witte vrouw maastricht

ouwhistorische verkenning
DE WITTEVROUWENHOF | SCHARN
februari 2006 | drs. B.A.J.T. Dukers
4
BURO4 MONUMENT EN RUIMTE

4
inhoudsopgave
Inleiding 5
Geschiedenis 7
- achtergrond 7
- historische kaarten 7
- historische foto’s 9
Beschrijving en waardering 11
- exterieur landhuis 11
- interieur landhuis 15
- exterieur koetshuis 21
- interieur koetshuis 23
Conclusie bouwgeschiedenis 26
Conclusie waardering 27
Beeldverantwoording 30
Bronnen 30
bouwhistorische verkenning | DE WITTEVROUWENHOF | SCHARN

inleiding
Het landhuis met koetshuis aan de Wethouder van Caldenborghlaan 45 te
Scharn, draagt nog steeds de naam 'Wittevrouwenhof', naar de religieuze
orde die het landgoed tot de Franse tijd in bezit had. Sinds de jaren zestig
hebben land- en koetshuis echter geen woonfunctie meer maar zijn in
gebruik als kantoorruimte. In het kader van een geplande verbouwing tot
schoonheidscentrum is Buro4 gevraagd een bouwhistorisch onderzoek te
verrichten naar beide gebouwen. Hiertoe zal kort de voorgeschiedenis van
het pand ter sprake komen, gevolgd door een beschrijving en waardering
van de afzonderlijke onderdelen.
redengevende omschrijving
De redengevende omschrijving ten behoeve van de bescherming tot
Rijksmonument luidt als volgt:
"Landhuis, vroeger van het Wittevrouwenklooster te Maastricht. Uit baksteen
gebouwd aan weerszijden van een binnenplaats. Woonvleugel, XIXA, met gebroken
kap. In de gevel: geblokte lisenen en ingang en vensteromlijstingen van
Naamse steen. Inwendig schoorsteen en stucplafond 1825."
Hierbij moet worden opgemerkt dat de omschrijving gemaakt is in 1966,
toen het pand als monument werd ingeschreven. Bij een grondige verbouwing
in 1967 is genoemde schoorsteenmantel verdwenen en het stucplafond
ofwel verborgen door een verlaagd plafond ofwel verwijderd.
1
1 voorgevel van de Wittevrouwenhof
bouwhistorische verkenning | DE WITTEVROUWENHOF | SCHARN
5

6
2
3
4
2 Scharn, Franse militaire kaart uit 1748
3 Scharn, detail Tranchotkaart ca.1805
4 Scharn, kadastraalminuutkaart ca.1835
bouwhistorische verkenning | DE WITTEVROUWENHOF | SCHARN

geschiedenis
Achtergrond
De Wittevrouwenhof was vóór de negentiende eeuw in het bezit van de
Wittevrouwen, die hun eigenlijke klooster aan het Vrijthof hadden. De hof
diende eerst als winhof, later ook als buitenverblijf. Aan de hof waren grote
stukken land verbonden, die dienden als inkomstenbron voor de vrouwen.
Bij de komst van de Fransen in 1794 werd het landgoed tot nationaal
domein verklaard. In 1797 is het verkocht aan de oud-pastoor van de
St.Jacobskerk, Arnold François Roemers, voor een drietal (krankzinnige)
Witte Vrouwen. In 1825 kwam het in het bezit van notaris Gulpen, die het
door architect J.N. Bovi liet verbouwen tot landhuis voor zijn dochter. Zij
was getrouwd met Leopold Joseph Duquesne en het echtpaar leidde een
welvarend bestaan. Vermoedelijk is bij de verbouwing rond 1825 de huidige
vormgeving van de buitengevels en het koetshuis tot stand gekomen.
Nadat het overlijden van de laatste Duquesne die het landgoed bewoonde,
worden de landerijen verkocht en het huis verhuurd. In 1967 komt het
pand in het bezit van Handelsonderneming MOSAM, importeur van
industriegrondstoffen. Het landhuis en koetshuis worden ingrijpend gerenoveerd
tot kantoorruimte. 1 De naam van de nabijgelegen wijk
'Wittevrouwenveld' verwijst heden ten dage nog steeds naar de daar gelegen
landerijen in het bezit van de Wittevrouwen.
Historische kaarten
1748
Op een Franse, militaire kaart uit 1748 is de Wittevrouwenhof afgebeeld
als een aantal gebouwen die een vierkante binnenhof omringen. Aan de
westzijde is een L-vormig gebouw, aan de oostzijde twee kleinere gebouwen
op rechthoekig grondplan.
Ca. 1805
Op de Tranchotkaart uit het begin van de negentiende eeuw is de hof aangegeven
als een carrévormig complex, met vier vleugels rondom een vierkante
binnenhof. Tussen 1748 en 1800 hebben dus nog diverse aanbouwen
plaats gevonden, die de losse gebouwen tot een volledige hof hebben
verbonden.
Kadastraalminuutkaart ca. 1835
Op de eerste kadastrale kaart van het gebied staan het landhuis en het
koetshuis afgebeeld in de huidige vorm, dat wil zeggen twee rechthoekige
bouwvolumes parallel aan elkaar. Aan de noordoostzijde van het koetshuis
is een smal aanbouwtje te zien, dat nu niet meer aanwezig is.
1 De Maasgouw, 1880, p.371, Hees, 1979, p.152-154, Marres, Van Agt, 1972, p.229
bouwhistorische verkenning | DE WITTEVROUWENHOF | SCHARN
7

