De veranderende functie van de openbare bibliotheek - Eelke de ...
De veranderende functie van de openbare bibliotheek - Eelke de ...
De veranderende functie van de openbare bibliotheek - Eelke de ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>De</strong> <strong>veran<strong>de</strong>ren<strong>de</strong></strong> <strong>functie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>openbare</strong><br />
<strong>bibliotheek</strong><br />
Auteur: <strong>Eelke</strong> <strong>de</strong> Rooij<br />
Registratie nummer: 820409708040<br />
Datum: 23-06-2006<br />
Vak: SAL-33306 ‘Space, Place and Society’
Inhoud<br />
Samenvatting<br />
Introductie<br />
Karakter <strong>van</strong> <strong>de</strong> opdracht<br />
Beschrijving <strong>van</strong> <strong>de</strong> gekozen setting<br />
Probleemstelling<br />
Leeswijzer<br />
<strong>De</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> als ‘behaviour setting’<br />
Wat is een ‘behaviour setting’?<br />
<strong>De</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong><br />
Maatschappelijke en technologische ontwikkelingen<br />
On<strong>de</strong>rzoeksvragen<br />
<strong>De</strong> <strong>veran<strong>de</strong>ren<strong>de</strong></strong> <strong>functie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong><br />
<strong>De</strong> toekomst <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong><br />
Conclusie<br />
Samenvatting<br />
Reflectie<br />
Referenties
Samenvatting<br />
‘Behaviour settings’ zijn kleinschalige sociale systemen en wor<strong>de</strong>n gekarakteriseerd door specifieke plaats-<br />
en tijdsgrenzen met menselijke en niet-menselijke elementen, georganiseerd op een manier dat regelmatig<br />
terugkeren<strong>de</strong> activiteiten tussen mensen on<strong>de</strong>rling en tussen mensen en fysieke objecten soepel kunnen<br />
verlopen.<br />
Een voorbeeld <strong>van</strong> een behaviour setting is <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong>: één <strong>van</strong> <strong>de</strong> bekendste plaatsen in <strong>de</strong><br />
samenleving. <strong>De</strong> <strong>bibliotheek</strong> wordt gezien als een huis met boeken, informatie en educatie. Het huisvest <strong>de</strong><br />
geschie<strong>de</strong>nis en kennis <strong>van</strong> onze maatschappij in boeken en an<strong>de</strong>re documentatiemid<strong>de</strong>len en maakt dit<br />
alles publiekelijk toegankelijk.<br />
<strong>De</strong> associaties die gewoonlijk gemaakt wor<strong>de</strong>n met bibliotheken zijn plaatsen <strong>van</strong> stilte en rust, plaatsen<br />
met een stoffig imago en uiterlijk. Er wordt getwijfeld over het voortbestaan <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong><br />
met <strong>de</strong> opkomst <strong>van</strong> <strong>de</strong> ICT, maar het tegenovergestel<strong>de</strong> is waar! Openbare bibliotheken zijn<br />
tegenwoordig aan het transformeren tot ervaringen, culturele attracties, gesponsord door <strong>de</strong> overheid.<br />
Ervaringen als ‘je thuis voelen’, <strong>de</strong> circulatie en documentatie <strong>van</strong> allerhan<strong>de</strong> informatie, ontspannen met<br />
een boek of tijdschrift, een kopje koffie drinken of <strong>de</strong>elnemen aan een lezing… dit alles vind plaats in <strong>de</strong><br />
<strong>veran<strong>de</strong>ren<strong>de</strong></strong> setting <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong>. Een plaats waar je kunt winkelen voor je eigen boeken<br />
en informatie, waar je jouw eigen ervaring kunt creëren.
Introductie<br />
Karakter <strong>van</strong> <strong>de</strong> opdracht<br />
Dit essay is geschreven als on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong> het vak ‘Space, place and society’. Ik heb dit vak geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />
winterperio<strong>de</strong> <strong>van</strong> 2005 gevolgd aan <strong>de</strong> Universiteit <strong>van</strong> Wageningen als on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong> mijn Master; Urban<br />
Planning & Leisure, Tourism & Environment. In dit essay zal ik het begrip ‘behaviour setting’ uitleggen en<br />
aan <strong>de</strong> hand <strong>van</strong> een analyse <strong>van</strong> <strong>de</strong> gekozen setting meer inzicht proberen te krijgen in het functioneren<br />
<strong>van</strong> een bepaal<strong>de</strong> setting. Ook <strong>de</strong> invloe<strong>de</strong>n die uitwerking kunnen hebben op een bepaal<strong>de</strong> setting<br />
wor<strong>de</strong>n transparanter.<br />
Beschrijving <strong>van</strong> <strong>de</strong> gekozen setting<br />
<strong>De</strong> setting die ik gekozen heb is <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong>. Binnen dit on<strong>de</strong>rwerp heb ik mij houvast<br />
gevon<strong>de</strong>n aan het functioneren <strong>van</strong> een centrale vestiging <strong>van</strong> een <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> in een <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
grotere Ne<strong>de</strong>rlandse ste<strong>de</strong>n. <strong>De</strong>ze keuze heb ik gemaakt omdat ik zelf al vier jaar werkzaam ben in een<br />
<strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong>, waardoor ik wekelijks met <strong>de</strong> setting geconfronteerd word.<br />
<strong>De</strong> <strong>functie</strong> en setting <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> is veran<strong>de</strong>rd <strong>de</strong> laatste jaren. Dit vind ik een heel<br />
interessant proces, zeker ook omdat <strong>de</strong>ze veran<strong>de</strong>ringen effect hebben op mijn eigen werkzaamhe<strong>de</strong>n. Dit<br />
heeft me extra gemotiveerd om <strong>de</strong>ze setting te kiezen voor mijn essay.<br />
Ik heb <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> bestu<strong>de</strong>erd door mid<strong>de</strong>l <strong>van</strong> een grondig literatuur- en interneton<strong>de</strong>rzoek.<br />
<strong>De</strong> antwoor<strong>de</strong>n op <strong>de</strong> gevorm<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoeksvragen zijn gevon<strong>de</strong>n door nog diepgaan<strong>de</strong>r on<strong>de</strong>rzoek,<br />
interviews en observaties <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>veran<strong>de</strong>ren<strong>de</strong></strong> setting.<br />
Probleemstelling<br />
<strong>De</strong> <strong>functie</strong> en setting <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> zijn <strong>de</strong> afgelopen jaren sterk aan het veran<strong>de</strong>ren. Van<br />
een verzamelplaats voor boeken, een plaats <strong>van</strong> kennis en stilte naar een plaats om te genieten <strong>van</strong><br />
contact, leren, cultuur, ontspanning en ontsnapping. Dit gebeurt doordat <strong>de</strong> samenleving on<strong>de</strong>rhevig is aan<br />
een aantal maatschappelijke en technologische ontwikkelingen, waarbij steeds meer en meer informatie en<br />
in meer verschillen<strong>de</strong> vormen wordt aangebo<strong>de</strong>n. Een goed voorbeeld hierin is <strong>de</strong> opkomst <strong>van</strong> het<br />
Internet en <strong>de</strong> beleveniseconomie.<br />
Met <strong>de</strong>ze ontwikkelingen in ons achterhoofd en <strong>de</strong> <strong>veran<strong>de</strong>ren<strong>de</strong></strong> <strong>functie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong>,<br />
ontstaan veel vraagtekens. Hoe zijn het imago en <strong>de</strong> <strong>functie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong> veran<strong>de</strong>rd <strong>de</strong> laatste jaren?<br />
Wat zijn <strong>de</strong> positie en <strong>functie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong> in <strong>de</strong> toekomst? Wordt <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> een<br />
museum <strong>van</strong> boeken of gaat <strong>de</strong> instelling functioneren als een culturele activiteit; een plaats waar ie<strong>de</strong>reen<br />
kennis kan vergaren, kan socializen en ontspannen of zich kan ontwikkelen… een belevenis? Als <strong>de</strong> setting<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong> veran<strong>de</strong>rd, wat is dan het effect op het gedrag <strong>van</strong> mensen? Moet <strong>de</strong> <strong>openbare</strong><br />
<strong>bibliotheek</strong> commercialiseren om te overleven in <strong>de</strong> toekomstige maatschappij?<br />
Leeswijzer<br />
In dit essay zal ik eerst een korte introductie geven op het concept <strong>van</strong> <strong>de</strong> ‘behaviour setting’, waarna <strong>de</strong><br />
gekozen setting, <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong>, geïntroduceerd en beschreven zal wor<strong>de</strong>n. Aan <strong>de</strong> hand <strong>van</strong> een<br />
overzicht <strong>van</strong> een aantal maatschappelijke en technologische ontwikkelingen welke invloed hebben op <strong>de</strong><br />
<strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> zullen een aantal on<strong>de</strong>rzoeksvragen geformuleerd wor<strong>de</strong>n. <strong>De</strong> antwoor<strong>de</strong>n op <strong>de</strong>ze<br />
vragen zullen vervolgens terugkomen na een analyse <strong>van</strong> <strong>de</strong> transformatieprocessen die <strong>de</strong> <strong>openbare</strong><br />
<strong>bibliotheek</strong> on<strong>de</strong>rgaan heeft en een analyse <strong>van</strong> <strong>de</strong> kansen die <strong>de</strong> instelling heeft; nu en in <strong>de</strong> toekomst.<br />
Tot slot zal alles kort wor<strong>de</strong>n samengevat, waarna een reflectie wordt gegeven op <strong>de</strong> gekozen setting en<br />
<strong>de</strong> analyse.
