Ankerplaats : voorlopige aanduiding - t Groot Gedelf

Versie 2/08/2010 14:02:00
Aanduiding van ankerplaats 'Damse Vaart met omgevende polders,
Fort van Beieren, en kreken van Lapscheure’
Code : APW007
1. Benaming van de ankerplaats + ligging
‘Damse Vaart met omgevende polders, fort van Beieren en de kreken van Lapscheure’ te Damme,
Brugge en Knokke-Heist, West-Vlaanderen
Oppervlakte: 3385,24 ha
2. Een aflijning van de ankerplaats op schaal 1/25.000 die de grenzen ervan
aangeeft
Kaart 1
3. nummer ankerplaats uit landschapsatlas
‘Damme en omgevende polders’ (Anker ID: A30018), ‘Fort van Beieren’ (Anker ID: A30064) en
‘Kreken Lapscheure’ (Anker ID: A30005)
4. Situering
Situering in ruimere omgeving:
De ankerplaats bevindt zich in de kustpolders ten noordoosten van Brugge en grenst aan de
ankerplaats "Polders van Dudzele". De ankerplaats omvat een langgerekte zone, aan weerszijden van
de Damse Vaart, tussen Brugge en Sluis .
Het gebied ligt in het noordoosten van de provincie West-Vlaanderen en grenst aan Nederland. Deze
ankerplaats ligt voor het overgrote deel in de gemeente Damme; het meest noordelijke stukje behoort
tot de gemeente Knokke-Heist en het zuidelijk stuk rond het fort van Beieren ligt op grondgebied van
Brugge.
Het afgebakende gebied omvat de stad Damme en de dorpskernen van Oostkerke, Hoeke en
Lapscheure.
De ankerplaats omvat het typische landschap van de Zwinpolders, gekenmerkt door vlakke open tot
halfopen agrarische gebieden doorsneden door dijken en kanalen, die in vele gevallen geaccentueerd
worden door bomenrijen.
Aanpassingen afbakening
Deze ankerplaats is eigenlijk een cluster van oorspronkelijk drie ankerplaatsen uit de landschapsatlas
(versie 2001). Ze zijn samengevoegd tot één omdat ze langs de Damse Vaart liggen én langs de
voormalige Zwingeul die Brugge een verbinding gaf met de Noordzee. Het Schipdonk- en
Leopoldkanaal zijn veel later aangelegd en vormen sterk beeldbepalende landschapselementen, maar
het landschap ten noorden en ten zuiden ervan verschilt niet wezenlijk door deze kanalen.
Volgende aanpassingen aan de begrenzing van de ankerplaats worden voorgesteld (motivatie in
hoofdstuk 8):
Uitbreiding
Stad Damme
Kanaal “De Lieve” - Konduitput
Hoeve tussen Oostkerke en Leopoldkanaal
Dorp Oostkerke
Hoeve "Bernaertsbilk" in Namenpolder
1
7/06/2010
15:32:00

Versie 2/08/2010 14:02:00
Spermaliepolder
Percelen tussen Zuidervaartje en Damse Vaart
Percelen ten westen van het fort van Beieren (langs de Gemeneweidestraat, Brugge), ten
noordwesten ervan (Fortstraat, Brugge) en ten oosten van de Damse Vaart tot aan de
Polderstraat (Brugge)
Volledige opname van stroomgebied van Rietgeule en Zevengemeten tot aan de Sintpietersdijk
(OLV-polder, Hoge Hem en zone tussen Vredestraat-Dasseweg en Molentje)
Opname van gebied “Stampershoek –Zuiddijk - Zuid-over-de-Lievegeleed” ten oosten van
stad Damme
Inkrimping:
Akkerpercelen ten zuiden van hoeve Bonem
Akkerbouwgebied ten oosten van Lapscheure
‘Polderhoeve’
Andere types van beschermingen en statuten (Kaart 3)
Als landschap werden beschermd:
- De Sint-Christoffelhoeve en haar omgeving (KB 29/05/1964; gemeente Damme,
deelgemeente Damme);
- Krekengebied (MB 01/08/1988; gemeente Damme, deelgemeente Lapscheure);
- De omgeving van de 'Blauwe Sluis' en kreek (KB 05/02/1976, gemeente Damme,
deelgemeente Lapscheure)
- Cantelmolinie (MB 18/11/1991; gemeente Knokke-Heist, deelgemeente Westkapelle);
- Fort van Beieren (KB 06/07/1976, stad Brugge, deelgemeente Koolkerke).
Als stadsgezicht werden beschermd:
- Damme centrum (MB 13/10/1986, gewijzigd MB 30/03/1987; gemeente Damme,
deelgemeente Damme);
Als dorpsgezicht werden beschermd:
- Windmolen hoeke en onmiddellijke omgeving (KB 16/11/1981, gemeente Damme,
deelgemeente Hoeke-Lapscheure).
Als monument werden beschermd:
- Hoeve, Damse Vaart West 5 (MB 13/10/1986; gewijzigd MB 30/03/1987, gemeente Damme,
deelgemeente Damme);
- Huis Sint-Jan, museum van Maerlant, Jacob Van Maerlantstraat 13 (KB 18/06/1946,
gemeente Damme, deelgemeente Damme)
- Kazemat van de Lieve (MB 17/10/1997, gemeente Damme, deelgemeente Damme);
- Sint-Janshospitaal, Kerkstraat (KB 19/04/1937, gemeente Damme, deelgemeente Damme);
- De Grote Sterre, Kerkstraat 20-22 (KB 29/05/1964, gemeente Damme, deelgemeente
Damme);
- De Waterpomp, Kerkstraat 38 (MB 13/10/1986, gewijzigd MB 30/03/1987, gemeente Damme,
deelgemeente Damme);
- Hoeve met inbegrip van de 3 linden, Kerkstraat 48 (MB 13/10/1986, geweizigd 30/03/1987,
gemeente Damme, deelgemeente Damme);
- Stadhuis, Markt (KB 25/03/1938, gemeente Damme, deelgemeente Damme);
- Witte Molen of Scellemolen, Noortvaartdijk (RB 20/07/1946, gemeente Damme,
deelgemeente Damme);
- Sint-Christoffelhoeve, Noordvaartdijk 1 (KB 21/09/1962, gemeente Damme, deelgemeente
Damme);
- OLV-Kerk (KB 25/03/1938, gemeente Damme, deelgemeente Damme);
- De hoeve, Sint-Janstraat 1 (MB 13/10/1986, gewijzigd MB 30/03/1987, gemeente Damme,
deelgemeente Damme);
- Sluis van de Lieve, (MB 17/10/1997, gemeente Damme, deelgemeente Damme);
- Sluis van het Zwin, (MB 17/10/1997, gemeente Damme, deelgemeente Damme);
- Stenen windmolen en omgeving (KB 16/11/1981, gemeente Damme, deelgemeente Hoeke),
2
7/06/2010
15:32:00

Versie 2/08/2010 14:02:00
- Sint-Jacobskerk, Sint Jacobsstraat (KB 25/03/1938, gemeente Damme, deelgemeente
Hoeke),
- Parochiekerk H. Drievuldigheid en H. Christianus, Lapscheurestraat 29 (MB 17/06/1992,
gemeente Damme, deelgemeente Lapscheure),
- Blauwe Sluis met omgeving en kreek, Zeedijk (KB 05/02/1976, gemeente Damme,
deelgemeente Lapscheure),
- Dorpsmolen of Molen van Thooft, Eienbroekstraat 3 (KB 29/05/1964, gemeente Damme,
deelgemeente Oostkerke);
- Toren van de Sint-Kwintenskerk, Sint-Kwintensstraat (KB 19/04/1937, gemeente Damme,
deelgemeente Oostkerke);
Herbevestigd agrarisch gebied:
- “Deel polder van Lapscheure – Hoeke” herbevestigd als agrarisch gebied bij beslissing van de
Vlaamse Regering van 31 maart 2006
VEN/IVON (Vlaams Ecologisch Netwerk / Integraal Verwevings- en Ondersteunend Netwerk):
- GEN 115: De Damse Polders
- GEN 116: het krekengebied van Lapscheure en Hoeke
Speciale BeschermingsZones (SBZ, Europees):
- Vogelrichtlijngebied ‘Poldercomplex (BE2500932): ca. 80% van de ankerplaats
- Habitatrichtlijngebied ‘Polders’ (BE2500002): zone ten zuidoosten van Damme (tussen
Damme en Hoeve Bonem), 2 kleine zones aan de kreken nabij Lapscheure en een zone aan
de Hoekevaart opwaarts van de Zwarte Sluis
Het erkend natuurreservaat ‘De Stadswallen van Damme’ wordt beheerd door Natuurpunt vzw.
Op het gewestplan (Brugge-Oostkust) komen volgende bestemmingen voor:
- Landschappelijk waardevol agrarisch gebied. Het overgrote deel van de ankerplaats;
- Agrarisch gebied: Een kleinere zone, ten noorden van Damme, aansluitend bij het
Schipdonkkanaal;
- Natuurgebied: Damse vaart, ruime zone rond Damme, zone nabij Zwarte Sluis.
- Reservaatsgebied: kleine verspreide zones aan Hoekevaart (Zwarte Sluis), kreken
Lapscheure, Hoeke;
- Parkgebied: omgeving van Fort van Beieren te Brugge;
- Ontginningsgebieden: nabij Fort Sint-Donaas en aan de steenbakkerij van Hoeke;
- Gebieden voor verblijfsrecreatie: camping van Hoeke;
- Woongebieden met cultureel, historische en/of esthetische waarde: Damme;
- Woongebieden met landelijk karakter: de dorpen Hoeke, Lapscheure, Oostkerke en de
lintbebouwing ten oosten van Damme;
- Woongebied langs de Gemeneweidestraat te Brugge;
- Bestaande waterwegen: Schipdonkkanaal – Leopoldkanaal;
- Reservatiestrook ‘aan te leggen waterweg’ langs het Schipdonkkanaal
In de ankerplaats zijn er geen goedgekeurde gewestelijke, provinciale of gemeentelijke ruimtelijke
uitvoeringsplannen.
5. Omschrijving
Landschapshistoriek
De laatste ijstijd eindige zo’n 11.000 jaar geleden. De laatste fase van deze ijstijd, het Weichseliaan,
werd gekenmerkt door een extreem koud klimaat. Doordat enorme hoeveelheden water in de
ijskappen gevangen zaten, werd deze periode gekenmerkt door een grote droogte. De zeespiegel was
dermate gedaald dat delen van het Kanaal en de Noordzee herschapen waren in een grote
zandvlakte.
Het einde van de ijstijd betekende een geleidelijke opwarming van onze streken en luidde een nieuw
geologisch tijdperk in dat tot vandaag de dag duurt, het Holoceen. Algemeen deed er zich een
3
7/06/2010
15:32:00

Versie 2/08/2010 14:02:00
zeespiegelstijging voor die belangrijke veranderingen (geleidelijke vernatting) teweeg bracht in de
kustgebieden.
Onder invloed van die zeespiegelstijging evolueerde de natte en laaggelegen (zandige) kustvlakte tot
een dicht moerasbos, dat geleidelijk aan veranderde in een veenmoeras. Dit resulteerde na verloop
van tijd in een vaak metersdik en donker veenpakket in de bodem, een opeenstapeling van nietafgebroken
plantenmateriaal.
De mariene invloed reikte aanvankelijk nog niet tot de huidige kustpolders, omdat de kustlijn zich nog
te ver van de huidige bevond. De zeespiegel bleef echter voortdurend en geleidelijk aan stijgen,
waardoor de druk op het binnenland toenam. In de loop van het laatste millennium vóór Christus
drong de zee via getijdengeulen binnen in het veenmoeras. Dit veroorzaakte een domino-effect aan
gevolgen. Zo kwam de veengroei abrupt ten einde door het plotse binnendringen van zout water en
hadden de getijdengeulen een drainerend effect, wat een inklinking van het veenmoeras
veroorzaakte. Hierdoor kon de zee nog meer binnendringen in het verlaagde binnenland, met meer en
breder vertakte getijdegeulen. Na enkele eeuwen was de kustvlakte veranderd in een instabiel
slikken- en schorrenlandschap, waarvan grote delen periodiek onder water kwamen te staan.
Toch was dit landschap minder ontoegankelijk dan lange tijd werd aangenomen. In navolging van
archeologische waarnemingen in onze buurlanden werden de afgelopen jaren ook in Vlaanderen op
verschillende plaatsen sporen aangesneden die dateren uit de IJzertijd en de Romeinse tijd. Hieruit
blijkt dat de mens deze kustvlakte bewoonde en economisch exploiteerde (ontginning van veen, zout,
graasweide en verbinding met zee) en dat ze toen reeds dijken bouwden om hun woonsten te
verdedigen tegen overstroming. In Oostkerke bvb. werden op verschillende plaatsen Romeinse
sporen aangetroffen bij archeologische prospectie.
In de laat-Romeinse tijd (4 de /5 de eeuw) lijkt de mariene invloed dermate te zijn toegenomen dat de
kustvlakte zo goed als ontoegankelijk werd voor structurele bewoning. Sommige vorsers menen dat er
een verband is tussen deze toename van de getijdenwerking en een intensieve Romeinse
veenexploitatie, die de verlaging van het landschap in de hand werkte, maar hierover zijn nog weinig
data voorhanden.
Door de getijdenwerking werd niet alleen periodiek zout water aangevoerd, maar eveneens grote
hoeveelheden kleiige en zandige sedimenten. Hierdoor werden de veenlagen en oude bewoningssites
bedekt met een pakket van enkele meters dik. Dit impliceerde echter ook dat het schorrengebied
geleidelijk aan voldoende hoog opslibde en toegankelijk werd. Zo blijkt uit archeologische opgravingen
dat grote delen van de kustvlakte reeds vanaf de 8 e eeuw bewoond waren en dat tal van grote
getijdengeulen op dat moment reeds zo goed als volledig dichtgeslibd waren. De middeleeuwse
ontginning van de kustvlakte ging dan ook aanvankelijk niet gepaard met actieve inpoldering, maar
wel met het in gebruik nemen van natuurlijk opgeslibd gebied. Wel werden her en der kleine en veelal
defensieve dijkjes opgeworpen, die de woonst moesten vrijwaren van watersnood. Andere woningen
of boerderijen werden op lichte verhevenheden opgeworpen. Zowel in Oostkerke als Lapscheure zijn
tientallen archeologische sites gekend waar zich vanaf de 10 de eeuw bewoning ontwikkelde, veelal
onder de vorm van geïsoleerde boerderijen of kleine gehuchtjes, die in sommige gevallen uitgroeiden
tot dorpskernen (Oostkerke, de oude kern van Lapscheure).
De kustvlakte was in de Middeleeuwen echter nog niet volledig afgesloten van de zee. Een aantal
getijdengeulen bleven tot ver in de Middeleeuwen actief en onderhevig aan getijdenwerking, zoals de
grote zeeboezem tussen Knokke en Cadzand (Sincfal of Zwin) met geulen en tussenliggende
eilandjes. Men kan aannemen dat de mens deze geulen moedwillig in stand hield, in functie van o.m.
de afvoer van water en vaargeul naar zee . Dit bleek evenwel niet steeds even veilig. Zo kende de
Sincfal in de 11 de en 12 de eeuw een reeks serieuze stormvloeden die resulteerden in ernstige
overstromingen en een grote uitbreiding van de geul tot nabij Damme, die later “Zwin” genoemd werd.
Deze landwaartse uitbreiding van de geul maakte echter het ontstaan en de ontwikkeling van
handelsplaatsen als Damme en Monnikerede mogelijk.
Damme ontstond in de tweede helft van de 12 de eeuw, aan de dam die het “Zwin” begrensde. De geul
waarin het “Zwin” aangelegd werd, is ontstaan door enkele stormvloeden uit de 12 e eeuw die ook
overstromingen in de nabije polders veroorzaakt hebben.
Bodemkundig en archivalisch onderzoek tonen aan dat de ligging van de afsluitdijk van het “Zwin”
samenvalt met het tracé van de huidige Kerkstraat. In de dam werd een grote zeesluis of spui
4
7/06/2010
15:32:00

