September - Historische Kring Haaksbergen

Orgaan van de Historische Kring Haaksbergen
41e jaargang nr. 3, september 2008
Verschijnt 4x per jaar

Aold Hoksebarge
l

Redactie
REDACTIE
A. Bekkenkamp, redacteur
J.G. Hofste op Bruinink, redactiecoördinator
A. van Leeuwen, eindredacteur
G.J. Leppink, redacteur
MEDEWERKERS
J.B.M. Heerink, J.H. Kluitenberg, H. Kormelink, G.J.W. Leppink,
H.F. Mensink, Th. J. Meijerink, W. Rikkers, J.H. Scholten, A. van de Wal,
C.W.M.J. Wentink, G.P. Wes, J.A.M, van der Zanden.
REDACTIEADRES
Blekerstraat 5, 7481 JT Haaksbergen
Inhoud
INHOUD JAARGANG 41, NUMMER 3, SEPTEMBER 2008
PAGINA 3025 t/m 3044
1 VAN HET BESTUUR PAG. 3026
2 NIEUWE LEDEN PAG. 3027
3 SCHENKINGEN PAG. 3027
4 AANWINSTEN PAG. 3028
5 DAGEXCURSIE NAAR BURGSTEINFURT PAG. 3028
(verslag van een excursie)
6 NAAR AANLEIDING VAN .... PAG. 3030
7 RICHT UW BLIK OMHOOG PAG. 3030
6 GENEALOGIEËN (DEEL 14) PAG. 3031
7 RENOVATIE VAN'N AOLN KARKHOF PAG. 3032
8 DE TWENTSCHE
WOLLENSTOFFENFABRIEK N.V. PAG. 3034
9 PANCRATIUS PAG. 3038
Wisseling van de wacht
10 RICHT UW BLIK OMHOOG PAG. 3043
* inleveren van kopij voor het volgende nummer kan tot 29 oktober a.s.
3025

3026
VAN HET BESTUUR
10 juni bereikte ons het droevige bericht dat een van onze vaste medewerksters,
Janny Slottje-Jeurink, die dag na een ernstige, slopende ziekte was overleden.
Zij was jarenlang zeer actief binnen onze Kring, vooral bij de vrijdagmorgengroep.
Vrijwilligers en bestuursleden waren in groten getale aanwezig bij de herdenkingsdienst
en de plechtigheden rond de crematie. Wij wensen haar naasten veel sterkte
met het verwerken van dit verlies.
De leden van onze werkgroep Monumenten en Archeologie waren in de afgelopen
periode druk met de organisatie van de Open Monumentendag op zaterdag 13
september. Zo hebben zij o.a. een boekje samengesteld met daarin een fietsroute
langs sporen uit het verleden, langs het erfgoed uit de oudste geschiedenis. Het
fraai uitgevoerde en inhoudelijk hoogstaande boekje werd gepresenteerd op een
bijzonder passende locatie: de Harrevelder Schans. Hierbij was ook een delegatie
van de Grolsche Compagnie aanwezig. Er zijn nog enkele exemplaren van dit boekje
in het Historisch Centrum te koop voor€ 3.50. De werkgroep kan terugzien op een
geslaagde Monumentendag. Het was terecht, dat de heemkundegroep Arfgood
Buurse op die dag de Monumentenprijs 2008 kreeg uitgereikt voor haar inspanning
om, veel door eigen werkzaamheid, de oude begraafplaats aan de Alsteedseweg
in oude luister te herstellen.
Onze vereniging is lid van de Vereeniging tot beoefening van Overijsselsch Regt
en Geschiedenis (VORG). Deze vereniging herdenkt op zaterdag 20 september
het feit dat zij 150 jaar geleden is opgericht. Deze viering vindt plaats in de Grote of
Michaëlskerk te Zwolle.
Aan H.M. de Koningin wordt als Beschermvrouwe van de Vereeniging tijdens deze
bijeenkomst een vergulde penning van de VORG en het jubileumboek aangeboden.
Onze Historische Kring is uitgenodigd om zich die middag middels een stand te
presenteren. Wij voldoen graag aan dit verzoek.
De week van de geschiedenis 2008 is van 11 t/m 19 oktober. Samen met de bibliotheek
Haaksbergen en het Historisch Centrum Overijssel zullen wij een tentoonstelling
inrichten in de bibliotheek aan de Bouwmeester. Onze bijdrage zal bestaan uit
een expositie met foto's van panden die de laatste 150 jaar in verschillende stadia
rond de Markt hebben gestaan. Wij kunnen een bezoek aan deze tentoonstelling
van harte aanbevelen.
Na lang wikken en wegen is er voor ons centrum een ander kopieerapparaat aangeschaft.
Het is technisch bij de tijd en het heeft voor ons enkele praktische voordelen.
Een kostbare koop waar we jaren mee vooruit kunnen.
Er is weer druk gewerkt aan de opvolging van onze succesvolle kalender 2007-
2008. De nieuwe kalender 2009-2010 heeft op elk blad een heel mooie foto van
een markant en niet altijd algemeen bekend Haaksbergs gebouw, gezien door het
oog van onze huisfotograaf Henk Krooshof. Er zal weer een extra blad ingevoegd
worden met alle historische en architectonische informatie over de afgebeelde