<strong>De</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> als ‘behaviour setting’<br />
Wat is een ‘behaviour setting’?<br />
<strong>De</strong> term ‘behaviour setting’ komt <strong>van</strong> R.G. Barker en H.F. Wright <strong>van</strong>uit het on<strong>de</strong>rzoeksveld <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
ecologische psychologie. Volgens Barker wor<strong>de</strong>n menselijke ervaring en gedrag significant beïnvloed door<br />
gebeurtenissen buiten <strong>de</strong> persoon (<strong>de</strong> ecologische omgeving) evenals door gebeurtenissen en kwaliteiten<br />
binnen <strong>de</strong> persoon zelf (<strong>de</strong> psychologische omgeving). Behaviour settings zijn kleinschalige sociale<br />
systemen en wor<strong>de</strong>n gekarakteriseerd door (1) specifieke plaats- en tijdsgrenzen met (2) menselijke en<br />
niet-menselijke elementen, georganiseerd op een manier dat (3) regelmatig terugkeren<strong>de</strong> activiteiten<br />
tussen mensen on<strong>de</strong>rling en tussen fysieke objecten en mensen soepel kunnen verlopen. Al <strong>de</strong>ze<br />
elementen zijn noodzakelijk voor een behaviour setting om te bestaan; geen <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze voldoet op zichzelf.<br />
<strong>De</strong> kracht <strong>van</strong> een behaviour setting komt <strong>van</strong>uit verschillen<strong>de</strong> kenmerken. Het belangrijkste kenmerk is<br />
het buitenindividuele karakter <strong>van</strong> <strong>de</strong> behaviour setting, wat betekend dat het bestaat, onafhankelijk <strong>van</strong><br />
iemands persoonlijke opvatting erover. Mensen kiezen er vrijwillig voor om een setting te betre<strong>de</strong>n, maar<br />
eenmaal in <strong>de</strong> setting gedragen ze zich meestal naar <strong>de</strong> heersen<strong>de</strong> gedragsco<strong>de</strong>. Een twee<strong>de</strong> kenmerk is<br />
het feit dat al <strong>de</strong> objecten <strong>van</strong> <strong>de</strong> setting (het fysieke milieu en hiermee samenhangen<strong>de</strong> patroon <strong>van</strong><br />
gedragingen) on<strong>de</strong>rling een sterkere samenhang hebben dan met objecten buiten <strong>de</strong> setting. Een <strong>de</strong>r<strong>de</strong><br />
kenmerk in een behaviour setting is het zelfreguleren<strong>de</strong> karakter. <strong>De</strong> setting functioneert op een<br />
dusdanige manier dat bedreigingen voor het programma, of <strong>de</strong>ze nu <strong>van</strong> buiten of binnen <strong>de</strong> setting<br />
komen, wor<strong>de</strong>n afgeslagen. Een vier<strong>de</strong> kenmerk is <strong>de</strong> erkenning <strong>van</strong> <strong>de</strong> twee verschillen<strong>de</strong> en afzon<strong>de</strong>rlijke<br />
rollen die mensen hebben in een setting. Aan <strong>de</strong> ene kant zijn mensen individuele entiteiten, reagerend op<br />
signalen <strong>van</strong>uit <strong>de</strong> omgeving. Aan <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re kant spelen ze een rol als on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> setting, waardoor<br />
ze signalen afgeven welke invloed hebben op het gedrag <strong>van</strong> an<strong>de</strong>ren, dus als object (element) <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
setting. Door <strong>de</strong>ze individualiteit <strong>van</strong> mensen is een behaviour setting continue aan veran<strong>de</strong>ring<br />
on<strong>de</strong>rhevig. Ze wor<strong>de</strong>n <strong>van</strong> dag tot dag constant geconstrueerd en gereconstrueerd door <strong>de</strong> <strong>de</strong>elnemers.<br />
Gewoonlijk is een setting heel stabiel, maar over een lange tijdsperio<strong>de</strong> bekeken, kan en zal <strong>de</strong>ze on<strong>de</strong>r<br />
invloed <strong>van</strong> mensen veran<strong>de</strong>ren. Dit is precies het geval in <strong>de</strong> gekozen setting… <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong>.<br />
<strong>De</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong><br />
<strong>De</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> is een mondiaal fenomeen; zij komt in alle<br />
samenlevingen voor. Ze behoort tot <strong>de</strong> door <strong>de</strong> overheid gefinancier<strong>de</strong><br />
culturele instellingen, zoals ook musea, kunstcentra en podia. Het is een<br />
<strong>openbare</strong> instelling, wat wil zeggen dat het toegankelijk is voor ie<strong>de</strong>reen<br />
in <strong>de</strong> maatschappij: <strong>van</strong> jong tot oud, <strong>van</strong> arm tot rijk. <strong>De</strong> <strong>openbare</strong><br />
<strong>bibliotheek</strong> bestaat tegenwoordig zowel fysiek als virtueel (internet).<br />
Virtueel is <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong> 24 uur per dag toegankelijk, <strong>de</strong> fysieke<br />
openingstij<strong>de</strong>n zijn echter beperkt en per locatie verschillend. In <strong>de</strong>ze<br />
beschrijving beperk ik me tot <strong>de</strong> fysieke <strong>bibliotheek</strong>. <strong>De</strong> fysieke<br />
begrenzing wordt gevormd door het gebouw, of <strong>de</strong> ruimte binnen een<br />
gebouw waarin <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong> gevestigd is. Binnen <strong>de</strong>ze fysieke begrenzingen wordt <strong>de</strong> setting gevormd<br />
door <strong>de</strong> inrichting en het gebruik <strong>van</strong> <strong>de</strong> aanwezige objecten door mensen.<br />
<strong>De</strong> <strong>functie</strong> <strong>van</strong> een <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> is <strong>van</strong> oudsher toegang bie<strong>de</strong>n tot kennis en informatie aan elke<br />
bezoeker. <strong>De</strong> primaire doelstelling is het verschaffen <strong>van</strong> mid<strong>de</strong>len en diensten met een gevarieerd aanbod<br />
<strong>van</strong> media om tegemoet te komen aan <strong>de</strong> behoeften <strong>van</strong> personen en groepen ten behoeve <strong>van</strong> on<strong>de</strong>rwijs,<br />
informatie en persoonlijke ontplooiing, waaron<strong>de</strong>r ook recreatie en vrije tijd. Openbare bibliotheken<br />
vervullen een belangrijke rol in <strong>de</strong> ontwikkeling en instandhouding <strong>van</strong> een <strong>de</strong>mocratische samenleving<br />
door ie<strong>de</strong>reen toegang te bie<strong>de</strong>n tot een breed en gedifferentieerd aanbod <strong>van</strong> kennis, i<strong>de</strong>eën en<br />
meningen. Naast <strong>de</strong>ze maatschappelijke en educatieve <strong>functie</strong> bevat <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong> ook een culturele<br />
<strong>functie</strong> en in <strong>de</strong> loop <strong>van</strong> <strong>de</strong> jaren zijn er nog tal <strong>van</strong> <strong>functie</strong>s bij gekomen zoals een ontmoetings<strong>functie</strong> en<br />