Versie 2/08/2010 14:02:00
gebouwd, de "Speie", die vanuit het Zwin toegang geeft tot de Reie (verbinding tussen Damme en
Brugge) en de aanlegkade.
Zo ontstaat Damme op de samenkomst van de Reie en het Zwin als voorhaven van Brugge. Damme
ontwikkelt zich zeer snel tot de belangrijkste havenstad van het graafschap Vlaanderen en als
belangrijk centrum van handel en nijverheid.
Om het overstromingsgevaar te beperken werden er vanaf de 12 e eeuw heel wat dijken opgeworpen
of verstevigd. We onderscheiden twee grote types: defensieve dijken die het land moesten
beschermen tegen overstromingen en moest vermijden dat er nog zout/zilt water binnenstroomde, én
offensieve dijken waarbij een deel ingepolderd werd dat tevoren regelmatig onder water kwam
ingevolge getijdenwerking in de geulen.
Om de noordelijk gelegen gronden tussen Damme, Oostkerke en Hoeke te beschermen tegen de zee
werden langs de Zwingeul verschillende grote dijken opgeworpen, zoals de Krinkeldijk en
Romboutswervedijk. De Krinkeldijk vormt met het eindpunt van de Bloedlozedijk een scherpe hoek,
wat de plaatsnaam Hoeke verklaart.
Ook de polders ten zuiden van Damme dienden beveiligd te worden tegen het overstromingsgevaar.
De Branddijk (huidige straatnamen: BonemstraatBranddijk – Masschersheule-Damweg) werd
vermoedelijk in het laatste kwart van de 12 e eeuw aangelegd als defensieve dijk zodat het gebied ten
zuiden ervan geen invloed meer ondervond van de getijdenwerking vanuit de zwingeul en beveiligd
werd tegen overstromingen. Gedurende de 13 e eeuw werden dan de Zuiddijk aangelegd en nog later
de Oude Sluissedijk die beschouwd wordt als een offensieve dijk (actieve inpoldering). De dijken
vormden vaak de grenzen van wateringen (voorlopers van huidige polderbesturen): ten noorden van
de Zuiddijk de Wateringe “Stampershoek, ten zuiden de watering “Noord-over-de-Lieve”.
De straat “hulsterlo” staat haaks op voorgaande dijken en is eigenlijk een oudere landschapsstructuur;
hij zou teruggaan op één van de oudst schaapswegen/driftwegen, genaamd van de polders (eerste
vermelding 1268) waarlangs het vee vanuit het binnenland (zandstreek) naar de polders gedreven
werd en die ook dienst deden als eerste ontginningswegen voor de ingebruikname van de polders, op
initiatief van Gentse Sint-Pietersabdij. Ter hoogte van de Antwerpse heerweg (deelgemeente Sijsele,
Damme) startte hij en liep door tot in Oostkerke, onder de naam “Spegelsweg”.
Het gebied van de Branddijk-Zuiddijk-Oude SLuissedijk wordt ook gekenmerkt door typische
langgerekte percelering, dwars op de dijk parallel met de straat Hulsterlo, diverse hoeves die langs de
Zuiddijk ingeplant zijn en die teruggaan op oude sites die herkenbaar zijn op oude kaartdocumenten
(o.a. Pourbuskaart). Het getuigt in ieder geval van een vrij systematishe ontginning van het gebied,
wellicht ook op initiatief van de Sint-Pietersabdij.
Het kanaal van het Oude Zwin, aan de westelijke grens van de ankerplaats (huidige ligging
Koolkerksesteenweg), werd in de 12 de eeuw gegraven om Brugge met de zee te verbinden. Hierdoor
werd Brugge over Koolkerke en Oostkerke verbonden wordt met de sluis "ter Monnikerede", gelegen
nabij het gelijknamige stadje.
Vanaf 1251 start de stad Gent met de aanleg van de z.g. "Ghendtsche Leye" of de Lieve, waardoor
een betere en efficiëntere verbinding met de zee kan worden gerealiseerd. Gent kende immers een
enorme opgang als handels- en nijverheidsstad, maar ontbrak een goede verbinding naar zee (zonder
veel tolrechten).
Het oorspronkelijk goedgekeurde tracé uit 1251 (door gravin Margaretha van Constantinopel) loopt
vanaf Gent naar Aardenburg en dan in de uitgediepte loop van de Ede naar Sluis. In 1262 – tijdens de
aanleg van de Lieve - werd er beslist om (ook) een verbinding te maken met het Zwin, over
Moerkerke. Gedurende de middeleeuwen mondde de Lieve ten noorden van de stad Damme uit in het
Zwin via een sluis met twee spuien: de “Noordsche Speye” (die uitgaf op Zwin zelf) en de “Gentsche
Speye” iets stroomopwaarts ervan. Het tussenliggende stukje werd de “gentsche zoute” genoemd.
Damme wordt dus, naast voorhaven van Brugge, tevens voorhaven van Gent en kreeg door het
Lievekanaal ook een goede verbinding voor binnenschepen naar de Schelde en de Leie.
Pas in de 17 e eeuw wanneer de vestingswallen rond Damme aangelegd worden, wordt de Lieve
binnen de stadswallen geleid tussen twee hoge muren. In die periode wordt ook het kanaal Gent-
Brugge gegraven en verliest de Lieve haar economische waarde als verbinding van Gent naar zee.
Door de verzanding van het zwin was dit trouwens ook al op zijn terugweg.
5
7/06/2010
15:32:00

Versie 2/08/2010 14:02:00
Vanaf 1660 werd ze rond de stad geleid in de buitenste gracht en werden de hoge muren van de
vroegere doorgang gebruikt als grondvesten voor een kazemat op de stadswallen (zgn. kazemat van
de Lieve).
.
De aanleg van de Lieve zorgde wel voor een groot probleem voor afwatering van de polders omdat ze
alle polderwaterlopen dwars doorsneed en dus de afvoer van water (afkomstig uit polders en
binnenland) naar zee verhinderde; bovendien was er vastgelegd dat lozing van die waterlopen in de
Lieve niet toegelaten was om het waterpeil te beheersen voor de scheepvaart. Pas in de 14 e eeuw
werd er een akkoord bereikt om het water van waterlopen ten zuiden van de Lieve via een duiker
eronder te leiden.
In de Konduitput of ‘Conduutput’, gelegen naast de brug over het Zuidover-de-Lievegeleed, werd
daarom het water verzameld van de polders ten zuiden van de Gentse Lieve en de beken uit het
binnenland, en vervolgens onder het Lievekanaal geleid. Dit gebeurde met een zuiger die onder de
Lieve doorliep. Toen de Lieve omstreeks 1872 opgevuld werd, werd het zuigersysteem uitgebroken. In
die optiek vormde de Konduitput dus een zeer belangrijk punt voor de waterbeheersing van de polders
tussen Damme en Brugge, waar het water verzameld werd en via het Zuid-over-de-Leivegeleed naar
zee kon afgevoerd worden.
Van het einde van de 12de eeuw tot begin 14 eeuw werd het gebied ten zuiden van de Krinkeldijk-
Romboutswervedijk (ten oosten van Damme) gradueel ingepolderd (‘Nieuwland’). Vanuit de perifere
zones schoof men steeds verder op naar de Zwingeul toe, waardoor de Zwingeul steeds smaller werd.
In tegenstelling tot de meer defensieve -zeewerende- functie in de vorige eeuw, worden grote polders
ingedijkt met het oog op landwinning. Bij verkaveling en ontginning van de gronden worden vele
(doorgaans omwalde) hoeven gebouwd en nieuwe leengoederen gesticht, o.m. het "Hof Bonem".
De verzanding van de Zwingeul was een serieuze tegenvaller voor de economische activiteit in
Damme, gezien de cruciale rol van de Zwingeul voor de scheepvaart. Bovendien ontstonden er
geleidelijk andere stadjes stroomafwaarts langs de oevers van het Zwin, o.m. Hoeke (ca. 1250),
Monnikerede (ca. 1280) en Sluis. Vanaf de 14de tot de 16de eeuw kent Damme een sterke
achteruitgang en teloorgang als zeehaven. Het stadsplan van Jacob van Deventer (1550-1565) toont
een vervallen stad binnen de middeleeuwse omwalling; veel ruimte binnen de vestingen is niet meer
bewoond. Het eertijds welvarende stadje Monnikerede wordt in de loop van de 16e eeuw verlaten en
is vandaag niet meer herkenbaar en quasi volledig verdwenen; enkel archeologische restanten blijven
over.
Vanaf het midden van de 16de eeuw hoopt Brugge opnieuw de verzandingproblemen op te lossen
met het delven van een nieuw kanaal tussen Damme en Sluis in de periode 1548-1564, m.n. de
"Verse Vaart" of "Soete Vaart" ten westen van het Zwin. Wegens de enorme verzanding en de té grote
lasten op de voorbijgaande schepen, besluit Brugge reeds in 1564-1566 de nieuwe Verse Vaart af te
dammen bij "Bekaf" (cf. Oostkerke, Bekofstraat). Men graaft het Oude Zwin weer uit, vanwaar een
gekanaliseerd Leugenzwin terug aansluiting geeft op de Verse Vaart te Monnikerede, die richting
Damme wordt afgesloten (z.g. "Verloren Einde"; zie o.a. Ferrariskaart). Daardoor heeft Damme geen
rechtstreekse verbinding meer met de zee of men moet langs Brugge om varen.
De verbinding van Brugge met Sluis, via Verse Vaart en Oude Zwin, is duidelijk af te lezen uit de kaart
van Pieter Pourbus (1561-1571). Deze kaart toont ook heel wat oude hoeves, windmolens en dijken.
De Tachtigjarige oorlog, die in 1568 uitbrak tussen de Noordelijke Nederlanden en Spanje, heeft een
grote invloed gehad op het Zwinlandschap. De Zwinstreek vormde de grensregio waarin tal van
oorlogen/grensconflicten plaatshadden. Daarbij werden vaak zones om strategische redenen onder
water gezet. De Noord-Nederlandse troepen steken in Sluis enkele dijken door en het instromende
zeewater schuurt een diepe kreek uit die nu nog gekend is als het Lapscheurse Gat. Oud Lapscheure
– dat kan gelokaliseerd worden ter hoogte van de oostelijke grens van de Zeedijk (aan
Spermaliepolder) - werd bij deze overstromingen volledig van de kaart geveegd. Enkel de (deels
opgegraven) ruïnes van de Romaanse kerk zijn op vandaag te herkennen. Men veronderstelt dat de
archeologische resten van het dorp rond de kerk te vinden zijn.
Lapscheure werd nadien opnieuw gesticht, ongeveer 2 km verder naar het zuidwesten. Een groot
gebied werd in de 17 e - 18 e eeuw opnieuw ingepolderd. De Zeedijk en Groenendijk zijn
inpolderingsdijken uit deze periode en hebben een zeer rechtlijnig tracé. De Sint-Pietersdijk
6
7/06/2010
15:32:00

Versie 2/08/2010 14:02:00
daarentegen werd aangelegd in de middeleeuwen en heeft een veel minder rechtlijnig patroon, waarin
af en toe bochten en kronkels zitten; hij is in ieder geval herkenbaar op de Pourbuskaart die de
toestand toont in de 16 e eeuw.
De Spanjaarden legden versterkingen aan vanaf het fort Sint-Pol (huidige Zoutelaan te Knokke) tot
aan het fort Sint-Donaas (nabij huidige Damse vaart). De verbinding werd gevormd door de linie van
Cantelmo. In 1616-1620 werd Damme omgebouwd tot garnizoenstad en omgeven door een
stervormige vesting. Damme wordt een stevig bolwerk met een permanente bezetting van wisselende
nationaliteiten. Het gebouwenbestand van de stad neemt sterk af in deze periode en er is geen
activiteit meer te zien aan de havenkom. Damme bleef van militaire betekenis tot omstreeks 1760.
Ook na het einde van de Tachtigjarige Oorlog (1648) gaat de Zwinstreek nog tientallen jaren gebukt
onder de last van oorlogen, o.m. tijdens de bezetting door de Hollanders in 1663. De handel en
scheepvaart gaan bijna helemaal teniet.
Tijdens de Spaanse Successieoorlog (1702-1713) wordt Damme nog verder versterkt. De stadswallen
worden uitgebreid met een hoornwerk in de richting van de grens met de Noordelijke Nederlanden
(Sluis). Enkele vooruitgeschoven forten worden gebouwd waaronder het "Verbrande Fort" aan de
kruising van de Romboutswervedijk met de Versevaartdijk (cf. Oostkerke) en het "Fort van Damme"
op de linkeroever van de Reie op 1,3 km vóór de stad. In dezelfde periode wordt ook het fort van
Beieren aangelegd voor de verdediging van de stad Brugge.
De Ferrariskaart toont ons een beeld van het landschap omstreeks 1770-1778. De toenmalige
landschapsstructuren en -patronen vertonen opvallend sterke gelijkenissen met de huidige, zowel
voor wat betreft bodemgebruik, ligging van dijken en waterlopen als nederzettingspatroon. Vooral
inzake het bodemgebruik zijn de wijzigingen beperkt in vergelijking met vele andere Vlaamse regio’s:
de ligging van akkers (drogere kreekruggen) en grasland (nattere gronden) sluit vandaag opvallend
sterk aan bij het patroon van eind 18 de eeuw.
De Ferrariskaart geeft aan dat er destijds wel meer boomgaarden (nabij de dorpen) en bomenrijen
waren. Het landschap was destijds meer gesloten, ook al waren de grote kanalen met beeldbepalende
bomenrijen langs de bermen er nog niet. Perceelsrandbegroeiingen bestonden ten tijde van Ferraris
vermoedelijk wel meer uit lagere beplantingen zoals hagen, houtkanten en knotbomenrijen.
De forten en redoutes van de Spaanse successieoorlogen zijn op deze kaart duidelijk weergegeven,
hetgeen zeer waardevolle informatie oplevert aangezien deze militaire bouwwerken nadien sterk
vervaagden.
Tussen 1810 en 1824 werd een kanaal uitgraven om Noord-Frankrijk via Brugge te verbinden met
Sluis en de Westerschelde. Dit kanaal kennen we onder de naam van Napoleonkanaal of Damse
vaart. Bij het graven trachtte men zoveel mogelijk bestaande waterwegen te integreren. Tussen
Damme en Sluis was dit de oude bedding van het Zwin. Het werd dwars door Damme getrokken,
waardoor een marktplein en veel huizen verloren gingen.
Het Leopoldkanaal werd tussen 1843 en 1854 gegraven in functie van de afwatering van
poldergebieden. Bij de Belgische onafhankelijkheid kwam de bestaande afwatering van een groot deel
van de polders immers in het gedrang, omdat de Nederlanders de beken die naar zeeuws-Vlaanderen
afwaterden, afsloten (bijvoorbeeld: Lievegeleed waarop Blauwe Sluis staat).
Het Schipdonkkanaal of het afleidingskanaal van de Leie werd gegraven tussen 1846 en 1860.,
tussen de Leie in Deinze en Heist aan zee, waar het in de Noordzee uitmondt. Het kanaal moest het
slechtriekende water van de Leie uit Gent wegleiden. Tevens kon men hierdoor het waterniveau van
de Leie beter regelen in de strijd tegen overstromingen. Ook de functie als bijkomende waterweg was
handig meegenomen.
Om de scheepvaart op de Damse Vaart niet te hinderen wordt het water er onderdoor geleid door
middel van hevels of "sifons". Oorspronkelijk sifoneerde het Schipdonkkanaal en leopoldkaanal onder
de Damse Vaart. In 1940 worden de sifons te Oostkerke door Franse genietroepen opgeblazen,
waarna dit knooppunt zo werd heraangelegd dat de Damse Vaart sifoneert onder de beide andere
kanalen. Scheepvaart van Brugge naar Sluis was van toen ook niet meer mogelijk.
Na de onafhankelijkheid van België werd de staatsgrens met Nederland tussen 1831 en 1839
vastgelegd. De grens werd met sierlijke gietijzeren palen gemarkeerd.
7
7/06/2010
15:32:00

Versie 2/08/2010 14:02:00
Na de onafhankelijkheid wil men het overtollige polderwater via eigen kanalen naar zee voeren. In
1841-1848 wordt het Zuidervaartje in een gracht omheen de stad en de rechterflank van het nog
bestaande hoornwerk gegraven voor de afwatering vanuit Sint-Michiels, Sint-Kruis en Assebroek
(Brugge).
De steenbakkerijnijverheid had in de 20ste eeuw een grote impact op het landschap ten westen van
de N49. In 1906 werden de activiteiten opgestart, waarbij in eerste instantie de putten tussen Hoeke
en Lapscheure ontstonden. De uitgravingen nabij het Oud fort Sint-Donaas gebeurden pas
later, op het einde van de jaren zeventig. In 1983 werd de kleiwinning stopgezet, waarna de kleiputten
verder verbosten.
Echt oorlogsgeweld is er tijdens WOI niet geweest in de omgeving van Damme, maar de
aanwezigheid van de bezettingstroepen was overduidelijk. De zogenaamde Hollandlinie bestond uit
een draadversperring met een netwerk van bunkers. In de Spermaliepolder en aan de Zeedijk vinden
we nog een groep van deze bunkers terug.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog verdwijnt de bootverbinding met Sluis, en de Damse Vaart wordt
naderhand aan weerszijden afgedamd. Het neerstorten van een V1-bom veroorzaakt schade in de
buurt van de Haringmarkt.
Tot de tweede wereldoorlog was er een bootverbinding tussen Brugge en Sluis via de Damse Vaart,
en werd het water van het Leopold- en Schipdonkkanaal onder de Damse Vaart geleid via sifons.
Gedurend de 18-daagse veldtocht in mei 1940 werden de sifons te Oostkerke door Franse
genietroepen opgeblazen. De Duitse bezetter legde vervolgens twee voorlopige dammen aan op de
Damse Vaart, die later wel een definitief karakter kregen. Vanaf dat moment werd de Damse Vaart via
een buizenstelsel onder de beide kanalen geleid met sifons en is de situatie dus helemaal anders dan
tevoren..
In de 20 ste eeuw ontwikkelt Damme zich geleidelijk tot een toeristisch centrum.
In de tweede helft van de 20ste eeuw had de schaalvergroting van de landbouw ook gevolgen rond
Damme. Markant voorbeeld is het huidige grote akkercomplex tussen het Zuidervaartje en de Oude
Sluissedijk ten noordoosten van Damme. Op een luchtfoto van 1944 merken we dat dit gebied nog
ingedeeld was in tientallen kleine repelvormige percelen met noordwest-zuidoost oriëntatie, terwijl er
vandaag opvallend grote akkerpercelen zijn.
De expresweg N49, aangelegd tussen 1970-1972, doorsnijdt het gebied van zuidoost naar noordwest.
Het huidige landschap
Algemeen landschapsbeeld
De ankerplaats wordt globaal gekenmerkt door een open tot halfopen polderlandschap, waarin de
kanalen, dijken (veelal in combinatie met wegen), bomenrijen en waterlopen de voornaamste
structuurbepalende elementen zijn.
Grote delen van de polders vertonen nog het typisch grondgebruik gerelateerd aan de fysische
structuur van kreekruggronden en komgronden. De oorspronkelijke kreken slibden toe met
aanvankelijk zand en bovenaan klei, maar door inklinking van het veen in de aansluitende
komgronden, werden deze vroegere kreekgeulen in reliëf gezet en vormen nu ruggen tussen de
omliggende komgronden (reliëfinversie). Op de hogere en drogere kreekruggronden treft men nog
(vooral) akkerland aan. Hierop komen ook de verspreide bebouwing en de wegen (foto5 en 6) voor.
De komgronden zijn van oudsher grasland (historisch permanent grasland) en vertonen microreliëf
hetzij natuurlijk (foto 17), hetzij door vergraving ontstaan (ontvening, uitbrikking, bedijking,
waterhuishouding) (foto 18).
Tussen de percelen zijn talrijke grachtjes gegraven waarin rietkragen staan. Weilanden hebben vaak
een veedrinkput. De historisch permanente graslanden hebben een grote floristische en faunistische
waarde, in het bijzonder als overwinteringsplaats voor ganzen uit het noorden.
De perceelsvorm verschilt nogal volgens deelgebied: in sommige gebieden hebben de percelen
overwegend een onregelmatige en grillige vorm, in andere gebieden zijn ze zeer rechtlijnig en
vertonen eenzelfde patroon en oriëntatie ten opzichte van de dijken of waterlopen.
8
7/06/2010
15:32:00