8
5
6
bouwhistorische verkenning | DE WITTEVROUWENHOF | SCHARN
5 Luchtfoto van het landhuis en
koetshuis ca.1920
6 Voorgevel van het landhuis in 1966
7 Achtergevel van het landhuis in 1966

Historische foto’s
ca.1920
Op een luchtfoto uit ca. 1920 is te zien dat het landhuis aan de achterzijde
een overkapping had boven de centrale toegang. De gevel was wit geschilderd
en in het achterste dakschild zaten twee dakkapellen en een oeuil-deboeuf
venster. De noordelijke zijgevel is blind. Het koetshuis had in de
noordelijke zijgevel een centrale deur, geflankeerd door vensters, met
daarboven een klein rond venster. In de achtergevel zijn tenminste twee
vensters zichtbaar.
1966
Op twee foto's uit 1966 zijn de voor- en achterzijde van de
Wittevrouwenhof te zien, vóór de grondige renovatie van 1967. De gevels
hebben een vroegnegentiende-eeuws uiterlijk met een witgeschilderd metselwerk,
hardstenen raamomlijstingen en T-ramen en bijpassende deuren.
De voorgevel komt sterk overeen met de huidige situatie, al waren in 1966
nog de negentiende-eeuwse kozijnen en dakkapellen aanwezig, die later
zijn vervangen. De vensters hebben aan beide zijden luiken, behalve het
meest noordelijke venster. De noordelijke zijgevel is een blinde gevel.
De achtergevel heeft een onregelmatige verdeling van de vensters. Boven
de centrale toegang is geen venster en de onderlinge afstand tussen de vensters
is met name aan de noordzijde erg ongelijk. De westelijke zijgevel
heeft twee vensters op de begane grond en één venster op de eerste verdieping,
conform de huidige situatie.
7
bouwhistorische verkenning | DE WITTEVROUWENHOF | SCHARN
9

10
8
9
8 voorgevel van het landhuis
9 achtergevel van het landhuis
bouwhistorische verkenning | DE WITTEVROUWENHOF | SCHARN