objecten. U kunt al vast vóórinschrijven op deze fraaie kalender via het hier bijgevoegde
inschrijfformulier.
J.H. Scholten, voorzitter
NIEUWE LEDEN
Wij heten de volgende leden van harte welkom:
G.J. Eshuis Prof Ritzema Boslaan 5 53571 CM Utrecht
C.W. Rutgers Postbus 157 7480 AD Haaksbergen
J. van Campen Lijsterbes 29 7482 WG Haaksbergen
P. Jellema Bizetstraat 3 7482 AM Haaksbergen
E.B.G. Heinst De Akker 14 7481 GB Haaksbergen
Bawa Juridische Diensten Geukerdijk 33 7481 BX Haaksbergen
E. Meddeler-Meijerink Fazantstraat 141 7481 BJ Haaksbergen
G.M. Deggerich Ravelstraat 18 7482 TS Haaksbergen
A.B.M. Slotman Peddedijk41 7481 TV Haaksbergen
W.H.M. Slotman Hondelink 81 7482 KP Haaksbergen
H. Leussink Boompjes 4-12 7607 HG Almelo
H.G.J. Heemink Kwekerijweg 18 7481 PH Haaksbergen
B.M. Scholten Ganzenbree 1 7482 LD Haaksbergen
A.G.E. Hurks-Siemerink Boshoek 61 7681 GTVroomshoop
SCHENKINGEN
In de afgelopen periode mochten we de volgende schenkingen ontvangen, waarvoor
we de gulle gevers van harte willen bedanken.
G. Domsdorf: Verzonken energie. Het verhaal van een oliemaatschappij.
Het Saalmerink: Grote posterfoto op rol van voormalig hotel Centraal. + 40 stel kop
en schotel. G.6. Lepping: Foto's m.b.t. de Zuivelfabriek in Haaksbergen. K.van Rijn:
CD met documenten en foto's over Buurse, i.h.b. van fam.Ter Huurne (grens).
A. Leferink: Diverse archiefstukken uit de jaren 1972-1988 van o.a. Pancratius-
I.P.V.-Parochieraad-LTS-Commissie werkloosheidszaken gem. Haaksbergen.
J. ten Bruggencate: Diverse documenten, o.a. Ontstaan Ten Hoopen & Zn te
Neede-Wezenprotocol Heerlijkheid Borculo-OvereenkomstTen Hoopen en KNTU-
Verkoopcontracten-Schenkingsactes. H.ter Avest: Films over de herinrichting van
het centrum van Haaksbergen. F.M. Dilg-ten Bruggencate: Persoonlijkheden in het
Koninkrijk der Nederlanden. Fam. Westra: Schilderij van de Oostendorper watermolen
gemaakt door Jaap van Knegten.
A. Jansen: Dia's van de restauratie van de Pancratius in 1975. Mevr.D. Leppink:
3027

3028
Archief G.J. Leppink, schilder (bruikleen). Fam. van Kessel-Eijsink Geldrop:
Stafkaart omg. Haaksbergen, bijgewerkt tot 1911. H.H. Schurink: Familiekroniek
van de Roerinks van het Groot Roerink in Buurse. B. van Leeuwen: Opgraven in
Nederland.
D.O. Pruik: Geschiedenis-foto's-reclamemateriaal 1930-1996 van EHCO-KLM bedrijfskleding
Haaksb. K.van Rijn: Alfabetische index van persoons- en zaaknamen
van het markeboek Buurse. H. Kormelink: Diverse boeken.
Lourdesparochie: 50 jaar O.L.V. van Lourdesparochie te Haaksbergen 1958-2008.
AANWINSTEN (Boeken)
Vakmanschap in vuursteen.
Oude beschavingen van de Lage Landen.
Borghorster Heimatbuch.
Archeologie presenteren.
Archeologie in Nederland. De rijkdom van het bodemarchief.
Essen in zicht. Essen en plaggendekken in Nederland: Onderzoek en beleid.
DAGEXCURSIE
NAAR BURG-
STEINFURT
De excursie naar
Burgsteinfurt op 14
mei jl. was samen
met de Heimatverein
Ahausgepland, maar
door het grote aantal
aanmeldingen in
Haaksbergen gingen
we alleen. Alleen
Bernhard Heying
van de Heimatverein
was wel van de partij.
Na ruim een uur
kwamen we aan bij Een groep deelnemers tijdens de stadswandeling
café - restaurant (Foto: H.G.M. Noordink)
"Schlossmühle",
waar we op het terras genoten van een kop koffie of thee met heerlijk appelgebak.
Rond 11 uur begonnen we o.l.v. een gids aan een stadswandeling door
Burgsteinfurt.

stadswandeling
Onze goed onderlegde gids wist ons veel te vertellen over de historische ontwikkeling
van dit Westfaalse stadje, over de prachtige vakwerkhuizen van de landpoorters
en de fraaie gebouwen van de ambtenaren en medewerkers van de Graven van de
burcht Steinfurt. Onze tocht voerde ons o.m. langs het stadhuis met zijn fijnbewerkte
gevels in het middelpunt van de historische dorpskern. Ook stonden we stil bij het
Gymnasium Arnoldinum, de voormalige Hogeschool, waarin de eerste universiteit
van Westfalen gehuisvest was.
middagpauze, rondleiding en concertgalerij
Na de zeer informatieve stadswandeling hadden we tot 14.30 uur de gelegenheid
een hapje te eten en wat bij te komen van de toch wel vermoeiende informatietour
onder de brandende zon.
Daarna volgde de
rondleiding door
het Slot. Wat een
rijke historie heeft
deze prachtige
burcht. En aan de
buitenkant was
goed te zien, dat
de diverse bewoners
gedurende
de vele eeuwen
door bouwkundige
aanpassingen en
restauraties hun
eigen stempel hebben
gezet op hun
onderkomen. Een groep deelnemers tijdens de lezing in "Bagno Konzertgalerie"
Om half vier werd (Foto: H.G.M. Noordink)
er koffie/thee pauze
gehouden in het Bagnorestaurant, waarna we rond de klok van vijf vertrokken
naar de concertgalerij. Dit is een gebouw in het Bagnopark dat na een periode van
groot verval op een schitterende manier is gerestaureerd. We kregen via een zeer
bevlogen uitleg van onze gids een goede indruk van de boeiende geschiedenis rond
dit cultuurpaleis, gebouwd naar het voorbeeld van de slotgalerij "Grand Trianon" in
Versailles.
Volgens schema vertrokken we rond 18.00 uur via de kortste weg richting
Haaksbergen, zondoorstoofd en vermoeid, maar voldaan en verrijkt met vele prachtige
indrukken van dit karakteristieke stadje aan de Aa.
Harry Mensink
f
3029