Kreken, geleden, aders, grachten en laantjes
Versie 2/08/2010 14:02:00
Er werd - reeds van in de Middeleeuwen – een uitgebreid grachtennetwerk aangelegd in functie van
de waterhuishouding van het gebied. Het is een hiërarchisch netwerk, van laantjes over
perceelsgrachten tot grotere aders en geleden. Vermoedelijk dienden ze in de winter en natte
periodes vooral om water af te voeren, in de zomer veeleer om water aan te voeren. In de grachten
komt veel rietvegetatie voor (rietkragen). De rietkragen en -landen accentueren deze
landschapsstructurerende elementen (foto 2 en 16). Op de graslanden treffen we frequent laantjes
aan. Dit zijn ondiepe rechte greppels in het perceel die soms wel en soms niet in verbinding staan met
de gracht rond het perceel.
De Rietgeule, Zevengemeten en het Zuid-over-de-Lievegeleed vormen de belangrijkste waterlopen
voor het deelgebied “kreken van Lapscheure”, grosso modo begrepen tussen de Sint-Pietersdijk,
Oude Sluisedijk, Zeedijk en Groenendijk. De percelen zijn duidelijk geënt op de waterlopen of de
dijken (veelal haaks erop) en hebben vaak een langgerekte vorm (repelpercelen). In het landgebruik
zien we een opvallende relatie met de hoogteligging van het terrein: een groter aandeel
graslandgebruik in de lagere gebieden (centraal in gebied) en groter aandeel akkerland op de hogere
gronden (zuidwestelijk deel met OLV-polder en Hoge Hem, én noordoostelijke zone rond Zeerdjk en
Groenendijk). In die laatste gebieden stellen we een trend vast dat de lange smalle percelen
samengevoegd worden tot grotere, bredere percelen.
Het Lievekanaal is grotendeels gedempt en herleid tot een gracht. Aan de langgerekte percelen die
een andere oriëntatie hebben dan die in de omgeving, is het tracé wel nog duidelijk herkenbaar.
De sluis op het Lievegeleed (=Blauwe Sluis) is niet op de kreek zelf aangebracht, maar op een
nabijgelegen zandige kreekrug. De Blauwe Sluis dateert van 1746 en werd gebouwd ter vervanging
van een oudere z.g. "Sint-Jobsluis". De Blauwe Sluis is een bakstenen constructie met twee
rondboogopeningen van ca. 2,10 m breed over het Geleed.De buitenwanden zijn bekleed met grote
blokken arduin.
Nabij de Zuidervaart zijn in het weiland nog enkele restanten van een kreek te zien. Op deze
Zuidervaart staat een vrij vervallen sluisje “de sluispoort” dat men nauwelijks herkent door de opslag
van struiken en bomen errond.
De Hoekevaart heeft nog een zeer natuurlijk oeverprofiel waar oevervegetatie voorkomt die een
schommelend waterpeil verdraagt. De Zwarte Sluis zorgde voor de regeling van de waterafvoer en het
waterpeil in de Hoekevaart. Tijdens de Oostenrijkse Successieoorlog, in 1605, wordt op de grens met
Westkapelle het Fort Sint-Frederik aangelegd ter verdediging van de strategisch belangrijke Zwarte
Sluis.
De kreek waar nu het Zuid-over-de-Lieve-Geleed ligt, was verbonden met het Lapscheurse Gat. Dit
geleed zorgde voor de afwatering van het gebied ten zuiden van het Lievekanaal (pas vanaf 17e
eeuw). Door de Lieve was de waterhuishouding van het gebied immers verstoord en moest er meer
water worden afgevoerd vanuit Brugge en omstreken.
De zogenaamde aders, zoals ‘Romboutswerveader’ en ‘Moerader’ zijn gegraven watergangen die
overwegend uit de late Middeleeuwen dateren en fungeren als verzamelgrachten.
De Eierbroekvaart ligt op de plaats van het Oude Zwin.
Dijken
De dijken getuigen van het gevecht van de mens met de zee om land veilig te stellen tegen
overstromingen, én van de stapsgewijze inpoldering van het gebied.
De eerste dijken waren defensieve dijken die in de loop van de 11 e en 12 de eeuw ontstonden. Binnen
de ankerplaats gaat het om de Bloedlozendijk die vanuit het noorden tot in Hoeke liep (thans
verdwenen) De Krinkeldijk (foto 5) en Romboutswervedijk werden nog vóór de stormvloed van 1134
aangelegd en werden de noordelijke grens van de Zwingeul.
9
7/06/2010
15:32:00

Versie 2/08/2010 14:02:00
Vanaf het einde van de 12 de eeuw startte de systematische inpoldering van het schorrengebied.
Hiertoe werd in de 12 de tot 14 de eeuw een stelsel van dijken aangelegd, waarbij men globaal opschoof
van zuidoost naar noordwest, met o.a. Hondsdam (te Damme), Zuiddijk (zuidoostelijke grens
ankerplaats), Sluisedijk (meerdere delen), Dijk aan Lemspolder – Oude Moeye, Landsdijk en
Schaapsdijk.
Begin 17 de eeuw werd gestart met het opnieuw indijken van de polders die gedurende de tachtigjarige
oorlog overstroomd waren vanuit het Lapscheurse Gat. De Sint-Pietersdijk, (Nieuwe) Zeedijk en
Groenendijk dateren uit deze periode. De Versevaartdijk daarentegen is geen inpolderingsdijk maar
een overblijfsel van de bedijking langs de Verse Vaart.
De dijken vormen vandaag een visueel opvallende landschapsstructuur door hun hoogte, door hun
beplanting (vooral populierenrijen, maar ook knotbomen, struweel) en door de bebouwing erlangs. Op
meerdere plaatsen zijn de dijken beplant met 1 of meerdere opgaande bomenrijen. Deze bomen
bakenen de polders zowel visueel als in historisch oogpunt goed af. Het merendeel van de bomen zijn
populieren, waaronder oude cultuurvariëteiten van Canadapopulier zoals Marilandica, Serotina en
Blauwe van Exaarde.
Op plaatsen waar de dijk doorbreekt wordt vaak een laagte uitgespoeld, ook een ‘wiel’ genoemd. De
weggespoelde en verder afgezette gronden – meestal zandig – worden ‘overslaggronden’ genoemd.
Aan de Krinkeldijk te Oostkerke en aan de Romboutswervedijk hebben zich hoogstwaarschijnlijk
dergelijke dijkdoorbraken voorgedaan. Ten noordoosten van Lapscheure zijn er op meerdere plaatsen
overslaggronden, als resultanten van de dijkdoorbraken van het Lapscheurse Gat tijdens de
Tachtigjarige Oorlog.
De meeste dijken hebben een gelijkaardige oriëntatie, parallel met de Zwingeul. In de Lemspolder en
in percelen tussen fort St-Job en hoeve St-Donaas komen echter ook restanten van korte dwarsdijken
voor (Kaart 2).
Bij de opbouw van de dijken werd klei en zand gebruikt, hoogstwaarschijnlijk van de (toenmalige)
nabijgelegen schorren. In de loop der tijden werden de polderdijken hoger en zwaarder. Op de dijken
lopen vaak wegen. Door de verhoogde ligging van deze wegen, is de landschappelijke ervaring meer
uitgesproken. De dijkwegen zijn grotendeels verhard (o.a. Sint-Pietersdijk, Krinkeldijk, Oude Sluise
dijk), maar er zijn ook nog meerdere half-verhard en onverharde dijkwegen (Groenendijk, Landsdijk).
Over een gedeelte van de Zeedijk is er een verharde weg aan de voet van de dijk gelegd en is de weg
op de dijk onverhard gebleven (foto 10). Kasseiwegen zijn er nog in de Oude Westkapellestraat
(Hoeke), aan de kerk van Hoeke en in het centrum van Damme.
Kanalen
De aanwezige kanalen hebben een sterke landschapsstructurerende rol. De Damse Vaart vormt de
centrale as van de ankerplaats. De andere twee - Schipdonkkanaal en Leopoldkanaal - staan er
loodrecht op.
De Damse Vaart (foto 13, 14, 26) is gegraven in de vroegere bedding van de Zwingeul en maakte het
transport per schip naar Brugge mogelijk. Dit bestendigde de historische waterverbinding van Brugge
met zee.
De dijken langs de Damse Vaart zijn beplant met opgaande bomen die het kanaal van ver zichtbaar
maken in het landschap. Het betreft bijna uitsluitend Canadapopulieren, met een ruime staalkaart aan
oude en nieuwe variëteiten. De oude vrouwelijke variëteit Marilandica overheerst, met bomen die
hoofdzakelijk van 1922-1923 dateren. Daarnaast komen nog exemplaren van de alleroudste variëteit,
de Serotina’s voor, evenals de hiervan afgeleide Blauwe van Exaarde. Verspreid tussen de oudere
bomen komen recentere rijen voor van voornamelijk Robusta en de UNAL-euramericana’s Ogy en
Ghoy.
Het Leopoldkanaal en het Schipdonkkanaal (ook ‘afleidingskanaal van de Leie’) lopen parallel, met
een onderlinge afstand variërend van enkele tot een tiental meters, en worden daarom soms ook de
“tweelingkanalen” genoemd. Samen vormen ze een sterke visuele grens door de kanaalbermen en
vooral door begeleidende bomenrijen (foto 15).
10
7/06/2010
15:32:00

Bomenrijen, bossen en boomgaarden
Versie 2/08/2010 14:02:00
Het open polderlandschap wordt op tal van plaatsen visueel gecompartimenteerd door bomenrijen
(foto 1- 4). Deze zijn vooral gelegen op de kanaaltaluds (de 3 kanalen), op de dijken (vb.
Romboutswervedijk, Krinkeldijk, Groenendijk, Zeedijk) en langs andere wegen. Ook de stervormige
verdedigingsstructuur van Damme wordt geaccentueerd door bomenrijen (foto 30). Meestal gaat het
om meerdere bomenrijen, in dreefverband of parallelle rijen op de kanaaltaluds.
Het merendeel van de bomen zijn populieren, die hoge uniforme groenschermen vormen. Onder
andere langs de Damse Vaart (foto 13) en de Krinkeldijk (foto 5), gaat het om oude cultuurvariëteiten
van Canadapopulier. De mannelijke variëteit Serotina en de ervan afgeleide Blauwe van Exaarde zijn,
net als de Marilandica en de Regenerata (met typische kromme stammen) karakteristiek voor de 18 de
en vooral 19 de eeuwse landschappen van de regio.
Ook knotwilgenrijen zijn talrijk aanwezig.
De bomenrijen versterken de bestaande structuren in het landschap en maken het landschap hierdoor
beter leesbaar.
De voormalige steenbakkerij van Hoeke (foto 25), het Fort van Beieren en Fort Sint-Donaas zijn de
enige sites met bos (vermoedelijk natuurlijke opslag) van enige omvang.
Vandaag komen er slechts enkele boomgaarden voor in het gebied, steeds in de onmiddellijke
omgeving van hoeves, en van beperkte omvang. De historische kaarten leren ons dat er in de 18 de en
19 de eeuw meer boomgaarden waren, vooral nabij de dorpen Oostkerke, Hoeke en Lapscheure.
In enkele zones, zoals ten noorden en ten noordoosten van Lapscheure (Foto 9), zijn er nog
concentraties van oude doornhagen. Tussen Hoeke en Oostkerke zijn er enkele vlakvormige zones
(5-tal nabijgelegen perceeltjes) die recent verstruweelden.
Nederzettingen
In de wordingsgeschiedenis van de stad Damme kunnen verschillende fasen onderscheiden worden.
Na het ontstaan als havennederzetting in de 2de helft van de 12de eeuw groeit Damme in de 13de
eeuw uit tot een zeer bloeiende havenstad. Van de middeleeuwse fase zijn nog meerdere elementen
aanwezig, zoals een deel van het stratenpatroon, de perceelsstructuur (diepe percelen met
achterliggende stapelplaatsen dwars op de toenmalige dijk, vb. Jacob Van Maerlantstraat) en de
oorsprong van een heel aantal gebouwen, waaronder de O.-L.-Vrouwekerk, Sint-Janshospitaal en het
Magdalenagasthuis.
In de 16de eeuw werd de middeleeuwse stadsstructuur van Damme grondig gewijzigd, door de
aanleg van grachten, wallen, bastions, kazematten (foto 29), ravelijnen enz. op basis van de principes
en het model van de Vaubanvesting. Deze ingreep heeft het topografisch uitzicht van Damme grondig
gewijzigd: het noordelijk deel van de stad verdwijnt nagenoeg volledig, nagenoeg elk spoor van de
laatmiddeleeuwse versterkingen wordt uitgewist en het wegenpatroon en waterlopen worden sterk
aangepast.
De stervormige stadsverdediging (foto 28 en 30) dateert uit de Tachtigjarige Oorlog tussen de
Noordelijke Nederlanden en Spanje, en bestaat uit een enkele omwalling en een dubbele begrachting
die in zijn totaliteit zeer goed bewaard gebleven is en daarvoor ook zeer bekend is.
Van op de wallen heeft men een vergezicht op de omgevende polders en tevens een zicht op de
stadskern zelf. Langs deze grachten en de wal staan hier en daar opgaande bomenrijen die in de 17 e
eeuw zeker niet aanwezig waren omdat dit niet strookt met de uitgangsprincipes van een
Vaubanvesting. Ze benadrukken evenwel zeer sterk de vestingsstructuur en zijn vanuit de wijde
omgeving zichtbaar zijn in dit vlakke polderlandschap.
Een deel van de oude omwalling is nu natuurreservaat waar men in de grachten de opeenvolgende
stadia van verlandingsvegetatie tracht te bekomen (o.a. rietkragen, moerasbos). De stadswallen zijn
grotendeels als grasland aangewend waarbij de vervaagde grachten en depressies goed herkenbaar
blijven. Akkerland is nefast voor het behoud van de structuren van voormalige vaubanvesting, door de
landbouwbewerkingen (ploegen, frezen, …) en door de grotere erosiewerking op akkers.
Een nieuwe belangrijke fase voor Damme was de aanleg van de Damse Vaart tussen 1810 en 1824
(foto 26). het noordelijk gedeelte van de stad wordt van het centrum afgesneden en de Korenmarkt en
11
7/06/2010
15:32:00

Versie 2/08/2010 14:02:00
de vele herenhuizen erlangs verdwijnen. De havenkom en de drie waterlopen Lieve, Reie en Zwin, die
eeuwenlang in het centrum van de stad stromen, worden gedempt met het zand van de Damse Vaart.
Enkele straten worden ingekort, o.m. de Katte- en de Burgstraat, of doorgetrokken, o.m. de Hoog-
(thans Jacob van Maerlantstraat) en de Kerkstraat (noordwaarts tot de Romboutswervedijk, thans deel
van de Dammesteenweg). De oude loop van het Zwin wordt bebouwd.
Daarnaast zijn er 3 kleine polderdorpen in de ankerplaats gelegen, namelijk Lapscheure, Hoeke, en
Oostkerke. De kleine polderwoningen zijn zeer kenmerkend. De kerktorens van Damme en Oostkerke
hebben een platte kerktoren. Men vermoedt dat dit geen onafgewerkt stadium is maar diende om er
vuur aan te leggen als primitieve bakens langs het kanaal.
De twee nederzettingen ten westen van de Damse Vaart (Oostkerke en Hoeke) hebben nog een zeer
gave bewoningskern zonder veel storende nieuwbouw. Lapscheure is qua nederzetting minder
waardevol door de vele nieuwe lintbebouwing errond. Het kleinschalige van dit dorp dreigt verloren te
gaan.
In de nabijheid van Damme, Hoeke en Oostkerke staat er telkens een windmolen (foto 23). In
Oostkerke waren er zelfs twee maar van de Molen Mengé is enkel de romp bewaard gebleven (foto
7).
Hoeke is ontstaan op de plaats waar de Krinkeldijk en de Bloedlozendijk samenkomen, en was in
oorsprong een gehucht van Oostkerke. De eerste schriftelijke vermelding van Hoeke dateert van
1252. Door zijn ligging vlakbij het Zwin, ontwikkelde Hoeke zich gedurende de Middeleeuwen tot een
“voorstad” van de wereldhaven Brugge.
De huidige dorpskern langs de Oostkerke- en Sint-Jacobsstraat is een restant van het westelijke
gedeelte van het middeleeuwse havenstadje en is door de eeuwen heen gereduceerd tot de in kern
13de-eeuwse kerk Sint-Jacob-de-Meerdere, waarrond een kleine woonkern. Van de lage
dorpswoningen hebben sommigen een 18de-eeuwse kern; het huidige uitzicht werd echter op het eind
van de 19de of gedurende de 20ste eeuw bepaald.
Hoeke was ook een vertrekplaats voor de pelgrims uit het noorden die een tocht naar Santiago de
Compostela deden. In dit stadje kwamen ze aan met de boot het en vatten hun tocht aan. Via
Lissewege en Brugge namen ze de “Via Turonensis” als route naar Santiago de Compostella.
De dorpskom van Oostkerke ligt op een verhoogde natuurlijke zandafzetting of op een kunstmatig
opgeworpen vluchtheuvel, én is mogelijks reeds in de 8ste eeuw ontstaan. Eerste vermelding als
"Ostkerka" in een document van 1028, vermoedelijk in de betekenis van "kerk ten oosten van
Dudzele".
De kerk, die met haar massieve westtoren de omgeving domineert, ligt centraal in het dorp en vormt
de kern waarrond het dorp zich ontwikkeld heeft (foto 20). De bewoning van Oostkerke bestaat in
hoofdzaak uit lage, witgeschilderde huizen die dicht tegen elkaar aangebouwd zijn (foto 22). De
meeste huizen zijn na de zware beschietingen in 1944 grotendeels heropgebouwd in historiserende
stijl. De dorpskom heeft zijn landelijke karakter behouden en is ook zeer rustig, omdat het doorgaand
verkeer niet door de dorpskom moet en langs de wegen buiten de dorpskern geleid wordt.
Ten zuidwesten van de kerk bevindt zich het Kasteel van Oostkerke (foto 11). De torens van kerk en
kasteel bepalen de omgeving en symboliseren de kerkelijke en burgerlijke geschiedenis van
Oostkerke. Het Kasteel van Oostkerke kreeg bij de heropbouw na de Tweede Wereldoorlog
internationale uitstraling door de ontwerpen die de Nederlandse tuinarchitecte Mien Ruys (1904-1999)
maakte voor het kasteeldomein. De landschappelijke inpassing is geslaagd, met aansluiting bij
omliggend polderlandschap, met weilanden, bomenrijen en een Marilandica-dreef die uitgeeft op de
romp van de Molen Mengé.
Lapscheure is een straatdorp dat zich vanaf de 17de eeuw ontwikkelt langs de Hoogstraat-
Vredestraat, waar in 1640 het nieuwe houten bedehuis wordt gebouwd. De huidige stenen kerk is
gebouwd in 1652 en vormt nog steeds het centrum van de dorpskern. De bebouwing bevindt zich aan
de oostkant van de Hoogstraat, en bestaat uit 19de- en begin-20ste-eeuwse dorpswoningen,
waartussen nieuwbouwwoningen. De voormalige 19 de eeuwse pastorie, de gemeenteschool en het
vroegere gemeentehuis zijn in deze straat te vinden. De bebouwing in de Vredestraat sluit aan bij die
van de Hoogstraat, maar bevat tevens enkele grote historische hoeves.
Buiten het dorpscentrum bepalen de alleenstaande grote hoeven, verspreid over het landschap, het
beeld (foto 8, 12, 23) . Kleine groepen woningen zijn geconcentreerd rond oude herbergen, bij
bruggen of knooppunten van wegen.
12
7/06/2010
15:32:00