eschrijving en waardering
Exterieur Landhuis
Voorgevel - De voorgevel van het landhuis is op het westen georiënteerd
en is haaks op de Wethouder van Caldenborghlaan gelegen. De gevel is
twee bouwlagen hoog en acht vensterassen breed. De verdeling van de vensters
is echter onregelmatig. Aan de linkerzijde is één vensteras afgescheiden
met een geblokte liseen, daarna volgen gevelvakken van resp. twee,
drie en twee vensterassen breed, gescheiden door lisenen. Deze opzet is
een gevolg van de aanwezigheid van een oudere kern (eerste drie vensterassen),
die in de vroege negentiende eeuw zo symmetrisch mogelijk naar
het zuiden is verlengd. De gevel is ontpleisterd.
Op de begane grond zijn tuindeuren in de vijfde en achtste as. Onder de
eerste drie vensters van de begane grond zijn kelderlichten. De venster- en
deuropeningen zijn omgeven met omlijstingen in (geschilderde) Naamse
steen. Op de begane grond zijn alle raamkozijnen (recentelijk) vervangen
in kunststof, op de eerste verdieping zijn ze van hout, maar dateren vermoedelijk
van de verbouwing in 1967. De gevel wordt afgesloten met een
houten gootlijst. In het dakschild zijn drie dakkapellen (1967), symmetrisch
verdeeld over de gevel.
Waardering - De voorgevel is van hoge architectonische waarde, vanwege
de achttiende-eeuwse opzet, die vrij gaaf is bewaard. De kunststof kozijnen
op de begane grond doen afbreuk aan de uitstraling van de gevel. De dakkapellen
refereren qua vorm aan oudere dakkapellen op dezelfde plek.
Achtergevel - De achtergevel van het landhuis is aan de binnenplaats
gelegen en vertoont een asymmetrische opzet. Er zijn negen vensterassen
die (van links naar rechts) in groepen van resp. twee, drie en vier assen
zijn verdeeld. Op de begane grond is een centrale entree, geflankeerd door
hoge vensters en een secundaire toegang in de meest rechtse vensteras.
Boven de entree en de vensters zijn hardstenen, moderne sculpturen aangebracht.
De meeste vensteropeningen zijn origineel (achttiende-eeuws),
behalve het middelste venster van de eerste verdieping, en de twee vensters
in de derde vensteras van rechts. De centrale deur op de begane grond was
vóór 1967 een vensteropening, de hoge vensters ernaast waren deuropeningen.
Alle kozijnen zijn vervangen in 1967. In het dakschild is een centraal
venster, een z.g. oeil-de-boeuf. Oorspronkelijk zat een soortgelijk
venster één vensteras naar rechts en dit was geflankeerd door twee dakkapellen,
die in 1967 verwijderd zijn.
Waardering - De achtergevel van het landhuis heeft een redelijk hoge
architectonische waarde, vanwege de vroegnegentiende-eeuwse vormgeving
die nog grotendeels bewaard is gebleven. De toegevoegde vensters uit
1967 zijn weliswaar niet origineel, maar verstoren de gevel niet. De gevel
heeft zijn asymmetrische opzet min of meer behouden. De enige verstoring
van het karakter zijn de glazen deuren bij de centrale entree; oorspronkelijk
waren deze openingen niet transparant, maar gevuld met
kozijnprofielen.
bouwhistorische verkenning | DE WITTEVROUWENHOF | SCHARN
11

12
10
10 de zuidelijke zijgevel
bouwhistorische verkenning | DE WITTEVROUWENHOF | SCHARN

Zijgevels - De noordelijke zijgevel is een topgevel, bekroond met een
schoorsteen (momenteel niet meer in functie). Op de begane grond en eerste
verdieping zijn in 1967 en later vensteropeningen aangebracht; per
bouwlaag één hoog venster en drie kleine venstertjes. In de top van de
gevel is een oeil-de-boeuf, met achttiende-eeuwse vormgeving, maar daterend
uit 1967. Oorspronkelijk was de gevel een blinde gevel.
De zuidelijke zijgevel heeft drie vensters; twee op de begane grond en één
op de eerste verdieping. Deze vensteropeningen waren vóór 1967 ook al
aanwezig, maar zijn vermoedelijk niet origineel. Het venster op de eerste
verdieping is namelijk loodrecht onder de schoorsteen gepositioneerd en
zit dus op de plek van een (verwijderd) rookkanaal. De huidige raamkozijnen
dateren uit 1967.
Waardering - De noordelijke zijgevel is bij de renovatie van 1967 zwaar
aangepakt, het gesloten karakter van deze gevel is hierbij volledig verloren
gegaan. De vensters zijn functioneel gepositioneerd, afgestemd op interne
veranderingen, waardoor de indeling van de gevel weinig architectonische
waarde heeft.
De zuidelijke zijgevel heeft nog dezelfde indeling als vóór 1967 en hoewel
deze niet origineel is, heeft deze wel een redelijke kwaliteit.
bouwhistorische verkenning | DE WITTEVROUWENHOF | SCHARN
13

14
11 12
13
11 hoofdkelder richting noorden
12 hoofdkelder richting zuiden
13 dichtgezette doorgang in hoofdkelder
14 doorkijk naar dwarskelder
bouwhistorische verkenning | DE WITTEVROUWENHOF | SCHARN
14