3030
NAAR AANLEIDING VAN
In de onlangs gehouden bestuursvergadering is zoals gewoonlijk de laatste uitgave
van Aold Hoksebarge aan de orde geweest. Alom in de vergadering was er waardering
voor de inhoud van deze mei-uitgave.
Het artikel over het jubileum van de Lourdesparochie kreeg uiteraard ook de nodige
aandacht. Het bestuur vindt, dat de laatste zin van dat artikel daar niet behoort te
staan. Het is niet aan ons als Historische Kring Haaksbergen een mening te geven
over deze aangelegenheid. Dat ligt niet op haar pad en zij vindt dat ook niet terug in
de doelstelling zoals verwoord in haar statuten.
De redactie van A. H. heeft een mandaat gekregen, maar het bestuur blijft verantwoordelijk.
Daarom neemt ze afstand van het een en ander, maar hoopt samen met de redactie
op nog zeer veel interessante uitgaven van Aold Hoksebarge.
Het Bestuur
In het artikel: Hotel-café-restaurant "Centraal" staat op bladzijde 2970:1980 Verkoop
en sloop van "Centraal".
De afbraak begon in november 1989.
RICHT UW BLIK OMHOOG
Weet u waar zich deze gevel
bevindt met in een nis dit Mariabeeld?
Voor de oplossing zie pagina 3043

GENEALOGIEËN (deel 14)
Monchy. "Je suis Monchy. Vier eeuwen familiegeschiedenis. De Monchy."
112 pag. dubbelzijdig gedrukt. Formaat A4, gebonden. Uitg. 2003 door Stichting
Familiefonds De Monchy. Tekst: Verhoog & Warmerdam, Noordwijk - Schrijver:
Jeroen Verhoog. Een prima met kleuren verzorgd boek voorzien van diverse foto's.
Lezend in dit boek komt men eerst tot de gedachte dat dit boek thuis hoort in grote
Nederlandse bibliotheken. "Je suis Monchy" is echter franstalig en betekent vrij vertaald
"Ik ben een Monchy". De stamvader, René de Monchy, leeft dan ook ca. 400
jaar geleden in Frankrijk. Zo rond het jaar 1600 zwerven vele nazaten uit naar de
Nederlanden waar zeer velen van hen zeer belangrijke posities bekleden, te veel
om hier allemaal te noemen. Vaak komen voor: Legeraanvoerder, burgemeester,
fabrieksdirecteur, arts, oprichter van zeer grote fabrieken, enz. Ook zwerven velen
uit naar verre landen, vooral Nederlands-lndië en Brazilië.
Zo rond 1900 vinden we vele De Monchy's in de industrie in Twente, waarna de
dochters vaak trouwen met bekende Twentse industriëlen.
Dat dit boek ook thuishoort in ons historisch centrum is te verklaren, omdat Dorothea
Maria de Monchy (roepnaam Dora) in 1957 trouwt met Derk Ludwig Jordaan (roepnaam
Loed), telg uit de bekende familie van Haaksbergse textielfabrikanten. Later is
Derk Ludwig directeur van de handelsonderneming Ross Diamond.
Morsink
"Nakomelingen van Hobbenschot / Morsink uit Haaksbergen, Markelo en Goor."
78 pag.dubbelzijdig gedrukt. Formaat A5, geniet. Uitgave 2002 .
Schrijver: A.B.M, ter Horst te Goor.
Berend Hobbenschot wonende te Eppenzolder (Haaksbergen), overleden vóór
21 okt. 1718, is de eerst genoemde persoon met nageslacht. Hij trouwde op
Pinkstermaandag in 1667 met Jenneke Hoekers. Uit dit echtpaar werden 6 kinderen
geboren met de achternaam Hoekers, waarvan de oudste Jan Hoekers.
Kinderen van broers van Berend Hobbenschot en hun echtgenoten krijgen daarna
gedurende een aantal pagina's wel de achternaam Hobbenschot.
Op 26 maart 1695 trouwt Jan Hoekers met Luiksken Bouwmeester die later gaan
wonen op het erve Klein Morsink in Eppenzolder. De 4 kinderen uit dit huwelijk krijgen
allen de achternaam Morsink. En met deze naam wordt de rest van het boekje
gevuld. Ook komen voor o.a. de namen Mossink,Mossing,Morssink en Mörzink.
De meeste kinderen, genoemd in deze genealogie, werden geboren in de driehoek
Haaksbergen, Delden, Markelo. Zeer vaak wordt genoemd de marke Eppenzolder
in de gemeente Haaksbergen. De jongst genoemde is Koen Andreas Morsink, geb.
te Hengelo (O) op 20 maart 1992, later wonende te Goor. Achter in het boekje zit
een index met genealogische gegevens van aangetrouwde familienamen. Vooral
voor een Morsink uit genoemd gebied is het een handig boekje met veel gegevens
voor een genealogie.
Gerrit Wes
3031

3032
RENOVATIE VAN 'N OALN KARKHOF
Het is niet alleen de rust die het bezoek aan een begraafplaats de moeite waard
maakt. Ook in cultuurhistorisch opzicht zijn begraafplaatsen bijzonder interessant.
Aanleg, beplanting, gebouwen en monumentale grafstenen werpen een verrassend
licht op de veranderingen die de laatste twee eeuwen hebben plaatsgevonden in
onze omgang met de dood. De belangstelling voor dit waardevolle, maar soms ook
helaas bedreigde erfgoed neemt gelukkig sterk
toe.
Een toenemend aantal personen en instanties
onderschrijven dat kerkhoven en begraafplaatsen
deel uitmaken van ons cultuurbezit.
Cultuurhistorische ontwikkelingen, soms eeuwen
oud, zijn terug te vinden op enkele hectaren
grond.
Veranderingen in de omgang met de dood, religieuze
ontwikkelingen en geografische gebruiken
worden allemaal weerspiegeld in de grafcultuur.
Met ons project willen we actief bijdragen aan
het behoud van een uniek kerkhof en een zeer
interessant cultuurhistorisch bezit van Buurse, funerair
erfgoed waar we trots en zuinig op moeten
Een oude beukenboom en het oude zijn. Dit kerkhof illustreert op treffende wijze de
toegangshek (Foto: auteur) gedachten over eeuwigheid en vergankelijkheid,
over leven en dood.
Nadat in 1857 de kerk en pastorie gebouwd waren, had men natuurlijk ook een kerkhof
nodig. Op 25 juli 1858 gaven burgemeester en wethouders van Haaksbergen
vergunning tot het inrichten van een begraafplaats.
Dit gebeurde op een perceel grond door de Hervormde gemeente van Buurse gekocht
voor 30 gulden van Jacobus Bos Jan Harmenzn, va'n Doorns, op voorwaarde
echter dat hij recht had op een stuk grond, te gebruiken als begraafplaats voor hem
en zijn familie.
Op 16 juli was de eerste overledene hier al begraven. In 1879 werd het kerkhof
iets vergroot. Het kerkhof, gelegen op sectie E nr. 1584, ligt achter de kerk aan de
Alsteedseweg en is ongeveer 1000 m2 groot.
In de beginjaren vanaf 1858 zijn er geen lijsten van begraven personen bijgehouden.
Veelal werden er toen houten graftekens aangebracht, welke nu geheel zijn verdwenen.
We zullen dus de DTB-boeken van de hervormde gemeente Haaksbergen
moeten filteren om te achterhalen wie er toen begraven zijn. Vanaf 1902 zijn er wel
lijsten bijgehouden door Ds. W. Haspels. Hierin wordt tevens melding gemaakt van
genummerde paaltjes ten noorden van het hoofdpad. Er werd tot 1928 begraven op
't oude kerkhof.
De nu nog te traceren oudst begravene, Egbert Roerink, is geboren in 1793; toen

