <strong>op</strong> <strong>een</strong> combinatie van klinker-<br />

tekens die tot <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> lettergreep <strong>be</strong>horen: bonsais,<br />

cowboys, hindoes, koffies, logees, niveaus<br />

• het woord eindigt <strong>op</strong> é: cafés, logés<br />

49 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> apostrof voor <strong>de</strong> meervoudsuitgang als<br />

<strong>de</strong> combinatie zon<strong>de</strong>r apostrof verkeerd kan wor<strong>de</strong>n<br />

uitgesproken. Dat is het geval als het woord eindigt <strong>op</strong><br />

<strong>een</strong> lettergreep met <strong>een</strong> enkele a, e (als /ee/ uitgesproken),<br />

i, o, u of y.<br />

accu’s, <strong>de</strong> Allen<strong>de</strong>’s, auto’s, duo’s, hobby’s, <strong>op</strong>a’s, petunia’s,<br />

taxi’s<br />

50 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> apostrof voor <strong>de</strong> meervoudsuitgang van<br />

<strong>een</strong> cijfer, initiaalwoord, losse letter of symbool. → 173<br />

a’s, A4’s, &’en, gsm’s, pc’s


51 Sch<strong>rij</strong>f het meervoud van grondwoor<strong>de</strong>n <strong>op</strong> -ie als<br />

-ieën als <strong>de</strong> -ie <strong>be</strong>klemtoond is. Sch<strong>rij</strong>f -iën als <strong>de</strong> -ie<br />

on<strong>be</strong>klemtoond is.<br />

klemtoon <strong>op</strong> <strong>de</strong> -ie<br />

categorieën, fantasieën, knieën, theorieën<br />

g<strong>een</strong> klemtoon <strong>op</strong> <strong>de</strong> -ie<br />

bacteriën, evangeliën, oliën, poriën<br />

52 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> meervouds-n bij woor<strong>de</strong>n zoals alle, <strong>be</strong>i<strong>de</strong>,<br />

<strong>de</strong>gene, enkele, meeste, sommige, vele als ze naar<br />

personen verwijzen én zelfstandig wor<strong>de</strong>n gebruikt.<br />

Sch<strong>rij</strong>f g<strong>een</strong> meervouds-n als niet aan <strong>be</strong>i<strong>de</strong> voorwaar<strong>de</strong>n<br />

is voldaan.<br />

met meervouds-n<br />

De boeren gingen <strong>be</strong>i<strong>de</strong>n naar <strong>de</strong> markt. Volgens sommigen<br />

waren het g<strong>een</strong> boeren maar <strong>op</strong>lichters.<br />

zon<strong>de</strong>r meervouds-n<br />

Bei<strong>de</strong> boeren gingen naar <strong>de</strong> markt.<br />

De vroege boeren heb<strong>be</strong>n <strong>een</strong> <strong>be</strong>tere plaats dan <strong>de</strong> late (late<br />

is niet zelfstandig maar bijvoeglijk gebruikt: je kunt er <strong>de</strong><br />

late boeren van maken).<br />

Bei<strong>de</strong> koeien liepen naar hun stal.<br />

De koeien liepen <strong>be</strong>i<strong>de</strong> naar hun stal.<br />

Boer en koe sukkel<strong>de</strong>n <strong>be</strong>i<strong>de</strong> in <strong>de</strong> sloot.<br />

Verkleinwoor<strong>de</strong>n<br />

53 VOORAF: Ga voor <strong>de</strong> spelling van het verkleinwoord<br />

uit van het grondwoord. Een grondwoord met <strong>een</strong><br />

vormvariant heeft meestal ook twee verkleinwoor<strong>de</strong>n. → 1<br />

• kat - katje, kind - kindje<br />

• grondwoord met vormvariant: bladzij(<strong>de</strong>) - bladzijtje<br />

en bladzij<strong>de</strong>tje; chocola(<strong>de</strong>) - chocolaatje;<br />

envel<strong>op</strong>(pe) - envel<strong>op</strong>je en envel<strong>op</strong>petje<br />

54 HOOFDREGEL: Sch<strong>rij</strong>f het achtervoegsel aan het<br />

grondwoord vast. Deze regel geldt ook voor <strong>de</strong> meeste<br />

Franse l<strong>een</strong>woor<strong>de</strong>n, maar soms kan <strong>een</strong> Frans grondwoord<br />

verne<strong>de</strong>rlandst wor<strong>de</strong>n en zijn er twee verkleinwoor<strong>de</strong>n.<br />

Pas waar nodig <strong>de</strong> <strong>regels</strong> voor <strong>de</strong> spelling van<br />

klinkers en me<strong>de</strong>klinkers toe. → 4, 22, 56<br />

• dalletje, bonnetje, cakeje, cd-rommetje, glaasje, jockeytje,<br />

leerlingetje, mensje, probleempje, lasertje, scheepje,<br />

stewar<strong>de</strong>ssje, webcammetje, zeefje<br />

• met Frans grondwoord: cognacje, crèmepje, dinertje,<br />

eau <strong>de</strong> toiletteje, entrecoteje, souvenirtje, tournedostje<br />

• uitzon<strong>de</strong>ring: jongen - jongetje<br />

55 Laat bij verkleinwoor<strong>de</strong>n met het achtervoegsel -kje<br />

<strong>de</strong> g van het grondwoord weg.<br />

ketting - kettinkje<br />

10<br />

56 Verne<strong>de</strong>rlands het verkleinwoord van Franse grondwoor<strong>de</strong>n<br />

<strong>op</strong> -a<strong>de</strong>, -ave, -ffe, -ine, -tte, -ule, -ure, -ute als<br />

<strong>de</strong> eind-e in het verkleinwoord niet wordt uitgesproken.<br />

Pas <strong>de</strong> hoofdregel toe als <strong>de</strong> eind-e in het verkleinwoord<br />

wél wordt uitgesproken. → 54<br />

- karbona<strong>de</strong> - karbonaadje (naast: karbona<strong>de</strong>tje)<br />

- enclave - enclaafje (naast: enclavetje)<br />

- machine - machientje (naast: machinetje)<br />

- mascotte - mascotje (naast: mascottetje)<br />

- brunette - brunetje (naast: brunettetje)<br />

- brochure - brochuurtje (naast: brochuretje)<br />

57 Voeg -je toe als het Franse grondwoord eindigt <strong>op</strong> <strong>een</strong><br />

niet-uitgesproken t of d.<br />

biscuit - biscuitje, boulevard - boulevardje, <strong>de</strong>pot - <strong>de</strong>potje,<br />

restaurant - restaurantje<br />

58 Sch<strong>rij</strong>f het klinkerteken dub<strong>be</strong>l als het grondwoord<br />

eindigt <strong>op</strong> <strong>een</strong> lange klinker die met één klinkerteken<br />

wordt geschreven. De é verliest daarbij het accent en <strong>de</strong> i<br />

wordt ie. → 14, 244<br />

auto - autootje, café - cafeetje, <strong>de</strong>mo - <strong>de</strong>mootje, facsimile<br />

- facsimileetje, oma - omaatje, paraplu - parapluutje, taxi<br />

- taxietje<br />

59 Gebruik <strong>een</strong> apostrof in het verkleinwoord als het<br />

grondwoord eindigt <strong>op</strong> <strong>een</strong> y (na <strong>een</strong> me<strong>de</strong>klinker en<br />

uitgesproken als /ie/) of <strong>een</strong> u (uitgesproken als /oe/).<br />

→ 245<br />

baby - baby’tje, tiramisu - tiramisu’tje<br />

60 Gebruik <strong>een</strong> apostrof in het verkleinwoord als het<br />

grondwoord <strong>een</strong> cijfer, initiaalwoord of losse letter is.<br />

→ 173, 245<br />

2’tje, A4’tje, cd’tje, e’tje, m’etje<br />

61 Gebruik <strong>een</strong> apostrof in het verkleinwoord als het<br />

grondwoord <strong>een</strong> letterwoord of verkorting is die met<br />

<strong>een</strong> of meer hoofdletters wordt geschreven. → 179, 245<br />

die eeuwige FAQ’jes, ons Benelux’je<br />

Hoofdletters<br />

Hoofd<strong>regels</strong><br />

zie vanaf nummer<br />

62<br />

Persoonsnamen 66<br />

Aanspreekvormen,<br />

functie<strong>be</strong>namingen en titulatuur<br />

78<br />

Heilige namen en <strong>be</strong>grippen 81


Aard<strong>rij</strong>kskundige namen 87<br />

Talen en dialecten 94<br />

Volkeren, etnische en religieuze<br />

groepen<br />

99<br />

Stromingen 105<br />

Perio<strong>de</strong>s 108<br />

Historische ge<strong>be</strong>urtenissen 111<br />

Feestdagen en an<strong>de</strong>re bijzon<strong>de</strong>re<br />

dagen<br />

112<br />

Instanties, <strong>be</strong>d<strong>rij</strong>ven en<br />

organisaties<br />

114<br />

Merken 117<br />

Titels 119<br />

Duitse woor<strong>de</strong>n 123<br />

Letteraanduidingen 125<br />

Hoofd<strong>regels</strong><br />

62 HOOFDREGEL 1: Sch<strong>rij</strong>f het eerste woord van <strong>een</strong> zin<br />

met <strong>een</strong> hoofdletter.<br />

Mijn gsm is gestolen.<br />

Tv-kijken is ontspannend.<br />

63 MAAR (1): Sch<strong>rij</strong>f het twee<strong>de</strong> woord van <strong>een</strong> zin met<br />

<strong>een</strong> hoofdletter als het eerste woord van <strong>de</strong> zin met<br />

<strong>een</strong> apostrof <strong>be</strong>gint.<br />

’k Beg<strong>rij</strong>p er niets van.<br />

’s Winters is het vroeg donker.<br />

’t Is heerlijk als <strong>de</strong> zon schijnt.<br />

64 MAAR (2): Sch<strong>rij</strong>f g<strong>een</strong> hoofdletter als <strong>de</strong> zin <strong>be</strong>gint<br />

met <strong>een</strong> cijfer of symbool.<br />

67 personen wer<strong>de</strong>n geëvacueerd.<br />

$ is het dollarteken.<br />

65 HOOFDREGEL 2: Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> eigennaam met <strong>een</strong><br />

hoofdletter, <strong>een</strong> soortnaam met <strong>een</strong> kleine letter.<br />

De on<strong>de</strong>rstaan<strong>de</strong> <strong>regels</strong> verdui<strong>de</strong>lijken het vaak subtiele<br />

on<strong>de</strong>rscheid tussen eigennaam en soortnaam.<br />

met hoofdletter<br />

Rob Jansen, Ro<strong>de</strong> Kruis, Amsterdam<br />

zon<strong>de</strong>r hoofdletter<br />

jongeman, hulporganisatie, hoofdstad<br />

Persoonsnamen<br />

66 Sch<strong>rij</strong>f voor- en familienamen en <strong>de</strong> initialen van personen<br />

met <strong>een</strong> hoofdletter.<br />

Simon Carmiggelt, A.M.G. Schmidt<br />

11<br />

67 Gebruik in Belgische familienamen bij losse voorzetsels<br />

en lidwoor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> sch<strong>rij</strong>fwijze uit het geboorteregister.<br />

mevrouw Van <strong>de</strong>n Bossche, Anna Van <strong>de</strong>n Bossche,<br />

A. Van <strong>de</strong>n Bossche, mevrouw De Jaeger-Van <strong>de</strong>n Bossche<br />

68 Sch<strong>rij</strong>f in Ne<strong>de</strong>rlandse familienamen losse voorzetsels<br />

en lidwoor<strong>de</strong>n klein als er <strong>een</strong> voornaam, initiaal of<br />

an<strong>de</strong>re familienaam aan voorafgaat.<br />

mevrouw Van <strong>de</strong>n Bossche, Anna van <strong>de</strong>n Bossche,<br />

A. van <strong>de</strong>n Bossche, mevrouw De Jaeger-van <strong>de</strong>n Bossche,<br />

Anna <strong>de</strong> Jaeger-van <strong>de</strong>n Bossche<br />

69 Sch<strong>rij</strong>f personificaties van abstracte <strong>be</strong>grippen met<br />

<strong>een</strong> hoofdletter.<br />

Jan Modaal, Koning Winter, Moe<strong>de</strong>r Aar<strong>de</strong>, Va<strong>de</strong>rtje Tijd<br />

70 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> persoonsnaam klein als die niet meer naar<br />

<strong>de</strong> persoon zelf verwijst, maar naar personen met <strong>een</strong><br />

<strong>be</strong>paal<strong>de</strong> eigenschap.<br />

<strong>een</strong> nieuwsgierig aagje, <strong>een</strong> bob, <strong>een</strong> casanova, <strong>een</strong> vrolijke<br />

frans, <strong>een</strong> brave hendrik, <strong>de</strong> ware jakob, <strong>een</strong> ongelovige<br />

thomas<br />

71 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> persoonsnaam klein als we die gebruiken<br />

om <strong>een</strong> voorwerp of <strong>een</strong> an<strong>de</strong>re zaak te <strong>be</strong>noemen.<br />

→ 75, 76<br />

alzheimer, <strong>een</strong> bintje, <strong>een</strong> col<strong>be</strong>rt, <strong>een</strong> diesel, hodgkin<br />

72 MAAR: Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> persoonsnaam met <strong>een</strong> hoofdletter<br />

als <strong>de</strong> zaak waarnaar <strong>de</strong> naam verwijst, het product<br />

is van <strong>de</strong> ar<strong>be</strong>id of creativiteit van <strong>de</strong> genoem<strong>de</strong><br />

persoon, bijvoor<strong>be</strong>eld <strong>een</strong> schil<strong>de</strong><strong>rij</strong>, <strong>een</strong> boek, <strong>een</strong><br />

kledingstuk of vervoermid<strong>de</strong>l dat <strong>een</strong> persoonsnaam<br />

als merknaam heeft. → 117<br />

<strong>een</strong> Chanel, <strong>een</strong> Ford, <strong>de</strong> Mercator, <strong>de</strong> nieuwe Mulisch,<br />

<strong>een</strong> Ru<strong>be</strong>ns<br />

73 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> samenstelling met <strong>een</strong> persoonsnaam met<br />

<strong>een</strong> hoofdletter.<br />

Erasmushogeschool, het Marshallplan (het hulpverleningsplan<br />

na <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Wereldoorlog), Mozartjaar,<br />

Philipslamp, Shakespearedrama<br />

74 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> samenstelling met <strong>een</strong> persoonsnaam<br />

klein als die niet meer rechtstreeks naar <strong>de</strong> persoon in<br />

kwestie zelf verwijst.<br />

argusogen, <strong>een</strong> marshallplan (<strong>een</strong> groots <strong>op</strong>gezet<br />

hulpverleningsplan), molotovcocktail, mattheuseffect


75 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> samenstelling met <strong>de</strong> naam van <strong>een</strong> uitvin<strong>de</strong>r<br />

of ont<strong>de</strong>kker klein. → 71<br />

alzheimerpatiënt, co<strong>op</strong>ertest, dieselmotor, downsyndroom,<br />

steinerschool<br />

76 MAAR: Behoud <strong>de</strong> hoofdletter als u <strong>de</strong> naam los gebruikt<br />

om expliciet naar <strong>de</strong> uitvin<strong>de</strong>r of ont<strong>de</strong>kker te<br />

verwijzen. → 71<br />

ziekte van Alzheimer, syndroom van Down<br />

77 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> afleiding van <strong>een</strong> persoonsnaam klein.<br />

dantesk, freudiaans, homerisch, marxisme, montignaccen<br />

Aanspreekvormen, functie<strong>be</strong>namingen<br />

en titulatuur<br />

78 Sch<strong>rij</strong>f in <strong>een</strong> tekst aanspreekvormen, functie<strong>be</strong>namingen<br />

en titulatuur klein.<br />

bissch<strong>op</strong>, <strong>de</strong> heer Jansen, dominee, <strong>een</strong> imam, farizeeën,<br />

mevrouw Anna Van<strong>de</strong>n Bossche, minister-presi<strong>de</strong>nt,<br />

pastoor, <strong>de</strong> paus, paus Benedictus XVI, prinses Elisa<strong>be</strong>th,<br />

prof. dr. J. Notelaers, professor Peeters, <strong>een</strong> rabbijn,<br />

secretaris-generaal<br />

79 Sch<strong>rij</strong>f <strong>de</strong> voornaamwoor<strong>de</strong>n u en uw klein. → 85<br />

Ik <strong>be</strong>zorg u het verslag.<br />

80 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> hoofdletter als u iemand met bijzon<strong>de</strong>r<br />

respect aanspreekt.<br />

Heilige Va<strong>de</strong>r (aanspreking van <strong>de</strong> paus), Majesteit<br />