een gids- en internet<strong>functie</strong>. Om <strong>de</strong>ze <strong>functie</strong>s te on<strong>de</strong>rsteunen bevat <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> naast rijen<br />
kasten met collecties geco<strong>de</strong>er<strong>de</strong> media (voornamelijk boeken) ook leestafels en werkplekken. Door een<br />
geor<strong>de</strong>nd systeem <strong>van</strong> <strong>de</strong> aanwezige collectie wor<strong>de</strong>n materialen op een vaste, door co<strong>de</strong>ring te vin<strong>de</strong>n,<br />
plaats bewaard. Ook ontstaan hierdoor verschillen<strong>de</strong> af<strong>de</strong>lingen als een informatieve af<strong>de</strong>ling, een<br />
jeugdaf<strong>de</strong>ling of een romanaf<strong>de</strong>ling. Verschillen<strong>de</strong> balies zijn bemand met personeel, waar informatie
gewonnen kan wor<strong>de</strong>n of boeken kunnen wor<strong>de</strong>n uitgeleend, opgehaald of ingenomen. Met <strong>de</strong> komst <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> computer is naast het gebruik hier<strong>van</strong>, ook <strong>de</strong> aanwezigheid <strong>van</strong> een digitale catalogus voor raadpleging<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> collectie onmisbaar gewor<strong>de</strong>n.<br />
<strong>De</strong> bezoeker volgt een bepaal<strong>de</strong> routing door <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> om het doel <strong>van</strong> zijn bezoek te<br />
bereiken. <strong>De</strong> re<strong>de</strong>nen <strong>van</strong> bezoek kunnen zeer divers zijn, maar over het algemeen kunnen bij<br />
binnenkomst <strong>de</strong> boeken ingeleverd wor<strong>de</strong>n en kan men geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong>route <strong>de</strong> boeken en<br />
informatie vin<strong>de</strong>n die men zoekt om vervolgens eventuele materialen uit te lenen bij <strong>de</strong> uitleenbalie en <strong>de</strong><br />
<strong>bibliotheek</strong> weer te verlaten. Alleen le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong> mogen vaak materialen uitlenen. <strong>De</strong><br />
activiteiten die <strong>de</strong> persoon tij<strong>de</strong>ns dit bezoek aan <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong> zou kunnen uitvoeren zijn bijvoorbeeld:<br />
stu<strong>de</strong>ren, ontmoeten, tot rust komen, muziek luisteren, lezen, computeren, boeken lenen, vragen stellen,<br />
informatie opzoeken of kopiëren. Voor bepaal<strong>de</strong> diensten die <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong> aanbiedt wordt een<br />
vergoeding gevraagd, waarbij le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong> soms voor<strong>de</strong>el genieten. Me<strong>de</strong>werkers kunnen<br />
on<strong>de</strong>rsteuning bie<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong> bezoeker door service te verlenen in <strong>de</strong> vorm <strong>van</strong> informatieverstrekking,<br />
doorverwijzingen, <strong>de</strong>skundig advies te geven of door materialen uit te lenen, bestellen of reserveren. Ook<br />
het opruimen en bijhou<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> collectie behoort tot hun taken.<br />
In <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> gel<strong>de</strong>n tot slot bepaal<strong>de</strong> algemeen geaccepteer<strong>de</strong> huisregels of gedragsco<strong>de</strong>s.<br />
Zo wordt mensen <strong>de</strong> mogelijkheid gebo<strong>de</strong>n om in rust en relatieve stilte <strong>van</strong> een boek te genieten, waarbij<br />
veelal niet mag wor<strong>de</strong>n gegeten, gedronken of gerookt.<br />
Dit is een algemene omschrijving <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> zoals <strong>de</strong>ze bij veel mensen bekend is. Echter<br />
is <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> <strong>de</strong> laatste jaren volop in beweging geweest. <strong>De</strong> <strong>functie</strong> en <strong>de</strong> setting <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>bibliotheek</strong> zijn aan het veran<strong>de</strong>ren. Bezuinigingen en concurrentie <strong>van</strong> an<strong>de</strong>re (gesubsidieer<strong>de</strong>) instellingen<br />
drukt zwaar op <strong>de</strong> bezoekersaantallen en ook een <strong>veran<strong>de</strong>ren<strong>de</strong></strong> maatschappij met tal <strong>van</strong> technologische<br />
ontwikkelingen heeft invloed op <strong>de</strong> rol <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> binnen <strong>de</strong> samenleving. Op dit<br />
moment staan we pas aan het begin <strong>van</strong> <strong>de</strong> digitale revolutie en <strong>de</strong> veran<strong>de</strong>ring naar een<br />
beleveniseconomie gericht op <strong>de</strong> vraag <strong>van</strong> <strong>de</strong> consument is nog in volle gang. Wat ons nog te wachten<br />
staat, kunnen we nog niet weten. Maar één ding is zeker: <strong>de</strong> huidige en toekomstige technologische en<br />
maatschappelijke ontwikkelingen zullen een grote impact hebben op het reilen en zeilen <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>openbare</strong><br />
<strong>bibliotheek</strong>.<br />
Maatschappelijke en technologische ontwikkelingen<br />
On<strong>de</strong>r invloed <strong>van</strong> een scala aan maatschappelijke, maar vooral ook technologische ontwikkelingen, lijken<br />
zowel <strong>de</strong> <strong>functie</strong> als <strong>de</strong> aandachtsgebie<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> zich te verschuiven.<br />
Internet, ICT en <strong>de</strong> digitalisering <strong>van</strong> onze leef, <strong>de</strong>nk- en werkwereld zijn synoniem aan snelheid,<br />
flexibiliteit, vernieuwingspotentieel en vernieuwingsdrang. Hiermee samenhangen<strong>de</strong> veran<strong>de</strong>ringen wor<strong>de</strong>n<br />
als fundamenteel, snel en onomkeerbaar gekarakteriseerd. <strong>De</strong> traditionele kerncompetenties <strong>van</strong><br />
bibliotheken (verzamel<strong>functie</strong>, or<strong>de</strong> en or<strong>de</strong>ning <strong>van</strong> kennis en informatie) lijken hiermee langzaam maar<br />
zeker om te slaan in structurele zwaktes. <strong>De</strong> <strong>bibliotheek</strong> zal haar aandacht moeten gaan richten op an<strong>de</strong>re<br />
ontwikkel<strong>de</strong> of te ontwikkelen competenties en zal ver<strong>de</strong>r <strong>de</strong> kansen die <strong>de</strong> digitalisering te bie<strong>de</strong>n heeft<br />
moeten omzetten in kwaliteit, kennis en kun<strong>de</strong>.<br />
Door <strong>de</strong>ze digitalisering kan <strong>van</strong>uit een virtuele omgeving in toenemen<strong>de</strong> mate <strong>de</strong> hulp wor<strong>de</strong>n<br />
ingeroepen <strong>van</strong> een elektronische informatiebalie die <strong>de</strong> bezoeker (danwel fysiek dan wel via het Internet)<br />
op weg helpt. <strong>De</strong> gebruiker wordt steeds meer een zelf-navigator binnen <strong>de</strong> beschikbare informatie. <strong>De</strong><br />