Hoeves
Versie 2/08/2010 14:02:00
In het polderlandschap liggen verspreide hoeves vnl. 18de- en 19de-eeuwse hoeves veelal met
oudere kern en soms bewaarde restanten van omwallingen, cf. weergave van oude hoevesites op
o.m. de kaart van Pieter Pourbus (1561-1571), cf. o.m. hoeve "Bonem", die teruggaat op een 13deeeuwse
heerlijkheid.
De hoevebouw wordt gekenmerkt door losstaande, veelal witgekalkte bestanddelen onder pannen
zadeldaken met woonstalhuis, soms voorzien van opkamer, al dan niet onder verhoogde nok.
Boerderijen zijn eerder zeldzaam op de uitgeveende gronden en op de nog steeds natte poelgronden.
Een groot aantal belangrijke boerderijen vinden we terug op de vroegste kaarten, voorzien van een
vierkante omwalling. De vruchtbare poldergronden zorgden voor specifieke bouwvormen, o.m. de
grote bergschuren (foto 31).
Vanaf de tweede helft van de 20ste eeuw worden talrijke hoeves ingrijpend gerenoveerd en/of
omgevormd tot woningen of tweede verblijven, met een verlies aan authenticiteit
Forten
Tijdens de Tachtigjarige Oorlog tussen Spanje en de Verenigde Provinciën (1568-1648) loopt het front
vast ter hoogte van de Zwinmonding en het Lapscheurse Gat.
Tussen 1616-1620 wordt te Damme onder de heerschappij van aartshertogen Albrecht en Isabella
door Spaanse ingenieurs een gebastioneerde verdedigingsgordel aangelegd naar ontwerp van
ingenieur Guillaume Flamaen. Dit is nog steeds één van de belangrijkste militaire architecturale
verwezenlijkingen in de Zwinstreek en tot op vandaag zichtbaar in het landschap. De vesting bestaat
uit een stervormige aarden omwalling met zeven door courtines verbonden bastions, later voorzien
van ravelijnen en twee grachten (hoofd- en buitengracht) met daarbinnen soldatenbarakken en
magazijnen.
Onder andere de forten St-Donaas, St-Job en Frederik waren gebouwd om de Damse Vaart te
beschermen tegen de Noordelijke Nederlanden. Fort St-Donaas werd tevens als overslaghaven
gebruikt want de Zwingeul was reeds te verzand om nog met grote schepen tot in Damme (laat staan
Brugge) te varen. Van het Fort St-Donaas rest bijna niets meer. De andere forten zijn wel nog te
herkennen. Op de site van Fort St-Donaas werd later klei uitgegraven.
Tijdens de Spaanse Successieoorlog (1702-1713) wordt Damme nog verder versterkt. De stadswallen
worden uitgebreid met een hoornwerk in de richting van de grens met de Noordelijke Nederlanden
(Sluis) Enkele vooruitgeschoven forten worden gebouwd waaronder het "Verbrande Fort" aan de
kruising van de Romboutswervedijk met de Versevaartdijk (cf. Oostkerke) en het "Fort van Damme"
op de linkeroever van de Reie op 1,3 km vóór de stad. Ook het Fort van Beieren (foto 32)wordt in die
periode aangelegd, maar het werd nooit belegerd en heeft dus eigenlijk nooit dienst gedaan. In de
omgeving werden nog enkele kleinere fortjes en verdedigingspunten aangelegd, maar de meeste zijn
minder goed bewaard of al sterk genivelleerd waardoor ze minder herkenbaar zijn op het terrein.
In de loop van de 18 e eeuw werd het dan bij het kasteeldomein “Fort de Bavière” gevoegd; de
vestingstructuur zelf bleef grotendeels bewaard en werd aangevuld met parkontwerp die resulteerde in
bebossing, aanleg van brugjes, paden, inbreng typische parkbomen, enz. Het kasteel zelf is in de
jaren 1950 afgebroken. Moestuinmuur en ijskelder zijn wel bewaard gebleven (foto 33).
6. De landschapskenmerken die typisch zijn voor de ankerplaats, met inbegrip
van de ruimtelijke kenmerken die eigen zijn aan de waarden
1° Stad Damme met stadsomwallingen
a) De vesting Damme is de best bewaarde aarden stadsversterking in Vlaanderen (met bastions,
courtines, voorwallen, ravelijnen, halve manen) die sterk gemarkeerd wordt door de
bomenrijen langs de buitenste vestingsstructuren. Niet alleen het verdedigingssysteem (met
bastions) maar ook gedeelten van de militaire infrastructuur,(zoals de poterne/kruitmagazijn
van de Lieve en de kazematten bezijden de Zuidpoort) en waterbouwkundige constructies
(Sluis van de Lieve) bleven bewaard.
13
7/06/2010
15:32:00

Versie 2/08/2010 14:02:00
b) Restanten van middeleeuws Damme, met delen van stratenpatroon, perceelsstructuur en
oorsprong van een aantal gebouwen;
c) Witte Molen of Scellemolen, de toren van het stadhuis en vooral de platte toren van de O.L.V.kerk
als bakens in het landschap;
d) Bouwkundig erfgoed, uit Inventaris Bouwkundig erfgoed:
1. Damme, Burgstraat 1: dubbelhuis
2. Damme, Burgstraat 5: voormalige gemeentelijke jongensschool
3. Damme, Burgstraat 7: half vrijstaand woonhuis
4. Damme, Burgstraat 9: vrijstaande pastorie
5. Damme, Burgstraat 14: hoekpand
6. Damme, Burgstraat 16: "'t Schuurtje"
7. Damme, Corneliestraat 1, 3, 5: eenheidsbebouwing van kleine dorpswoningen
8. Damme, Corneliestraat 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, 20: eenheidsbebouwing van kleine
dorpswoningen
9. Damme, Dammesteenweg 1: "Sint-Christoffelhoeve"
10. Damme, Damse Vaart West 2: Z.g. "Polderoord", woonhuis met kunstsmederij en
kopergieterij
11. Damme, Damse Vaart West z.nr.: Witte Molen of Scellemolen
12. Damme, Damse Vaart West 5: hoeve
13. Damme, Damse Vaart West 6: hoeve z.g. "d'Oude Schaapskooi"
14. Damme, Damse Vaart West 4: molenaarshuis
15. Damme, Damse Vaart-Zuid 3: half vrijstaand woonhuis
16. Damme, Damse Vaart-Zuid 12: Z.g. "Le Rève"
17. Damme, Damse Vaart-Zuid 13: woonhuizen
18. Damme, Damse Vaart-Zuid 14: woonhuizen
19. Damme, Damse Vaart-Zuid : brugwachtershuisje
20. Damme, Haringmarkt 1, 2, 3: eenlagige, gekoppelde woonhuizen
21. Damme, Haringmarkt: pomp
22. Damme, Jacob van Maerlantstraat 1: breedhuis, thans "Eetcafe De Spieghel"
23. Damme, Jacob van Maerlantstraat 2: woonwinkelhuis z.g. "Tijl en Nele"
24. Damme, Jacob van Maerlantstraat 3: huis "De Grote Sterre"
25. Damme, Jacob van Maerlantstraat 5: restaurant "ter Kloeffe"
26. Damme, Jacob van Maerlantstraat 6B:woonhuis, thans "Eethuis de Zuidkant"
27. Damme, Jacob van Maerlantstraat 10: hoekpand, thans uitgebaat als restaurant "De
Lieve"
28. Damme, Jacob van Maerlantstraat 11: Z.g. huis "De Slotele"
29. Damme, Jacob van Maerlantstraat 21: eenlagig woonhuis
30. Damme, Jacob van Maerlantstraat 13-15: huis "Sint-Jan" of "Sint-J(e)an d'Angely"
31. Damme, brug over Zuidervaartje
32. Damme, Kerkstraat 1: hoekpand z.g. "Estaminet Soetkin"
33. Damme, Kerkstraat 2: voormalige herberg "Cra(e)nenburg"
34. Damme, Kerkstraat 5: voormalige herberg
35. Damme, Kerkstraat 6: eet- en praatcafe "De Smisse", voorheen "'t Edelsmidje"
36. Damme, Kerkstraat 7: eetcafe "D' Oude Speye", voorheen "Tijl Uilenspiegel",
hoekpand
37. Damme, Kerkstraat 8: hoekpand
38. Damme, Kerkstraat 10: breedhuis
39. Damme, Kerkstraat 11: huis eertijds z.g. "Biscaeyen"
40. Damme, Kerkstraat 13-15: breedhuis
41. Damme, Kerkstraat 17: burgerhuis
42. Damme, Kerkstraat 18: gereconstrueerd hoekpand (2000-2001)
43. Damme, Kerkstraat z.nr./tss 22-22A poortgebouw
44. Damme, Kerkstraat 23-25
45. Damme, Kerkstraat 27: huis z.g. "De Roos"
46. Damme, Kerkstraat 30, 32
47. Damme, Kerkstraat 31: hoekpand
48. Damme, Kerkstraat 33: Sint-Janshospitaal
49. Damme, Kerkstraat 37: haaks ingeplant eenlaagshuis
14
7/06/2010
15:32:00

Versie 2/08/2010 14:02:00
50. Damme, Kerkstraat 39/2: OLV kerk
51. Damme, Kerkstraat 38: half vrijstaand breedhuis
52. Damme, Kerkstraat bij 38: waterpomp z.g. "'t Zeugsken"
53. Damme, Kerkstraat 43: dorpswoning
54. Damme, Kerkstraat 44-46
55. Damme, Kerkstraat 48: historische stadshoeve gekend als "Hoeve met drie linden"
56. Damme, Kerkstraat 13: voormalig breedhuis, thans opgedeeld in twee panden
57. Damme, Kerkstraat 15: voormalig breedhuis, thans opgedeeld in twee panden
58. Damme, Kerkstraat 23, 25: samenstel van twee enkelhuizen
59. Damme, Kerkstraat 30, 32: twee woonhuizen
60. Damme, Kerkstraat 44, 46: ensemble van twee panden
61. Damme, Ketelstraat 1, 3: ensemble van oorspronkelijk drie arbeidershuisjes
62. Damme, Ketelstraat 2, 4: kleinschalige rijhuizen
63. Damme, Ketelstraat; sluis van de Lieve
64. Damme, Markt 1: stadhuis
65. Damme, Oude Sluissedijk 6: gerenoveerd woonhuis
66. Damme, Oude Sluissedijk 2, 4: samenstel van twee interbellumwoonhuizen
67. Damme, Pottenbakkersstraat 1: langgestrekt woonhuis
68. Damme, Pottenbakkersstraat 3: woonhuis met bijgebouw
69. Damme, Pottenbakkersstraat 5: gerenoveerd eenlaagshuisje
70. Damme, Pottenbakkersstraat 9, 11: oorspronkelijk vier eenlaagshuisjes
71. Damme, Pottenbakkersstraat 10, 14: ensemble van drie eenlaagshuizen
72. Damme, Rabattestraat: sluis van het Zwin
73. Damme, Sint-Janstraat 1: historische stadshoeve
74. Damme, Slekstraat 1-3
75. Damme, Slekstraat 5: eenlagig woonhuis
76. Damme, Slekstraat 18: Z.g. "'t Uylenkot", beeldbepalend langgestrekt woonhuis
77. Damme, Slekstraat 2, 4, 8: ensemble van vier eenlaagshuisjes
78. Damme, Speystraat 1: achterin gelegen eenlaagshuisje
79. Damme, Speystraat 2: stedelijke Basisschool "'t Dambord"
e) Archeologische zone opgenomen in Centraal Archeologische Inventaris:
CAI-nr 71815 Archeologisch Damme (deel)
f) Archeologische sites opgenomen in Centraal Archeologische Inventaris (CAI).
1. CAI-nr. 71815: archeologisch Damme
2. CAI-nr. 72182: verdwenen St-Katarinekerk,zie ook 75135
2° Oud polderlandschap ten noorden en ten westen van stad Damme
a) Open polderlandschap, met ruime zichten, o.a. op Damme;
b) Groene linten met opgaande begroeiing, vooral met Canadapopulier, vooral op dijken en
kanaaltaluds;
c) Grote aaneengesloten graslandcomplexen met historisch relevant microreliëf, poelen, laantjes
en andere kleine landschapselementen, vooral gelegen in de oudste poldergedeelten
(‘Oudland’; laaggelegen poelgronden);
d) Het gebied wordt van oudsher gebruikt voor landbouw waarbij de historisch permanente
graslanden voornamelijk aangetroffen worden op overdekte Pleistocene gronden en op
overdekte poelgronden; de akkerlanden voornamelijk op de kreekruggen;
e) Onregelmatige historische percelering;
f) Dicht hydrografisch netwerk van vaarten, grachten en laantjes;
g) Romboutswervedijk: historisch belangrijke, kronkelende dijk die sterk verhoogd in het
landschap ligt, met aan weerszijden een bomenrij op het dijktalud en onderaan een klein
grachtje; waterpartij ten noorden van de Romboutswervedijk als getuige van een
dijkdoorbraak;
h) Historisch wegenpatroon, gekoppeld aan de dijken;
i) Polderstraat als restant van voormalige driftweg;
j) Verse vaart – Versevaartdijk: restant ten oosten van Sashof + gedempt gedeelte aan/onder de
Koolkersesteenweg (noodwestelijke grens van ankerplaats);
15
7/06/2010
15:32:00

Versie 2/08/2010 14:02:00
k) Relicten aanwezig van historische forten en militaire verdedigingsstructuren uit de
Tachtigjarige oorlog, vaak herkenbaar aan perceelsvorm, reliëf en grachtenstructuur:
‘Verbrand fort’, redoute ‘Fort bij de Damse vaart’, redoute van Michem (=Fort Courrières):;
l) Zeer lage bebouwingsdichtheid, met overwegend hoeves. Hierbij volgend bouwkundig
erfgoed, uit inventaris bouwkundig erfgoed:
1. hoeves
I. Damme, Versevaartdijk 1: Z.g. “Sashoeve”, hoeve van het langgeveltype;
II. Damme, Versevaartdijk 3: hoeve met losstaande bestanddelen;
III. Damme, Dammesteenweg 3: hoeve;
IV. Damme, Mikhemstraat 4: “Redoute van Mikhem”
V. Damme, Vriezeganzenstraat 2: hoeve
VI. Brugge, Damse wegel 15: voormalige hoeve van het langgeveltype
VII. Noorweegse kaai 85: hoeve bestaande uit losse bestanddelen
2. waterbouwkundig erfgoed: Brugge, Polderstraat: ’t Apertjebrug: wit beschilderde
betonnen brug over het Zuidervaartje in art-decostijl
3. militair erfgoed: Brugge, Polderstraat: betonnen bunker uit WOI
4. Andere: Brugge, Damse Vaart-Zuid 223: herberg ’t Apertje
m) Archeologische zone opgenomen in Centraal Archeologische Inventaris:
CAI-nr 71815: archeologisch Damme (deel)
CAI-nr 71825: fort van Damme
CAI-nr 72131: fort van Michem
CAI-nr 71826: verbrand Fort
n) Archeologische sites opgenomen in Centraal Archeologische Inventaris (CAI).
1. CAI-nr. 72129: aardewerkconcentratie Nieuwe tijden
2. CAI-nr. 72132: aardwerkconcentratie Volle en Late ME
3. CAI-nr. 72133: aardwerkconcentratie Volle en Late ME
4. CAI-nr. 72136: site met Walgracht
5. CAI-nr. 72137: aardwerkconcentratie Volle ME
6. CAI-nr. 72142: aardwerkconcentratie Volle ME
7. CAI-nr. 72145: aardwerkconcentratie Volle ME
8. CAI-nr. 72148: aardwerkconcentratie Volle ME
9. CAI-nr. 72155: aardwerkconcentratie Late ME
10. CAI-nr. 72159: aardwerkconcentratie Late ME
11. CAI-nr. 72160: aardwerkconcentratie Late ME en Nieuwe tijden
12. CAI-nr. 72161: aardwerkconcentratie Nieuwe tijden
13. CAI-nr. 72162: aardwerkconcentratie Nieuwe tijden
14. CAI-nr. 72165: verdwenen bewoning Nieuwe tijden (werfcontrole)
15. CAI-nr. 72469: verdwenen bewoning Nieuwe tijden (werfcontrole)
16. CAI-nr 300306: verdwenen hoeve “het Luysekot” late ME / Nieuwe tijden
17. CAI-nr. 300307: klein fort
18. CAI-nr. 300308: verdwenen kasteel Stockhove
19. CAI-nr 30039: verdwenen hoeve late ME/nieuwe tijden
20. CAI-nr 300310: verdwenen hoeve late ME/nieuwe tijden
21. CAI-nr 300311: verdwenen hoeve late ME/nieuwe tijden
22. CAI-nr 300314: verdwenen hoeve late ME/Nieuwe tijden
23. CAI-nr 300315: klein fort
24. CAI-nr 300317: verdwenen hoeve, Nieuwe tijden
25. CAI-nr 300321: verdwenen hoeve, late ME/Nieuwe tijden
26. CAI-nr 300322: verdwenen hoeve, Late ME / Nieuwe tijden
3° Polders van Oostkerke - Hoeke
a) Open tot halfopen polderlandschap;
b) Groene linten met opgaande begroeiing, vooral met Canadapopulier;
c) dreef met Canadapopulieren (var. Marylandica) langs kronkelende Zaalkeetstraat, geflankeerd
door Vuile Vaart;
16
7/06/2010
15:32:00

