Twee Haarlemse parels uit de Franse tijd - if then is now

ThemaTijdschrift
26
Twee Haarlemse parels
uit de Franse tijd
Haarlem heeft twee bijzondere huizen uit de Franse tijd die een zeld-
zaam inkijkje geven in het wonen van de Hollandse elite ten tijde
van de Bataafse Republiek en het Koninkrijk Holland. Huis Barnaart
(1803-1807) en het Hodshon Huis, uit 1794, zijn twee gaaf bewaarde
parels. DOOR NIEK SMIT
Haarlem, 27 april 1807, in de
avond. Het moet een prachtig
gezicht zijn geweest toen Lodewijk
Napoleon, koning van Holland en
broer van de Franse keizer, in een koets
met toortslicht arriveerde bij het nieuwe
huis van Willem Philip Barnaart (1781-
1851), commandant van de Haarlemse
burgerwacht. Voor de gelegenheid was
de gevel van het huis door lampionnen
in de bomen verlicht. In de ontvangstvertrekken,
gedecoreerd in Empire-stijl
volgens de allerlaatste mode in de meest
afwisselende materialen en kleuren, ontvingen
de 25-jarige gastheer en zijn nog
jongere echtgenote hun belangrijke gast.
De koning bezocht Haarlem en logeerde
voor de gelegenheid in een van de meest
voorname huizen van de stad.
Huis Barnaart aan de Nieuwe Gracht in
Haarlem, gebouwd in 1803-1807, vormt
samen met het tien jaar oudere Hodshon
Huis aan het Spaarne een uitzonderlijk
bezit voor Vereniging Hendrick
de Keyser, de landelijk
werkende organisatie die
zich inzet voor het behoud
van historische huizen. Beide
huizen zijn gaaf bewaarde
pareltjes uit de Franse tijd
en geven ons een zeldzaam
inkijkje in het wonen van de
Hollandse elite ten tijde van
de Bataafse Republiek en het
Koninkrijk Holland. De twee
huizen geven ook een goed
beeld van de ontwikkelingen
in de interieurmode in deze tijd. Beide
huizen werden ontworpen door Abraham
van der Hart (1747-1820), de stadsbouwmeester
van Amsterdam en de meest
vooraanstaande architect in Holland
aan het eind van de 18 e eeuw. Van der
Hart had een praktische achtergrond en
stamde uit een familie van timmerlieden
en metselaars. Uit zijn boekenbezit weten
we dat hij zeer goed op de hoogte was
van de laatste internationale architectuurontwikkelingen.
In zijn interieurs zijn
Italiaanse, Franse en Engelse invloeden
aan te wijzen. Bekende gebouwen van
zijn hand in Amsterdam zijn het Maagdenhuis,
het Nieuwe Werkhuis, de Franse
Schouwburg, de Evangelisch-Lutherse
Kerk en Herengracht 502 (tegenwoordig
de ambtswoning van de Amsterdamse
burgemeester). Sinds kort weten we
dat hij betrokken was bij de bouw van
Paviljoen Welgelegen, het Haarlemse verblijf
van de schatrijke Henry Hope. Ook
De Blauwe Zaal in het Hodshon Huis
maakte hij ontwerpen voor monumenten,
decoraties en illuminaties voor feestelijke
gelegenheden.
Het huis dat Abraham van der Hart in
1794 voor Keetje Hodshon (1768-1829)
ontwierp, staat aan het begin van een
reeks particuliere opdrachten, met het
Huis Barnaart aan het eind van deze
reeks. Daardoor is een vergelijking van
de interieurs erg interessant. Keetje
Hodshon stamde uit een doopsgezinde
familie, afkomstig uit Engeland,
die rijk geworden was in de handel in
linnen. Ze was op jonge leeftijd wees
geworden en erfgenaam van een enorm
vermogen. Op 22-jarige leeftijd gaf ze
Abraham van der Hart de opdracht een
groot huis in de bocht van het Spaarne
te bouwen, tegenover Teylers Museum,
de meest prestigieuze locatie in de stad.
Ze zal in contact zijn gekomen met de
architect via haar voogd Willem Philip
Kops, die kort daarvoor zijn huis door
Van der Hart had laten verbouwen.
