Comité voor Bijzondere Jeugdzorg

1. Wiens taak en opdracht?
CBJ en omgaan met verontrustende situaties
Op dit ogenblik zijn vooral het VK (Vertrouwenscentrum Kindermishandeling) en het
CBJ (Comité voor Bijzondere Jeugdzorg) geassocieerd met verontrustende situaties
zoals mishandeling, verwaarlozing, incest,… .
Uiteraard worden op dit ogenblik al veel meer diensten en voorzieningen
geconfronteerd met zwaardere verontrusting in gezinssituaties, maar naar de
toekomst toe zal mogelijk nog meer verwacht worden dat elke hulpverlener een weg
vindt in het werken met verontrusting.
Uit ervaring weten we nochtans dat niet alle diensten het evident vinden om in en
met verontrustende situaties te werken.
Het wordt ook stilaan duidelijk dat het VK en het toekomstige Bureau Jeugdzorg wel
een belangrijke, specifieke rol op dit vlak zullen blijven vervullen in de toekomst.
2. Wat is verontrusting juist?
Er is sprake van verontrusting als iemand de nood aanvoelt, of de verwachting
formuleert dat er jeugdhulp noodzakelijk is voor een minderjarige en/of voor zijn
gezinscontext. Deze nood kan berusten op een bezorgdheid, een vermoeden of op
een vaststelling van een maatschappelijk onaanvaardbare situatie.
De meest voorkomende verontrustende situaties die op het CBJ terechtkomen zijn:
- seksueel grensoverschrijdend gedrag binnen het gezin, of daarbuiten
- mishandeling, verwaarlozing
- onveilige situatie omwille van ernstige relatieconflicten, partnergeweld,
agressie in het gezin, psychische problematiek van één ouder, mentale
beperktheden van ouders, ernstige parentificatie,….
3. Wat roept verontrusting bij de meeste hulpverleners op?
Moest ik hier in de zaal het rijtje aflopen wat het met jou doet als je in een dossier op
zware verontrusting stoot, zou ik zeker volgende gevoelens tegen komen:
- Gevoelens van twijfel:
gebeuren er echt onverantwoorde zaken of gaat het enkel om
een vermoeden?
als het om een vermoeden gaat, moet ik dan ook dezelfde
stappen zetten?
hoelang mag ik een risicosituatie laten aanslepen?
moet ik dit zelf opnemen of verwijs ik door naar experten?
- Onmacht:
ik weet niet hoe dat moet?

hoe ver mag ik gaan in confrontatie?
- Onkunde:
wat speelt er allemaal mee bij een dergelijke verontrusting?
valt dit nog onder mijn bevoegdheid?
wat betekent dit voor het cliëntsysteem?
voor mij als hulpverlener?
voor onze werkrelatie als hulpverlener met het
cliëntsysteem?…
- Gebrek aan ervaring en referentiekader:
ik heb dat nog nooit zelf gedaan
hoe erg moet ik dit inschatten?
moet ik hier direct iets mee doen?, …
- Gevoel van gebrek aan vaardigheden:
hoe moet ik dit benoemen?
wanneer?
wat gebeurt erin het gezin nadat ik geconfronteerd heb?
hoe moet ik hier best op anticiperen?
4. Geruststelling
Eén geruststelling wil ik van bij het begin al meegeven:
Al deze ongemakkelijke gevoelens van twijfel, onzekerheid, onmacht, vrees voor het
onbekende, of om fouten te maken hebben ook een heel goede keerzijde. Ze maken
ons alert, doen ons nadenken over methodieken en strategieën, over veiligheid voor
kinderen, over noodzakelijke samenwerking intern en extern.
5. Aanpak:
Ik wil onze manier van werken op het CBJ niet aan iedereen opdringen, maar er zit
wel een patroon in van steeds terugkerende stappen. Ik probeer ze systematisch te
benoemen:
5.1. Verdere exploratie bij het cliëntsysteem en de ruimere omgeving
Na het verkennen van je gevoelens (van waar komen die? waar hebben ze vooral
mee te maken,…?) ga je best aan de slag om de zaak zo goed mogelijk verder uit te
spitten dwz. oa:
wie meldt jou die verontrusting?
waar slaat die verontrusting op?
hoe ernstig is de zaak?
hoe snel dient er gehandeld te worden?