Versie 2/08/2010 14:02:00
d) Historisch permanent grasland op overdekte poelgronden en in uitgeveende gebieden versus
akkerpercelen op de kreekruggen;
e) Onregelmatige historische percelering;
f) Grote graslandcomplexen met veel microreliëf
g) Aanzienlijke oppervlakte uitgeveende gronden ter hoogte van Oostkerke, Hoeke en ter hoogte
van de Zaalkeetstraat, met tussenliggende lange stroken die waarschijnlijk als legakkers
fungeerden;
h) Struweelzones ten oosten van de Zaalkeetstraat
i) Dicht hydrografisch netwerk met vaarten, aders, hoofdgrachten, perceelsgrachten en laantjes;
j) Krinkeldijk: historisch belangrijke dijk met vrij bochtig tracé die sterk verhoogd in het
landschap ligt, met aan weerszijden een bomenrij van oude populier-variëteiten (Marilandica,
Regenerata, Blauwe van Exaarde) op het dijktalud, tussenin verspreide struwelen, én aan de
voet van de dijk her en der knotbomenrijen.
k) Oostkerke: Compact polderdorp gelegen op een in de Frankische periode aangelegde terp en
gestructureerd rond de Sint-Kwintenskerk (met massieve toren-zonder-spits) en pastorie uit
1786 op Motte;
l) ‘Dorpsmolen’ of ‘Molen van Thooft’ ten noordwesten van Oostkerke en ‘Oude Molen’ of ‘Molen
Mengé’ (waarvan alleen nog de molenromp rest);
m) Kasteel van Oostkerke met omgevend park: Een brug over de slotgracht en twee imposante
ronde stenen torens uit de 14e eeuw geven toegang tot het kasteel. Het opmerkelijke park
werd ontworpen door Mien Ruys en sluit aan bij het omliggend polderlandschap, met
weilanden, bomenrijen en populierendreef die uitgeeft op de romp van de Molen Mengé;
n) Spegelsweg: onverharde weg (oude schaapsweg) aan het Kasteel van Oostkerke, afgezoomd
met knotwilgen en meer naar het zuiden met gewone essen.
o) 3 hoogstamboomgaarden ten zuidwesten van Oostkerke
p) Hoeke: klein, compact polderdorp gestructureerd rond de kerk en pastorij;
q) Buiten de 2 polderdorpen bestaat de bebouwing bijna uitsluitend uit (voormalige) hoeves;
r) Historisch wegenpatroon, grotendeels gekoppeld aan de dijken;
s) Restant van Fort Sint-Frederik: een vierkant gebastioneerd fort waarvan gracht, wal en
middenplein nog herkenbaar zijn aan reliëf .
t) Hoekevaart met Zwarte Sluis als waterbouwkundig erfgoed;
u) Kasseiverharding van de Oude Westkapellestraat
v) Zeer lage bebouwingsdichtheid, met overwegend hoeves.
w) Bouwkundig erfgoed, uit Inventaris Bouwkundig erfgoed::
1. Oostkerke, Hoekestraat 2: voormalige wagenmakerij in het dorp van Oostkerke
2. Oostkerke, Hoekestraat 3: karakteristieke dorpswoning
3. Oostkerke, Hoekestraat 6: hoeve z.g. "Groenhove"
4. Oostkerke, Hoekestraat 21: hoeve z.g. "Arme van Damme"
5. Oostkerke, Hoekestraat 25: hoeve met losstaande bestanddelen
6. Oostkerke, Krinkeldijk 1: hoeve z.g. "'t Oosthof"
7. Oostkerke, Krinkeldijk 3: hoeve
8. Oostkerke, Monnikeredestraat 9: voormalige pastorie van Oostkerke
9. Hoeke, Natiënlaan 19-21: molen van Hoeke
10. Hoeke, Oostkerkestraat 1: hoeve z.g. "'t Valkenhof"
11. Hoeke, Oostkerkestraat 4: voormalige pastorie van Hoeke
12. Oostkerke, Processieweg 17: burgerhuis
13. Oostkerke, Spegelsweg 3: kasteeldomein "Kasteel van Oostkerke"
14. Hoeke, St. Jacobsstraat 10: voormalige gemeenteschool van Hoeke
15. Oostkerke, St.-Kwintensstraat 5: woonstalhuis
16. Oostkerke, St.-Kwintensstraat 9: oudst gekende kosterwoning van Oostkerke
17. Oostkerke, St.-Kwintensstraat 11: oudst gekende pastorie van Oostkerke
18. Oostkerke, St.-Kwintensstraat 27: lage dorpswoning
19. Oostkerke, St.-Kwintensstraat 29: dorpshoeve
20. Oostkerke, St.-Kwintensstraat 31: dorpswoning
21. Oostkerke, Zuidbroekstraat 2: 18de-eeuws woonstalhuis
22. Oostkerke, Zuidbroekstraat 4: Z.g. "'t Westhof", hoeve met losstaande bestanddelen
x) Archeologische zones opgenomen in Centraal Archeologische inventaris (CAI):
1. CAI-nr 71828: kasteel van Oostkerke
17
7/06/2010
15:32:00

Versie 2/08/2010 14:02:00
2. CAI71895: Monnikenrede: verdwenen stadje
y) Archeologische sites opgenomen in Centraal Archeologische Inventaris (CAI).
1. CAI-nr. 70075: aardewerkconcentratie Late ME en Nieuwe Tijd
2. CAI-nr. 70076: aardewerkconcentratie, grachtvulling 17e/18e eeuw
3. CAI-nr. 70098: kerk Oostkerke (opgravingen)
4. CAI-nr. 70484: bunker
5. CAI-nr. 71828: kasteel van Oostkerke
6. CAI-nr. 71829: site met Walgracht
7. CAI-nr. 71895: Monnikerede: verdwenen stadje
8. CAI-nr. 72005: site met Walgracht
9. CAI-nr. 72019: aardwerkconcentratie Volle ME
10. CAI-nr. 72022: aardwerkconcentratie Volle ME
11. CAI-nr. 72034: losse Romeinse vondsten en aardewerkconcentratie Late ME
12. CAI-nr. 72040: site met Walgracht
13. CAI-nr. 72041: site met Walgracht
14. CAI-nr. 72045: aardewerkconcentratie Late ME
15. CAI-nr. 72046: site met Walgracht
16. CAI-nr. 72047: aardewerkconcentratie Nieuwe tijden
17. CAI-nr. 72049: aardwerkconcentratie Volle ME
18. CAI-nr. 72050: aardwerkconcentratie Volle en Late ME
19. CAI-nr. 72059: aardwerkconcentratie Volle ME
20. CAI-nr. 72093: Hof van Lembeke (kasteel)
21. CAI-nr. 72115: site met Walgracht
22. CAI-nr. 72118: aardewerkconcentratie Nieuwe tijden
23. CAI-nr. 72121: wiel
24. CAI-nr. 72122: verdwenen dijk
4° Omgeving voormalige Zwingeul
a) open polderlandschap met een groot aandeel akkerlanden;
b) Ligging van de voormalige Zwingeul kan nog herkend worden aan de hand van
perceelsstructuur, bodemtype, en bedijking;
c) Dicht hydrografisch netwerk met vaarten, hoofdgrachten, perceelsgrachten en laantjes;
d) Historisch wegenpatroon, grotendeels gekoppeld aan de dijken;
e) Lemspolder onderscheidt zich van omgeving door kleinschalig landschap met groot aandeel
graslandgebruik, perceelsrandbegroeiingen (struwelen) veelal op (dwars)dijken, kleine
waterlichamen, knotbomenrijen, microreliëf;
f) Aanzienlijke oppervlakte uitgebrikte gronden, aan weerszijden aansluitend bij de Damse Vaart
g) ‘Ter Monnikerede’: archeologisch waardevolle zone van verdwenen dorp;
h) Restanten van het fort Sint-Donaas als zuidelijk bastion op de Cantelmolinie: de
buitenversterkingen zijn relatief goed bewaard gebleven, met name zogenaamde
Zwaluwstaart en de twee fortjes aan de zuidzijde van de Damse Vaart.
i) Restanten van Fort van Bekhof: de redoute tekent zich af als een lichte ophoging in het terrein
j) Plassen van Sint-Donaas en Steenbakkerij Hoeke, met struweel en bos die een meer
gesloten landschapscompartiment vormen;
k) Bouwkundig erfgoed, uit Inventaris Bouwkundig erfgoed:
1. Damme, Damse Vaart West 9: Twee boerenhuisjes
2. Damme, Oude Sluissedijk 5: Hoeve met semi-gesloten opstelling
3. Damme, Oude Sluissedijk 19: Hoeve met losstaande bestanddelen
4. Damme, Vlienderhaag 3: Historische hoeve z.g. "Schaapsdijkhoeve"
5. Lapscheure, Fort Sint-Donaas 5: "Sint-Donaashoeve", hoeve met losstaande
bestanddelen
6. Lapscheure, Vlienderhaag 5: Historische hoeve z.g. "Bernaertsbilk"
7. Hoeke, Damse Vaart-Noord 44: Z.g. "Vissershof"
8. Hoeke, Damse Vaart-Noord 45: Hoeve "Zwarte Sluyze"
9. Hoeke, Krinkeldijk 2: Kleine Mariakapel aan de ingang van de "Kapelhoeve"
10. Hoeke, Natiënlaan 15A: Hoeve "ten Houcke Boven"
l) Archeologische zones opgenomen in Centraal Archeologische Inventaris (CAI:
1. CAI-nr 71895: Monnikenrede: verdwenen stadje
18
7/06/2010
15:32:00

2. CAI-nr 71815: archeologisch Damme (deel)
3. CAI-nr 71596: Fort Sint-Job (deel)
m) Archeologische sites opgenomen in Centraal Archeologische Inventaris (CAI).
1. CAI-nr. 70481: bunker
2. CAI-nr. 72157: Verdwenen dijk
3. CAI-nr. 72164: Fort van Becaf
Versie 2/08/2010 14:02:00
5° Krekengebied van Lapscheure
a) Open polderlandschap en in het noordoosten eerder halfopen ;
b) polderlandschap met meer regelmatige en rechtlijnige perceelsstructuren geënt op de dijken,
wegen en kreken;
c) landgebruik vertoont een sterke relatie met bodem en hoogteligging: groter aandeel
graslanden op lager gelegen gronden (centraal in deelgebied) en meer akkerland op hoger
gelegen gronden (zuidwestelijk deel met OLv-polder en Hoge Hem, én noordoostelijke zone
rond Zeerdjk en Groenendijk)
d) Landschappelijke en ecologisch waardevolle kreken: Zevengemeten, Rietgeule, Fletersdam;
e) Zuid-Over-de-Lieve-Geleed, met Blauwe Sluis;
f) Polderheggen: aan de Blauwe sluis, nabij Hoeve Sint-Donaas en in de Spermaliepolder
g) Archeologische zone van “Oud Lapscheure” nabij de opgegraven kerk met in de omgeving het
verdwenen polderdorp ten oosten van de Zeedijk, aan de grens van Zeepolder en
Spermaliepolder
h) Groenendijk en Zeedijk: rechtlijnige dijken van de herinpoldering van het Lapscheurse gat.
i) Sint-Pietersdijk en Oude Sluissedijk: middeleeuwse dijken die soms een kronkelend tracé
hebben, soms eerder rechtlijnig;
j) Restanten van het Fort Sint-Job tekenen zich af als een duidelijke verhoging in het terrein die
sterk contrasteert met de duidelijke grachtdepressie.
k) plassen langs Zuid-Over-de-Lieve-Geleed, tussen Hoeke en Lapscheure, ontstaan door de
kleiwinning, en omgeven door struiken en bomen;
l) ‘Ommegang’ met kapelletjes rond het kerkhof van Lapscheure
m) Bouwkundig erfgoed, uit Inventaris Bouwkundig erfgoed:
1. Lapscheure, Fort Sint-Donaas 10: Hoeve z.g. "Fort Sint-Job"
2. Lapscheure, Hoogstraat 18: Voormalige pastorie
3. Lapscheure, Hoogstraat 19: Voormalige gemeenteschool van Lapscheure
4. Lapscheure, Hoogstraat 20-22: Voormalige "Scheuretaphoeve", herenboerderij
5. Lapscheure, Lapscheurestraat 29: Parochiekerk H. Drievuldigheid en H. Christianus
met omliggend kerkhof en ommegang met kapelletjes;
6. Lapscheure, Lapscheurestraat 2: Karakteristieke dorpswoning
7. Lapscheure, Lapscheurestraat 4: Historische site
8. Lapscheure, Pannepolderstraat 12: Historische hoevesite z.g. "Sint-Pietersdyckagie"
9. Lapscheure, Sint-Pietersdijk 7: “Sint-pietersdijkhoeve”
10. Lapscheure, Vlienderhaag 11: Historische hoeve met losse bestanddelen
11. Lapscheure, Vredestraat 9: Achterin gelegen hoeve
12. Lapscheure, Vredestraat 17: historische, omwalde hoeve, zgn. “Vaucelleshof”
13. Lapscheure, Vredestraat – Molentje: wegwijzer
14. Lapscheure, Vredestraat-Moelntje: kapel OLV-van-Lourdes
15. Lapscheure, Zeedijk 4: Archeologische resten van de middeleeuwse kerk van
Lapscheure
16. Lapscheure, Zeedijk: restanten van bunkers uit WOI (in Spermaliepolder)
17. Lapscheure, Zeedijk: Blauwe Sluis (waterbouwkundig erfgoed)
n) Archeologische zones opgenomen in Centraal Archeologische inventaris (CAI):
1. CAI-nr 71596: Fort Sint-Job (deel)
2. CAI-nr 75142: verdwenen kerk van Lapscheure en middeleeuwse bewoning
o) Archeologische sites opgenomen in Centraal Archeologische Inventaris (CAI).
1. CAI-nr. 70185 en 75142: Verdwenen kerk van Lapscheure
2. CAI-nr. 70186: Nieuwe kerk van Lapscheure, 17eE
3. CAI-nr. 70486: bunker
4. CAI-nr. 70487: bunker
19
7/06/2010
15:32:00

5. CAI-nr. 70488: bunker
6. CAI-nr. 71596: Fort Sint-Job
Versie 2/08/2010 14:02:00
6° De Lieve, Hoeve Bonem en omgevende kreekrestanten
a) Kreekrestanten
b) Restanten van De Lieve, zichtbaar in perceelsstructuur;
c) Konduitput of ‘Conduutput’: knooppunt van waterlopen met waterbouwkundige constructies;
d) Hoeve Bonem: Historische hoeve gelegen op terp als restant van het voormalige "Hof
Bonem",
e) Branddijk
f) Bouwkundig erfgoed, uit Inventaris Bouwkundig erfgoed:
1. Damme, Bonemstraat 1: Hoeve "Bonem"
2. Damme, Branddijk 2: Hoeve met losstaande bestanddelen
3. Damme, Konduitput: bakstenen boogbrug over het zuid-over-de-Lievegeleed
4. Damme, Vivensteenweg 7: Hoeve van het langgeveltype
5. Damme, Vivensteenweg 9: Historische hoeve
g) Archeologische zones opgenomen in Centraal Archeologische Inventaris (CAI).
1. CAI-nr 71815: Archeologisch Damme
2. CAI-nr 71824: verdwenen gehucht Sint-Katharina-buiten-Damme
h) Archeologische sites opgenomen in Centraal Archeologische Inventaris (CAI).
1. CAI-nr. 71824: Verdwenen gehucht Sint-Katharina-buiten-damme
2. CAI-nr. 72470: Romeinse sporen bij werfcontrole
3. CAI-nr. 72471: Site met Walgracht
7° Damse Vaart
a) Damse Vaart: breed kanaal met recht tracé en aan weerszijden kanaaldijken;
b) Kenmerkende bomenrijen op de dijktaluds: meerdere oude cultuurvariëteiten van populier,
waaronder Marilandica, Regenerata Serotina, Blauwe van Exaarde
c) Dijkwoningen: kleine en lage woningen op dijktalud, vaak ingeplant met lange zijde parallel
met kanaal
d) Kobus, zelfbedieningsveerpont over Damse Vaart ter hoogte van Hoeve Sint-Donaas;
e) Archeologische sites opgenomen in Centraal Archeologische Inventaris (CAI):
1. CAI-nr. 71883: Verse Vaart: landschapsrelict
2. CAI-nr. 72004: Aardewerkconcentratie Late ME en Nieuwe Tijd
8° Leopoldkanaal en Schipdonkkanaal
a) Leopoldkanaal en Schipdonkkanaal: brede kanalen met recht en parallel tracé en aan
weerszijden kanaaldijken;
b) Kenmerkende bomenrijen (populier) op de dijktaluds en op de berm tussen de 2 kanalen; op
vele plaatsen meerdere bomenrijen per talud/berm, in combinatie met hakhout en
struweelbegroeiing;
c) Sifon: oorspronkelijk sifonneerde het Leopoldkanaal en Schipdonkkanaal onder de Damse
Vaart; momenteel is het omgekeerd: het water van de vaart stroomt via een sifon onder de
andere kanalen door
d) Geen archeologische sites opgenomen in Centraal Archeologische Inventaris (CAI):
9° Fort van Beieren en omgeving
a) Vestingstructuur van het 18 e -eeuwse fort is bewaard gebleven, met centraal rechthoekig
middenplein, aarden wallen en grachten; parkaanleg op het fort herkenbaar aan parkbos
(vooral in zuidelijke deel), open graslanden (noordelijk deel), afgezoomd met bomenrijen,
padenstructuur en enkele brugjes;
b) Bouwkundig erfgoed:
1. Hoeves met traditionele erfomgeving:
i. Brugge, Gemeneweidestraat 51: voormalige Hoeve “Fort van Beieren”
ii. Brugge, Gemeneweidestraat 61: Hve “De grote Schuure” bestaande uit
lossen bestanddelen, met name woonhuis, wagenkot, bergschuur, stallingen
en bakhuis;
iii. Brugge Fortstraat 25: hoeve bestaande uit losse bestanddelen, oa. woonhuis
20
7/06/2010
15:32:00