Het is moeilijk voor te stellen dat de
jonge Keetje de opdracht voor de bouw
van haar stadspaleisje gaf midden in
de rumoerige situatie van de Bataafse
Omwenteling. De jaren van de bouw
vallen er precies mee samen en een
wijziging in het ontwerp kan er mee in
verband worden gebracht. De eerste
ontwerptekeningen laten
een classicistisch huis zien,
met een fronton waarin een
groot familiewapen was
bedacht. Dit maakte in het
uitgevoerde ontwerp plaats
voor een beeldengroep
van de Hollandse Maagd,
afgebeeld als Minerva, een
vrouw met een pijlenbundel
en een vrouw met een hoorn
des overvloeds. Wijsheid,
eenheid en voorspoed van
de Hollandse Republiek is de

Links het Hodshon huis in 1799. Op de voorgrond enkele platbodems waarop soldaten te zien zijn. ‘Gezigt der schepen met gekwetsten in het Spaarne.’ Volgens de verhalen zou
Keetje Hodshon gezorgd hebben dat de soldaten te eten kregen (Noord-Hollands Archief)
boodschap die niemand in deze tijd zal
zijn ontgaan.
Achter een strenge gevel schuilt een
huis met een doordacht circulatieplan.
De woonvertrekken, representatieve
kamers en dienstvertrekken zijn
hiërarchisch gegroepeerd. Het
personeel bleef hierdoor zo
veel mogelijk onzichtbaar.
De hoofdingang van het
huis ligt aan het Spaarne,
maar aan de achterzijde,
tussen twee zijvleugels,
is een grote cour waar
gasten per koets hun
entree konden maken. De
cour wordt afgesloten door
een muur met kantelen en
een speels vormgegeven
hek, het eerste voorbeeld
van de neogotiek in ons
land. Op de begane grond
waren de vestibule, een spreekkamertje
en een monumentaal trappenhuis
gesitueerd. Verder was deze verdieping
bestemd voor een groot aantal dienst-
Cornelia Catharina (‘Keetje’)
Hodshon, pastelportret door
C.H. Hodges (Vereniging
Hendrick de Keyser)
vertrekken, waaronder mangelkamers,
washok, keuken en bijkeuken, meidenkamer,
kamer van knecht en kok en een
tuinkamer. Keetje had maar liefst tien
inwonende personeelsleden in dienst.
Een aparte ingang gaf direct toegang tot
deze dienstvertrekken, het diensttrappenhuis,
de kelders en de
provisiekamers. De bovenste
verdieping van het
huis bevatte de woon- en
slaapvertrekken van
de vrouw des huizes,
haar gezelschapsdame,
kamenierster, gasten en
een kantoor. De dienstmeiden
sliepen op zolder,
waar ook een droogzolder
en vleeskamer waren.
Op de bel-etage zijn
naast het kabinetje van
Keetje, vier representatieve
staatsievertrekken bewaard. Deze
hebben elk een heel eigen karakter en
behoren tot de fraaiste neoclassicistische
interieurs van ons land. De naast het
trappenhuis gelegen Erkerkamer wordt
gedomineerd door het uitzicht op de
stad en het Spaarne. Oorspronkelijk was
het ingericht met een grote eettafel, 24
stoelen en een buffetkast. Het naastgelegen
ontvangstvertrek is gedecoreerd met
schilderwerk in terracotta en zwart. De
motieven zijn afgeleid van de Griekse
vaasschilderkunst. Het is een voorbeeld
van een zogenaamde ‘Etruscan Room’,
die in deze tijd in Engelse landhuizen
populair was. De Rode Zaal is voorzien
van delicaat houtsnijwerk en stucwerk
op wanden en plafond. De uiterst verfijnde
decoratieve motieven van de marmeren
schouw worden herhaald in het
hout- en stucwerk. De Blauwe Zaal of
Muzieksalon vormt het hoogtepunt van
deze serie vertrekken. De wandopbouw,
in ‘Wedgwood’ blauwe kleuren, is geleed
door pilasters met Grieks Ionische
kapitelen. Tegen de lange wand zijn
stucreliëfs aangebracht met voorstellingen
van de vier seizoenen. De enorme
afwisseling van kleuren en materialen in
het interieur en het vakmanschap van de
Napoleon in Nederland , no. 2 jrg. 1, 2011
27

ThemaTijdschrift
28
betrokken kunstenaars is voor de huidige
bezoeker nog steeds verbluffend.
Enorm fortuin
Het huis dat Abraham van der Hart voor
Willem Philip Barnaart ontwierp, heeft
een minstens zo indrukwekkend interieur.
Het werd gebouwd in de periode
1803-1808. De interieurs hebben een
zwaarder karakter en vertonen de invloed
van de Empire stijl. Willem Philip
Barnaart was familie van Keetje Hodshon
en net als zij
op jonge leeftijd
erfgenaam van
een enorm fortuin.
Barnaart stamde
uit een geslacht
van handelaren
in garen en band.
Onder Lodewijk
Napoleon werd hij
maire van Haarlem.
De gevel van
zijn huis grijpt
terug op voorbeelden uit de stijl van het
17e Details in Huis Barnaart
-eeuwse Hollands Classicisme, een
periode die men in deze tijd bewonderde
voor de burgerzin en welvaart.
Op aandringen van Barnaart kreeg het
huis een voorname dubbele bordestrap.