(aanspreking van <strong>een</strong> vorst)<br />

Heilige namen en <strong>be</strong>grippen<br />

81 Sch<strong>rij</strong>f <strong>de</strong> naam van <strong>een</strong> heilig persoon of <strong>een</strong> heilig<br />

<strong>be</strong>grip met <strong>een</strong> hoofdletter. Behoud <strong>de</strong> hoofdletter<br />

in samenstellingen met <strong>de</strong> naam als die nog naar <strong>de</strong><br />

heilige persoon of het heilige <strong>be</strong>grip verwijzen.<br />

• Allah, Ave Maria, Boeddha, Christus, God, Heilige Geest,<br />

<strong>de</strong> Heilige Maagd, Jahweh, Mozes, Onze-Lieve-Vrouw,<br />

Sint-Jakob, Zijn Lichaam<br />

• in samenstellingen: <strong>een</strong> Boeddha<strong>be</strong>eld, <strong>een</strong> Christusfi-<br />

guur, <strong>een</strong> Maria<strong>be</strong>eld, Onze-Lieve-Vrouwekerk<br />

82 Sch<strong>rij</strong>f het woord god klein als het niet naar het<br />

Opperwezen zelf verwijst.<br />

Ze vereert hem als <strong>een</strong> halve god.<br />

12<br />

83 Sch<strong>rij</strong>f samenstellingen met <strong>de</strong> naam voor <strong>een</strong> heilig<br />

persoon of <strong>een</strong> heilig <strong>be</strong>grip klein als ze niet meer<br />

rechtstreeks naar <strong>de</strong> heilige persoon of het heilige<br />

<strong>be</strong>grip verwijzen.<br />

<strong>een</strong> christusdoorn, <strong>een</strong> go<strong>de</strong>ndrank, <strong>een</strong> mariadistel, <strong>een</strong><br />

mozesboom, onzelievevrouwe<strong>be</strong>dstro, <strong>een</strong> sint-jakobsschelp<br />

84 Sch<strong>rij</strong>f afleidingen van <strong>de</strong> naam voor <strong>een</strong> heilig persoon<br />

of <strong>een</strong> heilig <strong>be</strong>grip klein.<br />

god<strong>de</strong>lijk, maag<strong>de</strong>lijk<br />

85 Voornaamwoor<strong>de</strong>n die naar <strong>een</strong> heilig persoon verwijzen,<br />

kunnen <strong>een</strong> hoofdletter k<strong>rij</strong>gen. → 79<br />

Geheiligd zij Uw Naam, Uw Konink<strong>rij</strong>k, Zijn Lichaam<br />

86 Sch<strong>rij</strong>f namen van godsdienstige praktijken en voorwerpen<br />

klein. → 110<br />

<strong>de</strong> biecht, <strong>een</strong> eucharistieviering, <strong>een</strong> hostie, <strong>een</strong> prediking,<br />

<strong>een</strong> psalm, <strong>de</strong> vespers, het v<strong>rij</strong>dagge<strong>be</strong>d<br />

Aard<strong>rij</strong>kskundige namen<br />

87 Sch<strong>rij</strong>f namen van plaatsen, streken, lan<strong>de</strong>n, <strong>be</strong>rgen,<br />

rivieren, woestijnen en hemellichamen met <strong>een</strong><br />

hoofdletter. → 93<br />

• Amsterdam, Centraal-Azië, <strong>de</strong> Dijle, <strong>de</strong> Melkweg,<br />

<strong>de</strong> Mount Everest, Ne<strong>de</strong>rland, <strong>de</strong> Sahara<br />

• in samenstellingen: Los Angelestrip, Melkwegstelsel,<br />

Ne<strong>de</strong>rlandkun<strong>de</strong>, Schel<strong>de</strong>oevers<br />

• in afleidingen: An<strong>de</strong>sachtig, Belgisch, D<strong>een</strong>se dog,<br />

Kaaps viooltje, <strong>een</strong> Leuvenaar, <strong>een</strong> Sri Lankaan,<br />

West-Vlaams<br />

• uitzon<strong>de</strong>ringen in niet-wetenschappelijke teksten:<br />

<strong>de</strong> aar<strong>de</strong>, <strong>de</strong> maan, <strong>de</strong> zon<br />

88 Sch<strong>rij</strong>f aard<strong>rij</strong>kskundige namen klein als ze <strong>een</strong> zaak<br />

<strong>be</strong>noemen.<br />

<strong>een</strong> bor<strong>de</strong>aux, champagne, <strong>een</strong> cognac, <strong>een</strong> sneetje gouda<br />

89 Sch<strong>rij</strong>f samenstellingen en afleidingen met aard<strong>rij</strong>kskundige<br />

namen klein als ze <strong>een</strong> zaak <strong>be</strong>noemen.<br />

• samenstellingen: cognacglas, marsmannetje,<br />

moezelwijn, parmaham<br />

• afleidingen: <strong>een</strong> amsterdammertje, balkaniseren,<br />

<strong>een</strong> <strong>be</strong>lgicisme, <strong>een</strong> bourgondiër, <strong>een</strong> shetlan<strong>de</strong>r (pony)<br />

90 Sch<strong>rij</strong>f samenstellingen met aard<strong>rij</strong>kskundige namen<br />

klein als ze <strong>een</strong> dier- of plantensoort <strong>be</strong>noemen.<br />

alpenviooltje, jerichoroos, noordzeekrab


91 Sch<strong>rij</strong>f namen van windstreken klein.<br />

• het noor<strong>de</strong>n van Italië, het daagt in het oosten<br />

• in afleidingen: noor<strong>de</strong>lijk, oosterse wijsheid, <strong>de</strong> westerse<br />

<strong>be</strong>schaving, zui<strong>de</strong>lijk Afrika<br />

92 Sch<strong>rij</strong>f namen van windstreken met <strong>een</strong> hoofdletter<br />

als ze verwijzen naar <strong>een</strong> geografisch, economisch of<br />

politiek gebied.<br />

<strong>de</strong> verhoudingen tussen Noord en Zuid, het Nabije Oosten,<br />

het Verre Westen<br />

93 Sch<strong>rij</strong>f namen van windstreken met <strong>een</strong> hoofdletter<br />

als ze <strong>de</strong>el uitmaken van <strong>een</strong> aard<strong>rij</strong>kskundige naam.<br />

→ 87, 162<br />

Zuid-Afrika, Zuid-West-Vlaan<strong>de</strong>ren (het zui<strong>de</strong>n van West-<br />

Vlaan<strong>de</strong>ren), Zuidwest-Vlaan<strong>de</strong>ren (het zuidwesten van<br />

Vlaan<strong>de</strong>ren)<br />

Talen en dialecten<br />

94 Sch<strong>rij</strong>f <strong>de</strong> naam van <strong>een</strong> taal of dialect met <strong>een</strong> hoofdletter.<br />

• het Arabisch, het Belgisch-Ne<strong>de</strong>rlands, het Brabants,<br />

het Keltisch, het Luikerwaals, het Marollenfrans,<br />

het New Yorks, het Pol<strong>de</strong>rne<strong>de</strong>rlands, het Verkavelings-<br />

vlaams, het Wit-Russisch<br />

• in samenstellingen: Franssprekend, Ne<strong>de</strong>rlandstalig<br />

• in afleidingen: oer-Engels, on-Ne<strong>de</strong>rlands<br />

• in verbogen vormen: <strong>een</strong> Brabantse tongval,<br />

Duitse romans<br />

95 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> taalnaam die <strong>een</strong> minachten<strong>de</strong> <strong>be</strong>tekenis<br />

heeft, klein.<br />

monnikenlatijn, schoolfrans, st<strong>een</strong>kolenengels<br />

96 Sch<strong>rij</strong>f werkwoor<strong>de</strong>n en zelfstandige naamwoor<strong>de</strong>n<br />

die van taalnamen zijn afgeleid, klein.<br />

arabistiek, keltologie, romanist, verfransing,<br />

verne<strong>de</strong>rlandsen<br />

97 Sch<strong>rij</strong>f elementen als hoog, laat, mid<strong>de</strong>l, nieuw, oud,<br />

plat, standaard en vroeg met <strong>een</strong> hoofdletter in <strong>de</strong><br />

naam van <strong>een</strong> taal of dialect. → 165<br />

het Hoogduits, het Laatlatijn, het Mid<strong>de</strong>lne<strong>de</strong>rlands, het<br />

Nieuwgrieks, Oudfriese literatuur (geschreven in het<br />

Oudfries), Platamsterdams, het Standaardne<strong>de</strong>rlands<br />

98 MAAR: Sch<strong>rij</strong>f elementen als hoog, laat, mid<strong>de</strong>l, nieuw,<br />

oud, plat, standaard en vroeg klein als het geheel niet<br />

naar <strong>een</strong> taalnaam verwijst. → 159<br />

13<br />

laat-Romeinse keizers, oud-Friese sport (folklore uit het<br />

vroegere Friesland), vroeg-Griekse mythen<br />

Volkeren, etnische en religieuze groepen<br />

99 Sch<strong>rij</strong>f <strong>de</strong> naam van <strong>een</strong> <strong>be</strong>volkingsgroep of <strong>een</strong> lid<br />

daarvan met <strong>een</strong> hoofdletter als <strong>de</strong> naam van <strong>een</strong><br />

aard<strong>rij</strong>kskundige naam is afgeleid of als het om <strong>een</strong><br />

specifiek volk gaat. → 104<br />

• <strong>een</strong> Afro-Surinaamse, <strong>een</strong> Inuit, <strong>de</strong> Kelten, <strong>de</strong> Limburgers<br />

• in samenstellingen: Vikingboot, Vlamingenhater<br />

• in afleidingen: anti-Joods, Inca-achtig, Keltisch<br />

100 Sch<strong>rij</strong>f samenstellingen met namen van <strong>be</strong>volkingsgroepen<br />

klein als ze niet meer rechtstreeks naar <strong>de</strong><br />

volkeren verwijzen.<br />

bosjesmannen<strong>rij</strong>st, kozakkendans, textieljood<br />

101 Sch<strong>rij</strong>f spotnamen en bijnamen voor le<strong>de</strong>n van <strong>een</strong><br />

<strong>be</strong>volkingsgroep klein.<br />

• aussie, jap, mof, sinjoor, spaghettivreter, yankee<br />

• in samenstellingen: jappenkamp, moffenvriend,<br />

sinjorenstad<br />

102 Sch<strong>rij</strong>f overkoepelen<strong>de</strong> namen voor le<strong>de</strong>n van etnische<br />

groepen klein.<br />

• <strong>een</strong> blanke, <strong>een</strong> indiaanse, <strong>een</strong> latino, <strong>een</strong> zigeuner<br />

• in samenstellingen: latino-Spaans, zigeunerdans<br />

• in afleidingen: indiaans, zigeunerachtig<br />

103 Sch<strong>rij</strong>f namen van aanhangers van <strong>een</strong> geloofsovertuiging<br />

klein. → 104, 106<br />

• <strong>een</strong> christen, <strong>een</strong> islamiet, <strong>een</strong> jood, <strong>een</strong> katholiek,<br />

<strong>een</strong> protestant<br />

• in samenstellingen: christen<strong>de</strong>mocratie, katholieken-<br />

dag<br />

• in afleidingen: christendom, islamitisch, protestantisme<br />

104 Sch<strong>rij</strong>f woor<strong>de</strong>n die zowel naar <strong>een</strong> lid van <strong>een</strong> <strong>be</strong>volkingsgroep<br />

als naar <strong>een</strong> aanhanger van <strong>een</strong> geloofsovertuiging<br />

kunnen verwijzen met <strong>een</strong> hoofdletter of<br />

met <strong>een</strong> kleine letter, volgens <strong>de</strong> <strong>be</strong>tekenis. → 99, 103<br />

met hoofdletter<br />

<strong>de</strong> gesprekken tussen Jo<strong>de</strong>n en Palestijnen (inwoners van<br />

Israël en Palestina)<br />

zon<strong>de</strong>r hoofdletter<br />

<strong>de</strong> dialoog tussen christenen en jo<strong>de</strong>n (aanhangers van het<br />

christendom en het jo<strong>de</strong>ndom)


Stromingen<br />

105 Sch<strong>rij</strong>f namen van artistieke, culturele, maatschappelijke<br />

en religieuze stromingen klein.<br />

• antiglobalisme, barok, islam, jo<strong>de</strong>ndom, kapitalisme,<br />

renaissance<br />

• in samenstellingen: barokarchitectuur, islamkenner,<br />

renaissancekunst<br />

• in afleidingen: barokkerig, renaissancistisch<br />

106 Sch<strong>rij</strong>f namen van volgelingen van artistieke, culturele,<br />

maatschappelijke en religieuze stromingen klein.<br />

→ 103<br />

calvinist, dadaïst, naturalist, socialist<br />

107 Sch<strong>rij</strong>f eigennamen van kunstenaarscollectieven met<br />

<strong>een</strong> hoofdletter.<br />

Perio<strong>de</strong>s<br />

Bauhaus, Cobra, <strong>de</strong> Nieuwe Zakelijkheid, <strong>de</strong> Tachtigers<br />

108 Sch<strong>rij</strong>f woor<strong>de</strong>n waarmee we <strong>de</strong> tijd in<strong>de</strong>len, zoals<br />

dag<strong>de</strong>len, dagen, maan<strong>de</strong>n en seizoenen, klein.<br />

• januari, lente, maandag, ochtend<br />

• in samenstellingen: herfstvakantie, januari-effect,<br />

ochtendhumeur, v<strong>rij</strong>dagavond<br />

• in afleidingen: lenteachtig, ’s maandags, ochtendlijk<br />

109 Sch<strong>rij</strong>f namen van historische, geologische en an<strong>de</strong>re<br />

perio<strong>de</strong>s klein. In gespecialiseer<strong>de</strong> publicaties kunnen<br />

<strong>de</strong>ze woor<strong>de</strong>n <strong>een</strong> hoofdletter k<strong>rij</strong>gen.<br />

• het computertijdperk, het inter<strong>be</strong>llum, <strong>de</strong> jura,<br />

<strong>de</strong> mid<strong>de</strong>leeuwen, <strong>de</strong> oudheid, <strong>de</strong> prehistorie<br />

• in samenstellingen: k<strong>rij</strong>tperio<strong>de</strong>, oudheidkun<strong>de</strong><br />

• in afleidingen: mid<strong>de</strong>leeuws, prehistorisch<br />

110 Sch<strong>rij</strong>f namen van jaarlijks terugkeren<strong>de</strong> religieuze<br />

perio<strong>de</strong>s klein. → 86<br />

• advent, ramadan, vasten<br />

• in samenstellingen: adventskaars, ramadanfeest,<br />

vastenactie<br />

Historische ge<strong>be</strong>urtenissen<br />

111 Sch<strong>rij</strong>f namen van historische ge<strong>be</strong>urtenissen met <strong>een</strong><br />

hoofdletter.<br />

• <strong>de</strong> Endlösung, <strong>de</strong> Okto<strong>be</strong>rrevolutie,<br />

<strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Wereldoorlog<br />

• in samenstellingen: Eerste Wereldoorlogboeken,<br />

Endlösungslachtoffers<br />

14<br />

Feestdagen en an<strong>de</strong>re bijzon<strong>de</strong>re dagen<br />

112 Sch<strong>rij</strong>f <strong>de</strong> officiële naam van feestdagen en an<strong>de</strong>re<br />

bijzon<strong>de</strong>re dagen met <strong>een</strong> hoofdletter. Sch<strong>rij</strong>f niet-<br />

officiële en informele namen met <strong>een</strong> kleine letter.<br />

met hoofdletter<br />

Chanoeka, Dag van <strong>de</strong> Ar<strong>be</strong>id, Driekoningen, Goe<strong>de</strong> V<strong>rij</strong>dag,<br />

Kerstmis, Moe<strong>de</strong>rdag, Nieuwjaar, Pasen, Suikerfeest, Valentijnsdag,<br />

Werelddierendag<br />

zon<strong>de</strong>r hoofdletter<br />

dierendag, <strong>een</strong>meifeest, kerst, paaszondag, valentijn<br />

113 Sch<strong>rij</strong>f samenstellingen met namen van feestdagen en<br />

an<strong>de</strong>re bijzon<strong>de</strong>re dagen klein.<br />

chanoekafeest, driekoningenbrood, kerstboom, moe<strong>de</strong>rdagca<strong>de</strong>au,<br />

nieuwjaarsreceptie, paasei, valentijnskaartje<br />

Instanties, <strong>be</strong>d<strong>rij</strong>ven en organisaties<br />

114 Sch<strong>rij</strong>f <strong>de</strong> naam van <strong>een</strong> instantie, <strong>een</strong> <strong>be</strong>d<strong>rij</strong>f of <strong>een</strong><br />

organisatie met <strong>een</strong> hoofdletter, tenzij <strong>de</strong> instantie,<br />

het <strong>be</strong>d<strong>rij</strong>f of <strong>de</strong> organisatie <strong>een</strong> an<strong>de</strong>re sch<strong>rij</strong>fwijze<br />

gebruikt.<br />

• <strong>de</strong> Koning Bou<strong>de</strong>wijnstichting, Belgacom, eBay,<br />

<strong>de</strong> Fe<strong>de</strong>rale Overheidsdienst Financiën, General Motors,<br />

het Hof van Cassatie, <strong>de</strong> Minaraad, <strong>de</strong> Senaat,<br />

het Vlaams Ministerie van On<strong>de</strong>rwijs en Vorming,<br />

het Vlaams Parlement<br />

• in samenstellingen: Belgacomme<strong>de</strong>werker, General<br />

Motorspersoneel, <strong>een</strong> Twee<strong>de</strong> Kamerfractie, <strong>een</strong> Vlaams<br />

Parlementslid<br />

115 MAAR (1): Sch<strong>rij</strong>f namen van instanties klein als ze<br />

gebruikt wor<strong>de</strong>n als <strong>een</strong> soortnaam, bijvoor<strong>be</strong>eld in<br />

<strong>een</strong> omsch<strong>rij</strong>ving, <strong>een</strong> niet-officiële naam of <strong>een</strong> meervoudsvorm.<br />

• het gerecht, <strong>een</strong> Duits ministerie, <strong>de</strong> Vlaamse ministeries,<br />

<strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse overheid, het Italiaanse parlement, <strong>de</strong><br />

parlementen van België, <strong>de</strong> senaat in <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten<br />

• in samenstellingen: <strong>een</strong> ministeriegebouw,<br />

<strong>een</strong> Italiaans parlementslid<br />

116 MAAR (2): Sch<strong>rij</strong>f namen van instanties klein als ze<br />

gebruikt wor<strong>de</strong>n als <strong>een</strong> soortnaam die verwijst naar<br />

instanties met <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> <strong>be</strong>voegdheid.<br />

Merken<br />

<strong>een</strong> college van burgemeester en schepenen - het college<br />

van burgemeester en schepenen van Leuven; <strong>een</strong> hof van<br />

assisen - het hof van assisen van Gent<br />

117 Sch<strong>rij</strong>f merknamen met <strong>een</strong> hoofdletter, tenzij <strong>de</strong><br />

naamgever <strong>een</strong> an<strong>de</strong>re sch<strong>rij</strong>fwijze heeft gekozen.


• Bacardi Breezer, Coca-Cola, Dafalgan, Esso, iPod, Thalys,<br />

Volkswagen<br />

• in samenstellingen: Bacardi Breezerflesje,<br />

Essotankstation, Thalysdienstregeling, Volkswagenfabriek<br />

118 Sch<strong>rij</strong>f merknamen klein als ze <strong>een</strong> soortnaam gewor<strong>de</strong>n<br />

zijn.<br />

Titels<br />

<strong>een</strong> aspirientje, <strong>een</strong> breezer, <strong>een</strong> colaatje, <strong>een</strong> leuk<strong>op</strong>last, <strong>een</strong><br />

pamper, <strong>een</strong> spa<br />

119 Sch<strong>rij</strong>f het eerste woord van <strong>de</strong> titel van <strong>een</strong> boek,<br />

film, theaterproductie, artistieke on<strong>de</strong>rscheiding of<br />

evenement met <strong>een</strong> hoofdletter.<br />

• Daviscup, Het verdriet van België, Ilias, No<strong>be</strong>lp<strong>rij</strong>s,<br />

Ons kookboek, <strong>een</strong> Oscar<br />

• in samenstellingen: Daviscupfinale, Ilias<strong>be</strong>werking,<br />

No<strong>be</strong>lp<strong>rij</strong>swinnaar, Oscaruitreiking<br />

120 Sch<strong>rij</strong>f <strong>de</strong> naam van <strong>een</strong> krant of tijdschrift <strong>op</strong> <strong>de</strong> manier<br />

die <strong>de</strong> <strong>op</strong>richter of redactie heeft gekozen.<br />

De Standaard, <strong>de</strong> Volkskrant, Onze Taal, Van Nu en Straks<br />

121 Sch<strong>rij</strong>f <strong>de</strong> naam van <strong>een</strong> heilig boek of <strong>een</strong> <strong>de</strong>el van<br />

<strong>een</strong> heilig boek met <strong>een</strong> hoofdletter als <strong>de</strong> tekst wordt<br />

<strong>be</strong>doeld.<br />

• <strong>de</strong> Bij<strong>be</strong>l, Genesis, <strong>de</strong> Koran, het Nieuwe Testament,<br />

het Ou<strong>de</strong> Testament, <strong>de</strong> Pentateuch, <strong>de</strong> Psalmen<br />

• in samenstellingen: <strong>een</strong> Bij<strong>be</strong>llezing, <strong>een</strong> Bij<strong>be</strong>lvertaling,<br />

<strong>een</strong> Koraninterpretatie, <strong>een</strong> Koranschool<br />

• in afleidingen: Bij<strong>be</strong>ls, on-Bij<strong>be</strong>ls, Talmoedisch,<br />

Talmoedist<br />

122 Sch<strong>rij</strong>f <strong>de</strong> naam van <strong>een</strong> heilig boek klein als <strong>een</strong><br />

exemplaar van het boek wordt <strong>be</strong>doeld.<br />

• <strong>een</strong> mooi uitgegeven bij<strong>be</strong>l, <strong>een</strong> versier<strong>de</strong> koran<br />

• in samenstellingen: bij<strong>be</strong>lpapier, thorarol<br />

Duitse woor<strong>de</strong>n<br />

123 Sch<strong>rij</strong>f zelfstandige naamwoor<strong>de</strong>n die aan het Duits<br />

zijn ontl<strong>een</strong>d, klein.<br />

apfelstru<strong>de</strong>l, bühne, e<strong>de</strong>lweiss, nazi, schnaps, ü<strong>be</strong>rmensch<br />

124 MAAR: Behoud <strong>de</strong> hoofdletter in Duitse zelfstandige<br />

naamwoor<strong>de</strong>n als het eigennamen zijn.<br />

Endlösung, Gestapo, Wehrmacht<br />

15<br />

Letteraanduidingen<br />

125 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> letteraanduiding in <strong>een</strong> samenstelling met<br />

<strong>een</strong> hoofdletter als <strong>de</strong> hoofdletter <strong>de</strong> vorm van het<br />

object weergeeft.<br />

• met hoofdletter: L-vormig, O-<strong>be</strong>nen, T-shirt, V-hals,<br />

X-<strong>be</strong>nen<br />

• zon<strong>de</strong>r hoofdletter: x-stralen, y-as<br />

126 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> letteraanduiding in <strong>een</strong> samenstelling met<br />

<strong>een</strong> hoofdletter als <strong>de</strong> letter <strong>een</strong> or<strong>de</strong>ning, classificatie<br />

of evaluatie aangeeft.<br />

A-team, B-attest, B-kant, C-omroep<br />

Tussenletters -e- en -en-<br />

zie vanaf nummer<br />

In samenstellingen 127<br />

In afleidingen 135<br />

In samenstellingen<br />

127 VOORAF: Behoud <strong>de</strong> sch<strong>rij</strong>fwijze van het linker<strong>de</strong>el als<br />

dat zelf al <strong>op</strong> -en eindigt. Er is dan g<strong>een</strong> tussenletter. → 2<br />

• het linker<strong>de</strong>el is <strong>een</strong> zelfstandig naamwoord:<br />

havengebied, keukentafel, molenst<strong>een</strong><br />

• het linker<strong>de</strong>el is <strong>een</strong> bijvoeglijk naamwoord:<br />

blikkendoos, dronkenman, gou<strong>de</strong>nregen<br />

• het linker<strong>de</strong>el is <strong>een</strong> werkwoordsstam die eindigt<br />

<strong>op</strong> -en: rekenwon<strong>de</strong>r, tekenpotlood<br />

• bijzon<strong>de</strong>r geval met <strong>een</strong> infinitief als linker<strong>de</strong>el:<br />

zittenblijven, zittenblijver (zoals in blijven zitten)<br />

128 We sch<strong>rij</strong>ven <strong>een</strong> tussenletter -e- als we tussen twee<br />

<strong>de</strong>len van <strong>een</strong> samenstelling <strong>een</strong> extra klank (<strong>een</strong><br />

toonloze /e/, zoals in <strong>de</strong>) horen. Of we <strong>een</strong> tussenletter<br />

-n- sch<strong>rij</strong>ven, hangt niet van <strong>de</strong> uitspraak af, maar van <strong>de</strong><br />

on<strong>de</strong>rstaan<strong>de</strong> <strong>regels</strong>.<br />

- <strong>rij</strong>st + b<strong>rij</strong>: <strong>rij</strong>steb<strong>rij</strong><br />

- leeuw + moed: leeuwenmoed<br />

129 HOOFDREGEL: Sch<strong>rij</strong>f -en- als het linker<strong>de</strong>el <strong>een</strong> zelfstandig<br />

naamwoord is met <strong>een</strong> meervoud <strong>op</strong> -en, maar<br />

niet <strong>op</strong> -es (toonloze /e/ + meervouds-s). Sch<strong>rij</strong>f<br />

-e- in <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re gevallen. Ga van <strong>de</strong> meest voorkomen<strong>de</strong><br />

vormvariant uit als het linker<strong>de</strong>el zowel met als zon<strong>de</strong>r<br />

eind-e voorkomt. → 1


met -n-<br />

• het linker<strong>de</strong>el eindigt niet <strong>op</strong> <strong>een</strong> toonloze /e/<br />

en heeft <strong>een</strong> meervoud <strong>op</strong> -en: apenstreken,<br />

flessengroen, giraffennek (linker<strong>de</strong>el: giraf), huizenhoog,<br />

klassenraad (linker<strong>de</strong>el: klas), koninginnenhapje,<br />

leeuwenmoed, leraren<strong>op</strong>leiding, mijlenver,<br />

paar<strong>de</strong>nbloem, pad<strong>de</strong>nstoel, perensap, ravenzwart,<br />

reuzenformaat, reuzenstoet, spinnenweb, urenlang,<br />

wiegendood<br />

• het linker<strong>de</strong>el eindigt <strong>op</strong> <strong>een</strong> toonloze /e/ en heeft<br />

all<strong>een</strong> <strong>een</strong> meervoud <strong>op</strong> -en: armenbuurt,<br />

invali<strong>de</strong>nwagen, jongerencafé, linzensoep, <strong>op</strong>gavenboek<br />

(linker<strong>de</strong>el: <strong>op</strong>gave), ze<strong>de</strong>nles<br />

zon<strong>de</strong>r -n-<br />

• het linker<strong>de</strong>el eindigt <strong>op</strong> <strong>een</strong> toonloze /e/ en heeft<br />

zowel <strong>een</strong> meervoud <strong>op</strong> -en als <strong>op</strong> -es: ein<strong>de</strong>jaar<br />

(linker<strong>de</strong>el: ein<strong>de</strong>), groenteafval, secon<strong>de</strong>lang,<br />

Secretaressedag, wei<strong>de</strong>vogel<br />

• het linker<strong>de</strong>el is <strong>een</strong> zelfstandig naamwoord dat<br />

g<strong>een</strong> meervoud <strong>op</strong> -en heeft: aspergesoep,<br />

campagnelei<strong>de</strong>r, mo<strong>de</strong>show<br />

• het linker<strong>de</strong>el is <strong>een</strong> zelfstandig naamwoord dat<br />

g<strong>een</strong> meervoud heeft: gerstenat, pikkedonker<br />

(pik = pek), <strong>rij</strong>steb<strong>rij</strong>, zij<strong>de</strong>teelt<br />

• het linker<strong>de</strong>el is <strong>een</strong> bijvoeglijk naamwoord of <strong>een</strong><br />

woord met <strong>een</strong> vergelijkbare functie: klassespeler,<br />

kloteweer, reuzem<strong>op</strong>, ro<strong>de</strong>kool, vollemaan<br />

• het linker<strong>de</strong>el is <strong>een</strong> werkwoordsstam: brekeb<strong>een</strong>,<br />

knarsetan<strong>de</strong>n, spinnewiel, wiegelied<br />

130 UITZONDERING 1: Sch<strong>rij</strong>f -e- in bijvoeglijke naamwoor<strong>de</strong>n<br />

met als versterkend linker<strong>de</strong>el ape, <strong>be</strong>re, boor<strong>de</strong>,<br />

rete, reuze of steke.<br />

apetrots, <strong>be</strong>resterk, boor<strong>de</strong>vol, retegoed, reuzeleuk,<br />

stekeblind<br />

131 UITZONDERING 2: Sch<strong>rij</strong>f -e- als <strong>de</strong> <strong>be</strong>tekenis van <strong>de</strong><br />

samenstellen<strong>de</strong> <strong>de</strong>len nauwelijks of niet meer herkenbaar<br />

is (verst<strong>een</strong><strong>de</strong> samenstelling), of als het woord<br />

slechts in schijn <strong>een</strong> samenstelling is.<br />

apekool, bakkebaard, bolleboos, brui<strong>de</strong>gom, hazewind,<br />

katte<strong>be</strong>lletje (haastig geschreven briefje), kinnebak,<br />

klerezooi, nachtegaal, petekind, ruggespraak, schattebout,<br />

sikkepit, wielewaal<br />

132 UITZONDERING 3: Sch<strong>rij</strong>f -e- in woor<strong>de</strong>n met als linker<strong>de</strong>el<br />

hel, maan, zon, (onze)lievevrouw en (Onze-)Lieve-<br />

Vrouw, en in het woord Koninginnedag. Het linker<strong>de</strong>el is<br />

in <strong>de</strong>ze woor<strong>de</strong>n uniek in <strong>de</strong> context.<br />

hellevuur, maneschijn, zonnestraal, lievevrouwe<strong>be</strong>estje,<br />

onzelievevrouwe<strong>be</strong>dstro, Lieve-Vrouwekapel,<br />

Onze-Lieve-Vrouwekerk<br />

16<br />

133 UITZONDERING 4: Sch<strong>rij</strong>f -en- als het linker<strong>de</strong>el <strong>een</strong><br />

vrouwelijke persoonsnaam is die van <strong>de</strong> mannelijke<br />

persoonsnaam is afgeleid door toevoeging van het<br />

achtervoegsel -e.<br />

agentenuniformrokje, stu<strong>de</strong>ntenzwangerschap<br />

134 UITZONDERING 5: Behoud <strong>de</strong> oorspronkelijke spelling<br />

in samenstellingen met ou<strong>de</strong> naamvalsvormen.<br />

‘s an<strong>de</strong>rendaags, goe<strong>de</strong>ndag, groten<strong>de</strong>els,<br />

in<strong>de</strong>rminneregeling, ingebrekestelling, meestentijds,<br />

meren<strong>de</strong>el, tenlastelegging<br />

In afleidingen<br />

135 VOORAF: Behoud <strong>de</strong> sch<strong>rij</strong>fwijze van het grondwoord<br />

als dat zelf al <strong>op</strong> -en eindigt. Er is dan g<strong>een</strong> tussenletter.<br />