Interieur landhuis
Kelder - Het landhuis is aan de noordwestzijde onderkelderd. De kelder
bestaat uit twee delen; een langgerekte hoofdkelder tegen de voorgevel en
een smalle dwarskelder aan de zuidoostzijde hiervan, eindigend tegen de
achtergevel. De hoofdkelder heeft een gedrukt, mergelstenen tongewelf en
mergelstenen wanden. De (oorspronkelijke) toegang is aan de oostzijde,
via een luik in de begane grondvloer. De toegangstrap heeft een mergelstenen
kern, maar de treden zijn aangevuld met baksteen en stukken
hardsteen. Ten westen van deze trap is een mergelstenen steekgewelf in de
oostmuur, dat eindigt tegen een muurnis, die dichtgezet is in baksteen.
Hiernaast is een secundaire muur onder het tongewelf aangebracht. Aan
de andere zijde van deze muur is wederom een steekgewelf, met de doorgang
naar de dwarskelder. Boven de doorgang is een houten lateibalk. De
westmuur van de hoofdkelder is deels opgebouwd in mergel, maar heeft
ook delen in handgevormde en machinale baksteen. In het mergelstenen
deel is een bakstenen ontlastingsboog aangebracht. Vermoedelijk was de
kelder oorspronkelijk dieper ( ca. 1,5m ) en is de oostwand later naar voren
verplaatst. Bij de voorgevel zijn drie kelderlichten, waarvan het derde deels
achter de zuidelijke zijmuur verdwijnt.
De dwarskelder heeft eveneens een mergelstenen tongewelf en mergelstenen
wanden. Bij de achtergevel is de wand in baksteen vervangen. Bij de
toegang vanaf de hoofdkelder is aan de linkerzijde een bakstenen muurkast
met gemetselde rondboog, waarvan de houten legplank is verdwenen.
Daarachter is een mergelstenen inbouw, met kleine nis, vermoedelijk aangebracht
ter ondersteuning van een bovengelegen muur. In de kelder zijn
links en rechts (wijn-) rekken aangebracht in baksteen en iets uit het
midden van de kelder is in de twintigste eeuw een ondersteuningsmuur in
betonsteen gebouwd.
Waardering - De kelders van het landhuis zijn van hoge bouwhistorische
waarde. Ze zijn de enige duidelijke restanten van een oudere kern van het
landhuis, die mogelijk nog teruggaat tot de late middeleeuwen. De kelders
verkeren in een vrij gave staat, op enige kleine, latere aanpassingen na.
bouwhistorische verkenning | DE WITTEVROUWENHOF | SCHARN
15

16
15 16
17 18
15 begane grond schouw in de zuidelijke kamer (XX)
16 begane grond, trap
17 begane grond, entreehal
18 eerste verdieping, vide en stucplafond
bouwhistorische verkenning | DE WITTEVROUWENHOF | SCHARN

Begane grond - De begane grond heeft van oudsher een indeling in drie
delen, gescheiden door twee dikke, interne muren. De twee meest noordelijke
delen hebben een scheiding in vóór en achter door een dikke scheidingsmuur
in het midden van de diepte van het pand. Het zuidelijkste deel
is één grote kamer van voor- tot achtergevel. Aan de noordzijde bevindt
zich een oudere kern, die alleen aan de positie van de noordelijkste interne
muur af te lezen is. In de voorste helft hiervan bevindt zich de toegang
tot de kelder. De achterste helft is in 1967 opnieuw ingedeeld, o.a. met toiletruimten
en een trappenhuis. Dit trappenhuis bestaat uit een staalconstructie
met treden en armleuningen van hardhout en verkeerd in een
goede staat. In het middelste deel van de begane grond is aan de achterzijde
de toegangshal, met een fraaie vloer- en wandbekleding van witte marmer
met zwarte strepen. Details, zoals de wandlampen, dateren eveneens
uit 1967. De grote kamer in het zuidelijke deel is in 1967 van een nieuwe
aankleding voorzien in een traditionalistische stijl. Er is een schouw tegen
de zuidwand met een robuuste houten omtimmering, getorste, houten zuilen,
beschilderde haardtegels en een gietijzeren kachel (alles XXB). In
deze kamer was tot 1967 een stucplafond aanwezig, maar dit is ofwel verwijderd,
of gaat schuil achter een verlaagd plafond.
Volgens de bestektekeningen uit 1967 zijn de moerbalken van balklagen
boven de begane grond nog grotendeels aanwezig. De kinderbinten zijn
waarschijnlijk allemaal vervangen.
Waardering - De oude indeling in twee helften en drie delen is van
belang omdat deze duidelijk de oude kern en toegevoegde delen laat zien.
De latere interne verdelingen zijn van indifferente waarde. De nog aanwezige
moerbalken zijn van hoge bouwhistorische waarde. Er zijn geen historische
afwerkingen van vóór 1967 bewaard gebleven. De interieurelementen
uit 1967 zoals de marmeren aankleding van de hal, de trap, en de
wandlampen zijn van een hoge esthetische kwaliteit en verkeren nog in
een goede staat.
Eerste verdieping - Op de eerste verdieping is eveneens een indeling in
drie delen en twee helften. Overige invullingen zijn secundaire wanden uit
1967. Het interieur stamt uit 1967. In het middelste deel is een vide boven
de toegangshal, met een stalen balustrade met houten armleuning. Het
plafond boven de hal is voorzien van een modern vormgegeven stucrozet,
die qua vorm refereert aan de wandlampen op de begane grond.
Ook op deze verdieping zijn, volgens de bestektekeningen uit 1967, de
oude moerbalken van de balklagen nog aanwezig. De kinderbinten zijn
vervangen.
Waardering - Op de eerste verdieping is de indeling in drieën en twee
helften van belang als referentie naar de oude, gegroeide situatie. De nog
aanwezige moerbalklagen zijn van hoge bouwhistorische waarde. Er zijn
geen bijzondere historische interieurafwerkingen, behalve de recente
afwerkingen zoals de trap en de balustrade. Deze hebben een hoge esthetische
kwaliteit.
bouwhistorische verkenning | DE WITTEVROUWENHOF | SCHARN
17