Vaak bereikt het eerste signaal jou vanwege derden: een betrokken hulpverlener of
de Jeugdbrigade die zich zorgen maakt, …
Dan is het zaak dit goed te analyseren:
van wie komt deze informatie?
lijkt ze betrouwbaar?
met wie werd ze al gedeeld?
wat heeft die persoon er zelf al of niet al mee gedaan?
wat zijn de verwachtingen naar jou toe?

Ook als de verontrusting door de cliënten zelf wordt gebracht, rijzen diezelfde vragen.
Mogelijk weet je niet goed wat je met deze informatie moet… Hier duikt een eerste
gevaar op : dit “niet weten hoe het verder moet”, zou er niet toe mogen leiden dat je
er niets mee doet. Oppassen voor de bekende struisvogelpolitiek en/of
afschuifmechanisme: het is niet aan mij om hiermee iets te doen, dat hoort niet bij
mijn job, anderen zijn daar beter in… is hier de boodschap.
Om dit te vermijden ga je best in dit stadium reeds in overleg met collega’s,
teamverantwoordelijken, directie, supervisor,… Laat je bijstaan, geef jezelf een
klankbord, een toetsteen en deel de ervaring omtrent verontrusting met de anderen.
Het zal je helpen om klaar te zien in de situatie.
Indien er de mogelijkheid is, ga je over tot confrontatie van de cliënt met de
verontrusting.
Afhankelijk van wat zich voordoet, confronteer je de diverse partijen met wat je reeds
weet, aanvoelt, ziet, hoort, enz. en je vraagt zo vlug mogelijk toestemming om
andere betrokken hulpverleners of diensten te contacteren.
Als je een redelijk beeld hebt van wat de verontrusting inhoudt, volgt steevast
opnieuw overleg met teamgenoten, met een teamverantwoordelijke of directie. Je
toetst met hen af hoe zij de situatie taxeren als je er over vertelt.
Bij ons op het CBJ is dit mogelijk in het case-overleg, dat wekelijks georganiseerd
wordt. Gedurende een halve dag worden twee à vier dossiers helemaal uitgespit
samen met enkele collega’s, met de teamverantwoordelijke en met het MDT (Multi
Disciplinaire Team) Het MDT bestaat uit twee psychologen en zij werken fulltime ter
ondersteuning van de Comités en de sociale diensten bij de jeugdrechtbank.
Er is ook heel wat individueel overleg zowel informeel tussen collega’s onderling als
formeel met de teamverantwoordelijke. Het gaat steeds om het gezamenlijk
opnemen en delen van verantwoordelijkheid. Dit is heel belangrijk bij elke zaak van
verontrusting, zodat je er niet alleen voor staat. Nog meer dan bij andere zaken stoot
je hier immers ook op jouw persoonlijke waarden en normen en/of de (vermeende)
waarden en normen die gangbaar zijn in de maatschappij. Bv. een tik mag, maar
vanaf wanneer verontrust ons die? Een warme maaltijd hoeft niet per se elke dag,
maar vanaf wanneer wordt een kind onrecht aangedaan?….
Indien je er in team uit bent dat het om een verontrustende situatie gaat, zijn er
grosso modo twee mogelijkheden:
of je gaat er zelf mee aan de slag binnen de mogelijkheden en
beperkingen van je eigen dienst
of je stapt er mee naar een andere dienst.
Het is belangrijk om te vermelden dat er elke dag heel wat hulpverleners naar het
CBJ bellen gewoon om raad en steun te krijgen. Elke dag zijn er drie consulenten
van dienst die ter beschikking staan van hulpverleners en diensten om zaken
telefonisch of persoonlijk te bespreken. Het is belangrijk om weten dat de naam van
de cliënten op dat ogenblik nog niet vernoemd moet worden. De cliënt kan in deze

fase nog anoniem blijven en je hoeft als hulpverlener dus nog geen toestemming aan
de cliënt te vragen om in overleg te gaan met het CBJ.
Op dat ogenblik kan de hulpverlener die belt, beroep doen op de know how en
ervaring van consulenten die gewend zijn om elke dag met verontrustende situaties
te werken. De hulpverlener kan vaak na zo een telefoontje zelf verder aan de slag.