egon de oorlog met Frankrijk!! De laatst begravene is Janaöke van Heek in 1971.
Het nieuwe kerkhof werd al in 1913 voor 't eerst gebruik, want toen werd er nl. Jan
Hendrik ter Heegde begraven. Deze familie schonk ook de grond voor het nieuwe
kerkhof.
Het kerkhof is omgeven door een beukenhaag; bij de entree staan achter de smeedijzeren
poort twee machtige rode beuken en achterin staan zeven lindebomen.
De lindeboom werd bij de Germanen gezien als een heilige boom. De godin Freya
zou er zich in vestigen. De geest van de linde gold als beschermer voor huizen,
bronnen en kerken. Ook later werd de lindeboom als "goede boom" beschouwd.
Het opgeknapte kerkhof (Foto: auteur)
Huwelijken werden gesloten onder de linde; de duimen van de geliefden werden
dan in de bast gedrukt. Een lindetak zou tevens helpen als middel tegen tandpijn
bij kinderen en hij werd in amuletvorm gebruikt als bescherming tegen heksen en
geesten.
Het symbool dat op meerdere graftekens voorkomt, is de palmtak, enkelvoudig of
gekruist. Dit stelt de overwinning op de dood voor.
Tussen de beuken door, linksom, ligt een pad tot aan een rododendron. Het was
vroeger een grindpad. Verder staat er nog wat hulst.
Tot 20 mei 1931 heeft er een dodenhuisje gestaan als bergruimte voor gereedschap,
afval en benodigdheden voor de grafdelver. Het is toen naar het nieuwe kerkhof
verplaatst. Wat er nu nog rest is een 17-tal graftekens, die echter in een erbarmelijke
staat verkeren.
Reden genoeg voor ons om enthousiast plannen te maken om dit stukje erfgoed te
renoveren en voor het nageslacht te bewaren.
Kees van Rijn
3033

3034
DE TWENTSCHE WOLLENSTOFFENFABRIEK N.V. (1916-1922),
die de bakermat zou worden van de Twentsche Kabel Holding.
In het archief van de
Koninklijke textielfabrieken
Jordaan-Ter Weeme N.V.
in het Historisch Centrum
Overijssel te Zwolle vonden
we vrijwel alle officiële actes
en het notulenboek na
de aankoop door Jordaan
van de Twentsche
Wollenstoffenfabriek in
1922. Deze vermelden de
volgende gegevens:
De Twentsche Wollenstoffenfabriek
werd Luchtfoto van de Twentsche Wollenstoffenfabriek
opgericht bij akte van (Foto: Mevr. Van Kessel-Eijsink)
notaris Jappe Alberts te
Haaksbergen op 2 juli 1916 en gevestigd te Haaksbergen.
De onderneming werd Koninklijk goedgekeurd bij besluit van 19 juli 1916 no.40.
Aandeelhouders waren: J.Th. ten Brink (Joseph), Th.H. ten Brink, (Hugo), E.L. ten
Brink (Leo), J.H. ten Brink (Hubert),
H.C. ten Brink (Carl) elk 20 aandelen,
F.R. Eijsink (Floris) 12 aandelen en Th.
M.Enneking 10 aandelen. Totaal 122
aandelen.
Het maatschappelijk kapitaal bedroeg
f 125 000,--, in 125 aandelen van f 1000,-
- waarvan uitgegeven 122 aandelen.
Over de aanleiding van deze risicovolle
stap,schreef mevrouw R. van Kessel-
Eijsink uit Geldrop, jongste dochter
van mede-oprichter Floris R. Eijsink,
hotelier in "de Moriaan" het volgende:
"Mijn vader Floris Eijsink en mijn moeder
Adèle Eijsink-Berentelg, afkomstig
van een boerderij met "Gastwirtschaft"
in Mettingen (Westfalen), trouwden in
juli 1916 en na een mooie huwelijksreis
naar de Harz, gaat het jonge stel aan de
Floris R. Eijsink (1893-1982) Fabrikant en Hotel- slag in "de Moriaan". In Europa en daareigenaar
(Foto: Mevr. Van Kessei-Eijsink) buiten woedt de 1 e Wereldoorlog, maar

in Haaksbergen komen en gaan als vanouds de hotelgasten. De stalhouderij heeft
echter minder te doen door de moeilijkheden in de industrie als gevolg van de oorlog
en door de opkomst van de auto. In juli 1917 wordt het eerste kind geboren, een
stamhouder, die ook Floris gaat heten, naar vaderen grootvader. De ouders zijn dan
23 en 22 jaar jong en hebben een goed lopend bedrijf en veel materieel bezit. De
jonge vader is echter niet gelukkig met zijn positie als hoteleigenaar en zint op iets
anders. Hij is geen "mensen-mens", zoals men dat tegenwoordig noemt. Hij bemoeit
zich niet met de politiek, zoals zijn vader en grootvader en ook het verenigingsleven
trekt hem niet. Hij zoekt iets heel anders dan het horecabedrijf, waarin het aankomt
Floris R. Eijsink tussen de machines in de fabriek (Foto: Mevr. Van Kessel-Eijsink)
op dienstbaarheid, dansen op het pijpen van de gasten, aardig en voorkomend zijn
en gemakkelijk contact maken. Zijn vrouw heeft die eigenschappen wel, waardoor
ze veel later met succes confectie kan verkopen, maar de jonge Floris is meer gesloten,
terughoudend en zeker geen vlotte causeur, niet iemand voor "social talk".
Daarbij had hij van huis uit een zeker gevoel van rivaliteit meegekregen ten opzichte
van de geslaagde textielfabrikanten in het dorp, zoals de Jordaans. Zijn vader sprak
ooit als gemeenteraadslid bezwerend: "Zolang ik léve keump er gen Jordaan in 'n
Raod". Dat geeft wel iets weer over de verhoudingen toen. Dat is ook gebeurd. Floris
Eijsink R.C., stierf in 1913. In 1918 echter werd J.G.H. (Gerhard) Jordaan wel in de
raad verkozen. Op de trouwfoto van het jonge paar valt de zelfbewuste houding op
van Floris Jr. Hij heeft het air en de zwier van een man van de wereld en het is niet
3035