We zijn zeer goed op de hoogte van de
bouw van het huis omdat de bestekken
en bouwrekeningen bewaard zijn gebleven,
keurig afgetekend door de architect.
Zo weten we exact welke ambachtslieden
en leveranciers ingeschakeld werden,
hoe lang ze bezig waren en welke
kosten ze in rekening brachten. Abraham
van der Hart ontving een honorarium
van 5% over de ruwe bouwkosten.
Gedurende de bouw kwam hij vrijwel
wekelijks naar Haarlem om toezicht
over de voortgang te houden. De totale
bouwsom bedroeg ruim 396,000 gulden,
een fenomenaal bedrag in deze tijd.
De representatieve vertrekken op de
bel-etage vormen de kern van het huis,
optimaal en discreet toegankelijk voor
het personeel via een dwarsgang en door
middel van aangebouwde kleine zijvleugels
met diensttrappen. In het onderhuis
waren een spreekkamer en het kantoor
van Barnaart, met grote kluis, en de huishoudelijke
vertrekken zoals de keuken
met spoelkeuken, een ruim vertrek voor
het personeel, de kamers van de kok en
de knecht, een linnenkamer en de toegang
tot de wijn- en provisiekelders. Ook
in dit huis waren de slaapkamers voor de
familie en de gasten (met alkoven voor
losstaande bedden) op de eerste verdieping.
Hier was ook het grote boeken- en
verzamelkabinet van Barnaart. Uiterst
modern en toppunt van luxe was een
vertind koperen bad met een stenen
fornuis en koperen ketel in een van de
uitgebouwde zijvleugels. De kamers van
de meiden (met bedsteden) waren ook in
dit huis op de zolder ondergebracht. Op
de bel-etage waren de dagelijkse woonvertrekken
van de familie gesitueerd,
de eetkamer en drie uiterst representatieve
ontvangstvertrekken. Net als in het
Hodshon Huis kregen deze een sterk
individueel karakter. Ook hier was een
‘Etrurische antichambre’ met motieven uit
de klassieke Oudheid, echter in heel andere
kleuren: groen en oranje. De naast
dit vertrek gelegen ‘Gouden Salon’ is een
van de eerste vertrekken in Empire stijl
in ons land, de keizerlijke interieurstijl
die ontstond aan het hof van Napoleon
in Parijs. De zaal is overdadig voorzien
van verguldsel, goudkleurige gordijnen,
draperieën en wandbespanning. De kosten
van het vergulden ‘in verguld bruneer
goud, alles dubbel belegdt’ waren enorm.
Het vertrek kreeg een marmeren schouw,
wandtafels en spiegels en ‘Pompeïaanse’
schilderingen gemaakt door de kunstschilder
Adriaan de Lelie. Het werd gestoffeerd
en gemeubileerd door de Amsterdamse
firma Joseph Cuel, later ook
leverancier van Lodewijk Napoleon bij de
inrichting van het
Paleis op de Dam
in Amsterdam. Het
meest representatieve
vertrek van
het huis was de
Erker- of Marmer
Zaal. De wanden
werden hier voorzien
van fijn ‘stuccolustro’,imitatiemarmer.
Tijdens de
uitvoering werd de
kleur gewijzigd naar terracotta rood en
gespikkeld groen. De wanden zijn geleed
door rijke Korinthische pilasters. De
firma Lefebvre Caters & Fils uit Doornik
leverde twee prachtige kolomkachels in
Empire stijl, die er nog steeds staan. De
representatieve vertrekken op de bel-etage
van het huis konden ter gelegenheid
van grote ontvangsten aan elkaar worden
gekoppeld. Het bezoek en de logeerpartij
van koning Lodewijk Napoleon in 1807
vonden plaats tegen deze voor Holland
wel zeer voorname achtergrond. n
NIEK SMIT WERKT ALS ARCHITECTUURHISTORICUS
BIJ VERENIGING HENDRICK DE KEYSER.
Openstelling Hodshon Huis voor lezers van
Napoleon in Nederland 1811-2011
Het Hodshon Huis, Spaarne 17 in Haarlem, heeft een interieur dat een bezoek meer dan waard is. Het
huis van Keetje Hodshon is tegenwoordig zetel van de Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen.
Voor lezers van Napoleon in Nederland 1811-2011 stelt de eigenaar, Vereniging Hendrick
de Keyser, het bijzondere huis op vrijdag 20 mei open. Rondleidingen worden verzorgd om 12.00, 14.00
en 16.00 uur. De rondleiding duurt ongeveer een uur. De kosten bedragen 7,50 euro per deelnemer.
Voor leden van de Vereniging is de entree gratis. Opgave vooraf via het secretariaat van de Vereniging,
tel. 020 521 06 30 of info@hendrickdekeyser.nl.