Vaak gebeurt een telefonisch of persoonlijk contact ook in functie om na te gaan of
een dergelijke zaak bij het CBJ thuishoort ja dan nee. Indien niet gaan we samen
met de beller op zoek naar de juiste hulpverlening en geven we raad en advies i.f.v..
de juiste doorverwijzing. Indien de zaak op het CBJ thuishoort, kan er een afspraak
gemaakt worden door het cliëntsysteem.
Al deze activiteiten vallen voor ons onder de noemer CONSULT.
Als zaken onder de noemer POS (Problematische Opvoedingssituatie) vallen, kan
het CBJ de zaak ook opnemen. Het gaat om een situatie, een toestand, waarin de
fysieke integriteit, de affectieve, morele, intellectuele of sociale ontplooiingskansen
van minderjarigen in het gedrang komen, door bijzondere gebeurtenissen, door
relationele conflicten, of door de omstandigheden waarin zij leven.
5.2. Belangrijke aandachtspunten:
Het belang van transparantie, duidelijkheid, eerlijkheid, zaken benoemen zoals ze
zijn in klare taal, maar genuanceerd genoeg. Dit vraagt taal,
communicatievaardigheden, relatie kunnen leggen, durven confronteren,…
Het tempo van het cliëntsysteem blijft belangrijk. Je zult op geregelde tijdstippen
checken of iedereen mee is in wat je aanbrengt. Onze ervaring is: probeer alles in
één gesprek te benoemen, vermijdt een aaneenrijging van gesprekken waar telkens
even een tip van de sluier wordt opgelicht. Dat werkt niet. Het cliëntsysteem gaat je
wantrouwen, gaat in de weerstand en je dreigt hen daardoor te verliezen.
Breng onmiddellijk ook hoop, geloof en perspectief in.
Hoop dat ze door deze moeilijke fase heen geraken (verwijs – als dat kan –
naar eerdere crisissen die het gezin al doorgesparteld heeft).
Spreek je geloof in verandering uit – niet onmiddellijk haalbaar, maar wel op
termijn. Hou het realistisch en geloof in wat je zegt, anders zwijg je hierover
best.
Geef perspectief: “het lijkt nu allemaal heel veel en heel erg, en dat is het ook,
maar volgende keer komen we hierop terug en dan gaan we samen kijken
waar dit allemaal mee te maken heeft en stuk voor stuk aanpakken”…
Hou het concreet en realistisch als tegengewicht voor het allesoverheersende
gevoel dat bij de cliënt oprijst.
o wat moet er nu direct veranderen?
o zijn er voorwaarden die gesteld worden aan de cliënt?
o geef informatie over wat er gebeurt indien deze afspraken niet
nageleefd worden?
o wie gaat dit ondertussen controleren,…?
o wees hierin aanklampend. Geef de cliënt zo weinig mogelijk
vluchtwegen, afhaakmogelijkheden, gelegenheid tot shopgedrag,…

Denk na over de setting waar je de mensen ziet:
op kantoor
• krijgt het gesprek een formeler karakter,
• zal het gemakkelijker zijn voor jou om de leiding te
nemen,
• om indruk te maken
• en de impact van je confrontatie maximaal te benutten
(bv. bij confrontatie van een dader van seksueel getint
gedrag).
Toch wil ik hier ook het belang van een huisbezoek
benadrukken:
• ga kijken hoe mensen leven,
• hoe ze communiceren in hun eigen taal,
• in hun eigen omgeving,
• observeer, …
Er zijn geen algemene regels, maar wel de tip: kies bewust!!
Het buikgevoel of fingerspitzengefuhl bedriegt je zelden. Wees alert op gevoelens
van: hier klopt precies iets niet? ik voel me hier niet goed bij, dit thema wordt heel
bewust ontweken,… Doe er iets mee, al was het dat je ’t even noteert in je kladje na
’t gesprek. Heel vaak komen er achteraf zaken aan het licht die jouw vermoeden
verder bevestigen!
Probeer in te schatten welke extra stress je bij het gezin veroorzaakt door te
confronteren. Denk aan de mogelijkheden tot agressie-uitbarstingen en neem
preventief maatregelen.
Neem het veiligheidsaspect mee in je strategie:
- zeker bij jonge kinderen m.a.w. leeftijd bepaalt mee wat je doet en hoe je
handelt, in die zin dat voor baby’s en kleine kinderen de volwassenen de lijn dienen
te trekken van wat wel of niet meer verantwoord of veilig is . Er is bij kleine kinderen
ook veel minder sociale controle via bv. de school of CLB (Centrum voor
Leerlingenbegeleiding), omwille van de jonge leeftijd . Zij kunnen niet zelf aan de bel
trekken of de situatie letterlijk ontvluchten, zoals een puber dat eventueel wel kan.
