De middeleeuwen - Averbode

02
volk en macht
Keizer Maximiliaan van Habsburg
op zijn troon. Dat hij een machtig
man was, blijkt uit het baldakijn
waaronder hij zit, zijn harnas, zijn
zwaard, de wereldbol in zijn hand,
zijn kroon en zijn keizerlijke mantel.
Miniatuur van de Meester van
Maximiliaan (of Gerard David?),
in Johannes Michael Nagonius,
Lofdicht op Maximiliaan als
toekomstige keizer, Vlaanderen
(Brugge?), omstreeks 1500. Wenen,
Österreichische Nationalbibliothek,
Cod. 12750, fol. 4v.
Proloog
De Europese Unie telt bijna dertig lidstaten, die op heel wat gebieden met elkaar
samenwerken. De meeste zijn ontstaan in de negentiende eeuw; andere – zoals
Slovenië – werden onafhankelijk in de twintigste eeuw. Veel lidstaten – Frankrijk
en Engeland bijvoorbeeld – hebben duidelijke middeleeuwse wortels. In de
middeleeuwen bestonden er verschillende rijken op het Europese grondgebied.
Die begonnen zich te ontwikkelen vanaf de Germaanse migraties in de
vierde eeuw. Ze hadden heel wisselende grenzen. Nadat een vorst was overleden,
werd zijn rijk soms opgedeeld onder al zijn erfgenamen. Ook door
oorlogen konden de grenzen veranderen. In de vroege middeleeuwen was in
West-Europa het Frankische Rijk het belangrijkst, in Oost-Europa het Byzantijnse
Rijk. En gebieden in het huidige Italië, Spanje en Portugal maakten deel
uit van de islamwereld.
In de vroege middeleeuwen merkten de meeste inwoners van het Frankische
Rijk weinig van wie hen precies bestuurde. De koning was veraf, al reisde hij
vaak rond in zijn land om zich te tonen aan zijn onderdanen. Hij had ook
leenmannen. Dat waren mannen die hem trouw hadden gezworen in ruil voor
een stuk grond of een ambt. Maar ook die stonden vaak ver van de gewone
mensen af. Vanaf de tiende eeuw begon dat te veranderen. Dat kwam vooral
doordat de koning steeds meer leenmannen kreeg, die steeds meer macht naar
zich toe trokken. Zij kregen bovendien zelf leenmannen, die ook macht kregen.
De koninklijke macht verbrokkelde. Ook heren die dicht bij de gewone
mensen stonden, hadden voortaan macht.
Vanaf de twaalfde eeuw slaagden de koningen er steeds beter in om hun macht
te herwinnen. Met belastinggeld richtten ze centrale instellingen op, zoals koninklijke
rechtbanken en rekenkamers voor de boekhouding. De belastingen
werden betaald door de inwoners. Die vroegen inspraak in ruil voor hun financiële
bijdrage. Nog in de twaalfde eeuw maakten de vorsten en de pausen
afspraken over grenzen tussen de wereldlijke en de geestelijke macht. Naarmate
de middeleeuwen vorderden, groeiden er structuren, zowel voor de koningen als
voor de onderdanen.
volk en macht / 35