De middeleeuwen - Averbode

veranderlijk. Pasen – de viering van de verrijzenis van Jezus – viel
elk jaar op een andere dag. Op het concilie van Nicea in 325 was
beslist dat Pasen zou worden gevierd op ‘de zondag na de volle
maan na 21 maart’. Een hele reeks andere feesten – carnaval, de
vastentijd, Hemelvaart en Pinksteren – waren aan dat tijdstip
gekoppeld. Hemelvaartsdag werd bijvoorbeeld gevierd veertig
dagen na Pasen. Het berekenen van de paasdatum was een ingewikkelde
opgave. De wetenschap die zich met de feestkalender
bezighield, was de ‘ars computus’ of tijdrekenkunde. Ze was een
onderdeel van de astronomie. 84 Geleerden stelden paastabellen
op, waarvan de paasdatum kon worden afgeleid.
Voor gewone mensen waren er kalenders. (ill. 3) Die hingen
bijvoorbeeld in kerken of ze stonden in getijdenboeken – gebedenboeken
voor leken. 120 Vandaag verschijnt elk jaar een
nieuwe kalender, maar in de middeleeuwen konden kalenders elk
jaar opnieuw worden gebruikt. Ze bevatten lijsten van de maanden
en de dagen. De vaste feestdagen waren erop aangeduid; de
weekdagen en de veranderlijke feesten, die elk jaar anders waren,
werden niet vermeld. De kalenders boden wel hulpmiddelen om
die veranderlijke dagen te vinden. Maar dat was erg ingewikkeld.
Vandaar dat de meeste mensen gewoon afwachtten tot de pastoor
een feestdag aankondigde.
Jaren tellen
Nieuwjaar werd gevierd op 1 januari, net zoals vandaag. Vandaag
verandert op Nieuwjaar ook het jaarcijfer. Dat lijkt vanzelfspre-
aantal inwoners
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
Mannen Vrouwen
4. In Toscane, een streek in Italië, werden in
1427 alle inwoners geteld. Daarbij werd ook hun
leeftijd opgeschreven. Daaruit blijkt dat de meeste
mensen niet juist wisten hoe oud ze waren. In plaats
van een precieze leeftijd op te geven, maakten
ze een schatting. Heel wat keren gaven ze als
leeftijd getallen op die eindigden op nul of vijf –
zoals dertig, vijfendertig, veertig en vijfenveertig.
Vrouwen rondden hun leeftijd ietsje vaker af dan
mannen. Welgestelde mensen waren nauwkeuriger
over hun leeftijd dan het armere deel van de
bevolking, en stedelingen waren nauwkeuriger dan
plattelandsbewoners.
Naar: Tine de Moor en Jan Luiten van Zanden, ‘“Every
woman counts.” A gender analysis of numeracy in the
Low Countries during the Early Modern Period’, in:
Journal of Interdisciplinary History, XLI, 2010, p. 185.
23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62
leeftijden
3. Op deze veertiende-eeuwse kalender staan
de maanden november en december. De feestdagen
dienen als houvast om de dagen bij te houden. Die
worden zowel aangeduid met woorden als met een
tekeningetje. Op 1 en 2 november is het bijvoorbeeld
Allerheiligen (‘heylige’) en Allerzielen (‘ziele’). 1
december is de feestdag van de heilige Eligius of
Elooi (‘loy’), de beschermheilige van de smeden;
daarom wordt die dag aangeduid met een hamertje.
Op 25 december is het Kerstmis (‘kst’), er staat een
tekeningetje bij met het kindje Jezus. 70 De dagen
van de week worden aangeduid met de eerste zeven
letters van het alfabet. Zelfs wie nauwelijks kon
lezen, kon deze kalender gebruiken.
Anonieme miniatuur, Noordelijke Nederlanden,
eind veertiende eeuw(?). Den Haag, Koninklijke
Bibliotheek, hs. 130 E 26.
individu en gemeenschap / 73