3036
verwonderlijk dat hij zoekend naar bezigheden fabrikant wil worden". Tot zover Mevr.
Van Kessel-Eijsink.
Het idee groeit, een wollenstoffenfabriek te bouwen, ter verwerking van gebruikte
wollen artikelen (het is oorlog in Europa, er is gebrek aan wol) en de verkregen wol
te verwerken tot nieuwe wollen stoffen. Zijn zwager Leo ten Brink, afkomstig uit
Losser, getrouwd met zijn zuster Mine (Wilhelmina, 1886-1966), wonend in Gronau,
wil meedoen. De beide zwagers weten kennelijk de Losserse broers Ten Brink
warm te maken voor het plan, want die nemen voor 100 van de 122 aandelen deel
in het kapitaal van de onderneming. De jonge Floris Eijsink participeerde met 12
aandelen. Er werd op een perceel van 1 ha 63 are en 85 ca, in het bezit van de
Eijsinks aan het zgn. Zwarteland, gelegen aan de spoorbaan naar Enschede, een
fabriekscomplex met kantoor gebouwd. Uit de gemeentelijke jaarverslagen blijkt,
dat op 8 oktober 1919 het ketelhuis nog in aanbouw is. Voor de technische leiding
van de zaak wordt contact gelegd met een bevriende relatie uit Tilburg, de firma
Enneking, die deelneemt met 10 aandelen op naam van een zoon Th.M. Enneking.
Deze fabrikantenzoon brengt zijn kennis en een aantal arbeiders, die het vak kennen,
mee uit Brabant. Machines worden in Tsjechoslowakije gekocht. Leo ten Brink
verhuist met zijn vrouw van Gronau naar Haaksbergen, waar hij van de heer G.W.
Wisselink de in 1909 door deze gebouwde villa "Huize Sonnevanck" (nu restaurant
"De Blanckenborgh") koopt.
Als directeur werden voor de eerste keer benoemd de heren: Th. H. ten Brink,
E.L. ten Brink en Th.M.Enneking. Opvallend is, dat hierbij de naam van de initiatiefnemer
F.R. Eijsink
ontbreekt. De gang van
zaken moet vanaf het
begin al niet gunstig zijn
geweest. Men had kennelijk
te weinig rekening
gehouden met aanloopmoeilijkheden,
zodat de
beschikbare financiën
onvoldoende bleken.
Na de oorlog bleek bovendien
al snel, dat niet
geconcurreerd kon worden
tegen nieuwe wol.
De gebroeders Ten Brink
Op 8 oktober 1919 wordt
Bovenste rij v.l.n.r. Carl ten Brink, Hugo ten Brink,
bij de Amsterdamsche
Onderste rij v.l.n.r. Leo ten Brink, Joseph ten Brink, Hubert ten Brink Bank een hypothecaire
Bovenstaande foto's zijn in Haaksbergen gemaakt op de bruiloft van lening gesloten groot
Joseph ten Brink met Marie Dievelaar uit Haaksbergen, de bekende f 140.000.
familie uit de vroegere Oostenstraat, nu Von Heijdenstraat.
Op 20 september
(Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg)
1920 worden de

statuten gewijzigd bij akte van notaris W.l. Poelma te Tubbergen, vervanger
van notaris A. Schmid te Enschede. De heer Enneking trekt zich kennelijk terug
uit de directie en er worden 2 nieuwe directeuren benoemd: de heer M.I.A.V.
Korte, Marktstraat te Enschede en de heer H.C. van Raak, die waarschijnlijk
de technische leiding overnam. In de laatste aandeelhoudersvergadering van
1 augustus 1922, die ook bijgewoond wordt door de heren J.G.H.Jordaan en J.G.
Jordaan, directeuren van de D. Jordaan &Zonens textielfabrieken te Haaksbergen,
blijkt de zaak verkocht te zijn aan D.Jordaan & Zonen, tegen overname van de
bankschulden en de schulden aan crediteuren.
De heren H. ten Brink en J.H. ten Brink treden terug als commissaris. Tot commissaris
worden benoemd de heer D.B.H. Jordaan en mevr. G.A. Jordaan-Martens.
Directeur Van Raak wordt per 1/9/1922 ontslagen met behoud van salaris tot 1/1/1923.
Ook M.I.A.V. Korte en Leo ten Brink krijgen eervol ontslag. F.R. Eijsink ontvangt een
vergoeding. J.G.H. Jordaan wordt benoemd tot algemeen directeur en J.G. Jordaan
wordt procuratie verleend. Op 5 januari 1923 wordt bij akte van notaris Jappe Alberts
te Haaksbergen, als besloten in de algemene vergadering van aandeelhouders d.d.
31 augustus 1922, de naam gewijzigd in "Haaksbergsche Textielmaatschappij" met
als doel: "het fabriceren van en handel drijven in katoenen, linnen en wollen garens
en goederen en wat hiermede in den ruimsten zin des woords verband houdt". Het
kapitaal van de vennootschap bedraagt f 500.000,-- verdeeld in 500 aandelen van
f1000,-, waarvan geplaatsten volgestort f 275.000,-. Het was er de heren Jordaan
bij deze aankoop kennelijk om te doen te voorkomen, dat er in de bedrijfsgebouwen
van de Wollenstoffenfabriek een concurrerend bedrijf (mogelijk de firma Wisselink te
Enschede, waarvan de oprichter G.W. Wisselink zich in 1918 uit het bedrijf Jordaan
had teruggetrokken) gevestigd zou worden. Veel activiteiten heeft men in de loop
der jaren namelijk in het bedrijf niet ontwikkeld. Geleidelijk werden de aanwezige
voorraden garens, goederen en machines verkocht. 24 van de getouwen werden
overgeplaatst naar de witweverij van het bedrijf Jordaan aan de Spoorstraat. Deze
getouwen zijn nog tot ver na de 2 e wereldoorlog in functie geweest en stonden bekend
als de sectie HT (van Haaksbersche Textielmaatschappij). De resultaten waren
in die jaren: 1923: winst f 25612,58, 1924: verlies f 565,53 1925 winst f 6201,- en
f 1926 verlies f 17587,-- Op 28 maart 1930 werden de grond en de gebouwen voor
f 95000,-- verkocht aan de Twentsche Kabelfabriek, die er nog steeds gevestigd is.
Zo werd de mislukte Twentsche Wollenstoffenfabriek de bakermat van de nu bekendste
en grootste Haaksbergse werkgever, de Twentse Kabel Holding N.V. (TKH).
Het einde van de Twentsche Wollenstoffenfabriek betekende ook het einde van
het zo bekende hotel / restaurant "De Moriaan", waarin tijdens de "wollenstoffenactiviteiten"
van eigenaar Floris R. Eijsink zijn jonge vrouw Adèle het bewind gevoerd
had. Floris en Adèle Eijsink zagen het in Haaksbergen niet langer zitten en vertrokken
naar Osnabrück, waar Eijsink een groothandel in kousen begon. Ook Leo ten
Brink en zijn vrouw vertrokken uit Haaksbergen en verkochten hun indrukwekkende
villa aan de Enschedesestraat aan D.B.H. Jordaan, die het aankocht voor zijn 2 e
zoon Jan G. Jordaan en diens vrouw mevrouw C.F.Jordaan-van Heek, die huize
3037