virtuele <strong>bibliotheek</strong> zal steeds belangrijker wor<strong>de</strong>n naast het bestaan <strong>van</strong> <strong>de</strong> fysieke <strong>bibliotheek</strong>. Essentieel<br />
<strong>van</strong> een virtuele <strong>bibliotheek</strong> is het verstrekken <strong>van</strong> toegang tot informatie die el<strong>de</strong>rs is opgeslagen. <strong>De</strong>ze<br />
bronnen vormen dan <strong>de</strong> collectie <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong>.<br />
In <strong>de</strong> beleveniseconomie hebben mensen min<strong>de</strong>r vrije tijd, maar men besteed <strong>de</strong> beschikbare tijd wel<br />
steeds doelgerichter. <strong>De</strong> recreatiemens zoekt gegaran<strong>de</strong>er<strong>de</strong> en intense belevenisopbrengst, en dat mag<br />
wat kosten. Bedrijven en instellingen moeten klantgericht gaan werken om hun eigen product in stand te<br />
hou<strong>de</strong>n. <strong>De</strong> consument wordt on<strong>de</strong>r invloed <strong>van</strong> <strong>de</strong> individualisering <strong>van</strong> <strong>de</strong> maatschappij steeds<br />
zelfstandiger, kritischer en mondiger; hij wil waar voor zijn geld. <strong>De</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> zal zichzelf dus<br />
goed moeten verkopen wil het nog meespelen in het aanbod <strong>van</strong> belevenissen.
Het systeem <strong>van</strong> sociale cohesie in <strong>de</strong> samenleving is veran<strong>de</strong>rd. Vroeger voel<strong>de</strong> men zich verbon<strong>de</strong>n met<br />
<strong>de</strong> buurt en <strong>de</strong> wijk, tegenwoordig zijn er vele an<strong>de</strong>re samenlevingsvormen waarbij men elkaar opzoekt op<br />
basis <strong>van</strong> consumptie, interesse en leefstijl. Hierbij hoeft afstand geen belemmering meer te zijn door <strong>de</strong><br />
toegenomen mobiliteit. <strong>De</strong>ze nieuwe netwerken waarbinnen mensen functioneren, moeten in kaart<br />
gebracht wor<strong>de</strong>n en hierop moet ingespeeld wor<strong>de</strong>n zodat een juiste informatieoverdracht kan<br />
plaatsvin<strong>de</strong>n. Bibliotheken vormen voor grote <strong>de</strong>len <strong>van</strong> <strong>de</strong> bevolking een onmisbare schakel in een<br />
netwerk, dat hen in staat stelt zich te informeren en aan <strong>de</strong> samenleving <strong>de</strong>el te nemen.<br />
In een hoogontwikkel<strong>de</strong> samenleving zijn twee soorten mensen te on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n; ‘infofielen’ en<br />
‘infofoben’. Waar <strong>de</strong> een naar informatie zoekt en veel leest, analyseert en bestu<strong>de</strong>ert, werkt <strong>de</strong> an<strong>de</strong>r<br />
alleen met informatie als het echt nodig is. In <strong>de</strong> toekomst lijkt aan dit on<strong>de</strong>rscheid een ein<strong>de</strong> te komen<br />
doordat we ons bevin<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> overgang <strong>van</strong> een woord- naar beeldcultuur. <strong>De</strong>ze overgang brengt met<br />
zich mee dat ie<strong>de</strong>reen informatie makkelijker tot zich zal kunnen nemen. Mensen zijn meer visueel<br />
ingesteld en zijn gevoeliger voor bijbehoren<strong>de</strong> prikkels. <strong>De</strong> <strong>bibliotheek</strong> zal zich meer visueel in moeten<br />
stellen en zich aantrekkelijker moeten presenteren. Het oog wil immers ook wat…<br />
Tot slot gaat veel nieuwe wetgeving uit <strong>van</strong> een toenemen<strong>de</strong> zelfredzaamheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> burger. Men moet<br />
zelf aan zijn of haar informatie zien te komen op velerlei gebie<strong>de</strong>n. Door <strong>de</strong> complexiteit en <strong>de</strong> veelheid<br />
<strong>van</strong> het aanbod <strong>van</strong> informatie wordt het een lastige taak om <strong>de</strong> waar<strong>de</strong> <strong>van</strong> informatie in te schatten.<br />
Bibliotheken kunnen in dit alles een rol spelen. Ze zijn laagdrempelig en hebben <strong>de</strong> infrastructuur, <strong>de</strong><br />
kennis en kun<strong>de</strong> om mensen a<strong>de</strong>quaat te informeren.<br />
On<strong>de</strong>rzoeksvragen<br />
<strong>De</strong> setting <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> veran<strong>de</strong>rt on<strong>de</strong>r invloed <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze maatschappelijke en<br />
technologische ontwikkelingen. Dit roept een aantal vragen op over <strong>de</strong> <strong>functie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>openbare</strong><br />
<strong>bibliotheek</strong>:<br />
- Wat is <strong>de</strong> rol en betekenis <strong>van</strong> <strong>openbare</strong> bibliotheken in <strong>de</strong> huidige samenleving?<br />
- Kunnen <strong>openbare</strong> bibliotheken in <strong>de</strong> toekomstige samenleving nog een rol <strong>van</strong> betekenis vervullen?<br />
- Hoe kunnen <strong>openbare</strong> bibliotheken inspelen op <strong>de</strong> maatschappelijke en technologische ontwikkelingen?<br />
- Wat is <strong>de</strong> rol <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> in <strong>de</strong> opkomen<strong>de</strong> beleveniseconomie?<br />
- Wat wordt <strong>de</strong> rol <strong>van</strong> <strong>de</strong> fysieke en <strong>de</strong> virtuele <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong>?<br />
- Op welke manier zal <strong>de</strong> behaviour setting <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> veran<strong>de</strong>ren?<br />
<strong>De</strong> <strong>veran<strong>de</strong>ren<strong>de</strong></strong> <strong>functie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong><br />
Volgens Umberto Eco (1988) is <strong>de</strong> <strong>functie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong> in <strong>de</strong> loop <strong>van</strong> <strong>de</strong> tijd geëvolueerd <strong>van</strong> een<br />
bewaar<strong>functie</strong> naar een maatschappelijke <strong>functie</strong>, (mensen laten lezen) en via een verstop<strong>functie</strong> (wat het<br />
terugvin<strong>de</strong>n mogelijk maakt) uitein<strong>de</strong>lijk naar een zoekavontuur. Dit is natuurlijk een aparte en<br />
persoonlijke verwoording. Aan <strong>de</strong> hand <strong>van</strong> een korte historische schets wordt meer inzicht verkregen in<br />
<strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong>.<br />
Omstreeks het mid<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> 19<strong>de</strong> eeuw ontston<strong>de</strong>n <strong>de</strong> eerste 'public libraries' vrijwel gelijktijdig in<br />
Engeland en <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten. In Ne<strong>de</strong>rland ontston<strong>de</strong>n <strong>de</strong> eerste <strong>openbare</strong> bibliotheken rond <strong>de</strong><br />