18
19 20
21
19 kap richting zuiden
20 kapspant (XIXa)
21 kap richting noorden
bouwhistorische verkenning | DE WITTEVROUWENHOF | SCHARN

Kapconstructie - Het landhuis heeft een mansardedak, gedragen door
een drietal eikenhouten, achttiende-eeuwse spanten. Deze bestaan uit een
paar schuine spantbenen met korbelen, waarop een dekbalk is gelegd. Op
de dekbalk staat een nokstijl, die de nok ondersteunt, met aan twee zijden
een schuine nokschoor. De nokschoren worden ieder op hun beurt ondersteund
door een kleinere, schuine stijl. Een groot aantal van de gebruikte
balken zijn hergebruikt uit oudere constructies, getuige onfunctionele
pengaten. Op de uiteinden van de dekbalk zijn de eerste gordingen gelegd,
de tweede gordingen zijn met een klos op de nokschoren gelegd. Tussen
deze eiken gordingen zijn bij de laatste dakrenovatie nog twee grenen gordingen
aangebracht om het dakvlak iets omhoog te brengen. Bij deze renovatie
zijn de oude daksporen verzameld en opnieuw geplaatst bij het
onderste dakschild aan weerszijden. De bovenste twee dakschilden zijn
voorzien van nieuwe (grenen) daksporen en het dakbeschot is eveneens
met grenenhouten planken vervangen. De spanten zijn voorzien van
gekraste telmerken en dragen aan de voorzijde het telmerk '/' (1) en aan de
achterzijde het telmerk '//' (2) met oplopend geen, één of twee gekraste
gaatjes. Tegen de zuidelijke zijgevel is een rookkanaal, dat niet meer in
functie is.
Waardering - Van hoge bouwhistorische waarde zijn de gave achttiendeeeuwse
onderdelen van de kap; de eikenhouten spanten, gordingbalken en
daksporen van de onderste dakschilden. Het vervangen dakbeschot en de
toegevoegde sporen hebben geen historische waarde, maar refereren wel
aan de oude situatie.
bouwhistorische verkenning | DE WITTEVROUWENHOF | SCHARN
19

20
22
23
24 25
bouwhistorische verkenning | DE WITTEVROUWENHOF | SCHARN
22 voorgevel koetshuis
23 noordelijke zijgevel koetshuis
24 zuidelijke zijgevel koetshuis
25 zuidelijke zijgevel, dichtgezet venster

