De middeleeuwen - Averbode

kend, maar in de middeleeuwen gebeurde dat vaak op een
ander moment: met Kerstmis, Pasen of Maria-Boodschap.
In de Lage Landen werd vanaf de dertiende eeuw vooral de
paasstijl gebruikt. Die stijl, waarbij een nieuw jaar begon
met Pasen, was het ingewikkeldst, doordat Pasen niet elk
jaar op dezelfde dag valt. Daardoor verschilden de jaren in
lengte. In de jaren 1348, 1349, 1350 en 1351 bijvoorbeeld
viel Pasen achtereenvolgens op 20 april, 12 april, 28 maart
en 17 april. Het paasjaar 1348 – dat liep van 20 april tot
11 april het jaar erop – telde daardoor 357 dagen, 1349
duurde 349 dagen en 1350 zelfs 385 dagen. Bij dat lange
paasjaar deed zich een extra moeilijkheid voor: de periode
van 28 maart tot 16 april viel twee keer in hetzelfde jaar.
Om vergissingen te voorkomen, kregen die data vaak de
toevoeging ‘voor Pasen’ of ‘na Pasen’.
Middeleeuwse auteurs gebruikten niet altijd de christelijke
jaartelling. Dat is de jaartelling die vandaag nog
altijd wordt gebruikt en begint vanaf het geboortejaar
van Jezus. Ze werd rond 500 door een geleerde bedacht,
maar het duurde enkele eeuwen voordat ze echt overal
werd gebruikt. Heel vaak werden de regeringsjaren van
een vorst als uitgangspunt genomen om de jaren te tellen.
Een Engelse oorkonde is bijvoorbeeld gedateerd ‘in
het zevende jaar van de regering van koning Edward I’.
Dat komt overeen met het jaar 1279.
Soorten tijden
Door de groei van de steden 105 ontstond in de late
74 / individu en gemeenschap
5. De eerste
mechanische uurwerken,
die werden
aangedreven met
gewichten, dateren
uit de veertiende
eeuw. Links staat
een uurwerk dat is
verbonden met een
kerkklok. In het midden
staat een groot
uurwerk met vijf
bellen. Op de tafel
rechts staan vier
kleinere klokken.
Miniatuur van de
Meester van Jean
Rolin, in Heinrich
Suso, L’Horloge de
sapience, Parijs,
1455-1460. Brussel,
Koninklijke Bibliotheek
van België, hs.
IV 111, fol. 13v.
middeleeuwen de behoefte aan een preciezere tijdmeting.
Tijd werd geld. Kooplui wilden duidelijke afspraken
kunnen maken. Zonnewijzers en wateruurwerken konden
toen al vrij exact de tijd aangeven. In de veertiende
eeuw werd het mechanische uurwerk uitgevonden.
(ill. 5) Belforten – torens die in de steden op of naast
het stadhuis werden gebouwd – kregen een openbaar
uurwerk. 107 Dat gaf wel de plaatselijke tijd aan. In
Brugge was het immers niet even laat als in Luik. Pas
in de negentiende eeuw – met de komst van de trein
– werden er afspraken gemaakt over één landelijke standaardtijd.
Sommige historici beweren dat met de uitvinding van
het mechanische uurwerk een lineaire tijdbeleving begon.
Er ontstond een besef van één voortschrijdende tijd:
minuten stapelen zich op tot uren, uren worden dagen
en vervolgens weken, maanden, jaren en eeuwen. Maar
andere historici stellen dat de meeste middeleeuwers niet
één, maar meerdere tijden kenden. Er was een tijd van het
land, van de kerk, van de heer en van de stad.
De tijd van het land werd bepaald door de wisselende
jaargetijden. De tijd van de heer door het oorlogsseizoen
128 en de inning van belastingen. 50 De kerkelijke
tijd werd geregeld door de feest- en heiligenkalender. En
de klok regelde de tijd van de stad. Geen van die tijden
stond los van het ritme van de natuur. De afwisseling
van dag en nacht en van zomer en winter was allesbepalend.
De middeleeuwse tijd was dus cyclisch: een zich
steeds weer herhalende kringloop.