eeuwwisseling op initiatief <strong>van</strong> particulieren. Een zeer belangrijke bijdrage tot ontstaan en groei <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
'leeszaalbeweging' en tot een theoretische fun<strong>de</strong>ring er<strong>van</strong> lever<strong>de</strong> H.E. Greve, die <strong>van</strong>af <strong>de</strong> oprichting in<br />
1908 geduren<strong>de</strong> veertig jaar secretaris is geweest <strong>van</strong> <strong>de</strong> Centrale Vereniging voor Openbare Leeszalen en<br />
Bibliotheken. <strong>De</strong>ze overkoepelen<strong>de</strong> organisatie is voor <strong>de</strong> belangenbehartiging bij <strong>de</strong> overheid en voor <strong>de</strong><br />
centrale dienstverlening <strong>van</strong> grote betekenis is geweest.<br />
Hoewel <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>openbare</strong> bibliotheken overwegend door stichtingen wor<strong>de</strong>n beheerd en voor<br />
het lenen <strong>van</strong> boeken contributies wor<strong>de</strong>n geheven, wor<strong>de</strong>n ze voor het overgrote <strong>de</strong>el gefinancierd uit<br />
<strong>openbare</strong> mid<strong>de</strong>len. Rijkssubsidie voor het <strong>bibliotheek</strong>werk werd in 1907 voor het eerst verleend. In 1975<br />
kwam <strong>de</strong> Wet op het Openbare Bibliotheekwerk; <strong>de</strong> financiering werd een gezamenlijke<br />
verantwoor<strong>de</strong>lijkheid <strong>van</strong> het Rijk, <strong>de</strong> provincie en gemeenten.
In 1987 werd <strong>de</strong>ze wet ver<strong>van</strong>gen door <strong>de</strong> Welzijnswet, welke als doelstelling heeft om ‘als <strong>openbare</strong><br />
<strong>bibliotheek</strong> <strong>van</strong>uit een maatschappelijke <strong>functie</strong> (beheer, toegankelijk maken & distribueren <strong>van</strong> data, info<br />
en kennis) ook naar een culturele, opvoedkundige, recreatieve, sociale en politiek<strong>de</strong>mocratische <strong>functie</strong> te<br />
gaan’. Dit hangt samen met een veran<strong>de</strong>r<strong>de</strong> financiering <strong>van</strong>uit <strong>de</strong> overheid: <strong>van</strong>af 1987 ont<strong>van</strong>gt <strong>de</strong><br />
gemeente uit het door <strong>de</strong> Rijksoverheid gevul<strong>de</strong> gemeentefonds een bedrag voor het geheel <strong>van</strong> het<br />
sociaal-culturele werk, waartoe het <strong>bibliotheek</strong>wezen wordt gerekend. <strong>De</strong> ver<strong>de</strong>ling <strong>van</strong> <strong>de</strong> gel<strong>de</strong>n<br />
behoort tot <strong>de</strong> gemeentelijke verantwoor<strong>de</strong>lijkheid, wat inhoudt dat <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> met an<strong>de</strong>re<br />
voorzieningen moet concurreren.<br />
Het Statuut voor <strong>de</strong> Openbare Bibliotheek wat in <strong>de</strong>cember 1990 is vastgesteld, geld als grondslag voor<br />
het han<strong>de</strong>len en uitdragen <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> in <strong>de</strong> maatschappij. Hierin staat beschreven <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
kern<strong>functie</strong>s zijn <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong>.<br />
Het Statuut voor <strong>de</strong> Openbare Bibliotheek<br />
Artikel 1: ‘<strong>De</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> houdt in essentie het volgen<strong>de</strong> in: on<strong>de</strong>rling samenhangen<strong>de</strong> activiteiten,<br />
gericht op het vrij toegankelijk maken <strong>van</strong> informatie’. Met het oog hierop omvat <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> een<br />
aantal kern<strong>functie</strong>s en voldoet zij aan een aantal kernvereisten. <strong>De</strong>ze kern<strong>functie</strong>s zijn:<br />
1) Het opbouwen en ontsluiten <strong>van</strong> voor ie<strong>de</strong>r bestem<strong>de</strong> collecties geschriften, audiovisuele materialen en<br />
digitale informatiebestan<strong>de</strong>n die actueel, pluriform en representatief voor het veld <strong>van</strong> kennis en cultuur zijn.<br />
2) Het aan ie<strong>de</strong>r bie<strong>de</strong>n <strong>van</strong> inlichtingen over <strong>de</strong>ze collecties en het ter raadpleging voor ie<strong>de</strong>r beschikbaar<br />
hou<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze collecties.<br />
3) Het ter lening aan ie<strong>de</strong>r aanbie<strong>de</strong>n <strong>van</strong> materialen uit <strong>de</strong>ze collecties.<br />
4) Het verwijzen naar an<strong>de</strong>re <strong>bibliotheek</strong>instellingen indien informatie niet uit eigen collectie verstrekt kan<br />
wor<strong>de</strong>n.<br />
5) Het verschaffen <strong>van</strong> inlichtingen aan ie<strong>de</strong>r op bre<strong>de</strong>r gebied dan <strong>de</strong> collectie.<br />
6) Het aan ie<strong>de</strong>r toegang bie<strong>de</strong>n tot <strong>openbare</strong> gegevensbestan<strong>de</strong>n.<br />
(bron: Koren, 2001)<br />
Sinds het mid<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> jaren negentig zijn <strong>openbare</strong> bibliotheken zich gaan richten op digitale<br />
dienstverlening. Vrijwel alle <strong>openbare</strong> bibliotheken bie<strong>de</strong>n toegang tot het Internet. Bibliotheekcatalogi zijn<br />
groten<strong>de</strong>els <strong>van</strong> huis uit raadpleegbaar en media kunnen wor<strong>de</strong>n geleend, verlengd en gereserveerd via email<br />
of op <strong>de</strong> website <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong>. <strong>De</strong> 'digitale inlichtingenbalie' al@din is een succes: alle<br />
bibliotheken hebben gezamenlijk <strong>de</strong>ze digitale vraagbaak opgericht en ie<strong>de</strong>reen kan hier<strong>van</strong> profiteren. <strong>De</strong><br />
centrale lan<strong>de</strong>lijke digitale infrastructuur is <strong>de</strong> basis <strong>van</strong> waaruit <strong>de</strong> lokale dienstverlening tot stand komt.<br />
Kortom door alle invloe<strong>de</strong>n geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> is <strong>de</strong> aandacht<br />
verschoven <strong>van</strong> een maatschappelijke, educatieve en or<strong>de</strong>lijke bewaar<strong>functie</strong> naar een culturele,<br />
dienstverlenen<strong>de</strong> en ontmoetings<strong>functie</strong> met een grote maatschappelijke inslag. <strong>De</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong><br />
vervult met het ruime aanbod aan informatie een gids<strong>functie</strong> in <strong>de</strong> maatschappij: ze helpt bij het navigeren<br />
en selecteren <strong>van</strong> goe<strong>de</strong> informatie. <strong>De</strong> internet<strong>functie</strong> en informatie<strong>functie</strong> (vraagbak<strong>functie</strong>) winnen ook<br />
aan belang en naast al <strong>de</strong>ze zaken functioneert <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong> ook nog als Italiaans marktplein: ze krijgt een<br />