Exterieur koetshuis
Voorgevel - De voorgevel van het koetshuis, aan de binnenplaats, is één
bouwlaag hoog. Aan de oostzijde zijn twee deuropeningen en twee maal
twee vensters, aan de westzijde is een koetspoort geflankeerd door twee
vensters. De vensters en deuren hebben omlijstingen in hardsteen. Boven
de tweede deur en de koetspoort zijn twee kapellen met laaddeuren, die
oudere kapellen op die plek vervangen. De gevel is ontpleisterd.
Waardering - De indeling van de gevel dateert van vóór 1967 en komt
waarschijnlijk overeen met het ontwerp uit 1825, waardoor deze historisch
waardevol is. De ramen, deuren en poort zijn van recentere datum en hebben
geen bouwhistorische waarde. De laadluiken zijn vernieuwd, maar verwijzen
wel naar de oude toestand.
Zijgevels - De noordelijke zijgevel is een topgevel met vlechtingen. Op de
begane grond zijn drie vensters met hardstenen omlijstingen, waarvan de
middelste tot 1967 een deuropening was. Boven de omlijstingen zijn
(oudere?) gemetselde ontlastingsbogen van de vensters zichtbaar. In de
geveltop is een centrale oculus, met links en rechts daarvan een vierkant
venster met hardstenen omlijstingen. Deze vensters zijn in 1967 toegevoegd.
De zuidelijke zijgevel is een blinde gevel, op een venster in de geveltop na.
Op de begane grond is een dichtgezet, vierkant venster. De zuidelijke zijgevel
is niet gewijzigd in 1967 en dus nog in vroegnegentiende-eeuwse
staat. De gevel heeft een gesloten karakter.
Waardering - De gevelindeling van de noordelijke zijgevel is deels origineel,
met uitzondering van de vierkante vensters in de geveltop, en heeft
daarom een positieve monumentwaarde. De zuidelijke zijgevel is in originele
staat en daarom van waarde.
bouwhistorische verkenning | DE WITTEVROUWENHOF | SCHARN
21

22
26
26 zuidelijk deel koetshuis, boogopeningen
bouwhistorische verkenning | DE WITTEVROUWENHOF | SCHARN

Interieur koetshuis
Begane grond - De begane grond van het koetshuis is opgedeeld in een
aantal ruimtes, verdeeld over een noordelijk, zuidelijk en middendeel. In
het noordelijke deel is een viertal kantoorruimtes, qua indeling daterend
van de laatste grote renovatie. In het middendeel van het koetshuis, achter
de tweede deur, is een open ruimte, in twee delen verdeeld door een dunne
muur, opengewerkt met twee boogopeningen. Deze zijn tot stand gekomen
bij de laatste verbouwing (zie bouwtekeningen 1967) en hebben zover
bekend geen historische achtergrond. Deze bogen zijn ook aangebracht in
de scheidingsmuur tussen het middendeel en het zuidelijke deel en in een
scheidingswand in het zuidelijke deel. Het zuidelijke deel is daardoor één
open ruimte die - door het ontbreken van de zoldervloerplanken - doorloopt
tot in het dak. De balklaag van de zoldervloer is nog wel aanwezig en
bestaat uit een drietal zware eiken balken in de lengterichting, die de spanten
ondersteunen. In het midden van de ruimte worden de balken
gesteund door de muur met de poortopeningen, maar door het aanbrengen
van de openingen in 1967 is deze muur constructief aangetast. In de
achtergevel van deze ruimte zijn drie dichtgezette vensteropeningen zichtbaar.
Waardering - De indeling van het noordelijke deel van de begane grond
dateert grotendeels uit 1967 en heeft daarom weinig historische waarde.
De muren met de opengewerkte poorten in het middendeel en zuidelijke
deel zijn van oudere oorsprong, maar verzwakt door de openingen en daarom
slechts van positieve waarde. De muren dienden ooit ter ondersteuning
van de balklagen. De poortopeningen zelf zijn van recente datum en daarom
niet van historische waarde.
bouwhistorische verkenning | DE WITTEVROUWENHOF | SCHARN
23

24
27
28 29
27 kapspant koetshuis
28 kap koetshuis richting zuiden
29 interne topgevel koetshuis richting noorden
bouwhistorische verkenning | DE WITTEVROUWENHOF | SCHARN