→ 2<br />

eigendom, gelegenheid, gewetenloos, leugenachtig, wetenschap,<br />

wezenlijk<br />

136 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> tussenletter -e- als er tussen het grondwoord<br />

en het achtervoegsel <strong>een</strong> extra klank (<strong>een</strong><br />

toonloze /e/, zoals in <strong>de</strong>) wordt uitgesproken. Sommige<br />

afleidingen komen zowel met als zon<strong>de</strong>r tussenklank voor.<br />

Of we <strong>een</strong> tussenletter -n- sch<strong>rij</strong>ven, hangt niet van <strong>de</strong><br />

uitspraak af, maar van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rstaan<strong>de</strong> <strong>regels</strong>.<br />

ongelooflijk/ongelofelijk, woordloos/woor<strong>de</strong>loos<br />

137 Sch<strong>rij</strong>f -e- in <strong>de</strong> afleidingen met <strong>de</strong> achtervoegsels -lijk<br />

en -loos.<br />

bissch<strong>op</strong>pelijk, huiselijk, i<strong>de</strong>eëloos, zorgeloos<br />

138 Sch<strong>rij</strong>f -en- in <strong>de</strong> afleidingen met <strong>de</strong> achtervoegsels<br />

-achtig, -dom en -schap als het grondwoord <strong>een</strong> zelfstandig<br />

naamwoord is met <strong>een</strong> meervoud <strong>op</strong> -en, maar<br />

niet <strong>op</strong> -es. Sch<strong>rij</strong>f -e- in <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re gevallen. → 129<br />

met -nsterrendom,<br />

vorstendom<br />

zon<strong>de</strong>r -nhei<strong>de</strong>achtig,<br />

lenteachtig, ve<strong>de</strong>ttedom, zij<strong>de</strong>achtig<br />

Tussenletter -s-<br />

139 VOORAF: Behoud <strong>de</strong> sch<strong>rij</strong>fwijze van het linker<strong>de</strong>el of<br />

van het grondwoord als dat zelf al <strong>op</strong> -s eindigt. Er is<br />

dan g<strong>een</strong> tussenletter. → 2<br />

fietsslot (zoals fietspomp), fietsster (zoals ar<strong>be</strong>idster)


140 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> tussenletter -s- als u <strong>een</strong> /s/ hoort tussen<br />

<strong>de</strong> twee <strong>de</strong>len van <strong>een</strong> samenstelling of voor <strong>een</strong> achtervoegsel.<br />

In heel wat gevallen komt zowel <strong>de</strong> uitspraak<br />

met als zon<strong>de</strong>r /s/ voor en zijn <strong>be</strong>i<strong>de</strong> spellingen in principe<br />

correct. Bij twijfel kunt u <strong>een</strong> woor<strong>de</strong>nboek raadplegen.<br />

Als <strong>de</strong> samenstelling of afleiding niet in het woor<strong>de</strong>nboek<br />

staat, sch<strong>rij</strong>ft u het woord zoals an<strong>de</strong>re samenstellingen<br />

met hetzelf<strong>de</strong> linker<strong>de</strong>el of an<strong>de</strong>re afleidingen met hetzelf<strong>de</strong><br />

grondwoord.<br />

met -sdorpskern,<br />

gebruikersnaam, jongensachtig,<br />

kunstenaarsleven, lezenswaard, meningsverschil,<br />

schoonheidsi<strong>de</strong>aal, toetredingsverdrag, universiteitsgebouw<br />

zon<strong>de</strong>r -s<strong>de</strong>nkbaar,<br />

geelachtig, lief<strong>de</strong>loos, zoekwerk<br />

met -s- en zon<strong>de</strong>r -sdrug(s)gebruik,<br />

geslacht(s)loos, gewicht(s)loos,<br />

spelling(s)probleem, voor<strong>be</strong>hoed(s)mid<strong>de</strong>l, waternood<br />

(gebrek aan water) / watersnood (overstroming)<br />

141 Sch<strong>rij</strong>f ook <strong>een</strong> tussenletter -s- als het rechter<strong>de</strong>el van<br />

<strong>een</strong> samenstelling met <strong>een</strong> sisklank (/s/, /z/, /sj/, /zj/)<br />

<strong>be</strong>gint en <strong>de</strong> tussenklank /s/ in vergelijkbare samenstellingen<br />

zon<strong>de</strong>r sisklank te horen is.<br />

met -s<strong>be</strong>d<strong>rij</strong>fszeker<br />

(zoals <strong>be</strong>d<strong>rij</strong>fsonzeker), <strong>een</strong>manszaak (zoals<br />

<strong>een</strong>mansactie), Stationsstraat (zoals stationshal); alleszins,<br />

enigszins, g<strong>een</strong>szins<br />

zon<strong>de</strong>r -san<strong>de</strong>rsoortig<br />

(zoals an<strong>de</strong>rmaal), wan<strong>de</strong>lstraat (zoals<br />

wan<strong>de</strong>lweg)<br />

met -s- en zon<strong>de</strong>r -sraad(s)zaal<br />

(zoals raadkamer en raadgever, of zoals raadsman<br />

en raadskel<strong>de</strong>r)<br />

Aan<strong>een</strong>sch<strong>rij</strong>ven<br />

Hoofdregel<br />

zie vanaf nummer<br />

142<br />

Klinkerbotsing 144<br />

Samenk<strong>op</strong>pelingen en gelijkwaardige <strong>de</strong>len 153<br />

Eigennamen 157<br />

Talen en dialecten 164<br />

Getallen 166<br />

Combinaties met cijfers, initiaalwoor<strong>de</strong>n,<br />

letterwoor<strong>de</strong>n, losse letters, symbolen en<br />

verkortingen<br />

172<br />

Bijzon<strong>de</strong>re voor- en na<strong>be</strong>palingen 189<br />

Combinaties met voorzetsels en bijwoor<strong>de</strong>n 192<br />

Woordgroepen uit an<strong>de</strong>re talen 196<br />

Samentrekking 198<br />

Twijfelgevallen 199<br />

17<br />

Hoofdregel<br />

142 HOOFDREGEL: Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> spatie tussen <strong>de</strong> woor<strong>de</strong>n<br />

van <strong>een</strong> woordgroep. Sch<strong>rij</strong>f samenstellingen en afleidingen<br />

aan<strong>een</strong>.<br />

• woordgroep: algem<strong>een</strong> secretaris, alle drie, fiscaal<br />

specialist, g<strong>een</strong> voorwaar<strong>de</strong>n stellen, groene<br />

aman<strong>de</strong>lboom, kaartje voor <strong>een</strong> trein die met <strong>een</strong> hoge<br />

snelheid <strong>rij</strong>dt, <strong>een</strong> raket voor mid<strong>de</strong>llange afstan<strong>de</strong>n, soep<br />

met witte bonen, ter zake, t<strong>op</strong> tien, voor zover, 1 april,<br />

100 euro<br />

• samenstelling: aman<strong>de</strong>lboom, amateurbokser,<br />

groeneaman<strong>de</strong>lboom, hogesnelheidstreinkaartje,<br />

mid<strong>de</strong>llangeafstandsraket, privésfeer, wittebonensoep,<br />

Wordtekst<br />

• afleiding: antibacterieel, <strong>be</strong>argumenteren,<br />

onvoorwaar<strong>de</strong>lijk, subcultuur, vergeetachtig<br />

143 Sch<strong>rij</strong>f eventueel <strong>een</strong> k<strong>op</strong>pelteken om <strong>de</strong> leesbaarheid<br />

van <strong>een</strong> samenstelling te vergroten. Zo’n facultatief k<strong>op</strong>pelteken<br />

staat niet in <strong>de</strong> Woor<strong>de</strong>nlijst of in <strong>de</strong> woor<strong>de</strong>nboeken.<br />

→ 151, 205<br />

Alhambragebouw of Alhambra-gebouw, basaria of<br />

bas-aria, boschampignon of bos-champignon,<br />

Dafalgangebruiker of Dafalgan-gebruiker, jazzzanger of<br />

jazz-zanger, radioautonomie of radio-autonomie,<br />

skiuitrusting of ski-uitrusting<br />

Klinkerbotsing<br />

Klinkerbotsing treedt <strong>op</strong> als twee <strong>op</strong><strong>een</strong>volgen<strong>de</strong> klinkertekens<br />

die tot <strong>een</strong> verschillen<strong>de</strong> lettergreep <strong>be</strong>horen, als <strong>een</strong> lange klank<br />

of <strong>een</strong> tweeklank kunnen wor<strong>de</strong>n gelezen. Die verkeer<strong>de</strong> lezing<br />

voorkomt u met <strong>een</strong> k<strong>op</strong>pelteken of <strong>een</strong> trema.<br />

144 HOOFDREGEL 1: Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> k<strong>op</strong>pelteken bij klinkerbotsing<br />

tussen twee <strong>de</strong>len van <strong>een</strong> samenstelling. Dat<br />

is het geval in <strong>de</strong> combinaties a+a, a+e, a+i, a+u, e+e, e+i,<br />

e+u, i+e, i+i, i+j, o+e, o+i, o+o, o+u, u+i en u+u. Deze regel<br />

geldt ook voor <strong>de</strong> -é-.<br />

met k<strong>op</strong>pelteken<br />

alinea-in<strong>de</strong>ling, astma-aanval, café-uitbater, gummi-jas,<br />

na-ijver, plooi-ijzer, ski-instructeur, tiercé-uitslag, twee-eiig,<br />

vanille-ijs<br />

zon<strong>de</strong>r k<strong>op</strong>pelteken<br />

astmaon<strong>de</strong>rzoek, babyeczeem, privéauto, zijingang<br />

uitzon<strong>de</strong>ring: zoiets<br />

145 UITZONDERING: Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> trema bij klinkerbotsing in<br />

getallen. → 166, 168<br />

tweeëntwintig, drieën<strong>de</strong>rtig, tweeënvijftigste, tweeënhalf,<br />

drieënhalf


146 HOOFDREGEL 2: Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> trema bij klinkerbotsing in<br />

<strong>een</strong> ongeleed woord, <strong>een</strong> afleiding, <strong>een</strong> verbogen of<br />

vervoeg<strong>de</strong> vorm. Dat is het geval in <strong>de</strong> combinaties a+a,<br />

a+e, a+i, a+u, e+e, e+i, e+u, i+e, o+e, o+i, o+o, o+u, u+i,<br />

u+u, maar niet in <strong>de</strong> combinaties i+i en i+j. → 246<br />

met trema<br />

• ongeleed woord: <strong>be</strong>doeïen, hygiëne, pinguïn, poëzie<br />

• afleiding: prozaïsch, <strong>be</strong>ïnvloe<strong>de</strong>n, skiër<br />

• verbogen vorm: gedweeë, essentiële<br />

• vervoeg<strong>de</strong> vorm: ze bar<strong>be</strong>cueën, geëur<strong>op</strong>eaniseerd<br />

zon<strong>de</strong>r trema<br />

• ongeleed woord: alinea, bijectie, boa<br />

• afleiding: <strong>be</strong>argumenteren, k<strong>op</strong>iist<br />

• verbogen vorm: ambigue<br />

• vervoeg<strong>de</strong> vorm: ze fonduen, geolied<br />

147 MAAR (1): Sch<strong>rij</strong>f bij drie of meer klinkertekens g<strong>een</strong><br />

trema na <strong>de</strong> -i-.<br />

essentieel, keien, uitzaaien<br />

148 MAAR (2): Sch<strong>rij</strong>f g<strong>een</strong> trema <strong>op</strong> <strong>de</strong> eerste letter van<br />

-au-, -ij-, -oe-, -ou- en -ui-.<br />

<strong>be</strong>ijveren, geautomatiseerd, geoefend, geout, geuit<br />

149 MAAR (3): Sch<strong>rij</strong>f g<strong>een</strong> trema in zuiver uitheemse<br />

woor<strong>de</strong>n.<br />

baccalaureus, baccalaurei, bohemien, musicienne,<br />

museum, paella, petroleum<br />

150 UITZONDERING 1: Sch<strong>rij</strong>f voor het achtervoegsel<br />

-achtig <strong>een</strong> k<strong>op</strong>pelteken bij klinkerbotsing.<br />

met k<strong>op</strong>pelteken<br />

maffia-achtig, reuma-achtig<br />

zon<strong>de</strong>r k<strong>op</strong>pelteken<br />

adagioachtig, antil<strong>op</strong>eachtig, tsunamiachtig<br />

151 UITZONDERING 2: Sch<strong>rij</strong>f na <strong>een</strong> voorvoegsel van<br />

Latijnse of Griekse oorsprong <strong>een</strong> k<strong>op</strong>pelteken bij<br />

klinkerbotsing. Het gaat om <strong>de</strong> voorvoegsels aero, agro,<br />

anti, archi, audio, auto, bi, bio, co, contra, <strong>de</strong>, di, duo, elektro,<br />

extra, gastro, giga, hecto, hetero, homo, hydro, intra, iso, loco,<br />

macro, meso, micro, mini, mono, morfo, multi, neo, ortho,<br />

paleo, para, pre, pro, proto, pseudo, quasi, re, recta, retro,<br />

semi, socio, supra, tera, thermo, t<strong>op</strong>o, tri, ultra, vice. Voor <strong>de</strong><br />

leesbaarheid kunt u achter <strong>de</strong>ze voorvoegsels <strong>een</strong> k<strong>op</strong>pelteken<br />

sch<strong>rij</strong>ven, ook als er g<strong>een</strong> klinkerbotsing <strong>op</strong>treedt.<br />

→ 143<br />

met k<strong>op</strong>pelteken<br />

contra-indicatie, homo-erotisch, intra-arterieel,<br />

multi-interpreta<strong>be</strong>l, semi-intellectueel, vice-eersteminister<br />