tij<strong>de</strong>lijke an<strong>de</strong>re <strong>functie</strong> door <strong>de</strong> aanwezigheid <strong>van</strong> activiteiten. Er wordt regelmatig een lezing gehou<strong>de</strong>n,<br />
tentoonstellingen aangebo<strong>de</strong>n of er wor<strong>de</strong>n voorstellingen of informatievoorlichtingen door an<strong>de</strong>re<br />
instanties gehou<strong>de</strong>n. Al <strong>de</strong>ze nieuwe <strong>functie</strong>s wor<strong>de</strong>n vaak on<strong>de</strong>rsteund door <strong>de</strong> aanwezigheid <strong>van</strong> een<br />
leescafé, waar on<strong>de</strong>r het genot <strong>van</strong> een drankje en hapje bijgekletst kan wor<strong>de</strong>n of waar men kan<br />
ontsnappen in een goed boek. <strong>De</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> als het geheugen <strong>van</strong> <strong>de</strong> samenleving<br />
transformeert naar het bestaan en <strong>de</strong> vraag <strong>van</strong> <strong>de</strong> samenleving.<br />
<strong>De</strong> grenzen <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> <strong>van</strong> <strong>van</strong>daag zijn niet meer zo dui<strong>de</strong>lijk en daardoor is <strong>de</strong> setting<br />
ook spannend gewor<strong>de</strong>n. Echter, mensen weten vaak wel wat een <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> is en waar het<br />
gebouw te vin<strong>de</strong>n is, maar nog niet wat er allemaal aan (ont)spanning, cultuur en informatie wordt<br />
aangebo<strong>de</strong>n. Hier moet veran<strong>de</strong>ring in komen! Wil <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> zijn maatschappelijke <strong>functie</strong><br />
behou<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> toekomst, dan zullen er nog genoeg transformaties plaats moeten vin<strong>de</strong>n. Maar welke<br />
kansen en bedreigingen heeft <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong>? Op welke terreinen en ontwikkelingen kan zij zich nog<br />
inspelen zodat een sterkere <strong>functie</strong> verkregen wordt?
<strong>De</strong> toekomst <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong><br />
Onze samenleving kan niet zon<strong>de</strong>r allerlei vormen <strong>van</strong> geletterdheid, boeken blijven bestaan en er moeten<br />
dus ook plekken zijn waar <strong>de</strong>ze kunnen bestaan / verblijven. <strong>De</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> zal ook in <strong>de</strong><br />
toekomst fysiek en virtueel blijven bestaan. Door een grotere opkomst <strong>van</strong> het virtuele domein en <strong>de</strong> ICT<br />
zal <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> meer een <strong>functie</strong> dan een plaats gaan innemen in <strong>de</strong> samenleving. <strong>De</strong><br />
werkelijke setting zal steeds meer gaan functioneren als fysieke (culturele) attractie; een plek waar mensen<br />
in een plezierige omgeving kunnen winkelen, op zoek naar gewenste informatie en media. Gemak, service<br />
en beleving in <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> als plaats wor<strong>de</strong>n gekoppeld aan een rijk en divers aanbod op<br />
Internet. <strong>De</strong> bereikbaarheid en toegankelijkheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> locatie <strong>van</strong> <strong>de</strong> fysieke <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong><br />
moeten optimaal zijn. <strong>De</strong>ze moet binnen het gebied liggen waarin mensen zich dagelijks voortbewegen. Via<br />
‘time-space mapping’ kan <strong>de</strong> dagelijkse route <strong>van</strong> <strong>de</strong> klanten bepaald wor<strong>de</strong>n, en binnen <strong>de</strong> straal <strong>van</strong><br />
bewegingspatronen zal een geschikte locatie gevon<strong>de</strong>n moeten wor<strong>de</strong>n.<br />
Volgens Umberto Eco is bij <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ale <strong>bibliotheek</strong> op mensenmaat <strong>de</strong> toegang tot <strong>de</strong> kasten <strong>van</strong> belang.<br />
Waarom? Volgens hem is <strong>de</strong> <strong>functie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong> om boeken te ont<strong>de</strong>kken waar<strong>van</strong> we het bestaan<br />
niet vermoed<strong>de</strong>n en welke bij het vin<strong>de</strong>n heel belangrijk voor ons blijken te zijn. <strong>De</strong> <strong>bibliotheek</strong> is een<br />
verdwaal en ontmoetplek waar je kunt verdwalen om vervolgens jezelf weer te vin<strong>de</strong>n door <strong>de</strong> ogen <strong>van</strong><br />
een an<strong>de</strong>r; <strong>van</strong> een schrijver <strong>van</strong> weleer.<br />
Dit sluit goed aan bij <strong>de</strong> beleveniservaring die <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong> aan <strong>de</strong> recreatiemens kan bie<strong>de</strong>n: een plek<br />
om te ontspannen, om te ont<strong>de</strong>kken en te ontsnappen. <strong>De</strong> i<strong>de</strong>ale <strong>bibliotheek</strong> is dus prettig om in te<br />
verblijven, een plek waar je graag komt en waar je vrijblijvend wat kunt drinken en zitten of hangen. <strong>De</strong><br />
<strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> is een plaats om te reizen en thuis te kunnen zijn tegelijkertijd.<br />
Het winkelconcept <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> in Almere is een<br />
goed voorbeeld <strong>van</strong> het inspelen op <strong>de</strong> toekomstige gebruiker.<br />
Hierbij wordt naast <strong>de</strong> aansluiting op het virtuele netwerk in <strong>de</strong><br />
fysieke setting een aanbod gecreëerd in ‘winkels’, afgestemd op<br />
verschillen<strong>de</strong> doelgroepen. Om <strong>de</strong>ze winkels goed af te stemmen op<br />
<strong>de</strong> lokale vraag is voorafgaand een klanton<strong>de</strong>rzoek uitgevoerd gericht<br />
op segmentering binnen <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> le<strong>de</strong>n. Herkenbare<br />
leespatronen binnen verschillen<strong>de</strong> segmenten zijn in kaart gebracht<br />
en hiervoor zijn aparte winkels ingericht, waarbij informatieve<br />
informatie en ontspanning wordt gecombineerd. <strong>De</strong> uitstraling en<br />
inrichting, evenals georganiseer<strong>de</strong> evenementen zijn per winkel<br />
aangepast gericht op <strong>de</strong> leefstijlen <strong>van</strong> <strong>de</strong> doelgroep. Door mid<strong>de</strong>l<br />
<strong>van</strong> het gebruik <strong>van</strong> kleuren en an<strong>de</strong>re visuele presentatietechnieken<br />
(styling, aantrekkelijke displays, frontaal presenteren <strong>van</strong> boeken,<br />
etc.) wordt <strong>de</strong> klant verleidt tot aanschaf (ofwel uitleen) <strong>van</strong> het<br />
product. <strong>De</strong> klant staat centraal in dit concept en wordt een nieuwe ervaring aangebo<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> <strong>openbare</strong><br />