Versie 2/08/2010 14:02:00
en stal
2. Brugge, Gemeneweidestraat z/n: restanten van het voormalige kasteeldomein “Fort
de Bavière”: ijskelder, moestuinmuur en serre, toegangshek en arduinen omheining;
c) Archeologische sites: restanten van voormalige fortjes en redoutes rond het fort van Beieren
zelf;
1. CAI-nr 300320: verdwenen kasteel met hoeve
2. CAI-nr 300443: verdwenen hoeve Late ME / nieuwe tijden
3. CAI-nr 300323: verdwenen hoeve late ME / Nieuwe tijden
10° Stampershoek –Zuiddijk - Zuid-over-de-Lievegeleed:
a) Polder die gedurende de middeleeuwen fasegewijs ingepolderd werd door aanleg van
Branddijk, Zuiddijk en Oude Sluissedijk;
b) Langwerpige en smalle repelpercelen die haaks op de dijken georiënteerd zijn, vaak
afgeboord door gracht;
c) perceelsrandbegroeiing (onder de vorm van houtkant, knotbomen- en bomenrij) is deels
bewaard gebleven en heeft dit deelgebied een half open karakter;
d) De straat “Hulsterlo” gaat terug op een drift/ontginningsweg, en heeft een kaarsrecht tracé en
smal profiel;
e) Zuiddijk: dijk dateert uit de middeleeuwen en is herkenbaar aan de licht verhevenheid ten
opzichte van de omgevende percelen; smalle rijweg met aan beide zijden,grazige berm, op
bepaalde plaatsen kleine langsgrachten;
f) Twee belangrijke waterlopen: Stampershoekbeek en Zuid-over-de-Lievegeleed;
g) Zuid-over-de-Lievegeleed: slingerende waterloop met aan beide zijden kleine dijkjes, begroeid
met hoogstammige bomen en daardoor duidelijk herkenbaar in het landschap;
h) Bouwkundig erfgoed :
1. Hoeves, vaak omgeven door traditionele erfbeplanting (hagen, knot/bomenrijen,
boomgaard):
i. Damme, Hulsterlo 1: hoeve
ii. Damme, Hulsterlo 2: historische hoeve
iii. Damme, Oude Sluissedijk 52: Hoeve zgn; “Hulsterlo”
iv. Damme, Schipdonkvaart-Zuid 2: hoeve
v. Damme, Zuiddijk 10: historische hoeve “Willemijnhof”
vi. Damme, Zuiddijk 12: 18 e eeuwse hoeve zgn. “De Stamper”
vii. Damme, Zuiddijk 14: historische hoeve met losstaande 17 e , 18 e en 19 e -
eeuwse bestanddelen
2. Religieus bouwkundig erfgoed:
i. Damme, Zuiddijk: wegkapelletje “Kapel OLV van Hulsterlo”
3. Andere
i. Damme, Oude Sluissedijk 68: oude smidse en herberg
7. De waarden die tot de aanduiding aanleiding gegeven hebben
Natuurwetenschappelijke waarde
Het huidige polderlandschap en meer bepaald bodem en reliëf zijn het resultaat van enerzijds de
langdurige getijdenwerking via de voormalige Zwingeul tot ver landinwaarts, en anderzijds de
menselijke ingrepen hierop om getijdenwerking en overstromingen in de hand te houden, én
gefaseerde inpoldering van gebieden. Iedere inpolderingsfase wordt gekenmerkt door een specifieke
mix van landschapskenmerken, zoals opslibbingshoogte, dijkmorfologie, microreliëf, geulrestanten,
perceelsstructuur en –vorm, …
Het gebied heeft een grote informatiewaarde inzake de geomorfologie, geologie en genese van dit
poldergebied omdat het goed bewaard gebleven is en weinig verstoord werd.
Het uitgebreide krekenstelsel dat langzamerhand op natuurlijke wijze, al dan niet door menselijk
toedoen, verlandde, vormt de basisstructuur voor de grote verscheidenheid aan bodemkundige
21
7/06/2010
15:32:00

Versie 2/08/2010 14:02:00
gradiënten. Dit weerspiegelt zich in het algemene landgebruik (landbouwpercelen, bewoning, wegen,
…) en in een grote verscheidenheid van landschapselementen met een soortenrijke flora en avifauna
voor gevolg. Er is een typische soortenrijke verlandingsvegetatie aanwezig in de kreken.
De uitgestrekte graslandcomplexen hebben een floristische rijkdom met een groot aandeel water- en
moerasvegetaties, evenals vegetaties gebonden aan zilte milieus. Op faunistisch vlak vormen ze
broed-, pleister- en overwinteringplaats voor weidevogels en ganzen.
De stadswallen van Damme verdienen een afzonderlijke vermelding omwille van de floristische
waarde, met o.a. zeer waardevolle moeras- en moerasbosvegetatie met drijftillen.
Historische waarde
Door de stapsgewijze bedijking en inpoldering was de antropogene invloed op het landschap zeer
groot. De op zee gewonnen gronden werden als landbouwgronden in gebruik genomen. Het resultaat
ervan is een grotendeels door de mens getekend polderlandschap, met dijken, dijkdoorbraken
(wielen), afwateringsgrachten, open agrarisch landschap, typische perceleringspatronen, …
De huidige percelering en het landgebruik zijn goed vergelijkbaar met de toestand op de historische
kaarten, waarbij een groot deel van de huidige graslanden een historisch permanent karakter heeft.
De bodemgesteldheid bepaalt nog grotendeels het landgebruik waarbij grasland in de lagere
komgronden voorkomt en de wegen, akkers en bebouwing op de hogere, zandige kreekruggronden.
De dijken - waaronder Krinkeldijk, Romboutswervedijk, Sint-Pietersdijk - vormen cruciale
landschapsstructuren in de ontstaansgeschiedenis, als grensstellende en waterkerende elementen,
met getuigen van doorbraken (wielen), als fundament voor wegen, strategische structuren in
oorlogstijd, …
Het huidige hydrografisch stelsel, met kanalen (Damse Vaart, Leopoldkanaal, Schipdonkkanaal),
vaarten en geleden (Zuid-over-de-Lieve-Geleed, Zuidervaartje, Vuile Vaart, Hoekevaart), grachten,
sloten en laantjes is het complexe resultaat van verschillende historische fasen.
De verspreide bebouwing bestaat in hoofdzaak uit hoeves, waarvan er veel een oudere oorsprong
hebben dan de 17de eeuw. Er is een sterke historische relatie met de ontginning en ingebruikname
van de polder door de mens.
Damme ontstond in de tweede helft van de 12 de eeuw, aan de dam die de Zwingeul begrensde. Door
deze unieke positie aan de landinwaartse uitbreiding van de zee, verworf ze een belangrijke positie
als voorhaven van Brugge, waardoor het een bloeiend handelscentrum werd. Ook het verdwenen
Monnikerede ontstond als handelsvestiging langs de Zwingeul.
Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werd Damme tot een omwalde stervormige vesting met zeven
bastions uitgebouwd. Deze omwalling is grotendeels en vrij intact bewaard gebleven en de volledige
structuur is nog herkenbaar aan hoogteverschillen, percelering en verschillende militair en
waterbouwkundige constructies in de nabije omgeving. Damme en omgeving vormen een relict van
een vestinglandschap. In de ruime omgeving zijn er zijn nog heel veel relicten van forten en redoutes
aanwezig als getuige van de tachtigjarige oorlog en de andere conflicten die zich in de loop van de
geschiedenis in deze grensstreek hebben afgespeeld.
Damme is een concentratie van bouwkundig erfgoed met verschillende historische belangrijke
gebouwen: o.a. ruïne van de O.L.V.-Kerk, stadhuis, museum Sint-Janshospitaal. Sint-Kristoffelhoeve
gelegen aan de Damse Vaart met 18de eeuwse toegangspoort.
Oostkerke en Hoeke vormen gaaf bewaarde landelijke bewoningskernen. Verder treffen we in het
gebied enkele militaire bouwwerken aan met historische waarde.
Het huidige wegenpatroon vertoont een zeer grote gaafheid en gaat grotendeels terug op de
middeleeuwse situatie.
Esthetische waarde
Dijken en kanalen, beiden geaccentueerd door begeleidende bomenrijen, delen de ruimte in grote
open ruimte gebieden met weidse zichten. Bijzonder kenmerkend en attractief zijn de kronkelende
wegen geflankeerd door bomenrijen, in vele gevallen gekoppeld aan dijken (Krinkeldijk,
Romboutswervedijk) of waterlopen (Zaalkeetstraat langs Vuile Vaart).
22
7/06/2010
15:32:00

Versie 2/08/2010 14:02:00
Het poldergebied heeft grotendeels een authentiek landelijk karakter vanwege de lage
bebouwingsgraad, grillige waterlopenstructuur in samenhang met percelering, en grote
graslandcomplexen met microreliëf.
Het polderlandschap is een uitgesproken agrarisch landschap, met grote graslandcomplexen,
akkerstroken en verspreide hoeves.
De kerktorens zijn de meest opvallende bakens in het landschap, in het bijzonder de kerken van
Damme en Oostkerke, met hun afgeplatte toren.
Damme is oorspronkelijk een middeleeuwse havenstad op de Zwingeul, en werd gedurende de 16 e
eeuw omgevormd tot een vestingstadje, omgeven door een aarden wal en een dubbele gracht in de
vorm van een zevenster. Oostkerke en Hoeke zijn compacte polderdorpen waarvan het historische
karakter zeer gaaf bewaard gebleven is.
Het kasteel van Oostkerke vormt met de omliggende tuinen, bomenrijen, grachten, de dreef naar
molenromp, …, een gaaf ensemble.
De kreken van Lapscheure (Zevengemeten, Fletersdam, Rietgeule) hebben een grote
belevingswaarde door hun natuurlijk karakter, dankzij hun bochtige/kronkelende loop, rietkragen,
verbredingen, glooiende oevers.
Sociaal-culturele waarde
De geschiedenis van het Zwin is sterk verbonden met de historische ontwikkeling van Brugge en
Damme in de Middeleeuwen, en dit is alom bekend als type-voorbeeld voor de opkomst van de
middeleeuwse steden.
Damme is een bijzondere en zeer intacte getuige van de middeleeuwse voorhaven van Brugge, de
latere vestingsstad en de historische ontwikkeling van de streek. Om die redenen heeft het ook een
belangrjike toeristische en recreatieve betekenis.
Damme wordt eveneens geassocieerd met Tijl Uilenspiegel, een fictieve figuur die er volgens de
roman van Charles de Coster werd geboren en die in de zestiende eeuw door de Nederlanden en
Duitsland trok en iedereen voor de gek hield met zijn streken.
De Damse Vaart met begeleidende bomenrijen, is een karakteristiek beeld dat de streekidentiteit
bepaalt en typeert. .
Het zelfbedieningsveerpont “Kobus” heeft een bijzondere toeristisch-recreatieve attractiewaarde langs
de Damse Vaart voor fietsers en voetgangers.
De ankerplaats herbergt talrijke en diverse landschapselementen (forten, redoutes, bunkers, …) die
verwijzen naar de talrijke godsdienstoorlogen waarin deze grensregio het strijdtoneel vormde.
Ruimtelijk-structurerende waarde
De drie kanalen (met name Damse Vaart, Leopold- en Schipdonkkanaal), de kreekrestanten en dijken
zijn de voornaamste beeldbepalende en landschapsstructurerende elementen.
De kanaaltaluds zijn beplant met opgaande bomen die het kanaal van ver zichtbaar maken en dit
dominant open tot half-open polderlandschap verder indelen in grote compartimenten.
De Damse vaart vormt de centrale as van de ankerplaats en wordt gekruist door het Schipdonk- en
Leopoldkanaal.
De dijken bepaalden de periode van inpoldering en ontginning, en vormen de assen waarlangs de
landbouwpercelen konden bereikt worden. De begeleidende bomenrijen versterken de
landschapsvisuele ervaring. Tot op vandaag zijn de meeste wegen op een dijk gelegen, een ligging
die de landschappelijke ervaring sterk beïnvloed.
Lapscheure is ontstaan op kruising van een dijk en een weg. Hoeke werd gesticht op een hoek van de
Kringeldijk.
23
7/06/2010
15:32:00

Versie 2/08/2010 14:02:00
De kreken zorgen voor het onderscheid binnen landbouwland in het binnendijkse gebied: weilanden
op de lagere gronden langs de kreken en akkerbouw op grotere afstanden.
8. aanpassingen tov de oorspronkelijke fiche van de ankerplaats omwille van
nieuwe inzichten
Samenvoegen van oorspronkelijk drie afzonderlijke ankerplaatsen
In dit dossier worden drie ankerplaatsen uit de landschapsatlas samen besproken.
Ankerplaatsen ‘Damme en omgevende polders’ (Anker ID: A30018), ‘Kreken Lapscheure’ (Anker ID:
A30005) en ‘Fort van Beieren’ (Anker ID: A30064) worden samengevoegd tot ankerplaats ‘Damse
Vaart met omgevende polders, Fort van Beieren en de kreken van Lapscheure’.
Ze zijn samengevoegd tot één omdat ze langs de Damse Vaart liggen én langs de voormalige
verbinding van Brugge naar de Noordzee. Het Schipdonk- en Leopoldkanaal zijn veel later aangelegd
en vormen sterk beeldbepalende landschapselementen, maar het landschap ten noorden en ten
zuiden ervan verschilt niet wezenlijk door deze kanalen.
Voorstellen tot wijziging perimeter
Door de aanpassingen van de perimeter neemt de totale oppervlakte van de ankerplaats toe met
601,6 ha, van 2783,64 tot 3385,24 ha. De 11 uitbreidingen beslaan een oppervlakte van 622,76ha, de
inkrimpingen 27.8 ha.
A. Stad Damme
Oppervlakte: 2,78 ha (uitbreiding)
Gemeente: Damme; deelgemeente: Damme
Motivatie:
• Beschermd stadsgezicht
• Maakte deel uit van fortstructuur Damme
• Wegwerken van insnoering
• 3 woningen opgenomen in inventaris van bouwkundig erfgoed
B. Lieve - Konduitput
Oppervlakte: 10,07 ha (uitbreiding)
Gemeente: Damme; deelgemeente: Damme
Motivatie:
• Historische betekenis van de Lieve in waterhuishouding van het gebied
C. Hoeve tussen Oostkerke en Leopoldkanaal
Oppervlakte: 1,46 ha (uitbreiding)
Gemeente: Damme; deelgemeente: Oostkerke
Motivatie:
• Door samenvoegen van de 2 ankerplaatsen zou dit een eiland geworden zijn dat wordt
uitgesloten uit de ankerplaats. Dit gaat in tegen de afbakeningsprincipes voor ankerplaatsen.
• De hoeve is opgenomen in de inventaris bouwkundig erfgoed.
• Hoeve met omgevende boomgaard en weiland vormt een fraai ensemble.
D. Dorp Oostkerke
Oppervlakte: 5,60 ha (uitbreiding)
Gemeente: Damme; deelgemeente: Oostkerke
Motivatie:
• Bouwkundig erfgoed, vooral de typische witte huisjes in de Sint-Kwintensstraat (foto 22)
• Hoeve “Groenhove”: bouwkundig erfgoed
• Waardevolle dorpskern als geheel opnemen
• Wegwerken insnoering
E. Hoeve in Namenpolder, z.g. "Bernaertsbilk"
Oppervlakte: 1,16 ha (uitbreiding)
24
7/06/2010
15:32:00

Gemeente: Damme; deelgemeente: Lapscheure
Motivatie:
• De hoeve is opgenomen in de inventaris bouwkundig erfgoed.
• Wegwerken van insnoering
F. Spermaliepolder
Oppervlakte: 20,40 ha (uitbreiding)
Gemeente: Damme; deelgemeente: Lapscheure
Motivatie:
• Bunkers: bouwkundig erfgoed (foto 9)
• Verdwenen site van Lapscheure (archeologische waarde)
• Concentratie doornhagen met oude exemplaren Sleedoorn
• Dijken
• Graslanden met microreliëf, laantjes en poelen
G. Percelen tussen Zuidervaartje en Damse Vaart
Oppervlakte: 2,23 ha (uitbreiding)
Gemeente: Damme; deelgemeente: Damme
Motivatie:
• Logischer geheel: fysische grens (weg)
H. Akkerpercelen ten zuiden van hoeve Bonem
Oppervlakte: 16,29 ha (inkrimping)
Gemeente: Damme; deelgemeente: Damme
Motivatie:
• Geen landschappelijke waarden bekend
• Grens lag reeds op perceelsgrenzen
I. Akkerbouwgebied ten oosten van Lapscheure
Oppervlakte: 10,91 ha (inkrimping)
Gemeente: Damme; deelgemeente: Lapscheure
Motivatie:
• Geen landschappelijke waarden bekend
J. Polderhoeve
Oppervlakte: 0,57 ha (inkrimping)
Gemeente: Damme; deelgemeente: Lapscheure
Motivatie:
• Uitbreiding van bestaande hoeve zonder efgoedwaarde (loodsen)
Versie 2/08/2010 14:02:00
K. uitbreiding hoeves en omgeving langs de Gemeneweidestraat (Brugge)
Oppervlakte: (uitbreiding): 11,8 ha (uitbreiding)
Gemeente: Brugge, deelgem. Koolkerke
Motivatie: deze zone sluit onmiddellijk aan bij het voormalige fort van Beieren, herbert diverse historich
waardevolle hoeves en ook hoeve die verbonden was met het kasteeldomein “Fort de la bavière”
L. uitbreiding met Damse Vaart (strook langs Fort van Beieren) tot aan de Polderstraat:
Oppervlakte: 12,67 ha (uitbreiding)
Gemeente: Brugge deelgem. Koolkerke
Motivatie: vervolg van de Damse Vaart in zuidelijke richting ook meenemen, coherent met rest van de
ankerplaats
M. Uitbreiding percelen ten noordwesten van Fort van Beieren:
Oppervlakte (uitbreiding); 2 ha (uitbreiding)
Gemeente: Brugge, deelgem. Koolkerke
Motivatie: open ruimte nabij Fort van Beieren om openheid van omgeving en zicht op omgevende
polders te vrijwaren.
N. Uitbreiding langs de Polderstraat (Damme)
Oppervlakte: 5.06 ha (uitbreiding)
25
7/06/2010
15:32:00