Kapconstructie - Het dak van het koetshuis wordt gedragen door de centrale
topgevel en de drie spanten aan weerszijden daarvan. De spanten aan
de noordzijde zijn begin negentiende eeuw samengesteld, uit oudere balken.
Ze bestaan uit schuine spantbenen met een voetschoor, waarop de
dekbalk gelegd is. Op de dekbalk staat een nokstijl, met twee schuine nokschoren,
die weer apart gesteund worden door een stijltje dat op de dekbalk
rust. De nokstijl wordt extra ondersteund door een stijl onder de dekbalk.
De nokgording is in grenen vervangen en er zijn nieuwe gordingen in grenen
toegevoegd. De spanten zijn voorzien van latere (twintigste-eeuwse)
toevoegingen, vanwege een ophoging van het dakvlak. De muurplaten zijn
verdwenen, aan de achterzijde is de borstwering iets verhoogd.
Ten zuiden van de interne topgevel is slechts één origineel spant bewaard
gebleven. Aan weerszijden van dit spant is een nieuw grenen spant aangebracht.
Ook hier zijn de gordingen en nokbalk in grenen vervangen.
In de topgevel zijn in 1967 twee rondbogen aangebracht, waarvan de
westelijke recent is dichtgezet en de oostelijke een deuropening heeft.
Waardering - De originele spanten zijn van hoge monumentale waarde,
de latere toevoegingen in grenen hebben geen historische waarde en zijn
op sommige plekken zelfs storend. De toegevoegde spanten zijn van lage
waarde en dus vervangbaar. De topgevel heeft waarde als scheidend element
binnen het koetshuis maar is al aangetast door de openingen op de
begane grond en eerste verdieping.
bouwhistorische verkenning | DE WITTEVROUWENHOF | SCHARN
25

26
bouwhistorische verkenning | DE WITTEVROUWENHOF | SCHARN
conclusie bouwgeschiedenis
Oudste kern (ca. XV-XVI)
Het landhuis van de Wittevrouwenhof heeft een oude kern, die vermoedelijk
teruggaat tot de late middeleeuwen. Het belangrijkste relict hiervan is
de mergelstenen kelder. De driedeling op de begane grond en de afwijkende
richting van de balklagen laten zien dat het bestaande gebouw in fases
tot stand is gekomen, met het meest oostelijke deel (boven de kelder) als
oudste. Omdat de balklagen niet in het zicht waren tijdens het onderzoek
is verdere informatie over de bouwfasen binnen het landhuis niet voorhanden.
Volgens de Tranchotkaart was de hof begin negentiende eeuw groter
dan nu en had deze een carrévorm. Mogelijk zijn hiervan nog resten in
de bodem aanwezig.
Ca. 1825
Bij de grote modernisering van rond 1825 is een aantal gebouwen van de
hof afgebroken. Het is mogelijk dat dit slechts schuur- of stalgebouwen
betroffen of vleugels in vakwerk. Van de westelijke vleugel, het huidige
landhuis, werd zo goed en zo kwaad mogelijk een voor die tijd modern
huis gemaakt, vooral door de gevels opnieuw vorm te geven. Hoewel de
vensters in voor- en achtergevel gestandaardiseerd werden, bleef de gefaseerde
bouwgeschiedenis van het huis zichtbaar door de onregelmatige
vensterasverdeling, met name in de achtergevel.
De oostelijke vleugel werd verbouwd tot koetshuis, het is niet duidelijk of
de vleugel hiervoor opnieuw werd opgebouwd of dat een bestaand gebouw
werd aangepast. Het landhuis en het koetshuis kregen beide een nieuwe
kapconstructie, deels bestaand uit hergebruikt eikenhout.
1967
In 1967 werden landhuis en koetshuis ingrijpend gerenoveerd. Alle ramen
en deuren werden vervangen en in de achtergevel van het landhuis werden
zelfs drie vensters toegevoegd. De oude dakkapellen werden vervangen, en
aan de achterzijde van het landhuis zelfs verwijderd. De interne indeling
van beide gebouwen werd veranderd, vrijwel alle historische afwerkingen
werden verwijderd of weggewerkt, ondermeer door systeemplafonds. Het
landhuis kreeg een representatieve hal met een moderne inrichting en de
balklaag van de eerste verdieping werd hier doorbroken ten behoeve van
een vide. De kaponderdelen werden opnieuw gerangschikt en de kaphellingen
iets aangepast. Hiervoor werden, waar nodig, nieuwe gordingen en
sporen toegevoegd.
Interne wanden van het koetshuis, die ter ondersteuning van de langsgeplaatste
moerbalken waren gebouwd, werden opengewerkt met poortopeningen,
vermoedelijk om beter met voertuigen te kunnen manoeuvreren.