<strong>bibliotheek</strong>. Hij of zij moet zichzelf kunnen i<strong>de</strong>ntificeren met ‘<strong>de</strong> nieuwe <strong>bibliotheek</strong>’.<br />
Binnen <strong>de</strong> doelgroepen <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> zullen ook <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>ren meer aandacht moeten<br />
krijgen. <strong>De</strong> belevingswereld <strong>van</strong> kin<strong>de</strong>ren wordt nog vaak on<strong>de</strong>rbelicht. Terwijl ook zij hun eigen stukje<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong> moeten kunnen claimen; een stukje privé binnen een <strong>openbare</strong> instelling waar ze zich<br />
thuis voelen.<br />
<strong>De</strong> snelle groei <strong>van</strong> <strong>de</strong> hoeveelheid informatie en <strong>de</strong> voortduren<strong>de</strong> technologische<br />
vernieuwingen zijn ingrijpend voor <strong>de</strong> wijze waarop informatie wordt opgezocht. <strong>De</strong><br />
informatietechnologie geeft aanzienlijke macht aan <strong>de</strong>genen die daar toegang toe<br />
hebben. Met <strong>de</strong> opkomst <strong>van</strong> Internet is er een zeer om<strong>van</strong>grijk informatiekanaal<br />
bijgekomen. Het aanbod <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze informatie kent echter geen enkele or<strong>de</strong>ring, geen<br />
selectie en <strong>de</strong> wegwijzers (commerciële zoekmachines) zoeken niet onafhankelijk. Het<br />
ontsluiten en beschikbaar stellen <strong>van</strong> publicaties zal ook niet meer noodzakelijk<br />
gepaard gaan met het werkelijke “bezit” <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong>. Er zullen steeds meer<br />
diensten op het Internet beschikbaar wor<strong>de</strong>n aan gebo<strong>de</strong>n, waarbij <strong>de</strong> digitale<br />
Logo Al@din
collectie <strong>de</strong> vorm krijgt <strong>van</strong> ‘toegang verschaffen tot’ informatie die el<strong>de</strong>rs is opgeslagen. Hierbij staat<br />
samenwerking met an<strong>de</strong>re instellingen in een goed functionerend netwerk voorop. (bijvoorbeeld al@din)<br />
Dit heeft effect op <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> en haar diensten. Voor <strong>de</strong><br />
<strong>bibliotheek</strong> is er een rol om <strong>de</strong> informatiekloof tussen rijken en<br />
informatiearmen te overbruggen door publieke toegang tot Internet aan<br />
te bie<strong>de</strong>n, maar ook informatie in traditionele vorm aan te bie<strong>de</strong>n.<br />
Bibliotheken vormen het uitgelezen kanaal om informatie op het<br />
Internet te selecteren, or<strong>de</strong>nen en ontsluiten, en zou<strong>de</strong>n daarmee het<br />
informatiekanaal in het publieke domein kunnen wor<strong>de</strong>n. Zij hebben <strong>de</strong><br />
mogelijkheid <strong>de</strong> elektronische poort tot <strong>de</strong> informatiewereld te<br />
wor<strong>de</strong>n. <strong>De</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> moet een centraal knooppunt zijn <strong>van</strong><br />
culturele, educatieve en maatschappelijke infrastructuur op lokaal niveau<br />
en een intermediair tussen <strong>de</strong> overheid en burger.<br />
Binnen <strong>de</strong>ze <strong>veran<strong>de</strong>ren<strong>de</strong></strong> setting neemt het personeel <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong> een belangrijke rol in. Zij<br />
vormen <strong>de</strong> schakel tussen <strong>de</strong> fysieke setting en <strong>de</strong> virtuele <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong>. Zij selecteren en<br />
informeren om in <strong>de</strong> behoeften <strong>van</strong> <strong>de</strong> samenleving te voorzien. Ook serviceverlening, en ‘customer care’<br />
wor<strong>de</strong>n belangrijke peilers waar <strong>de</strong> uitstraling en het gevoel <strong>van</strong> <strong>de</strong> setting <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> op<br />
gaan rusten. Er wordt een an<strong>de</strong>r pakket <strong>van</strong> eisen en vaardighe<strong>de</strong>n gesteld aan het personeel: klantgevoel,<br />
kennis <strong>van</strong> zaken en vaardighe<strong>de</strong>n vormen het nieuwe takenpakket <strong>van</strong> <strong>de</strong> bibliothecaris.
Conclusie<br />
Samenvatting<br />
<strong>De</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> vernieuwt. Niet alleen haar producten en dienstverlening en<br />
organisatiestructuur, maar ook qua setting: <strong>de</strong> inrichting <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong>, <strong>de</strong> mensen in <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong><br />
en <strong>de</strong> activiteiten in <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong>. Dit hangt nauw samen met trends in <strong>de</strong> samenleving, waardoor on<strong>de</strong>r<br />
an<strong>de</strong>re <strong>de</strong> ontmoetings<strong>functie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong> en het verblijven en ‘beleven’ steeds belangrijker<br />
wor<strong>de</strong>n. Om het product ‘<strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> te verkopen, moet <strong>de</strong> dienstverlening die door <strong>de</strong><br />
<strong>bibliotheek</strong> wordt aangebo<strong>de</strong>n op een aantrekkelijke manier gepresenteerd wor<strong>de</strong>n.<br />
<strong>De</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> moet in <strong>de</strong> toekomst ver<strong>de</strong>r in <strong>de</strong> richting waarin zij al op is gegaan: het<br />
aanbie<strong>de</strong>n <strong>van</strong> mooier gepresenteer<strong>de</strong>, meer en bre<strong>de</strong>re diensten gericht op <strong>de</strong> lokale vraag, als on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el<br />
<strong>van</strong> een netwerk met an<strong>de</strong>re instellingen. <strong>De</strong> informatieve, culturele en ontmoetings<strong>functie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> is in belang toegenomen en zal nog ver<strong>de</strong>r toenemen. <strong>De</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong><br />
wordt geen museum <strong>van</strong> boeken, maar een leven<strong>de</strong> attractie, waar men kan genieten <strong>van</strong> <strong>de</strong> setting; <strong>de</strong><br />
mensen, <strong>de</strong> fysieke ruimte en <strong>de</strong> aanwezige interacties en activiteiten. Van een collectie gaat men naar <strong>de</strong><br />
context; <strong>de</strong> visuele presentatie.<br />
Enkele toepassingen om <strong>de</strong> setting <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong> aantrekkelijker te maken zijn <strong>de</strong> toepassing <strong>van</strong><br />
beel<strong>de</strong>n<strong>de</strong> kunst en een inrichting met visueel prikkelen<strong>de</strong> elementen en kleuren. <strong>De</strong> aanwezigheid <strong>van</strong> een<br />
horecagelegenheid wordt een vereiste. Aan klanten moet <strong>de</strong> mogelijkheid gebo<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n om<br />
