Sahara doet stof opwaaien - Kees Floor

Achtduizend kilometer
Een stofwolk steekt in ongeveer acht dagen over van Afrika naar Florida.
tijd later loop ik het rode stof van m’n
boot te vegen”.
Ook van andere plaatsen in de
regio komen berichten over het stof.
“Alleen al in juli 2000 overbrugde acht
miljoen ton saharastof de afstand tot Puerto
Rico of vergelijkbare afstanden,”
zegt Peter Colarco. De NASA-onderzoeker
vermoedt dat de hoeveelheid stof
over een vol kalenderjaar vijf maal zo
hoog ligt.“Als die schattingen juist zijn,
wordt heel Florida eens per miljoen jaar
bedolven onder een laag stof van bijna
een meter dik”, zegt Colarco, die met
een computermodel de verplaatsing van
het saharastof wil gaan voorspellen. Hij
werkt met gegevens die in 2000 werden
verzameld tijdens het Puerto RIco Dust
Experiment (PRIDE). Het project was
opgezet om te weten te komen hoe stof
zonlicht terugkaatst naar de ruimte, hoe
het zich verplaatst en hoe het inwerkt op
bewolking
Onweersbuien Ook Susan van den
Heever is gefascineerd door de invloed
van saharastof op bewolking en buien.
“Als het stof in de lucht zit, vallen de
aambeelden van de onweersbuien boven
Florida kleiner en dikker uit dan normaal”,
rapporteerde de onderzoekster in
januari op de jaarlijkse bijeenkomst van
Amerikaanse meteorologen in San
Diego, Californië.“Dat heeft weer gevolgen
voor de hoeveelheid zonne-energie
die de grond bereikt en daarmee
mogelijk ook voor het klimaat.”
Het aambeeld van een onweersbui
is de karakteristieke vezelachtige of
streperige, uitwaaierende bovenkant van
de wolk, die hem onderscheidt van nietregenbrengende
stapelwolken.Van den
Heever werkte, samen met een aantal
collega’s van de Colorado State University
in Fort Collins, Colorado, gegevens
uit van de CRYSTAL-FACE ‘veldcampagne’.“Wij
willen weten of in een warmer
klimaat meer of juist minder ijswolken
zullen voorkomen”, verwoordt projectleider
Eric Jensen het doel van de
campagne.“Aambeelden van onweersbuien
bestaan uit ijs, en doen dus mee in
het onderzoek.”
In juli 2002 stegen dagelijks zes
vliegtuigen vol meetapparatuur op om
de lucht en de bewolking boven het zuiden
van Florida en boven het zeegebied
rondom te bemonsteren. Ook deden ze
Aambeeld De vezelachtige of streperige, uitwaaierende bovenkant
van de wolk is karakteristiek voor een onweersbui. Dit
‘aambeeld’ ontbreekt bij niet-regenbrengende stapelwolken.
Als er saharastof in de lucht zit, zijn de aambeelden van de
onweersbuien boven Florida kleiner en dikker dan normaal.
60 Natuurwetenschap & Techniek | juli/augustus 2005
meteorologische metingen. De resultaten
werden gecombineerd met satellietgegevens,
routinematige waarnemingen
van weerballonnen, radarwaarnemingen
en rekenresultaten van computermodellen
van de atmosfeer.
Tijdens de meetcampagne bleek
er op enkele dagen saharastof in de
luchtmonsters te zitten.Toen ook satellietbeelden
de aanwezigheid daarvan bevestigden,
gingen Van den Heever en
haar groep aan de slag.“Onze berekeningen
laten zien dat saharastof ingrijpt
in de processen die zich afspelen in stapelwolken
en andere bewolking”, vat ze
de resultaten van haar computersimulaties
samen.“Dat merk je niet alleen aan
die aambeelden. Er waren veel meer opstijgende
luchtbewegingen in de bui en
die waren heftiger dan anders. In de
middag komt er meer regen tegelijk naar
beneden.Toch valt er, over een hele dag
genomen, mínder regen uit die saharastof-buien.”
Reuzekernen Het saharastof beïnvloedt
de vorming van wolkendruppeltjes,
ijskristallen en neerslag.“Uit waterdamp
ontstaan alleen wolkendruppeltjes
als er condensatiekernen in de lucht
zitten”, legt Van den Heever uit.“De
grotere exemplaren zijn het effectiefst.
Ze heten reuzenkernen, al zijn ze maar
0.001 tot 0,002 millimeter groot. Saharastof
blijkt reuzenkernen te bevatten.
Bij de druppelvorming komt condensatiewarmte
vrij. Die levert de energie
voor de stijgbewegingen”, verklaart ze
de grotere activiteit in de bui.
“Voor ijsvorming is het een vergelijkbaar
verhaal.Wolkendruppeltjes
bevriezen alleen als vrieskernen het
bevriezingsproces op gang helpen.
Deze vrieskernen zijn in schone lucht
relatief schaars. Lucht met saharastof
bevat veel meer vrieskernen, wat gunstig
is voor de ijsvorming.Vandaar dat
dikkere aambeeld”