Gemeente: Damme
Motivatie: opname van de polderstraat als oud dijk- en wegtracé binnen de ankerplaats.
Versie 2/08/2010 14:02:00
O. uitbreiding met de OLV polder, Hoge Hem en zone tussen Vredestraat-Molentje en Sint-Pietersdijk
Oppervlakte: 253,4 ha (uitbreiding)
Gemeente: Damme
Motivatie: opname van de volledige polder waarin Zevengemeten en Rietgeule liggen, en historisch
ingepolderd zijn door aanleg van de Sint-Pietersdijk
P. Omgeving Zuiddijk –Stampershoek – Zuid-over de Lievegeleed
Oppervlakte: 284,24 ha (uitbreiding)
Gemeente: Damme
Motivatie: gebied werd gedurende middeleeuwen ingepolderd getuigen de dijken, sluit aan bij gebied
rond Bonem en omvat ook belangrijke waterloop van Zuid-over-de-Lievegeleed.
Q. Uitbreiding langs Leopold- en Schipdonkkanaal:
Oppervlakte: 14,95 ha (uitbreiding)
Gemeente: Damme
Motivatie: zone tussen uitbreiding “OLV polder, Hoge Hem en zone tussen Vredestraat-Molentje” én
“Omgeving Zuiddijk –Stampershoek – Zuid-over-de-Lievegeleed”
Inhoudelijke tekstuele wijzigingen
In oorspronkelijke beschrijving ankerplaats ‘Damme en omgevende polders’ (Anker ID: A30018):
Het is niet de kerk van Hoeke maar wel die van Oostkerke die een platte toren heeft. Lissewege ligt
niet in deze ankerplaats.
In de oorspronkelijke fiche wordt verwezen naar het zogenaamde Duinkerke-transgressiemodel. Dit
model gaat uit van een opeenvolging van sedimentatiepakketten die zijn afgezet in een opeenvolging
van zeespiegelstijgingen (transgressiefase) en zeespiegeldalingen (regressiefase). Door de
beschikbaarheid van nieuwe gegevens en inzichten wordt dit model verlaten en vervangen door het
Relatieve Zeespiegelrijzing-model (RZS). Hierbij wordt uitgegaan van een continue zeespiegelstijging,
maar met wisselende snelheid. De werking van de getijden en getijdengeulen krijgt een belangrijke rol
toebedeeld in dit nieuwe model.
9. Toekomstige ruimtelijke vertaling en visie op de ankerplaats
Deze tekst samen met de toegevoegde kaart 'voorstel ruimtelijke vertaling' lezen.
Algemeen (geldend voor ankerplaats als geheel)
a) De evolutie van het landschap hangt samen met de huidige en toekomstige ontwikkelingen
binnen de landbouw. Een leefbare landbouw met respect voor de landschapskenmerken is
dan ook een essentiële voorwaarde om de identiteit van het landschap te behouden. Een
duurzaam agrarisch landschap en functiebehoud van de boerderijen staan centraal in de visie.
b) Het landbouwgebruik dient afgestemd te worden op de aanwezige landschapselementen en –
structuren om die verder instand te houden. De aanwezige graslandpercelen - in het bijzonder
historisch permanent grasland - dienen bestendigd te worden. Omzetten naar akkerland is
niet wenselijk. Schaalvergroting gaat gepaard met verlies van perceelsrandbegroeiing en
diversiteit en is bijgevolg niet gewenst. Het beheer van graslanden en de gebruiksintensiteit
wordt afgestemd op actuele floristische, faunistische, cultuurhistorische, archeologische en
landschappelijke waarden en potenties. Laantjes, poelen en andere kleine
landschapselementen worden instandgehouden door uitvoeren van de nodige
onderhoudswerken; waar deze elementen verdwenen of vervaagd zijn, is herstel of
herwaardering aangewezen ter versterking van de historische en natuurwetenschappelijke
waarden;
26
7/06/2010
15:32:00

Versie 2/08/2010 14:02:00
c) Het netwerk van sloten, grachten en waterwegen wordt goed onderhouden in functie van
duurzaam behoud. Ook waterbouwkundige infrastructuren zoals sluizen, stuwen, bruggen,
duikers, enz… worden eveneens instandgehouden en goed onderhouden.
d) Microreliëf is zeer kenmerkend voor deze polders. Het microreliëf is het gecombineerde
resultaat van reliëfsinversie (inklinken veen; vooral Oudland), dijkaanleg en -doorbraken,
uitvening, uitbrikking, aanleg waterhuishoudingsstructuren (o.a. laantjes); Het microreliëf heeft
een grote invloed op de vochttoestand, vegetatie, landschappelijke beleving, … en is dan ook
van prioritair belang in het toekomstig beheer van het gebied;
e) De dijken blijven behouden of worden hersteld, waarbij de dimensies, de houtige begroeiing
op bermen en het typische profiel ervan behouden en herkenbaar blijven/worden. Herstel van
het historisch dijkprofiel en begeleidende grachten is te overwegen waar dit niet meer
herkenbaar of verdwenen is. De dijken vervullen een belangrijke rol als lijnvormige
ecologische verbinding tussen de grotere biotopen;
f) De bomenrijen met Canadapopulier zijn zeer kenmerkend voor het landschap van de
ankerplaats. De oude cultuurvariëteiten van populier, zoals Marilandica, Serotina, Blauwe van
Exaarde en Regenerata, verdienen prioritaire beschermingsmaatregelen als beeldbepalende
en karakteristieke bomen van de 18 de en vooral 19 de eeuwse landschappen in deze streek, én
als genenbron voor deze variëteiten.
g) Behoud van het bouwkundig erfgoed, zoals opgenomen in hoofdstuk 6. De karakteristieke
omgevingelementen zoals bomenrijen, knotbomenrijen, boomgaarden, hagen, poelen,
grachten, enz. worden onderhouden teneinde herkenbaar te blijven. Bij verbouwing of
nieuwbouw in de onmiddellijke omgeving van bouwkundig erfgoed dient de omgeving door
een passende aanleg bij te dragen aan de omkadering en landschappelijke integratie van de
gebouwen; Nieuwbouw in functie van landbouwactiviteit kan principieel toegelaten worden
voor zover de inplanting niet storend is ten aanzien van het bouwkundig erfgoed, en de
constructies zich door de dimensies, architecturale vormgeving, materiaalgebruik, kleurstelling
en de omkadering integreren in het landschap. Voor de andere gebouwen worden de
dimensies, het gabariet, schaligheid enz. afgestemd op de landelijke omgeving. Ook de
onmiddellijke omgeving dient door een passende aanleg bij te dragen aan het landelijk
karakter en de integratie van de bebouwing.
h) In functie van de archeologische sites en vindplaatsen, én de restanten van forten en militaire
verdedigings- en vestingsstructuren, dient de huidige terreingesteldheid bewaard te blijven en
kunnen geen reliëfwijzigingen uitgevoerd worden. Mits een goede motivering, én indien de
impact op het archeologisch patrimonium of schade eraan beperkt blijft, kan er voor het licht
profileren van de restanten van een walgracht en werkzaamheden in het kader van
natuurwaarden, hierop een uitzondering gemaakt worden. Elke ingreep in de buurt van alle
gekende archeologische sites moeten op de gepaste manier archeologisch begeleid worden.
1° Stad Damme met stadsomwallingen
a) Verdere onderhoud en eventueel herstel van vestingsstad “Damme” op landschappelijk en
archeologisch verantwoorde manier met aandacht voor de ecologische waarden;
b) Behoud van bomenrijen die de vestingsstructuur visueel zeer sterk accentueren. Langs het
zuidervaartje staan bomenrijen in de voormalige loop van vestinggracht; in functie van het
herstel van vestingsstructuren is het wenselijk de gracht terug in zijn oorspronkelijke breedte
te brengen en de bomenrijen eventueel opnieuw aan te planten maar dan buiten de eigenlijke
gracht. Door ‘gaten’ in deze groene scherm zijn er zichten op de stadskerk van Damme met
de platte kerktoren;
c) Gezien de nefaste effecten van akkerbouw op de vestingsstructuren (de diverse
grondbewerkingen en erosiegevoeligheid) dient akkerbouw op de walstructuren vermeden te
worden en bij voorkeur omgezet te worden naar graslanden.
d) Onderhouden en instandhouden van het historische stratenpatroon en samenhangend
perceelsstructuur, waarbji het bouwkundig patrimonium behouden blijft en nieuwbouw zich
maximaal inpast en integreert in het algemene beeld en specifieke straatbeeld binnen het
stadsgezicht Damme;
2° Oud polderlandschap ten noorden van Damme
a) Behouden en beheren van grote historische graslandcomplexen met microreliëf. Het
microreliëf heeft naast een cultuurhistorische waarde ook een belangrijke rol in de floristische
en faunistische waarden, door de ermee samenhangende gradiënten in
27
7/06/2010
15:32:00

Versie 2/08/2010 14:02:00
bodemkarakteristieken vochttoestand.
b) Behoud van open karakter van het polderlandschap.
c) Instandhouden en versterken landschappelijke ervaring van het historische
landgebruikspatroon, met graslandgebruik op de nattere gronden en akkerbouw op de
drogere kreekruggen;
d) Instandhouding en aangepast beheren van de Romboutswervedijk met context: verhoogde
dijk, dijkprofiel, bomenrijen, begeleidende grachten, dijkdoorbraakrelicten, …;
e) Bestaande landschapspatronen intact houden: perceelsstructuur, hydrografisch stelsel,
wegenpatroon, dijken;
f) Behouden en eventueel accentueren van relicten van ’t Verbrand fort, redoute ‘Fort bij de
Damse vaart’,
g) De verspreide hoeves blijven de enige bebouwing in het polderlandschap. Via erfinrichting
wordt de omgeving – op landschapshistorische verantwoorde wijze – verbeterd.
3° Polders van Oostkerke - Hoeke
a) Behoud en beheer van graslanden, met microreliëf, laantjes, perceelsrandbegroeiing;
b) Beheer van kasteeldomein van Oostkerke (gebouwenpatrimonium en omgevende park) als
één samenhangend geheel;
c) Behoud van lijnvormige groenelementen, met behoud en/of herstel van de historische
vegetatiestructuur en soorten.
d) Instandhouding en aangepast beheren van de Romboutswervedijk met context: verhoogde
dijk, dijkprofiel, bomenrijen, begeleidende grachten, dijkdoorbraakrelicten, …;
e) Uitgeveende gronden behouden en kenbaar maken (historiek, ecologie, …);
f) Landschappelijke inkleding van de N49;
g) Behouden en aangepast beheren van het dens hydrografisch netwerk met vaarten, aders,
hoofdgrachten, perceelsgrachten en laantjes;
h) De historische dorpsstructuur van Oostkerke en Hoeke (stratenpatroon, percelering) en
authentiek landelijk karakter verder onderhouden en instandhouden; nieuwbouw dient zich
maximaal in te passen en te integreren in het algemene beeld en de kenmerken van deze
dorpen en het specifieke straatbeeld. Vrijwaren van de zichten op de compacte dorpskernen.
i) Instandhouding en eventueel herstel van de Krinkeldijk en Mostaerddijk, met context:
dijkprofiel, begroeiing, begeleidende grachten;
j) De verspreide hoeves blijven de enige bebouwing in het polderlandschap. Via erfinrichting
wordt de omgeving – op landschapshistorische verantwoorde wijze – verbeterd.
k) Behoud van perceelspatroon en wegenpatroon (deels gekoppeld aan dijken)
l) Behouden en eventueel accentueren van de relicten van Fort Sint-Frederik: een vierkant
gebastioneerd fort waarvan gracht, wal en middenplein nog herkenbaar zijn aan reliëf .
m) In stand houden en ontsluiten van de Zwarte Sluis als waterbouwkundig erfgoed;
4° Omgeving voormalige Zwingeul
a) Behouden, eventueel herinrichten en gepast beheren van de talrijke dijken, als getuigen van
de inpolderingsgeschiedenis en als belangrijke landschapsstructuren;
b) Behoud van lijnvormige groenelementen, met behoud en/of herstel van de historische
vegetatiestructuur en soorten.
c) Behouden en aangepast beheren van het dens hydrografisch netwerk met vaarten (o;a
Hoekevaart, Zuidervaartje), aders (o.a. Moerader), hoofdgrachten, perceelsgrachten en
laantjes;
d) Geen verdere omzetting van historische graslanden naar akkers;
e) Behoud van resterend typisch perceleringspatroon van de voormalige Zwingeul
f) De verspreide hoeves vormen de voornaamste bebouwing in het polderlandschap. Via
erfinrichting wordt de landschappelijke ervaring – op historische verantwoorde wijze –
verbeterd.
g) Hoge prioriteit aan landschapsbehoud en -herstel in de Lemspolder, omwille van het
waardevolle kleinschalige karakter;
h) Behouden en eventueel accentueren van de relicten van het Fort Sint-Donaas, het Fort van
Bekhof en het verdwenen dorp Monnikerede;
i) Uitgebrikte gronden behouden en kenbaar maken (historiek, ecologie, …)
j) Opmaak van globaal toekomstplan voor kleiwinningsgebieden, uitgaande van de
28
7/06/2010
15:32:00

landschappelijke en ecologische waarden;
Versie 2/08/2010 14:02:00
5° Krekengebied van Lapscheure
a) Via beschermingsmaatregelen (aangepast oeverbeheer en buffering ten aanzien van het
aanpalende landbouwpercelen), de waardevolle kreken vrijwaren.
b) Behoud van lijnvormige groenelementen, in het bijzonder de polderheggen met behoud en/of
herstel van de historische patronen en soorten.
c) Verschil inzake agrarisch landgebruik tussen centrale deel enerzijds én het noordoostelijke
deel en zuidwestelijke deel (groter aandeel grasland, respectievelijk groter aandeel akkerland)
herkenbaar houden en eventueel nog versterken;
d) Behouden en accentueren van perceelsstructuur , die geënt is op de hoofdwaterlopen en de
dijk;
e) Behoud en ontsluiten van historisch en esthetisch waardevol landschap in de
Spermaliepolder: behoud als grasland met microreliëf, met aan dijken gekoppelde bunkers,
behoud, beheer en verjonging van de kenmerkende doornhagen;
f) Behouden en eventueel accentueren van de relicten van archeologische en bouwkundig
erfgoed, waaronder “Oud Lapscheure”, Fort Sint-Job en Blauwe Sluis;
g) Sint-Pietersdijk, Groenendijk en Zeedijk: instandhouding en aangepast beheer van deze
relatief hoge dijken met inbegrip van de eventueel aanwezige houtige begroeiing;
h) Opmaak van globaal toekomstplan voor kleiwinningsgebieden, waarin historische,
landschappelijke en ecologische waarden centraal staan;
6° De Lieve, Hoeve Bonem en omgevende kreekrestanten
a) Het tracé en de loop van Lieve herkenbaar houden aan de hand de perceelsstructuur.
b) Hoeve Bonem: behoud van hoeve en context als historisch belangrijke site
7° Damse Vaart
a) Duurzaam instandhouden van kenmerkende bomenrijen op de dijktaluds, met de oude
gecerificeerde cultuurvariëteiten van Canadapopulier en gecertificeerd plantmateriaal;
b) Dijkwoningen als specifiek bewoningstype behouden en landschappelijk ontsluiten.
c) Optimaliseren van recreatieve routes (fietsers, wandelaars, ruiters) langs de Damse Vaart
(inclusief veerpont(en)), in functie van ervaring van en draagvlak voor de landschappelijke
waarden. Kobus, zelfbedieningsveerpont over Damse Vaart ter hoogte van Hoeve Sint-
Donaas;
8° Leopoldkanaal en Schipdonkkanaal
a) Duurzaam behoud van kenmerkende bomenrijen als groen lijnelement, op de dijktaluds en op
de berm tussen de 2 kanalen;
b) Behoud van (relicten van) sifon als bouwkundig erfgoed (uitgebreidere informatieverstrekking
ter plaatse).
9° Fort van Beieren en omgeving
a) Behoud van de historische vestingsstructuur, en eventueel herstel ervan; historische
parkaanleg herkenbaar houden door een aangepast park- en bosbeheer, onderhoud van
parkelementen (bruggen, padenstructuur, merkwaardige parkbomen,…) en andere restanten
van het kasteeldomein (moestuinmuur, ijskelder, toegangspoort, …)
b) Behoud van de historisch waardevolle hoeves met hun traditionele erfomgeving
(toegangsdreef, boomgaard, hagen, huisweiden, …)
10° Stampershoek – Zuiddijk – Zuid-over-de-Lievegeleed:
a) Behoud van het aanwezige perceelspatroon, gestructureerd op de dijken en met langwerpige
vorm; behoud van de resterende perceelsrandbegroeiing en herstel ervan door stimulerende
maatregelen;
b) Behoud van de straat “hulsterlo” met recht tracé en smal profiel
c) Zuiddijk: behoud van het dijklichaam (licht verheven ten opzichte van omgeving), en typisch
profiel van smalle rijweg, bermen en eventueel langsgrachten;
d) Stampershoekbeek: behoud van slingerende loop van de beek
e) Zuid-over-de-Lievegeleed: behoud van de slingerende loop van de beek met begeleidende
dijkjes aan weerszijden metdaarop de karakteristieke bomenrijen;
29
7/06/2010
15:32:00

