Verslag van het seminarie "De dienstencheques: springplank of ...

1. INLEIDING DOOR DAGVOORZITTER IDES NICAISE
Zijn dienstencheques een wondermiddel voor de schepping van
werkgelegenheid voor kansengroepen ? Ze zijn in elk geval een voorbeeld
van de hedendaagse ‘flexicurity’, die tot doel heeft banen te scheppen door
meer flexibele arbeidscontracten, gecombineerd met aanvullende
inkomenstransferten uit de sociale zekerheid. Ze hebben ook tot doel
zwartwerk in de sector van de huishoudelijke diensten te bestrijden en te
voorkomen.
Maar verenigingen waar armen het woord nemen (en vele anderen met
hen) hebben vragen bij kwaliteit van dit soort werk: het gaat tenslotte om
relatief zwaar werk, met een hoge mate van onzekerheid (sommigen
gewagen zelfs van dagloonarbeid of zelfs stukwerk). Hoe zit het met de
sociale bescherming wanneer het werk minder dan één derde van een
voltijdse baan bedraagt? Hoeveel vorming krijgen de werkne(e)m(st)ers? In
welke mate worden hun verplaatsingen terugbetaald? Leiden de subsidies
aan het stelsel niet tot een herverdeling van lage naar hoge inkomens? En
moet niet gevreesd worden voor substitutie-effecten ten koste van reguliere
thuiszorgdiensten?
Het Steunpunt voor de Bestrijding van Armoede, Bestaansonzekerheid en
Sociale Uitsluiting heeft als opdracht om (over de verschillende
beleidsniveaus en -bevoegdheden heen) de dialoog mogelijk te maken
tussen mensen in armoede (en hun verenigingen) enerzijds, en andere
stakeholders anderzijds, rond deze en andere kwesties.
De fundamentele vraag achter dit debat is de volgende: evolueren we naar
een actieve welvaartsstaat waarin de armen ‘actieve armen’ worden?
Sinds Wereldoorlog II maken we een verschuiving mee in de paradigma’s
waarop de welvaartsstaat is gestoeld: van een ‘verzekeringsstaat’ die
inkomensherverdeling nastreeft via de sociale zekerheid, naar een actieve
welvaartsstaat die elke burger wil laten participeren aan de arbeidsmarkt; en
vervolgens naar kennissamenleving, waarin de sociale cohesie verzekerd
wordt via onderwijs- en vormingskansen voor iedereen.
In de armoedebestrijding is die shift naar het paradigma van de
kennissamenleving nog niet ver doorgedrongen. Activering naar werk (of
m.a.w. het paradigma van de actieve welvaartsstaat) is nog steeds het
dominante motto. Het is wellicht goed om de economische rationaliteit van
dit paradigma scherp te stellen. Het zogenaamde actieve
arbeidsmarktbeleid, gepropageerd door economen zoals Layard, Nickell en
Jackman heeft als voornaamste functie de verhoging van het ‘effectieve
arbeidsaanbod’: structureel werklozen en inactieven worden opgenomen in
opleidings-, werkervarings- en begeleidingsprogramma’s waardoor ze
opnieuw inzetbaar worden. Daardoor worden knelpunten op de
6