3038
"Sonnevanck" omdoopten in villa "de Blanckenborgh". Het aloude en gerenommeerde
hotel "de Moriaan" en de stalhouderij werden verkocht. Nieuwe eigenaren
werden de heren B.G.H. Konings en J.A. Brummelhuis die er resp. een drogisterij
en schilderbedrijf en een slagerij in vestigden. De naastgelegen stalhouderij werd
ca. 1930 afgebroken, waarna de heer J.L. Klunder er een nieuwe kapperszaak en
sigarenzaak bouwde. De broers Ten Brink hebben het "wollenstoffen-débacle" goed
overleefd. Zij gingen door met de confectiezaken waar ze goed in waren. Naast
de zaken in Losser en Gronau (D), werden zaken gevestigd in Enschede, Zwolle,
Ochtrup (D) en Alkmaar, die samen de Combinatie Gebroeders Ten Brink vormden.
Na enkele jaren in Osnabrück te hebben gewerkt, keerde de familie Floris Eijsink
terug naar Nederland en startte Floris op initiatief van deze Combinatie eerst met
succes een confectiezaak in Deventer en later ook in Apeldoorn, die hem veel welvaart
brachten.
G. J. Leppink
met aanvullingen van Mevr. R. van Kessel-Eijsink
Bronnen:
Archief. Ov.Hist.Centrum: Archief Koninklijke Textielfabrieken Jordaan-Ter Weeme
N.V. te Haaksbergen (1866-1970). Toegangsnummer: 472. Historie van Haaksbergen
Deel 3- pag. 237. Familiegeschiedenis Eijsink.Grensoverschrijdende familiekronieken
deel 3-(2002)- R.van Kessel-Eijsink
PANCRATIUS
Wisseling van de wacht
Haaksbergen is een Twents dorp, een woongemeenschap, gegroepeerd rondom een
Middeleeuws kerkgebouw, de rooms-katholieke kerk, gewijd aan St. Pancratius.
In ons land zijn elf kerken aan deze heilige gewijd. In deze regio: 's-Heerenberg,
Tubbergen en Haaksbergen.
Pancratius - één van de ijsheiligen - leefde van 290 tot 304, een veertien jaar oude
martelaar, slachtoffer van de christenvervolging in Rome. Hij geldt als patroon van
trouw aan een eens gegeven woord.
Bij de komst van het Christendom in deze streken (omstreeks 800) werd er meestal
een houten kerkje gebouwd op een door de heidense traditie geheilige plek. Mogelijk
is dit ook in Haaksbergen gebeurd.
In de 12e eeuw werd met de bouw van de Pancratiuskerk begonnen; uitgebreid
werd het gebouw aan het begin van de zestiende eeuw.
Twee keer wisselde het gebouw van eigenaar/gebruiker. In de zeventiende eeuw na-

men de protestanten met hun 'nieuwe leer'
het gebouw over. Er was een kortstondige
onderbreking: In 1672, het jaar dat in onze
vaderlandse geschiedenis bekend staat
als het Rampjaar, werd Oost-Nederland
bezet door de troepen van de bisschop van
Munster, en toen was de Pancratius voor
anderhalf jaar weereen katholieke kerk.
In de negentiende eeuw kregen de katholieken
de kerk weer terug, dankzij de
Franse koning Lodewijk Napoléon.
In de zeventiende eeuw zagen de reformatoren
zichzelf niet als voorgangers van
een nieuwe, afgesplitste kerk, maar als
vernieuwers, hervormers van een naar
hun mening afgedwaalde, corrupte kerk.
In de meeste Hollandse steden en dorpen
was het dan ook een vanzelfsprekende De Pancratiuskerk.
zaak, dat predikanten de plaats van pas- (Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.)
toors gingen innemen. Het kwam voor dat
het dezelfde personen waren, de pastoor had "de mantel gekeerd". De katholieken
moesten wijken en in het vervolg samenkomen in "schuilkerken".
In Oost-Nederland was het minder vanzelfsprekend. Dat had er mee te maken dat
de Spaanse bezetting hier drie decennia langer duurde dan in het westen. In Holland
en Zeeland vierde men al lang de Gouden Eeuw, toen deze regio nog leed onder
rechteloosheid en plundering.
De bevolking aarzelde om tot het nieuwe geloof over te gaan. Volgens de historicus
Te Lintelo had dat te maken met de onderlinge afhankelijkheid in deze arme streken.
Buiten de "noaberschop" kon men niet bestaan. En de inmiddels vanuit Rome op
gang gebrachte Contra-Reformatie miste zijn uitwerking niet. In Twente was de deken
van Oldenzaal, Rovenius, de invloedrijke ijveraar van de Contra-Reformatie.
De wisseling in de Franse tijd had alles te maken met de Franse Revolutie: "Vrijheid,
gelijkheid en broederschap." Dit uitgangspunt betekende emancipatie, gelijke rechten
voor allen, ook voor joden en rooms-katholieken.
Na een aantal jaren Bataafse Republiek schoof Napoléon zijn broer naar voren, die
koning van Holland werd, van 1806 tot 1810. Napoléon vond na vier jaren dat zijn
broer te veel voor Holland deed en te weinig voor Frankrijk en zette hem weer af.
Er zijn verschillende historici die menen dat deze Lodewijk Napoléon Nederlands
meest verdienstelijke soeverein is geweest, ondanks zijn grillige karakter. Op het
gebied van wetgeving en cultuur heeft hij veel tot stand gebracht. Hij is het ook die
3039