18<br />

zon<strong>de</strong>r k<strong>op</strong>pelteken<br />

antiaanbaklaag (of eventueel anti-aanbaklaag), coauteur,<br />

proactief, pseudowetenschappelijk, quasionschuldig<br />

(of eventueel quasi-onschuldig), reactiveren,<br />

viceminister-presi<strong>de</strong>nt<br />

152 MAAR: Sch<strong>rij</strong>f toch <strong>een</strong> trema bij klinkerbotsing als het<br />

woord ongeleed is. Het woord kan dan niet <strong>be</strong>schouwd<br />

wor<strong>de</strong>n als <strong>een</strong> afleiding met <strong>een</strong> voorvoegsel van Latijnse<br />

of Griekse oorsprong. → 146<br />

met trema<br />

biënnale, coëfficiënt, coïnci<strong>de</strong>ntie, coördinatie, reünie<br />

zon<strong>de</strong>r trema<br />

coalitie, dieet, realisatie<br />

Samenk<strong>op</strong>pelingen en gelijkwaardige<br />

<strong>de</strong>len<br />

153 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> k<strong>op</strong>pelteken tussen <strong>de</strong> <strong>de</strong>len van <strong>een</strong> samenk<strong>op</strong>peling<br />

en tussen gelijkwaardige <strong>de</strong>len. Sch<strong>rij</strong>f<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>len aan<strong>een</strong> als <strong>de</strong> zelfstandige of bijvoeglijke<br />

naamwoor<strong>de</strong>n niet gelijkwaardig zijn. De <strong>de</strong>len van <strong>een</strong><br />

samenstelling zijn gelijkwaardig als we ze kunnen verwisselen:<br />

priester-dichter = dichter-priester; links-extremistisch =<br />

extremistisch-links. → 163<br />

samenk<strong>op</strong>peling<br />

het an<strong>de</strong>rs-zijn, h<strong>een</strong>-en-weer, hink-stap-sprong,<br />

het kind-zijn, kant-en-klaar, kruidje-roer-me-niet,<br />

(Onze-)Lieve-Heer, (Onze-)Lieve-Vrouw, spring-in-’t-veld<br />

gelijkwaardige <strong>de</strong>len<br />

cultureel-maatschappelijk, Grieks-orthodox,<br />

hotel-restaurant, priester-dichter, rooms-katholiek,<br />

Vlaams-nationalistisch<br />

niet-gelijkwaardige <strong>de</strong>len<br />

christen<strong>de</strong>mocratisch, nationaalsocialistisch,<br />

p<strong>op</strong>ulairwetenschappelijk, privaatrechtelijk,<br />

radicaalislamitisch, sociaalkritisch<br />

154 Sch<strong>rij</strong>f zelfstandige naamwoor<strong>de</strong>n die gevormd zijn<br />

<strong>op</strong> basis van bijvoeglijke naamwoor<strong>de</strong>n met gelijkwaardige<br />

of niet-gelijkwaardige <strong>de</strong>len, <strong>op</strong> <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong><br />

manier als die bijvoeglijke naamwoor<strong>de</strong>n.<br />

gelijkwaardige <strong>de</strong>len<br />

links-extremistisch dus links-extremist<br />

niet-gelijkwaardige <strong>de</strong>len<br />

christen<strong>de</strong>mocratisch dus christen<strong>de</strong>mocraat<br />

155 Behoud het k<strong>op</strong>pelteken in samenstellingen en afleidingen<br />

met <strong>een</strong> samenk<strong>op</strong>peling, en in samenstellingen<br />

met gelijkwaardige <strong>de</strong>len. Sch<strong>rij</strong>f het rechter<strong>de</strong>el<br />

van <strong>een</strong> samenstelling of het achtervoegsel in <strong>een</strong><br />

afleiding vast aan het laatste <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> samenk<strong>op</strong>peling<br />

of aan het laatste gelijkwaardige <strong>de</strong>el.


• in samenstellingen: h<strong>een</strong>-en-weerkaartje,<br />

hotel-restaurantuitbater, ja-neevraag,<br />

kant-en-klaarmaaltijd, k<strong>op</strong>-staartbotsing,<br />

maag-darmklachten, man-vrouwrelatie,<br />

(Onze-)Lieve-Vrouwekerk, spring-in-’t-veldgedoe,<br />

zit-slaapbank, zwart-witfoto<br />

• in afleidingen: doe-het-zelver, laag-bij-<strong>de</strong>-grondser<br />

156 MAAR: Sch<strong>rij</strong>f samenstellingen met (Onze-)Lieve-Heer<br />

en (Onze-)Lieve-Vrouw aan<strong>een</strong> en met <strong>een</strong> kleine letter<br />

als ze <strong>een</strong> dier- of plantensoort <strong>be</strong>noemen. → 83<br />

(onze)lieveheers<strong>be</strong>estje, (onze)lievevrouwe<strong>be</strong>dstro<br />

Eigennamen<br />

157 Sch<strong>rij</strong>f samenstellingen met <strong>een</strong> eigennaam als linker<strong>de</strong>el<br />

aan<strong>een</strong>. → 142<br />

Afrikamissie, Appleme<strong>de</strong>werker, Beatlesfan,<br />

Ensortentoonstelling, Eur<strong>op</strong>acupfinale, Gr<strong>een</strong>wichtijd,<br />

Rembrandthuis, Vlaan<strong>de</strong>rendag, Wordtekst<br />

158 Sch<strong>rij</strong>f spaties in eigennamen die <strong>een</strong> woordgroep<br />

vormen. Behoud <strong>de</strong> spaties in <strong>een</strong> samenstelling met<br />

die naam als linker<strong>de</strong>el en in <strong>een</strong> afleiding met <strong>een</strong><br />

aard<strong>rij</strong>kskundige naam als grondwoord.<br />

• De Panne, het Heilig Hart, keizer Karel, Los Angeles,<br />

<strong>de</strong> Mid<strong>de</strong>llandse Zee, New Orleans, New York,<br />

het Ro<strong>de</strong> Kruis, Sri Lanka, Twee<strong>de</strong> Kamer, Wim Sonneveld<br />

• in samenstellingen: Heilig Hartinstituut,<br />

Keizer Karelplein, Los Angelesfoto’s, Mid<strong>de</strong>llandse<br />

Zeegebied, New Orleansreis, Ro<strong>de</strong> Kruispost,<br />

Sri Lankareis, Twee<strong>de</strong> Kamerfractie, Wim Sonneveldsketch<br />

• in afleidingen: Mid<strong>de</strong>llandse Zeeachtig, New Yorker,<br />

Sri Lankaans<br />

159 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> k<strong>op</strong>pelteken vóór <strong>een</strong> eigennaam in<br />

samenstellingen en afleidingen. Behoud <strong>de</strong> eventuele<br />

spaties en k<strong>op</strong>peltekens in <strong>de</strong> eigennaam. → 98<br />

• in samenstellingen: <strong>de</strong> regering-Verhofstadt,<br />

<strong>de</strong> spelling-Siegen<strong>be</strong>ek, <strong>de</strong> zaak-Bosman,<br />

het kabinet-Van <strong>de</strong>n Bossche, laat-Romeinse keizers,<br />

oud-Amsterdams herenhuis, oud-Friese sport,<br />

oud-West-Vlaamse gebruiken, vroeg-Griekse mythen,<br />

zwart-New York, zwart-New Yorker<br />

• in afleidingen: anti-Amerikaans, ex-Sri Lankaan,<br />

on-Vlaams, trans-Alpijns<br />

160 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> k<strong>op</strong>pelteken in samengestel<strong>de</strong> aard<strong>rij</strong>kskundige<br />

namen met als eerste <strong>de</strong>el <strong>een</strong> woord als Afro,<br />

Belgisch, Bene<strong>de</strong>n, Boven, Centraal, Frans, Groot, Hoog,<br />

Indo, Laag, Latijns, Mid<strong>de</strong>n, Ne<strong>de</strong>r, Ne<strong>de</strong>rlands, Nieuw,<br />

Noord, Oost, Vlaams, Waals, West, Zuid.<br />

19<br />

• Boven-Schel<strong>de</strong>, Latijns-Amerika, Nieuw-Zeeland,<br />

Noord-Limburg, Vlaams-Brabant<br />

• in samenstellingen: Nieuw-Zeelandreis,<br />

Zuid-Afrika<strong>be</strong>zoek<br />

• in afleidingen: Latijns-Amerikaans, Nieuw-Zeelan<strong>de</strong>r,<br />

Noord-Limburger, West-Vlaams<br />

161 MAAR: Een aantal samengestel<strong>de</strong> aard<strong>rij</strong>kskundige<br />

namen wor<strong>de</strong>n van oudsher aan<strong>een</strong>geschreven.<br />

• Nieuwpoort, Noordzee, Oostduinkerke, Oostham,<br />

Westfalen, Westhoek<br />

• in samenstellingen: Noordzeestrand<br />

• in afleidingen: Nieuwpoorts, Westfaals<br />

162 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> of meer k<strong>op</strong>peltekens in samengestel<strong>de</strong><br />

aard<strong>rij</strong>kskundige namen met windstreken, volgens <strong>de</strong><br />

<strong>be</strong>tekenis. → 93<br />

- Zuid-West-Vlaan<strong>de</strong>ren (het zui<strong>de</strong>n van West-Vlaan<strong>de</strong>ren)<br />

- Zuidwest-Vlaan<strong>de</strong>ren (het zuidwesten van Vlaan<strong>de</strong>ren)<br />

163 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> of meer k<strong>op</strong>peltekens in samengestel<strong>de</strong><br />

eigennamen met gelijkwaardige <strong>de</strong>len of met <strong>een</strong><br />

samenk<strong>op</strong>peling. → 153<br />

• gelijkwaardige <strong>de</strong>len: <strong>de</strong> heer en mevrouw<br />

Mertens-Boon, Knokke-Heist, Zichen-Zussen-Bol<strong>de</strong>r<br />

• samenk<strong>op</strong>peling: Heist-<strong>op</strong>-<strong>de</strong>n-Berg<br />

Talen en dialecten<br />

164 Sch<strong>rij</strong>f namen van talen en dialecten die van <strong>een</strong> aard<strong>rij</strong>kskundige<br />

naam zijn afgeleid, <strong>op</strong> <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> manier<br />

als <strong>de</strong> aard<strong>rij</strong>kskundige naam. → 94, 160-163<br />

• West-Vlaams, New Yorks<br />

• in samenstellingen: Franstalig, Ne<strong>de</strong>rlandssprekend<br />

• in afleidingen: oer-Engels, on-West-Vlaams<br />

• in verbogen vormen: <strong>een</strong> New Yorkse tongval<br />

165 Sch<strong>rij</strong>f namen van talen of dialecten aan<strong>een</strong> als ze niet<br />

van <strong>een</strong> samengestel<strong>de</strong> aard<strong>rij</strong>kskundige naam zijn<br />

afgeleid. → 95, 97<br />

het Hoogduits (Hoog-Duitsland is g<strong>een</strong> <strong>be</strong>staan<strong>de</strong><br />

aard<strong>rij</strong>kskundige naam), koeterwaals, het Laatlatijn,<br />

Marollenfrans, het Mid<strong>de</strong>lhoogduits, het Mid<strong>de</strong>lne<strong>de</strong>rlands,<br />

het Nieuwgrieks, het Oudfries, het Platamsterdams,<br />

het Pol<strong>de</strong>rne<strong>de</strong>rlands, het potjeslatijn,<br />

het Standaardne<strong>de</strong>rlands, het Verkavelingsvlaams


Getallen<br />

166 Sch<strong>rij</strong>f getallen in woor<strong>de</strong>n aan<strong>een</strong> tot aan het woord<br />

duizend. Sch<strong>rij</strong>f achter het woord duizend <strong>een</strong> spatie.<br />

→ 145<br />

532 283: vijfhon<strong>de</strong>rdtweeën<strong>de</strong>rtigduizend<br />

tweehon<strong>de</strong>rddrieëntachtig, 101: hon<strong>de</strong>r<strong>de</strong>en of<br />

hon<strong>de</strong>r<strong>de</strong>n<strong>een</strong>, 1001: duizend en <strong>een</strong> of duizend <strong>een</strong><br />

167 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> spatie voor en na <strong>de</strong> woor<strong>de</strong>n miljoen,<br />

miljard, biljoen, biljard, triljoen enzovoort.<br />

584 730 226: vijfhon<strong>de</strong>rdvierentachtig miljoen<br />

zevenhon<strong>de</strong>rd<strong>de</strong>rtigduizend tweehon<strong>de</strong>rdzesentwintig<br />

168 Sch<strong>rij</strong>f rangtelwoor<strong>de</strong>n <strong>op</strong> <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> wijze als hoofdtelwoor<strong>de</strong>n.<br />

→ 166-167<br />

vijfhon<strong>de</strong>rdtweeën<strong>de</strong>rtigduizend<br />

tweehon<strong>de</strong>rddrieëntachtigste, hon<strong>de</strong>r<strong>de</strong>neerste of<br />

hon<strong>de</strong>r<strong>de</strong>n<strong>een</strong><strong>de</strong><br />

169 Sch<strong>rij</strong>f achter <strong>een</strong> rangtelwoord in cijfers e of ste/<strong>de</strong>.<br />

Gebruik g<strong>een</strong> superscript en sch<strong>rij</strong>f g<strong>een</strong> apostrof.<br />

183e of 183ste, 4e of 4<strong>de</strong><br />

170 Sch<strong>rij</strong>f teller en noemer in <strong>een</strong> breukgetal los.<br />

drie vier<strong>de</strong>, <strong>een</strong> <strong>de</strong>r<strong>de</strong><br />

171 Sch<strong>rij</strong>f teller en noemer in <strong>een</strong> breukgetal aan<strong>een</strong> als<br />

het breukgetal <strong>de</strong>el uitmaakt van <strong>een</strong> samenstelling.<br />

twee<strong>de</strong>r<strong>de</strong>meer<strong>de</strong>rheid, zesachtstemaat<br />

Combinaties met cijfers, initiaalwoor<strong>de</strong>n,<br />

letterwoor<strong>de</strong>n, losse letters, symbolen en<br />

verkortingen<br />

Voor <strong>de</strong> sch<strong>rij</strong>fwijze van initiaalwoor<strong>de</strong>n, letterwoor<strong>de</strong>n,<br />

symbolen en verkortingen → 223-240<br />

172 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> k<strong>op</strong>pelteken in <strong>een</strong> samenstelling met <strong>een</strong><br />

cijfer, initiaalwoord, losse letter of symbool, of <strong>een</strong><br />

combinatie daarvan.<br />

• cijfer: 65-jarig, 100-jarige<br />

• initiaalwoord: <strong>be</strong>d<strong>rij</strong>fs-pc, hiv-virus, kleuren-tv,<br />

NMBS-me<strong>de</strong>werker, pc-netwerk, tv-programma,<br />

VLD-verga<strong>de</strong>ring<br />

• losse letter: e-mail, i-bankieren, T-shirt, tussen-n, V-hals<br />

• symbool: §-teken, €-symbool, +-teken<br />

• combinatie: A4-formaat, mp3-speler, 3D-brilletje,<br />

65+-kaart<br />

20<br />

173 Sch<strong>rij</strong>f in afleidingen en in verbogen en vervoeg<strong>de</strong><br />

vormen <strong>een</strong> apostrof achter <strong>een</strong> cijfer, initiaalwoord,<br />

losse letter of symbool.<br />

• afleiding: 65+’er, A4’tje, n’etje, pc’loos, sms’je, VTM’er<br />

• verbogen vorm: a’s, C4’s, gsm’s<br />

• vervoeg<strong>de</strong> vorm: sms’en, sms’te<br />

174 MAAR (1): Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> k<strong>op</strong>pelteken voor <strong>de</strong> achtervoegsels<br />

-achtig, -dom en -schap.<br />

C4-achtig, VRT-achtig<br />

175 MAAR (2): Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> k<strong>op</strong>pelteken na <strong>een</strong> voorvoegsel.<br />

ge-EHBO’d, ge-e-maild, ge-i-bankierd, ge-sms’t<br />

176 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> samenstelling met <strong>een</strong> letterwoord of verkorting<br />

aan<strong>een</strong>, <strong>be</strong>halve bij klinkerbotsing. → 142-144<br />

aidspatiënt, aircospecialist, bamadiploma, hifiapparatuur,<br />

hifi-installatie, infoavond, latrelatie, nazi<strong>be</strong>weging,<br />

nazi-informant, petfles, pinco<strong>de</strong>, profvoetballer, t<strong>op</strong>vip,<br />

vipruimte<br />

177 MAAR: Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> k<strong>op</strong>pelteken als het letterwoord<br />

of <strong>de</strong> verkorting met <strong>een</strong> of meer hoofdletters wordt<br />

geschreven.<br />

Benelux-land, BIN-norm, Bloso-sportkamp, ontwerp-MAP<br />

178 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> afleiding, <strong>een</strong> verbogen of vervoeg<strong>de</strong> vorm<br />

van <strong>een</strong> letterwoord of verkorting aan<strong>een</strong>. Pas waar<br />

nodig <strong>de</strong> <strong>regels</strong> voor <strong>de</strong> spelling van <strong>de</strong> zelfstandige naamwoor<strong>de</strong>n<br />

en <strong>de</strong> <strong>regels</strong> voor klinkerbotsing toe. → 48-61,<br />