- maak duidelijke afspraken voor als je het gezin terug verlaat (hoe nu verder?)
- eventueel breng je de kinderen eerst in veiligheid voor je confronteert (bv.
incestslachtoffer)
Verhouding draagkracht – draaglast
Belang van meerzijdige partijdigheid:
Een basisregel voor alle gesprekken, ook deze bij verontrusting is deze van
meerzijdige partijdigheid. Tracht in het gesprek iedereen te betrekken, zonder
oordeel, laat staan veroordeling. Denk ook aan de posities binnen een gezin, de
gezinshiërarchie en respecteer deze. Mogelijk moet je daarvoor het gesprek
opsplitsen en apart met het kind en de ouders praten.
De valkuil van ‘vertrouwen geven’. Hulpverleners dienen ervoor te waken dat ze niet
ingaan op vragen om in vertrouwen genomen te worden door bv. jongeren. Bouw
onmiddellijk in dat je niet kan beloven dat alles wat gezegd wordt tussen jullie beiden

lijft of niet verder gaat. Wees zorgvuldig in je bewoordingen om toch een
vertrouwensband aan te gaan, zonder zelf in een patstelling terecht te komen of later
aan het vermeende vertrouwen afbreuk te moeten doen.
5.3. Samenwerking met andere diensten:
Belangrijk is hier dat een goede informatieoverdracht plaats vindt.
Er wordt op het CBJ NIET gewerkt met verborgen agenda’s.
Een voorbeeld hoe het NIET moet:
Bv. een CKG (Centrum voor Kinder- en Gezinszorg) komt met ouders naar onze
dienst om tussenkomst te vragen. Tijdens het intakegesprek worden vooral de
ouders aan het woord gelaten. De problematiek komt niet echt scherp naar voren, de
weerstand van de ouders om te komen en om een dossier te openen is groot. Ze
gaan uiteindelijk akkoord omdat ze zo de JRB kunnen vermijden. Na de intake belt
het CKG om te vragen dat het CBJ ervoor zorgt dat de CKG-plaatsing niet beëindigd
wordt, zoals de ouders vragen en krijgen we een heel verslag van de wantoestanden
bij het gezin thuis (materieel, financieel, pedagogisch falen,…).
Deze informatie werd door het CKG niet naar de ouders gebracht omwille van de
angst dat de ouders hun kinderen plots zouden wegtrekken uit het CKG.
Maar wij kunnen met deze informatie ook niet aan de slag.
In zulke situatie wordt dus best wel geconfronteerd:
Hetzij door CKG naar de ouders toe om vanuit die confrontatie de verwijzing naar het
CBJ aan te brengen. Bij gebrek aan inzicht of daadwerkelijk verzet dient hier de
jeugdbrigade of het parket geïnformeerd i.f.v.. hoogdringende maatregelen.
In het slechtste geval wordt geconfronteerd binnen de context van het CBJ tijdens de
intake, maar in ieder geval rechtstreeks naar de cliënten toe.
Vaak merken we dat hulpverleners schroom voelen om negatieve zaken te duiden.
Zo brengt een thuisbegeleidster in een tussentijds overleg naar de consulent dat
moeder haar drankprobleem opnieuw de kop heeft opgestoken en dat daardoor
cliënte niet steeds bereikbaar is en de hulpverlening volledig blokkeert
Wanneer de consulente het gesprek coördineert en aan de thuisbegeleidster een
stand van zaken vraagt, wordt dit echter niet gemeld. Dit is niet werkbaar.
Bij aanmelding van nieuwe zaken wordt daarom ook gevraagd dat de verwijzer – in
de mate van het mogelijke – meekomt naar het CBJ, om mee de problematiek te
helpen verwoorden en aanvullingen te doen over de ernst en de aard van de
problemen.
Het CBJ gaat niet aan de slag in zaken die enkel gemeld worden door een verwijzer.
Het cliëntsysteem dient zelf een hulpvraag te stellen dwz. telefonisch contact
opnemen met de dienst en op gesprek willen komen. Als ze dit absoluut niet willen
en er is toch sprake van ernstige verontrusting dan dient overwogen te worden om
beroep te doen op de Jeugdbrigade, het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling of
het parket. Hier dient minder of geen rekening te worden gehouden met de
toestemming van de cliënt en vaak gaat het hier ook over een meer controlerende
tussenkomst dan mogelijk is vanuit het CBJ.