3040
ervoor gezorgd heeft dat o.a. in Twente, daar waar de katholieken ruimschoots in de
meerderheid waren, de oude kerkgebouwen weer aan de katholieken teruggegeven
werden.
De protestanten konden onder regie van het Departement van Waterstaat gebruik
maken van een subsidieregeling om een eigen gebouw op te zetten. In deze omgeving
zijn er meerdere "Waterstaatskerken": Tubbergen, Oldenzaal, Denekamp, en
ook Haaksbergen.
In Delden moest er ook gewisseld worden, maar de Baron van Twickel wist daar een
stokje voor te steken.
De koning bracht in 1809 een bezoek aan Twente, ontving pastoors en predikanten,
en liet meteen na dit overleg de wisseling regelen:
"... De Minister van den Eeredienst, ontvangen hebbende een Koninklijk Besluit,
waarbij bepaald wordt dat de groote kerk te Haaksbergen aan de Roomsch gezinge
gemeente aldaar in volle en vrije eigendom zal worden overgegeven, en zulks
met en benevens alle de kerkengoederen tot dezelve behorende, dat het orgel, de
banken en verdere losse goederen in de kerk voorhanden, als een eigendom der
hervormden zullen worden beschouwd en als zodanig aan derzelver volgen. Het
pastoriehuis wordt mede als het eigendom der Hervormde Gemeente geconsolideerd...."
De katholieke beleving
Lodewijk Napoleon Bonaparte
(1778-1846) Koning van Holland.
Broer van de Franse Keizer
Napoleon, (foto: Wikipedia).
In het handgeschreven document "Memoriale
Parochiae S.Pancratie" bespeurt men nog de emotie
inzake de overdracht van het kerkgebouw in de
tijd van de Reformatie:
"...Het Calvinisme kon in Twente voorshands geen
vaste voet krijgen, ook niet te Haaksbergen. Voor
een goed deel is dit gewis te danken aan de wijsheid,
ijver en moed van Oldenzaals vromen Deken
Philips van Rooveen, later vicaris apostolicus.
Hij vaardigde naar alle kerken priesters af, opdat
als straks de Calvinisten met hunne predikanten
zouden komen, deze de kerken in het bezit der
Roomschen zouden vinden..."
In 1609 werd in de Pancratius een katholieke viering
door soldaten verstoord, in opdracht van de
Provinciale Staten. Maar dat was een incident in
een tijd van wisselende fronten. Definitief werd de
kerk een protestants kerkgebouw in 1646, bij de
komst van de predikant Lambertus van Rijswijk.
Volgens A.J.Schilderman, die in 1969 een boekje

publiceerde over de geschiedenis van de kerk, vond de overdracht al omstreeks
1630 plaats:
"...Omstreeks 1630 moet de kerk van Sint Pancratius, als gevolg van veranderde
meningen elders en door politiek overwicht van het gewest Holland, overgegaan
zijn in handen van een kleine minderheid, nl die der protestanten. De overgrote
meerderheid, met de geestelijkheid, bleef trouw aan het oude geloof en gaat in het
geheim hun godsdienst belijden..."
Eigenlijk zonder veel ophef vond in de Franse tijd de teruggave plaats. In het genoemde
"Memoriale" is te lezen:
"... Toen koning Lodewijk in den aanvang des jaars 1809 de provincie Overijssel doorreisde
vond hij te Haaksbergen de Roomschen sterk 2800 zielen, de Gereformeerden
slechts 700 zielen. Dit bragt hem tot het besluit om de oude dorpskerk aldaar aan
de Katholieken terug te schenken, hetgeen geschied is bij besluit van maart 1809.
In 1810 werd voor de eerste maal na anderhalve eeuw weer het H.Offer in de grijze
Pancraaskerk opgedragen..."
Schilderman weet er nog aan toe te voegen: "... Toen het kerkgebouw aan de
Katholieken teruggegeven werd, moet dit volgens de overlevering van ouderen er
niet fraai uitgezien hebben. Alles was eruit verdwenen en erg beschadigd, zelfs de
grond moet geheel omwoeld zijn geweest. Waarschijnlijk heeft men de graven met
de grafstenen er vooraf uit verwijderd, hetgeen ook bij de opgravingen van maart
1971 gebleken is. De teruggave van de kerk bleef beperkt tot het gebouw alleen,
dus de toren en de pastorie bleven in andere handen. De toren werd eigendom van
de Gemeente en de pastorie bleef eigendom der protestanten. Deze pastorie moet
oorspronkelijk gestaan hebben in de voortuin van de tegenwoordige hervormde
pastorie, aan de zuidzijde van de kerk..."
De protestantse beleving
In een brochure van 'Welkom' van de Hervormde Gemeente (Uitgave mei 2005)
wordt het volgende opgemerkt over de tijd van de Reformatie:
"... We weten niet precies wanneer Haaksbergen voor het eerst kennis maakte met
de Hervorming. Wel is bekend dat in 1600 de hervormde predikant Ds. Lindenhovius
werd beroepen. Maar vijf jaar later, toen Twente weer in handen viel van de
Spanjaarden, moest hij ons dorp weer ontvluchten. Over pastoor Broeckhuysen is
meer bekend. Toen in 1626 de Staatse troepen Twente heroverden, was hij pastoor
in Haaksbergen. Een paar jaar later werd hem niet zozeer verweten dat hij nog de
katholieke leer verkondigde, maar wel dat hij samen leefde met zijn huishoudster.
Omdat hij toch al niet onwelwillend stond ten opzichte van de nieuwe leer, nam hij
twee ingrijpende beslissingen: hij trouwde met zijn huishoudster en, terwijl hij op
zekere dag 's morgens nog de Mis las, preekte hij 's avonds voor de hervormden.
Dat speelde zich af omstreeks 1640..."
Aangaande de tweede wisseling is in genoemde brochure te lezen:
3041