146<br />

letterwoord<br />

• afleiding: vipje, viploos<br />

• verbogen vorm: pins, vips<br />

• vervoeg<strong>de</strong> vorm: pinnen, pin<strong>de</strong>, gepind<br />

verkorting<br />

• afleiding: bibje, infootje, labje, profje<br />

• verbogen vorm: airco’s, bibs, hifi’s, info’s, labs, profs<br />

• vervoeg<strong>de</strong> vorm: internetten, internette, geïnternet<br />

179 MAAR: Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> apostrof als het letterwoord of<br />

<strong>de</strong> verkorting met <strong>een</strong> of meer hoofdletters wordt<br />

geschreven.<br />

Eur<strong>op</strong>ol’er, FAQ’s, ons Benelux’je


180 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> spatie in <strong>een</strong> combinatie met <strong>een</strong> cijfer of<br />

losse letter die <strong>een</strong> categorie of soort aangeeft.<br />

t<strong>op</strong> 100, formule 1, hepatitis B, jaren 70, vitamine C,<br />

vitamine B12<br />

181 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> k<strong>op</strong>pelteken in <strong>een</strong> samenstelling met zo’n<br />

combinatie. Behoud <strong>de</strong> spatie in <strong>de</strong> combinatie.<br />

t<strong>op</strong> 10-plaat, formule 1-wagen, hepatitis B-vaccinatie,<br />

jaren 70-party, vitamine B12-preparaat<br />

182 MAAR: Sch<strong>rij</strong>f zulke samenstellingen aan<strong>een</strong> als het<br />

cijfer met letters wordt weergegeven. → 142<br />

jarenzeventigkapsel, t<strong>op</strong>tienplaat<br />

183 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> conventionele <strong>een</strong>heid aan<strong>een</strong>. Een conventionele<br />

<strong>een</strong>heid is <strong>een</strong> vaste combinatie van cijfers en<br />

letters.<br />

A4, C14, 230V, 75W, 35mm<br />

184 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> k<strong>op</strong>pelteken in <strong>een</strong> samenstelling met <strong>een</strong><br />

conventionele <strong>een</strong>heid. Behoud <strong>de</strong> sch<strong>rij</strong>fwijze van <strong>de</strong><br />

<strong>een</strong>heid.<br />

A4-formaat, C14-datering, 75W-lamp, 35mm-film<br />

185 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> spatie tussen <strong>een</strong> cijfer en <strong>een</strong> maataandui<strong>de</strong>r.<br />

20 blz., 100 euro, 25 km, 50 m, 150 meter, 150 p., € 100<br />

186 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> k<strong>op</strong>pelteken in <strong>een</strong> samenstelling met <strong>een</strong><br />

maataandui<strong>de</strong>r die met <strong>een</strong> symbool wordt weergegeven.<br />

Sch<strong>rij</strong>f het cijfer en <strong>de</strong> maataandui<strong>de</strong>r in <strong>de</strong><br />

samenstelling aan<strong>een</strong>.<br />

120km-weg, 50m-bad, €100-biljet<br />

187 Behoud <strong>de</strong> spatie in samenstellingen met <strong>een</strong> woordgroep<br />

die met <strong>een</strong> cijfer <strong>be</strong>gint. → 142<br />

1 aprilgrap, 100 eurobiljet, 1 meiviering, 50 meterbad,<br />

7 uurjournaal, 24 uurseconomie<br />

188 MAAR: Sch<strong>rij</strong>f zulke samenstellingen aan<strong>een</strong> als het<br />

cijfer met letters wordt weergegeven. → 142<br />

<strong>een</strong>meiviering, hon<strong>de</strong>r<strong>de</strong>urobiljet, vijftigmeterbad,<br />

zevenuurjournaal<br />

21<br />

Bijzon<strong>de</strong>re voor- en na<strong>be</strong>palingen<br />

189 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> k<strong>op</strong>pelteken voor <strong>de</strong> na<strong>be</strong>palingen fiscaal,<br />

generaal, militair, presi<strong>de</strong>nt, testamentair en verbaal.<br />

advocaat-fiscaal, minister-presi<strong>de</strong>nt, proces-verbaal,<br />

secretaris-generaal<br />

190 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> k<strong>op</strong>pelteken achter <strong>de</strong> voor<strong>be</strong>palingen<br />

adjunct, aspirant, assistent, bijna, chef, collega, ex (voormalig),<br />

interim, kandidaat, leerling, meester, niet, non,<br />

oud (voormalig), Sint (sint, Sinte, sinte of St.), stagiair en<br />

substituut.<br />

• collega-taaladviseur, kandidaat-huur<strong>de</strong>r, meester-kok,<br />

niet-roker, oud-minister, Sint-Anna, St.-Trui<strong>de</strong>n<br />

• in samenstellingen: kandidaat-huur<strong>de</strong>rsvereniging,<br />

niet-rokerscoupé, sint-andrieskruis, sint-<strong>be</strong>rnardshond<br />

191 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> k<strong>op</strong>pelteken in samenstellingen met <strong>een</strong><br />

woord dat zichzelf representeert (zelfnoemfunctie).<br />

ik-roman, u-vorm, wij-gevoel<br />

Combinaties met voorzetsels en bijwoor<strong>de</strong>n<br />

192 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> voornaamwoor<strong>de</strong>lijk bijwoord aan<strong>een</strong>. Een<br />

voornaamwoor<strong>de</strong>lijk bijwoord is <strong>de</strong> samenstelling van het<br />

bijwoord er, hier, daar of waar en <strong>een</strong> of meer voorzetselbijwoor<strong>de</strong>n.<br />

Het vervangt <strong>een</strong> voorzetsel en naamwoord: hij<br />

zit er<strong>op</strong> = hij zit <strong>op</strong> <strong>de</strong> stoel.<br />

Hij springt erover (over <strong>de</strong> bok). Ze kruipt hieron<strong>de</strong>rdoor<br />

(on<strong>de</strong>r <strong>de</strong>ze tafel door). Hij botste daartegenaan (tegen<br />

die muur aan). Waartegen verzet hij zich (tegen welk<br />

onrecht)?<br />

193 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> voorzetselbijwoord dat <strong>de</strong>el uitmaakt van<br />

<strong>een</strong> samengesteld werkwoord, niet aan <strong>een</strong> voornaamwoor<strong>de</strong>lijk<br />

bijwoord vast.<br />

ik ga ervan uit (uitgaan van iets), hij zit ermee in (inzitten<br />

met iets), ze voegen het eraan toe (toevoegen aan iets)<br />

194 Sch<strong>rij</strong>f combinaties van <strong>een</strong> bijwoord en <strong>een</strong> voorzetsel<br />

los.<br />

De vaas staat boven <strong>op</strong> <strong>de</strong> kast. Het boek lag on<strong>de</strong>r in <strong>de</strong> la.<br />

Ze zat achter <strong>op</strong> <strong>de</strong> ro<strong>de</strong> fiets.<br />

195 Sch<strong>rij</strong>f combinaties van voorzetselbijwoor<strong>de</strong>n aan<strong>een</strong>.<br />

De vaas staat boven<strong>op</strong>. Het boek lag on<strong>de</strong>rin. Hij zat<br />

achter<strong>op</strong>.<br />

Hij stond bovenaan <strong>op</strong> <strong>de</strong> lijst. Ze zat achteraan in <strong>de</strong> trein.


Woordgroepen uit an<strong>de</strong>re talen<br />

De on<strong>de</strong>rstaan<strong>de</strong> <strong>regels</strong> gel<strong>de</strong>n voor woor<strong>de</strong>n die uit <strong>een</strong> an<strong>de</strong>re<br />

taal zijn overgenomen, met uitzon<strong>de</strong>ring van het Engels.<br />

Voor Engelse woor<strong>de</strong>n en woordgroepen gel<strong>de</strong>n aparte <strong>regels</strong>.<br />

→ 204-222<br />

196 Sch<strong>rij</strong>f uitheemse woordgroepen <strong>op</strong> <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> manier<br />

als in <strong>de</strong> taal van herkomst.<br />

a capella, a priori, à pr<strong>op</strong>os, ad hoc, art nouveau,<br />

au bain-marie, bon vivant, eau <strong>de</strong> cologne, haute couture,<br />

hors-d’oeuvre, salto mortale, tête-à-tête<br />

197 Sch<strong>rij</strong>f in samenstellingen en afleidingen met uitheemse<br />

woordgroepen <strong>een</strong> streepje tussen <strong>de</strong> <strong>de</strong>len<br />

van <strong>de</strong> woordgroep. Sch<strong>rij</strong>f het rechter<strong>de</strong>el van <strong>de</strong> samenstelling<br />

of het achtervoegsel vast aan het laatste<br />

<strong>de</strong>el van <strong>de</strong> uitheemse woordgroep.<br />

• samenstelling: a-capellakoor, ad-hoc<strong>be</strong>slissing,<br />

art-nouveaukunstenaar, eau-<strong>de</strong>-colognefles,<br />

hors-d’oeuvreschaal<br />

• afleiding: a-priorisch, art-nouveauachtig,<br />

eau-<strong>de</strong>-cologneachtig<br />

Samentrekking<br />

198 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> weglatingsstreepje <strong>op</strong> <strong>de</strong> plaats waar <strong>een</strong><br />

<strong>de</strong>el van <strong>een</strong> woord is weggelaten omdat het el<strong>de</strong>rs<br />

in <strong>de</strong> zin staat. Sch<strong>rij</strong>f g<strong>een</strong> streepje als <strong>een</strong> volledig<br />

woord wordt weggelaten.<br />

met streepje<br />

hoor- en zichtbaar (= hoorbaar en zichtbaar), <strong>de</strong> zomer-<br />

en winterjurken (= <strong>de</strong> zomerjurken en <strong>de</strong> winterjurken),<br />

<strong>de</strong> zomerbroeken en -jurken (= <strong>de</strong> zomerbroeken en <strong>de</strong><br />

zomerjurken)<br />

zon<strong>de</strong>r streepje<br />

<strong>de</strong> witte en <strong>de</strong> bruine schoenen (= <strong>de</strong> witte schoenen en<br />

<strong>de</strong> bruine schoenen), <strong>de</strong> g<strong>rij</strong>ze broeken en jassen<br />

(= <strong>de</strong> g<strong>rij</strong>ze broeken en <strong>de</strong> g<strong>rij</strong>ze jassen)<br />

Twijfelgevallen<br />

199 Sommige combinaties van zelfstandige naamwoor<strong>de</strong>n<br />

en werkwoor<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n aan<strong>een</strong>geschreven. Hiervoor<br />

zijn g<strong>een</strong> sluiten<strong>de</strong> <strong>regels</strong>.<br />

a<strong>de</strong>mhalen, auto<strong>rij</strong><strong>de</strong>n, gebruikmaken, kennismaken,<br />

pianospelen en vioolspelen (maar gitaar spelen),<br />

plaatsvin<strong>de</strong>n, zakendoen<br />

200 Sommige combinaties van bijwoor<strong>de</strong>n en <strong>de</strong>elwoor<strong>de</strong>n<br />

wor<strong>de</strong>n aan<strong>een</strong>geschreven. De aan<strong>een</strong>geschreven<br />

vorm heeft vaak <strong>een</strong> specifiekere <strong>be</strong>tekenis. Hiervoor zijn<br />

g<strong>een</strong> sluiten<strong>de</strong> <strong>regels</strong>.<br />

goedgebouwd, veelgesteld, veel<strong>be</strong>lovend, veel<strong>be</strong>tekenend,<br />

zwaargewapend, zwaargewond<br />

22<br />

201 Sommige combinaties met te wor<strong>de</strong>n aan<strong>een</strong>geschreven<br />

als ze als zelfstandig naamwoord wor<strong>de</strong>n<br />

gebruikt.<br />

- te veel heb<strong>be</strong>n - het teveel<br />

- te kort heb<strong>be</strong>n - het tekort<br />

202 Sommige zelfstandige naamwoor<strong>de</strong>n die van <strong>een</strong><br />

werkwoor<strong>de</strong>lijke uitdrukking zijn afgeleid, wor<strong>de</strong>n<br />

aan<strong>een</strong>geschreven.<br />

- in <strong>be</strong>d<strong>rij</strong>f stellen - <strong>de</strong> in<strong>be</strong>d<strong>rij</strong>fstelling<br />

- in gebruik nemen - <strong>de</strong> ingebruikneming of<br />

ingebruikname<br />

- in stand hou<strong>de</strong>n - <strong>de</strong> instandhouding<br />

- tot stand komen - <strong>de</strong> totstandkoming<br />

203 Sommige woor<strong>de</strong>n heb<strong>be</strong>n <strong>een</strong> an<strong>de</strong>re sch<strong>rij</strong>fwijze,<br />

volgens <strong>de</strong> <strong>be</strong>tekenis. Niet aan<strong>een</strong>geschreven heb<strong>be</strong>n<br />

<strong>de</strong>ze woor<strong>de</strong>n doorgaans <strong>een</strong> letterlijke <strong>be</strong>tekenis;<br />

<strong>de</strong> aan<strong>een</strong>geschreven vorm heeft meestal <strong>een</strong> afgelei<strong>de</strong><br />

<strong>be</strong>tekenis.<br />

- alles <strong>be</strong>halve (all<strong>een</strong> dat niet) - alles<strong>be</strong>halve (helemaal<br />

niet)<br />

- even goed (van <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> kwaliteit) - evengoed (ook)<br />

- niet waar (<strong>een</strong> leugen) - nietwaar (is het niet?)<br />

- ten ein<strong>de</strong> brengen (tot <strong>een</strong> ein<strong>de</strong>) - tenein<strong>de</strong> (om)<br />

- ten minste (minstens) - tenminste (althans)<br />

- ten slotte (tot slot, ein<strong>de</strong>lijk) - tenslotte (per slot van<br />

rekening)<br />

Engelse woor<strong>de</strong>n<br />

zie vanaf nummer<br />

Sch<strong>rij</strong>f aan<strong>een</strong> 204<br />

Sch<strong>rij</strong>f met <strong>een</strong> k<strong>op</strong>pelteken 208<br />

Sch<strong>rij</strong>f los 215<br />

Engelse woor<strong>de</strong>n <strong>be</strong>hou<strong>de</strong>n in het Ne<strong>de</strong>rlands doorgaans hun<br />

Engelse sch<strong>rij</strong>fwijze. Sommige woor<strong>de</strong>n en woordcombinaties<br />

passen zich aan <strong>de</strong> <strong>regels</strong> van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse spelling aan.<br />

Voor <strong>de</strong> vervoeging van Engelse werkwoor<strong>de</strong>n in het Ne<strong>de</strong>rlands<br />

→ 38-44<br />

Sch<strong>rij</strong>f aan<strong>een</strong>:<br />

204 samenstellingen van Engelse woor<strong>de</strong>n die in het<br />

Ne<strong>de</strong>rlands gebruikelijk zijn → 142, 208<br />

businessclass, callcenter, junkmail, managementconsultant,<br />

marketingmanager, online, paintball, salesdirector,<br />

sciencefiction, sixpack, teamwork, upgra<strong>de</strong>


205 samenstellingen van Engelse woor<strong>de</strong>n met als laatste<br />

<strong>de</strong>el <strong>een</strong> Ne<strong>de</strong>rlands woord of <strong>een</strong> Engels woord dat in<br />

het Ne<strong>de</strong>rlands gebruikelijk is<br />

Sch<strong>rij</strong>f eventueel <strong>een</strong> k<strong>op</strong>pelteken om <strong>de</strong> leesbaarheid van<br />