conclusie waardering
De Wittevrouwenhof heeft een redelijk hoge architectuurhistorische
waarde, vanwege de vroegnegentiende-eeuwse, luxueuze vormgeving van
het landhuis en het koetshuis, die in redelijke mate bewaard is gebleven,
ondanks de toevoeging van vensteropeningen in 1967.
De bouwhistorische waarde van het landhuis is hoog. Het pand heeft een
gefaseerde bouwgeschiedenis, vermoedelijk vanaf de late middeleeuwen
tot op heden. Belangrijke elementen die bijdragen aan deze waarde zijn: de
kelder, de delende muren en de balklagen op de begane grond en eerste
verdieping en de originele kaponderdelen. Qua interieurafwerkingen is er
weinig bewaard van vóór de twintigste eeuw. Hoewel de renovatie in 1967
ingrijpend was ten opzichte van de historische afwerkingen, zijn de toen
gerealiseerde afwerkingen van met name de hal en het trappenhuis van
hoge esthetische waarde en op de lange termijn van belang voor de
geschiedenis van het interieur in het algemeen.
Het koetshuis heeft een redelijk hoge bouwhistorische waarde, die met
name voorkomt uit de eiken balklaag en kapspanten. Qua indeling zijn de
interne topgevel en de ondersteunende muren van belang, maar deze zijn
qua bouwmassa reeds aangetast door het inbreken van de poorten in 1967.
Samen met de tuinaanleg zijn landhuis en koetshuis sterk beeldbepalend
voor de hoek van de Wethouder van Caldenborghlaan en de Vrijheidslaan.
Samen met een paar andere panden in de omgeving vormt de
Wittevrouwenhof het restant van de oudste bebouwing van Scharn. De stedenbouwkundige
waarde van het complex is daarom hoog en verdient aandacht
bij planvorming.
De monumentale waarden van de gebouwen zijn aangegeven op de volgende
kaarten. Hierbij is gebruikt gemaakt van een klassering in 'hoge
monumentale waarde', waarvan behoud noodzakelijk is, 'positieve monumentale
waarde', waarvan behoud wenselijk is en tenslotte 'indifferente
monumentale waarde', waarvan vervanging of verwijdering vanuit monumentaal
opzicht geen bezwaar is.
bouwhistorische verkenning | DE WITTEVROUWENHOF | SCHARN
27

28
30 1
31
32
33
30 Landhuis, monumentale waardenkaart kelder
31 Landhuis, monumentale waardenkaart begane grond
32 Landhuis, monumentale waardenkaart eerste verdieping
33 Landhuis, monumentale waardenkaart kap
bouwhistorische verkenning | DE WITTEVROUWENHOF | SCHARN
1
Waardering
hoge monumentale waarde,
positieve monumentale waarde,
lage of indifferente monumentale waarde

34
35
34 Koetshuis, monumentale waardenkaart begane grond
35 Koetshuis, monumentale waardenkaart kap
Waardering
hoge monumentale waarde,
positieve monumentale waarde,
lage of indifferente monumentale waarde
bouwhistorische verkenning | DE WITTEVROUWENHOF | SCHARN
29

30
beeldverantwoording
Buro4 1,8-35
HVN architecten bna 5
Müller-Miny 1967 3
Rijksarchief Limburg 6,7
Van Ermen 1985 2
bouwhistorische verkenning | DE WITTEVROUWENHOF | SCHARN
bronnen
Literatuur
De Maasgouw, 1880, p.371
Marres, Van Agt, Nederlandse Monumenten van Geschiedenis en Kunst;
Zuid-Limburg uitgezonderd Maastricht, Arnhem 1972
Müller-Miny, Kartenaufnahme der Rheinlande durch Tranchot und von
Müffling, 1803-1820, Keulen 1967-1971
Van Bermen, Limburg in prent en kaart; historisch cartografisch overzicht van
Belgisch en Nederlands Limburg, Weesp 1985
Van Hees, Maastrichtse Monumententaal, Maasbree 1979
HamersVoorveltNijssen architecten bna
Bouwtekeningen verbouwing 1967
(architecten- en ingenieursbureau de Wit en van Pelt, Maastricht)
Bouwtekeningen bestaande toestand
Rijksarchief Limburg
Fotocollectie, negatiefnrs. 08578, 08579, 08620
www.dewoonomgeving.nl
kadastraalminuutkaart ca. 1835