Versie 2/08/2010 14:02:00
f) De karakteristieke en traditionele omgevingselementen rond hoeves (zoals hagen,
bomenrijen, boomgaarden, huisweiden) zijn nog in blenagijrke mate aanwezig en dienen
zeker behouden te blijven. Waar ze verdwenen zijn of sterk aangetast, kunnen ze opnieuw
hersteld worden. .
10. Kansen, knelpunten en aandachtspunten
De jongste decennia intensiveerde en rationaliseerde de landbouw. Door schaalvergroting en door
omzetting van (historisch permanent) grasland naar akker gingen er landschapswaarden verloren,
zoals microreliëf, perceelsrandbegroeiing en archeologica (vb. relicten van forten en redoutes).
Waar akkerland grenst aan kreekoevers, worden de oevers en de vegetatie vaak schade berokkend
door de intensieve bewerking (o.a. door te ploegen tot zeer dicht tegen de oevers). Hetzelfde geldt
voor akkerbouw op en langs dijken.
Ook grootschalige grondwerken -ophogingen en afgravingen - leiden tot een aantasting van de
landschappelijke, meer bepaald de historische en archeologische waarden.
Baggerwerken enkele jaren terug hebben zware vernielingen aangebracht aan deze zeer waardevolle
drijftilvegetaties in de kreek Lievegeleed nabij de Blauwe Sluis. Het (ruimings-)beheer van veel
waterlopen dient aangepast te worden waarbij wordt uitgegaan van de vereisten van de waardevolle
vegetaties.
De bebouwing in het gebied is beperkt tot enkele compacte dorpen en verspreide (voormalige)
hoeves. De zeer lage bebouwingsgraad draagt sterk bij tot de ervaring en waardering van het
uitgesproken rurale landschap.
Wat het bouwkundig erfgoed betreft is een oordeelkundig en behoudsgezind ingrijpen bij
verbouwingen of renovaties zeer belangrijk om de erfgoedwaarden en –kenmerken te respecteren.
Niet alleen het gebouw zelf, maar ook de omgeving en de extrinsieke waarden van gebouwen zijn in
dit dominant open landschap belangrijk en verdienen de nodige aandacht als contextuele omgeving.
Tal van hoeves hebben een grote bouwkundige waarde. Volledige nieuwbouw naar origineel model of
stijl, heeft misschien wel nog het uitzicht maar niet meer de intrinsieke waarde ervan.
Rigoureuze verbouwingen nadat de landbouwfunctie is verdwenen, leiden vaak tot sterke afname van
de bouwkundige erfgoedwaarde. In functie van een duurzaam agrarisch landschap dienen
verbouwingen/aanpassingen aan gebouwen het rurale karakter te respecteren.
Vanuit Koolkerke rukt de bebouwing op richting deze ankerplaats. Ook ten zuidoosten van Damme,
aan de Kerkstraat is er recente lintbebouwing. Om het zicht op de ankerplaats te bewaren moet men
dit verhinderen.
De windturbines op de bedrijvenzone langs het Boudewijnkanaal zijn her en der zichtbaar en zeer
markant in het landschapsbeeld. Deze bakens zijn een nieuw element in het beeld van het traditionele
agrarische landschap. Daarom dient een uitbreiding van windturbineparken in de omgeving van deze
ankerplaats steeds goed afgewogen te worden in functie ten aanzien van de landschapswaarden en –
kenmerken.
De hoogstamboomgaarden nabij hoeves en huisweiden, verdwijnen meer en meer uit het landschap,
maar ze waren in historisch opzicht steeds aanwezig in deze streek. Sommige boomgaarden zijn
bovendien reeds gereduceerd tot slechts enkele bomen. Projectmatige aanpak om ze te herstellen,
bijvoorbeeld landschapsinkleding van landbouwbedrijven, kan leiden tot heraanplant van
hoogstamboomgaarden.
De smalle kronkelende wegen, veelal op oude dijken, zijn typisch voor de streek (foto 6). De Oude
Westkapellestraat heeft nog een kassei-verharding en meerdere dijkwegen (vb. Zeedijk, Groenendijk)
zijn onverhard. Behoud van het landelijk karakter met inbegrip van type-verharding (geen verharding,
half verharding, volledige verharding) van deze trage wegen is een aandachtspunt. Behoud van trage
wegen remt ook de verstedelijking af. De focus dient te liggen op een goede ontsluiting in functie van
landbouw, fietsers en wandelaars, zonder extra verkeer aan te trekken.
30
7/06/2010
15:32:00

Versie 2/08/2010 14:02:00
De populierenrijen langs de kanalen en de dijken zijn gaandeweg een typisch kenmerk van het Damse
polderlandschap geworden. De kenmerkende Canadapopulieren van oudere variëteiten (foto 5 - 7,
met hun kromme vorm (zoals Marylandica, Regenerata, Serotina, Blauwe van Eksaarde, …), worden
geassocieerd met de Damse Vaart en de omliggende regio. Het is dan ook zeer positief dat de
Provincie West-Vlaanderen voor de bomenrijen langs de Damse Vaart bij vervanging (kaprijpe leeftijd)
kiest voor Populus Canadensis Marilandica.
De verlaten steenbakkerij-site van Hoeke ligt er verwaarloosd bij (foto 25) en worden daardoor ook
gebruikt voor doeleinden die niet stroken met het landschappelijk belang. Enkele gebouwen zijn er
zeer slecht aan toe. Ontwikkeling van een globale visie naar herbestemming, inrichting en beheer is
aangewezen.
Voor de camping van Hoeke (foto 27), net ten zuiden van de Damse Vaart, is een betere
landschappelijke inkleding gewenst, bijvoorbeeld met groenschermen.
In zijn huidige toestand vormt de N49 reeds een knelpunt omwille van de doorsnijding van het
landschap en de versnippering. In uitvoering van het ruimtelijk structuurplan Vlaanderen wordt de N49
omgebouwd tot primaire weg en daarom moeten de gelijkgrondse kruisingen volledig verdwijnen en
dienen lokaal en boven-lokaal verkeer gescheiden te worden. De huidige N49-AX wordt afgestemd op
snel verkeer en vrachtverkeer. Voor het lokaal verkeer worden over verschillende stroken
parallel/ventwegen aangelegd. De negatieve impact op het landschap zal hierdoor nog toenemen.
Gezien de grote landschappelijke waarde van het gebied is het zeer belangrijk zoveel mogelijk gebruik
te maken van bestaande wegenstructuur en bij eventuele nieuwe wegen de landschapppelijk
waardevolle zones te ontzien of de impact erop tot minimum te beperken. Verder is ook de
landschappelijke inpassing ervan een belangrijk aandachtspunt bij ontwerp van de wegen. Belangrijke
andachtspunten zijn alleszins: zichtbaarheid en windbeschikbaarheid voor de Hoekemolen;
hoogteligging van de wegen in het landschap; geen extra wegtracées door de waardevolle kreken
(foto 16).
De relicten van forten en redoutes zijn belangrijke maar kwetsbare elementen. De studie van Termote
& Zwaenepoel (2004) biedt een goed overzicht van de bestaande sites en stelt een onderbouwde
toekomstvisie voorop per locatie, variërend van behoud over accentuering tot restauratie.
Deze studie krijgt een vervolg in het project van de Staats-Spaanse linies door de provincie West-
Vlaanderen, waarin het onderhoud, instandhouding, reconstructie en historisch getrouw herstel van
forten voorzien zijn, evenals een educatief luik om historische achtergrond van de forten te duiden.
De hoeves langs de Gemeneweidestraat (Brugge) worden omgeven door traditionele erfbeplanting
(hagen, boomgaard, bomenrijen, enz.) en staan in een open agrarische omgeving. Volgens het
gewestplan staan ze echter in woongebied. Realisatie van deze bestemming zou de context van de
hoeves in negatieve zin beïnvloeden; daarom bepleiten we om die zone te vrijwaren als open
(onbebouwde) ruimte.
11. Gewenste planologische afstemming
Uitgaande van de huidige bestemmingen op het gewestplan lijken er enkele potentiële knelpunten met
de ruimtelijke visie voor deze ankerplaats.
Ten noorden van Damme is er, aansluitend bij het Schipdonkkanaal, een zone die op het gewestplan
is aangeduid als ‘agrarisch gebied’ en dus niet als ‘landschappelijk waardevol agrarisch gebied’. In dit
gebied liggen een meerdere waardevolle landschapselementen, zoals de Romboutswervedijk, ’t
Verbrand fort (beheerd als natuurreservaat), het Oude Zwinkanaal, graslanden met microreliëf. Een
intensivering van het landbouwgebruik (vb. omzetting naar akkerpercelen) kan de landschappelijke
waarden schaden.
Zowel aan de oude kleiwinning tussen Hoeke en Lapscheure als aan fort Sint-Donaas is het
ontginningsgebied voorzien op het gewestplan ruimer dan de effectief reeds ontgonnen oppervlakte.
31
7/06/2010
15:32:00

Versie 2/08/2010 14:02:00
In het Bijzonder Oppervlaktedelfstoffenplan Alluviale klei van Schelde- en Maasbekken & Polderklei
(definitief vastgesteld door de Vlaamse Regering op 20 februari 2009) wordt hierover het volgende
gesteld:
Zwarte Sluis (Damme; 4,1 ha): voorstel om de bestaande nabestemming ‘Natuur’ om te zetten
naar de effectieve bestemming (geen interesse vanuit de sector om deze zone verder te
ontginnen)
Hoeke steenbakkerij (Damme, 84,3 ha): voor de 39,2 ha die reeds ontgonnen werd wordt
voorgesteld de nabestemmingen om te zetten naar de effectieve bestemmingen; voor de
overige 45,1 ha wordt voorgesteld om zowel de bestemming ‘ontginningsgebied’ als de
nabestemmingen ‘landbouw’ en ‘natuur’ te behouden (met oog op het onderliggende zand) en
te evalueren in het kader van het bijzonder oppervlaktedelfstoffenplan Zand in West-
Vlaanderen
Kromme Ader (Damme, 6,6 ha): ontginningsgebied dat voorlopig behouden blijft met oog op
het onderliggende zand en geëvalueerd moet worden in het kader van het bijzonder
oppervlaktedelfstoffenplan Zand in West-Vlaanderen
Vanuit landschappelijk oogpunt kan gepleit worden voor een overkoepelende toekomstvisie van de
reeds ontgonnen gebieden én de eventueel nog te ontginnen gebieden. Zo kunnen de ontginning en
de nabestemming ook afgestemd worden op het toekomstbeeld van de reeds ontgonnen gebieden.
De zone van de “Zwarte Sluis” zou dus niet verder ontgonnen worden, wat verdere verstoring van het
huidige landschap door die activiteiten uitsluit. Dit is dus gunstig ten aanzien van de
landschapskenmerken en –waarden.
De aanduiding als ankerplaats kan beleidsversterkend werken voor tal van initiatieven op vlak van
ruimtelijke planning, landschapszorg, natuurbehoud en plattelandsbeleid wat overeenstemt met de
Europese landschapsconventie.
Aanzienlijke delen van de ankerplaats vallen in Vogelrichtlijngebied, Habitatrichtlijngebied, het VEN en
erkend natuurreservaat. Het onderhoud en instandhouding van het landschap is zeker verzoenbaar
met deze statuten en specifiek voor de Europese beschermingszones houdt de visie voor het
landschap terdege rekening met de gunstige staat van instandhouding inzake de vogelstand en de
natuurlijke habitats en de wilde flora en fauna (vogel- en habitatrichtlijngebieden) om betekenisvolle
aantasting van de natuurlijke kenmerken te vermijden;
De verweving tussen natuur, landschap en landbouw is in dit gebied heel sterk en dient bestendigd te
blijven door een wel doordacht beheer en gebruik. Op deze manier kunnen de landschappelijke
kwaliteiten van de polders bewaard blijven en uitgespeeld worden voor zacht recreatieve vormen.
Langs de Gemeneweidestraat te Brugge ligt er een strook die volgens het gewestplan woongebied is;
momenteel is die (nog) niet gerealiseerd. We treffen hier wel diverse waardevolle
landschapselementen en -structuren aan die gerelateerd zijn aan de hoeves. In concreto gaat het over
boomgaard, huisweiden, hagen, …. Ook de openheid van die percelen (in de zin van onbebouwd
karakter) samengaand met het landbouwgebruik (weiland) bepaalt in belangrijke mate de context voor
die hoeves. Daarom sturen we aan om de openheid van dit gebied en directe omgeving van de
hoeves te vrijwaren van bebouwing.
32
7/06/2010
15:32:00

12. begrippenlijst en referenties
Verklarende woordenlijst:
Voor de verklaring van begrippen is er een algemene begrippenlijst.
De dossierspecifieke begrippen worden hieronder verklaard:
Versie 2/08/2010 14:02:00
Redoute of schans: een kleine vierzijdige versterking beschermd door een wal en een gracht, maar
zonder bastions.
Referenties van geraadpleegde literatuur en bronnen:
Andries A. et al., 2008, De Lieve: tscoenste juweel dat de stede heeft, Wondelgem, uitg. Tijdelijke
Vereniging de Gentsche Lieve, 216 p.
Atlas van de relicten van traditionele landschappen in Vlaanderen (Landschapsatlas), Ministerie van
de Vlaamse Gemeenschap afd. Monumenten en Landschappen, 2001
,
Centraal Archeologische Inventaris - Digitale databank
Callaert G., Hooft E., m.m.v. Santy P. en Snauwaert L., 2006. Bouwen door de eeuwen heen in
Vlaanderen. Inventaris van het bouwkundig erfgoed. Provincie West-Vlaanderen. Gemeente Damme
Deel I : Stad Damme, Deelgemeenten Hoeke, Lapscheure en Moerkerke. Ministerie van de Vlaamse
Gemeenschap, Afdeling Monumenten en Landschappen & Vlaams Instituut voor het Onroerend
Erfgoed
Callaert G., Hooft E., m.m.v. Santy P. en Snauwaert L., 2006. Bouwen door de eeuwen heen in
Vlaanderen. Inventaris van het bouwkundig erfgoed. Provincie West-Vlaanderen. Gemeente Damme
Deel II : Deelgemeenten Oostkerke, Sijsele en Vivenkapelle. Ministerie van de Vlaamse
Gemeenschap, Afdeling Monumenten en Landschappen & Vlaams Instituut voor het Onroerend
Erfgoed
Ervynck A, et al., 1999, Human occupation because of a regression, or the cause of a transgression,
Oudenburg
Hillewaert B., 1984. Archeologisch Inventaris Vlaanderen. Band II: Oostkerke-bij-Brugge, Gent
Mostaert F., Geografische situering en ontwikkeling van de Vlaamse kuststreek, In: Met zicht op Zee
(samenstelling De Meulemeester J), overdruk van het themanummer van het tijdschrift Vlaanderen,
jg. 49 -3, mei-juni 2000
Nationaal Geografisch Instituut, topografische kaarten, Kaartbladen 5 en 13, schaal 1:25000
Natuurpunt Damme, 2005. CD Natuur en Landschap in Damme, versie 1.1
Provincie West-Vlaanderen, 2000. Kust en polder. Landschapseducatie in de Zwinstreek. Werkboek
Strobbe M., 1983. Het landschap van de Zwinstreek. In: Monumenten en Landschappen, 2e jaargang,
nr. 3, p. 8-23
Termote J & Zwaenepoel A., 2004. Forten en verdedigingswerken in het Oost- en West-Vlaamse
Krekengebied. Inventarisatie, beschrijving, beheersituatie, visieontwikkeling. Studie door Westtoer in
opdracht van de Provincies Oost- en West-Vlaanderen
D. Tys, De verwerping van het zgn. Duinkerke-transgressiemodel en nieuwe inzichten in de vroegste
bedijking van de kustvlakte, In: Huys E. & Vandermaesen M. (eds.), Polders en wateringen, 2001,
Brussel, pp. 17-53.
A. Verhulst, Landbouw in Middeleeuws Vlaanderen, 1995, uitg. Gemeentekrediet
33
7/06/2010
15:32:00

Versie 2/08/2010 14:02:00
Zwaenepoel A., 2002. Populieren in traditionele landschappen: te mijden exoten of landschappelijk
waardevolle bomen? Een case-study in het Beverhoutsveld (Oostkamp, Beernem), in de Assebroekse
meersen (Assebroek, Oostkamp) en lang de Damse Vaart (Brugge, Damme).
Websites
www.damme-online.com (consultatie in periode februari 2009 tot mei 2009)
www.molenechos.org (inventaris Belgisch molenbestand) (consultatie in periode februari 2009 tot mei
2009)
www.natuurpuntdamme.tk (consultatie in periode februari 2009 tot mei 2009)
http://www.compostelagenootschap.be/resources/pages/449/etappe24_historisch_red.pdf (dd.
23/04/2010)
Historische kaarten
Het Brugse Vrije, Claeissins de Jonge, 1597: getrouwe kopie van de noordoostelijke hoek (van
Brugge tot de Westerschelde, met middenin het Zwin) van de kaart van Pieter Pourbus.
Het Brugse Vrije, Claes Janszoon Visscher, 1640
Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden, opgesteld door Graaf de Ferraris (1771-1777),
uitgave door het Gemeentekrediet, 1966, Brussel
Vandermaelen: opname ca. 1850;
Institut Carthografique Militaire: toestand 1871-1875, uitgave 1882
Topografische kaart Nationaal Geografisch Instituut, uitgave 1983-1985
Topografische kaart Nationaal Geografisch Instituut, uitgave 1996
13. foto's
Zie bijlage
Joachim Lambrechts (Arcadis)
Wouter Deventer (Agentschap R-O Vlaanderen; Onroerend Erfgoed West-Vlaanderen)
34
7/06/2010
15:32:00