<strong>de</strong> samenstelling te vergroten. → 143<br />

- businessclass - businessclassarrangement (of eventueel<br />

business-classarrangement, businessclass-arrangement,<br />

business-class-arrangement)<br />

- dual use - dualusegoe<strong>de</strong>ren<br />

- heavy metal - heavymetalband<br />

- human resources - humanresourcesmanagement<br />

- junkmail - junkmailprobleem<br />

- low care - lowcarecentrum<br />

- minimal music - minimalmusiccomponist<br />

- online - onlineverbinding<br />

- sciencefiction - sciencefictionfiguur<br />

- social profit - socialprofitsector<br />

- stiff upper lip - stiffupperliphouding<br />

206 (bijna-)reduplicaties<br />

Vergelijk met niet-Engelse woor<strong>de</strong>n als pilipili, tuttut.<br />

boogiewoogie, byebye, fiftyfifty, gogogirl, walkietalkie<br />

207 samenstellingen met als eerste <strong>de</strong>el all en als twee<strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>el <strong>een</strong> bijvoeglijk of zelfstandig naamwoord<br />

• allday, allrisk, allround, allseason, allspice, allweather<br />

• uitzon<strong>de</strong>ringen: all clear, all right<br />

Sch<strong>rij</strong>f met <strong>een</strong> k<strong>op</strong>pelteken:<br />

208 samenstellingen die aan<strong>een</strong>geschreven moeten wor<strong>de</strong>n,<br />

maar waarin klinkerbotsing <strong>op</strong>treedt → 144, 204<br />

<strong>de</strong>mi-john, tra<strong>de</strong>-union<br />

209 samenstellingen met als rechter<strong>de</strong>el <strong>een</strong> Engels voorzetselbijwoord<br />

• bottom-up, drive-in, make-up, spin-off<br />

• in drieledige samenstellingen: all-inpakket,<br />

back-up<strong>be</strong>stand, spin-off<strong>be</strong>d<strong>rij</strong>f<br />

• uitzon<strong>de</strong>ringen: breakdown, countdown, feedback,<br />

playback, pullover<br />

210 vaste verbindingen die ook in het Engels meestal <strong>een</strong><br />

k<strong>op</strong>pelteken heb<strong>be</strong>n → 216<br />

catch-as-catch-can, up-to-date<br />

211 samenstellingen met <strong>een</strong> Engelse vaste verbinding en<br />

als rechter<strong>de</strong>el <strong>een</strong> Ne<strong>de</strong>rlands woord of <strong>een</strong> Engels<br />

woord dat in het Ne<strong>de</strong>rlands gebruikelijk is → 216<br />

Sch<strong>rij</strong>f het rechter<strong>de</strong>el van <strong>de</strong> samenstelling vast aan het<br />

laatste <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> vaste verbinding. Sch<strong>rij</strong>f eventueel <strong>een</strong><br />

k<strong>op</strong>pelteken om <strong>de</strong> leesbaarheid van <strong>de</strong> samenstelling te<br />

vergroten. → 143<br />

23<br />

nine-to-fivejob (of nine-to-five-job), out-of-the-blueconcert<br />

(of out-of-the-blue-concert), state-of-the-artartikel (of<br />

state-of-the-art-artikel), t<strong>op</strong>-of-the-billartiest (of<br />

t<strong>op</strong>-of-the-bill-artiest)<br />

212 combinaties met als linker<strong>de</strong>el no of non → 190<br />

no-budget, non-event, non-food<br />

213 combinaties met gelijkwaardige <strong>de</strong>len die al dan niet<br />

met elkaar verbon<strong>de</strong>n zijn door and of ‘n → 153<br />

• Dow-Jones, rock-’n-roll, trainer-coach, ups-and-downs<br />

• in samenstellingen: country-and-westernmuziek,<br />

Dow-Jonesin<strong>de</strong>x<br />

• in afleidingen: rock-’n-roller<br />

214 combinaties met <strong>een</strong> initiaalwoord, losse letter, cijfer<br />

of symbool → 172<br />

dvd-drive, e-mail, pay-tv, 6-pack<br />

Sch<strong>rij</strong>f los:<br />

215 gelegenheidsontleningen<br />

Dat zijn woordgroepen die in het Engels los wor<strong>de</strong>n<br />

geschreven en die uitdrukkelijk wor<strong>de</strong>n geciteerd uit het<br />

Engels als vreem<strong>de</strong> taal. Die combinaties wor<strong>de</strong>n in <strong>een</strong><br />

tekst vaak gecursiveerd.<br />

electronic data processing, five o’clock tea, stiff upper lip<br />

216 vaste verbindingen met <strong>een</strong> voorzetsel die in het<br />

Engels ook los wor<strong>de</strong>n geschreven → 209-211<br />

nine to five, out of the blue, state of the art, t<strong>op</strong> of the bill<br />

217 combinaties van <strong>een</strong> Engels rangtelwoord met <strong>een</strong><br />

Engels zelfstandig naamwoord<br />

first class, first lady, fourth estate, second <strong>op</strong>inion<br />

218 combinaties van <strong>een</strong> Engelse <strong>be</strong>zitsvorm met <strong>een</strong><br />

Engels zelfstandig naamwoord<br />

collector’s item, writer’s block<br />

219 combinaties van <strong>een</strong> meerlettergrepig Engels bijvoeglijk<br />

naamwoord met <strong>een</strong> zelfstandig naamwoord<br />

compact disc, heavy metal, human resources, intensive care<br />

220 combinaties van <strong>een</strong> <strong>een</strong>lettergrepig Engels bijvoeglijk<br />

naamwoord met <strong>een</strong> zelfstandig naamwoord dat<br />

<strong>de</strong> hoofdklemtoon draagt<br />

los<br />

big brother, black comedy, low profile<br />

aan<strong>een</strong> → 204<br />

bigband, blacklight, flatscr<strong>een</strong>, hardrock, lowri<strong>de</strong>r


221 combinaties van <strong>een</strong> werkwoordsvorm <strong>op</strong> -ing en <strong>een</strong><br />

zelfstandig naamwoord als <strong>de</strong> vorm met -ing <strong>de</strong> activiteit<br />

van het twee<strong>de</strong> element uitdrukt<br />

los<br />

coming man, finishing touch, leading lady,<br />

managing director, running mate, working majority<br />

aan<strong>een</strong> → 204<br />

chewinggum, mailinglist, sh<strong>op</strong>pingcenter<br />

222 Engelse drie- of meer<strong>de</strong>lige functie<strong>be</strong>namingen voor<br />

personen<br />

chief <strong>op</strong>erating officer, senior public relations officer,<br />

technical sales assistant<br />

Afkortingen<br />

Er zijn vijf soorten afkortingen: echte afkortingen, symbolen, initiaalwoor<strong>de</strong>n,<br />

letterwoor<strong>de</strong>n en verkortingen. Voor <strong>een</strong> <strong>de</strong>finitie<br />

van <strong>de</strong>ze <strong>be</strong>grippen: zie p. 4.<br />

zie vanaf nummer<br />

Vooraf 223<br />

Echte afkortingen 225<br />

Symbolen 227<br />

Initiaalwoor<strong>de</strong>n 230<br />

Letterwoor<strong>de</strong>n 235<br />

Verkortingen 239<br />

Voor samenstellingen, afleidingen, verbogen en vervoeg<strong>de</strong><br />

vormen met afkortingen → 172-188<br />

Vooraf<br />

223 Neem <strong>de</strong> sch<strong>rij</strong>fwijze over die <strong>een</strong> organisatie zelf<br />

gebruikt, ook als die niet met <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rstaan<strong>de</strong> <strong>regels</strong><br />

over<strong>een</strong>stemt.<br />

KU Leuven (Katholieke Universiteit Leuven), S.M.A.K.<br />

(Ste<strong>de</strong>lijk Museum voor Actuele Kunst), UvA (Universiteit<br />

van Amsterdam)<br />

224 Neem <strong>de</strong> sch<strong>rij</strong>fwijze uit <strong>de</strong> vreem<strong>de</strong> taal over als we<br />

<strong>een</strong> afkorting nog als vreemdtalig aanvoelen.<br />

CAD (computer-ai<strong>de</strong>d <strong>de</strong>sign), GmbH (Gesellschaft mit<br />

<strong>be</strong>schränkter Haftung), Ltd (limited)<br />

Echte afkortingen<br />

225 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> echte afkorting met <strong>een</strong> of meer punten.<br />

Meestal staat er na elk afgekort woord <strong>een</strong> punt.<br />

a.u.b. (alstublieft), bv. of bijv. (bijvoor<strong>be</strong>eld), etc. (et cetera),<br />

m.a.w. (met an<strong>de</strong>re woor<strong>de</strong>n), n.v.t. (niet van toepassing),<br />

prof. (professor), z.o.z. (zie ommezij<strong>de</strong>)<br />

24<br />

226 Behoud in <strong>een</strong> echte afkorting <strong>de</strong> hoofdletters die ook<br />

in <strong>de</strong> voluit geschreven woor<strong>de</strong>n voorkomen.<br />

Fr. (Frans), Z.K.H. (Zijne Koninklijke Hoogheid)<br />

Symbolen<br />

227 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> symbool zon<strong>de</strong>r punten.<br />

km/h (kilometer per uur)<br />

228 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> symbool met kleine letters of hoofdletters<br />

volgens <strong>de</strong> nationale of internationale normen die<br />

daarvoor gel<strong>de</strong>n.<br />

A (ampère), EUR (euro), g (gram), h (uur), kHz (kilohertz),<br />

MB (megabyte), Na (natrium), s (secon<strong>de</strong>)<br />

229 MAAR: Gebruik in gewone teksten g<strong>een</strong> technisch of<br />

wetenschappelijk symbool als daarvoor <strong>een</strong> echte<br />

afkorting gebruikelijk is.<br />

100 gr., 40 sec., 15.30 u.<br />

Initiaalwoor<strong>de</strong>n<br />

230 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> initiaalwoord zon<strong>de</strong>r punten en met kleine<br />

letters.<br />

btw (<strong>be</strong>lasting over <strong>de</strong> toegevoeg<strong>de</strong> waar<strong>de</strong>), bvba<br />

(<strong>be</strong>sloten vennootschap met <strong>be</strong>perkte aansprakelijkheid),<br />

nv (naamloze vennootschap), sms (short message<br />

service)<br />

231 MAAR (1): Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> initiaalwoord met punten als <strong>de</strong><br />

uitspraak als initiaalwoord gewoon is gewor<strong>de</strong>n naast<br />

<strong>de</strong> uitspraak voluit.<br />

a.u.b. (alstublieft /aa uu <strong>be</strong>e/)<br />

232 MAAR (2): Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> initiaalwoord met punten als dat<br />

ten onrechte als <strong>een</strong> <strong>be</strong>staand woord zou kunnen wor<strong>de</strong>n<br />

gelezen. Laat <strong>de</strong> punten weg als er door <strong>de</strong> context<br />

g<strong>een</strong> misverstand kan zijn.<br />

<strong>een</strong> aso in het a.s.o. (<strong>een</strong> asociaal in het algem<strong>een</strong> secundair<br />

on<strong>de</strong>rwijs)<br />

233 MAAR (3): Behoud in <strong>een</strong> initiaalwoord <strong>de</strong> hoofdletters<br />

die ook in <strong>de</strong> voluit geschreven woor<strong>de</strong>n voorkomen.<br />

NMBS (Nationale Maatschappij <strong>de</strong>r Belgische<br />

Spoorwegen), NS (Ne<strong>de</strong>rlandse Spoorwegen),<br />

VRT (Vlaamse Radio- en Televisieomroep)<br />

234 MAAR (4): Sch<strong>rij</strong>f in <strong>een</strong> initiaalwoord hoofdletters<br />

als dat zo gebruikelijk is, ook als <strong>de</strong> voluit geschreven<br />

woor<strong>de</strong>n g<strong>een</strong> hoofdletters heb<strong>be</strong>n.<br />

BV (<strong>be</strong>ken<strong>de</strong> Vlaming), EHBO (eerste hulp bij ongevallen),<br />

MKZ (mond-en-klauwzeer), PS (postscriptum)


Letterwoor<strong>de</strong>n<br />

235 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> letterwoord zon<strong>de</strong>r punten.<br />

bom (<strong>be</strong>wust ongehuw<strong>de</strong> moe<strong>de</strong>r), pin (persoonlijk<br />

i<strong>de</strong>ntificatienummer)<br />

236 Sch<strong>rij</strong>f g<strong>een</strong> hoofdletters in <strong>een</strong> letterwoord als het zo<br />

ingeburgerd is. Hoe meer <strong>een</strong> letterwoord ingeburgerd<br />

is, hoe gebruikelijker het is om het met kleine letters te<br />

sch<strong>rij</strong>ven.<br />

laser (Light Amplification by Stimulated Emission of<br />

Radiation), lat (living apart together), pet (polyethyl<strong>een</strong>tereftalaat),<br />

ufo (uni<strong>de</strong>ntified flying object), vip (very<br />

important person)<br />

237 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> letterwoord van vier letters of min<strong>de</strong>r volledig<br />

met hoofdletters als het <strong>een</strong> eigennaam is.<br />

ELF (Essences et Lubrifiants Français), MAP (Mestactieplan),<br />

NAVO (Noord-Atlantische Verdragsorganisatie), SIS<br />

(Sociaal Informatiesysteem), WEU (West-Eur<strong>op</strong>ese Unie)<br />

238 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> letterwoord van vijf letters of meer met <strong>een</strong><br />

<strong>be</strong>ginhoofdletter als het <strong>een</strong> eigennaam is.<br />

Bloso (Commissariaat-generaal voor <strong>de</strong> Bevor<strong>de</strong>ring van<br />

<strong>de</strong> Lichamelijke Ontwikkeling, <strong>de</strong> Sport en <strong>de</strong> Openluchtrecreatie),<br />

Pidpa (Provinciale en Intercommunale<br />

Drinkwatermaatschappij <strong>de</strong>r Provincie Antwerpen)<br />

Verkortingen<br />

239 Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> verkorting met kleine letters, zoals <strong>een</strong><br />

gewoon woord.<br />

airco (airconditioning), hifi (high fi<strong>de</strong>lity), internet<br />

(international computer network), nettiquette<br />

(netetiquette), prof (professor of professional)<br />

240 MAAR: Sch<strong>rij</strong>f <strong>een</strong> verkorting met <strong>een</strong> <strong>be</strong>ginhoofdletter<br />

als het <strong>een</strong> eigennaam is.<br />

Benelux (België, Ne<strong>de</strong>rland en Luxemburg), Eur<strong>op</strong>ol (Eur<strong>op</strong>ese<br />

Politiedienst)<br />

Woordafbreking<br />

De <strong>regels</strong> voor woordafbreking zijn complex. Hieron<strong>de</strong>r staan<br />

all<strong>een</strong> <strong>de</strong> <strong>be</strong>lang<strong>rij</strong>kste <strong>regels</strong>. Die volstaan voor <strong>de</strong> afbreking<br />

van <strong>de</strong> meeste woor<strong>de</strong>n. Voor woor<strong>de</strong>n van Griekse of Latijnse<br />

herkomst gel<strong>de</strong>n soms an<strong>de</strong>re afbreek<strong>regels</strong>, net als voor Engelse<br />

en Franse woor<strong>de</strong>n. Specifieke gevallen kunt u <strong>op</strong>zoeken in <strong>de</strong><br />

Woor<strong>de</strong>nlijst: die geeft alle afbreekplaatsen van <strong>de</strong> woor<strong>de</strong>n weer.<br />

241 HOOFDREGEL: Breek <strong>een</strong> woord af <strong>op</strong> <strong>de</strong> grens tussen<br />

twee lettergrepen. U komt meestal tot <strong>de</strong> juiste afbreking<br />

als u het woord scan<strong>de</strong>rend uitspreekt.<br />

25<br />

• tussen <strong>de</strong> <strong>de</strong>len van <strong>een</strong> samenstelling: bob·slee,<br />

fiets·<strong>be</strong>l, slagers·mes, voor·<strong>de</strong>ur, zij<strong>de</strong>·teelt<br />

