De middeleeuwen - Averbode

1. Ten oorlog! (500 - 1300)
1. Een Frankische ruiter uit het begin
van de negende eeuw. Hij draagt
een schild, een helm en een lederen
vest die bezet is met metalen plaatjes.
Die uitrusting beschermt hem
tegen aanvallen met pijlen en zwaarden.
Hij is gewapend met een lans.
Anonieme miniatuur uit een psalmenboek,
abdij van Saint-Germain-des-
Prés, begin negende eeuw. Stuttgart,
Württembergische Landesbibliothek,
Cod. bibl. 2° 23, fol. 21v.
128 / oorlog
Oorlog was in de middeleeuwen een seizoensgebonden bezigheid. Er werd alleen
gevochten in de lente, de zomer en de herfst, als het weer het toeliet. Oorlogen
bestonden meestal uit een reeks belegeringen. Een heer en zijn volgelingen
omsingelden een burcht of een versterkte stad, 54 totdat de verdedigers zich
overgaven. Of totdat ze het zelf opgaven – als de winter inviel bijvoorbeeld.
Grote gevechten, waarbij twee legers elkaar in het open veld bestormden, waren
gedurende de hele middeleeuwen zeldzaam. Kwam het toch tot zo’n veldslag,
dan werden daarbij vrij weinig strijders gedood. Die strijders behoorden
meestal tot de adel. 121 Ze werden gevangengenomen en tegen een flinke
som losgeld weer vrijgelaten. Levend waren ze dus meer waard dan dood.
De echte ridders verschenen pas begin elfde eeuw op het strijdtoneel. Toen ontstond
het ridderideaal dat je misschien wel kent uit historische boeken en films:
de geharnaste strijder te paard, die dapper vocht tegen het kwaad. Van ridders
werd verwacht dat ze trouw, eerlijk en hulpvaardig voor vrouwen waren – of in
één woord: ridderlijk. Maar waren ze dat ook echt? Vanwaar kwam het ridderideaal?
En wie vocht vóór het jaar 1000?
De Karolingische ruiters
Tot omstreeks 700 streden krijgers vooral te voet. Een steeklans, een kort
zwaard en een bijl waren hun belangrijkste wapens. Vanaf de Karolingische tijd
– vanaf de achtste eeuw – 42 werd dat anders. De kern van het Karolingische
leger bestond uit een vrij kleine groep zwaarbewapende krijgers te paard.
(ill. 1) Dat de ruiterij belangrijker werd in de strijd, had alles te maken met de
uitvinding van de stijgbeugel begin achtste eeuw. Ruiters zaten daarmee veel
steviger op hun paard. De Karolingische krijgsmannen beschikten ook over
veel betere zwaarden. Te paard, en met die zwaarden, waren ruiters veel gevaarlijker
op het slagveld dan tevoren.
Omdat de wapens gevaarlijker werden, hadden de strijders ook een betere
bescherming nodig: de maliënkolder bood hen die. 133 Toch kwamen echte
ruitergevechten in de Karolingische tijd maar zelden voor. Meestal stegen de
ruiters af voordat ze met elkaar slaags raakten.
Heren en vazallen
De legers waren georganiseerd volgens het feodale systeem. 47 Wanneer het
oorlogsseizoen aanbrak, trommelde de koning of de lokale heer zijn vazallen op.
Ze hadden trouw gezworen aan hun heer en waren dus verplicht om voor hem
te vechten. (ill. 5) In ruil daarvoor kregen ze bepaalde inkomsten. Dat kon een
lap grond zijn, maar ook een zwaard of een paard. Een wapenrusting was erg