De middeleeuwen - Averbode

als verloofde aan de Engelse kroonprins, omdat hij steun
zocht bij de Engelse koning. 55
Adellijke en koninklijke huwelijken werden vaak al op zeer
jonge leeftijd gesloten. De Franse koning Lodewijk VII regelde
in de twaalfde eeuw het huwelijk van zijn dochtertjes
toen ze nog maar acht en drie jaar oud waren. Een voorbeeld
van een succesvolle huwelijkspolitiek was die van de
vijftiende-eeuwse Bourgondiërs. Zij wisten door slim te
trouwen hun rijk fors uit te breiden. 58 Bij zulke gearrangeerde
huwelijken was het belangrijk dat er kinderen
uit voortkwamen. Kon een vrouw niet zwanger raken of
kreeg ze geen zonen die hun vader konden opvolgen, dan
werd ze vaak zonder pardon aan de kant geschoven.
Ook voor de lagere standen was het huwelijk een zakelijke
overeenkomst. Wie trouwde, behoedde zich voor
financiële problemen. Maar dat wil niet zeggen dat er
tussen getrouwde mensen geen ruimte was voor genegenheid
en liefde. Uit testamenten blijkt bijvoorbeeld
dat de middeleeuwers erg bezorgd waren over het welzijn
van hun partner en hun kinderen. (ill. 4) Uit heel
wat brieven van echtparen die lang van elkaar gescheiden
waren – bijvoorbeeld doordat de man op reis was –
spreekt een grote behoefte aan elkaars gezelschap. ‘Ik wil
dat je thuis bent. Dat is mij liever dan een japon, zelfs
al was die van scharlaken’, schreef een Engelse adellijke
vrouw in 1443 aan haar afwezige man. Dat iedereen in
de middeleeuwen werd uitgehuwelijkt, is een misverstand.
In de late middeleeuwen was dat in de steden van
de Lage Landen zeker niet het geval.
Het middeleeuwse kind
Historici hebben lang gedacht dat de kindertijd in de
middeleeuwen eigenlijk niet bestond. Ouders zagen hun
kinderen als kleine volwassenen, stelden ze, want ze
moesten zo snel mogelijk meedraaien in het huishouden.
Bovendien zouden ouders zich niet of nauwelijks
aan hun kinderen hebben gehecht, omdat de kans groot
was dat ze al vroeg zouden sterven. 32 Tegenwoordig
twijfelen historici aan die opvattingen. In geschreven
bronnen spreken ouders juist wel met veel liefde over
hun kinderen. Als een kind stierf, waren ze wanhopig en
overmand door verdriet. 67 Archeologen hebben veel
middeleeuws speelgoed teruggevonden. Voor jongens
waren er houten wapens, stokpaarden en ruitertjes van
tinlood, en voor meisjes poppen, kookgerei en andere
huisraad. Middeleeuwse kinderen speelden ook met
rammelaars, tollen, hoepels, knikkers, diabolo’s en jojo’s.
Die vondsten wijzen erop dat de middeleeuwers bereid
waren om aandacht en geld te besteden aan de behoefte
van hun kinderen om te spelen. Kinderen mochten dus
wel echt kind zijn. (ill. 3)
De opvoeding van kinderen verschilde naargelang van
hun afkomst. Sommige kinderen gingen naar school, 79
maar dat was – zeker in de vroege middeleeuwen – niet
weggelegd voor iedereen. Boerenkinderen moesten zo snel
mogelijk hun ouders helpen op het land. Stadskinderen
gingen vaak in de leer bij een meester om een vak te leren,
zoals leerlooien of manden vlechten. 82 De leerlingen
werden daarbij opgenomen in de familie van hun meester.
Kinderen uit adellijke families werden rond hun zevende
jaar naar het huishouden van andere edellieden
gestuurd. Daar werden ze opgenomen in de familie. Ze
leerden goede manieren en legden er contacten om later
een geschikte huwelijkspartner te vinden. Voor jongens
3. Een kinderoppas houdt toezicht over een groep
spelende kinderen.
Miniatuur van Jan Tavernier, in Jean Miélot, La Vie et miracles
de Notre Dame, Vlaanderen, 1465. Parijs, Bibliothèque
nationale, ms. fr. 9199, fol. 54v.
4. Overweldigende pijn
Emma, de vrouw van de geschiedschrijver Einhard, stierf in
836. Einhard schreef daarover aan zijn vriend, de monnik Lupus
van Ferrières:
‘De overweldigende pijn die ik voel sinds de dood van haar
die mijn toegewijde vrouw en mijn dierbaarste zus was, heeft
alle blijheid uit mij doen verdwijnen. Ik heb ook geen aandacht
meer voor mijn zaken en mijn vrienden. Het lijkt er ook niet
op dat de pijn zal afnemen, omdat mijn geest zo koppig blijft
stilstaan bij haar dood. […] Ik denk voortdurend aan dat verlies,
bij alles wat ik doe, bij alles in het huis en het huishouden.’
Geciteerd in: Jacqueline Murray (red.), Love, marriage and
family in the Middle Ages. A reader, 2001, p. 292-294.
individu en gemeenschap / 77