• tussen <strong>een</strong> voorvoegsel en <strong>een</strong> grondwoord:<br />

<strong>be</strong>·planten, ge·<strong>be</strong>rgte, kei·goed, on·wil<br />

• tussen <strong>een</strong> grondwoord en <strong>een</strong> achtervoegsel als<br />

het grondwoord eindigt <strong>op</strong> <strong>een</strong> klinkerteken:<br />

fondu·en, lobby·en<br />

• tussen <strong>een</strong> grondwoord en <strong>een</strong> achtervoegsel<br />

als het achtervoegsel <strong>be</strong>gint met <strong>een</strong> me<strong>de</strong>klinker:<br />

boom·pje, ge<strong>be</strong>rg·te, werk·ster<br />

• tussen klinkertekens die niet samen één klank of<br />

tweeklank vormen: ali·as, individu·eel, koei·en,<br />

muse·um<br />

• <strong>op</strong> an<strong>de</strong>re plaatsen, waarbij we net zoveel me<strong>de</strong>-<br />

klinkertekens naar het twee<strong>de</strong> <strong>de</strong>el brengen als<br />

er aan het <strong>be</strong>gin van <strong>een</strong> Ne<strong>de</strong>rlands woord kunnen<br />

staan: amb·ten, art·sen, boe·ken, campag·ne, herf·stig,<br />

ka·jak, kap·per, kas·sier, kra·len, la·chen, lei·ding, lera·res,<br />

prach·tig, pu·bliek, sok·kel, wer·ken, zan·ger, zeg·gen<br />

242 MAAR: Sch<strong>rij</strong>f g<strong>een</strong> los klinkerteken aan het eind of<br />

het <strong>be</strong>gin van <strong>een</strong> regel, ook niet in samenstellingen.<br />

ezel (niet e·zel), muil·ezel (niet muile·zel), re·gio (niet regi·o),<br />

regio·politie (niet regi·<strong>op</strong>olitie)<br />

243 Breek bij voorkeur niet af <strong>op</strong> plaatsen die tot lees- of<br />

uitspraakfouten kunnen lei<strong>de</strong>n.<br />

massage·<strong>be</strong>d<strong>de</strong>n (niet massa·ge<strong>be</strong>d<strong>de</strong>n)<br />

244 Geef <strong>een</strong> verkleinvorm met <strong>een</strong> verdub<strong>be</strong>l<strong>de</strong> klinker<br />

bij afbreking zijn oorspronkelijke vorm terug. → 14, 58<br />

café·tje (cafeetje), oma·tje (omaatje), paraplu·tje<br />

(parapluutje), taxi·tje (taxietje)<br />

245 Laat <strong>de</strong> apostrof in verkleinwoor<strong>de</strong>n weg bij afbreking.<br />

→ 59-60<br />

cd·tje (cd’tje), sherry·tje (sherry’tje)<br />

246 Laat het trema weg <strong>op</strong> <strong>de</strong> eerste letter na <strong>een</strong> afbreking.<br />

→ 146<br />

<strong>be</strong>·eindigen (<strong>be</strong>ëindigen), cre·eren (creëren), pingu·in (pinguïn),<br />

ru·ine (ruïne)


Verschillenlijst<br />

Hieron<strong>de</strong>r vindt u <strong>een</strong> lijst met woor<strong>de</strong>n die in <strong>de</strong> Woor<strong>de</strong>nlijst 2005 van spelling veran<strong>de</strong>rd zijn ten <strong>op</strong>zichte van <strong>de</strong> Woor<strong>de</strong>nlijst<br />

1995. De nummers verwijzen naar <strong>de</strong> regelnummers in <strong>de</strong>ze brochure. Zo kunt u nalezen welke regel van toepassing is. Als er bij <strong>een</strong><br />

<strong>be</strong>paal<strong>de</strong> regel <strong>een</strong> lange reeks is met woor<strong>de</strong>n die an<strong>de</strong>rs gespeld wor<strong>de</strong>n, geeft <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rstaan<strong>de</strong> lijst enkele voor<strong>be</strong>eldwoor<strong>de</strong>n.<br />

Bij twijfel over vergelijkbare woor<strong>de</strong>n uit <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> reeks kunt u het <strong>be</strong>st <strong>de</strong> Woor<strong>de</strong>nlijst of <strong>een</strong> woor<strong>de</strong>nboek met spellingkeurmerk<br />

raadplegen.<br />

Basisprincipes<br />

• het appel → 3<br />

• all<strong>een</strong> choqueren (niet meer shockeren) → 3<br />

Klinkers<br />

• skiester (vrouwelijke vorm van skiër) → 4<br />

• bohemien, <strong>de</strong>dain → 11<br />

• procedé, protegé → 12<br />

• spécialité → 13<br />

Werkwoor<strong>de</strong>n<br />

• jij fondu<strong>de</strong> → 32<br />

• jij cruiset, jij leaset → 38<br />

• wij bar<strong>be</strong>cueën → 43<br />

• jij cruisete/cruise<strong>de</strong>, jij hebt gecruiset/gecruised; jij leasete/<br />

lease<strong>de</strong>, jij hebt geleaset/geleased → 44<br />

Zelfstandige naamwoor<strong>de</strong>n<br />

• dinertje, directoiretje, par<strong>de</strong>ssustje, souvenirtje → 54<br />

• biscuitje, <strong>de</strong>potje → 57<br />

Hoofdletters<br />

• <strong>een</strong> nieuwsgierig aagje, <strong>een</strong> brave hendrik → 70<br />

• hodgkin (naast ziekte van Hodgkin) → 71<br />

• <strong>een</strong> Stradivarius → 72<br />

• salomonsoor<strong>de</strong>el, tantaluskwelling → 74<br />

• alzheimerpatiënt, downsyndroom → 75<br />

• dionysisch, precolumbiaans, victoriaans → 77<br />

• farizeeën → 78<br />

• Kerstman → 81<br />

• Boeddha<strong>be</strong>eld → 81<br />

• Kreeftskeerkring, Melkweg, Oriënt, Randstad → 87<br />

• Noordpoolexpeditie → 87<br />

• Antarctisch, Parmezaans → 87<br />

• antiamerikanisme, nean<strong>de</strong>rthaler, panafrikanisme, shetlan<strong>de</strong>r<br />

→ 89<br />

• het Cockney, het Indo-Eur<strong>op</strong>ees, het Kerklatijn, het Zoeloe → 94<br />

• Apache, Azteek, Bosjesman, Hun, Inca, Jood (naast jood), Kelt,<br />

Maya, Noorman, Viking → 99<br />

• Belgenm<strong>op</strong>, Jo<strong>de</strong>nbuurt, Jo<strong>de</strong>nm<strong>op</strong>, Mayacultuur, Vikingboot<br />

→ 99<br />

26<br />

• anti-Joods, Jodin, Sefardisch → 99<br />

• aussie, jap, spanjool → 101<br />

• indo, latino → 102<br />

• renaissance → 105<br />

• mesolithicum, mid<strong>de</strong>leeuwen, pleistoc<strong>een</strong> → 109<br />

• Anjerrevolutie, Boerenoorlog, Okto<strong>be</strong>rrevolutie → 111<br />

• Hemelvaartsdag, Moe<strong>de</strong>rdag, Nieuwjaar, Vastenavond,<br />

Werelddierendag → 112<br />

• Bondsrepubliek, Eur<strong>op</strong>arlement, Hof van Cassatie, Rekenhof,<br />

Veiligheidsraad → 114<br />

• Chirojeugd, Rotaryclub, Senaatscommissie → 114<br />

• Elfste<strong>de</strong>ntocht, <strong>een</strong> Oscar → 119<br />

• Bij<strong>be</strong>l (naast bij<strong>be</strong>l), Koran (naast koran) → 121<br />

• Bij<strong>be</strong>lstudie, Koranschool → 121<br />

• Bij<strong>be</strong>ls, on-Bij<strong>be</strong>ls → 121<br />

• götterdämmerung, ü<strong>be</strong>rmensch → 123<br />

• X-<strong>be</strong>nen → 125<br />

• B-kant → 126<br />

Tussenletters -e- en -en-<br />

• dronkenlap, dronkenman → 127<br />

• De uitzon<strong>de</strong>ringsregel voor plantnamen met als linker<strong>de</strong>el<br />

<strong>een</strong> diernaam en als rechter<strong>de</strong>el <strong>een</strong> plantkundige aan-<br />

duiding geldt niet meer. We passen <strong>op</strong> die gevallen nu <strong>de</strong><br />

hoofdregel toe: apenbroodboom, apennootje, duivenkervel,<br />

<strong>een</strong><strong>de</strong>nkroos, kattenkruid, paar<strong>de</strong>nbloem, paar<strong>de</strong>ndistel,<br />

paar<strong>de</strong>nkastanje, rattenkruid, schapengras, vliegenzwam,<br />

vossen<strong>be</strong>s → 129<br />

• giraffenhals, mid<strong>de</strong>nklassenauto → 129<br />

• naar hartenlust, pad<strong>de</strong>nstoel → 129<br />

• gazelleoog, gil<strong>de</strong>huis, spa<strong>de</strong>steek → 129<br />

• koekebrood, savooiekool → 131<br />

• i<strong>de</strong>eëloos → 137<br />

Aan<strong>een</strong>sch<strong>rij</strong>ven<br />

• alle drie, fiscaal specialist, naargelang van, naargelang, sociaal<br />

psycholoog, ter zake, terzij<strong>de</strong> staan, t<strong>op</strong> tien, voor zover → 142<br />

• amateurbokser, privéauto, privékarakter, privésfeer,<br />

tevoorschijn → 142<br />

• café-uitbater, groei-initiatief, na-ijver, plooi-ijzer, schroei-ijzer<br />

→ 144<br />

• voogdijinstelling, partiji<strong>de</strong>oloog → 144<br />

• co-educatie, co-existentie, pre-industrieel, re-integratie → 151


• coauteur, extraordinair, pro<strong>de</strong>mocratisch, pseudowetenschap,<br />

semicrimineel, viceminister → 151<br />

• hink-stap-springen, hink-stap-sprong → 153<br />

• Lieve-Heer, Lieve-Vrouw → 153<br />

• het all<strong>een</strong>-zijn, het vrouw-zijn → 153<br />

• christen<strong>de</strong>mocratisch, fiscaaltechnisch, nationaalsocialistisch,<br />

p<strong>op</strong>ulairwetenschappelijk, privaatrechtelijk,<br />

radicaalislamitisch, sociaalkritisch → 153<br />

• christen<strong>de</strong>mocraat, sociaal<strong>de</strong>mocratie → 154<br />

• maag-darmklachten, mond-en-klauwzeer,<br />

woon-zorgcomplex, zit-slaapbank, zwart-witfoto → 155<br />

• Mid<strong>de</strong>llandse Zeegebied, Ro<strong>de</strong> Kruispost, Twee<strong>de</strong> Kamerlid<br />

→ 158<br />

• on-Hollands, trans-Alpijns → 159<br />

• Indo-Germaan, Sovjet-Russisch → 160<br />

• hon<strong>de</strong>rd miljoen → 167<br />

• <strong>een</strong> <strong>de</strong>r<strong>de</strong> → 170<br />

• aidstest, latrelatie, vipruimte → 176<br />

• all<strong>een</strong> proces-verbaal (niet meer procesverbaal) → 189<br />

• meester-kok → 190<br />

• ik-figuur, hij-vorm, wij-gevoel → 191<br />

• het à pr<strong>op</strong>os, het a priori, bon vivant, café chantant, ex libris,<br />

laisser aller, salto mortale, hors-d'oeuvre → 196<br />

• in stand hou<strong>de</strong>n, tot stand komen → 202<br />

27<br />

Engelse woor<strong>de</strong>n<br />

• afterpil, bodyart, eye<strong>op</strong>ener, offline, online, sexappeal → 204<br />

• publicrelationsbureau → 205<br />

• boogiewoogie, dingdong → 206<br />

• allrisk → 207<br />

• all right → 207<br />

• all-in → 209<br />

• pullover → 209<br />

• ups-and-downs, whisky-soda → 213<br />

• compact disc, junior manager → 219<br />

• full colour, low budget, slow motion → 220<br />

• bluejeans → 220<br />

• managing director → 221<br />

Afkortingen<br />

• btw, bvba, cao, hiv → 230<br />

• ufo → 236<br />

Realisatie<br />

Deze brochure is <strong>een</strong> uitgave van <strong>de</strong> <strong>Taaltelefoon</strong>,<br />

<strong>de</strong> taaladviesdienst van <strong>de</strong> Vlaamse overheid.<br />

Redactie: Dirk Caluwé (redactionele leiding), An Bosmans,<br />

Stefaan Croon, Sylvianne De Schepper, Katl<strong>een</strong> Maesen<br />

en Kristien Spilleb<strong>een</strong><br />

Met dank aan <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse Taalunie, Ludo Permentier,<br />

Anne Ruette, Sara Van Calster, Marianne van Scherpenzeel<br />

en Veronique Verreycken<br />

Verantwoor<strong>de</strong>lijke uitgever<br />

Tine Mortelmans<br />

Departement Diensten voor het Algem<strong>een</strong> Regerings<strong>be</strong>leid<br />

Kansela<strong>rij</strong><br />

Koolstraat 35<br />

1000 Brussel<br />

Grafische vormgeving<br />

Patricia Vandichel<br />

Departement Diensten voor het Algem<strong>een</strong> Regerings<strong>be</strong>leid<br />

Communicatie<br />

Depotnummer<br />

D/2006/3241/099<br />

Eerste uitgave<br />

Twee<strong>de</strong> druk<br />

juli 2012


Hulp bij spellingvragen<br />

Online<br />

U vindt alle informatie over <strong>de</strong> officiële spelling <strong>op</strong> <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> webadressen.<br />

Snel antwoord <strong>op</strong> <strong>een</strong> spellingvraag?<br />

http://woor<strong>de</strong>nlijst.org<br />

De Woor<strong>de</strong>nlijst Ne<strong>de</strong>rlandse Taal online, inclusief <strong>de</strong> Leidraad met alle <strong>regels</strong>.<br />

http://taaladvies.net<br />

Tegelijkertijd zoeken in Woor<strong>de</strong>nlijst, Leidraad én <strong>een</strong> databank met veelgestel<strong>de</strong> taalvragen.<br />

U kunt via <strong>de</strong>ze website ook nieuwe vragen voorleggen aan <strong>de</strong> taaladviseurs van <strong>de</strong><br />

<strong>Taaltelefoon</strong>. Binnen vijf werkdagen hebt u antwoord.<br />

http://www.vlaan<strong>de</strong>ren.<strong>be</strong>/taaltelefoon<br />

Uitgebrei<strong>de</strong> set met antwoor<strong>de</strong>n <strong>op</strong> veelgestel<strong>de</strong> spellingvragen en an<strong>de</strong>re taalvragen.<br />

Via <strong>de</strong>ze site kunt u <strong>de</strong> brochure <strong>Spelling</strong>: <strong>de</strong> <strong>regels</strong> <strong>op</strong> <strong>een</strong> <strong>rij</strong> in <strong>pdf</strong>-formaat downloa<strong>de</strong>n.<br />

Via <strong>de</strong>ze site kunt u zich ook abonneren <strong>op</strong> Taallink, het e-zine van <strong>de</strong> <strong>Taaltelefoon</strong>.<br />

Daarin leest u elke week het antwoord <strong>op</strong> <strong>een</strong> taalvraag.<br />

Telefonisch<br />

<strong>Taaltelefoon</strong>: 078 15 20 25<br />

elke werkdag van 9 tot 12 uur en <strong>op</strong> schoolwoensdagen ook van 14 tot 16 uur<br />

Departement Diensten voor het Algem<strong>een</strong> Regerings<strong>be</strong>leid<br />

Bou<strong>de</strong>wijnlaan 30 bus 20<br />

1000 Brussel<br />

28

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!