Het is ook belangrijk om gans het cliëntsysteem op voorhand te informeren. Soms
gebeurt het dat bv. het CLB enkel met het kind heeft gesproken en nog geen contact
heeft gehad met de ouders. Dit kan niet.
Om vrijwillige hulpverlening op te starten is een akkoord nodig van zowel de ouder(s)
als van de jongere(n)!!
Dit betekent dat het cliëntsysteem een minimale hulpvraag dient te hebben, zowel
wat betreft de ouders als wat betreft de jongere. De jongere beneden de 12 dient
gehoord te worden, de jongere boven de 12 dient zijn instemming te geven. Hier
heeft de verwijzer dus een belangrijke rol te vervullen, wat betreft motivering,
begeleiding en ondersteuning van het cliëntsysteem, de verwijzer dient de
verantwoordelijkheid op te nemen voor het goed doorgeven en duidelijk krijgen van
de hulpvraag. Dit is van groot belang om de hulpverlening in deze moeilijke situaties
op een goede en efficiënte manier op gang te krijgen op het CBJ.
De verwijzer blijft voor het CBJ ook na de aanmelding een zeer belangrijke partner in
de verdere hulpverlening!
5.4. Eigenheid van het CBJ :
Het CBJ heeft een officieel mandaat om rond maatschappelijke noodzaak te werken.
De consulent zorgt voor gepaste hulpverlening hetzij ambulant (bv. Crisishulp aan
Huis, de Matant, thuisbegeleiding), semi-ambulant (dagcentrum), hetzij door
residentiële hulpverlening (pleegzorg, begeleidingstehuis, gezinsvervangend tehuis).
Vaak wordt ook een ambulante of residentiële oriëntatie of observatie voorgesteld
om het totale plaatje van de moeilijke situatie meer duidelijk te krijgen en te
onderzoeken welke hulpverlening verder aangewezen is.
De consulent zal doorheen het verdere hulpverleningsproces de situatie opvolgen,
coördineren, evalueren en bijsturen waar nodig , dit steeds in samenspraak met het
cliëntsysteem en de lopende hulpverlening.
Het CBJ werkt vanuit een vrijwillig, maar niet vrijblijvend kader. Dit wordt al in het
eerste contact toegelicht omdat mensen de keuze moeten hebben of ze hun verhaal
daadwerkelijk brengen ja dan neen, en wat hiervan de consequenties kunnen zijn. Zo
wordt er al onmiddellijk gesproken over de Bemiddelingscommissie en eventuele
gedwongen hulpverlening bij niet medewerking in risicosituaties.
Als de verontrusting bevestigd wordt in een lopend dossier en er is geen toelating tot
opstarting van noodzakelijke hulp, dan zal de situatie voorgelegd worden aan het
Bureau ter bespreking en afweging van verwijzing naar de Bemiddelingscommissie.
Hier kan dan opnieuw een behoud in vrijwilligheid mits voorwaarden bekomen
worden of doorverwijzing naar het Parket met het oog op gedwongen hulpverlening.
Als bij aanmelding een vermoeden van ernstige verontrusting door het cliëntsysteem
niet bevestigd wordt en de verontrusting blijft sterk aanwezig bij de consulent en
hulpverlener, dan zal er verder in overleg gegaan moeten worden om alsnog een
ingangspoort te vinden om hulpverlening op te starten, want het CBJ start in principe
niet met een verborgen agenda.

Als er geen probleeminzicht is of een totaal gebrek aan medewerking, dan kan
geadviseerd worden om de Jeugdbrigade of politie in te lichten i.f.v. het uitlokken van
een hoogdringende maatregel op Parketniveau. De cliënt krijgt dan alsnog de kans
om via deze weg een hulpvraag naar vrijwillige hulpverlening doen.
Uitzonderlijk gebeurt het dat de consulent een verontrusting rechtstreeks aanmeldt bij
het parket (bv. indien er voor het betrokken kind geen dossier is op het CBJ, maar
enkel voor broer of zus).
Tot slot:
- belang van bijscholing en vorming
- mentorschap over nieuwelingen.
Mieke Marissen
8/09/2008