De middeleeuwen - Averbode

2. Monnikengeduld:
het leven in een abdij (500 - 1200)
1. Een monnik hakt een boom
om. Deze miniatuur is eigenlijk een
initiaal – een versierde letter I van het
woord ‘intellectus’, waarmee de tekst
begint.
Anonieme miniatuur, in Gregorius de
Grote, Moralia in Job, cisterciënzerabdij
van Cîteaux, 1111. Dijon, Bibliothèque
municipale, ms. 173, fol. 41.
100 / arbeid
Het woord ‘monnik’ is afgeleid van het Oudgriekse woord ‘monos’, dat ‘alleen’
of ‘eenzaam’ betekent. De middeleeuwse monniken keerden zich af van
de wereld, om zich helemaal te kunnen richten op God en het hiernamaals.
68 Ze zullen weleens eenzaam geweest zijn, maar ze waren zelden alleen.
Ze leefden samen in een abdij. Eerst waren er kluizenaars. Dat waren christenen
die zich opsloten in een hut of een cel, en hun dagen doorbrachten met
bidden, vasten en waken. De eerste kluizenaars in de vierde eeuw trokken
zich daarvoor terug in de Egyptische woestijn. Maar de totale eenzaamheid
viel hen vaak erg zwaar. Daarom kozen ze er na verloop van tijd voor om
samen te leven met anderen, volgens vaste regels en onder het gezag van een
overste. Ze werden monniken.
In de vierde en de vijfde eeuw verspreidde het oosterse monnikendom zich
naar het Westen. De eerste westerse kloosters werden gesticht in het latere
Frankrijk, Italië en Ierland. Het werden belangrijke religieuze centra. Van daaruit
raakte het christendom verspreid over heel Europa. 10 Zo trok de missi- missi-
onaris Amandus in de jaren 630 langs de Schelde om de plaatselijke bevolking
te bekeren. In het huidige Gent bouwde hij een nederzetting die al gauw uitgroeide
tot de Sint-Pietersabdij. 11 Naast missionarissen hielpen ook vorsten
en edelen kloosters te stichten. Waarom gaven monniken hun vrijheid op voor
het leven in een abdij? En hoe was het leven er?
Bidden en werken
Het aantal bewoners van een abdij kon sterk uiteenlopen. Sommige bestonden
uit twaalf monniken – naar de twaalf apostelen – en andere uit enkele honderden.
Om het samenleven soepel te doen verlopen, werden er regels opgesteld
met voorschriften over de dagindeling, de voeding, de kleding en de gebedsmomenten.
71 Benedictus van Nursia, die leefde in de eerste helft van de
zesde eeuw, stelde een regel op voor zijn abdij in Monte Cassino, tussen Napels
en Rome. Van de achtste tot de dertiende eeuw volgden vrijwel alle westerse
abdijen zijn regel. (ill. 3)
Volgens die regel waren er drie belangrijke kloosteridealen: armoede, gehoorzaamheid
en zuiverheid. Een monnik moest bij zijn intreding afstand doen van
al zijn persoonlijke bezittingen. Vanaf dat moment was zijn eigen wil ondergeschikt
aan de bevelen van de abt, het hoofd van de abdij. Voor de kandidaatkloosterlingen
– de ‘novicen’ – was er een proef- en opleidingsperiode. Als ze
die achter de rug hadden, mochten ze alleen met toestemming van de abt de
abdij verlaten.
Een monnik of een kloosterzuster moest volledig opgaan in het ritme van het
kloosterleven. De dagindeling bestond uit ‘ora et labora’ – bidden en werken.