3042
"...Koning Lodewijk Napoléon bezocht Twente in 1809. De rooms katholieken bepleitten
toen bij hem een teruggave van het kerkgebouw.
Ds. Scheij probeerde met een Haaksbergse delegatie dit tegen te houden, maar dat
had geen resultaat. Per 1 januari 1810 moest de kerk worden verlaten. Eenjaar lang
heeft men toen dienst gehouden in de pastorie..."
De hervormde kerkenraad notuleerde in die dagen:
"... De ontruiming van de groote kerk door de gereformeerden heeft plaats gehad
op den tweeden Kerstdag des jaars 1809. De predikant Ds. Scheij hield in dezelve
voor een groote schaar volks de laatste predicatie met de woorden des apostels, te
lezen2Tim. 2:19 (Evenwel het vaste fundament Gods staat... enz.) Op den 1. januari
hebben de roomschen in de groote kerk voor de eerste maal haren godsdienst
uitgeoefend. De priester Groothuis heeft dezelve kerk ingewijd lezende uit Psalm
18:21 ( Dit is de dag...enz.). Beide affaires, van ontruiming en inwijding, zijn zonder
stoornis van de publieke rust afgelopen..."
Zoals in die tijd gebruikelijk moest er in die dagen ook een passend gelegenheidsgedicht
geschreven en gedeclameerd worden. In dit geval een lied met 20 coupletten.
Om een idee te geven:
Wat hoort men van bedroefde dagen
Hier in ons zuchtend vaderland.
De ene ramp is pas gedragen
Een ander is al weer in stand
Wij moeten onze godsdienstplichten
Dat zuiv're engelenwoord
In 's leraars huis nu gaan verrichten
maken Daar win Gods tempel zijn gestoord.
Komt, laten wij, Haaksbergse scharen
Door Gods beloften nu gesterkt
Ook hart en handen samen paren
En weer herbouwen een nieuwe kerk.
A.Bekkenkamp
Wij zien dat onze kerken nad'ren
Het bijgelovig Papendom
Die wij, jarenlang, ook onze vad'ren
Bezaten als een eigendom.
God doe voor 't bijgeloof ons waken
Al is ook onze gemeente kleen
Men leest dat eendracht macht kan
Zo scharen wij hart en hart ineen

RICHT UW BLIK OMHOOG
Oplossing van pagina 3030
Deze gevel is van de
Pancratiuspastorie Markt
20.
Het oorspronkelijke, rechter
deel werd gebouwd in
1887, in de tijd van pastoor
E. Engbers.
Over de plaats waar deze
pastorie gebouwd zou
worden kon het zittende
kerkbestuur het kennelijk
niet eens worden; ze lieten
deze beslissing aan Z.H.
de Aartsbisschop over.
Het deel aan de linker- (Foto: J.G. Hofste op Bruinink)
kant, met de nis waarin het
Mariabeeld staat, werd later gebouwd.
In de kerkbestuursvergadering van 2 maart 1919 bespreekt de voorzitter (pastoor A.
Wienholts) de noodzakelijkheid tot bijbouw "eener kamer met slaapgelegenheid aan
de pastorie tengevolge een eerlang te verwachten 2den kapelaan".
In de vergadering van 10 augustus 1919 deelt pastoor Wienholts het bestuur mede
"dat den bijbouw der pastorie zover is gevorderd dat een 2den kapelaan kan worden
aangevraagd".
Uit het verslag: "Tengevolge toename der bevolking en dientengevolge uitbreiding
der werkzaamheden, in hoofdzaak Catechismus Onderwijs, wordt uitbreiding van
personeel noodzakelijk.
Er wordt dan ook besloten de aanstelling van een 2den kapelaan bij Monseigneur
den Aartsbisschop aan te vragen om tegen eind september in functie te kunnen
treden".
In de vergadering van 21 september 1919 deelt pastoor Wienholts de vergadering
mee "dat hij een schrijven van Monseigneur den Aartsbisschop heeft gehad dat
begin oktober een 2den kapelaan zal worden aangesteld".
Pastor Th. Van der Sman plaatste in het voorjaar van 2006 met medewerking van
Jan te Lintelo dit Mariabeeld.
J.G. Hofste op Bruinink
P.S. Op de wens van velen heeft Jan te Lintelo zeer onlangs het beeld in de gebruikelijke
Mariakleuren geschilderd.
3043

Nadenken is
goed.
Vooruit denken
is beter.
SCREEVER MICHORIUSCI>ELLENBROEK
Accountants en Belastingadviseurs
Blankenburgerstraat 37, Postbus 296 - 7480 AG Haaksbergen
Telefoon (053) 574 19 79 Fax (053) 574 19 78
BONZET
BOEKBINDERS V.O.F.
— GRONDVERZET — DRAINAGE WERKZAAMHEDEN
Voor het inbinden van
boeken, tijdschriften en
vervaardigen van dozen
en mappen
De Osseboer 44 7547 SJ Enschede
053-4314069
— (SIER) BESTRATINGEN — CULTUURTECHNISCHE WERKEN
— GROENVOORZIENINGEN — LOON-EN SLOOPWERKZAAMHEDEN
pelectro-
— LANDBOUWMECHANISATIE — AANLEG EN ONDERHOUD SPORTVELDEN
Hazenweg 7 Haaksbergen Tel. 053 - 5721859 Fax 053 - 5729430
Veldmaterstraat 75,7481 AC Haaksbergen
Tel.: (053)572 15 38, Fax: (053)572 77 66
Landelijk erkend Electro Technisch Installatie Bureau
info@electrobreukers.nl www.electrobreukers.nl
UNETO-VNI
aanleg en onderhoud van
electrotechnische installaties,
airco, ventilatie, stalbewaking,
inbraak, brand, beveiliging,
alle electrische app-, audio, video,
SAT-schotels, antennes,
telecom, ISDN, (mob.) telefonie,
computers, netwerk, verlichting