verschillen<strong>de</strong> vormen <strong>van</strong> vrijetijdsbesteding tegelijk en naast elkaar uit te oefenen. Zorg voor een<br />
uitbreiding <strong>van</strong> het media-aanbod en sluit samenwerkingsverban<strong>de</strong>n met an<strong>de</strong>re instellingen. Zo wordt een<br />
netwerk gecreëerd <strong>van</strong> kennis en informatie zoals nooit tevoren: <strong>van</strong> één collectie naar een netwerk <strong>van</strong><br />
collecties. Naast dit grote netwerk zal <strong>de</strong> dienstverlening en collectie afgestemd moeten wor<strong>de</strong>n op <strong>de</strong><br />
lokale behoeften Hier zal regelmatig on<strong>de</strong>rzoek naar gedaan moeten wor<strong>de</strong>n, an<strong>de</strong>rs verliest <strong>de</strong><br />
<strong>bibliotheek</strong> het contact met haar gebruikers. <strong>De</strong> <strong>bibliotheek</strong> zal een schakel<strong>functie</strong> vervullen tussen <strong>de</strong>ze<br />
informatie en <strong>de</strong> consument: het gaat <strong>van</strong> een instituut naar een proces en <strong>van</strong> faciliteit naar strategisch<br />
instrument in <strong>de</strong> samenleving. Bij dit alles staat dan ook <strong>de</strong> klant centraal: marketing werkt niet, maak <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> gebruikers coproducenten.<br />
Reflectie<br />
In <strong>de</strong> aanpak en opzet <strong>van</strong> mijn on<strong>de</strong>rzoek heb ik <strong>de</strong> behaviour setting <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong> dui<strong>de</strong>lijk in beeld<br />
kunnen brengen. Door goed <strong>de</strong> <strong>de</strong>finitie <strong>van</strong> het concept voor mezelf dui<strong>de</strong>lijk te krijgen en dit toe te<br />
passen, kon ik vervolgens systematisch inzicht verkrijgen in <strong>de</strong> geanalyseer<strong>de</strong> setting.<br />
Vooral door mijn wekelijkse contact met en <strong>de</strong> huidige veran<strong>de</strong>ringen in <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong><br />
Eindhoven heb ik een dui<strong>de</strong>lijk beeld <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>veran<strong>de</strong>ren<strong>de</strong></strong> <strong>functie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong>. Door te praten met<br />
management en personeel en gezamenlijke <strong>de</strong>elname aan een verkooptraining <strong>van</strong> alle me<strong>de</strong>werkers ben ik<br />
geconfronteerd met wat <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> nu eigenlijk aanbied aan haar klant. <strong>De</strong> rol en <strong>de</strong> houding<br />
die <strong>de</strong> me<strong>de</strong>werker hierin speelt is uitermate belangrijk zal dit zeker blijven. <strong>De</strong> gevoelswaar<strong>de</strong> <strong>van</strong> een<br />
plaats wordt groten<strong>de</strong>els bepaald door het contact en <strong>de</strong> communicatie met mensen. Hierdoor wordt een<br />
bezoek aan een setting een blijven<strong>de</strong> herinnering en een terugkerend patroon. Ik vond het erg leuk en<br />
leerzaam om <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong>, een <strong>de</strong>el <strong>van</strong> mijn dagelijks leven, op <strong>de</strong>ze manier te analyseren en<br />
beschrijven. Graag wil ik ook <strong>de</strong> collega’s <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong> Eindhoven bedanken die <strong>de</strong> tijd<br />
hebben genomen om met mij te praten over dit on<strong>de</strong>rwerp en <strong>van</strong> gedachten te wisselen.
Referenties<br />
Bechtel, R. B. & Churchman, A. (2002) Handbook of environmental psychology, John Wiley & Sons,<br />
Inc. New York<br />
Bibliotheek Rotterdam (2003) Een nieuwe <strong>bibliotheek</strong>!; programma <strong>van</strong> eisen voor bouw en inrichting,<br />
NBLC, <strong>De</strong>n Haag<br />
Boom, D., Lekanne <strong>De</strong>prez, F.R.E., Tissen, R.J. (2002) Van rups tot vlin<strong>de</strong>r…: een bladwijzer voor <strong>de</strong><br />
toekomst <strong>van</strong> bibliotheken in Ne<strong>de</strong>rland, Nyenro<strong>de</strong> University Press, CHROME in samenwerking met<br />
KPMG, Breukelen<br />
Brown, L.D., Shepherd, M.D., Wituk, S.A. Meissen, G.J. ‘How Settings Change People: Applying<br />
Behavior Setting Theory to Consumer-Run Mutual Support Organizations’, Self-Help Network: Center<br />
for Community Support and Research, Wichita State University.<br />
Bruijnzeels, R. , Tiggelen, N. <strong>van</strong> (2001) Bibliotheken 2040, <strong>de</strong> toekomst in uitvoering roze, Biblion<br />
Uitgeverij, <strong>De</strong>n Haag<br />
Bruijnzeels, R., Eerenbeemt, F. <strong>van</strong> <strong>de</strong>n (2005) Bibliotheken 2040, <strong>De</strong> <strong>bibliotheek</strong> an<strong>de</strong>rs bekeken,<br />
inspiratiebronnen voor <strong>bibliotheek</strong>vernieuwing, Vereniging <strong>van</strong> Openbare Bibliotheken<br />
Eco, U. (1988) <strong>De</strong> <strong>bibliotheek</strong>, Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam<br />
Höfer, Candidad (2004) Hier groeien boeken uit <strong>de</strong> grond: Ne<strong>de</strong>rlandse bibliotheken en<br />
bibliothecarissen, Amsterdam, <strong>De</strong> Bataafsche Leeuw<br />
Holloway, L., Hubbard, P. (2001) People and place, the extraordinary geographies of everyday life,<br />
Pearson education, Essex, UK.<br />
Kenniscentrum Grote Ste<strong>de</strong>n (2005) <strong>De</strong> <strong>bibliotheek</strong>, <strong>de</strong> stad en u!, vernieuwing in acht <strong>de</strong>len, <strong>de</strong>el 4:<br />
sociale cohesie, Kenniscentrum Grote Ste<strong>de</strong>n, <strong>De</strong>n Haag<br />
Koren, M. (2001) <strong>De</strong> dienstverlening <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong>: bronnen voor beleid,<br />
Bibliotheekdomein <strong>de</strong>el 1, NBLC, <strong>De</strong>n Haag<br />
Mid<strong>de</strong>lveld, H. (2003) <strong>De</strong> nieuwe <strong>openbare</strong> <strong>bibliotheek</strong>; herpositionering <strong>van</strong> <strong>de</strong> meest gebruikte culturele<br />
voorziening in Ne<strong>de</strong>rland, Kluwer, Alpen aan <strong>de</strong>n Rijn<br />
Moscoviter, H. (2004) <strong>De</strong> vleugels <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>bibliotheek</strong>, Biblion uitgeverij, Leidschendam<br />
Scott M.M. (2005) A powerful theory and a paradox, Ecological Psychologists after Barker, Environment<br />
and Behavior, Vol. 37 No. 3, May 2005 pp. 295-329, Sage Publications<br />
Websites:<br />
http://www.2040.<strong>bibliotheek</strong>.nl/web/infoned3.htm<br />
http://www.<strong>bibliotheek</strong>.nl<br />
http://www.<strong>de</strong>bibliotheken.nl<br />
http://www.ukoln.ac.uk/services/lic/newlibrary/<br />
http://www.<strong>de</strong>bibliotheken.nl<br />
http://www.<strong>bibliotheek</strong>.nl<br />
http://www.obeindhoven.nl